Een satelliet­staat van de Europese Unie

zijn die giftige effecten groter. Verder speelt de vaststelling dat de globale uitstoot van stikstofoxides in Vlaanderen sinds 2000 quasi is gehalveerd, terwijl de uitstoot van ammoniak het voorbije decennium stagneerde. Het klopt dat de stikstofdrempels voor landbouwers nu erg laag liggen. Maar het is een feit dat er veel meer landbouwbedrijven zijn dan industriële bedrijven. Hoewel de individuele drempel voor de industrie hoger ligt per bedrijf, is er cumulatief bekeken niet zo’n groot verschil. In het stik- stofarrest uit 2021 stelde de rechter letterlijk dat ‘vele kleintjes één groot maken’. Men moet dus ook de cumulatieve impact bekijken, en dan blijkt het verschil in behandeling minder groot dan gedacht. Die oefening is ook gemaakt door wetenschappelijke instellingen, waaronder het Vito. Als de drempels voor de landbouw hoger worden gelegd, dan zou het stikstofbad niet substantieel leeglopen. Die fundamentele vaststelling komt haast niet aan bod in het huidige ­debat.

Wettig of onwettig?

Dat de Raad voor Vergunnings­betwistingen het verschil in behandelingindirectzouhebbenbekritiseerd, klopt overigens maar deels. Ironisch genoeg gebeurde dat in een zaak over een tuinbouwbedrijf. De essentie van het arrest in die zogenoemde ‘serrezaak’ uit Overijse is dat de ministeriëleinstructie,diemeermargelaatvoor NOx, een louter richtlijnenkader vormt. En dat klopt: er is sprake van pseudowetgeving. De houdbaarheidsdatumervanisbeperkt,vandaar ook de urgentie om te komen tot een stikstofdecreet.

Het valt ook op dat critici die nu schermen met legaliteitsbezwaren, tot voor 2021 géén graten zagen in de naar EU-recht ‘onwettige’ stikstofdrempels voor veehouderijen. De ene ‘onwettigheid’ is blijkbaar de andere niet.Diezelfdecriticiverliezenookuit het oog dat de milieuregels inzake drainage en grondwater ook soepeler zijn voor de landbouw dan voor anderesectoren.Isdatdanookdiscriminatie? Waar trek je de grens? Dat stikstofhandel (‘saldering’) een snelle uitweg kan bieden uit de stikstofcrisis,iswishfulthinking.Het kloptdatdetechniekdevoorbijejaren inNederlandwerdtoegepast.Derechtenvanstoppendeboerenwordenopgekocht door jonge boeren. Toch daalde de populariteit ervan. Zoals Dries Verhaeghe hier eerder betoogde, verhoogt saldering de kansen op dure ‘lock-ins’ aanzienlijk. Er wordt opkortetermijnweliswaarnieuwperspectief geboden aan een aantal landbouwers , maar doordat de stikstofwinst niet exclusief naar de natuur gaat,ishetmaardevraagofhetoplange termijn iets oplost. Nog belangrijkerisdatderechterinNederlandaangeeft dat zo’n stikstofhandel alleen kanalsdestikstofwinstvia‘saldering’ niet in de eerste plaats naar de natuur moet gaan. Bij gebieden waar de

Britten die hun leiders met ­tomaten willen bekogelen, zitten met een probleem. Er zijn ginds genoeg politici die het zouden verdienen, maar het is moeilijk om aan tomaten te raken. In vele winkels zijn ze niet meer te krijgen, of ze worden gerantsoeneerd. Hetzelfde geldt voor komkommers en paprika’s. De officiële uitleg verwijst naar slecht weer in Zuid-Europa, maar omdat er op het continent weinig te merken is van tekorten, speelt er ook wat anders. De Brexit maakt het omslachtiger en duurder om met de Britten te handelen. Als er geen overvloedig aanbod is, vallen dan eerst de leveringen naar het ­Verenigd Koninkrijk stil.

Voorlopig zijn er nog meer vluchtelingen die het Kanaal oversteken in de richting van het VK dan omgekeerd, maar het Britse leven is er de voorbije jaren niet bepaald beter op geworden. Ook volgens de meest optimistische regeringsrapporten staat de economie er slechter voor dan wanneer het land in de Unie was gebleven. Op een ziekenwagen is het lang wachten, een tandarts vinden is hopeloos, de inflatie slaat er harder toe dan elders en in vele sectoren zijn er grote arbeidstekorten.

Premier Rishi Sunak, zelf destijds Brexiteer, probeert gestaag de rommel van zijn voorgangers op te ruimen. Hij sloot vorige week een akkoord met de Unie over de controles aan de Noord-Ierse grens. Noord-Ierland is voortaan de meest geprivilegieerde plek in de wereld, zei hij in Belfast, glimmend van trots. Het heeft namelijk zowel toegang tot de Britse als tot de Europese markt. Zo wonderlijk is dat niet: zonder Brexit was dat vanzelfsprekend. Bovendien blijven er nog altijd meer paperassen in te vullen dan voorheen.

Tijdens de scheidingsgesprekken, die meer dan twee jaar duurden, was er het verbijsterende gebroddel van de Britten. Stefaan Derynck, die als Europees ambtenaar bij de onderhandelingen op de eerste rij zat, schreef er recent een onthutsend boek over: Inside the deal. Daarna kwamen de dolzinnige experimenten van gewezen premiers Boris Johnson en Liz Truss, waarmee het land verder de dieperik in sukkelde. Sunak wil de zaken pragmatischer aanpakken. Van confrontatie naar confrontatie strompelen is interessant voor de media en voor de aanmaak van adrenaline en neurotransmitters bij de betrokkenen, maar intussen ­stapelen de problemen zich op. Op een dag wordt die opeenvolging van gevechten te slopend – iets wat ze in de Vlaamse regering overigens ook eens mogen beseffen.

In de praktijk komt het erop neer dat Sunak nu dicht tegen de Unie zal aanschurken. Om de economische schade te beperken, blijft hij wellicht bijna alle Europese regels volgen, ­zodat er zonder al te veel discussie

Voor impact op de EU zullen Britten zich als lobbyist moeten registreren, beleids­vormers aanklampen in de wandelgangen of met hen aan de zwier gaan in de Europawijk natuur al zwaar overbelast is door stikstof, is het niet evident dat het ‘laaghangende fruit’ wordt ingezet voor nieuwe vergunningen. Eerst moet het bad voldoende leeggelopen zijn. Enkel bij gebieden waar de ­natuur het al goed doet, vormt sal­dering dus een optie. Saldering zou ook een totale herberekening van het voorlopig stikstofakkoord impliceren, waardoor een nieuw openbaar onderzoek zich opdringt. Met bij­komende vertraging als gevolg.

Volgebouwd, dichtbevolkt en heel veel vee

Men lijkt in het stikstofdebat vooralsnog rond de hete brij te draaien. Er ­bestaat géén Eureka-moment, géén magische oplossing. Het optrekken van de drempels voor de landbouw richting industrie zal ons verder doen wegzinken in het stikstofmoeras. De reden waarom het politieke overleg is vastgelopen, is dat het ons wijst op de grenzen van wat mogelijk is in het dichtbevolkte en volgebouwde Vlaanderen met zijn hoge veestapel. Niet ­alles kan, overal. Die vaststelling speelt ook ruimer. Zie ook de andere moeizame politieke debatten over bouwshift, droogte en klimaatbeleid. De rode draad is hierin: we kunnen niet langer vergunnen op de pof. ­Reculerpourmieux­sauter,isvoorlopig de enige slogan die de realitycheck doorstaat. Hopelijk houdt men dat in het achterhoofd tijdens het debat in het Vlaams Parlement. Zowel de ­natuur als de landbouw zou daarmee gebaatzijn.Opdelangeretermijndan toch.