2.1 Struktura demograficznai kondycja społeczna

WYNIKI BADAŃ

10

II. Wyniki badań Struktura demograficzna i kondycja społeczna

Ze względu na brak danych etnograficznych w instytucjach bardzo trudno jest ustalić dokładną liczebność społeczności Romów polskich mieszkających we Wrocławiu. Z dużym prawdopodobieństwem przedmiotowe dane będzie można pozyskać ze spisu powszechnego przeprowadzanego przez GUS w 2021 roku. Jak zostało powyżej wspomniane w kontekście danych na poziomie miast i powiatów na prawach miast będą one dostępne najwcześniej we wrześniu 2022r. Warto wówczas uzupełnić niniejsządiagnozę o brakujące dane, choć być może nie będą to liczby obrazujące rzeczywisty stan rzeczy. Wątpliwość wynika z faktu, że zgodnie z danymi spisu powszechnego z2002 r. Wrocław zamieszkiwały ówcześnie 472 osoby pochodzenia romskiego. Zestawiając tą danę z ówczesnymi danymi Miejskiego Pomocy Społecznej i opracowaniami można szacować, iż wówczas populacja oscylowała w liczbie 1500-1600 osób (Ł.Kwadrans, O potrzebie integracji społecznej Romów na przykładzie części edukacyjnej projektowanego programu lokalnego, Uniwersytet Śląski 2016, Głos Pedagogiczny, s. 120). Znacząca dysproporcja pomiędzy danymi spisowymi a szacunkowymi jest widoczna. Zachodzi prawdopodobieństwo, iż analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w spisie 2021. Weryfikacja wątpliwości będzie możliwa dopiero po opublikowaniu danych.

Można tę sytuację interpretować wielorako, jednak w naszym odczuciu, swoista prawna anonimowość wpisuje się w konstytucyjną zasadę zapewnienia równego traktowania. Społeczność romska, przynajmniej w kontekście urzędowym, gromadzenia danych itp., nie stanowi wyodrębnionej grupy etnicznej. Eliminuje to chociażby stereotypizacje podczas rozpatrywania spraw urzędowych. Zdaniem asystentek edukacji romskiej aktualnie we Wrocławiu mieszka szacunkowo od 2000 do 4000 polskich Romów. Liczbą

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

11

12

tą operuje Pełnomocnik Wojewody ds. Mniejszości Narodowej i Etnicznej, przy czym skłania się do środkowego zakresu (ok. 3 000 osób). Są wśród nich przedstawiciele Bergitka Roma (polscy Cyganie wyżynni/karpaccy), Polska Roma (polscy Cyganie nizinni) oraz Lowarzy.

Podczas badań udało się ustalić osiedla, w obszarach, których zamieszkują przedstawiciele/-lki społeczności: - Osiedle Nadodrze - Osiedle Kleczków - Osiedle Brochów - Osiedle Lipa Piotrowska (społeczność nowa, przybyła do Wrocławia około5-6 lat temu) - Osiedle Ołbin - Osiedle Stare Miasto - Osiedle Oporów - Osiedle Sołtysowice - Osiedle Kowale - Osiedle Karłowice -Różanka

Jak wynika z powyższego społeczność mieszka w dużym rozproszeniu, obejmującym znaczny obszar miasta.

Struktura ilościowa badania:

- 87 wniosków o dostęp do informacji publicznej skierowanych do centrów kultury, centrów aktywności mieszkańców, centrów rozwoju i aktywności dzieci i młodzieży prowadzonych przy różnorodnych instytucjach (parafie, rady osiedla, organizacje pozarządowe); - 7 wniosków o dostęp do informacji publicznej skierowanych do urzędów (Kurator Okręgowe we Wrocławiu, Straż Miejska, Policja Miejska we Wrocławiu, Miejski Ośrodek Pomocy

Społecznej, Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Departament Edukacji Urzędu Miejskiego we Wrocławiu); - 11 badań focusowych (pracownicy Wrocławskich Mieszkań (zarządzanie miejskimi nieruchomościami), funkcjonariusze

Policji poszczególnych Komend, pracownicy Miejskiego

Ośrodka Pomocy Społecznej z rejonów zamieszkanych przez społeczność, przedstawiciele/lki szkół z rejonów zamieszkanych przez społeczność) - 9 wywiadów z wybranymi przedstawicielami strategicznych dla badań obszarów (Pełnomocnik Wojewody Dolnośląskiego ds. Mniejszości narodowych i Etnicznych, Zastępca

Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu, przedstawiciele Kuratorskiej Służby Sądowej, przedstawiciele Wrocławskiego Centrum Integracji, przedstawiciele Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu, osobami pełniącymi rolę Asystentów Edukacji Romskiej)

Wywiady obejmowały analizę funkcjonowania 52 rodzin (łącznie 164 osoby), w tym : - 62 osoby dorosłe; - 102 dzieci, w tym 60 dzieci w wieku szkolnym.

Z danych pochodzących z wywiadów z przedstawicielami/kami społeczności wynika, że:

- rodziny są wieloosobowe -z reguły z co najmniej 2 dzieci; - zdecydowana większośćdzieci kończy swoją edukację na poziomie aktualnej podstawówki (w “starym systemie” na poziomie gimnazjum), - zdecydowana większość rodzin w domu rozmawia w języku romskim;

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

13

14

- większość dorosłych posługuje się językiem polskim potocznym (niska kompetencja językowa, w tym brak umiejętności pisania skorelowany jest z wiekiem osoby -im starsza osoba tym kompetencje mniejsze) - w przeważającej większości rodzinyużytkują lokale socjalne; - w zakresie aktywności zawodowej przeważają prace dorywcze; - zdecydowana większość rodzin deklaruje istnienie co najmniej jednej choroby przewlekłej u co najmniej 1 członka rodziny; - zdecydowana większość deklaruje, że potrzebuje wsparcia w załatwieniu spraw urzędowych, zwłaszcza w zakresie spraw sądowo-proceduralnych;

Na zapytania skierowane do 48 Rad Osiedli otrzymaliśmy odpowiedzi jedynie z 3: Rady Osiedla Przedmieście Oławskie, Rady Osiedla Karłowice Różanka, Rady Osiedla Leśnica. Zgodnie z nimi na osiedlu: - Przedmieście Oławskie mieszka 20 rodzin romskich; - Karłowice -Różanka mieszka 30 rodzin romskich; - Leśnica -nie jest zamieszkane przez rodziny romskie.

Z wypowiedzi radnego RO Przedmieście Oławskie wynika, że “społeczność w ostatnich dwóch dekadach zdecydowanie się zmniejszyła nie umiem określić przyczyn tego zjawiska. Sytuacja rodzin romskich nie odbiega stanowczo od sytuacji pozostałych rodzin mieszkających w mieszkaniach komunalnych przydzielonych wiele lat temu. Możliwe, że niezbyt komfortowe warunki mieszkaniowe są przyczyną opuszczenia osiedla przez rodziny romskie”.

Z kolei, z badań fokusowych przeprowadzanych z pracownikami miejskiego ośrodka pomocy społecznej wynika, że z ich wsparcia korzystają osoby zamieszkujące różnorodne rejony miasta. Wybrzmiewają przy tym dwa aspekty:

- rejon, w którym osoby/rodziny nie korzystają ze wsparcia socjalnego, choć bezspornie zamieszkują rejon danego ośrodka, takie jak Lipa Piotrowska; - rejony, w których znaczna część społeczności korzysta z omawianych form -są to rejonyZespołu Terenowej Pracy Socjalnej nr 7 (Śródmieście/Nadodrze) oraz Zespołu Terenowej Pracy Socjalnej nr 5 (Brochów). “Duża społeczność zamieszkuje rejon ZTPS-u, większość osób korzysta ze wsparcia MOPS-u ( duży przedział wiekowy, osoby korzystają głównie z pomocy finansowej). Osoby w wieku poprodukcyjnym z powodu niskich emerytur korzystają z zasiłków specjalnych oraz dopłat do mediów, osoby ze społeczności “ pojawiają się i znikają.””

Warto podkreślić, że powyższy opis jest adekwatny do obu rejonów. Jednak w toku codziennej pracy pracownicy widzą różnice pomiędzy beneficjentami w swoich rejonach, głównie w zakresie komunikacji. Jedynie pracownicy ZTPS nr 5 nie zgłaszali trudności w tym zakresie. “Bywają trudności komunikacyjne spowodowane barierą językową, ale również zupełnie innym ( w odczuciu pracowników socjalnych przyp.wł.) systemem wartości i norm społecznych. Rodzi to trudności porozumieniu się z klientami, którzy nie widzą sensu lub nie rozumieją na przykład konieczności edukacji swoich dzieci (...), klienci nie rozumieją dlaczego udzielenie wsparcia przez MOPS jest obwarowane szeregiem ustawowych warunków koniecznych do spełnienia przez klienta. Problemem jest również to, że duża część klientów pochodzenia romskiego nie jest przyzwyczajona do długofalowej współpracy”

Pracownicy socjalni zauważają, że osoby z Bergitka Roma są znacznie bardziej skłonne do nawiązywania kontaktów z osobami spoza społeczności niż osoby należące do grupy Polska Roma. Zdecydowanie

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

15

16

chętniej i częściej współpracują znimi osoby o niższym statusie społecznym. Grupa Romów o wysokim statusie społecznym i ekonomicznym jest grupą mocno hermetyczną. “Bogatsze osoby nie integrują się specjalnie ze społeczeństwem większościowym natomiast z powodu “ wystawnego” stylu życia i korzystania z lokalnej infrastruktury gastronomicznej są rozpoznawalni i widzialni (...)Bergitka Roma mimo, że też są hermetyczną grupą żyją w dobrych relacjach sąsiedzkich z innymi mieszkańcami rejonu, są dość dobrze zintegrowani. Działają świetlice, gdzie dzieci z rodzin romskich wspólnie z rówieśnikami ze społeczeństwa większościowego spędzają czas.”

Nie udało się podczas badań stwierdzić, czy wnioskowanie w cytowanej wypowiedzi jest słuszne, czy też jest to interpretacja obserwowanej sytuacji. Hermetyczność społeczności etnicznej, mimo, że wydaje się wyborem tejże społeczności, może mieć bowiem korzenie w silnej stereotypizacji i związanym z nią wykluczeniem przez społeczeństwo większościowe czy też brakiem chęci do integrowania się. Korzystanie przezdzieci z istniejącej w mieście infrastruktury kulturalnej i edukacyjnej była również przedmiotem badań. Z danych uzyskanych z Centrów Rozwoju i Aktywności Dzieci i Młodzieży wynika, że dzieci i młodzież pochodzenia romskiego bardzo rzadko korzystają ze wsparcia w tych miejscach, pomimo prób zaproszeń podejmowanych przez pracowników/ pracownice tych miejsc. Najchętniej całe rodziny korzystają z oferty festynów i zabaw ruchowych na świeżym powietrzu, jak wynika z rozmów z przedstawicielami/ przedstawicielkami instytucji i organizacji działających na osiedlach.

Kontekst kulturowy

Na podstawie wywiadu z pracownicami Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu udało się ustalić, co następuje. Dla społeczności romskiej bardzo ważne są kwestie związane z rodziną. Szczególnie dla kobiet, które definiują się poprzez małżeństwo oraz macierzyństwo. Osoby udzielające wywiadu zauważają również, że społeczność bardzo sprawnie komunikuje się wewnątrz grupy, z jasną strukturą odpowiedzialności i posłuszeństwa. Przytaczają historię, jak to “Podczas pikniku doszło do jakiegoś konfliktu, który został bardzo szybko rozwiązany dzięki działaniu osób ze społeczności, które zapewniły organizatorów, że nie muszą się martwić bo “ oni o załatwią” i nagle wszystkie osoby zaangażowane w kłótnie opuściły miejsce gdzie odbywał się piknik”. Zapytane o aspekty kulturowe ważne dla społeczności wymieniają “podczas kręcenia filmu edukacyjnego o mniejszości romskiej we Wrocławiu wyszło, że Romowie nie chcą aby ich kulturę sprowadzano do tańców i śpiewów przy ognisku. Z drugiej strony pytani o to co jest dla nich bardzo ważne w ich kulturze odpowiadali, że muzyka i kuchnia”. Przy planowaniu działań z czy dla społeczności ważne byłoby zachowanie balansu pomiędzy tymi sferami. Podczas wywiadu badane podkreślały, że dla społeczności bardzo ważne są wszelkie imprezy i uroczystości wyróżniające osiągnięcia osób ze społeczności.

“Kiedyś Romowie przyszli na wystawę artystki, malarki pochodzenia romskiego. Było to dla nich bardzo podniosłe wydarzenie, przyszli przepięknie ubrani. Przyszli jako goście wernisażowi, a nie na wydarzenie związane z ich kulturą (np. piknik)”.

Wydarzenia etnograficzne, z których społeczność uczestniczy: - nie często za to bardzo chętnie w spotkaniach dotyczących ich kultury ( wystawy, pikniki romskie). “Romowie mówią, że chcieliby

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

17

18

więcej wydarzeń dedykowanych ich społeczności (pikniki z odpowiednią muzyką, najlepiej na żywo, grill)” - kiedyś Romowie byli bliżej, niestety odkąd zmarł (prezes stowarzyszenia Romani Bracht, Józef Mastej, społeczność, według badanych, nie ma lidera, który zbudowałby i dbał o relacje m. in. z instytucjami - W 2017 roku miała miejsce wystawa „Pe drom baro...Na wielkiej drodze. Od Cyganów do Romów”, której towarzyszyły pokazy filmów, czytanie bajek wydarzenia o charakterze integrującym Romów polskich i rumuńskich. Społeczność uczestniczyła w otwarciu i chętnie brała udział w wydarzeniach towarzyszących. - Dzieci romskiej uczestniczą w lekcjach muzealnych (jako uczniowie i uczennice klas ze szkoły z Brochowa). Dzieci ze społeczności romskiej wyróżniały się na tle innych uczniów tym, że kojarzył muzeum z wcześniejszymi wydarzeniami i czuły się bezpiecznie i swobodnie. Jest to dla nich przestrzeń oswojona i znana.

Jedna z kuratorek sądowych tak podsumowuje sytuację kulturowo społeczną badanej grupy: “Uważam, że są społecznością niezaopiekowaną przez Miasto. Jest zespół, jest Pan Paczkowski, to jest za mało. Mogliby mieć większe możliwości wzmacniania kultury, inne możliwości, są zaniedbania. Ale z drugiej strony, może to wynika z braku aktywności z ich strony? Jesteśmy miastem wielokulturowym, ale o niektórych kulturach nie rozmawiamy. Brakuje miejsc dla społeczności, Gdyby matki romskie miały miejsce, gdzie mogłyby się spotkać, pogadać, spędzić ze sobą czas.”

Refleksja dotycząca dedykowanego społeczności miejsca mocno wybrzmiewa również z wypowiedzi osób ankietowanych, jak i w rozmowach z osobami pełniącymi rolę asystentek edukacyjnych. W ich opinii miejsce takie pełniłoby kilka funkcji: