Yakın Yakıntarihimize tarihimize ışık tutuyor! ışık tutuyor! GAÜN Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi ve Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gazi Kültür A.Ş. Genel Müdürü Prof. Dr. Halil İbrahim Yakar, bilimsel çalışmaları ile Gaziantep tarihine ışık tutarak, gelecek kuşaklara doğru bir şekilde aktarılmasını sağlıyor.
www.gaziantepgunes.com
87
Gaziantep’in yakın tarihi ile ilgili çok sayıda kitap yazan ve araştırmaları bulunan Prof. Dr. Halil İbrahim Yakar, gelecek nesillerin tarihimizi öğrenerek, iyi analiz etmesinin önemine dikkat çekiyor. Çağının modern silahları ile yürütülen ve 20’nci asrın en uzun süren şehir kuşatmalarından birine sahne olan Antep Savunmasının, yüzyılın en dikkat çeken direnişleri arasındaki yerini aldığını belirten Prof. Dr. Yakar, Antep Savunmasının öncesi ve sonrasında yaşananları şöyle anlattı: “Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşında yenik sayılması üzerine 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi ile Anadolu’nun bazı yerleri Fransa, İngiltere, İtalya ve Yunanistan gibi devletlerin işgaline uğradı. Bu işgal hareketlerine karşı Milli Mücadele’de savaş verilen cephelerden biri de Güney cephesidir. Halep’te bulanan İngilizler Mondros mütarekesinin 7. maddesine dayanarak güya- kışı geçirmek ve hayvanlarına yem temin etmek amacıyla Antep’te bulunduklarını iddia etseler de bir ay kadar sonra Maraş ve Urfa’yı da işgal etmekle gerçek niyetlerini açıkça ortaya koyarlar. Amerikan Kolejini ve çevresindeki Ermeni evlerini kışla ve karargah olarak kullanan İngilizlerin, 1 Ocak 1919 ile 5 Kasım 1919 tarihleri arasında Antep’i 10 ay işgal altında tuttular. İngilizler, silah aramak bahanesiyle haftalarca dükkanları kapattırırlar, evleri ararlar. Silah namına ne bulurlarsa alırlar. Şehrin ileri gelenlerinden bir kısmını esir ederek Mısır’a gönderirler. Aralarında imzaladıkları Suriye Sözleşmesiyle Urfa, Antep ve Maraş’ı Fransızlara bırakan İngilizler, Musul’a yönelirler. 29 Ekim 1919’da Antep’e gelen Fransızlarla 1 Nisan 1920’de başlayan şehir içi savaşları, 9 Şubat 1921’de şehrin sukutuyla son bulur ve 11 ay sürer. Gaziantepliler kurtuluş tarihi olan 25 Aralık 1921’e kadar Fransız ve Ermenilere karşı bilfiil mücadele ederler. Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında toplanan Sivas Kongresi sonrasında Anadolu’daki Milli Mücadele programı belli olunca Antep Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şehrin kurtarılması için toplantılar yapar, direnişi örgütler. Teşkilatlanma için Mustafa Kemal Paşa tarafından gönderilen
88
Prof. Dr. Halil İbrahim Yakar Kılıç Ali Antep’e geldikten sonra Heyet-i Merkeziye daha organize bir şekilde faaliyetlerine devam eder. Fransızlar yerli Ermenilerle birlikte Antep halkına her türlü hakaret ve zulümlerini artırırlar. Ermeni şımarıklığı ve Fransız zulmü şehirde çekilmez bir hal alır. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti yapılan taşkınlıkları mutasarrıflık vasıtasıyla Fransızlar nezdinde protesto ederken diğer taraftan da halkı mukavemete teşvik eder, dükkanları kapattırır, www.gaziantepgunes.com
yürüyüşler tertip eder. 30 Aralık 1919 Osmanlı İstiklalinin yıl dönümüne rastlayan bir gündür. Antep çok müstesna ve tarihî bir gün yaşar. Bütün şehir halkının katılımıyla belediye önünde büyük bir miting yapılır. Fransızların gözü önünde ecnebi işgali şiddetle protesto edilir. Gaziantepliler kurtuluş tarihi olan 25 Aralık 1921’e kadar Fransız ve Ermenilere karşı bilfiil mücadele ederler.”
Prof. Dr. Halil İbrahim Yakar Kimdir? 1968 yılında Kahramanmaraş’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini aynı ilde tamamladı. 1993 yılında Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Aynı yıl Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda başladığı yüksek lisans çalışmasını, “Taşlıcalı Yahya Bey’in Eserlerinde İstanbul” adlı teziyle 1996’da bitirdi. 1996 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalında başladığı doktora eğitimini “Gelibolulu Sun’i Divanı ve Tahlili” adlı teziyle 2002 yılında tamamladı. 2004 yılında Yrd. Doç. oldu. 2005-2006 öğretim yılında Polonya/Krakow Jagiellion Üniversitesi Türkoloji bölümünde ders verdi. 2007-2009 yılları arası Halep Üniversitesi Türkçe Öğretim Merkezi ile Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde Türkçe ve edebiyat dersleri verdi. 2012 yılında Doçent, 2017 yılında Profesör oldu. Hâlen Gaziantep Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesidir. Aynı zamanda Mart 2016’dan beri Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gazikültür A.Ş. Genel Müdürlüğü görevini de ifa etmektedir. Değişik dergilerde yayımlanan makaleleri vardır. Evli ve üç çocuk babasıdır Yayımlanmış Kitapları: 1- Gelibolulu Sun’i Divanı, www. ekitap.kulturturizm.gov.tr 2- Halep’te Osmanlı Döneminde İnşa ve Tadil Edilen Mimari Eserlerin Envanteri-Halep’te Adım Adım-Osmanlı’nın İzinde (Yrd. Doç. Dr. Ahmet Özpay ile birlikte), Ankara 2010. 3- Edirneli Şevki Divanı, Palet Yay., Konya 2010. 4- Kaşgarlı Mahmut-Araplar İçin Türkçe Öğretim Seti (Yrd. Doç. Dr. Ahmet Özpay ile birlikte), Ankara 2012. 5- Ayıntablı Hamdi Baba Divanı, Palet Yay., Konya 2012. 6- Ayıntablı Mahremi Divanı, Palet Yay., Konya 2012. 7- Antepli Divan Şairleri, Ycm Yay., Gaziantep 2013; İkinci Baskı: Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Gaziantep, 2015. 8- Osmanlı Türkçesi Metinleri, Palet Yay., Konya 2013.
9- Gaziantep Kitabeleri-Bir Şehrin Hüviyeti, Ankara 2014 10- Antep Savunması Askeri İaşe Defterleri-Açlığın Günlüğü, Şehitkamil Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2014. 11- Antep Savunması Hastane Defteri-Bir Şehrin Feryadı, Şehitkamil Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2014 12- II. Abdülhamit Albümlerinde Ayıntab - Rumkale - Halfeti, Şehitkamil Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2015. 13- Barsumyan - Nazaryan Antep Şehir Planı, Şehitkamil Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2015. 14- Gaziantep Savunması Hatıralar - Belgeler, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2015. 15-Etraf-ı Şehir Cepheler Kumandanlığı Tahrirat, Telgraf, Telefon, Tamim Defteri-Sessizliğin Çığlığı, Şehitkamil Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2015. 16- Gaziantep’e Adanmış Bir Ömür-Cemil Cahit Güzelbey Külliyatı, Gaziantep 2016 17- Antep’in Direnişi-Bir Şehrin Filmi Kitabı (Editör), Gaziantep 2017 18- 2 Gazi’nin 36 Saati-Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Gaziantep’i Ziyaretleri (Editör), Gaziantep 2017. 19- Antep Savunması İaşe Satınalma Defteri- Bir Şehrin Dayanışması, Şehitkamil Belediyesi Yayınları, Gaziantep 2017. 20- II. Abdülhamit Albümlerinde Kilis, Kilis İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Kilis 2017. 21-Ahmet Ayaz, Hayatı-Edebi Şahsiyeti-Eserleri, Gaziantep 2017 22- Heyet-i Merkeziye Muhabere Defteri-Gaziantep 2017 Yayımlanmış Belgeselleri 23- Halep’te Adım Adım-Osmanlı’nın İzinde Belgeseli, Gaziantep 2010. 24- Kaşgarlı Mahmut-Araplar İçin Türkçe Öğretim Seti- Metin Belgeselleri, Gaziantep 2012. 25- Gaziantep Kitabeleri Belgeseli, Gaziantep 2014. 26- Gaziantep’e Adanmış Bir Ömür-Cemil Cahit Güzelbey Belgeseli, Gaziantep 2016 27- 2 Gazi’nin 36 Saati-Gazi Mustafa Kemal’in Gaziantep’i Ziyaretleri Belgeseli, Gaziantep 2017 28- Antep’in Direnişi-Bir Şehrin Filmi Belgeseli, Gaziantep 2017
www.gaziantepgunes.com
89
İstiklal madalyası alanların listesi Antep savunması sonrasında Büyük Millet Meclis tarafından taltif edilen ve bizzat Mustafa Kemal Paşa tarafından imzalanan İstiklal madalyası almaya hak kazanmış kişilerin de isimleri aşağıda tek tek listelenmiştir. Antep savunması tahkimat komutanlarından Ökkeş Kuranel’in oğlu Milletvekili Süleyman Kuranel tarafından bir araya getirilen madalya sahiplerinin yer aldığı listeyi şimdilerde aramızda olmayan Kore gazisi
90
rahmetli Emin Basmacı’dan tedarik etmiştik. Kendisine şükranlarımızı sunarken Allah’tan rahmet de diliyoruz. Süleyman Kuranel’in Türkiye Büyük Meclis kayıtlarından elde ettiği listede İstikal Madalyası alan kişinin adı-soyadı, baba adı, adres ve işi, istiklal madalyası kayıt numarası, meclis karar numarası ve madalyanın cinsi (beyaz, kırmızı, yeşil) belirtilmiştir.
Adı soyadı
Baba adı Adres ve işi
Kayıt no
Karar
Şeriti
Hafız Şahin Bey Ragıp Bey Abdurrahman Lami Bey Ali Cenani Bey Dayı Ahmet Ağa Tayfur Bey Hacı Mehmet Efendi Hüseyin Efendi Hüseyin Efendi Nuveren Ağa Silo Dede Mehmet Kamil Polatbey Ahmet Remzi Bey Ahmet Akif Mücahit Bey Mehmet İslam Bey Mehmet Tahir Bey Hulusi Efendi Musa Kazım Efendi Mehmet Ali Efendi Mehmet Ali Çavuş Abdullah Efendi Mustafa Çavuş Mustafa Efendi Mehmet Ağa Hasan Çavuş Memik Ağa İbrahim Hakkı Efendi Mustafa Çavuş Ahmet Ağa Kürt Yusuf Çavuş
Mebus Mebus Mebus Mebus Eşraftan Anıklı Karamürsel M. Nizip Esnafından Belediye reisi .H.Kasım Nizipli Türkmen aşiret reisi Devehüyük Köyünden Kilis kuvvet M:K Mebus,ihtiyat mülazım Kilis Halk Fıkra reisi Kilis Halk Fıkra azası Kilis Meclis İdare Azası Kilis Ticaret Odası reisi Akyol Kasım Babazade Hoşkadem,H.Ömerzade Boyacı M.zabit vekili Kürkçiyan Mah.. Kürkçiyan Zabıt Vekili Sıhhıyekatibi Uncuzade Arabtarlı Memik Oğlu Boynooğlu Taharri K. Muvini Ökkeş oğlu Yeni Komşu oğlu Kanalıcı Mah..
1802 1803 1804 1806 2948 2949 2950 2951 “” 2952 2953 2956 2957 2958 2959 2960 2561 3352 3375 3384 3385 3386 3387 3388 3389 3390 3391 3392 3393 3394
144 “” “” “” 139 “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” 208 “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “”
Yeşil “” “” “” Beyaz “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “”
www.gaziantepgunes.com
Adı soyadı
Baba adı Adres ve işi
Hüsnü Çavuş Ahmet oğlu Şerif Ağa İbn-i Şeker Mah. Mustafa Çavuş İzzet Süleyman Efendi Toronik Mehmet Efendi Abdulkadir Ali Niyazi Efendi Kurb-ı Bey Mah. Molla Ahmet Efendi K. Bey Mah. Fehmi Efendi Hacı Ömer Zade M .Faik Efendi İmam Hatip M.Katibi Hanifi Çavuş K . Bey Mah. Veli Efendi Ramazan Efendi Eytam Müdürü Abdurrezzak Efendi Kepkepzâde Mahmut Bediri Efendi Çukur Mah. Hacı Mehmet Efendi Kahraman zade Sadık Efendi Halit ağa zade M.Korkut Efendi Karslı Zade Hüseyin Efendi İnco zade Şeyh Topuz Efendi Ahmet Hoca köyünden Abdurrahman Efendi Kayseri Mah. Ali Nadi Efendi (Ünler) İhtiyat Levazım-ı sani Noman Efendi J.Hesap memuru M.Tevfik Efendi (Üner) Maraşlı Mustafa Nuri Bey H.Fırka M.Reisi Hüseyin Bey Mudafa-i Hukuk Azası Hamdi Kasım Bey Sıhhıye Müdürü Kemal Efendi J.Mülazım-ı evvel Fehmi Efendi Tabur Komutanı Mustafa Nureddin Efendi İmalathane müdürü Kamil Efendi Mülazım-ı evvel Tevfik usta Tüfekçi Yusuf usta “” Şahabettin bey Hastahane tabibi Fahreddin bey “ Mustafa Efendi Komiser muavini Özdemir bey Milis kaymakam Şemseddin Efendi Bölük kumandanı Halil Efendi Ser komiser Lütfü Efendi Sivil icjacı Mustafa Efendi Komiser Abdurrezak Efendi H.Merkeziye azası Mahmud Büdeyri Efendi “”””””” M. Ali Efendi “””” Hacı Ömer Efendi “” M.Ali Efendi Çınarlı kahramanlarından Süleyman Ağa Semt reisi Ali Veli “” Sakıp Efendi “” Mehmet Ağa “” Ahmet Çavuş Pekmezci
Kayıt no
Karar
Şeriti
3395 “” 3396 “” Kürkçü Mah.. 3397 Musullu Mah. 3398 Kurb-ı Ali Naccar 3400 3399 “” 3401 “” 3402 “” 3403 “” 3404 “” 3405 “” 3406 “” 3407 “” 3408 “” 3409 “” 3410 “” 3413 3411 “” 3457 “” 3458 3493 “” 3495 “” 3497 “” 4016 223 4017 “” 4543 248 5958 259 5957 “” 5971 “” 5957 259 5972 “” 5973 “” 5974 “” 5975 “” 5976 “” 5977 “” 5978 “” 5980 “” 5976 “” 5982 “” 5991 “” 5992 “” 5993 “” 5994 “” 5995 “” 5996 “” 5997 “” 5998 “” 5999 “” 6000 “”
“” “” “” “” Beyaz Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” Beyaz “” Kırmızı “” Beyaz Kırmızı “” Beyaz Kırmızı Beyaz “” “” “” Kırmızı Beyaz “” Kırmızı Beyaz Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” “” “”
www.gaziantepgunes.com
91
Adı soyadı
Baba adı Adres ve işi
Kara Hüseyin Esrar kesen Deli Yusuf Ser çavuş Mehmet Postacı ve fedai Hüseyin Efendi İncozade Gazi Küçük Mehmet Ahmet roto Azaz köyü Ali bey Muho paşanın kardeşi Ahmet çavuş Büyük Araptarlı Halit Efendi Vanlı Hoca Mehmet Efendi Elbistanlı Mehmet Ali Efendi Elbistanlı Nuri bey Pazarbaşı MehmetAli Çavuş Arıllı Mehmet Ali osman oğlu Küçük ali Beylerbeyli Kadı Ahmet Burçlu Ali kahya Beylerbeyli Ali Misto kahya oğlu Emin çavuş Arıllı Hacı Rumevbekli Mehmet Çavuş Küçük Araptarlı Abdullah Çavuş Ögüm söğütten Şeyh Abdi Kilis Kürt dağından Seyit diko “” AhmetAğa Kilis karbeyazlı Çelebi Ağa Kilis kötü köyünden Mecit Ağa Kilis Kelkit köyünden Mecit Ağa Kilis sabazlı köyünden Abdullah Ağa Beşinci mıntıka Ali Bey Adıyamanlı Şeyh Abdullah Efendi Kilis deveciler Mah. M.Hilmi Efendi Tabur katibi Hüseyin Hüsnü Efendi Mesai memuru Mustafa Hilmi Efendi Kilisli Mustafa Efendi Kilisli oğlu Tahsin bey Evrak memuru Ali rıza Efendi Tahrirat baş katibi M .Sait Türkistanlı Osman Çavuş Bitlis muhaciri Mahmut Lami Efendi Kilik K.Çavuşu Ahmet Mithat Bey Mahkeme Katibi N.Rifat Efendi Komiser muavini Ahmettevfim Efendi Komiser muavini M.Şakir Efendi Polis memuru Cafer Efendi Polis memuru Tahir Efendi Polis memuru Abdullah Efendi Polis memuru Harun Efendi Polis memuru M.Ali Efendi Polis memuru Mehmet Çavuş Musullu Mahallesinden
92
Kayıt no 6001 6002 6003 6004 6005 6006 6012 6013 6014 6015 6016 6028 6029 6030 6032 6031 6033 6034 6035 6036 6037 6038 6039 6040 6041 6042 6043 6044 6056 6057 6264 6268 6269 6270 6271 6272 6273 6373 6357 6284 6410 6438 6439 6440 6441 6442 6443 6444 6445 6446
Karar
Şeriti
“” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” 518 “” “” “” “” “” “” “” “” “” 318 “” “” “” “” “” “” “” “” “”
“” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” Kırmızı “”” “” “” “” “” “” “” “” “”
www.gaziantepgunes.com
Adı soyadı
Baba adı Adres ve işi
Hacı Ali Ağa Kozanlıda kahveci Mehmet Kamil Efendi Süvari Tahsildarı Hüseyin Hüsnü Kilis Nahiye müdürü Mehmet Ağa K.Şerefyan Mah.. Bekir Sıtkı Polis memuru Mehmet Fehmi Taharri memuru İbrahim Halil Bey Defterdar İbrahim Bey Maliye mümeyyizi Abdullah Efendi Takım komutanı İbrahim Ethem Komiser muavini Tevfik Efendi Polis memuru Şerif Ağa Kürkçüyan Mah.. M.Asım Cevizlice Mahmut Efendi Tövbe Mahallesi Ökkeş Usta Murat Kepenek Mah Süleyman Efendi Kilis’te mülteci Mehmet Kamil İdare-yiHususiye memuru Celal Efendi Komiser muavini Bilal Efendi Çuka zade Hacı Mahmut Efendi Güceylioğlu Mehmet Efendi Mustafa Oğlu Mustafa Efendi Tahakkuk Şube memuru Teyfik Efendi İdare heyeti katibi Musa Kazım Efendi Polis memuru Feyzullah E. Tahsil şube memuru Hüseyin Ağa Araptarlı Memik Oğlu Mustafa Efendi Kanalıcı Mah. Mustafa Efendi Komiser muavini Alaattin Bey Rüsümat anbar memuru Faik Bey Tapu tahrir reisi Mehmet Sait Yahni Mahallesinden Ahmet Efendi Sabancı garip oğlu Ömer Şevki Dava vekili Mehmet Ali Cevizli Mah Mehmet Hayri Diş tabibi Hüsnü İhtiyat zabiti Şakir Efendi Kabak zade Hüseyin Hüsnü Ağır ceza azası Mecit Bey Kilis tahakkuk Ş.M. Ali Efendi Şerefyan (malul) M.Kerim Çavuş Nişancı Mahallesi Kara Mehmet Kazaz Mahallesi Abdullah K.İbn-i şeker Mahallesi Mehmet Hayrettin Asliye zabıt katibi Mehmet ağa Karayılanın amcası oğlu Mamo Ağa Karayılanın biraderi Küçük karasiyo Şakir Efendi İncir zade Mehmet Emin Banka memurlarından Hüseyin Ağa Kazaz Mahallesinden
Kayıt no
Karar
6447 “” 6448 “” 6449 “” 6450 “” 6451 “” 6452 “” 6455 “” 6456 “” 6457 “” 6458 “” 6459 “” 6460 “” 6461 “” 6462 “” 6463 “” 6508 “” 6509 6510 6511 “” 6512 “” 6513 “” 6514 “” 6515 “” 6516 “” 6517 “” 6518 “” 6519 “” 6520 “” 6570 “” 6585 “” 6586 “” 6587 “” 6588 “” 6589 “” 6590 “” 6591 “” 6592 “” 6593 “” 6622 “” 6623 “” 6624 “” 6625 “” 6626 “” 6627 “” 6628 “ 6629 “” 6630 “” 6631 “” 6632 “” 6633 “
www.gaziantepgunes.com
Şeriti “” “” “” “” “” “” “1” Beyaz Kırmızı “” “” “” Beyaz Kırmızı “” “” Beyaz Kırmızı “” “” “” “” Beyaz “” “” Kırmızı “” Beyaz Kırmızı “” “” “” Beyaz Kırmızı “” “” “” “” Beyaz Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” “” “”
93
94
Adı soyadı
Baba adı Adres ve işi
Kayıt no
Karar
Kartal Bey Mehmet Şevki Halil Efendi Mustafa Efendi Suphi Efendi Mehmet Huri Mahmut Efendi Sabit ağa Mehmet şefik Hamit Mehmet Ali Mehmet Sait Nuri Çavuş Mehmet Çavuş Paşa Mustafa Şeyh Mehmet Tevfik Emin Çavuş Mehmet Onbaşı Memik Ağa Ahmet Çavuş Ahmet Ağa Mahmut Ağa Ökkeş Çavuş Abdulkadir Mustafa Yusuf Ali Ökkeş Çavuş Tahir Çavuş Cemil Hüseyin Ali Çavuş Ahmet Ağa Kazım Ali Şükrü Çavuş Mehmet Bayram Çavuş Tevfik çavuş Mustafa Mehmet Efendi M. Rıfat Efendi Şeyh Mehmet Şeyh Mehmet Ahmet Ağa Mustafa Efendi Ökkeş Hüseyin Efendi Nuri
Kilisli yüzbaşı 6634 “” Polis memuru 6635 318 Tövbe Mahallesinden 6636 “” Kavsara Mahallesinden 6637 “” Tövbe Mahallesinden 6638 “” Kayacık Recepoğlu 6639 “” Kayacık recep oğlu 6640 “” Tarla-yı cedidden 6641 “” Karslızade ehl-i cefa 6642 “” Akyol Mah 6643 Emin Dede’den 6644 “” Horozoğlu 6645 “” Kozanlı Mah. 6646 “” Akyol Mah 6647 “” Onbaşı kılınçoğlu 6648 “” k.kozanıl Tosunoğlu 6649 “” Tövbe Mah 6650 “” Topal Ali Kocaoğlan 6651 “” Ökkeş Musullu 6654 “” Mustafa Karacalı Mah. 6652 “” K.Zencirli pekmezci 6655 “” k.Kayacık 6656 “” Hanifi Ehl-i Cefa Mah. 6657 “” Mahmut Musullu Mah. 6658 “” Ökkeş Musullu Mah. 6659 “” Ali Musullu Mah. 6660 “” Mehmet Musullu Mah. 6661 “” Mehmet Cevizlice 6662 “” Çolak Ali Karaçalı 6663 “” Kaleli Mehmet Kale Ağası zade 6665 “” Abdülkadir Ehl-icefa Mah. 6666 “” Hüseyin Tarla-yı atik 6667 “” Hacı alo Kebkeb 6664 “” Halil Kocaoğlan 6668 “” Mustafa Senginakkaşoturakcı 6669 “” Bekir Karaoğlu İbrahimli köyü 6670 “” Derviş Revan muharrici 6671 “” Derviş “” 6672 “” Kolu kısaoğlu 6673 “” Kozanlı Mah. molla O. 6674 “” “” 6675 “” Kürkçiler Necip Hoca Z. 6676 “” Kocaoğlan Mah. 6677 “” Rüstem K.Kozanlı Mah. 6678 “” Süleyman K.Molla Ahmet Mah. 6679 “” Hafız Ahmet Şeyh Can Mah. 6680 “” Kepkep Said Kepkep Mah. 6681 “” Hüseyin Kürkçiyan Mah. 6689 “” Apo Ağazade İbn-i Şeker Mah. 6691 “” Kilis termen karyesi 6874 419
www.gaziantepgunes.com
Şeriti “” Beyaz “” Kırmızı Beyaz Kırmızı “” “” Beyaz Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” Beyaz Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “”
*Antep Harbinde cepheye su taşıyan kadınlar ve çocuklar (Genelkurmay Arşivinden) Adı soyadı
Baba adı Adres ve işi
Kayıt no
Hasan Kamil Mustafa Çavuş Kara Ali İdris Kahya Mehmet Mahir Hüseyin Efendi Sait Efendi Behçet Nusret Çavuş Hüseyin Hüsnü Mustafa Gazi Reşid Ağa Efendi Mahmut Ağa Ahmet Mahmut Nedim Cemal Hüseyin Nazmi Abdülnafi Efendi Kerim Efendi Hafız Ahmed (varisi) Hüseyin Ağa(varisi) Şekip Bey (varisi)
Mehmet Kilis büyük bina Mah. 6875 Kozandağlı 6876 Kilis dölek karyesı 6877 Kilis ıspanak karyesı 6878 Hacı Ahmet Kilis H. İlyas Mah. 6879 Kilis büyük günah Mah. 6880 İsmail Kilis tekke Mah. 6881 Hacı Şerif Kilis Büyük Gü. 6882 Kilis Yenice Mah. 6883 Ali Kilis Şeyh Abdullah 6884 Kilis Vaiz Mah. 6885 Kilis Karacurunlar kar. 6887 H.Şerifoğlu Ketenciler Mah. 6886 Şeyh Ağa Kilis sıptorus karyesi 6888 Çelebi Ağa Kilis Hançepkaryası 6889 Mahmut Kilis kara Ali Mah. 6890 Kilis Dörtyol müftüsü 6891 Kilis kırıklı M.Tuzla me. 6892 Kilis Diyarbakır lise M. 6893 Naci Kilis müdde-i umumisi 6894 Kilis inaplı kütah Mah. 6895 Kilis tırıklı Mah. 6896 Kilis Şehit Sakıp Mah. 6897
Karar
Şeriti
“” “” “” “” “” “” 419 “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “”
“” “” “” “” “” “” Kırmızı “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” “” Beyaz Kırmızı “” “”
www.gaziantepgunes.com
95
Antep Savunması Ana Kaynakları 1- Etraf-ı Şehir Cepheler Kumandanlığı Tahrirat ve Telgraf ve Telefon ve Tamim Defteri Antep savunmasındaki yazışmaların yer aldığı Etraf-ı Şehir Cepheler Kumandanlığı Tahrirat ve Telgraf ve Telefon ve Tamim Defteri de Gaziantep Müzesi envanterinde 26 numara ile kayıtlıdır. Defterin müzeye ne zaman ve nasıl teslim edildiği belli değildir. Defter Müze Uzmanı Ü. Gülsüm Yaprak Pusat’ın gayretleri sonucu ortaya çıkarılmıştır. Defter dağınık vaziyette bulunduğu için sayfalar birbirine karışmış ve çok tahrip olmuştur. Defterde her yazışmaya bir numara verilmekle beraber bazı yazışmalar numarasızdır. Defterdeki ilk belge 417 son belge ise 580 numaralıdır. Numarasız yazılarla beraber toplam 218 belge bulunmaktadır. Defterde cepheler arası yazışmalar yanında günlük harp raporları da yer almaktadır. Ali Nadi Ünler Gaziantep Savunması adlı eserini kaleme alırken defterdeki yazışmaların bazılarından faydalanmıştır. Defterde savunma sırasında Etraf-ı Şehir Cepheler Komutanlığının başta Ankara olmak üzere cephelerle ve diğer illerle olan yazışmaları, telgraf, telefon, tahrirat ve tamimleri yer almaktadır. Defter tarafımızdan yayımlanmıştır . 2-Antep Savunması Askeri İaşe Defterleri Antep Savunması Askeri İaşe Defterleri 2014 yılında tarafımızdan yayımlanmıştır . Antep Savunması Askerî İaşe Defterleri Gaziantep Müzesi envanterinde 1683, 1684 ve 1685 numaraları ile kayıtlıdır. Defterler kırmızı bez ciltle
Genelkurmay arşivinden bir sayfa
kaplanmıştır. Defterlerin kapağında günümüz Türkçesiyle “Antep Savaşında Askeri Ambardan Mücahit Topluluklarına verilen gündelik Erzak Defteridir. Teslim eden: Savaşta İaşe Ambar Müdürü olan Yedek Subay M. Tevfik Üner” yazılıdır. 1683 numaralı defterin orta kısmına ise Osmanlı Türkçesiyle “İaşe Ambarı Müvazene Defteridir, 12 Teşrinievvel 1336, 11 Şubat 1337 ” kaydı düşülmüştür. 1684 ve 1685 numaralı defterlerde toplanan erzakın, hangi mevzi ve cephelere dağıtıldığı, kime ne kadar erzak verildiği gün gün yer almaktadır. 1683 numaralı defterde ise İaşe Komisyonuna gelen erzakın genel toplamı bulunmaktadır. 3 defterden meydana gelen iaşe kayıtları toplam 210 sayfadır. Yıllardır özenle muhafaza edilen defterler Antep savunmasının kıymetli evrakları arasında çok önemli bir mevkie sahiptir. Savunmanın açlığa rağmen nasıl devam ettiği, Heyet-i www.gaziantepgunes.com
Merkeziye’nin savaş ortamında iaşe konusunda nasıl titiz davrandığı, halkın ne gibi fedakarlıklarda bulunduğu bu defterlerle tescillenmiştir. Antep savunmasının en ateşli günlerinde cephede savaşan asker ve sivil kişilerin günlük yiyecek ve tedariklerini düzenli bir şekilde gerçekleştirmek amacıyla oluşturulan İaşe Komisyonu, savunmanın son gününe kadar görev yapmıştır. Elde bulunan yiyecekler düzenli ve tasarruflu bir şekilde cephelere dağıtmıştır. Defterlere göre 16 Mayıs 1336/1920 ile 8 Şubat 1337/1921 tarihleri arasında cephelere erzak ve iaşe dağıtılmıştır. 3-Antep Savunması Hastane Defteri Antep savunması ana kaynakları arasında yer alan Hastane Defteri, Gaziantep Müzesi envanterine 1686 numara ile kayıtlıdır. Defter 19x27 cm. boyutlarında ve 163 sayfadır. Sayfa numaraları sonradan yazılmıştır. 1 Nisan 1920-27 Mart 1921 tarihine kadar hastaneye gelen yaralıların bilgileri mevcuttur. 9 Şubat 1921’de şehrin Fransızlara tesliminden sonra da hastane yaralılara hizmet vermeye devam etmiştir. Defterde 2023 kişinin kaydı vardır. Antep Savunması Hastane Defteri 2014 yılında tarafımızdan yayımlanmıştır . Şeyh Camii Hastanesi Hastane Defteri’nde her yaralı ve şehidin; sıra numarası, künyesi, doğum tarihi, hastaneye giriş ve çıkış tarihleri, memleketi, mahalle veya karyesi, kıtası, hangi mevkide ve ne ile yaralandığı, emaneti gibi hususlar yazılmış; teşhis ve mülâhazat başlığı altında da yaralıların durumları ortaya konulmuştur. 97
Buradaki bilgilerden hareketle savunmada savaşan kişilerin her türlü bilgisine ulaşıldığı gibi, savunmanın seyri hakkında da çok değerli bilgiler ortaya çıkmaktadır. Teşhis kısmında yaralıların durumu hakkında ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Defteri “Hangi mevkide ne ile cerh olunduğu” başlığı altında hastaneye gelen yaralıların hangi mevkide yaralandıkları yer almıştır. Antep savunmasında şehir içi ve şehir dışı cephelerde düşman ateşine maruz kalan kimselerin yaralandıkları yerler -eğer biliniyorsa- belirtilmiştir. Buradan, Antep savunmasının hangi cephelerde yapıldığı ve düşman askerlerinin nerelere saldırdıkları da anlaşılmaktadır. Şehrin dört bir yanı muhasara altında olduğu için düşman, Antep’e her taraftan saldırmıştır. Mevkilere göre Antep’te düşman ateşine maruz kalmayan mahalle yok gibidir. Antep savunmasında şehir içi ve dışında düzenli ordudan gönüllü çetelere kadar pek çok askerî birlik görev almıştır. Hastane Defteri’nin “Kıtası” kısmında hastaneye gelen yaralıların bağlı bulundukları askerî birlikler yer almıştır. 3-Antep Savunması Muhabere Defteri Antep savunmasının ana kaynakları arasında yer alan Muhabere Defteri Gaziantep Müzesi envanterinde 24 numara ile kayıtlıdır. Defterin müzeye ne zaman ve nasıl teslim edildiği belli değildir. Defterin ilk sayfasında Heyet-i Merkeziye Muhabere Defteri başlığı yer almaktadır. Defterde her yazışmaya bir numara verilmekle beraber bazı yazışmalar numarasızdır. Siyah kaplı sarı yapraklı defterde toplam 212 yazışma mevcuttur. Ali Nadi Ünler Gaziantep Savunması adlı eserini kaleme alırken defterdeki bu yazışmalardan faydalanmış ve 88 tanesine kitabında yer vermiştir. Muhabere Defteri’ndeki yazışmalardan anlaşıldığına göre, Heyet-i Merkeziye savunma esnasında Antep’te vuku bulan her bilgi ve durumu savunma cepheleriyle, mıntıka, fırka ve kolordu komutanlıklarıyla, 98
Büyük Millet Meclisi ve Mustafa Kemal Paşa ile paylaşmıştır. Antep Heyet-i Merkeziye bazen bilgi vermek, bazen onay almak bazen de içinde bulundukları durumun vehametini ortaya koymak amacıyla kritik olan her bilgi ve olayı başta Ankara olmak üzere bağlı oldukları üst makamlarla veya kendilerine bağlı kurul ve kurumlarla istişare ederek durum değerlendirmesi yapmışlardır. Defterde iaşe ve erzak eksikliği ile temini noktasında pek çok yazı vardır. Defterdeki belgelerde bazen resmî üsluptan çıkılmış, çaresizliğin en son haddesini gösteren duygusal ifadelere yer verilmiştir. Yazılarda adeta açlığın ve çaresizliğin çığlıkları duyulmuştur. Umudun yitirildiği, elden bir şeylerin gelmediği anlarda bile savunmanın ciddiyeti ve savaşın acı yüzü yazışmalara yansımıştır. Antep Savunması Heyet-i Merkeziye Muharebe Defteri-Savunmanın Şifreleri 2017 yılında tarafımızdan yayımlanmıştır . 5-İstiklal Harbi Antep Askeri Zayiat Defteri Şeyh Camii Hastanesine gelen yaralıların kayıtlarının tutulduğu iki defter vardır. Birincisi, yayınladığımız Antep Savunması Hastane Defteri’dir. İkincisi kayıtlarda İstiklal Harbi Antep Askeri Zayiat Defteri olarak geçmektedir. Defter uzun uğraşlar sonucu tarafımızdan gün ışığına çıkarılmıştır ve yayına hazırlanmaktadır. 6-Antep Savunması İaşe Satın Alma Defteri Antep savunma esnasında, özellikle halkın çok büyük sıkıntılar yaşadığı dördüncü Fransız muhasarası sırasında, muhtaç ve fakir kişilere erzak temin etmek amacıyla Heyet-i Merkeziye’nin denetiminde ve gözetiminde Umumi İaşe Komisyonu oluşturulmuştur. Komisyon tüccar, esnaf ve halktan satın aldığı erzak ve malzemeleri fakir ve muhtaç kişilere dağıtmıştır. Komisyon satın aldığı erzakın türünü, miktarını ve ödediği meblağı gün gün ve tek tek kayıt altına alarak bir defterde www.gaziantepgunes.com
toplamıştır. Ali Nadi Ünler, son muhasarada asker ve ahalinin iaşeleri için halktan satın alınan yiyecek maddelerinin kaydını gösteren bir defterden bahsetmektedir (Ünler, 1969: 187). Ali Nadi Ünler’in bahsettiği defter, İaşe Satınalma Defteri’dir. Defterin üzerinde herhangi bir ibare yoktur. Antep savunmanın çok önemli ana kaynakları arasında bulunan ve adına İaşe Satınalma Defteri dediğimiz bu defter şu an Gaziantep Müzesi envanterinde 28 numara ile kayıtlıdır. Defterin müzeye ne zaman ve nasıl teslim edildiği belli değildir. Defter, Gaziantep Müzesi arkeologlarından Uzman Ü. Gülsüm Yaprak Pusat’ın üstün gayretleri sonucu ortaya çıkarılmıştır. Defterde alınan erzak ve malzemenin cinsi, fiyatı, miktarı yazılmış, erzak kimden alınmışsa o şahsın mührüne, imzasına veya parmak basımına yer verilmiştir. Belli aralıklarla temin edilen erzak listesinin her birine tarih ve numara verilmiştir. Defterdeki ilk sayfa ilk üç numarayı kapsamaktadır ama çok silik olduğu için okunamaz durumdadır. Buna göre 4 numaralı ilk tarih 4 Kanun-ı Evvel (Aralık) 1336/1920’dir. Antep Savunması İaşe Satınalma Defteri-Bir Şehrin Dayanışması, 2017 yılında tarafımızdan yayımlanmıştır . 7-Genelkurmay Başkanlığı ATASE Belgeleri Antep savunması hakkında en kapsamlı ve düzenli belgeler Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)’de bulunmaktadır. Arşivde savunma ile ilgili pek çok yazışma mevcuttur. 8-Gaziantepli aile ve şahıslarda bulunan belgeler Antep savunması şehrin topyekun yaptığı bir savunma olduğu için, savunmaya ait resmi belgelerin yanı sıra, savunma sırasında bizzat görev yapan şahıslarda bulunan ve kayıtlara girmeyen ve varlığı pek bilinmeyen çok önemli belgeler de mevcuttur.
Gazilik Ünvanı Lâyiha-i Kânûniye Muamelesi ikmal edilmiştir. Madde 1: Ayıntâb Livâsı merkezi olan Ayıntâb kasabasının nâmı “Gazi Ayıntâb”a tahvil olunmuştur. Madde 2: Bu kanunun icrasına Dahiliye Vekili memurdur Madde 3: İşbu kanun tarih-i neşrinden itibaren meridir. 8 Şubat 337
Hariciye Vekili, Dahiliye Vekili namına, Adliye Vekili namına, Müdafa-i Milliye Vekili, Şer’iye Vekili, İcra Vekili Heyet-i Reisi, Erkân-ı Harbiye-i Umumîye Reisi Vekili Fevzi, Sıhhiye Vekili, İktisâd Vekâleti Vekili, Nafia Vekili, Maarif Vekili Hamdullah Suphi, Mülkiye Vekili Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal
www.gaziantepgunes.com
99
Acı zerdali çekirdeği rapor Antep savunmasında 10 Ocak 1921 tarihinde açlık ve sefalet dayanılmaz bir hal aldı. Halkın ve askerin arpa ekmeğinin ununa bugünden itibaren yarı yarıya acı zerdali çekirdeği katılmaya başlandı. Bu suretle birkaç gün daha dayanılacağı zannediliyordu. 12 Ocak 1921’de arpa ununa katılan acı badem ve zerdali çekirdeğinden zehirlenme sonucu kırk elli kişi vefat etti. Antep savunması İâşe Satınalma Defteri’nde 54 numara ile kayıtlı bir Sıhhiye Tababeti raporu vardır. Açlık yüzünden yenmek zorunda kalınan acı zerdali çekirdeğinden dolayı zehirlenmeler meydana gelince Heyet-i Merkeziye Sıhhiye
Tababetine bir yazı ile başvurarak bu konuda fennî bir inceleme talep etmiştir. Sıhhiye heyeti incelemeler sonucunda acı çekirdeğin yenmesinin zararlı olduğunu ve yenmesi halinde insanları öldürebileceğini bundan sonra hamura katılmamasını belirterek bu husus hakkında bir rapor hazırlamış ve Heyet-i Merkeziye’ye göndermiştir. Raporda başka tedbirlerin alınması istenmiştir (İâşe Satınalma Defteri, No: 54). Sıhhiye heyeti iaşe foto 29 Numara: 54 Sıhhiye Tabâbeti’nin takrîri üzerine karâr -17Numara www.gaziantepgunes.com
Bademin acı çekirdeğin ekli muzır ve telef-i nefsi mûcib olduğu fennen tesbît etmiştir. Bu günden itibâren hamûra katılmaması zarûrî görülmüş ve memlekette çekirdeğin miktarınca birkaç gün daha idâre edebilecek fıstık mevcûd olmakla yarından itibaren hemân fıstık içinin tedârikine hamura katılması husûsuna âid tedâbîr-i muktezâyaya tevessül edileceğinden bu bâbda başka gûnâ bir tedâbîr-i sâibe var ise ona ……. Edilmek üzre yakındaki beyân zımnında işbu evrâkın bir kere de Heyet-i Merkeziye’ye takdimi tezekkür kılındı. 17, Azâ: Mustafa, Azâ: Musa Kâzım, Azâ: Nuri, Reis:Hilmi. 101
102
www.gaziantepgunes.com
Antep Harbi’nde Şehit Mustafa Yavuz bir şehidin cenaze töreni (Bilge Kazaz Arşivi’nden)
General Gobo beyanname General Gobo, şehrin teslim edilmesi için verdiği nota Heyet-i Merkeziye tarafından reddedilince bu defa Antep halkını, Heyet-i Merkeziye aleyhine tahrik ve isyana teşvik ederek içeride bir kargaşa meydana getirmek ister. Bütün cephelere ve şehrin her tarafına aşağıdaki beyannameyi gönderir. Beyannamede şehrin birkaç aydan beri muhasara altında bulunduğu, Maraş ve Urfa’dan gelen askerlerin mağlup olarak firar ettikleri bundan dolayı dışardan Antep halkına artık kuvvet ve erzak gelemeyeceği vurgulanır. Antep halkının beyaz bayrak çekerek teslim olması istenir. Teslim olunursa kimsenin ailesine, malına ve mülküne zarar verilmeyeceği ve savaş tazminatı istenmeyeceği belirtilir. Aksi takdirde şehrin şiddetli bir şekilde bombardımana tutulacağı beyan edilir.
Ayıntâb Ahalisine Birkaç aydan beri harbin felâketlerine düçâr olmaktasınız. Şehriniz muhâsara edilmiştir. Urfa’dan ve Maraş’tan onu tahlîse gelen kıtaât-ı askerîye mağlûb olup firâra mecbûr olmuştur. Hâriçten size hiç bir imdat ve hiç bir erzak gelemeyecektir. Haneleriniz ve aileleriniz toplarımızın ateşi altındadır. Onları kurtarmak istemiyor musunuz? Muhârebeden fâriğ gelüp silâhları terk ediniz. Beyaz bayrağı rekz ediniz! Harbe hitâm vermek üzere Fransız Kuvva-yı Askeriyesi karargâh-ı umûmisine bir heyet-i murahhassa gönderiniz. Heyet-i mezkûre nezâketle kabul edilip hüsn-ü muâmele görecektir. Eğer böyle yaparsanız şahıslarınıza emvâlinize ailelerinize riâyet olunacaktır. Size karşı hiç bir cebir ve şiddet isti’mâl edilemeyecektir. Size hiç www.gaziantepgunes.com
bir suretle tazminât-ı harbiye tahmîl edilemeyecektir. Aksi takdîrde bombardımanın ve hücûmların bilcümle tehlikelerine marûz kalacaksınız. Fransa ile Türkiye arasında sulh muâhede imza edilmiştir. Niçün verilen va’de karşı hareket ettiniz? Niçün muâhedeleri inkâr eden ve sizi harâbiyet ve ölüme sevk eden muharriklere ittibâ ediyorsunuz? Ayıntâb Ahâlisi! Mevcūdiyetinizi, ailelerinizi ve emvâlinizi kurtarınız! Size emir veren ve sizi iğfâl eden adamları silâhlarını bir tarafa koymağa icbâr ediniz! Muhârebeyi durdurunuz. Ve kendinizi Fransa’nın uluvv-ü cenâbına emanet ediniz. Selâmetiniz kendi elinizdedir. 4 Kānunuevvel 336/1920, Franszı Kuvve-i Askeriye Kumandanı General Gobo 103