MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. Jan Joseph Stok Voor Welcome in Darfur, dit is ons leven, reisde Jan Joseph Stok met Soedanese rebellen mee en documenteerde de verhalen van burgerslachtoffers. In Bloedmobieltjes zocht hij naar de oorsprong van de ertsen in onze mobieltjes. ‘Het is misschien naïef, maar ik heb het gevoel
Padvinders van Congo,Burundi en Rwanda lopen samen gedurende een paar dagen 60 km voor vrede in de regio van de grote Meren - Congo, Sud-Kivu, Bagira, 2007.
dat wij als Europeanen verantwoordelijk zijn voor veel van de shit die in
Deel 1 - Moeilijke jongen – rare persoon
Afrika gebeurt.’ Jan Joseph Stok werkt al tien jaar als fotojournalist in conflict-
Als student vertrok Jan Joseph Stok liftend
Waarom?
dingen die ik toen deed zou ik nu nooit meer
gebieden als Congo, Somalië, Darfur en naar Kosovo. Hij kwam bestolen terug. Na tien
‘Ik was niet zo’n makkelijke jongen thuis,
doen. Zoals naar het noorden van Mali met het
Afghanistan, in opdracht van kranten
jaar werkervaring weet hij de risico’s beter in te
we hadden veel familieproblemen. In die zes
openbaar vervoer, of liftend naar Kosovo. In
en NGO’s, alleen en in samenwerking
schatten. ‘Je moet niet als kip zonder kop naar
maanden heb ik op jonge leeftijd bij heel arme
het begin ben je naïef en een beetje gek. Maar
met journalisten. Nu de krantenbud-
oorlogsgebieden afreizen.’
mensen gewoond in een huis zonder dak,
het heeft me wel heel veel ervaring gege-
slapen op de grond. Dat heeft me direct een
ven. Ik heb veel geleerd van de verschillende
getten dalen ziet hij zich genoodzaakt op zoek te gaan naar nieuwe manieren
Waarom ben je ooit begonnen met fotojournalis-
andere blik op de wereld gegeven. Op mijn ne-
culturen, over hoe je als fotograaf, en als
van werken. Zijn volgende project is
tiek?
gentiende heb ik met straatkinderen gewerkt
mens met andere mensen omgaat. Je wordt
nog in nevelen gehuld, maar één ding is ‘Ik ben al heel vroeg begonnen met reizen. Op
in Calcutta, India. Vanaf mijn twintigste werkte
eigenlijk een professionele reiziger. Dat is heel
zeker: het wordt groots en meeslepend. mijn zestiende woonde ik zes maanden lang
ik naast mijn studie in de kroeg en vertrok
belangrijk; je kent direct de codes van een
Een gesprek in drie delen over risico’s
op het eiland Mauritius . Het was eigenlijk een
ik, zodra ik geld had op reis, naar Ethiopië,
land, weet hoe je je aan moet passen, hoe je
nemen, het veranderende werkveld en
straf van mijn ouders, ze wilden mij ver weg
Mali, Senegal. Dat heb ik jarenlang gedaan,
dingen voor elkaar krijgt. Je kunt overal heen
de beroepsethiek.
hebben.’
soms met bijna geen geld op zak. Sommige
gestuurd worden, je kunt je overal redden,
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
General view of the market in the mines of N’zibera, where people come to buy essentials, alcohol and food. Prostitutes wait for diggers to come when they have a good day. Blood Mobiles, Coltan in Congo.
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
weet wanneer je wel of niet ergens heen kunt gaan. Op een gegeven moment was ik beter in reizen dan thuis zijn.’
Hoe ben je toen fotojournalist geworden? ‘Ik heb eerst de fotoacademie gedaan, maar dat was alleen maar praktijkgericht. Ik leerde er veel over techniek, maar ik wist niets over wat er in de wereld gebeurde, leerde niets over fotojournalistiek. Na drie jaar ben ik gestopt, want ik kon goed paprika’s en dozen fotograferen, maar ik had niet het gevoel dat ik zo fotojournalist zou worden. Toen ben ik gaan freelancen en ben ik liftend naar Kosovo gegaan. Maar ik ben het land niet eens ingekomen, werd door jongens bij de grens gepakt en bestolen. Die reis was een mislukking, ik was er nog niet eens twee dagen geweest. Ik heb toen besloten dat ik er nog niet klaar voor was, besefte me dat ik geen verhalen over de
Many refugees from the region around Muhajirya have settlements under the trees just outside the village of Karoya Laban, where there is a well. An Antonov air strike at the end of January bombed around the village, killing two locals. The local population is on the move all the time trying to find safe places to stay.
de wereld kan maken als ik niet weet wat er gebeurt.
van (foto)journalisten. Ik kon er stage lopen
lijk heb ik de foto’s zowel in Denemarken als
and Documentary Photography at London Col-
Daarom ben ik toen European Studies gaan
bij de krant Politiken, waar ik werd begeleid
in Groenland gepubliceerd. Dat leidde tot een
lege of Communication gedaan.’
studeren, maar ik ben al snel omgeschakeld
door de allergrootsten. Een van mijn projec-
groot debat over de behandeling van Groen-
naar journalistiek. Mijn belangrijkste studie
ten ging over gevangenen uit Groenland, die
landse gevangenen. Amnesty heeft me daar
Jij komt veel in Afrika. Komt die fascinatie door
ervaring was een uitwisseling met de Danish
ver van hun familie in Denemarken werden
nog officieel voor bedankt. Daardoor voelde ik
je verblijf in Mauritius?
School of Journalism in Aarhus (Semester
opgesloten. Ze werden allemaal depressief
voor het eerst dat ik met mijn werk echt iets
‘Door die reis is het begonnen. Maar ook om-
Fotojournalistiek); daar heb ik in zes maanden
en pleegden in hoge mate zelfmoord. Bij de
kan toevoegen, iets bereiken. Terug in Neder-
dat ik het gevoel heb dat we als Europeanen,
meer geleerd dan tijdens drie jaar fotoaca-
Danish School of Journalism heb ik geleerd
land heb ik mijn studie afgemaakt en heb ik
dat is misschien naïef, verantwoordelijk zijn
demie. Zij hebben een enorme geschiedenis
hoe je zo’n verhaal moet aanpakken. Uiteinde-
in London nog een Master in Photojournalism
voor veel van de shit die in Afrika gebeurt.
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
Heel veel van de grenzen die in Afrika zijn
‘Ja. Dat is als je oorlogsfotografie doet heel
gemaakt zijn door ons gemaakt. En het is er
belangrijk. Je kunt niet als een kip zonder kop
niet beter op geworden. De helft van Afrika is
ergens naar toe gaan. Je moet alles checken,
verkocht aan bedrijven. Land grabbing is op
informatie verzamelen en op je gevoel ver-
dit moment een hot topic in de journalistiek.
trouwen.’
Kameroen heeft bijna geen land meer van zichzelf. Het kolonialisme van vroeger is bijna
Wat heb je zoal nodig om goed voorbereid naar
nog minder erg dan wat er nu gebeurt.
dit soort gebieden te gaan?
Als je veel in een gebied bent geweest dan
‘Ik heb vier jaar, sinds 2007, voor Trouw ge-
weet je wat er speelt. Elke keer als ik iets over
werkt als Afrika conflictfotograaf. Vaak samen
Congo hoor dan vraag ik me af; wat ik hier
met journalist Elwin Verheggen, waar ik drie
doe? Er gebeuren momenteel weer zoveel
jaar mee heb samengewerkt. In die tijd ging
dingen in Congo dat ik het als mijn missie zie,
ik alleen maar naar de heftigste van de heftig-
mijn verantwoordelijkheid, om daar zoveel
ste plekken. Naar plekken waar andere jour-
mogelijk verhalen te maken. Zodat Congo niet
nalisten niet kwamen, onder andere Darfur.
wordt vergeten. Ik fotografeer de laatste tijd
Dat vraagt heel veel journalistieke expertise.
ook wel eens in Nederland, dat is nieuw voor
Want je komt niet zomaar Darfur binnen, je
mij. Ik heb net een project voor de Europese
hebt heel veel contacten nodig, je moet je heel
Commissie over vluchtelingen gemaakt. Hun
goed voorbereiden. Van te voren heel veel rap-
situatie is ook naar, maar die is nog goed in
porten en boeken lezen. Dat is het probleem
vergelijking met wat er in Congo gebeurt. Ik
met veel journalisten nu; die denken ik moet
Onderhoud je je contacten daarom ook goed?
mailtje om te vragen hoe het gaat, of hebben
weet ook dat ik een van de weinigen ben die
scoren, dus laten we meteen naar Somalië,
‘Ik werk al bijna tien jaar in Afrika, heb daar
we contact via Skype of Facebook. Zij geven
weet hoe je in die gebieden kan reizen, ik weet
Egypte of Libië gaan. Maar die weten hele-
een enorm netwerk. Voor journalisten die
mij informatie, zijn mijn ogen. Je kunt op het
dat ik journalistiek inzicht heb om die verha-
maal niet waar het over gaat. Als je niet weet
dat niet hebben is het veel moeilijker. Ik ben
nieuws wel van alles horen, maar van de loka-
len te maken en ik weet dat als ik het niet doe,
waar het over gaat dan maak je geen goede
bijvoorbeeld heel veel in Congo geweest. Daar
len hoor je of het echt zo erg is als CNN zegt,
er weinig mensen zijn die het doen, vooral in
verhalen, maar dan speel je ook met de men-
hoef ik maar een paar telefoontjes te plegen
of nog erger.’
Nederland.’
sen daar. Mensen kijken je raar aan als je niet
en kan ik zo een paar verhalen maken. Elke
weet waar het over gaat. Ook voor je eigen
keer als je gaat maak je nieuwe contacten.
Is het ook belangrijk om contact te houden om te
Kun je door je reiservaring risico’s beter in te
veiligheid is het essentieel als je naar een ge-
Het is heel belangrijk dat je die contacten ook
laten merken dat je geïnteresseerd bent?
schatten?
vaarlijk gebied dat je weet wat er aan de hand
in stand houdt, want misschien ga je twee
‘Ja, dat ook. En je wilt niet alleen maar daar-
The SLA-Unity is the largest rebel group trying to protect the local population.In the North and South of Darfur they are patrolling and having posts in strategic locations. Many of their recruits are young men who lost familly members and want to protect their people.
is, wie de strijdende partijen zijn.’
jaar later weer. Veel mensen in Afrika hebben nu internet, dus stuur ik ze af en toe een
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
A wounded rebel from the Sudan Liberation Army comes back from a heavy fight with the Sudanese army, most of the time the rebels are much less in number than the army, and a lot of them either die or get strong injuries.
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
heen gaan, foto’s maken en dan weer weg-
hen niet garanderen dat het goed gaat. Als
Hoe doe je dat?
het beeld interessanter heeft gemaakt, door
gaan. Je wilt dat je werk verder gaat dan
het gevoel overheerst dat het te gevaarlijk, te
‘Ik heb daarna twee weken in een hotel geze-
nieuwe kaders en tegelijk de inhoud van het
alleen in de krant. Je laat zien wat je gemaakt
onduidelijk is, moet je het niet doen. Dan help
ten, niets gedaan. Ik was te bang om de straat
verhaal voorop bleef stellen. In Nederland Ad
hebt. Ik heb in Congo een keer een repor-
je die mensen daar ook niet. Sommige journa-
op te gaan. De kunst is om die angst onder
van Denderen omdat hij zo lang met een on-
tage gemaakt over een groep padvinders, ik
listen denken: ik moet nu gaan, anders is het
controle te krijgen en weer verder te gaan.
derwerp bezig is en daarvan zoveel verschil-
heb toen mijn werk gegeven, dat ze op hun
momentum voorbij. Maar Afrika gaat niet weg,
Niet denken dat het je nog een keer overkomt.
lende elementen belicht, zoals in Go no Go.
website gebruiken, daarmee krijgen ze meer
veel van die gebieden veranderen niet. Ster-
Ik heb toen heel veel contact gehad met Tim
Verder ben ik verslaafd aan films. Als ik naar
sponsoring.’
ker nog, die gebieden hebben er meer baat
Hetherington, een oud-docent van mij uit Lon-
de bioscoop ga krijg ik meteen tien nieuwe
bij als je op het goede moment komt, eerder
den, dat was heel belangrijk voor me.’
ideeën. Misschien komt dat omdat ik veel naar
Mede op basis van je contacten ter plaatse schat
of later dan de CNN karavaan. Ik denk dat het
je de risico’s in en maak je de afweging of je
professioneel is om die beslissing te kunnen
Wat zei hij tegen je?
je even twee uur passief bezig, alleen maar
gaat?
nemen.’
‘Hij nam mij heel serieus, ook al was ik in
aan het kijken. Het werkt therapeutisch en het
Suriname en niet in Afghanistan; je bent bijna
geeft inspiratie. Ik kijk vooral Arthouse films,
‘Ja. Laatst zou ik bijvoorbeeld naar Darfur
heftige gebieden ga. Als je in een stoel zit ben
gaan. Voor gevaarlijke gebieden krijg je mak-
Maar soms blijken risico’s moeilijk in te schat-
vermoord door vijf jongens , je bent vernederd, maar zelfs uit Hollywoodfilms films haal ik
kelijk geld van fondsen We hadden al geld
ten. Je bent in Suriname aan de dood ontsnapt?
broek omlaag, dat doet iets met je. Hij hielp
inspiratie. Gisteren was ik bijvoorbeeld naar
gekregen om te gaan, maar die reis heb ik
‘Ja. Dat was geen oorlogsgebied, misschien
me ook het te relativeren, drukte me op het
My Idiot Brother. De menselijkheid, de filosofie
moeten annuleren. Vroeger ging je naar een
dat ik daarom niet genoeg op mijn hoede was.
hart dat ik verder moest gaan. De collegiali-
erachter – niet alles is zo cliché als het lijkt
vluchtelingenkamp in Tsjaad, maakte daar
Ik reisde van Frans Guyana naar Suriname om
teit, ook al kende hij me niet zo goed, was echt – daardoor reflecteer je ook op wie je bent. Je
afspraken met mensen, sprong in een jeep en
een verhaal te maken over Marrons. Onder-
heel mooi.’
je ging de grens over. Het was gevaarlijk, maar weg vroeg ik aan twee jongens of ze mij naar
wordt als fotograaf bijvoorbeeld ook als een rare persoon gezien, en tegelijkertijd maak
je wist wel dat het ging lukken. Inmiddels is
mijn hotel konden brengen. Binnen een paar
Heb je die angst nog eens gevoeld?
je werk dat van belang is. Die vraag houdt
Tsjaad een goede vriend van Soedan gewor-
seconden hebben zij toen drie andere jongens
‘Niet zoals tijdens die reis. Maar dit soort din-
me wel bezig: hoe blijf je werken terwijl niet
den, daardoor is het bijna onmogelijk om daar
gebeld en me naar een nephotel gebracht.
gen gebeuren eens in de zoveel tijd met alle
iedereen begrijpt wat ik doe?’
de grens over te gaan. Ik heb met heel veel
Daar zijn ze met zijn vijven op me gesprongen,
oorlogsfotografen.’
rebellen en mensen van allerlei organisaties
mes op de keel, gedreigd om mijn ballen af te
gebeld die me allemaal vertelden: als je nu
snijden, mijn portemonnee en mobiel gejat. Ik
Heb je bepaalde inspiratiebronnen?
Word je zo gezien?
gaat is het zelfmoord. Dan kan ik wel stoer
was in the middle of nowhere, zat onder het
‘Inspiratiebronnen uit de fotografie zijn na-
‘Ik denk dat heel weinig mensen ons vak be-
doen, proberen misschien toch wat foto’s in
bloed. Ben echt aan de dood ontsnapt. Daar
tuurlijk Tim Hetherington, Eugene Richards,
grijpen. Zelfs de redacties zien foto’s als een
de krant te krijgen, maar het risico is gewoon
ben ik heel erg van geschrokken. De kunst is
zoals voor veel mensen James Nachtwey.
product, die zien niet wat er voor, tijdens of
te groot. Ik heb een vriendin, familie, ik kan
om dan weer verder te gaan.’
Joachim Ladefoged omdat hij voor het eerst
na is gebeurd. Veel mensen hebben geen idee
Waarom ben je een rare persoon als fotograaf?
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
wat ik allemaal heb meegemaakt. Je maakt ook veel meer mee dan de meeste mensen. Dat houd je voor jezelf. Maar het maakt je wel anders.’
wordt vervolgd...
Beeld © Jan Joseph Stok
Tekst © Eefje Blankevoort