MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN..
Deel 3 Populisme en de route van een revolutionair.
Zijn hele jeugd woonde Jan Joseph in Frank-
Jan Joseph Stok Voor Welcome in Darfur, dit is ons leven, reisde Jan Joseph Stok met Soedanese rebellen mee en documenteerde de verhalen van burgerslachtoffers. In Bloedmobieltjes zocht hij naar de oorsprong van de ertsen in onze mobieltjes. ‘Het is misschien naïef, maar ik heb het gevoel dat wij als Europeanen verantwoordelijk zijn voor veel van de shit die in Afrika gebeurt.’ Jan Joseph Stok werkt al tien jaar als fotojournalist in conflictgebieden als Congo, Somalië, Darfur en Afghanistan, in opdracht van kranten en NGO’s, alleen en in samenwerking met journalisten. Nu de krantenbudgetten dalen ziet hij zich genoodzaakt op zoek te gaan naar nieuwe manieren van werken. Zijn volgende project is nog in nevelen gehuld, maar één ding is zeker: het wordt groots en meeslepend. Een gesprek in drie delen over risico’s nemen, het veranderende werkveld en de beroepsethiek.
rijk, op zijn achttiende verliet hij het land waar hij een haat-liefde relatie mee heeft. Komend jaar keert hij terug voor een project over de opkomst van het populisme: The Rise of Populism. Ook Congo blijft op het programma staan, dit keer als onderdeel van een vierjaren project waar hij zich samen met vormgever Teun van der Heijden op zal storten.
De komende tijd ga je onder andere aan twee eigen projecten werken, waarvan één in Frankrijk. Hoe is het om zo dichtbij huis te werken? ‘Dat is heel erg wennen en confronterend. Fotografen gaan altijd naar het buitenland, weg uit je eigen omgeving. Als er hier voor je deur iets gebeurt, dan ben je het zo gewend dat je het niet meer ziet. Daarom heb ik ook nooit in Nairobi willen wonen. Als ik daar heen ga wil ik scherp zijn, heel gericht naar een gebied gaan, je verhalen maken en weer weggaan. Mijn ervaring is dat journalisten die ergens al jaren zitten helemaal de verhalen niet meer zien. Dat is hetzelfde als je in Nederland bent. Ik woonde vroeger op de Sarphatistraat. Een kilometer rondom mijn huis kon je al tien verhalen maken; over een jeugdgevangenis, Uit de serie: Coltan in Congo. Blood Mobiles (2010)
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
junkies of wat dan ook. Dat was ook de re-
mee moesten doen. Dit is een bepalend mo-
stemde minder dan 1 % op de CD (Centrum
verschillende culturen die daar wonen mixen
den van het The Rise of Populism project: wij
ment in de geschiedenis van Europa. In plaats
Democraten, red.). Inmiddels is Nederland
niet meer, dat is in Frankrijk heel sterk. Je
gaan altijd naar het buitenland, die shit daar
van er over twintig jaar over te praten: toen
compleet hetzelfde geworden als Frankrijk.
hebt de zogenaamde Fransen, zwarten en
laten zien, maar hier zijn ook veel dingen die
wisten we het niet, voelen we het als onze
Na 11 september is dat alleen maar erger
de Arabieren en die mengen niet meer. Ik wil
echt niet kloppen. We helpen bijvoorbeeld wel
verantwoordelijkheid om het nu, terwijl we er
geworden. Nederland is heel lang een tolerant
ook proberen een zwart-wit serie te maken
Afghanen in Afghanistan, maar illegale Afgha-
middenin zitten, ter discussie te stellen.
land geweest, nu zie je de keerzijde van die
in Hénin-Beaumont. Dat is een arm stadje in
nen in Nederland worden niet geholpen. Dat is
De kracht van het project is dat we met ver-
tolerantie. Tien jaar geleden kon je geen racis-
Noord-Frankrijk waar de politiek zich massaal
heel hypocriet.’
schillende fotografen in verschillende Euro-
tische opmerking maken, nu doet iedereen
op heeft gestort. Ik wil de inwoners in beeld
pese landen werken. Daardoor kun je laten
het. Alles kan. Ik ben veertien jaar geleden om
brengen; hun dagelijkse leven, hoe zij met el-
Kun je wat meer vertellen over het project The
zien dat het een breed fenomeen is. Wat je in
die reden uit Frankrijk vertrokken: er heerste
kaar omgaan, en daarin subtiel het populisme
Rise of Populism?
Nederland ziet, zie je in al die andere landen
geen internationale mentaliteit, er was heel
en patriottisme dat in de politiek de overhand
‘Het project gaat over de opkomst van het
ook gebeuren. Ik doe Frankrijk waar al heel
veel racisme om me heen. Nu ga ik veertien
heeft gekregen laten zien. Maar ik wil ook op
populisme in Europa. Dirk-Jan Visser en ik
lang een geschiedenis is van geaccepteerd
jaar later terug naar het land om te kijken hoe
Corsica, waar mijn vader nu woont en veel
hadden heel sterk het gevoel dat we hier iets
extreem-rechts. Toen ik in Nederland kwam
verdeeld die maatschappij is.’
racisme is, fotograferen.
Hoe hoe ga je dat in beeld brengen? Het lijkt me
Vind je het ingewikkeld dat het hier is, niet
een heel moeilijk onderwerp om te verbeelden.
in Congo? Het is niet hun verhaal maar ons
‘Ik denk dat het zowel voor Dirk-Jan als voor
verhaal.
mij heel een persoonlijk project wordt, waarin
‘Het is mijn verhaal, een verhaal dat heel
we zullen afwijken van onze bekende stijl.
dichtbij ons allemaal hier staat. Dat moet ook
Voor mij wordt het heel confronterend. Ik heb
verteld worden. Het is een heel andere manier
een haat-liefde relatie met Frankrijk. Ik word
van aanpak. Als je naar Congo gaat ben je heel
door veel mensen als een fransman gezien,
veel aan het voorbereiden, maar als je er een-
maar zo voel ik me helemaal niet. Daar word
maal bent weet je wel dat het goed komt. Hier
ik juist weer niet als een echte Fransman
moet je heel veel tijd vrijmaken tussen allerlei
gezien, ze kunnen mij niet plaatsen. Frankrijk
andere dingen door en zelf alles initiëren.’
is ook een land dat onder andere door mijn
Uit de serie: Ma France a Moi! / The Rise of Populism
verleden, niet altijd goed gevoeld heeft. Die
Lange termijn projecten die je zelf initieert, dat
confrontatie wil ik laten zien.
is wat je steeds meer wilt doen. Je gaat met
Voor het project ga ik naar Lille, een moderne
vormgever Teun van der Heiden ook een groot
stad in Noord-Frankrijk met veel ghetto’s. De
project aan?
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
Uit de serie: Ma France a Moi! / The Rise of Populism
MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. JAN JOSEPH STOK
‘Ja, dat wordt een vierjaren project over de
na, en spreken ondertussen mensen van toen
landschappen. Het hoofddoel van het project
ik niet. Maar ik denk wel dat mijn beste werk
Congo missie van Che Guevara. Ik wilde eerst
en nu. Wat is er nu nog te vinden van Che?
is een boek en een expositie die in Nederland,
nog moet komen.’
een boek maken van vijf jaar werk in Congo.
We hebben al foto’s gemaakt in Cuba en ar-
Congo en Cuba te zien is, maar hopelijk ook
Toen ik Teun vroeg dat vorm te geven vroeg hij
chieffoto’s verzameld van de soldaten die met
de rest van de wereld over reist. Er komt ook
me wat ik zou toevoegen aan de vele projecten
Che waren. Zij vertellen ons ook veel verhalen
nog een documentaire over. Het wordt echt
die al over Congo gemaakt. Toen vertelde ik
over de missie. We gaan van Tanzania met de
een enorme productie. Dat zie je ook met
hem het verhaal van Che’s geheime missie,
boot naar Oost-Congo. Ik ben al veel in het
projecten als Poppy of Via Panam, sommige
vanuit Cuba naar Congo om de revolutie te
gebied geweest. Gelukkig voor Teun is het een
projecten passen niet meer in de oude media.
beginnen. Dat is tot eind jaren negentig ge-
gebied waar het er niet te slecht aan toe is.
Wat dat betreft zijn we in een nieuwe fase be-
heim gehouden omdat het mislukte. Dat vond
(lacht)’
land. Daardoor heb ik het gevoel dat de diep-
hij een interessant project. Teun heeft eerder
gang in het werk weer terug gaat komen. In
boeken over iconen gemaakt: een boek over
Het begon met jouw idee, maar dit wordt echt
de krant kun je maar een klein verhaal kwijt,
Herman Brood en Stanley Greene, Che is een
een samenwerkingsproject?
terwijl ons Congo project veel meer potentie
icoon die iedereen kent.’
‘Ja echt 50-50. Teun maakt vijftig boeken per
heeft.’
jaar met allemaal bekende fotografen, maar Is dat een reden dat je het verhaal wil maken of
hij gelooft net zo hard in dit project als ik. Teun
Is er een project waar je het meest trots op
ben je fan van Che?
speelt vanaf het begin een rol in het beeld-
bent?
‘Nee, ik ben geen groot fan. Maar in alle
proces. Hij is heel goed in storytelling, dat
‘Mijn Congo werk is heel belangrijk, War
revoluties van de wereld komt Che terug. Als
moet je ook zijn om een goed boek te maken.
without End, Bloedmobieltjes. Welcome
icoon is hij heel belangrijk. Het is ook een
We gaan samen op pad. Ik heb de Congo en
to Darfur is uitverkocht, dat is bij heel
nieuwe manier om over Congo te praten. Alle
journalistieke ervaring, hij de creativiteit. Voor
veel ambassades terecht gekomen. En
revoluties vinden plaats in Noord-Afrika, niet
hem wordt het ook een nieuwe stap, hij gaat
Bloedmobieltjes heeft zonder dat ik het wist
in Centraal-Afrika. Waarom blijft zo’n land als
niet alleen vormgeven maar ook veel inter-
heel veel invloed gehad. Blijkbaar komt er
Congo achter? Veel van wat Che in zijn dag-
views maken, schrijven.
binnenkort in Europa belangrijke nieuwe
boek schreef over Congo klopt nu nog steeds:
wetgeving aan over dit soort elektronica.
waarom Congo zo wordt geëxploiteerd, waar-
Voor jou wordt het ook heel nieuw. Een lange
Dan zal het nog meer onder de aandacht
om het een land vol tumult is.
termijn project en met gebruik van ander soort
komen. Maar ik kan niet zeggen dat ik het
Het project gaat deels over de geschiedenis,
beeld.
ene project belangrijker dan het ander vind,
deels over het heden. We gaan eigenlijk met
‘Ik ga zelf fotograferen, maar gebruik ook
dan zou ik zeggen dat ik het leven van de een
een soort virtuele Che op pad, doen zijn route
archiefbeeld, het worden portretten maar ook
belangrijker vindt dan de ander. Dat kan en wil