III. Wnioski i Rekomendacje

44

“Oparciem i osobą decyzyjną jest babcia, która w okresie dwuletniego przebywania w zakładzie karnym za granicą matki dzieci stanowiła rodzinę zastępczą. Dzieci wysyłane są systematycznie do szkoły”.

“Matka samotnie wychowywała czworo dzieci. Miała wiele trudności wychowawczych (...) Nakazem sądu córka została zabrana do rodziny zastępczej i od tej pory realizuje obowiązek szkolny z dużymi sukcesami.”

W przypadku pieczy zastępczej spokrewnionej nierzadko osobą przejmującą opiekę jest to babcia dzieci. Z uwagi, że są to osoby starsze, o niższych kompetencjach w pisaniu i czytaniu oraz gorzej poruszające się w systemie (w porównaniu z młodszym pokoleniem), potrzebują wsparcia wczynnościach prawno-urzędowych. Zabezpieczenie tej potrzeby wydaje się jedną z kluczowych rekomendacji niniejszego opracowania.

“Opiekę nad wszystkimi dziećmi przejęła babcia. Nie jest tak wydolna wychowawczo jak poprzednia opiekunka. Wymaga wsparcia i pomocy w większości spraw urzędowych, pomocy przy pisaniu pism i kontakcie ze szkołą.”

WNIOSKI I REKOMENDACJE

45

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

46

III. WNIOSKI I REKOMENDACJE

Społeczność romska we Wrocławiu jest społecznością zróżnicowaną, szczególnie ekonomicznie. Można przypuszczać, że widoczne różnice ekonomiczne przekładają się na status społeczny danej grupy. I tak na przykład grupa zamieszkująca na osiedlu Lipa Piotrowska dysponuje własnościowymi mieszkaniami, kupionymi na osiedlu deweloperskim, grupa zamieszkująca Osiedla Brochów w znacznej większości mieszka w lokalach socjalnych wymagających remontu, w Śródmieściu spotkamy przedstawicieli obu powyższych grup. Z dużym prawdopodobieństwem możemy również stwierdzić, na podstawie przeprowadzonych wywiadów i rozmów, że obręb osiedla często wyznacza granice zamieszkania danej grupy i określa zarówno jejstatus jak i pozycję społeczną nie tylko w społeczności, ale i wśród mieszkańców Wrocławia. Przedstawione poniżej wnioski i rekomendacje wypływają bezpośrednio z badań lub też wynikają z analizy potrzeb eksplikowanych przez badane środowisko romskie. Poszczególne wnioski i rekomendacje umieszczane były przy opisach poszczególnych zagadnień Raportu. Poniżej powtórzone te, które wydają się szczególnie ważne.

Współpraca międzysektorowa

Bez względu na projektowane w przyszłości działania ich oś powinna stanowić rzeczywista współpraca przedstawicieli instytucji, urzędów i przedstawicieli społeczności. Połączenie rzeczywistych potrzeb z realnymi możliwościami nie tylko usprawni proces decyzyjny, zwiększy adekwatność i celowość działań, ale również pozytywnie wpłynie na wzajemne postrzeganie się. Współpraca pozwoli na stworzenie diagnoz pogłębiających zagadnienie tematyczne i pozwoli na stworzenie realnych planów kompensacyjnych. Na bazie danych pozyskanych dla niniejszego Raportu można wskazać, że takie prace można by rozpocząć choćby w obszarach:

 rynku pracy: współpraca z instytucjami pośrednictwa pracy w zakresie kursów doszkalających adekwatnych do potrzeb i możliwości społeczności, budowanie długofalowych programów wychodzenia z długotrwałej bierności w zakresie funkcjonowania na rynku pracy;  zdrowia: współpraca w zakresie opracowania programów profilaktycznych dedykowanych społeczności;

Inwestycja w edukację

Obszar edukacji należy uznać za jeden z priorytetowych, który winien koncentrować maksymalnie dużo uważności oraz środków. Dzięki temu procesowi mamy bowiem realny wpływ na zmianę w pokoleniu dzieci, tak aby ich funkcjonowanie społeczne było lepsze niż rodziców oraz dziadków. Programy obejmujące omawiany obszar powinny przebiegać wielotorowo i być względem siebie komplementarne. Zdaniem autorek Raportu kierunki podejmowanych działań powinny objąć w szczególności:  zwiększenie asystentury edukacyjnej (Asystent Edukacji Romskiej), w tym wypracowanie programu wsparcia w pozyskaniu kandydatów na objęcie tej funkcji oraz programu wsparcia dla osób pracujących w tym obszarze, w szczególności motywacyjnego i przeciwdziałającego wypaleniu zawodowemu. Warto tu zwrócić uwagę na fakt, że AER to bardzo często osoby ze społeczności romskiej, a więc w środowisku pracy narażone na uprzedzenia związane ze stereotypami funkcjonującymi w kontekście romskim. Warto tu więc wypracować algorytm integracji AER z osobami z grona pedagogicznego oraz szkoleń przeciwdziałającym uprzedzeniom i dyskryminacji.;  pozyskanie wśród kadry pedagogicznej osób, które pełnić będą funkcję nauczyciela wspomagającego oraz zbudowanie

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

47

48

systemu wsparcia tych osób, w szczególności motywacyjnego i przeciwdziałającego wypaleniu zawodowemu;  objęcie dzieci wsparciem w zakresie podnoszenia kompetencji posługiwania się językiem polskim (umożliwienie korzystania z programów dedykowanych dzieciom obcojęzycznym);  budowanie systemów wsparcia przeciwdziałającego porzucaniu edukacji na poziomie szkoły podstawowej, w szczególności promocja kształcenia zawodowego pozwalającego na satysfakcjonujące funkcjonowanie na rynku pracy;  opracowanie i włączenie w proces edukacji elementów prozdrowotnych;

Podjęcie prac w zakresie uregulowania spraw prawnych dotyczących braków tytułu prawnych do lokalu

Wśród różnorodnych postulatów w kontekście funkcjonowania społecznego osób i rodzin ze społeczności romskiej jednym z najważniejszych wydaje się rozpoczęcie prac w zakresie uregulowania spraw prawnych dotyczących braków tytułów prawnych do zajmowanych lokali mieszkaniowych. Z przeprowadzonych badań wynika, że aktualnie duża liczba osób/rodzin swoje potrzeby lokalowe zabezpiecza poprzez bezumowne użytkowanie lokali miejskich. W konsekwencji tworzy się swoista fikcja prawna, która nie rzadko utrzymuje się przez bardzo długie okresy. Taki stan rzeczy wydaje się negatywny dla każdej ze stron. Dla użytkowników jest bowiem stanem zawieszenia, brakiem pewności co do dalszego rozwoju sytuacji, a w konsekwencji może powodować brak poczucia odpowiedzialności za użytkowanie mienie. Niejednokrotnie też jest stanem powodującym spiralę zadłużenia. Z drugiej strony, brak stanowczej i jasnej reakcji ze strony właściciela (miasta) może rodzić przekonanie o akceptacji postawy i niejako zgodzie na proceder. W momencie zmiany statusu quo - choćby poprzez skierowanie przez miasto sprawy do sądu - ta

zmiana dla użytkowników może być niezrozumiała i w sposób oczywisty rodzić mocny opór. W omawianym aspekcie warto też zwrócić uwagę, że sądowa ścieżka też nie wydaje się optymalnym rozwiązaniem. W aktualnych realiach sprawy cywilne, do których należy eksmisja, trwają lata, a formalne zakończenie (nawet pozytywne dla właściciela) nie musi oznaczać szybkiego odzyskania lokalu. Reasumując, uporządkowanie spraw lokalowych i rozważenie przydziału tytułu prawnego osobom, które użytkują już lokale (zwłaszcza w sposób długookresowy) wydaje się kierunkiem właściwym.

Upowszechnienie programów oddłużeniowych

W kontekście powyżej opisanych kwestii za zasadne i potrzebne wydaje się upowszechnienie programów oddłużeniowych i urealnienie ich, tak aby osoby ze społeczności mogły z nich korzystać. Warto przy tym aby powstała współpraca pomiędzy instytucjami zarządzającymi lokalami miejskimi a przedstawicielami społeczności. Efektem takiej współpracy mógłby być katalog prac możliwych do podjęcia w procesie oddłużeniowym, który jednocześnie byłby zgodny z normami kulturowymi istotnymi dla społeczności. Co więcej, warto rozważyć swoistą abolicję (choćby częściową) zadłużenia. Znaczne długi lokalowe (powstające nierzadko “za rodzica”, a nawet w dalszym pokoleniu) mogą okazać się niespłacalne -choćby z powodu wymiaru przekraczającego realne możliwości rodziny czy też przedawnienia roszczenia. Istnienie długu jedynie jako formuła księgowa jest stanem niepożądanym. Eksmisja dłużników, przy ogromnym deficycie lokali zastępczych i niskim standardzie zadłużonych lokali, wydaje się procesem kosztownym, a w konsekwencji bezcelowym. Warto zatem poszukiwać innych form przerwania statusu quo -respektującego prawa i potrzeby obu stron.

49

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

50

Program asystentury dla rodzin z niskim poziomem kompetencji językowych i związanych z załatwianiem spraw zdrowotnych, urzędowych itp.

Wśród wypowiedzi rozmówców (przedstawicieli społeczności) często wybrzmiewała potrzeba posiadania wsparcia w załatwianiu spraw życia codziennego. W dużej mierze wynika ona z niskich kompetencji posługiwania się językiem polskim, zwłaszcza urzędowym. Potrzebę tę sygnalizują osoby wspierające społeczność, w szczególności Asystentki Edukacji Romskiej. Aktualnie asystentki czy osoby wspierające niejako pełnią tę funkcję “z urzędu”, ale skala potrzeb bezsprzecznie przewyższa ich możliwości. Co więcej, wsparcie rodziny nie powinno odbywać się kosztem kwestii edukacyjnych, gdyż to na nich powinna koncentrować się praca AER. W kontekście powyższego dobrym rozwiązaniem wydaje się stworzenie programu asystentury dedykowanej społeczności. Taki program mógłby być częścią działań ośrodka pomocy społecznej (wramach działającego programu Asystenta Rodziny) lub stać się osią działań organizacji pozarządowej.

Potrzeba wsparcia prawnego

Z wielu wypowiedzi wybrzmiewał postulat dostępności do nieodpłatnych porad prawnych, dzięki którym osoby/rodziny mogłyby uzyskać zarówno profesjonalne wsparcie w pokonaniu trudności dnia codziennego jak i zrozumieć obowiązujące w danym obszarze przepisy i procedury. W tym obszarze warto zwrócić uwagę, że Wrocław jest miastem, w którym istnieje dobrze rozwinięta sieć doradztwa i poradnictwa prawno- obywatelskiego. Wsparcie może uzyskać zarówno wpunktach nieodpłatnej pomocy prawnej (aktualnie działa 26 punktów), jak w punktach prowadzonych przez organizacje pozarządowe,

parafie czy korporacje prawnicze. Co istotne, pomoc ta jest bezpłatna i dostępna dla każdej osoby. Trudno jest jednoznacznie wskazywać przyczynę dlaczego społeczność nie korzysta z powyższej oferty. Warto jednak podnieść, że połączenie szeroko zgłaszanych potrzeb z dużymi możliwościami kompensacyjnymi wydaje się zasadne i konieczne. Działania w tym zakresie powinny obejmować przede wszystkim akcję promocyjnoinformacyjną podnoszącą świadomość istnienia omawianych miejsc. Dobrą praktyką mogłaby się stać współpraca AER z instytucjami/organizacjami prowadzącymi punkty poradnicze zwłaszcza w miejscach, gdzie zamieszkuje spora społeczność (vide: Brochów, Śródmieście).

Zwiększenie świadomości urzędników i przedstawicieli służb mundurowych (policja, straż miejska) w zakresie kultury romskiej

Podczas rozmów z przedstawicielami urzędów i instytucji, jak również funkcjonariuszami szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości wybrzmiewała kwestia niskiej wiedzy w zakresie kultury romskiej, wszczególności jakie aspekty funkcjonowania społecznego wchodzą w zakres owej kultury. Rozmówcy bardzo często odwoływali się do problemów z klasyfikacją argumentów i postaw swych klientów. Dylemat czy omawiany aspekt mieści się w kategorii kultura czy też jest wymówką i nadużyciem, nierzadko wybrzmiewał w towarzystwie wyraźnej frustracji, zniechęcenia, a nawet agresji (rodzącej się z poczucia bezsilności). Konglomerat tych czynników jest dobrym podłożem do uruchomienia skrótów myślowych, takich jak stereotypy. Ważnym elementem prewencji byłyby szkolenia podnoszące wiedzę w zakresie kultury romskiej. cennym byłoby aby spotkania prowadziły osoby ze społeczności, mogące opowiedzieć i odnieść się do swoich doświadczeń.

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

51

52

Dostosowanie istniejących narzędzi wsparcia do potrzeb wielokulturowego społeczeństwa (na przykładzie Niebieskiej Karty)

Rekomendacja wymagająca zmian systemowych, na poziomie centralnym. Istniejące narzędzia wsparcia osób/ rodzin w kryzysie i/lub w trudnej sytuacji powinny uwzględniać różnorodność kulturową społeczeństwa. W przeciwnym razie ich skuteczność będzie znikoma lub żadna. Przykładem powyższego jest procedura Niebieskiej Karty, która w kontekście społeczności romskiej przez osoby zaangażowane (policja, mops) postrzegana jest jako narzędzie nieadekwatne i nieskuteczne. W efekcie narzędzie to albo w ogóle nie jest stosowane, albo też istnieje jedynie jako statystyka. Oba rozwiązania są niezgodne z celem procedury, która dotyczy bardzo ważnego aspektu (przeciwdziałania przemocy). Rozpoczęcia dyskusji w omawianym aspekcie wydaje się zatem w pełni zasadne.

Miejsce spotkań

Postulat dedykowanego społeczności miejsca podnosili nie tylko sami zainteresowani, ale również przedstawiciele instytucji na co dzień pracujący ze społecznością. Zdaniem respondentów takie miejsce łączyłoby kilka funkcji:  miejsce integracji społecznej, z możliwością decydowania okształcie odbywających się aktywności;  miejsca spotkań, kultywowania i wzmacniania swojej tradycji;  miejsce promocji kultury romskiej;  miejsca aktywizacji zawodowej, zwłaszcza w zakresie młodych kobiet;  miejsca spełniającego rolę świetlicy czy klubu aktywności dla dzieci młodzieży;  stwarzałoby możliwość szerokich działań aktywizujących (zarówno w odniesieniu do dzieci jak i dorosłych);

 poprzez podejmowane działania umożliwi zaistnienie wprzestrzeni miasta i wpływ na polityki miejskie;

Rekomendacja wydaje się być realna do spełnienia pod warunkiem wyłonienia spośród społeczności liderów/ek lub grupy inicjującej działanie, która też przyjmie odpowiedzialność za funkcjonowanie miejsca. Miasto Wrocław jest otwarte na różnorodne działania partycypacyjne oraz wielokulturowe, czego dowodem jest choćby istnienie Centrum Ukraińskie Kultury i Rozwoju, Pełnomocniczki Prezydenta Wrocławia ds. Mieszkańców Pochodzenia Ukraińskiego czy Białoruskiego, a także liczne działania podejmowane w ramach corocznie ogłaszanych konkursów grantowych (ze szczególnym uwzględnieniem konkursów wielokulturowych, których operatorem jest Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego). Za każdym z wymienionych działań “stoi” określona osoba/grupa osób/organizacji pozarządowych, które posiadają legitymację do reprezentacji szerszego kręgu społecznego. Podejmują oni szereg działań rzeczniczych, lobbujących, wskazujących na potrzebę i walor określonych aktywności. Z reguły posiadają też swoisty biznesplan, który dla potencjalnego grantodawcy stwarza gwarancję, że osoby te nie tylko mają wizje czego chcą, ale nadto mają jasno określone cele operacyjne, przemyślane i spójne działania, kompetencje w zarządzaniu finansami etc. Uwzględniając powyższe założenia należałoby, zdaniem autorów Raportu, zacząć od kwestii wyłonienia lidera/-ów społecznych, którzy mogliby w przyszłości wziąć odpowiedzialność za powstanie, funkcjonowanie i rozwój omawianego miejsca. W tym kontekście warto zauważyć, że formalnie we Wrocławiu funkcjonują 3 stowarzyszenia romskie (Dolnośląskie Stowarzyszenie Romów Bahtało Rom”, Towarzystwo Rodziców Uczniów RomskichNeło Drom -Nowa Droga, Stowarzyszenie Romów we Wrocławiu Romani Bacht). Jednakże nie podejmują aktualnie żadnych działań.

"Diagnoza funkcjonowaniaspołecznego społeczności Romów polskich we Wrocławiu" dofinansowanego w ramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021-2030

53

54

W opinii autorek Raportu myśląc o przestrzeni umożliwiającej przedstawicielom społeczności podjęcie omawianych działań warto rozważyć wykorzystanie istniejącą strukturę Centrów Aktywności Lokalnych, które istnieją w niemalże wszystkich osiedlach Wrocławia. Zgodnie z założeniami określonymi w Strategii rozwoju współpracy Wrocławia z organizacji pozarządowych na lata 2018-2022 to centra lokalne mają być przestrzeniami stwarzającymi warunki do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, wspólnot sąsiedzkich, nieformalnych grup i inicjatyw. Zatem struktura i misja CAL-i jest wprost idealna do omawianych działań. Taka fuzja pozwoliłaby społeczności na realizację projektów, działań czy aktywności ważnych z ich perspektywy, ale nie wymagałaby od nich zabezpieczenia otoczki prawno-formalnej. Zczasem sprawdzone formy aktywności mogłyby przekształcać się iprzyjmować postać prawną (np. organizacji pozarządowej).

REKOMENDACJA DODATKOWA

Wyłonienie lidera/-ów społecznych

Postulat ten nie wybrzmiał podczas badania, ale biorąc pod uwagę powyższe spostrzeżenia wydaje się konieczny i w pełni zasadny. Zdecydowana większość ankietowanych przedstawicieli społeczności widzi siebie w roli beneficjentów określonych działań, przy czym najchętniej aby były to aktywności prowadzone przez samych Romów, dedykowane ich potrzebom. Rodzi się zatem pytanie kto miałby takie działania inicjować i być za nie odpowiedzialnym pod względem merytorycznym jak i formalnym. Pytanie to prowadzi do konstatacji, że koniecznym jest podjęcie procesu wyłaniającego potencjalnych liderów czy działaczy na rzecz społeczności. Proces ten mogłyby zainicjować Asystentki Edukacji Romskiej, które znają środowisko i cieszą się dużym autorytetem (same również mogłyby włączyć się w działania rzecznicze). Jest rzeczą oczywistą, że samo wyrażenie woli bycia liderem nie daje oso-