Andrzej Kamliński

Warsztaty o starości za murami więzienia

Zawsze sądziłam, że moje doświadczenia z więzieniem będą związane jedynie z grą Monopoly. Ulokowałam jednak zainteresowania badawcze i zawodowe w obszarze związanym ze starzeniem się i starością człowieka, a ta kwestia obecna jest także w zakładach karnych. Mówiąc o starzejącym się społeczeństwie, obserwując rozwój srebrnej gospodarki, a w mediach śledząc doniesienia o aktywnościach i osiągnięciach ludzi będących w okresie senioralnym, warto pamiętać, że starość dotarła także za więzienne mury. Towarzyszy jej wiele problemów i wyzwań.

Osadzonych w wieku senioralnym z roku na rok przybywa. W polskim prawie nie ma zapisu dotyczącego górnej granicy wiekowej decydującej o nieumieszczaniu w zakładach karnych, zatem do cel trafiają seniorzy zarówno we wczesnej, jak i w dojrzałej starości. Także w zakładach karnych skazani z dużymi wyrokami i dożywociem wkraczają także w okres starości (Szlęzak-Kawa 2015).

Z tego względu podejmuje się wiele działań mających na celu zarówno profilaktykę, jak i zmianę negatywnych zachowań i postępowania osadzonych wobec starszych więźniów, wyposażenie ich w wiedzę oraz umiejętności, które po opuszczeniu zakładu karnego mogą być wykorzystane w podjętej na wolności pracy (na przykład w domach pomocy społecznej, prywatnych zakładach opiekuńczych czy hospicjach). Realizowane są także działania skierowane stricte do starszych osadzonych, którzy ze względu na swój stan zdrowia wycofują się z podejmowania aktywności (na przykład podczas terapii zajęciowej), które mogłyby pozytywnie wpłynąć na ich zarówno psychikę, jak i stan zdrowia1.

Organizacja pozarządowa, w której pracuję, realizowała także – na zlecenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej – warsztaty dotyczące starości i starzenia się dla wybranych osadzonych przebywających w zamkniętych i półotwartych zakładach karnych w Wielkopolsce2 .

Warsztaty dotyczące starości dla osadzonych

Konflikty w relacjach ze współosadzonymi (związane na przykład ze spowalnianiem grupy przez starszych osadzonych, pozornym brakiem chęci do podejmowania przez nich aktywności, co w rzeczywistości jest wynikiem zmian psychofizycznych i chorób wieku starczego) były przyczynkiem do realizowania w zakładach karnych autorskich warsztatów. Ich uczestnicy mieli okazję zapoznać się ze społecznymi, z psychologicznymi i fizycznymi aspektami starości, zarówno w teorii, jak

DR NINA WODERSKA Nauczyciel akademicki, pracownik Centrum Inicjatyw Senioralnych w Poznaniu, trener w Stowarzyszeniu Centrum Rozwoju Edukacji Obywatelskiej CREO, Ambasadorka EPALE

1.

2. Szczegółowe informacje o projektach „Akademia Seniora” i „Akademia pełni życia dla seniorów” oraz innych realizowanych działaniach skierowanych do osadzonych w wieku senioralnym dostępne są w serwisie Służby Więziennej (www.sw.gov.pl).

Autorskie warsztaty przeprowadzili w 2016 i 2017 r. pracownicy Stowarzyszenia Centrum Rozwoju Edukacji Obywatelskiej CREO. Więcej informacji na stronie internetowej: www.centrumcreo.pl.

3. https://bit.ly/2DlncVJ [dostęp: 30.06.2018]. i w praktyce. Dzięki możliwości założenia na siebie „skafandra starości”, symulującego sposób poruszania się i postrzegania otaczającego świata przez osoby w dojrzałej starości, osadzeni poczuli, z jakimi ograniczeniami zmaga się starsza osoba podczas wykonywania codziennych, często prozaicznych, czynności. Zastosowanie symulatora choroby Parkinsona pozwoliło skazanym doświadczyć tego, co odczuwają osoby z tymi dolegliwościami, a także poczuć ograniczenia, jakie są ich skutkiem.

Na warsztatach wprowadzony został także wózek inwalidzki – przedmiot, a właściwie narzędzie, które wraz ze starością pojawia się także na więziennych oddziałach. Uczestnicy zajęć mogli szczegółowo poznać rodzaje oraz budowę wózka inwalidzkiego, a następnie w praktyce przećwiczyć poruszanie się za jego pomocą, jak i asystowanie osobie na nim siedzącej. Warsztaty, w mojej ocenie, spotkały się z dużym zainteresowaniem osadzonych. Aktywnie uczestniczyli w teoretycznej i praktycznej części, zadając wiele pytań doprecyzowujących niektóre zagadnienia oraz chętnie wykonując ćwiczenia z kombinezonem starości czy wózkiem inwalidzkim3.

Warsztaty dotyczące starości dla Służby Więziennej

Warsztaty, szkolenia i konferencje w obszarze gerontologii realizowane są także wśród kadry penitencjarnej. Uaktualnianie i pogłębianie wiedzy dotyczącej procesów starzenia się może mieć przełożenie na jeszcze bardziej adekwatne i profesjonalne działania wobec najstarszych osadzonych w zakładach karnych. Z tego względu miałam możliwość zrealizowania warsztatów z tematyki starości także wśród pracowników zakładów karnych. Zakres tematyczny oraz wykorzystywane narzędzia były zbieżne z tymi z warsztatami dla osadzonych. Wiedza o rozpoznawaniu chorób wieku starczego (Parkinsona, Alzheimera czy udaru) po pierwszych symptomach czy uczestnictwo w symulacjach z wykorzystaniem skafandra starości to, według uczestników warsztatów (głównie wychowawców i oddziałowych), bardzo istotne elementy, które, w ich ocenie, wzmocnią posiadane przez nich kompetencje zawodowe.

Podsumowanie

Procesów demograficznych związanych ze starzeniem się społeczeństwa nie da się zatrzymać. Także za więziennymi murami, gdzie osadzeni, często wycofani i zniechęceni, starości nie rozumieją i są wobec niej bezradni. Wiedzy i świadomości na temat tego, z jakimi zmianami wiąże się proces starzenia, często nie mają młodsi współosadzeni. Z tego względu ważne jest podjęcie działań (edukacyjno- -profilaktycznych) umożliwiających więźniom zrozumienie tych zmian i przyjęcie prawidłowej wobec nich postawy (Szlęzak-Kawa 2014). Wraz z przyrostem liczby osób osadzonych w wieku senioralnym w jednostkach penitencjarnych tworzy się przestrzeń dla praktyków z różnych dziedzin i sektorów czy naukowców, którzy swoją wiedzą i doświadczeniem mogą tę lukę wypełnić (Szlęzak-Kawa 2015).

Bibliografia

E. Szlęzak-Kawa (2014), Uwięziona starość, „Forum Penitencjarne. Pismo Służby Więziennej”, nr 191, s. 6–11.

E. Szlęzak-Kawa (2015), Senior w więzieniu, „Forum Penitencjarne. Pismo Służby Więziennej”, nr 206, s. 14–15.