Gwpresent herfst13 (1)

GV

P R E S E NT

Thuis op vele fronten

HERFST 2013

ZINVOL ZINLOOS

Hondstrouw aan veteranen!

Korpsgeest + eer = draagkracht Geld (ont)zorgen Van Griensven zoekt balans

GV Present | Herfst | 2013

Zin: hebben of zijn?

Of gewoon doen!

‘To have or not to have.’ Dat moet de maker van de nieuwe app ‘fast will’ gedacht hebben.

Enige weken geleden lanceerde hij deze app met als doel, jongeren bewust te maken van hun eindigheid en dat de verdeling van de spulletjes maar beter op voorhand goed geregeld kan zijn. Bijkomstigheid was dat de verdeling van de erfenis een spelelement in zich heeft, aangezien de schenker ook met gemak kan ‘ont-schenken’. De pragmatist in mij is van mening dat je niet vroeg genoeg kunt leren hoe je adequaat ruzie moet maken om de erfenis.

Bedenkelijk is echter het gegeven dat blijkbaar ook zaken van leven en dood de aandacht niet meer kunnen vasthouden zonder een portie entertainment… De onderliggende vraag in dit

colofon

alles is, wat nou voor jou werkelijk zin en betekenis heeft. Heeft dat vooral te maken met hebben of met zijn, of is het een combinatie van beide? Vragen die tot overdenken stemmen en prima passen nu de avonden langer worden. In dit nummer geeft Peter van Uhm antwoord

GV Present GV Present wordt uitgegeven onder verantwoordelijkheid van de hoofden van dienst van de Diensten Geestelijke Verzorging.

2

Redactie: Claudia Bisschops (hoofdredacteur), Henk Fonteyn (eindredacteur), John van Eenennaam, Hugo Houtgast, Gert de Wolf, Fred Omvlee (webredactie) Redactieadres: cmj.bisschops@mindef.nl Adresmutaties: JC.Steeman@mindef.nl Aan dit nummer werkten mee: Wiebe Arts, Robbert Bliek, André Boer, Tineke van Burg-Klaver, Gert van der Ende, Hans van Griensven, Fransjesca van Grimbergen, Trude Hensen, Peter Janssen, Pieter van Lier, Erik van Rosmalen, Piet Thielen, Peter van Uhm, Paul Vlaar, Leerlingen van de KMSL Woensdrecht.

Fotografie en illustraties: AVRM, Cynthia Amelsbeek, Paul Knops, Frank Meester, Loesje, Willy Lohmann, Stichting Hulphond, e.a.

Vormgeving: Wim Balyon (OBT) Druk: OBT bv, Den Haag GV Present op Facebook en Twitter: www.Facebook.com/GVPresent of www.twitter.com/GVPresent of tweet met #GVPresent Overname van de inhoud kan alleen geschieden met toestemming van de redactie ISSN: 2214-2002 Oplage: 57.000

op de vraag wat zijn leven richting geeft, legt de commandant van de draagploeg van de reservisten van het Korps Mariniers uit waarom ze doen wat ze doen en stapt de jongste generatie KMSL-leerlingen volmondig in de traditie van de militaire ceremonies. De rode draad in ieder verhaal is, dat betekenis geven altijd samengaat met daadkracht, van mens tot mens (en soms dier). Een hoopvolle gedachte in dit bedrijf, in een tijd waarin de ene jobstijding de andere in rap tempo opvolgt. Rest nog het probleem van het appje en aan wie je je kostbaarheden moet nalaten... Dat lost zich - als we zo doorgaan - uiteindelijk vanzelf op.

Vrees ik, tenzij…

Claudia Bisschops cmj.bisschops@mindef.nl

inhoud

Missies 3 Heroes & villains 5 Teamspirit 8 Cartoon 10 Ondertussen op facebook 11 Zin in ceremonie 12 Eed of belofte 14 Centenkwesties 18 Saamhorigheid 20 Kookrubriek 21 Het biechtgesprek 22 Denktank 24 De traditiekamer 26 Boek & Film 28 Op het lijf geschreven 30

missies

GV Present | Herfst | 2013

Uit het dagboek van de Vlam

Varen is: Samen het leven delen Van 12 mei tot en met 23 augustus 2013 nam het fregat Zr.Ms. Van Speijk deel aan de NATO-missie ‘Ocean Shield’. Doel van de missie was het verstoren en voorkomen van piraterij in de wateren voor de kust van Somalië. Aan de missie ging een uitgebreid opwerktraject vooraf.

De Van Speijk is het eerste M-fregat dat aan een modificatie is onderworpen. Het schip kreeg een nieuwe mast met extra radar- en communicatieapparatuur, de hangaar werd vergroot en het helikopterdek verstevigd. Toen het schip uit het dok kwam, heeft het ruim een jaar testvaarten, oefeningen en beproevingen uitgevoerd. Het echte werk begint echter als de missie begint...

Er klaar voor...en toch weer oefenen Op 12 mei worden het schip en de bemanning in Den Helder uitgezwaaid.

Voor een deel van de bemanning is dat een vertrouwde gebeurtenis. Maar de Van Speijk heeft een relatief jonge bemanning

met veel bemanningsleden die nog niet eerder een lange reis hebben gemaakt.

Met gemengde gevoelens nemen mensen afscheid van het thuisfront. Ze zullen elkaar vijftien weken niet zien. Tegen dat gemis wordt opgezien. Maar van de andere kant lonkt de missie. Er is zo lang voor

geoefend. De bemanning is er klaar voor.

Het zou drie weken duren voordat we in het missie-gebied aankwamen. Die drie weken worden gebruikt om het team van mariniers en artsen met de vaste bemanning te laten integreren. Bij ZuidEngeland en in de Middellandse Zee worden boarding-oefening gedaan inclusief gewonden. Een goede oefening voor genoemde extra eenheden. Maar voor de vaste bemanning voelt het opnieuw als opwerken. Dan kost het sommige mensen toch even moeite om gemotiveerd te blijven. Eenmaal door het

3

GV Present | Herfst | 2013

om de hele bemanning van informatie te voorzien. Want de concrete acties worden weliswaar door de mariniers uitgevoerd, de missie doen we met zijn allen. Ieder bemanningslid aan boord van het schip is een radartje in het geheel. De mensen van de technische dienst zouden verhongeren zonder de man of vrouw in het kombuis; en de operationele dienst begint niets zonder de nauten aan dek. Alle dienstvakken zijn nodig om het schip in de vaart te houden. Er heerst aan boord van het schip een groot gevoel van saamhorigheid. Een gevoel dat nog eens wordt versterkt door de gezamenlijke ontspanningsactiviteiten, zoals het samen sporten of een barbecue op het heli-dek.

4

Suez-kanaal en de Rode Zee heen kan het feitelijke werk beginnen. Langs de NoordSomalische kust voeren de mariniers vele friendly visits aan lokale vissers- en handelsbootjes uit. Met onze rhibs worden de dhows benaderd en de bemanning ondervraagd. Met deze bezoeken wordt geprobeerd een patroon van werken in kaart te brengen en mogelijke piraterij in de kiem te smoren.

Paul Vlaar PJM.Vlaar@mindef.nl

Radartjes in het geheel Op dagen dat dit soort acties worden uitgevoerd, wordt door de Commando Centrale Officier regelmatig een sitrep over de scheepsomroep gepraaid. Dit gebeurt

gezamenlijk een bijdrage geleverd aan een veiliger wereld. Ook al hebben we met ons schip geen concrete acties meegemaakt - zoals het vangen van piraten - toch kijken we met elkaar op een goede missie terug.

Bij de meesten leeft het besef dat onze aanwezigheid voor de kust van Somalië ertoe deed. Ook ik ben dankbaar. Ik mocht er zijn voor mensen, door ver van huis het leven met elkaar te delen. Met een tevreden gevoel lopen we op vrijdag 22 augustus 2013 de haven van Den Helder binnen. De mensen die ons in mei hebben uitgezwaaid, staan ons nu op te wachten.

De binnenkomst wordt extra bijzonder doordat matroos Danny zijn vriendin ten huwelijk vraagt. Op een groot spandoek aan de zijkant van het schip staat geschreven: ‘Manouk, wil je met me trouwen? Kus, Danny!’ Als zij ‘ja’ zegt, klinkt er luid gejuich op vanaf het schip. De hele bemanning leeft mee. Dat is varen: samen het leven delen.

Denken in ‘wij’ Tijdens één van de bezinningsdiensten sta ik ook bij dit thema stil. Ik citeer in de dienst woorden die generaal buiten dienst Peter van Uhm tijdens de Dodenherdenking op de Dam heeft uitgesproken: ‘Ik besloot te dienen. Omdat ik geloof dat in dienen de sleutel ligt. Wie dient, denkt niet alleen in ‘ik’. Wie dient, denkt niet alleen in ‘zij’.

Wie dient, denkt ook in ‘wij’. Daar begint de overwinning op het onrecht. Want vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid, een betere wereld, die maak je samen’. Als bemanning van de Zr.Ms.Van Speijk hebben we

We zijn een schip op missie Uniformen groen en blauw Mensen met elkaar verbonden Jij kent mij en ik ken jou.

We zijn een schip op missie Zoveel mensen zij aan zij Verschillend maar ook één als bemanning zijn we ‘WIJ’ Niet ‘ik’, niet ‘jij’, niet ‘zij’ ‘Wij’, om vandaag te beamen We hebben elkaar nodig deze missie doen we samen.

heroes & villains

GV Present | Herfst | 2013

Oud-CDS Peter van Uhm ambassadeur van Stichting Hulphond

“Als het aansluit bij de veteraan, kan de hond een wonder zijn.”

“Ik ontmoette een veteraan die pas na jaren ellende met zijn problemen over de brug kwam. Op mijn vraag hoe het met hem was, zei hij: ‘Nu wel goed.’ Hij had 18 jaar lang zijn mond gehouden! Als hij eerder een signaal had afgegeven, had hij eerder geholpen kunnen worden.”

Waarom bent u ambassadeur geworden van Hulphond?

“Op de afgelopen Veteranendag was de stichting Hulphond aanwezig. Ze hadden een hond waarvan ze niet wisten of hij wel focus op zijn toekomstige baas zou houden in een drukke omgeving. Toen een bepaalde veteraan die de moed opbracht naar deze happening te gaan, even de riem in handen kreeg, ging de hond voor hem zitten. Ter plekke ontstond er een magisch moment. De mensen die deze click zagen, kregen er kippenvel van. Nog nooit hadden ze dat meegemaakt. De hond keek vervolgens voortdurend naar zijn baas: waar gaan we naar toe? Met een match tussen de hond en de veteraan zijn beiden het beste geholpen.”

Er zijn veteranen die niet zomaar losraken van de alertheid die zij tijdens de missie hebben opgedaan.

De hond stimuleert om een andere betekenis te geven.

We zullen nooit weten of ik ambassadeur geworden was als mijn zoon Dennis niet zou zijn gesneuveld. Deze stichting is immers voortdurend op zoek naar ambassadeurs. Om er een paar te noemen: Frits Wester, Anita Witsier, Anky van Grunsven. Misschien was het anders ook wel op mijn pad gekomen. Maar deze stichting werkt zonder subsidie met ongeveer vijftig mensen en zo’n vijfhonderd vrijwilligers. Er is een redelijke financiële behoefte. De kosten voor het hele traject tot een hond aan het werk kan, verschillen per categorie. Maar alleen een deel van de kosten van een ADL (Activiteiten bij Dagelijks Leven) hond wordt vergoed door de verzekeraar. Als een ADL hond een jaar is en de periode van socialisatie bij een gastgezin overgaat in een periode van opleiden bij de stichting, wordt de hond gekeurd door een dierenarts.

Is de hond gezond

5

GV Present | Herfst | 2013

verklaard en de opleiding goed afgerond , dan vergoedt de verzekeraar 17000 euro voor plaatsing bij een geaccordeerde client. Het hele traject kost echter rond de 40000 euro. De andere twee categorieën, waaronder de hulphond voor veteranen met PTSS, worden door niemand vergoed en moeten volledig worden bekostigd uit donaties en fondsenwerving. Een artikel in GV Present helpt ook vast!

Verschillende soorten hulphonden

6

“Binnen het project bestaan drie richtingen om honden op te leiden. Als eerste hebt je er voor ‘activiteiten dagelijks leven’. Die honden moeten zo’n 70 verschillende handelingen leren en voor een deel is dat maatwerk in relatie met wat voor de cliënt nodig is. De tweede categorie zijn ‘signaleringshonden’. Zij zijn soms in staat al een half uur eerder dan de cliënt aan te voelen dat er een epileptische aanval aankomt. Dan kan de cliënt tijdig maatregelen treffen. De ‘veteranenhonden’ vallen ook onder de signaleringshonden.

In de derde groep vinden we de therapiehonden. Zij hebben een hoge sensitiviteit, gaan op cursus met kinderen die autisme hebben of ADHS. Kinderen krijgen daardoor meer rust en zelfvertrouwen. In het eerste jaar leren honden compleet gefocust te zijn op hun baasje. De chemie tussen de hond en zijn baas is ontzettend belangrijk. Golden retrievers en labradors houden van water, maar mogen het eerste jaar niet het water in. Dan zouden ze leren dat ‘water’ leuker is dan hun baas.”

Uitreiking van de eerste veteranenhond “Ik kende het project Hulphond niet. Twee directeuren ervan vroegen mij of ik de eerste veteranenhond aan Patrick Kaslander wilde uitreiken. Zij hadden niet door dat er een persoonlijke relatie bestond tussen mij en deze militair. Patrick was de AMV-er in de eenheid van Mark Schouwink en mijn zoon Dennis, toen hun voertuig door een bermbom opgeblazen werd. Toen ik zijn naam hoorde, zei ik: ‘Natuurlijk ga ik dat doen!’ Ik heb daar geen seconde over moeten nadenken. Het is ook mijn loyaliteit met de militairen. Ik zeg altijd: wij vragen niet van militairen, wij eisen! Niemand kan zeggen: ik heb deze keer geen zin in uitzending, ik ga niet.

Omdat wij eisen moet er ook iets tegenover staan: goede opleiding, goede uitrusting en goede zorg.”

Ik zeg altijd: wij vragen niet van militairen, wij eisen! Niemand kan zeggen: ik heb deze keer geen zin in uitzending, ik ga niet. Omdat wij eisen moet er ook iets tegenover staan: goede opleiding, goede uitrusting en goede zorg.

Wat kan een hond voor een veteraan betekenen?

“Er wordt specifiek gekeken naar de situatie van de veteraan met PTSS. Is die wel geholpen met een hulphond? Soms is een hond niet het juiste middel. De veteraan en de hond moeten er allebei goed in functioneren. Een hond brengt regelmaat, maar moet wel op tijd eten en drinken krijgen. Verder krijgt hij in de gaten als het baasje onrustig wordt en niet-normaal gedrag begint te vertonen.

Dan gaat de hond aan het werk, vraagt aandacht, legt zijn kop op schoot. Hij signaleert dat ook ’s nachts, maakt dan het baasje wakker of als dat niet lukt de partner. Als een veteraan zijn nachtmerrie niet beleeft of daar eerder uitkomt, bevordert dat een betere nachtrust en is hij de volgende dag meer weerbaar. Neem Patrick Kaslander. Hij ging bijna het huis niet meer uit. Dat deed hij alleen met zijn vrouw, die hij krampachtig vast hield.

Patrick durft nu zelfs winkels in te gaan. In een menigte of bijvoorbeeld in een supermarkt blokt de hond automatisch zijn baas af van de mensen door tussen hem en anderen in te gaan staan. Toen het tussen Patrick en zijn hond Vigo aansloeg, kon hij na verloop van tijd zelfs op TV bij Pauw en Witteman. Dat is de verdienste van Patrick en zijn gezin, maar ook die van zijn hond. Er is meer stabiliteit en rust in hun gezin gekomen. “

Heeft u en uw vrouw ook iets met honden?

“We hebben in ons gezamenlijk leven twee keer een hond gehad, die beide oud zijn geworden. Fantastische beesten.

Toen ik wist dat ik CDS zou worden, hebben we gewacht met een derde, want

GV Present | Herfst | 2013

we wisten dat dit een hectische functie zou worden. Dat wilden we een volgende hond niet aandoen. Zodra ik met FLO ging, wilde ik weer een hond. Begin volgend jaar worden wij gastgezin voor een van de jonge hulphonden.”

Wat betekent dat gastouderschap?

“Na zeven weken wordt de jonge hond geplaatst en opgevoed voor een jaar.

Daarna moet je de hond afstaan. Dat betekent dat je goed gedrag in tact moet houden en verkeerd gedrag moet negeren.

Je mag een hond niet verpesten. Er worden eisen aan gesteld. Liever geen plek met kinderen jonger dan vier jaar. Als je al een hond hebt die niet aan bepaald gedrag voldoet, krijg je ook geen hond, want de jonge gaat gedrag overnemen van de oude. Je moet ook in staat zijn de hond in contact te brengen met alles wat in het dagelijks leven zich voordoet.

Omgaan met kinderen, met de trein mee of naar een restaurant. De hond moet alles meemaken het eerste jaar. Je moet dus wel bereid zijn om een actief sociaal leven te leiden. En je moet affiniteit met honden hebben. Je moet regelmatig met je hond naar het project en zij komen regelmatig bij je thuis. Als er gedrag is waar je geen raad mee weet, krijg je er hulp bij. Het kan lastig zijn om een hond na een jaar weer terug te geven. Maar als je ziet wat voor geweldig mooi werk zo’n hond kan gaan doen, willen we dat graag. Na het werkzame leven van een hulphond, ongeveer zeven, acht jaar, mag het beestje met FLO.”

Zijn er maatschappelijk toegangsregels nodig voor hulphonden?

“Er zijn winkels en horecagelegenheden of taxi’s die een hond niet toestaan. Daar is nog niet een goede regeling voor. Er zou wetgeving voor moeten komen. Daar ga ik niet over. Ik ga dat niet aanjagen in de politieke arena. Daar ben ik principieel in.

Maar een hulphond maakt dat mensen weer sociaal mobiel worden. Dat betekent meer dan je kunnen verplaatsen. Een hond geeft soms gemakkelijk aanleiding tot een praatje. Hondenbezitters herkennen dat. “

Wat zou u tegen veteranen willen zeggen?

“Zit je na je uitzending(en) niet lekker in je vel? Praat er over, stop het niet weg. Wacht

daar geen jaren mee. We moeten met z’n allen zo volwassen zijn om te begrijpen dat ieder anders in elkaar steekt en anders op situaties reageert. Je bent niet gek als het een keer tegen zit. Praat erover met je maten, thuis, hulpverleners, je baas. Het betekent niet dat je ongeschikt bent, maar dat je hulp nodig hebt. Een percentage van twintig procent van de mensen heeft na hun uitzending last van aanpassingsproblemen. Slecht slapen, kort lontje. Bij de helft ervan lost zich dat na verloop van tijd vanzelf op. Maar er zijn er die ook hulp nodig hebben, maar helaas geen hulp willen. Bij het vinden van hulp nadert echter de kans dat het betert en

weer goed komt tot honderd procent. Er zijn allerlei mogelijkheden en soms is een veteranenhond een goede keus. Ik ontmoette een veteraan die pas na jaren ellende met zijn problemen over de brug kwam. Op mijn vraag hoe het met hem was, zei hij: ‘Nu wel goed.’ Hij had 18 jaar lang zijn mond gehouden! Als hij eerder een signaal had afgegeven, had hij eerder geholpen kunnen worden.”

John van Eenennaam JJ.v.Eenennaam@mindef.nl Voor meer informatie over Stichting Hulphond: www.hulphond.nl

7

GV Present | Herfst | 2013 teamspirit

EEN EER OM DIT TE MOGEN DOEN!

Draagploeg reservisten Korps

‘een kwestie van blijvende De krijgsmacht kent een aantal geoefende draagploegen die bij koninklijke of militaire uitvaarten ingezet kunnen worden. Ook het Korps Mariniers heeft een dergelijke draagploeg, bestaande uit reservisten. Officieel is de draagploeg samengesteld voor het geval er bij het koninklijk huis iemand komt te overlijden.

Het team kan worden aangewezen een bepaald deel van de draagactiviteiten op zich nemen. Daarnaast kunnen zij, indien gewenst, een rol spelen bij uitvaarten van (oud)mariniers. Robbert Bliek is commandant draagploeg. Wij spraken hem over zijn bijzondere team.

8

Waarom bestaat de draagploeg van de mariniers uit reservisten?

“In het verleden had het Korps een draagploeg vanuit de operationele eenheden, maar omdat zo’n team eigenlijk geen continuïteit heeft en steeds ad hoc met de beschikbare mensen moest worden samengesteld, heb ik enige jaren geleden de opdracht gekregen om een ploeg te formeren met reservisten. Als je iets op een waardige wijze en een kwalitatief hoogstaand niveau wilt uitvoeren, heb je continuïteit in de samenstelling van het team nodig. Wij kunnen dat nu bieden.

We hebben een kernteam van zo’n twaalf man: acht dragers, een kussendrager, desgewenst enkele slippendragers en een OBL. Met dit team oefenen we twee tot drie keer per maand. Voor een testfase, we worden namelijk minstens één keer per jaar getest door het kabinet van Zijner Majesteit, zelfs één keer per week. Vlak voor een uitvoering oefenen we nog intensiever. We zijn gestart in 2009 en hebben nu een aantal keer daadwerkelijk uitvoering gegeven. Inmiddels heb ik het verzoek gekregen om een tweede team in te richten als back up en een vuurpeloton.”

Wat voor een mensen zoek je voor zo’n draagploeg?

“Ik ben op zoek gegaan naar echte teamspelers. Het gaat er niet om wat ieder

individueel doet, maar om de teamprestatie. Daarnaast moeten de leden een goede fysieke gesteldheid hebben en goed overkomen. Dit betekent een vloeiende motoriek en uitstraling. Het moet er allemaal wel strak uitzien. Geen overgewicht. Als iemand een paar kilootjes te veel heeft, wordt er wat van gezegd. We accepteren geen zichtbare tatoeages, ook geen oorbellen enzo. Snor en andere gezichtsbegroeiing vind ik prima, met oefenen, maar als we gaan uitvoeren is het er af! Dat weet iedereen.

Belangrijk is dat de mensen enthousiast zijn. Echt willen. De functie in de draagploeg is op basis van vrijwilligheid, maar het is geenszins vrijblijvend. We vragen commitment. Als je het doet, moet je het goed doen. Dan ben je in principe bij alle voorbereidingen en oefeningen en je

Als het moet, zijn we binnen een kwartier tot een half uur allemaal geïnformeerd en staan we stand by.

bent er op tijd. We willen de hoogst mogelijke kwaliteit leveren en dat betekent dat elk detail moet kloppen. Het gaat bij ons om de details. We moeten het hele jaar, ook tijdens verlof, klaar staan. En dat staan we. Als het moet, zijn we binnen een kwartier tot een half uur allemaal geïnformeerd en staan we stand by.”

Waarom wil iemand zich aansluiten bij een draagploeg?

“Het is een eer voor ons om dit te mogen doen. Wij zijn allemaal marinier en hebben een blijvende verbondenheid met het korps. Daar zijn we trots op. Met dit werk kunnen we een steentje bijdragen aan het korps. Met zo’n draagploeg bewijs je de laatste eer aan een omgekomen of gevallen marinier. Je doet je best om dit zo mooi mogelijk te doen. Dit wordt ontzettend gewaardeerd door de nabestaanden en andere betrokkenen. Het werd mij gevraagd deze taak op me te nemen en dan doe je dat voor het korps.

Het geeft mij een goed gevoel dat ik iets voor het korps kan betekenen en zij waarderen het.”

Hoe is de taakverdeling?

“Ieder lid van de draagploeg heeft zijn eigen positie in de uitvoering en elke positie heeft zijn eigen handelingen. Zo weet iedereen exact wat hij moet doen en

GV Present | Herfst | 2013

Mariniers:

verbondenheid’ dat zorgt ervoor dat alle details kloppen.

Als alles strak verloopt is het prachtig om te doen. Het wel is zo dat iedereen alles moet kunnen: iedereen oefent dus alle posities, maar bij de uitvoering hebben we allemaal onze vaste positie. Dat je weet hoe het is op andere posities, geeft extra kracht voor je eigen plek. Het ziet er eenvoudig uit als je ons bezig ziet, maar het luistert zo nauw.”

Wat doen de emoties bij een uitvaart met jullie?

“Uitvaarten kunnen voor ons heel emotioneel zijn. Wij zijn ook mens. Als iemand uit je omgeving wegvalt, is dat afschuwelijk. Dat voel ik ook, maar wij moeten daar wel professioneel mee omgaan en zorgen dat alles tiptop voor

elkaar is. Ook als het dichtbij komt, moeten we het perfect uitvoeren. Je moet je emoties zoveel mogelijk buitensluiten, anders ga je fouten maken. Daarom oefenen we continu en zien we altijd weer details die beter kunnen.

We hebben ook de nodige evaluatiemomenten. Even zonder kist, kop koffie

Je moet je emoties zoveel mogelijk buitensluiten, anders ga je fouten maken.

erbij en bespreken wat we de vorige keer hebben gedaan, eventueel met beelden erbij. We zijn heel kritisch naar elkaar. Dat is het team ook naar mij toe. We zitten in een militaire organisatie, met militaire spelregels. Je gaat met respect met elkaar om, maar je moet openstaan voor kritiek en er wat mee doen. Als ik als commandant draagploeg dingen niet goed doe, moeten ze dat wel tegen mij zeggen. Uiteraard worden er tijdens het oefenen grappen en grollen gemaakt. De mariniersgrappen komen vanzelf naar boven.”

Zijn er contacten met andere draagploegen?

“Natuurlijk is er concurrentie met de draagploegen van andere krijgsmachtsdelen. We zien elkaar altijd bij de testmomenten van het kabinet van zijner majesteit. Je wil stiekem toch de beste zijn, maar we gaan goed met elkaar om. Concurrentie houdt je ook scherp. Ik vind het mooi om te zien als andere draagploegen ook bezig zijn de kwaliteit zo hoog mogelijk te krijgen.”

Hugo Houtgast HG.Houtgast@mindef.nl

9

GV Present | Herfst | 2013

10

ondertussen op facebook

GV Present | Herfst | 2013

We leven in een boeiende tijd. Er gebeurt van alles binnen

waarvoor je je moet aanmelden. Er zijn pagina’s zoals die van

Defensie en door Defensie. Via Facebook en Twitter kun je

facebook.com/Nederlands-voormalig-Joegoslavië-Veteranen en

dagelijks interessante inkijkjes krijgen, ook op plekken waar je

natuurlijk facebook.com/Veteraneninstituut. Ken jij een

anders niet komt. Zo is er een mooie fotoreportage over de

interessante Facebook-pagina of beheer jij er één: laat het ons

opkomst van aspirant-leden van de Luchtmobiele Brigade. Je ziet

weten!

de spanning, de ernst en de moeite die geleverd wordt om erbij te komen. Bekijk de link op: facebook.com/11luchtmobielebrigade

Als reactie op de onze vorige column over de Tweet Up van de

of op onze pagina facebook.com/GVpresent.

minister kwam een reactie van Thijs Jansen, te bereiken op Twitter als @zwaankleefaan: ‘Het verslag van dominee Fred Omvlee van

Op Curaçao is in augustus weer een nieuwe landmachtcompagnie

de Tweet Up van de Minister van Defensie geeft de indruk dat het

aangekomen. Op de pagina facebook.com/GVindewest zie je hoe

erg gezellig was op die bijeenkomst en dat “de vijftig meest

zij wegwijs worden gemaakt op het eiland en iets leren van de

actieve twitteraars van defensie” waren uitgenodigd. Als tamelijk

cultuur en natuur op het mooie landhuis van de Geestelijke

actief twitterende medewerker voel ik me geraakt door zeer

Verzorging, Ascencion. Ook zie je daar hoe voor een lokaal

slechte ervaringen met de manier waarop sommigen op het

weeshuis via de GV praktische steun wordt geboden. Facebook.

ministerie omgaat met kennelijk niet welgevallige teksten en

com/DefensieCaribischGebied is de nieuwe algemene pagina

vragen en leek het me aardig te reageren. (…) Hoewel ik als

over wat Defensie in het Caribisch Gebied vandaag allemaal doet.

officier trouw ben aan leidinggevenden, gehoorzaam aan de

Prachtige foto’s en filmpjes van Defensie in het algemeen kun je

wetten en dienstbaar ben aan de politiek, toch ontkom ik er niet

vinden op Facebook.com/Defensie-in-beeld. Wil je onze baas

aan de gedachte te ontwikkelen dat op het gebied van social

volgen? Kijk dan op facebook.com/Commandantderstrijdkrachten

media nog een stevige angst bestaat bij ons mooie Ministerie;

waar generaal Tom Middendorp verslag doet van zijn werk als

zowel aan de top als bij veel medewerkers. (…) In deze

onze CDS.

interactieve tijd gelden naar mijn smaak nieuwe wetten en regels.

Luisteren en reageren naar elkaar, maar vooral om kunnen gaan

Ook voor veteranen is er veel te vinden op Facebook. En veteraan

met kritiek en frisse geluiden.’ Waarvan acte, Thijs!

is nu ook de militair in actieve dienst die op uitzending is geweest.

Wil je ook reageren op dit blad of je hart luchten? Laat het weten

Er zijn besloten groepen zoals ‘ISAF veteranen’ of ‘Marine maten’

via www.twitter.com/GVPresent of via www.facebook.com/ GVPresent.

Fred Omvlee www.twitter.com/fromvlee www.twitter.com/GVPresent fr.omvlee.01@mindef.nl

11

GV Present | Herfst | 2013

Wie uitsluitend zakelijk redeneert, zou vraagtekens kunnen plaatsen bij de talloze militaire toeters en bellen, vlaggen en vaandels, petjes en patjes. Met een motto a la ‘niet lullen, maar poetsen’ zou er nog heel wat bespaard kunnen worden. Wat is zakelijk gezien het rendement van herdenkings- en beëdigingsceremonieën? Waarom zou een regiment collega’s herdenken van twee of meer generaties terug? Afschaffen die hele handel? Of is er in dit alles een zin en betekenis die niet in geld kan worden uitgedrukt? Raadsvrouw Trude Hensen legde de vraag voor aan AM -leerlingen van de KMSL in Woensdrecht.

Zin in ceremon 12

ie remonies als defens ce e di et m t ef ge Je aan wat je doet en meer bekendheid zet het vraagt van vooral ook welke in ers weten daar niks militairen. Veel burg belangrijk om uit te t he nd vi ik en n va or staan. Dat levert dragen waar we vo ve nieuws ook naast al het negatie goodwill op.

Bij een cerem onie voel ik m e met de and verbonden. E eren n de muziek e rb ij g eeft daar vaa nog een extra k emotionele la d in g aan, omdat soms al een h die ele lange trad itie heeft, zoa ls ‘The Last Post’... in staan dat wij nu te il st ij b er m grijk o hun leven Ik vind het belan in het verleden en er d an at d m vrijheid leven o e prijs! as echt een hog gaven...Dat is p

blikopener

GV Present | Herfst | 2013

column blikopener

Stil staan bij het verleden via ceremonies en herdenkingen is ook een leermoment. Het kan mensen doen beseffen dat er gestopt moet worden met ‘oorlog voeren’....

nie ij genoeg Er zijn volgens m jf innen ons bedri andere zaken b . igd kan worden waar op bezuin herdenkingen Ceremonieën en taire cultuur en horen bij de mili n enkele militair ik denk dat gee issen! dit zou willen m

Het is ee n manie r van res voor hen pect ton die zich en inzetten land..... voor het dit moe t blijven ....ook ja ren nadien.

Een herdenking geeft nationaal een gevoel van eenheid, dat kunnen we in Nederland goed gebruiken volgens mij....

Het mag wat kosten!

Zou iemand van al die bekwame controllers, van wie we er bij Defensie zoveel hebben rondlopen, wel eens berekend hebben wat al die patjes, badges, koorden, schildjes, emblemen en medailles de belastingbetaler jaarlijks kosten? En toch, je moet er niet aan denken dat we van al deze versierselen ontdaan zouden worden om bezuiningingsredenen. Of van die vele prachtige ceremonies waar we als militairen het patent op hebben. Prachtig toch, zo’n gezelschap professionele musici in militair uniform, als ergens de eed of belofte wordt afgelegd? Toegegeven,een aantal bekwame medewerkers is dagen van tevoren aan het oefenen hoe ze dat vermaledijde vaandel correct binnen moeten dragen onder de ogen van alle vaders en moeders en de speciaal hiervoor opgetrommelde militaire hoogwaardigheidsbekleders. Maar wat is het schitterend als dat dan allemaal strak wordt neergezet! Daar gaat haast een zekere stichtende werking van uit! Idem voor de regimentsherdenkingen en andere plechtigheden, met een blazer die de Last Post speelt, een vlag die gehesen wordt, het volkslied dat ten gehore wordt gebracht, de militairen in correct tenue netjes opgelijnd. Dat is prachtig om te zien en mee te maken. Vanuit het missiegebied kennen veel militairen de zogenaamde rampceremonies. ‘Ramp’ is Engels en geen ander woord voor catastrofe, maar het handelt telkens wel om een catastrofe, namelijk de ontijdige dood van collega’s bij de uitoefening van hun taak voor vrede en gerechtigheid en de wederopbouw van een tientallen jaren door oorlog en geweld geteisterd land. Zeker, vanuit bezuiningingsperspectief zou je het een ramp voor de schatkist kunnen noemen, dat meermalen per week honderden, soms duizenden militairen van allerlei nationaliteiten urenlang stilletjes staan te staan op een vliegtuigplatform, met geen ander doel dan een plechtig saluut voor een gevallen kameraad. Een rekenmeester zou ongetwijfeld in een cijferstaatje kunnen laten zien hoeveel productieve arbeidsuren aldus zonder rendement gepasseerd zijn. Maar gelukkig: iedereen blijft daar met z’n vingers af!

Want we voelen allemaal wel aan dat er in het leven zaken zijn, waarvan de waarde, zin en betekenis niet in harde valuta vallen uit te drukken. Ik zeg: zolang voor bovengenoemde zaken de botte bijl achterwege blijft, is de krijgsmacht ons lief.

Henk Fonteyn

13

GV Present | Herfst | 2013

EED OF BELOFTE: EEN NADERE VERKENNING

Wat heb ik nou eigenlijk gezegd?

Militairen kennen vele verplichtingen. Een ervan is het afleggen van de belofte of eed van publiekelijk trouw aan de Koning, gehoorzaamheid aan de wetten en onderwerping aan de krijgstucht. Dit moet zo spoedig mogelijk na aanstelling gebeuren of, indien van toepassing, na het voltooien van de initiële opleiding. Die verplichting maakt het gevoelsmatig voor velen letterlijk een ‘verplicht nummertje’, iets dat je er naast al die andere verplichtingen even bij moet doen. De hoogste tijd om de belofte/eed nader te verkennen.

14

Laten we eerst stilstaan bij het verschil tussen belofte en eed. Kern van beide is dat de militair die op voor hem of haar bindende wijze kan afleggen; de grondwettelijk vastgelegde vrijheid van godsdienst en levensbeschouwing biedt hiervoor de ruimte. Concreet houdt dat in dat militairen die christelijk zijn de eed mogen afleggen: zij zweren trouw aan de Koning en sluiten af met ‘zo waarlijk helpe mij God Almachtig’. De belofte mag afgelegd worden door militairen die geen geloof aanhangen: zij beloven trouw en sluiten af met ‘dat beloof ik’. Wederom

vanuit de Grondwet: militairen die een andere dan de christelijke godsdienst aanhangen, kunnen een voor hen bindende eed afleggen.

Zo mogen islamitische militairen sinds Koninklijk Besluit nummer 30 van 1916 (!) zweren ‘bij Allah, de Almachtige’. Belofte of eed, de keus is aan de militair, of eigenlijk aan de mens in het militaire uniform.

De beëdiging is een bijzonder moment, dat voor iedere militair een andere lading heeft. Luitenant Wouter: ‘Ik beschouw het als het begin van mijn militaire carrière,

met de kanttekening dat het raar aanvoelt omdat ik al enige maanden bij de eenheid zit.’ Soldaat der tweede klasse Sydny ervaart het ook zo, terwijl zijn ranggenoot Arne het vooral als een publieke bevestiging van zijn militair-

GV Present | Herfst | 2013

zijn ziet. Opvallend is dat allen de voorkeur geven aan een beëdiging, zo kort mogelijk na afronding van de initiële opleiding; gevoelsmatig klopt dat beter, valt het logischer in de militaire loopbaan.

Koning ‘Ik beloof/zweer trouw aan de Koning’; wat betekent deze eerste zin van de belofte/eed anno 2013 voor militairen? Voor Sydny staat de koning vooral symbool voor Nederland, het gaat hem niet om de persoon. Die symboliek ervaart luitenant Joey ook: ‘Ik ben bereid veel te geven voor mijn werk, waarin ik mij als militair onderwerp aan de democratische besluiten.’

Sergeant Tim: ‘Ik zie mijn inzet onder de Nederlandse vlag ook wel als een persoonlijke verplichting aan de koning.’

15

Wetten Met de tweede zin van de belofte/eed verplicht de militair zich tot ‘Gehoorzaamheid aan de

wetten’. Dit is nogal wat; zijn militairen hierdoor de braafste Nederlanders? Sydny: ‘Je bent je bewust van wat wel en niet mag. En je bent als militair aan nog meer wetten gebonden dan burgers, zoals aan het Militair Strafrecht.’ Arne: ‘Ik houd me sowieso al aan de wetten, dat wordt door de beediging niet nog eens versterkt.’ Het gaat dus om de innerlijke motivatie die vooral in de (internationale) werksituatie tot uiting komt.

Krijgstucht De derde zin - ‘Onderwerping aan de krijgstucht’- is gevoelsmatig de minst gewichtige, maar toch zeker niet onbelangrijk. ‘Het betekent dat wij ons aan de regelgeving die bij het beroep hoort moeten houden,’ aldus Joey. Daar komt het inderdaad op neer; net zoals bijvoorbeeld medici en advocaten kent Defensie regels die buiten wetten vallen maar wel van wezenlijk belang geacht worden voor een professionele

taakuitvoerig. Je daaraan binden is dan ook onvermijdelijk. De drie zinnen én de bindende uitspraak ter bezegeling maken de belofte/eed compleet. Het gewicht dat een militair er aan toekent is een individuele aangelegenheid, mede afhankelijk van het moment van beëdiging. Daarnaast wordt de belofte/ eed publiekelijk, op een kazerne of veld, maar steeds vaker ook daarbuiten, op een betekenisvolle locatie, uitgesproken. De functie daarvan is duidelijk: ten overstaan van andere Nederlanders, om te beginnen ouders, familieleden en collega’s, belooft/ zweert de militair zich te richten naar de opdrachten van de overheid, de wetten te respecteren en de interne regelgeving te volgen.

Dit is, in een notendop, wat je eigenlijk zegt. Maar is hiermee jouw verkenning ten einde?

Wiebe Arts WS.Arts@mindef.nl

GV Present | Herfst | 2013

16

GV Present | Herfst | 2013

Dat ik je mis‌ Je kust me, je sust me, omhelst me, gerust me Je vangt me, Verlangt me Oneindig ontbangt me Je roept me Je hoort me Je redt en verstoort me Gelooft me, Berooft me Verstikt en verdooft me

Je ademt en leeft me Siddert en beeft me Vertrouwt me, Beschouwt me als mens En weerhoudt me Van bozige dromen Die op komen dagen De eenzame vragen van eindig geluk

Ik mis je Ik mis je Ik grijp je, ik gris je Ik wil je Bespeel je, Ik roer en beveel je Om bij me te blijven In donkere nachten Niet meer te smachten naar jou

Met je krullen Als nacht Hoe je praat, hoe je lacht Hoe je stem zo dichtbij als een engel verzacht In mijn dromen doorstromen, Oneindige leegtes Je remt me Je temt me Je roert en beweegt me

Laat me los Ik moet nu alleen En houdt me vast als het nodig is In gedachten Ik zoek je in alles om me heen Maar al denk ik soms dat het zo beter is Kan ik het niet helpen dat ik je soms mis Ik smoor je Bevroor je Verlos, en verloor je Weg naar een andere plek maar ik hoor je Omarm je Verwarm je Ik zie je en voel je Ik aai je Ik streel je Ik knuffel en kroel je Je rijpt me Begrijpt me Verwart en misleidt me Het schrikt me soms af Hoeveel ik op je lijk nu Mijn glimlach Mijn tranen Mijn liefde voor leven Het spijt me van alles Kom help en bevrijd me Laat me los Ik kan het alleen Maar houd me vast als het nodig is In gedachten Ik vind je in alles om me heen Maar al denk ik soms dat het zo beter is Kan ik het niet helpen dat ik je mis Ik kus je Ik sus je Ik doof en ik blus je Je blijft heel dichtbij me Maar in mijn hoofd rust je Maaike Ouboter

17

GV Present | Herfst | 2013

MILITAIRE STEUNFONDSEN SCHIETEN TE HULP...

CENTENKWESTIES Soms is het de bekende glijdende schaal, soms de al even beruchte donderslag bij heldere hemel. Feit is dat het de beste kan overkomen. Kopzorgen om het slijk der aarde, dat elk mens nu eenmaal nodig heeft om de onderste laag van de pyramide van Maslow in stand te houden. De woonlasten, de nutskosten, het schoolgeld of studiegeld voor de kinderen, reisgeld en de dagelijkse boterhammetjes.

Defensiebreed • Stichting Burgerpersoneelsfonds ministerie van Defensie - www.burgerpersoneelsfonds.nl Stichting voor actieve en post-actieve burgermedewerkers van Defensie, hun gezinnen en nagelaten betrekkingen bedoeld voor financiële nood met een sociale en/of medische achtergrond.

• Afdeling Individuele belangen behartiging AFMP/FNV - info@afmp.nl

18

• Fonds Maatschappelijke Bijstand ACOM - info@acom.nl Om in aanmerking te komen is een lidmaatschap van de AFMP/FNV gewenst. Het Fonds helpt bij problemen buiten eigen schuld ontstaan en biedt financiële hulp in de vorm van een lening of schenking (gemaximeerd).

• Stichting het Veteraneninstituut Deze stichting bemiddelt voor veteranen bij hulptrajecten en is geen fonds.

• Prins Bernhard Stichting Deze stichting zet zich in voor bekende en geregistreerde veteranen en leden BNMO bij aantoonbare financiële nood en kan overgaan tot een eenmalige lening of gift.

• Stichting Fonds 1815 voor oud-militairen en nagelaten betrekkingen

Hoewel iedereen wel eens zal constateren dat er aan het eind van het geld nog een stukje maand over is, kunnen de meesten het – al dan niet met enig kunst- en vliegwerk – wel bolwerken en is de bedelstaf geen deel van onze parate uitrusting. Maar soms gaat het mis. Bijvoorbeeld door een onverkoopbaar huis na een breuk in de relatie. Of bij langdurige ziekte waardoor de maandelijkse inkomsten op termijn drastisch naar beneden gaan. Of na een verkeersongeluk, een herseninfarct, een ingrijpende mutatie door een vijandelijke actie in het inzetgebied, of een mislukte operatie waardoor iemand levenslang invalide raakt. In het ergste geval nooit meer in staat tot een actieve rol in het arbeidsproces, zeker niet in het militaire beroep met z’n hoge fysieke belasting. Naast alle emotionele en fysieke onmacht en pijn komt daar dan ook nog eens een terugval van inkomen en een stijging van uitgaven bij.

Ontkennen Soms ook werken we onszelf domweg door eigen onhandigheid en impulsiviteit in de nesten. Een veel voorkomende storingsreactie is dan de enveloppen met rekeningen en de aanmaningen van incasssobureau’s ongeopend bij het oud papier smijten. Doen of er niets aan de hand is, zelfs het uitgavenpatroon niet aanpassen aan de realiteit en hopen op het bekende lot uit de loterij of die grote erfenis. Tot de deurwaarder zich meldt.

Versterkt met een maximum van drie jaar leningen of giften aan (oud) defensiemedewerkers en nabestaanden.

• Stichting Gezamenlijke Militaire Fondsen (GMF) Dit fonds is een overkoepelende organisatie van Fonds 1815, Stichting Ereschuld en Dankbaarheid, Stichting

CLSK • Stichting “Het van Weerden Poelman Fonds” Deze stichting voor (oud-)luchtmachtmilitairen, hun gezinsleden

Karel Doormanfonds, Prins Bernhard Stichting en Stichting Het van Weerden Poelman Fonds

en/of nabestaanden versterkt leningen voor maximaal vijf jaar en in voorkomend geval ook giften.

CLAS • Stichting Fonds Koninklijke Landmacht 1940 Stichting voor KL (oud-)militairen en (oud-)burgers die bij voorkeur een gift versterkt.

• Stichting Steunfonds Prinses Irene Uitsluitend hulp aan voormalige leden van de Prinses Irenebrigade (opgeheven in 1945) en hun nabestaanden.

• Bond van Oud-Stoottroepers en Stoottroepers (BOSS) • Stichting Ereschuld en Dankbaarheid Deze stichting keert kleine bedragen uit.

GV Present | Herfst | 2013

CKMAR Geldzorgen, schulden...het valt voor veel mensen niet mee om daar openhartig over te zijn. Dan moet het water wel tot liphoogte beginnen te stijgen. Gelukkig zijn er ook mensen die hun trots bedwingen en zich melden, vaak het eerst bij de geestelijke verzorger op locatie, om hun verhaal te doen. Ook een afspraak met de bedrijfsmaatschappelijk werker is een optie.

Verstandig, want financiële rampspoed kan een enorme impact op alle andere terreinen van je leven hebben: het beïnvloedt je stemming, vreet mentale energie, leidt niet zelden tot relationele spanningen en kan voeren tot sociaal isolement.

• Stichting van Houten Stichting voor KMAR militairen/ burgerpersoneel en hun gezinsleden met schuldenproblematiek buiten eigen schuld om.

• Fonds Sociale Zorg Marechausseevereniging vzffz@ mareachausseevereniging.nl

Bijzondere Fondsen • National Fonds voor vrijheid en

Oplossing mogelijk

Veteranenzorg

Men zegt van rampspoed in het algemeen wel, www.v-fonds.nl dat het te paard komt en te voet gaat. Dat geldt Dit fonds verstrekt gelden aan ook voor financiële sores. Maar het goede nieuws rechtspersonen, dus niet aan is wel, dat het meestal op te lossen valt. Met individuen. goede begeleiding en hulp, bijvoorbeeld bij het opstellen van een strakke budgettering, komt vaak al na enige tijd licht aan het einde van de tunnel in zicht. Goed nieuws is ook, dat er een groot aantal fondsen bestaan die zich tot doel hebben gesteld militairen en veteranen van allerlei soort en snit en hun eventuele gezinnen tot steun te zijn.

En ja, als de sores je volledig buiten jouw eigen toedoen hebben getroffen, zal die steun misschien gemakkelijker en royaler beschikbaar zijn dan in het omgekeerde geval. Maar voor wie werkelijk een nieuw begin wil maken, is vaak meer hulp beschikbaar dan je durfde hopen. En hoewel een can do mentaliteit iedere militair siert, wil dat niet zeggen dat je altijd alles alleen hoeft op te lossen.

Stap – als je jezelf herkent in bovenstaand verhaaltje – eens binnen bij de geestelijk verzorger of maak een afspraak met de maatschappelijk werker.

Henk Fonteyn h.fonteyn@kpnplanet.nl

CZSK • Stichting Karel Doorman Fonds (KDF) Dit fonds versterkt alleen giften aan KM (oud)militairen, hun gezinnen, of nagelaten betrekkingen in geval van geldnood.

• Vereniging Oud Korea Strijders • Stichting Sociaal Fonds Contact Oud Mariniers www.contactoudmariniers.com Deze stichting richt zich op oud-mariniers en hun nagelaten betrekkingen en kan overgaan tot giften en renteloze leningen in geval van ziekte, ongeval, overlijden etc.

• Stichting Sociaal Fonds Koninklijke Marine Deze stichting biedt financiële hulp aan (oud) Marine militairen en hun gezinnen op basis van bemiddeling door DCBMW. • Stichting MSF - www.stichtingmsf.nl Voor deze stichting geldt een lidmaatschap van de VBM/NOV en schulden moeten zijn ontstaan buiten eigen toedoen.

• Het Neptunusfonds Dit fonds richt zich op (ex-)burgermedewerkers CZSK, DMO, CDC in de regio Den Helder en biedt financiële hulp in de vorm van een lening of een gift.

Nieuwe initiatieven!

Dat uit een droevig voorval soms iets heel moois kan ontstaan, bewijst de stichting ‘Stilte aan Dek’. Op 16 oktober 2012 overleed volkomen onverwacht tubaïst en bassist van de Marinierskapel Bertus van Aalst na een hartstilstand. Zijn heengaan sloeg een groot gat in het harmonieorkest van de Koninklijke Marine. Ruim 25 jaar was Bertus een gewaardeerde en toonaangevende collega in de kapel. Enkele leden van de Marinierskapel hebben naar aanleiding van Bertus’ overlijden de stichting ‘Stilte aan Dek’ in het leven geroepen. Het doel van deze stichting is om (financieel) op te komen voor kinderen van militairen die iets vreselijks is overkomen, zoals ook de kinderen van Bertus. Mensen kunnen bij de stichting een aanvraag indienen en de stichting bekijkt dan of een actie op poten gezet kan worden. Op verzoek van de stichting geeft de kapel op 11 oktober a.s. het concert ‘Gorinchem uit, altijd lastig’. De opbrengst van het concert gaat naar de kinderen van Bertus. Als dit initiatief slaagt, wil de stichting hier een vervolg aan geven zodat ook anderen een aanvraag kunnen indienen en er in de toekomst andere acties ontwikkeld kunnen worden.

Info over het concert ‘Gorinchem uit, altijd lastig’ en de stichting ‘Stilte aan dek’ kunt u vinden op de site www.stilteaandek.nl .

Hugo Houtgast

19

GV Present | Herfst | 2013

BUITENLANDPLAATSING SCHEPT SAAMHORIGHEID

Het is een voorrecht hier te mogen werken Er werken nog altijd veel collega’s in internationaal verband bij de NATO. Peter Janssen en André Boer werken in Ramstein, het NATO hoofdkwartier van de Luchtmacht in Duitsland. Peter als personeelsman, verantwoordelijk voor alle in- en uitboekers. André als Public Affairs medewerker en fotograaf. Niet op missie, maar toch weinig thuis. Hoe leef je als als buitenlandplaatser en binnenslaper?

20

“Je bent wel een kleine vierhonderd kilometer en vier uur onderweg naar het appartement hier in de omgeving van Ramstein. Er zijn collega’s die hun gezin hebben meegenomen, maar de meesten hebben een weekeindhuwelijk. Dat betekent dat je op vrijdagavond pas thuis bent en zondag alweer in de auto zit.

De weekeinden zijn dus best kort. De meeste tijd breng je door met je gezin en familie. Verder word je behoorlijk op je collega’s hier teruggeworpen. Als je je hier niet openstelt voor anderen om er samen wat van te maken, gaat het zeker niet lukken. Zo worden er gezamenlijke maaltijden gehouden waar we kunnen genieten van de kookkunst van collega’s en hun echtgenotes. Ooit geweldig lekker Thais gegeten! En natuurlijk zijn er de socials.”

NATO-denken “Het meest bijzondere hier is toch dat je werkt met buitenlandse collega’s. Als je denkt dat er maar één manier van werken is, de jouwe, dan ga je het hier niet redden. Wat te denken van de strikte manier van denken met bijbehorende cultuur van Duitsers en Engelsen? En de wat lossere werkwijze bij de zuidelijke landen? Als je er samen niet uit wil komen, gaat het niet lukken. Je kunt niet de zaken er even door willen drukken. En dan komen er straks nog heel wat vertegenwoordigers van deze zuidelijke landen uit Izmir naar hier, omdat de Luchtmacht uit dat Nato hoofdkwartier vertrekt. Ook die samenwerking zal slagen, dat is zeker, omdat ook deze collega’s verder willen kijken dan hun eigen cultuur.”

Uitwisseling “We praten hier ook heel wat met elkaar. Daar maken we gewoon tijd voor. Het hele leven komt in de gesprekken voorbij. Mooi is dat we

leren van elkaars opvattingen. Ja, ook God en godsdienst komen ter sprake. Er zijn mensen die geloven en ook collega’s die niet geloven; de uitwisseling, daar gaat het om, heel verrijkend.Het niveau ligt hier hoog en daardoor is het werken hier heel uitdagend.

Vooral je instelling is belangrijk: je moet zelf wat willen ondernemen en je positief opstellen naar anderen. Dan heb je hier de tijd van je leven.”

Wonen in Duitsland “Wonen doen we in een appartement dat Defensie voor ons beschikbaar heeft gesteld.

De omgeving is prachtig. Heel veel bos. Je kunt wandelen, joggen en mountainbiken. Soms komen de vrouwen over. De kinderen ook.

Want vooral als ze nog klein zijn, mis je toch wel wat van hun ontwikkeling. Natuurlijk is er Skype. Dat vangt wel het een en ander op, maar verjaardagen moet je soms overslaan en een ouderavond op school moet je gewoon missen. Dat legt ook best een verantwoordelijkheid op de schouders van de partners thuis. Maar gelukkig kunnen ze het goed aan. Toen we voor Ramstein moesten kiezen, hebben we hier ook goed over

nagedacht. De mensen in de omgeving hier zijn volledig ingesteld op buitenlandse inwoners.

Zeker als je een beetje je best doet om te integreren, zijn de mensen heel belangstellend en behulpzaam. De waard van de dorpskroeg kent me! Ook als ik met een collega ga fietsen en we wat gaan eten, is er altijd een vriendelijk woord van herkenning.”

En de toekomst?

“Soms lijkt het wel of je een beetje vergeten bent door Defensie. Je staat verder weg van de organisatie. Vroeger was het zo dat als je een buitenlandplaatsing achter de rug had, je een plek in Nederland kreeg aangeboden.

Tegenwoordig moet je overal zelf achteraan.

Alsof je voor de organisatie uit beeld bent geraakt. Als je een keer internationaal geplaatst bent, trekt dit toch wel. Sommige collega’s staan hier dan ook na twee jaar weer op de stoep. Ze konden niet meer aarden op een gewoon onderdeel en misten de omgeving en de internationale setting. Maar misschien wordt het voor ons straks gewoon wel weer De Peel. En dat is ook goed.”

Pieter van Lier en Erik van Rosmalen

culinair met een bite!

GV GVPresent Present | | Zomer Herfst | 2013

Hazenrugfilet met vijgensaus en rode kool gegarneerd met kruidenchips Voor 4 personen Voor de rode kool:

Ingrediënten: 4 Hollandse hazenrugfilets

1 dl rode port

½ rode kool, dun gesneden

100 gr boter

2 ½ dl wildfond (basisrecepten)

½ el jeneverbessen (deze verwijderen

2 geschilde vijgen

½ dl kaneellikeur

bij het verwarmen van de rode kool)

1 eetl appelstroop

75 gr koude boter

5 el frambozenazijn

mespunt kaneelpoeder

garnering

7 el kristal suiker

Bereiden dag 1 Meng de rode kool met de jeneverbessen, azijn en suiker en zet dit onder druk minimaal 1 dag in de koelkast.

Bereiden dag 2 Verhit in een pan de boter en bak de filets rondom goudbruin en rosé in circa 6 minuten.

Bestrooi ze met peper en zout.

Neem de filets uit de pan en houd ze warm.

Verwijder iets van het braadvocht uit de pan en voeg de vijgen, appelstroop en kaneelpoeder toe.

Blus met de port en de wildfond en laat alles inkoken tot 1/3 hoeveelheid.

Pureer de saus in een blender, zeef de saus en voeg de kaneellikeur toe.

Monteer de saus met de koude boter en breng hem op smaak met peper en zout Kruidenchips Snijd 3 grote aardappelen in flinterdunne plakjes.

Bestrijk 48 plakjes met losgeklopt eiwit. Beleg 24 plakjes met een blaadje verse lavas (maggiplant) en wat grof gesneden verse bieslook en dek dit af met 24 andere plakjes. Druk de plakjes goed op elkaar.

Verhit de frituurolie tot 160 graden en bak hierin de kruidenchips krokant en lichtbruin. Bestrooi ze met wat zout.

21

Serveertip: Serveer bij dit gerecht een gevuld flensje met canellini-bonen. Zie voor het recept: www.facebook.com/GVPresent.

Piet Thielen

Wild!

Nu de herfst is aangebroken, staat in veel restaurants wild op het menu. En wild doet me altijd denken aan de hond van mijn ouders, een kleine onstuimige jachthond. Jaren geleden, toen hij nog ergens tussen pup en aanstormend puber zweefde, maakten we een wandeling door een wildpark in Duitsland, vlak over de grens. Alles was spannend en hoewel aangelijnd stoof hij van links naar rechts, jagend op alles wat bewoog. Toen ineens stond hij oog in oog met een hert, zes keer zo groot als hij, gelukkig gescheiden door een hek. Benieuwd naar zijn reactie volgde ik het schouwspel. Hij zou toch wel begrijpen dat dit hert echt “out of his league” zou zijn? Hij ging zitten en bekeek het hert aandachtig in een vreemde mengeling van ontzag en smakelijk hapje tegelijk, alsof hij in zichzelf zijn kansen overwoog bij een eventuele krachtmeting. Zo heeft hij een poos zitten kijken totdat ontzag het won van smakelijk. De rest van de middag liep hij beduusd achter ons aan, een wijze levensles rijker….

Claudia Bisschops

GV Present | Herfst | 2013

Inmiddels is het biechtgesprek een beproefd middel: geroemd bij de lezer, gevreesd door de geïnterviewde… Deze keer is de generaal Hans van Griensven onderwerp van gesprek. De veldheer die in 2007 - toen als kolonel - de slag om Chora leidde en nu leiding geeft aan de ongeveer 6000 collega’s die samen het OOCL vormen, maakt de innerlijke stand op.

De zeven deugden Prudentia (wijsheid - verantwoordelijkheid)

22

score: 8

Ik doe of zeg niets zonder dat ik er over heb nagedacht. Ook al lijkt het soms voor anderen impulsief, zaken spelen altijd al langer in mijn hoofd.

Ik neem altijd besluiten op basis van de trits: logica, samenhang en argumenten. Emoties schakel ik daar zoveel mogelijk bij uit, hoewel ze soms een belangrijke raadgever kunnen zijn: het zgn ‘onderbuikgevoel’.

Door vooraf zorgvuldig af te wegen, heb ik zelden spijt van iets.

Achteraf kan iets wel verkeerd uitpakken, maar daar moet ik dan op het moment dat het zich voordoet op reageren. Mijn gevoel voor verantwoordelijkheid is groot, zeker in m’n rol als commandant. Als kind vonden andere jongens dat ik altijd de baas wilde spelen; nu heet dat leiderschap. Ik heb graag de controle, inclusief de verantwoordelijkheid.

De controlfreak in mezelf heb ik gelukkig kunnen doseren. In de loop der tijd heb ik geleerd meer te vertrouwen op anderen, ook omdat het te veel wordt om allemaal zelf te doen. Dat bevalt me goed.

Iustitia (rechtvaardigheid - rechtschapenheid) score: 8 Ik kan niet tegen onrecht, of het nu een ander of mij wordt aangedaan.

Mijn stelregel is dat je als militair leider streng en rechtvaardig moet zijn. Als ik zelf iets niet logisch of rechtvaardig vind, zal ik die beslissing niet nemen. Je moet anderen menswaardig, eerlijk en rechtvaardig behandelen. Rechtvaardigheid heeft voor mij ook met respect te maken.

Dat geldt zowel naar de mensen binnen de organisatie als daarbuiten, óók in missiegebieden. Zeker binnen onze eigen organisatie draait alles om mensen, zij maken het verschil, niet in de laatste plaats binnen het OOCL, waar zoveel verschillende onderdelen bij elkaar komen.

Temperantia (gematigdheid-zelfbeheersing)

score: 8

Ik ben niet gemakkelijk van mijn stuk te brengen en let er op me niet te laten leiden door emoties. Soms kan ik wel iets te kort door de bocht zijn, waardoor ik de discussie doodsla en te weinig luister naar iemands argumenten. Gelukkig leer ik daar ook van en probeer mensen op dat gebied beter tot hun recht te laten komen. Voor wat betreft werk en vrije tijd denk ik dat ik voor de buitenwereld overkom als een workaholic. Dat heeft er ook mee te maken dat ik vind dat deze functie nu eenmaal die verantwoordelijkheid met zich meebrengt en mijn maximale inzet verdient. Omdat ik deze baan mooi vind, is dat is geen straf. Enige punt ter verbetering is dat ik meer tijd aan mijn gezin en hobby’s, golven en vissen, zou willen besteden. De fijne kunst van de balans bewaren.

Fortitudo (moed - standvastigheid)

score: 8

Als ik vind dat iets moet gebeuren, dan blijf ik daaraan vasthouden tot op het koppige af. Ik ben wel in de loop van de jaren gematigder geworden.

Ik weet wat ik wil, maar ik ben wel te overtuigen met goede argumenten.

Heilige huisjes in de trant van ‘dat hebben we altijd zo gedaan’, zijn voor mij geen argument. Moed toont zich pas op het moment dat het nodig is. Ik ben niet altijd van de gemakkelijkste weg of de platgetreden paden. Ik durf weloverwogen risico’s te nemen, zolang ik er maar zelf van overtuigd ben.

Fides (geloof)

score: 7

Van huis uit ben ik rooms-katholiek opgevoed, maar ik ben niet meer praktiserend. Ik heb niet veel met het instituut kerk. Daarvoor hebben deze instituten door de eeuwen heen mensen teveel geweld aangedaan. Het absolutisme van het instituut past mij niet. Ik heb wel iets met geloof, omdat mensen daar kracht uit putten. Zelf geloof ik in de evolutietheorie, daar komt het logisch beredeneerbare in mij terug.

En tegelijk maak ik nog iedere morgen drie kruisjes omdat ik dat zo van thuis uit geleerd heb. De rationele kant in me sluit niet uit dat er niet iets méér zou kunnen zijn dan het zichtbare bestaan. De andere invulling van geloof is geloof in eigen kunnen: willen is kunnen. Als je er zelf niet in gelooft, kun je er een ander niet voor warm krijgen. ‘Make it happen’, zeg ik altijd. Dat is geen opdracht, meer een ‘state of mind’. Je moet daarom ook niet blijven hangen in het verleden. Terugkijken, ervan leren en toepassen in de toekomst. Door ervaring leer je vertrouwen op eigen kunnen. Als iets niet goed gaat, is mijn natuurlijke reactie wél om eerst naar mezelf te kijken. Overigens ben ik me er zeer van bewust dat het resultaat van mijn werk voor een groot deel wordt bepaald door de mensen om me heen.

Spes (hoop)

score: 6

Hoop is een slechte raadgever. Hoop past niet bij mijn levensbeschouwing. Natuurlijk hoop ik dat als iets tegenzit het weer goed komt. Maar het probleem met hoop is dat het buiten m’n invloedsfeer ligt. Als ik hoop kan uitschakelen op basis van ratio zal ik dat zeker doen! Als mensen de poort uit moeten in het uitzendgebied, dan wil ik niet al te veel hopen, daar voel ik me niet zo prettig bij. Ik wil er alles aan gedaan hebben dat er een goed plan is en de randvoorwaarden zijn ingevuld om het goed te laten verlopen.

Caritas (naastenliefde)

score: 7

‘Heb uw naaste lief’ zit er wel in van thuis uit. Ik probeer alle mensen te respecteren zoals ze zijn, zonder dat ik het per se met iemand eens hoef te zijn. Ik zal anderen helpen als het nodig is, tenzij iemand het bewust ernaar maakt dat het fout gaat. Dan heb ik geen enkele compassie.

Naastenliefde staat voor mij in een breder perspectief van aandacht hebben voor. Zo heb ik me op uitzending wel eens geërgerd aan de eenzijdige berichtgeving bij de verschillende aanslagen. Niet alleen Nederland heeft doden te betreuren gehad. Er zijn ook veel Afghanen gesneuveld en daar is nauwelijks bij stil gestaan. De keuze om genist te worden past - achteraf terugkijkend - ook latent binnen caritas: ik wil iets bouwen zodat anderen daar iets aan hebben.

GV Present | Herfst | 2013

Indivia (afgunst - jaloezie)

score: 2

Ik heb een hekel aan negatieve energie. Besteed geen energie aan zaken die ik niet in de hand heb of die nergens toe leiden.

Daarom ben ik ook niet afgunstig naar anderen. Als iemand het verder heeft geschopt dan ik, ben ik blij voor die ander. Had ik zelf misschien ook maar andere keuzes moeten maken. Met de keuze om militair te worden wist ik dat ik geen miljonair zou worden. Prima.

Ik ben geworden wat ik wilde worden, want ik had de ambitie om brigadecommandant te worden. Dus ik ben tevreden. Wat hierna komt, zie ik wel. Waar ik niet tegen kan, is als mensen onrechtmatig iets verkrijgen. Dan hoop ik dat die persoon zijn verdiende straf krijgt.

Gula (onmatigheid)

De zeven zonden

Ira (woede - wraak) Superbia (hoogmoed - ijdelheid)

score: 3

Ik ben hierin gemiddeld, net als de meesten van ons. Ik kom graag netjes voor de dag. Dan houdt het wel op. Ik loop niet te koop met wat ik bereikt heb. Van de andere kant ben ik natuurlijk ook niet ‘per ongeluk’ generaal geworden. Ik moet wel nog steeds wennen aan het feit dat anderen anders op me reageren sinds ik deze status heb bereikt. Dat is blijkbaar een mythische stap voor mensen. Mijn buurman bijvoorbeeld vindt me geen generaalstype, omdat ik in zijn ogen een gewone jongen ben met wie je een biertje kunt drinken. Blijkbaar pas ik niet in het beeld dat men - mijn buurman - van een generaal heeft en dat beschouw ik, met zijn argumentatie, als een compliment. Blijkbaar ben ik mezelf gebleven.

Avaritia (hebzucht - gierigheid)

score: 2

Ik zal alleen iets kopen als ik er iets mee kan of er iets aan heb. Ben heel pragmatisch ingesteld. Ook doe ik zelden tot nooit impulsaankopen.

Liever vergelijk ik eerst op internet alle mogelijke opties voordat ik iets koop, soms tot ergernis van mijn vrouw. Ik ben niet gierig, maar ik zal mijn geld niet onnodig uitgeven. Dus extreem dure kleren en producten zal ik niet aanschaffen, als iets minder prijzigs ook goede kwaliteit heeft. Van huis uit heb ik de waarde van geld meegekregen. We hadden het goed, maar we hadden geen overdaad. We zijn niets te kort gekomen, maar zijn bijvoorbeeld nooit als gezin op vakantie geweest. Ik ben blij met de mogelijkheden die ik nu wel heb.

Luxuria (zucht naar weelde - lust)

score: 2

Ik eet graag lekker, maar niet overmatig. Ik snoep niet en gebruik zelden een toetje. Wel heb ik een periode geprobeerd te stoppen met roken.

Maar het is een gewoonte geworden en dat maakt het moeilijk. Daarbij ben ik bang dat als ik stop, er tien kilo bij komen die ik er niet af kan sporten; overigens een slechte smoes... Onmatigheid vertaal ik ook naar de balans houden tussen privé en werk. Militair zijn is een ‘way of life’. De valkuil is dat je al je tijd in dit vak kwijt kunt. Maar ik heb ook een vrouw en kinderen, dus het is heel moeilijk om de balans te vinden. Daar moet je telkens voor waken. Ik maak soms bewust de keuze voor thuis om die balans te herstellen, omdat ik ook weet dat het vaker doorslaat naar het bedrijf. Overigens wil ik als commandant wel van alles op de hoogte blijven, ook tijdens mijn verlof. Ik hoef niet per se op alles te reageren, maar ik wil wel weten wat er speelt.

score: 3

Ik ben in het werk zelden echt boos. Thuis raken me dingen wel dieper. Me laten gaan, schreeuwen, tieren past me niet. Ik wil mijn zelfbeheersing houden en ik vind het zonde van mijn energie. Laten we vooral kijken hoe we iets kunnen oplossen.. Ik probeer mijn kinderen mee te geven wat ik in de loop der jaren heb geleerd. Zoals alle ouders weten, lukt dat niet altijd, vooral niet bij pubers. Je kunt je dan boos maken, maar ook dat helpt niet. M’n ervaring is dat ze toch wel horen wat je zegt en dat je het vroeg of laat terugziet. Wraak is niet mijn ding.

Het zit niet in mijn aard iemand iets na te dragen. Zonde van je energie.

Als ik boos ben, spreek ik het uit en dan ben ik het vaak ook weer snel vergeten.

Acedia (luiheid)

23

score: 4

Ik ben van nature lui, maar ik heb niet de tijd om er iets mee te doen.

Ik doe dingen omdat ik vind dat ze moeten gebeuren, niet omdat ik om werk verlegen zit. Het verantwoordelijkheidsbesef wint het van de luiheid. Ik heb ook thuis altijd wel iets om handen, al is het maar in de tuin werken. Ook gemakzucht is me vreemd. Als ik iets doe, doe ik het goed. Wel is de perfectionist in mij door de jaren heen afgezwakt. Goed is nu goed genoeg. Ik zou meer tijd willen hebben voor mijn hobby’s, maar dan komt mijn quality time met het gezin in het geding. Je moet nu eenmaal constant keuzes maken, in de hoop dat het de juiste zijn.

score: 4

Ik vind luxe leuk, maar ik kan goed zonder. Zal ook geen extra onkosten maken om het luxer te maken. Wel heb ik mijn vrouw pas geleden een cabriolet cadeau gegeven. Het was een meisjesdroom van haar en nu was het moment om dit te doen. Waarom doe ik dat? Gewoon omdat het kan en ik haar dat gun. Als ik iets koop, ga ik voor kwaliteit. Geen hang naar luxe, wel hang naar kwaliteit, zowel materieel als immaterieel.

Goede kwaliteit van eten is daar ook een wezenlijk onderdeel van. Dat is toch de Bourgondiër in mij.

Het eindoordeel Een 7,3 voor de deugden en een 2,9 voor de zonden. Een wijs mens schaalt zichzelf bescheiden in, zo ook generaal Van Griensven. Punten van aandacht zijn het gezin en de hobby’s, golven en vissen, die nu toch wel ondersneeuwen. Ook voor een generaal geldt: make it happen!

biechtgesprek Claudia Bisschops

denktank

GV Present | Zomer | 2013

DE KOMST VAN KIPPERS EN KUILDORSWAGENS

Betekenis geven doe ik zelf wel!

Bijna tien jaar geleden verscheen van historicus Geert Mak het boek ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’.. Het werd een bestseller, wat verrassend mag heten voor een boek met ‘God’ in de titel… De inhoud is anno 2013 nog altijd heel geschikt om te illustreren hoe anders wij in de 21e eeuw in het leven staan dan onze voorouders.

24

De titel suggereert dat het gaat over het verdwijnen van God uit een dorpssamenleving op het Friese platteland.

Maar God en de kerk komen nauwelijks ter sprake in dit boek. Waar Mak wél over schrijft, zijn de vele veranderingen die in de laatste halve eeuw plaatsvonden binnen een Friese dorpssamenleving. Op een boeiende manier schetst hij het beeld van een maatschappij waarvan het kleinschalig- agrarisch karakter met de daarbij levende opvattingen en gewoonten verloren is gegaan. Was het vroeger in de veehouderij de zorg voor het vee waar alles om draaide, tegenwoordig is de boerderij een kleine fabriek geworden.

De technologie heeft op een overweldigende manier haar intrede gedaan. ‘De schuren kwamen vol te staan met trekkers, maaidorsers, bietenrooiers, beregeningsinstallaties, kippers, spuitmachines, zodenbemesters, maaiers, laad-loswagens, hydraulische schudders, kuilblokwagens, voerdoseercontainers, cultivators...’

Hoe ‘God’ verdween Hoe komt Mak ertoe God bij al deze veranderingen te betrekken? Zit daar de onuitgesproken gedachte achter dat God en onze manier van leven en werken in vroeger tijden sterk met elkaar verbonden waren? En dat de grote veranderingen in de samenleving direct samenhangen met de achteruitgang van het Godsgeloof in de laatste eeuw? Wat Geert Mak beschrijft, is een samenleving waarin mensen, dieren en natuur in een betekenisvol verband met elkaar samenleefden. Er was een bestaansorde waarin een ieder zijn eigen plaats had. En al stelt Mak het niet expliciet aan de orde, dit betekenisvolle verband tussen mens, dier en natuur was vrucht van het christendom dat de Europese cultuur diepgaand heeft beïnvloed. Het christelijk geloof was bepalend voor hoe men het leven op aarde zag en beleefde. De normen en waarden die de westerse samenleving kleurden, kwamen voor een belangrijk deel voort uit de joods-

christelijke traditie. Cultuur, literatuur, kunst, architectuur, sociale leefvormen, alles stond in verband met een werkelijkheidsopvatting die boven zichzelf uitwees.

Het is daarom niet uit de lucht gegrepen om het verdwijnen van deze samenleving te typeren als het ‘verdwijnen’ van ‘God’. Al zal een gelovige direct opmerken dat niet God verdwenen is, maar dat de mens zich anders is gaan verhouden tot zichzelf en de hem omringende wereld. Want hoe zou God kunnen verdwijnen…?

Hoe de techniek verscheen Een belangrijke factor in alle veranderingen is de intrede van de moderne techniek. Mak had als titel ook kunnen kiezen ‘Hoe de techniek verscheen in Jorwerd.’ De technische vooruitgang heeft een eeuwenlange levensorde laten verdwijnen: oude woonverbanden

GV Present | Herfst | 2013

verdampten, relatiepatronen veranderden radicaal, de omgang met geld en bezit werd anders, enz. Wat daarachter zit, is een belangrijke verandering van levensgevoel.

In oude tijden wist men zich sterk afhankelijk van een hogere macht. God had te maken met de vele facetten van het leven. Sinds de Verlichting (geleerden dateren het begin van de Verlichting rond 1750) is dat levensgevoel veranderd. Door de ontdekkingen van de natuurwetenschappen en de ontwikkeling van de techniek kon de gedachte postvatten van de maakbaarheid van het leven, dat wij het leven in de hand hebben.

Met als gevolg dat ons gevoel van afhankelijkheid naar de achtergrond verschoof. Een ander resultaat van de nieuwe wetenschap was dat we de wereld als neutraal gingen ervaren. De wereld werd steeds meer gezien als een ingenieus bouwwerk waarbij alles met alles samenhangt in een spel van oorzaak en gevolg. Een bouwwerk ontstaan uit evolutie, waar geen ‘God’ of hogere macht bij betrokken is. Geen schepping van God waarin de natuur verwees naar haar Schepper.

Een neutrale wereld en de vrije mens Kortom, door de vele ontdekkingen van de natuurwetenschap veranderde de verhouding van de mens ten opzichte van de wereld drastisch. Achter de wisseling van de seizoenen, achter verschijnselen in de natuur als regen en droogte, achter de lotgevallen van het leven zoals ziekte en gezondheid, rijkdom en armoede zag men geen hogere macht meer. Anders gezegd: al deze verschijnselen en voorvallen

vertelden niet meer een verhaal over een God die hier op de een of andere manier mee te maken had, die bestuurde of ingreep in het dagelijks bestaan. De mens kwam zo in een nieuwe verhouding tot de wereld om hem heen te staan. Een wereld die als neutraal wordt beleefd. Maar ziekte, gezondheid, rijkdom, armoede, regen en droogte betekenen wel iets voor de mens.

En wat te denken van de ervaring van liefde. Maar wat iets voor ons betekent en hoe iets betekenis voor ons heeft, kiezen we in de moderne tijd voor een belangrijk deel zelf. We geven zelf betekenis aan wat ons overkomt.

Veel mensen hebben deze verandering die begon met de Verlichting als een bevrijding ervaren. Een bevrijding uit onmondigheid zoals de grote filosoof van de Verlichting, Immanuël Kant, dat noemde. Mens, durf zelf te denken, zo riep hij. Maar doen we dat, zelf denken? Geven we inderdaad zelf betekenis aan de

dingen die we zien en meemaken? Of zijn we daarin misschien minder vrij dan we menen te zijn?

Ons brein en onze ‘vrije’ wil Tja, hoe vrij zijn wij om zelf betekenis te geven aan wat wij ervaren en om ons heen zien? De hersenonderzoeker Dick Swaab suggereert in zijn boek ‘Wij zijn ons brein’ dat wij minder vrij zijn dan we denken.

Hoe autonoom zijn wij eigenlijk in ons denken? Worden we niet veel meer bepaald door allerlei trends in onze samenleving dan wij voor waar willen houden? Het laatste woord is hier nog niet over gesproken en zal niet gesproken worden. Het denken en discussiëren gaat verder. Meningen zullen blijven verschillen.

Maar de ‘bezielde’ samenleving van voor de Verlichting is echt verleden tijd.

Gert van der Ende GJ.vd.Ende@mindef.nl

25

de traditiekamer

GV Present | Herfst | 2013

DE AANSTEKELIJKE SPIRITUALITEIT VAN FRANCISCUS VAN ASISI

VREDE EN ALLE Pax et bonum, vrede en alle goeds! Het is de groet van de heilige Franciscus van Asisi. Werelddierendag, 4 oktober, is de feestdag van deze katholieke heilige uit Italië die bijzonder betrokken was bij de dieren en de natuur.

26

Nog niet zo heel lang geleden werd de Argentijn Jorge Mario Bergoglio tot paus verkozen. Opmerkelijk is dat hij, als eerste paus in meer dan 1000 jaar, een ‘nieuwe’ naam draagt: Franciscus 1. De naam verwijst naar de heilige Franciscus van Assisi (1181/1182-1226) die zich net als Bergoglio het lot van de armen aantrok en wiens leven werd gekenmerkt door eenvoud en soberheid.

“Fransmannetje” Franciscus van Assisi (1182) heette eigenlijk Giovanni, maar zijn rijke vader, een lakenkoopman die ten tijde van zijn geboorte op zakenreis in Frankrijk was, gaf hem na terugkomst de bijnaam Francesco, oftewel ‘Fransmannetje’. De jongen kreeg een goede opvoeding van zijn lieve moeder en een opleiding die hem maakte tot een zelfverzekerde jongeman, vriendelijk in de omgang, vrolijk, in alle takken van sport de beste, een fuifnummer, gezien bij de meisjes en vrijgevig met geld.

Wie wil dat nou niet?

Ridder De jongensdroom van Franciscus was om ridder te worden. Maar bij een oorlog tussen Asisi en de naburige stad Perugia belandde hij als krijgsgevangene een jaar lang achter de tralies. Door een droom is hij daar tot de conclusie gekomen dat hij zich beter tot God kon richten. Zijn ridderuitrusting verkocht hij en hij deelde de opbrengst ervan uit aan de armen. Toen dat te weinig bleek, verkocht hij ook de inhoud van zijn vaders magazijn. Die was “not amused”, hetgeen uiteindelijk leidde tot een theatrale openbare zitting onder

leiding van de bisschop van Asisi, waarbij Francesco afstand nam van zijn vader,door letterlijk al zijn kleren uit te trekken en zijn vader voor de voeten te werpen. Los van alle aardse rijkdom wijdde hij zich voortaan aan de verkondiging van het evangelie en de opbouw van de christelijke kerk. Allereerst knapte hij letterlijk het vervallen kerkje van San Damiano op, verzorgde melaatsen en hielp de armen. Hij besteedde heel wat tijd aan bidden en mediteren en predikte aan wie het maar horen wilde over het leven van Jezus, desnoods aan de vogels! Al snel werd hij omringd door volgelingen die zich lieten inspireren door zijn radicale idealisme. Net als Francesco deden ze afstand van hun bezittingen en leefden van wat de mensen hen gaven en van wat ze kregen als ze als dagloners in de oogst meehielpen.

Toen Franciscus meer volgelingen kreeg, ging hij op missie naar Rome om de toenmalige paus toestemming te vragen een nieuwe kloosterorde te stichtten. Het verhaal wil dat de paus, Innocentius 111, hem in een droom zag als degene die de kerk van God zou vernieuwen: in elk geval kreeg Franciscus toestemming en daarop stichtte deze de orde van de Franciscanen of Minderbroeders.

Instrument van vrede Veel mensen maken een keer in het leven een bijzondere reis, ter bezinning. Dat kan naar Rome zijn, naar Jeruzalem, naar Lourdes, Mekka of Santiago de Compostela. Ook een pelgrimstocht naar Asisi en de omgeving waar Franciscus zich ophield, geniet toenemende bekendheid.

De stad Asisi als Citta della Pace, plek van interreligieuze dialoog en gezamenlijk gebed, is een belangrijke erfenis

GV Present | Herfst | 2013

GOEDS! van de spiritualiteit van Franciscus. Een ander stukje waardevol erfgoed is het gebed om vrede dat in de Franciscaanse traditie is ontstaan.

De levende stal In veel Nederlandse huiskamers en kerken komt tegen het eind van het jaar de kerststal weer van zolder. Al vanaf de vijfde eeuw werden op markten in heel Europa

Heer, maak mij tot instrument van uw vrede: - dat ik, waar haat is, liefde breng; - waar schuld is, vergeving; - waar tweedracht is: eenheid; - waar dwaling is: waarheid; - waar twijfel is: geloof; - waar wanhoop is: hoop; - waar duister is: licht; - waar narigheid is: blijheid.

Geef, dat ik zoek niet zozeer getroost te wórden als wel te troosten; niet zozeer begrepen te wórden als wel te begrijpen; niet zozeer bemind te wórden als wel te beminnen.

Want wie geeft, ontvangt; wie zichzelf vergeet, vindt zichzelf; wie vergeeft, wordt vergeven; wie sterft, krijgt eeuwig leven.

Amen.

27

kerstspelen opgevoerd om mensen tot het Christendom te bekeren. Het kerstspel was eigenlijk een hulpmiddel om het kerstverhaal te vertellen aan mensen die niet konden lezen. Franciscus nam de bewoners van het Italiaanse dorpje Greccio tijdens de kerstnacht van 1223 mee naar een nabijgelegen grot. Voor het eerst werd het kerstspel nu binnen opgevoerd, met kribbe, kindje en levende dieren. Hiervoor had hij zelfs toestemming aan de paus gevraagd. Een schilder legde het tafereel vast in een kerk in Assisi. Deze schildering vormt de basis van alle latere kerststallen.

De levende stal in de grot ging snel over naar de kerk. Schapen, ossen, alles werd binnengehaald om het verhaal zo kleurrijk mogelijk uit te beelden. Met soms meer dieren dan feitelijk bij het verhaal horen: in India staat er soms een olifant naar de kribbe te staren. Pas eind 18e eeuw, toen kerstmis een echt familiefeest werd, deed het miniatuurkerststalletje zijn intrede in de huiskamers.

interreligieuze dialoog. Ik concludeer dat we van Franciscus nog altijd veel inspiratie en wijsheid voor ons huidige (militaire) leven kunnen ontvangen, of we nu christen zijn of niet…

Misschien zijn er onder de lezers van dit artikel ook mensen die dromen van een carrière als ridder (al dan niet op het witte paard). En wie wil er geen “vredesinstrument” zijn?

We zouden eens kunnen doorpraten over het interessante en inspirerende erfgoed van Sint Franciscus, zijn naam, zijn vredesgebed, zijn geboortestad, zijn reis naar Rome, zijn idealen enz. Wellicht een thema voor een conferentie? Maak je belangstelling kenbaar via onderstaand e-mailadres!

PAX & BONUM, vrede en alle goeds!

Fransjesca van Grimbergen FHM.v.Grimbergen@mindef.nl Aalmoezenier Fransjesca van Grimbergen, voormalig

Inspiratie voor vandaag De spiritualiteit van Franciscus omvat ook nu nog zeer actuele thema’s als solidariteit met de armen, soberheid, eerbied voor de schepping, duurzaamheid en

beroepsofficier en thans werkzaam op het vormingscentrum Beukbergen, voelt zich alleen al vanwege de namen in haar leven sterk verbonden met Fransiscus. Zij is getrouwd met Frans en moeder van Frans en Loes. Daarnaast is ze actief als dirigent bij de Missiezusters van de Fransiscanessen in Asten.

GV Present | Herfst | 2013

Departures

28

De Japanse film begint met een doodstille scene: een knappe vrouw ligt lijkbleek, roerloos op de grond. Rondom haar familieleden. Twee mensen, zwijgend, minimaal fluisterend, geven uiterst sereen uitvoering aan een ceremonie. Zij zal op reis gaan naar een andere wereld. In de scene is ieder gefascineerd. Ook als kijker was ik meteen geboeid. Wat een sterke opening! Je wordt de film ingezogen. Niet voor niets won Departures op de 81e Academy Awards de Oscar voor de beste buitenlandse-Engelstalige film en sleepte de hoofdspeler Diago (Masahiro Motoki) in 2009 een Award voor de beste acteur in de wacht. Ook de soundtracks in deze film zijn virtuoos.

De financiële crisis slaat toe. Kunst en cultuur krijgen daarvan de rekening gepresenteerd. Ook voor de cellist Diago raakt het een gevoelige snaar dat hij afscheid moet nemen van zijn pas begonnen droom, zijn dure, niet afbetaalde cello. Op zoek gaat hij om zijn leven opnieuw betekenis te geven. Zijn vrouw Mika lijkt hem daar aanvankelijk in te steunen. Het stel verhuist naar het huis van Diago’s overleden moeder. Toen Diago nog een kind was, vertrok zijn vader uit hun gezin en ging met een andere vrouw verder. De herinnering aan zijn vader voelt

als een dode, lege plek in zijn ziel. In de Japanse cultuur is de gemeenschap belangrijk, haast in tegenstelling tot het individu. Dat representeert Diago. Hij verbergt zijn persoonlijke gevoelens, praat daar nauwelijks over. Speurend naar werk komt hij, naar hij veronderstelt, bij een reisbureau. Hij wordt meteen aangenomen en krijgt fors betaald! Maar het is raadselachtig wat hij te doen krijgt…

Mr. Sasaki (Tsutomu Yamazaki) is directeur en tegelijk ondernemer. Hij bezit de kunst om zo weinig mogelijk woorden aan het ‘ceremonieel werk’ vuil te maken. Toch, een wijze serene man die waardigheid uitstraalt. Omdat er brood op de plank moet komen, verklaart Diago zich bereid.

Maar hij schrikt zich dood op zijn eerste werkdag! En de spanning loopt op als Mika er achter komt, wat zijn inhoudelijk werk werkelijk betekent.

Het zijn verschillende gepaste rituelen in het ceremoniële werk die zorg dragen voor de orde der dingen. In de film komen ook stenen voor die symbool staan voor de persoonlijke geschiedenis van Diago. Voor hem verbeelden ze herinneringen. Zijn diepe gevoelens ten aanzien van zijn vader lijken ‘versteend’. Verbeelden ze ook de emotionele starheid die hun cultuur (en ook hem) eigen is? Eveneens verdichten de

stenen een onuitsprekelijk verhaal.

Het werk van Diago heeft rechtstreeks met de dood te maken. De een zijn dood is de ander zijn brood. De dood is onherroepelijk, roept fascinatie op, wekt huiver.

Het is alsof er door de dood heen nieuw leven moet ontstaan. Vanuit het oude kastensysteem in deze cultuur gedacht, ben je van de laagste soort wanneer je werk een relatie heeft met doden. Kan Diago te midden van die minachting zijn waardigheid verliezen? Of zal hij die juist winnen en behouden? Wie toont er heilige eerbied voor gewone mensen, op weg naar hun laatste reis? Kan de kunstenaar daartoe in hemelsnaam geroepen zijn?

Een topfilm die ik niet snel zal vergeten.

John van Eenennaam

leeswijzer

GV Present | Herfst | 2013

‘Borderline Times’

Het einde van de normaliteit Door Dirk de Wachter

Uitgave: Lannoo Campus, Tielt 2013 Borderline is tegenwoordig de meest gehanteerde diagnose in het veld van de psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg. Deze diagnose heeft altijd betrekking op de geestelijke toestand van een enkel persoon, een individu. Het is dan ook verrassend om te zien hoe de Belgische psychiater Dirk de Wachter de borderlinecriteria toepast op onze huidige samenleving als geheel. Hard, maar niet moraliserend laat hij zien hoe onvoorspelbaar en impulsief onze maatschappij is geworden en hoe zij alle kenmerken van borderline vertoont. Met zijn stelling dat de maatschappij ziek is provoceert De Wachter natuurlijk.

Tegelijkertijd biedt hij hiermee een ieder, wat mij betreft óók onze defensiemaatschappij, een mogelijkheid tot reflectie. Reflectie op vragen als: wie zijn wij als mens achter de militair? En hoe geven we vorm aan dit mens-zijn? En aan de wijze waarop we als collega’s met elkaar en onze organisatie omgaan?

Aan de hand van borderlinekenmerken als verlatingsangst (eenzaamheid), instabiele relaties, onaangepaste agressie, een wankele identiteit, impulsiviteit, zelfverminking en zelfdoding(spogingen) en allerlei verschijnselen en ontwikkelingen in onze maatschappij die gevoelens van zinloosheid en leegte teweegbrengen, neemt De Wachter ons mee op zijn observatietocht.

De auteur start de bespreking van elk criterium dat wijst op borderline met een prikkelende stelling en toepasselijke citaten uit de literatuur, aangezien hij die beter geschikt vindt om de menselijke aard te analyseren dan boeken over psychologie.

Eén citaat springt er wat mij betreft uit, omdat het niet alleen een aantal sturende, in de maatschappij waarneembare verschijnselen benoemt, maar ook nauw aansluit bij het doel waarmee dit boek is geschreven: bewustwording creëren. Bewustwording van onze opdracht om gezamenlijk tot nieuwe vormen van zingeving te komen, aangezien we ons met zijn allen op een border, een grens, bevinden.

Het citaat is ontleend aan een boek van Stephane Hessel, ‘Geloven in het onwaarschijnlijke’ , Terugblikken om vooruit te kijken, en luidt als volgt: “De vraag wie of wat we zijn is een fundamentele vraag. We leven in een tijd vol tegenstellingen, waarin er door toedoen van de technologie geen afstand meer bestaat en er door het samensmelten van economieën ook geen grenzen meer bestaan. Maar de plaats van het individu in de geïndividualiseerde wereld is wankel. De traditionele gemeenschapsbanden met het land, de godsdienst en cultuur raken los, hoekstenen als het gezin vallen uit elkaar. De gevoelens daarover zijn dubbel. Aan de ene kant is het onmogelijk om er niet een bevrijding

29

in te zien van alle beklemmende conformismen die de traditie en religies ons oplegden; aan de andere kant voelen steeds meer mensen zich alleen en onveilig in een wereld die steeds groter en vreemder wordt.”

Mij als aalmoezenier spreekt aan dat De Wachter zeer kritisch is over de toenemende individualisering, het idee dat alles steeds leuk en perfect moet zijn, de dwang tot genieten, het consumentisme, de mens als slachtoffer van de vrijemarkteconomie en het wankelen en wegvallen van het geloof in God. Hij laat overtuigend zien dat we te veel en te hooggespannen verwachtingen van elkaar hebben.

Dientengevolge leven we in een ‘speedbootmaatschappij’. De Wachter gebruikte dit beeld in een tv-programma om uit te leggen dat het tempo waarin we geacht worden te leven, voor veel mensen te hoog ligt. Helaas zijn er te weinig reddingsboten om iedereen die overboord slaat weer binnenboord te halen. We zullen dus de snelheid van de speedboot moeten terugbrengen tot de menselijke maat. Hoewel De Wachter geen pasklare antwoorden biedt, dwingt zijn boek ons tot reflectie op de ultieme vorm van zingeving: de mens blijven zoeken, erkennen en herkennen in elkaar. En dat alleen al maakt dit boek het lezen waard.

Gert de Wolf gpm.d.wolf@mindef.nl

op het lijf geschreven

GV Present | December | 2012

30

Op het lijf geschreven Mijn man Frank en ik hebben elkaar een paar jaar geleden leren kennen. Toentertijd waren we allebei werkzaam bij de landmacht. Hij had al een behoorlijk aantal tatoeages. Na ons huwelijk heb ik mijn eerste tatoeage laten zetten: een tribal met een klavertje, omdat ik op deze manier mijn meisjesnaam toch mooi blijf dragen. Op 29 juli 2011 zijn we de trotse ouders geworden van een zoon, Tygo. Frank heeft toen met behulp van voorbeelden voor ons allebei een tatoeage ontworpen met de naam van Tygo. Deze hebben we kort na zijn geboorte laten zetten. Dat de tattoo de naam van mijn zoon draagt Ên getekend is door mijn man, maakt hem voor mij helemaal compleet. Ik werk nog steeds bij de landmacht, maar lang zal dat niet meer duren. Na de reorganisatie zal mijn functie namelijk niet meer bestaan. Daarom is het voor mij ontzettend speciaal om met onze foto in GV Present te staan en is dit tevens voor mij een bijzondere afsluiting van mijn carrière bij defensie.

Tineke van Burg-Klaver

Vind je het leuk om een professionele fotoreportage te laten maken over je tatoeage en is het daarnaast een tattoo met een verhaal, mail dan je gegevens naar: CMJ.Bisschops@mindef.nl

GV Present | Herfst | 2013

THEMACONFERENTIES

Vormingscentrum Beukbergen voorjaar 2014 Aanmelden bij Liza Kok, tel. 03346-332136

verhaal met daarin een probleem. Wie gaat

Of per email: e.kok.04@mindef.nl

‘denkadviseren’ doet iets anders dan dat wat

Voor het volledige aanbod kunt u de site

adviseurs gewoonlijk doen. Je leert over

www.beukbergen.nl of de Defensie-intranet

verschillende denkstijlen en paradigma’s van

agenda raadplegen.

overtuigingen, problemen en idealen. Deze conferentie kan een opstapje zijn naar de

In de minderheid?

meerdaagse leergang Samenwerkings Proces

Op allerlei manieren kun je tot een minderheid

Begeleider (SPB) die later op Beukbergen wordt

behoren. Misschien heb je een bijzonder talent,

aangeboden.

bijzonder uiterlijke kenmerken, een uitgesproken

Datum: 30-31 januari 2014

levensvisie. Misschien val je op door etnische

Begeleider: John van Eenennaam

afkomst, door afwijkende waarden en normen of

Inschrijven t/m 18 december 2013

Pelgrimage naar Santiago de Compostela Zeer aan te bevelen voor wie met FLO gaan. Wie

je ‘voelt’ je nu eenmaal van binnen ‘anders dan anderen’. Is er in onze organisatie ruimte voor

Workshop “Nieuw Perspectief”

zich al wandelend of fietsend willen bezinnen op

verschillen? Hoe kun je daarmee omgaan als

Voor wie, soms na tientallen jaren, vanwege de

een nieuwe koers in hun leven.Aan bod komt de

leidinggevende of als teamlid? We brengen

bezuinigingen geen toekomst meer bij Defensie

vraag: Wat is pelgrimeren en wat kan het doen

elkaars verschillen in beeld en maken

is. Tijdens deze tweedaagse ontmoeten

met je? Maar ook vragen als: Hoe organiseer ik

bespreekbaar hoe het voelt om tot een

‘lotgenoten’ elkaar. Behalve ruim tijd voor het

een langdurig onderweg zijn? Vind ik voldoende

minderheid te behoren. Het zou mooi zijn als er

uitwisselen van ervaringen en emoties gaan we

slaapplaatsen? Wat kost het allemaal?

aan verschillen eerder lust dan last wordt beleefd.

op zoek naar nieuw perspectief. Om zelfbewust en

De conferentie wordt verzorgd door

Hoe kunnen we zodanig met met verschillen

hoopvol op zoek te gaan naar nieuwe

ervaringsdeskundigen en bied een oriëntatie

omgaan, dat het ten goede komt aan de

mogelijkheden, met een realistische visie op je

zowel op geestelijk als op praktisch niveau. Het is

werksfeer?

eigen kwaliteiten. Bedoeld voor zowel

mogelijk om (tegen betaling) samen met uw

Datum: 16-17 januari 2014

burgermedewerkers als militairen.

partner aan deze conferentie deel te nemen.

Begeleider: John van Eenennaam

Data: 23-24 jan, 17-18 febr en17-18 mrt

Data: 16-17 januari en 13-14 februari 2014

Inschrijven t/m 12 december 2013

Begeleiding door vormingswerkers van

Begeleiding: Niels Morphey

Beukbergen

Inschrijven: voor de januari- sessie t/m

Individu én familie

Aanmelding: uiterlijk vijf weken voor elke

16 december 2013

We leven in een geïndividualiseerde samenleving.

conferentie

voor de februari -sessie t/m 10 januari 2014

tweedaagse staat in een ‘contextueel perspectief’

P.C. ! Succes ermee!

Persoonlijke Veerkracht - Module 2

en is gebaseerd op het gedachtengoed van Ivan

Op de K.M.A. en tijdens je functieopleiding ben je

Onze stemming en ons gedrag geven bepaalde

Boszormenyi-Nagy. Deze benadering kent vier

helemaal klaargestoomd voor deze klus. Je bent

resultaten in de omgeving waarin we leven en

dimensies: feitelijk, psychologisch, interacties en

Pelotons-Comandant! Maar dan sta je voor je

werken. En natuurlijk willen we ons gedrag en

relationeel-ethisch. In een vertrouwelijke sfeer

peloton en blijkt het net iets anders te zijn dan je

onze stemming graag zodanig aanpassen dat we

gaan we aan de slag met onze eigen

dacht. Er worden vragen gesteld aan jou als

de resultaten krijgen die we willen. Toch blijkt

familieverhoudingen en de diverse loyaliteiten.

leidinggevende, die jezelf niet eens had kunnen

verandering van gedrag en stemming lastig. We

Het is normaal dat familierelaties soms lastig zijn

verzinnen. Je komt in situaties terecht waarin jij snel

willen wel anders, maar vallen terug in oude

of iets moois opleveren. Met deze benadering

moet beslissen, maar achteraf denk je…Je merkt

ongewenste patronen. Een mogelijke oorzaak

kom je dicht bij jezelf en krijg je een dieper besef

dat in je een stijl van leidinggeven glijdt waarvan je

kunnen de beperkende overtuigingen zijn die wij

van wat familie voor je kan betekenen.

niet eens weet of die wel helemaal bij je past. De

hebben. Met behulp van een aantal NLP

Datum: 20-21 januari 2014

ervaring leert dat het een feest van herkenning is,

technieken gaan we daarom aan de gang met dit

Begeleiders: John van Eenennaam en

als P.C.’en hierover met elkaar in gesprek gaan.

soort overtuigingen. Voor deze module kun je

Henk Fonteyn

Hamvraag: hoe blijf je jezelf in deze rol?

jezelf inschrijven als je Persoonlijke Veerkracht

Inschrijven t/m 15 december 2013

Datum: 27 en 28 januari 2014

module 1 hebt gevolgd in 2013 of 2014.

Begeleiding: Fransjesca Grimbergen en

Datum: 10-11 februari 2014

Denkadviseren: wat is het en hoe doe je dat?

Anne Zweers

Begeleiding: Ger Wildering, Aalmoezenier |

Je krijgt zicht op het gedachtegoed over

Inschrijving: t/m 20 december 2014

Personal Coach & NLP Practitioner en Wix

‘denkadviseren’, ontwikkeld door Edu Feltmann.

0pgave kan individueel of als gezamenlijke

Priesterbach, NLP Trainer

Als een ‘klant’ een ‘adviesvraag’ heeft, hoor je een

Pelotons Commandanten van een onderdeel.

Inschrijven t/m 6 januari 2014

Maar we zijn meer dan individu. Deze

31

GV

P R E S E NT

Thuis op vele fronten

HERFST 2013

, j i j ? n . .

E . n i z j i j f e e g hoe GV Present op Facebook en Twitter: www.facebook.com/GVPresent of www.twitter.com/GVPresent of tweet met #GVPresent GV Bereikbaarheidsdienst: 0800 5 777 777