Mens rijdt al langer te paard dan gedacht

Archeologie

Vijfduizend jaar geleden kreeg de mens het paardrijden onder de knie. Het veranderde de loop van de geschiedenis.

Eenpaard,eenpaard,mijnkoninkrijkvooreenpaard.Dewoordendie

William Shakespeare de Britse ­koning Richard III in de mond legde, zeggen het helemaal. Door paard te leren rijden verlegde de mens zijn grenzen. Plots kon hij veelgrotereafstandenafleggen,en bijoorlogvoeringwasruiterij,door haar grotere snelheid en wendbaarheid, in het voordeel ten opzichte van voetvolk. Ook de handel profiteerde, en de culturele uitwisseling tussen buurvolkeren.

Wanneerdemensvoorheteerst op de rug van een paard klom, was tot dusver moeilijk te achterhalen. Op archeologische vindplaatsen zijnnauwelijkssporenvanteugels, bitten en andere rijbenodigd­heden teruggevonden. Ook zijn amper skeletten van paarden ­bewaard gebleven, waardoor de ­fysieke slijtage, die de overgang van onbereden naar bereden dieren zou kunnen bewijzen, niet goed in kaart is te brengen.

Versleten dijbeen

Wel zijn gefossiliseerde paardendrollen en mogelijke sporen van omheiningen teruggevonden in ruim vijfduizend jaar oude ­nederzettingen in het huidige ­Kazachstan. Ook zijn restanten van paardenmelk aangetroffen in tandsteen van mensen die zo’n

5.500 jaar geleden in het huidige Oekraïne en Rusland leefden, op de overgang van kopertijd naar bronstijd. Maar die vondsten ­bewijzen hooguit dat paarden rond die tijd werden gehouden voor hun vlees en hun melk, niet dat ze ook bereden werden. Na 5.500 v.Chr. zit er een hiaat in de ­archeologische tijdlijn, tot ongeveer4.000jaargeleden,wanneerde eerste sporen van door paarden ­getrokken wagens opduiken en ­Babylonische geschriften melding maken van ruiterij.

Een internationaal archeo­logen­team, aangevoerd door Martin Trautmann en Volker Heyd van de universiteit van Helsinki, denkt dathiaatnutekunneninvullen.De teamleden onderzochten de ongeveer 4.500 jaar oude skeletresten van twee dozijn mensen uit de ­Jamnacultuur, die een vermoedelijk nomadisch bestaan leidden in het huidige Roemenië, Bulgarije en Hongarije. De botten van zes van hen vertonen duidelijke tekenen van fysieke belasting door paardrijden, zoals slijtage van het dijbeen, de wervels en het bekken, schrijven de archeologen in het vakblad Science Advances

Zonder zadel

Ze zijn daarmee mogelijk het vroegst bekende bewijs dat paarden als transportmiddel werden gebruikt en een sterk argument om te denken dat paardrijden al 5.000 jaar geleden een gebruike­lijke activiteit was voor sommige Jamna-individuen, stellen de

De Jamna waren nomaden en hanteerden een manier van rijden die wellicht niet voor iedereen was weggelegd onderzoekers. De aard van de slijtagedoetvermoedendatdeJamnaruiters hun paarden zonder zadel of stijgbeugels bereden. Door hun benen tegen de flanken van de dieren te klemmen, voorkwamen ze dat ze vielen en hielden ze toch de handen vrij om te vechten of vee te hoeden. Het is een lichamelijk veeleisende manier van rijden die wellicht niet voor iedereen was weggelegd. Het kan verklaren waarom niet alle onderzochte ­Jamna-skeletten de slijtagesporen vertoonden. De vondst van de ruiterskelettenschuiftdeaanvangvanderuiterij bijna duizend jaar terug in de tijd, naar circa 3.000 jaar voor het beginvanonzejaartelling.Maarde onderzoekers denken dat de Jamna het paardrijden waarschijnlijk al eerder onder de knie moeten hebben gehad, aangezien ze rond 3.000 v.Chr. al een geografisch gebied hadden veroverd dat zich uitstrekte van Mongolië en het Altaigebergte tot het zuidoosten van ­Europa. Het is moeilijk voorstelbaar dat ze dat te voet zouden hebben klaargespeeld.

Hilde Van den Eynde

Paard was laatkomer in menselijke stal

Het paard is een laatkomer als door de mens getemd dier. Honden lopen al 20.000 jaar met de mens mee, geiten en schapen werden 10.000 jaar geleden ­gedomesticeerd, iets later ­gevolgd door runderen en ­varkens. Maar genetisch onderzoek van hedendaagse paarden heeft ­uitgewezen dat de dieren pas zo’n 5.500 jaar geleden ­werden ­getemd, uitgaande van diverse populaties wilde paarden. Vermoedelijk gebeurde dat in de ­kopertijd in het huidige ­Kazachstan, door halfnomadische steppevolkeren van de ­Botajcultuur. (hvde)