‘Alleen rijke elite heeft in Italië toegang tot waardig levenseinde’

Interview Marco Cappato

Tachtig procent van de Italianen is er voorstander van, en toch is euthanasie in Italië nog steeds illegaal. Hulp bij zelfdoding is slechts in uitzonderlijke gevallen mogelijk. ‘Italië gaat het debat volledig uit de weg’, zegt activist Marco Cappato.

‘Mijn lijf is een kooi geworden. Ik ben op geen enkel vlak nog autonoom en ik ­controleer alleen nog mijn gedachten.’ Dat schreef Paola R., een 89-jarige vrouw uit het Noord-Italiaanse Bologna die leed aan parkinson, onlangs in een brief. Op 8 februari kreeg ze medische hulp die aan haar lijden een einde maakte, maar daartoe moest ze eerst een dure reis naar Zwitserland maken. Felicetta Maltese en Virginia Fiume, de twee vrouwen die haar daarheen hebben gebracht, gaven zich bij hun terugkeer in Italië aan op het politie­bureau. Ze riskeren vijf tot twaalf jaar cel. Politiek activist Marco Cappato (51), met wie R. eerst contact had opgenomen, ging met Maltese en Fiume mee naar de politie. Al was hij niet met hen meegereisd naar Zwitserland, toch gaf ook Cappato zichaan, als vertegenwoordiger van een ­organisatie die informatie en bijstand ­verstrekt aan mensen die medische hulp willen bij hun vrijwillige dood.

Cappato is daarmee niet aan zijn proefstuk toe, en wacht op dit moment af of hij in drie andere gevallen zal worden aan­geklaagd. Al twintig jaar is hij in Italië een bekende voorvechter van het recht op ­euthanasie. Door terminaal zieke patiënten naar Zwitserland te begeleiden, doel­bewust de Italiaanse wet te overtreden en daarna zichzelf aan te geven bij de politie, willen Cappato en andere vrijwilligers ­zoals hij in Italië een grondig debat over het levenseinde op gang trekken, dat uit- mondt in de legalisering van euthanasie.

Door jullie activisme zette Italië al stappen in de richting van legalisering. Maar de ­regels zijn complex. Wat mag nu, en wat niet?

‘Actieve euthanasie zoals in België, waarbij een arts de patiënt een dodelijk medicijn toedient, mag niet in Italië. De zieke mag wel een therapie weigeren of die laten ­onderbreken, met de dood als gevolg. En sinds 2019 is onder strikte voorwaarden ook hulp bij zelfdoding mogelijk. In ­bepaalde gevallen mag de patiënt hulp krijgen bij het sterven door zichzelf een middel toe te dienen.’

‘Het valt het Vaticaan niet te verwijten dat actieve euthanasie niet mogelijk is in Italië. Dat is de verantwoordelijkheid van de politieke partijen’

Wat zijn die strikte voorwaarden?

‘De patiënt moet zich volledig bewust zijn van zijn beslissing, er moet sprake zijn van ondraaglijk lijden en van een onomkeer­bare gezondheidstoestand, én de zieke moet afhankelijk zijn van een behandeling die hem in leven houdt (zoals een beade- mingsmachine, red.). Zijn die voorwaarden niet ingelost, dan staat op hulp bij zelfdoding nog altijd tot twaalf jaar cel. Artsen die patiënten een dodelijk medicijn toe­dienen en zo helpen te sterven, riskeren tot vijftien jaar cel.’

Als hulp bij zelfdoding onder die voorwaarden al kan, waarom begeleiden jullie dan nog patiënten naar Zwitserland?

‘Omdat die vierde voorwaarde – in leven gehouden worden – bij voorbaat een heleboel aanvragen kansloos maakt. In landen met een euthanasiewet komt een zeer groot deel van de euthanasieaanvragen van terminale kankerpatiënten, die niet afhangen van een levensondersteunende behandeling. In Italië zouden zij niet in aan­merking komen voor hulp bij zelf­doding. Daarom vragen mensen in die situatie ons om hulp. Want hoewel in Zwitserland ook geen actieve euthanasie mogelijk is met de hulp van een arts, bestaat de vierde voorwaarde er niet.’

‘Hulp bij zelfdoding is in Zwitserland een gangbare praktijk, maar de Italiaanse patiënten die wij begeleiden moeten voor de reis en opname 10.000 tot 12.000 euro ophoesten. Slechts een kleine elite heeft zo toegang tot een waardig levenseinde.’

Heeft u een idee hoeveel Italianen jaarlijks euthanasie of hulp bij zelfdoding zouden verlangen?

‘Meer dan 10.000 mensen per jaar. Neem de cijfers uit België, en vermenigvuldig die met vijf, en je krijgt een ruw beeld van hoeveel Italianen het betreft (In 2021 vroegen in België 2.699 mensen euthanasie, en Italië telt vijf keer zoveel inwoners, red.). Daarbij is de groep van Italianen die alleen informatie willen nog eens twee tot drie keer zo groot. Dat zijn mensen die uiteindelijk misschien niet voor euthanasie zouden kiezen, maar zich rustiger zouden voelen als ze wisten dat ze de keuze hadden.’

Geregeld wordt u aangevallen en krijgt u te horen dat u niet zo trots moet zijn dat u mensen helpt uit het leven te stappen. ‘Zo’n aanval schrikt me niet af, ­debat is juist gezond. Veel akeliger vind ik de stilte. Dat is de strategie die onze tegenstanders het liefst kiezen. Partijvoorzitters ter rechter- en linkerzijde doen er alles aan om een debat in het parlement te vermijden, en de Italiaanse media gaan daarin mee. Ze brengen netjes verslag uit over elke patiënt die wij begeleiden, en klaar. Op tv worden partijvoorzitters niet gevraagd om hun standpunt toe te lichten. Er vindt in Italië over dit thema geen confrontatie van ideeën en opvattingen plaats.’

Waarom niet? Is de invloed van het Vaticaan nog steeds zo groot en zijn de Italianen op dit vlak nog te katholiek?

‘De weerstand zit niet bij het volk. Peilingen wijzen er telkens op dat zeker 80 procent van de mensen in dit land vóór de legalisering van euthanasie is. De vijandigheid zit bij de bestuurlijke klasse, bij ­partijen en mediabedrijven, bij de grote machtsstructuren. Het valt het Vaticaan niet te verwijten dat actieve euthanasie niet mogelijk is in Italië, dat is de verantwoordelijkheid van de partijen.’

Als 80 procent voor euthanasie is, dan zijn daar toch ook veel katholieke stemmen bij?

‘Dat klopt. Katholieken zijn niet per se ­tegen euthanasie. Het Vaticaan beïnvloedt geen stemmen in Italië, wel netwerken, macht, banken, financieringen. De handrem die de partijen optrekken, verklaar je nog het best door hun schrik om het goeddunken te verliezen van de heersende machten die verbonden zijn met het ­Vaticaan.’

Hoe zou u Italië beschrijven op medischethisch vlak?

‘Chiaroscuro, tegelijk donker en licht. De pil is legaal, net als abortus, al wordt de toegang ertoe belemmerd. Italië is niet het meest open en geavanceerde seculiere land, en toch zijn hier al vroeg belangrijke individuele vrijheden afgedwongen. Scheiden werd legaal in 1970, abortus in 1978 en al sinds 1982 kan iemand in Italië wettig van geslacht veranderen.’

Maar euthanasie is daar nog niet bij. Hoe blikt u terug op twintig jaar campagne?

‘In 2017 begeleidde ik Fabiano Antoniani, die als DJ Fabo heel bekendwas geworden, naar Zwitserland. Fabo was door een ­ongeval blind en verlamd. Hij werd in ­leven gehouden. Iemand in diezelfde toestand kan vandaag in Italië op legale wijze hulp krijgen om uit het leven te stappen, zonder zoals Fabo eerst naar het buitenland te hoeven gaan. Ik denk dat Fabo ­gelukkig zou zijn dat zijn strijd dat heeft opgeleverd.’

‘De mensen die ik heb begeleid, waren niet wanhopig. Ik herinner me hun goede humeur, hun grappen en ironie. Ze hadden het gevoel hun leven te hebben volbracht en ze waren sereen. De omgang met die stuk voor stuk bijzondere mensen heeft me veel geleerd over onze relatie met de dood.’ Ine Roox

Oppositieleider Tichanovskaja veroordeeld tot 15 jaar cel

Wit-Rusland

Na de frauduleuze verkiezingen van 2021 vluchtte de Wit-Russische ­oppositieleider Svetlana ­Tichanovskaja naar Litouwen.

Een Wit-Russische rechtbank heeft maandag oppositieleider Svetlana Tichanovskaja bij verstek tot vijftien jaar gevangenisstraf veroordeeld. Dat melden internationale persbureaus. Eerder was negen­tien jaar ­geëist. De 40-jarige Tichanovskaja geldt als de belangrijkste opposant van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko. Ze werd veroordeeld voor onder meer hoogverraad en het oprichten en leiden van een ­extremistische organisatie. Samen met een andere ­tegen­stander, Pavel Latoesjko, die achttien jaar cel kreeg, zou ze hebben samengezworen ‘om de macht op ongrondwettelijke wijze te grijpen’. Voor Tichanovskaja komt de veroordeling niet als verrassing. Eerder omschreef ze het proces ­tegen haar als een ‘farce’.

Wie is Marco Cappato?

▶ Geboren in 1971

▶ Politiek activist en voormalig Europees Parlementslid (tussen 1999 en 2009) van de Italiaanse ­Radicale Partij.

▶ Penningmeester van Associazione Luca Coscioni, een Italiaanse vereniging die ijvert voor burgerrechten, waaronder de legalisering van euthanasie.

‘Dit is hoe het regime mijn werk voor democratische veranderingen in Wit-Rusland beloont’

Svetlana Tichanovskaja Oppositieleidster

Beeld

▶ Zijn hulp aan Fabiano Antoniani, die als ‘DJ Fabo’ een ­bekende dj was in Italië, leidde tot een belangrijk arrest van het Italiaanse Grondwettelijk Hof. Dat oordeelde in 2019 dat hulp bij zelf­doding in sommige gevallen niet strafbaar is, een ­belangrijk precedent voor de legalisering van euthanasie. Geen bamboehouten hutje dat ­tegen uitslaande vlammen op kan. In het Kutupalong-vluchtelingenkamp in Cox’s Bazar, in het zuidoosten van ­Bangladesh, zijn gisteren 2.000 ­woningen uitgebrand. Zo’n 12.000 ontheemde mensen, allemaal ­Rohingya, zijn in één klap dakloos geworden. Ook een dertigtal moskeeën en een twintigtal scholen gingen in vlammen op. Na drie uur was de brand onder controle. Het is nog niet duidelijk of er gewonden zijn.

2.000 woningen in as

Kutupalong staat bekend als het grootste vluchtelingenkamp ter wereld. Er zouden zeker 800.000 Rohingya wonen. Die moslimminderheid uit Myanmar krijgt sinds 2017 te maken met militaire repressie en wreed­heden en is massaal ­gevlucht naar buurlanden zoals Bangladesh.

In het kamp breken geregeld branden uit. Twee jaar geleden kwamen nog 15 mensen om en werden zo’n 50.000 anderen dakloos. (sidr, belga)

Kort na haar veroordeling verklaarde Tichanovskaja op Twitter haar strijd niet te zullen staken. ‘Dit is hoe het regime mijn werk voor democratische veranderingen in WitRusland ­“beloont”’, schreef ze. ‘Vandaag denk ik niet aan mijn ­eigen veroordeling. Ik denk aan de duizenden onschuldigen die zijn vastgehouden en veroordeeld tot effectieve ­gevangenisstraffen.’ In de lente van 2020 werd haar echt­genoot en presidentskandidaat Sergej Tichanovski gearresteerd, later werd hij tot achttien jaar cel veroordeeld. Vervolgens reisde Tichanovskaja langs Europese hoofd­steden om steun te verwerven voor een democratisch Wit-Rusland. Na de verkiezingen van 2021, waarin ze de kandidatuur van haar man overnam, vluchtte ze naar Litouwen. De oppositie beschuldigde Loekasjenko van fraude. De massale betogingen die volgden, werden hardhandig neergeslagen. De voorbije ­jaren ontvluchtten meerdere tegenstanders en ­activisten Wit-Rusland van­wege het ­repressieve regime.

Naïm Derbali

© NRC

De Grote Markt

Pascal Sertyn

Solvay via achterdeur weer weg uit Rusland

Een persbericht van amper zeven regels: het Belgische chemieconcern Solvay maakte vrijdagavond na beurstijd niet veel woorden vuil aan zijn officiële vertrek uit Rusland. Het heeft zijn belang van 50 procent in de grootste Russische pvc-fabriek RusVinyl verkocht. Dit heeft alles van een afscheid in mineur – inclusief een waardeverlies van 175 miljoen euro.

Voor de huidige ceo van Solvay, Ilham Kadri, was de Russische connectie een blok aan het been. Pvc-plastics maken paste sowieso niet meer in haar toekomstbeeld voor het Belgische chemieconcern. Met de inval van Rusland in Oek­raïne had ze er sinds eind februari 2022 ook een imagoprobleem bij. De andere helft van RusVinyl is immers in handen van Sibur, een Russisch petrochemisch bedrijf waarvan verscheidene topfiguren op sanctielijsten staan wegens hun hechte banden met president Vladimir Poetin.

Over Poetin gesproken: het is nog geen tien jaar geleden dat hij de eregast was bij de inhuldiging van de splinternieuwe Belgisch-Russische pvc-fabriek. Voor Solvay leek het toen de bekroning van een lang volgehouden inspanning om weer stevig voet aan de grond te krijgen in Rusland. Er waren immers meer dan zeven jaren nodig geweest om de grootste pvc-fabriek van heel Rusland te bouwen. Het project werd toen zelfs omschreven als de grootste individuele investering van een westers bedrijf in Rusland buiten de olie- en gasindustrie.

Solvay had zich als een van de eerste multi­nationals weer aan grote investeringen in Rusland gewaagd

Solvay kreeg open doekjes omdat het zich als een van de eerste buitenlandse multinationals weer aan grote investeringen in Rusland had gewaagd. Het kon daarbij rekenen op uitgebreide financiering, van verscheidene grootbanken tot zelfs de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling. In 2011 was de toenmalige Belgische premier Yves Leterme de eregast toen in Sint-Petersburg de contracten werden getekend waarbij 750 miljoen euro westers geld werd gereserveerd voor het industriële project. Zaken doen in en met Rusland was toen in.

Voor Solvay was RusVinyl tegelijk ook een comeback. Voor de Eerste Wereldoorlog, toen het een van de grootste chemiegroepen ter wereld was, had het verscheidene fabrieken in Rusland. Maar die gingen na de Russische revolutie van 1917 volledig verloren omdat de nieuwe communistische machthebbers de hele industrie genationaliseerd hadden, waaronder ook de activiteiten van Solvay

De tweede Russische filière van Solvay heeft na 2014 de verwachtingen niet kunnen waarmaken. Al in 2014 moest de groep een serieus deel van de investering afwaarderen na een crash van de Russische nationale munt, de roebel. De jongste jaren liep Solvay niet meer te koop met de resultaten van de pvc-fabriek. Je kunt je zelfs de vraag stellen of het in 2014 al niet in de sterren stond geschreven dat het tweede Russische avontuur van Solvay in mineur zou eindigen. Eerder dat jaar was Rusland binnengevallen in de Krim en enkele maanden nadien werd in het oosten van Oekraïne een passagiersvliegtuig neergehaald met Russisch wapentuig. Toeval of niet: de toenmalige topman van Solvay, Jean-Pierre Clamadieu, is de grote afwezige op alle foto’s van de dag dat Poetin RusVinyl inhuldigde.

In ‘De Grote Markt’ duikt de economieredactie dagelijks in een opmerkelijke beweging in de economische wereld.