Gaziantep'te Ticaret by Gazi Kültür A.Ş

FOTOĞRAFLARLA ESNAF VE MESLEK GRUPLARI

ISBN 978-605-83460-2-4

İncilipinar Mah. Nişantaşı Sok. F&H İş Merkezi Kat: 3 D : 6 Şehitkamil / GAZİANTEP Tel : 0342 241 44 00 - 0342 241 44 04 - 0342 241 41 14 - 0342 241 44 15 Web : www.gazikulturas.com.tr E-mail: info@gazikulturas.com

FOTOĞRAFLARLA ESNAF VE MESLEK GRUPLARI Murat Uğurluer

Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Gazikültür A.Ş. Yayınları: 3 Gaziantep Büyükşehir Belediyesi adına sahibi: Fatma ŞAHİN Editör: Doç. Dr. Halil İbrahim YAKAR Yazar: Murat UĞURLUER Fotoğraf, Fotokart ve Kartpostallar Murat Uğurluer Koleksiyonu Yayıncı: Gazikültür A.Ş. Dizgi / Grafik: Ayhan OTURAKÇIİBOGİL Baskı: GNG Ofset Matbaacılık ve Ambalaj San. ve Tic. A.Ş. 1. Baskı Gaziantep / Aralık 2016 ISBN: 978-605-83460-2-4 Bu kitap 1000 adet basılmıştır. Bu kitapta yayınlanan yazıların ve fotoğrafların sorumluluğu yazarına aittir. Bütün yayın hakları saklıdır. Copyright©2016 Yazılı izin alınmadan fotoğraf ve metinler hiçbir şekilde kullanılamaz. Bu çalışma, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından düzenlenen “Fotoğraflarla Gaziantep’te Ticaret, Esnaf ve Meslek Grupları Sergisi” nedeniyle hazırlanmıştır. Bandrol Uygulamasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin beşinci maddesinin ikinci fıkrası çerçevesinde bandrol taşıması zorunlu değildir.

TAKDİM

Fatma Şahin Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı

Gaziantep bulunduğu stratejik konum ve bünyesinde barındırdığı değişik medeniyetlerin izleri sebebiyle farklı kültürel zenginliklere sahip kadim bir şehirdir. Bir kültür ve ticaret merkez olma vasfını her daim muhafaza eden Gaziantep, bugün de ülkemize her alanda katma değer üreten şehirlerin başında gelmektedir. Gaziantep, ticari ve kültürel başarılarıyla, geleneksel el sanatlarıyla, turizmiyle, mutfak kültürü ile, Suriyeli kardeşlerimize ev sahipliği yapmasıyla değerini her geçen gün artıran ve bu haliyle dünyaca tanınan bir şehir durumuna gelmiştir. Gaziantep’in yerel değerlerini evrensel külüre taşıma özelliği UNESCO tarafından da onaylanmış ve Unesco Yaratıcı Şehirler Ağı’na katılarak Gastronomi alanında önemli bir başarı yakalamıştır.

Gazanteple ilgili tarihi, kültürel ve sosyal olayları daha aktif hale getirmek amacıyla kurduğumuz Gazikültür A.Ş. şehrin geçmişine ve günümüze dair hizmetler yapmaya devam etmektedir. Yapılan yayınlar ve faaliyetler ile Gaziantep’in geçmişte ve günümüzde var olan bütün değerlerini gün ışığına çıkarmayı ve gelecek nesillere aktarmayı hedefliyoruz. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi olarak kültürel değerlerimizi hatırlamak ve gelecek nesillere bırakmak adına pek çok projeyi hayata geçiriyoruz. Gaziantep’in geçmişte sahip olduğu değerleri canlı tutmak amacıyla sosyal ve kültürel anlamda çalışmalar yürütmekte, geçmiş dönem Gaziantep değerlerini gün yüzüne çıkarmaktayız. Halkımızın hizmetine sunduğumuz aktiviteler ile, Gazianteple ilgili sosyal ve kültürel içerikli obje ve unsurları bir araya getirerek yaşatmaya gayret ediyoruz. 21. yüzyılda ülkelerden ziyade şehirler ön plana çıkmaktadır. 20. yüzyılın ortasından itibaren Gaziantep sanayi, ticaret ve kültürel anlamda ülke çapında değeri sürekli yükselen bir şehir olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Gaziantep, Osmanlı döneminde ticari yol güzergahlarına yakın olması sebebiyle önem kazanmış bir şehirdir. Şehirde hala varlıklarını sürdüren hanlar, geçmişte ticari hayatın merkezi konumundaydılar. Kervanların konakladığı, ticari ürünlerin depolandığı veya sergilendiği hanlar, geçmişteki ticari hayatın ne kadar canlı olduğunu ortaya koymaktadır. Döneminde hemen hemen her alanda meslek grubunu bünyesinde barındıran Gaziantep, geçmişten aldığı birikimi bugünde ticari ve sanayi anlamında devam ettirmektedir. Türkiye ekonomisine kattığı değer yanında ihracatıyla da ülke genelinde haklı bir gurura sahiptir. “Fotoğraflarla Gaziantep’te Ticaret Esnaf ve Meslek Grupları” adlı bu çalışma, Osmanlı son dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında bu şehrin ticari ve sanayi altyapısının ve birikiminin ne kadar derin olduğunu fotoğraflarla ortaya koymaktadır. Gaziantep’in yakın geçmişte sahip olduğu farklı ticari zenginlikleri gözler önüne sermektedir. Murat Uğurluer’i kutluyor, başarılarının devamını diliyorum. Gaziantep’in günümüz ve gelecek nesillerce daha iyi tanınması ve korunması temennisiyle...

ÖNSÖZ Osmanlı egemenliği ile beraber bir imalat ve ticaret merkezi olarak öne çıkmaya başlayan Gaziantep, akıp giden yüzyıllar içinde yaşanan çeşitli sosyal, kültürel ve ekonomik değişimlere rağmen bu yöndeki birikimlerini 21. yüzyıla taşımayı başarmış bir şehirdir.

Murat Uğurluer Araştırmacı - Yazar

Bugün Türkiye’nin en önemli sanayi ve ticaret merkezlerinden biri olan Gaziantep’in Osmanlı egemenliğinin başlarından 21. yüzyıla kadar uzana süreçteki imalat ve ticaret hayatı çeşitli araştırma ve makalelere konu olmakla birlikte, bu çalışmalar büyük ölçüde sadece arşiv vesikaları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. İşte fotoğrafın tarihsel önemi de bu noktada devreye girmektedir. Fotoğrafın akıp giden zamanın içinde bir anı ölümsüzleştirme yeteneğinden hareketle, günümüze ulaşan çeşitli fotoğraf, fotokart ve kartpostallar, Gaziantep’in el sanatları, ticaret ve imalat hayatı ile kentte faaliyet gösteren esnaf ve meslekler hakkında arşiv belgelerinden farklı; daha canlı, daha gerçekçi ama aynı zamanda bugün artık büyük ölçüde değişmiş ve unutulmuş bir dünyayı gözler önüne sermektedir.

19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl içlerine uzanan bir zaman diliminde Gaziantep’teki imalat ve ticaret hayatını çeşitli yönleriyle ele alan görsellerden oluşan bu çalışmada, her bir sayfada yer alan görsel malzemenin içeriği, türü, ebadı, varsa tarihi ile editör ya da fotoğrafçısının ismi özellikle belirtilmiştir. Ayrıca her bir görsel malzeme ile ilgili kısa açıklamalar kullanılmış, çalışmada kullanılan kartpostal, fotokart ve fotoğraflar mümkün olduğunca kronolojik bir sıralama içinde verilmeye çalışılmıştır. “Fotoğraflarla Gaziantep’te Esnaf ve Meslek Grupları Sergisi”nin ve sergideki görsellerden oluşturulan bu çalışmanın gerçekleştirilmesini sağlayan Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Sayın Fatma Şahin’e teşekkürü borç bilirim. Ayrıca Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Sayın Deniz Köken, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı Sayın Fikret Tural ve Gazikültür A.Ş. Genel Müdürü Doç. Dr. Sayın Halil İbrahim Yakar’a da destekleri için minnettarım. Yapmış olabileceğimiz hataların hoş görülmesi temennisiyle saygılar sunarım… Aralık 2016/Gaziantep

OSMANLIDAN CUMHURİYET’E GAZİANTEP’TE TİCARET ESNAF VE MESLEK GRUPLARI

Memlûkler döneminde bir sınır kenti olan Gaziantep, kentin 1516 yılında Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim tarafından ele geçirilmesinin ardından istikrarlı bir yönetime kavuşmuş, bu istikrarlı ortam da Gaziantep’in “sınır bölgesi” kentinden bir “ticaret ve imalat” merkezine dönüşmesinde önemli rol oynamıştır. Kentin sık sık el değiştirdiği, Emirlerin isyanlarına ve sınır çatışmalarına sahne olduğu Memlûk döneminin aksine, artık Osmanlı coğrafyasının ortasında bir kent olmanın getirdiği güvenli ortam sayesinde mevcut ticaret yollarının yeniden canlılık kazanması ve bunlara yenilerinin eklenmesi, artan nüfustan kaynaklanan mal ve hizmet talebi, Gaziantep’teki üretimin sadece iç talebi karşılamanın ötesinde, dış ticarete yönelik hale gelmesini sağlamıştır. Gaziantep’in önemli bir ticaret merkezi olmasının yanı sıra, Basra Körfesi’nden Birecik’e, oradan Akdeniz sahillerine, Maraş’tan Halep’e, Diyarbakır’dan İskenderun’a ulaşan kervan yollarının yakınında bulunması, kentte 16. yüzyıldan itibaren küçük el sanatları imalatının ve bu ürünlerin ticaretinin de hızla gelişmesine neden olmuştur. Gaziantep’teki bu canlı ticaret hayatının en güzel kanıtlarından biri, bir kısmı bugün bile görülebilen hanlardır. Ticaret kervanlarının konakladığı, malların

depolandığı, hatta çeşitli ürünlerin pazarlandığı bu hanların sayısı Osmanlı döneminde 30’un üzerindeyken günümüze ancak 18 tanesi ulaşabilmiştir. Bu sayı bile, Osmanlı döneminde Gaziantep’in ticari etkinliğini ortaya koyabilmek açısından yeterlidir. 17. yüzyılda Gaziantep’e gelen Evliya Çelebi, kentte 3900 dükkan ve iki bedesten bulunduğunu, Uzun Çarşı ve Saraçhane Çarşısı’nın ise üzeri örtülü dükkanlardan meydana geldiğini söyler. Evliya Çelebi, Pekmez Hanı, Börekçi Hanı, Arasta Hanı, Mustafa Ağa Hanı ve Tuz Hanı’nı da önemli ticari yapılar arasında sayar. 19. Yüzyıl ile birlikte Gaziantep’in ticari hayatında yeni bir atılım dönemi yaşanmaya başlanmıştır. Kentin geleneksel ihraç ürünlerinden biri olan ve dokuma tezgahlarında dokunan çeşitli kumaş cinsleri, bu dönemde de önemini korumuştur. Gaziantep’in çevresindeki zeytinlikler nedeniyle yağ ve sabun ticareti çok gelişmişti. Sabun üretiminin önemli bir bölümü Anadolu’daki çeşitli şehirlere satılıyordu. Bugün bile Gaziantep’in en önemli tarımsal ürünleri arasında yer alan Antepfıstığı ve kuru üzüm, Avrupa ülkeleri ve Amerika’ya ihraç ediliyordu. Bakırcılık, kuyumculuk ve saraçlık gibi el sanatlarında 19. yüzyılda önemli gelişmeler kaydedilmişti. Özellikle kentte imal edilen bakır kullanım eşyaları Osmanlı coğrafyasının dört bir tarafına gönderiliyordu. “Ayntab”da imal edilmiş olması, bakır kap-kacak satın alırken bir tercih nedeniydi. Gaziantepli kadınların göz nuruyla imal edilen ve “Antep işi” adıyla bilinen nakışlar, gördüğü yüksek talep nedeniyle bir çok kadının çalıştığı imalathanelerde imal edilir hale gelmiş ve dünya ticaretiyle entegre olmuş tüccar ve işadamları tarafından Avrupa ülkeleri ve Amerika’ya ihraç edilmeye başlanmıştı. Hatta bu iş adamlarının bazıları söz konusu ülkelerde temsilcilikler açmıştı. Her birinin üzerinde yapıldığı tarih ve sıra numarası bulunan Surre Alayı sandıkları, yine bu yüzyılda mükemmel bir işçilikle tamamen deriden olarak Ayntab’da imal edilmişti. Surre Alayı sandıklarını imal eden ustalardan en ünlüsü Kanberoğlu, yaptığı her bir sandığın üzerine büyük bir özgüvenle:

FOTOĞRAFLARLA ESNAF VE MESLEK GRUPLARI

ISBN 978-605-83460-2-4