ენერგოკომპანიების საქმიანობის ორგანიზაცია და მენეჯმენტი გ ამყოლაძე, ნ ლორთქიფანიძე,

g. amyolaZe, n. lorTqifaniZe, g. kiknaveliZe, m. qobalia

energokompaniebis saqmianobis organizacia da menejmenti

`teqnikuri universiteti�@

saqarTvelos teqnikuri universiteti

g. amyolaZe, n. lorTqifaniZe, g. kiknaveliZe, m. qobalia

energokompaniebis saqmianobis organizacia da menejmenti

registrirebulia stu-s saredaqcio-sagamomcemlo sabWos mier. 02.07.2009, oqmi #6

Tbilisi 2009

uak 621.31(075.8) ganxilulia energokompaniebis saqmianobis mimarTulebebi da sakiTxebi, energokompaniebis marTvis organizaciis Taviseburebebi, sqemebi da struqturebi. sainvesticio politika energokompaniebSi. menejmentis roli energokompaniebis efeqtianad marTvis saqmeSi. energetikis fakultetis studentebisa da magistrantebis, aseve specialistebisaTvis, romelTa saqmianoba dakavSirebulia qveynis ekonomikis eleqtroenergetikuli seqtoris obieqtebTan da maT energetikul meurneobasTan.

recenzentebi: prof. g. maCabeli, prof. d. laoSvili

© sagamomcemlo saxli ,,teqnikuri universiteti’’, 2009 ISBN 978-9941-14-730-2 http://www.gtu.ge/publishinghouse/ yvela ufleba daculia. am wignis arc erTi nawili (iqneba es teqsti, foto, ilustracia Tu sxva) aranairi formiT da saSualebiT (iqneba es eleqtronuli Tu meqanikuri), ar SeiZleba gamoyenebul iqnas gamomcemlis werilobiTi nebarTvis gareSe. saavtoro uflebebis darRveva isjeba kanoniT.

sarCevi 1. Sesavali --------------------------------------------------- 6 Tavi 1. saqarTvelos eleqtroenergetikis ganviTareba - 9 $1.1. saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis daxasiaTeba --------------------------------------------- 9 $1.2. restruqturuzaciis procesi _ eleqtroenergetikis ganviTarebis faqtori -------------------- 13 $1.3. privatizacia da misi roli eleqtroenergetikis ganviTarebis saqmeSi --------------------------------- 27 Tavi 2. eleqtroenergetikuli sistemisa da energokompaniebis marTvis struqturebis daxasiaTeba -------- 36 $.2.1. eleqtroenergetikis sistemis marTva ---------- 36 $2.2. energokompaniebis ZiriTadi daniSnuleba da Tvisebebi ----------------------------------------------- 41 $2.3. energokompaniebis menejmentisa da saqmianobis daxasiaTeba --------------------------------------------- 50 $2.4. marTvis struqturis efeqtianoba s.s. `TelasSi~---------------------------------------------- 70 $2.5. energokompaniebSi mmarTvelobiTi gadawyvetilebis miRebis efeqtianobis Sedegebi ---------- 95 $.2.6. hesis marTvis organizaciuli struqtura --- 105 $2.7. Tboeleqtrosadguris marTvis organizaciuli struqtura ----------------------------------------- 109 Tavi 3. energokompaniebSi safinanso saqmis organizacia, saqmianobaTa mimarTulebis biujetebi, mogeba da rentabeloba ---------------------------------------------- 112 $3.1. energokompaniebis da energosawarmoTa safinanso saxsrebi --------------------------------------------- 112 $.3.2. energokompaniebSi saqmianobis mimarTulebaTa krebsiTi gegmiuri balansi -------------------- 115 $3.3. energokompaniebis mogeba da rentabeloba -- 119 3

$.3.4. energokompaniebSi samianobis Sefasebis Taviseburebebi -------------------------------------- 125 Tavi 4. eleqtroenergiisa da simZlavris balansebi da hesebze elenergiis TviTRirebulebis gaangariSeba ------------------------------------------------ 134 $.4.1. energosistemaSi energiisa da simZlavris balansebi ------------------------------------------------ 134 $.4.2. warmoebis xarjebis gaangariSeba hidroeleqtrosadgurebze --------------------------------------------- 141 $.4.3. hesebze warmoebuli eleqtroenergiis TviTRirebulebaze moqmedi faqtorebi --------------------- 145 $.4.4. momsaxure personalis raodenobis dagegmva hesebze -------------------------------------------------- 147 Tavi 5. biznes-gegmis ekonomikuri mniSvneloba energositemisa da hesebis daproeqtebis saqmeSi ----- 152 $5.1. daproeqtebis Taviseburebebis arsi, sazRvrebi - 152 $5.2. energosistemebis daproeqtebis safuZvlebi ---- 161 $5.3. energetikaSi hesebis daproeqtebis procesSi saxelmwifo regulirebis sakiTxebi ----------- 163 $5.4. biznes-gegmis ekonomikuri mniSvneloba energoobieqtebis daproeqtebis saqmeSi ------ 167 $.5.5. biznes-gegma da Taviseburebani -------------------- 172 $5.6. biznes-gegmis momzadeba da gamoyeneba ----------- 165 $5.7. hesebis daproeqtebis da biznes-gegmiT gaTvlili gamoyenebuli investiciebis efeqtianoba ----- 180 $5.8. hesebSi inovaciuri procesebis efeqtianoba --- 183 Tavi 6. energomeurneobis struqtura. sawarmoo procesis organizacia da remontebis marTva energokompaniebSi ---------------------------------------- 191 $6.1. energosawarmoebSi sawarmoo procesis organizacia --------------------------------------------- 191

4

$6.2. energokompaniebSi Semavali energosawarmoebis sawarmoo struqtura --------------------------------- 184 $6.3. energetikuli danadgarebis remontis organizacia ---------------------------------------------- 196 $6.4. remontebis klasifikacia da energosaremonto warmoebis ekonomikuri maCveneblebi -------------- 202 $6.5. remontebze danaxarjebisa da saremonto samuSaoebis TviTRirebuleba ------------------------ 206 $6.6. ZiriTadi faqtorebi, romlebic gavlenas axdenen energodanadgarebis remontis ekonomiurobaze --210 $6.7. saremonto samuSaoebis vadebis, moculobisa da TviTRirebulebis dagegma -----------------------------213 $6.8. energodanadgarebisa da qselebis remontis xangrZlivobis aRricxva da dagegma -------------- 219 literatura -------------------------------------------------------- 242

5

Sesavali saqarTvelos energetikis ganviTarebis saqmeSi udides rols asruleben energokompaniebi, romelTa ZiriTad saqmianobas miekuTvneba eleqtro da Tburi energiebis warmoeba, eletqroenergiis gadacema, dispetCireba, ganawileba da mimarTulia qveynis ekonomikis, biznesobieqtebisa da mosaxleobis mier moTxovnili eleqtroenergiiT uzrunvelyofasa da miwodebaze im raodenobiT, im periodSi, rodesac amis saWiroeba aris. mniSvnelovani roli Seasrula energokompaniebis saqmianobis organizebasa da menejmentis warmoebaSi saqarTvelos kanonma `eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis~ Sesaxeb, romelmac daaregulira energoobieqtebis saqmianobaTa mimarTulebebi. mocemuli kanonis safuZvelze konkretulad energetikis sferosaTvis dakanonda energetikuli sawarmo-kvalifikaciuri sawarmo, romelsac warmoadgens warmoebisa da ganawilebis licenziantebi, pirdapiri momxmarebeli, importiori, eqsportiori, sistemis komerciuli operatori, mcire simZlavris eleqtrosadguri (10 mgvt-mde) da maT ufleba aqvT monawileoba miiRon eleqtroenergiiT sabiTumo vaWrobaSi. kvalificiuri sawarmos es ganmarteba araviTar dapirispirebaSi ar modis saqarTvelos kanonebTan `mewarmeTa Sesaxeb~ da `samoqalaqo kodeqsis~ mimarT, sadac gansazRvrulia saqarTveloSi moqmedi samewarmeo da arasaxelmwifo sazogadoebrivi organizaciebis uflebebi. Tumca kvalificiuri sawarmo aucileblad unda warmoadgendes saqarTvelos kanonis `mewarmeTa Sesaxeb~ muxli 2. Camoyalibebul sawarmoTa organizaciul-samarTlebrivi formebis Sesatyvis organizacias, romlis valdebulebebi da pasuxismgebloba samarTlebrivad eqvemdebareba sajaro an kerZo samarTals.

6

energokompaniebis saqmianobis mravali saxeoba, misi specifikuri xasiaTi, eleqtroenergiis warmoebisa da moxmarebis droSi praqtikuli Tanxvedra, wina planze ayenebs saqmianobis moqnilad organizacias da efeqtiani menejmentis arsebobas. warmodgenili saxelmZRvanelo `energokompaniebis saqmianobis organizacia da menejmenti~ warmoadgens pirvel mcdelobas konkretulad warmodgeniliyo energetikis saministrosa da zogierTi energokompaniis marTvis struqturuli sqemebi menejmentis mimarTulebaTa aspeqtSi, saqmianobis organizacia, energokompaniaTa amocanebi da problemebi, romelTa warmatebul gadaWras mivyavvarT saerTod energetikis ganviTarebamde da Sesabamisad qveynis ekonomikis zrdasa da mosaxleobis socialuri politikis gaumjobesebamde. damxmare saxelmZRvaneloSi ganxilulia energokompaniebis saqmianobis organizacia, menejmenti, mniSvneloba, saqmianobis mimarTulebebis gegmiuri biujetebi, safinanso menejmenti, mogeba, rentabeloba, TviTRirebuleba, personalis SerCeva, daproeqtebis sakiTxebi, biznes-gegmis Taviseburebebi da sxva sakiTxebi. damxmare saxelmZRvanelos SeqmnisaTvis gamoyenebulia energetikis saministrosa da energokompaniebidan miRebuli masalebi, Cvens mier moZiebuli da damuSavebuli informacia da samecniero Sromebi, aseve d. ComaxiZis, d. laoSvilis, g. arabiZis, g. CigovaZis, n. samsonias, r. arvelZis, arC. frangiSvilis, n. WiTanavas, d. jafariZis, m. gudiaSvilis, l. boWoriSvilis da sxva naSromebi. saqarTvelos statistikis departamentis masalebi, saqarTvelos kanonebi da sxva. damxmare saxelmZRvanelo Seqmnilia avtorTa jgufis mier da TiToeulma Seasrula Semdegi paragrafebi:

7

prof. guram amyolaZe: Sesavali, Tavi 2 (garda $2.1, $2.3, $2.5) Tavi 6 (garda $6.1, $6.2, $6.8), $2.4. m. qobaliasTan erTad. prof. nino lorTqifaniZe $2.5, Tavi 3 (garda $3.1), $6.1, $6.2. prof. goderZi kiknaveliZe Tavi 5: (5.1, 5.2, 5.3), Tavi 1 ($1.1); Tavi 4 ($4.2, $4.3). prof. mamuka qobalia $2.1, $2.3, Tavi 5 ($5.4, $5.6, $5.8), $6.8. $2.4. g. amyolaZesTan erTad. maT garda saxelmZRvanelos calkeuli paragrafebi damuSavebulia Semdegi doqtorantebis mier: $5.7. maia lomsaZe-kuWava (xelmZRv. prof. n. samsonia) $4.1. nino giorgiSvili (xelmZRv. prof. d. jafariZe). $3.1. arCil nonikaSvili (xelmZR. prof. n. samsonia) $5.5. ioseb amyolaZe (xelmZR. prof. n. WiTanava) $1.2. mixeil xaCiZe (xelmZR. prof. g. amyolaZe) $4.4 daviT bokuCava (xelmZR. prof. g. amyolaZe) $1.3. daviT baqaniZe (xelmZRv. prof. g. amyolaZe saxelmZRvanelos pirveli, meore da mesame Tavebis dasamuSaveblad masalebis momzadebaSi gvexmarebodnen magistrantebi da magistrebi daviT rusiSvili, eka amyolaZe, ediSer qardava, nato javaxiSvili, Tengiz maRraZe. avtorTa jgufi iTvaliswinebs im garemoebas, rom aseTi Sinaarsisa da struqturis saxelmZRvanelo, pirvelad Sesrulda da SesaZlebelia mas gaanCndes naklovanebebi, amitom yvela mkiTxvels gTxovT, guliT gagvigoT da mogvawodoT SeniSvnebi da winadadebebi, romlebic Cvens mier gulTbilad miRebuli da gaTvalswinebuli iqneba Semdgom SromebSi.

8

Tavi I. saqarTvelos eleqtroenergetikis ganviTareba $1.1. saqarTvelos eleqtroenergetikuli sistemis daxasiaTeba saqarTveloSi eleqtroenergiis gamoyeneba jer kidev me-19 saukunis 80-iani wlebidan daiwyo, roca 1887 wels pirvelad eleqtruli deni ganaTebisTvis miewoda Tbilisis dramatul Teatrs. 1898 wels pirveli hidroeleqtrosadguri 290 cx.Z simZlavriT aSenda q. borjomSi. 1913 wlisTvis saqarTveloSi ukve muSaobda 8000 kvt. jamuri simZlavris 70-mde eleqtrosadguri, maT Soris 7 hesi. meore msoflio omamde (1940w.) saqarTveloSi eqspluataciaSi iqna Seyvanili ramdenime eleqtrosadguri jamuri dadgmuli simZlavriT 143 mgvt, maT Soris zahesi (1927w.) rionhesi (1934w.) da sxv.

1990 wlisaTvis saqarTvelos eleqtrosadgurebis dadgmulma simZlavrem 4700 mgvt-s miaRwia, maT Soris hesebis 2700 da Tbosadgurebis 2000 mgvt-mde. eleqtroenergiis gamomuSavebam 1989 wels 15 mlrd kvtsT-s gadaaWarba, maT Soris hesebze 8,7 da Tbosadgurebze 6,3 mlrd kvtsT. intensiurad ganviTarda eleqtrosadgurebis mSenebloba 60-iani wlebis dasawyisidan. aSenda da eqspluataciaSi Sevida: 1961 wels _ orTaWalhesi, 1963 wels-Tbilisis saxelmwifo raionuli Tboeleqtro sadguri (sresi) 1240 mvt da xramhesi II, 1962 wlis bolos rusTavis metalurgiuli qarxnis Tboeleqtrocentralis meeqvse agregati, 1971-1980 – wlebSi enguris kaskadis hidroeleqtrosadgurebi, 1977-1980 wlebSi varcixis hesis sami safexuri, axali agregatebi tyvarCelis saxelmwifo raionul 9

Tboeleqtrosadgurisa (1977w.) da baTumis navTob-gadamamuSavebeli qarxnis TboeleqtrocentralSi (1977-1978 ww.). ukve 1970 wels eleqtrosadgurebis jamurma simZlavrem 2 milion kvt-s gadaaWarba. 1980 wlis bolos saqarTveloSi yvela saxis eleqtrosadguris dadgmulma simZlavrem 4155 aTas kvt-s, xolo eleqtroenergiis gamomuSavebam 14687,4 mln.kvt. sT-s miaRwia. TbilisSi axali me-9 bloki 300 aTasi kvt. simZlavriT eqspluataciaSi Sevida 1990 wlis noemberSi. saqarTvelos eleqtroenergetika viTardeboda hidroresursebis aTvisebis xarjze, 1961 wlidan energosistemaSi wamyvani adgili daiWira Tboeleqtrosadgurebma. saerTo simZlavreSi maTi wili Seadgenda 50,9%-s. daiwyo eleqtroenergiis eqsporti. eleqtroenergiis namatma ki Tavis maqsimums 1980 wels miaRwia (1743,8 mln.kvt.sT). am dros saerTo simZlavridan TbosimZlavreebs eWira 38,4 %, xolo hidroeleqtrosadgurebs - 61,6%. eleqtroenergiis gamomuSaveba Sesabamisad hesebze 43,6 %, Tbosadgurebze – 56,4 %. eleqtrosadgurebis eqspluataciaSi Seyvanis paralelurad Sendeboda sahaero eleqtrogadacemi xazebi. rionhesis pirveli rigis gaSvebasTan (1932w.) erTad paralelur muSaobaSi CairTo zemo avWalisa da rionis hidrosadgurebi. aRniSnuli xazis eqspluataciaSi SesvliT Seiqmna saqarTvelos energetikuli sistema. mis Semdeg aSenda mTeli rigi 110, 220 da 500 kv Zabvis eleqtrogadacemis xazebi. pirveli 220 kv Zabvis eleqtrogadamcemi xazi aSenda 1954 wels ,,navTluRityvarCelsresi’’, xolo 1968 wels pirveli 500kv Zabvis eleqtrogadamcemi xazi ,,Tbilsresi-zestafoni’’, 1990 wlis monacemebiT 110-500 kv Zabvis eleqtrogadamcemi xazebis sigrZe Seadgens: 110 kv 4940 km; 220 kv 1456 km; 330kv 10

21 km; 500kv 572 km; 35 kv-ze 3502 km; 10 kv-ze 2037 km; 0,4-6 kv-ze 67399 km. amis garda sakabelo xazebis sigrZe 1750 m-s Seadgenda [5]. gasuli saukunis bolo aTwleulSi saqarTveloSi ganviTarebuli movlenebis Sedegad energosistemis zemoT aRniSnuli parametrebi mkveTrad Semcirda da qveyanis energetikuli seqtori ocdameerTe saukunis dasawyisisTvis mZime krizisul situaciaSi aRmoCnda. kerZod 2005 w. eleqtrosadgurebis jamuri muSa simZlavre ar aRemateba 1700-1800 mgvt-s, xolo eleqtroenergiis wliuri gamomuSaveba ki Seadgenda 7,1 mlrd kvtsT-s. maT Soris hesebze 6,07 mlrd kvtsT, xolo Tbosadgurebze 1,03 kvtsT. saqarTvelos energetikul kompleqss SeuZlia Seasrulos energoresursebis energoderefnis funqcia da gamokveTos Tavisi gansakuTrebuli roli kavkasiis regionis energetikuli integraciis procesSi, eleqtroenergiis gamomuSavebis potencialis optimaluri aTvisebisa da rogorc Sigasasistemo, aseve mezobeli qveynebis energosistemebTan damakavSirebeli maRali gamtarunarianobis mqone zemaRali Zabvis eleqtrogadacemis xazebis mSeneblobisa da Sesabamisad, eleqtroenergiis eqsport-importisa da satranzito gadacemis ganxorcielebis gziT. Tanamedrove etapze adamianTa saqmianobis nebismieri sfero mWidro kavSirSia eleqtruli energiis warmoeba, gadacema da ganawileba, romelsac emsaxureba eleqtroenergetikuli (eleqtruli) sistema, romlis struqturul SemadgenlobaSi Sedis eleqtruli sadgurebi, sahaero da sakabelo eleqtrogadacemis xazebi da satransformatoro qvesadgurebi. eleqtruli energiis warmoeba-gadacemis process axasiaTebs mniSvnelovani teqnikuri Taviseburebani, riTac 11

eleqtruli sistema mkveTrad gansxvavdeba meurneobis sxva dargebisgan. am TaviseburebaTa ricxvs miekuTneba: a) eleqtroenergiis warmoeba, misi gadacema da moxmareba xorcieldeba praqtikulad drois erTi da imave momentSi da amitom eleqtrul sistemas mudam unda hqondes aqtiur da reaqtiul simZlavreTa zusti balansi. sistemis mdgradi muSaobis uzrunvelsayofad saWiroa simZlavris saTanado rezervi da Sesabamisi maregulirebeli mowyobilebebi; b) eleqtrul sistemaSi gardamavali procesebi mimdinareobs Zalian swrafad, normaluri funqcionirebisTvis saWiroa swrafmoqmedi specialuri avtomaturi mowyobilobebi, romelTa daxmarebiT Tavidan avicilebT warmoqmnili avariebis damangrevel ganviTarebas: g) eleqtruli sistema mWidro kavSirSia meurneobis yvela dargTan sistemis funqcionirebaSi umniSvnelo xarvezic ki mtkivneulad SeigrZnoba momxmarebelTa mxridan. amitom maRali unda iyos saimedooba, rac Tavis mxriv moiTxovs ekonomikurad gaTvlil rezervs energiis warmoebagadacema-ganawilebis yvela rgolSi. saqmianobis teqnikuri da teqnologiuri xasiaTi da sistemaSi moqmedi mravalsaxa energodanadgarebisa da qselebis saeqspluatacio Taviseburebebi, maTi muSaobis saimedoobisa da momxmarebelTa uwyveti da saimedo eleqtromomaragebis moTxovna, gansakuTrebuli simwvaviT gamokveTavs energosistemebis aucilebeli da saWiro maRalprofesiuli kvalificiuri specialistebisa da maRali donis menejeruli kadrebis mozidvisa da dasaqmebis problemas. energomomxmarebelTa kvebis saimedoobis done calsaxadaa damokidebuli energetikuli warmoebis racionalur da eleqtruli qselis elementebis eqspluataciis srulyofis 12

amocanebze, Tvisobrivad gansxvavebuli gaxda saqarTvelos energosistema mis mier warmoebuli eleqtroenergiis ZiriTad momxmareblad gadaiqca (ukve wlebis manZilze) mosaxleoba da ara mrewveloba da saxalxo meurneobis sxva dargebi, mniSvnelovnad gaizarda eleqtroenergiis danaxarjebis sidide, Semcirda warmoeba, ukanaskneli 3-5 wlis ganmavlobaSi danakargebis sidide TandaTan Semcirda, rac energetikaSi gatarebuli RonisZiebebis Sedegia, Tanac gaizarda eleqtroenergiis eqsportis moculoba, izrdeba investorTa daintereseba mcire da saSualo hidroeleqtruli sadgurebis mSeneblobis mimarT, gaumjobesebulia eleqtroenergetikis regulireba, ufro moqnili gaxda energosistemis marTva.

$1.2. restruqturuzaciis procesi _ eleqtroenergetikis ganviTarebis faqtori msoflios industriulad ganviTarebuli qveynebis maT Soris saqarTvelos mTavrobebi da regulatorebi ganixilaven elqtroenergetkuli industriis restruqturizaciis da privatizaciis sakiTxs. ZiriTadad maTi mizania qveynis energoefeqtianobis gazrda ukeTesi sainvesticio gadawyvetilebebis saSualebiT, arsebuli eleqrosadgurebis efeqtianad gamoyenebisa da moqnili menejmentis gziT. saqarTvelos energetikul kompleqsSi, kerZod, eleqtroenergetikaSi restruqturizacias safuZveli daudo saqarTvelos prezidentis 1996 wlis 4 ivlisis #437 brZanebulebam “eleqtroenergetikuli seqtoris restruqturizaciis Sesaxeb�. masSi gamokveTilia qveynisaTvis energetikis gansakuTrebuli ekonomikuri da socialuri mniSvneloba.

13

saqarTveloSi restruqturizacia viTardeboda Semdegi etapebisa da sqemebis mixedviT. sqema #1 saqarTvelos eleqtroenergetikis seqtoris restruqturizaciiis sqema 1994 weli

am brZanebulebis Sesabamisad departamenti “saqenergo” daiSala sam damoukidebel qveseqtorad _ “saqenergogeneraciad” (eleqtroenergiis warmoeba), “saqeleqtrogadacemad” (eleqtroenergiis gadacema maRali Zabvis qselebiT) da “saqenergod” (eleqtroenergiis dispetCerizacia da realizacia), xolo rac Seexeba energokompaniebs (eleqtroenergiis ganawileba), isini jer kidev 1994 wels gadaecaT municipalur mmarTvelobaSi. amasTan, generaciisa da ganawilebis qveseqtorebSi dafuZnebul iqna saaqcio da SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebebi. “saqenergos” daSla jer kidev erTi wliT adre, 1995 wels ministrTa kabinetis #29 dadgenilebiT daiwyo, romliTac “saqenergodan” 04-6-10 kv. eleqtrosaqselo obieqtebi gadaecaT adgilobrivi mmarTvelobis organoebs. “saqenergos” mieca ufleba Seewyvita eleqtroenergiis 14

miwodeba safasuris gadaxdis dadgenili wesis darRvevis SemTxvevaSi.

sqema #2 saqarTvelos eleqtroenergetikis seqtoris restruqturizaciiis sqema 1995 weli

rogorc viciT 1996 wlis Sua periodSi, “saqenergo” gaiyo sam saxelmwifo kompaniad: “saqenergogeneraciad” (mwarmoebeli), “saqeleqtrogadacemad” da “saqenergod” (mimwodebeli), “saqenergos” daekisra energosistemis marTvis funqciebic. Aam etaps win uswrebda saTbob-energetikis saministros Camoyalbeba.. reformis Semdgom etapze "saqenergoSi" Semavali saqselo filialebi daiyo saqselo da realizaciis direqciebad. am ukanasknels gadaeca dispetCeruli marTvis uflebebi eleqtroenergiis moxmarebis marTvisa da Tanxebis amoRebis gaumjobesebis mizniT.

15

sqema #3 saqarTvelos eleqtroenergetikis seqtoris restruqturizaciiis sqema 1996 weli

aseve am periodSi Seiqmna saxazino sawarmo "saqrusenergo", romelsac daekisra maRali Zabvis 500 kv sistemaTaSoriso eleqtrogadamcemi xazebis eqspluatacia. restruqturizaciis procesis umniSvnelovanesi nabiji iyo eleqtroenergetikis maregulirebeli komisiis Camoyalibeba. komisias sawyis etapze daevala eleqtroenergiis sacalo da sabiTumo tarifebis regulireba. komisia Tavdapirvelad prezidentis brZanebulebiT ekonomikis saministrosTan Camoyalibda. aseTi samsaxuris Seqmna, pirvel rigSi, ekonomikis sabazro urTierTobebis principze gadasvlis aucileblobidan gamomdinareobda. komisia erTi wlis ganmavlobaSi saqmianobda ekonomikis saministros SemadgenlobaSi, xolo 1997 wlis 1 agvistodan – mas Semdeg, rac miRebuli iqna saqarTvelos kanoni “eleqtroenergetikis Sesaxeb” Camoyalibda damoukidebel organod. am kanoniT saqarTvelos eleqtroenergetikis maregulirebel erovnul komisias (semek) mieniWa sakmaod maRali damoukideblobis statusi. ufro zustad komisia warmoad16

gens mudmivmoqmed sajaro samarTlis iuridiul pirs, romelic Tavis saqmianobaSi ar eqvemdebareba arc erT sxva saxelmwifo uwyebasa da organizacias.

1999 wels miRebuli kanonis “eleqtroenergetikis da bunebrivi gazis Sesaxeb� mixedviT komisis ewoda saqarTvelos energetikis maregulirebeli erovnuli komisia (SemdegSi semeki). axali kanonis Tanaxmad semek-s mieniWa saqarTvelos energetikisa da bunebrivi gazis seqtorSi licenziebis gacemisa da tarifebis regulirebis ufleba. mniSvnelovnad Seicvala da gafarTovda komisiis funqciebi. kerZod semekis funqciebia:

sqema #4 saqarTvelos eleqtroenergetikis seqtoris restruqturizaciiis sqema 1997 weli

17

sqema #5 1998 weli

a) eleqtroenergiis warmoebis, gadacemis, dispetCerizaciis, ganawilebis, agreTve bunebrivi gazis tranportirebisa da ganawilebis licenzirebis wesebisa da pirobebis dadgena, agreTve licenziebis gacema, maTSi cvlilebebis Setana da maTi gauqmeba, “licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis, “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis da licenzirebis wesebis Sesabamisad. b) eleqtroenergiis warmoebis, gadacemis, dispetCerizaciis, ganawilebis, importisa da moxmarebis, agreTve bunebrivi gazis tranportirebis, ganawilebis, miwodebisa da moxmarebis tarifebis dadgena da regulireba saqarTvelos kanonis “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” energetikis seqtorSi saxelmwifo politikis ZiriTadi mimarTulebebis, maT safuZvelze miRebuli normatiuli administraciul-samarTlebrivi aqtebisa da dadgenili meTodologiis Sesabamisad. g) licenziatebs, importiorebs, eqsportiorebs, mimwodeblebsa da momxmareblebs Soris warmoqmnili sadao sakiTxebis gadawyveta Tavisi kompetenciis farglebSi. 18

d) eleqtroenergetikis da bunebrivi gazis seqtorSi licenziis pirobebis dacvis kontroli da darRvevisTvis kanoniT gaTvaliswinebuli RonisZiebebis gatareba. e) energetikaSi sertifikaciis samuSaoTa organizeba da koordinacia. semeki Sedgeba sami wevrisagan, romelTac eqvsi wlis vadiT niSnavs saqarTvelos prezidenti. semekis erT-erT wevrs saqarTvelos prezidenti niSnavs Tavmjdomared. misi struqtura Semdegi saxisaa (sqema #6).

1998 wlis dasawyisSi "saqenergo" gaiyo or saxelmwifo kompaniad: "saqenergod" da "eleqtrogadacemad". "saqenergos" funqciebSi dispetCeruli marTva da realizacia darCa, "eleqtrogadacema" ki daekisra gadacemis licenziis safuZvelze. eleqtroenergiis gadacema mwarmoblidan municipalur energokompaniamde da sxva pirdapir momxmareblamde 20-mde saqselo direqciisa da sawarmos saSualebiT. amave periodSi restruqturizaciis procesis farglebSi gauqmda "energozedamxedveloba". sqema #6

19

Zalzed mniSvnelovani iyo am periodSi eleqtroenergiis sabiTumo bazris Camoyalibeba da mas ukavSirdeba eleqtroenergetikaSi ekonomikuri reformebi. saqarTvelos prezidentis 1998 wlis 2 ivlisis #421 brZanebulebiT “saqarTvelos eleqtroenergiis sabiTumo bazris (SemdegSi sesb) Camoyalibebis ZiriTadi principebis Sesaxeb" momzadda eleqtroenergiis sabiTumo bazris Camoyalibebis safuZvlebi da daisaxa strategia dargSi sabazro wesebis danergvisaTvis. eleqtroenergiis sabiTumo bazarma funqcionireba daiwyo 1999 wlis 1 ivlisidan. saqarTvelos eleqtroenergiis sabiTumo bazris wevri unda gamxdariyo saqarTveloSi registrirebuli yvela iuridiuli piri, romelic mierTebulia gadacemis qselTan an SeuZlia masTan mierTeba masTan eleqtroenergiis miwodebis mizniT.

sqema #7 saqarTvelos eleqtroenergetikis seqtoris restruqturizaciiis sqema 1999 weli

20

sqema #8 2000 weli

saqarTvelos eleqtroenergiis sabiTumo bazris mizani iyo, saqarTvelos eleqtroenergetikul seqtorSi sabazro urTierTobis damkvidreba, eleqtroenergiis warmoebis, gadacemis, dispetCerizaciis, ganawilebis, importis, eqsportis da moxmarebis sferoebSi efeqtianobis amaRleba da konkurenciis etapobrivi ganviTareba, seqtorSi xelsayreli sainvesticio garemos Seqmna, licenziantebs Soris saimedo, samarTliani da stabiluri urTierTobebis Camoyalibeba, erTiani energosistemis mdgradi struqturis SenarCuneba. sesb-is wevrebis mier xdeboda eleqtruli simZlavreebisa da eleqtroenergiis yidva-gayidva sesb-is saSualebiT, im simZlavreebis gamoklebiT, romelic Sesyiduli an gayiduli iqneba pirdapiri xelSekrulebis saSualebiT. eleqtrobazars unda uzrunveleyo: a) eleqtroenergetikul seqtorSi ganxorcielebuli da mimdinare restruqturizaciis procesis adekvaturi safinanso saangariSsworebo sistemis danergva.

21

b) eleqtroenergiis sabiTumo bazris marTvis damoukidebeli, demokratiuli sistemis Camoyalibeba. xolo misi funqcionirebis ZiriTadi principebi iyo: ¾ damoukidebloba ¾ ekonomikuri mizanSewoniloba da samarTlianoba ¾ garantirebuli da Tavisdrouli angariSsworeba ¾ bazris wevrTa Tanasworuflebianoba ¾ gamWvirvaloba 2002 wlis 12 Tebervals saqarTvelos eleqtroenergiis sabiTumo bazari oTx wliani marTvis xelSekrulebis safuZvelze gadaeca saerTaSoriso konsorciums “IBERDROLA“, romelSic Sedioda didi britaneTis energetikis seqtorSi moqmedi sakonsultacio firma “IPA” da espanuri bazris operatori “OMEL”. reformis Semdgom etapze Seiqmna “saqenergogeneracia “, rogorc sajaro samarTlis iuridiuli piri, “saqenergo” daiSala `eleqtro-dispetCerizacia-2000” da “saqenergo2000“-ad. “eleqtrodispetCerizacia-2000”-s daekisra energosistemis dispetCeruli marTva 17-mde zonalur sadispetCeroebTan erTad, xolo “saqenergo- 2000“ gaxda “saqenergos” samarTalmemkvidre da daekisra misi debitoruli da kreditoruli valebis momsaxureba. amavdroulad gauqmda realizaciisa da dispetCerizaciis direqciebi. sabiTumo bazris gauqmebis Semdeg, 2006 wlis 7 agvistos “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” kanonSi Setanili cvlilebebis safuZvelze daarsda da 1 seqtembridan funqcionireba daiwyo “eleqtroenergetikuli seqtoris komerciulma operatorma” (SemdegSi esko). esko kerZo samarTlis samewarmeo iuridiuli piria, misi organizaciul-samarTlebrivi forma SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebaa, eskos 100 %-iani wilis mflobeli saxlmwifoa, ekonomikuri ganviTarebis saministros saxiT. 22

eskos wili SemdgomSi energetikis seqtoris licenziatebze gadanawildeba. 30%-is mflobelebi gaxdebian gamanawilebeli kompaniebi da pirdapiri momxmareblebi, 35%-is _ eleqtroenergiis mwarmoebeli organizaciebi, darCenili 35%-is ki dispetCerizaciis licenzianti organizacia. eleqtroenergetikuli sistemis komerciuli operatori dakmayofilebis (dabalansebis) uzrunvelyofis mizniT yidulobs da yidis sabalanso eleqtroenergias da sarezervo simZlavres. sistemis komerciuli operatoris funqciebia: ¾sabalanso eleqtroenergiis (simZlavris) yidva-gayidva (maT Soris importsa da eqsportze saSualo da grZelvadiani xelSekrulebis gaformebis gziT) ¾saqarTvelos erTian eleqtroenergetikul sistemaSi eleqtroenergiisa da simZlavris miwodeba-moxmarebis dagegmvis mizniT dispetCerizaciis licenziatisaTvis Sesabamisi informaciis wardgena. ¾sabiTumo yidva-gayidvis Sesaxeb erTiani bazis, maT Soris, aRricxvianobis erTiani reestris Seqmna da warmoeba. ¾eleqtroenergetikuli sistemis sarezervo simZlavriT uzrunvelyofa kanoniTa da “eleqtroenergiis (simZlavris) bazris wesebiT” gansazRvruli wesiT. ¾eleqtroenergiis gamyidvelebis, myidvelebis, maT mier gayiduli da Sesyiduli eleqtroenergiis raodenobrivi gansazRvra da angariSsworebisaTvis informaciis wardgena. eskos struqtura Semdegi saxisaa (sqema #9). energetikis sferoSi restruqturizaciis ganxorcielebis mizani iyo: _ racionaluri saxelmwifo politikis gatareba, regulirebis funqciisa da komerciuli saqmianobis gamijvna.

23

_ saxelmwifo monopoliis etapobrivad likvidacia; sakuTrebis mravalferovnebis damkvidreba; konkurentuli garemos Seqmna da ucxouri investiciebis mozidva; _ eleqtroenergiis miwodebis gaumjobeseba da saqarTvelos ekonomikis ganviTarebisaTvis eleqtroenergetikis seqtorSi deficitis Semcireba; sqema #9 eleqtroenergetikis komerciuli operatoris struqtura

24

_ eleqtroenergetikis seqtorSi warmoebis gazrda da misi efeqtianobis amaRleba, safinanso disciplinis dacva, eleqtroenergiis momxmareblebze momsaxurebis gaumjobeseba; _ eleqtroenergiis mudmivi miwodebiT sawarmoebisa da kompaniebis mogebis zrda da energetikuli sistemis teqnikuri da mmarTvelobiTi donis gaumjobeseba; restruqturizaciis Sedegad, ukanasknel wlebSi qveyanaSi daZleuli energetikuli krizisi, gansakuTrebiT es exeba 2006 wlis Semdgom periods. magaliTad, ukve 20052007 wlebSi saqarTvelos eleqtroenergetikaSi iseTi samuSaoebi ganxorcielda, romlis Sedegadac energosistema, wina wlebTan SedarebiT mdgradi iyo. gaizarda eleqtroenergiis warmoeba hidroeleqtrosadgurebSi da eqsporti, mniSvnelovani Sedegebia miRweuli energetikuli obieqtebis menejmentSi. eleqtroenergiis warmoeba saqarTvelos ZiriTad hidroeleqtrosadgurebSi 2001-2009 wlebSi (mln.kvt.sT.) #

hesebis dasaxeleba

1 2 3 4 5 6 7 8 9

enguri vardnili xrami-I xrami-II Saori Jinvali lajanuri gumaTi varcixe

2001 2344,2 457,3 158,8 239,8 90,4 362,2 186,7 184,4 657,1

wlebi 2003 3066,1 356,0 313,0 104,0 138,0 353,0 216,0 181,2 738,0

2005 2578,9 425,0 296,0 126,6 109,4 402,0 125,3 203,0 674,0

saTbob-energetikis saministros menejmenti arsebuli mdgomareobis gaTvaliswinebiT amuSavebda saqarTvelos eleqtroenergetikuli seqtoris normaluri funqcionirebis 25

optimalur variantebs, romelTagan gamovkveTavdiT eleqtroenergiis iseTi struqturas, rodesac Tbosadgurebze gamomuSavebuli eleqtroenergiis wili saerTo gamomuSavebaSi ar iqneboda 15%-ze meti, xolo eleqtroenergiis importis moculoba SeizRudeboda 1-2%-mde. sxva Tanafardobis pirobebSi saeqspluatacio xarjebi 100%-iani Semosavlebis drosac ar daifareboda da dargi wamgebiani iqmneboda. meore mxriv, Tboeleqtrosadgurebis 15%-ian wilze naklebobis SemTxvevaSi faqtiurad gamoricxuli iyo saqarTvelos energosistemisaTvis aucilebeli simZlavreebis optimizaciis sakiTxis iseTi gadawyveta, rom maregulirebel wyalsacavebSi Semodgoma-zamTris periodisaTvis SenarCunebuli yofiliyo maqsimaluri wylis maragi. Sesabamisi RonisZiebebis gatarebiTa da menejmentis gaaqtiurebiT napovni iqna iseTi varianti, romlis amoqmedebis Sedegad saqarTvelos eleqtroenergetikuli seqtori dRevandel pirobebSi warmatebulad saqmianobs [5]. saTbob-energetikis saministros menejmentis kidev erT warmatebul RonisZiebas warmoadgens sabiTumo bazris gardaqmna. Tavis droze sabiTumo bazarma ra Tqma unda Tavisi gavlena iqonia elqtroenergetikuli dargis ganviTarebis sakiTxSi, man Tavis arsebobis manZilze garkveuli sawyisebi da gamocdileba Seqmna, Tu rogor unda imuSavos da/an ar imuSavos misi tipis kompaniam.. saerTo jamSi sabiTumo bazarma ver SeZlo im Sedegebis miRweva, romelisTvisac mas unda mieRwia. pirvel rigSi es exeba moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoRebis sakiTxs. am mxriv misi muSaoba mxolod aradamakmayofileblad SeiZleba Sefasdes. moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoRebis dabalma donem gamoiwvia is, rom eleqtrosadgurebi, gadacema

26

-dispetCerizaciis sawarmoebi ver iRebdnen funqcionirebisaTvis saWiro elementarul Tanxebsac ki.

Sesabamisad aucilebeli gaxada sabiTumo bazris gauqmeba da mis adgilas misi msgavsi alternatiuli kompaniis Camoyalibeba, rac ganxorcielda kidevac 2006 wlis 1 seqtembers, roca funqcionireba daiwyo “eleqtroenergetikuli seqtoris komerciulma operatorma”, “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” kanonSi Setanili cvlilebebis safuZvelze. “esko” saxelmwifo kompaniaa, romelic yidulobs da yidis sabalanso eleqtroenergias. mis winaSe dgas TiTqmis igive amocana rac hqonda sabiTumo bazars. saqarTvelos eelqtroenergetikis seqtorSi Catarebulma restruqturizaciam gavlena iqonia energetikis ganviTarebaze. restruqturizaciis process mohyva rogorc dadebiTi ise uaryofiTi Sedegebi. igi swrafi tempiT ganxocielda da Zalzed mravalferovani procesisTvis energetikis dargi moumzadebeli aRmoCnda. swored am mizeziT dasWirda 10-12 weli im Sedegis misaRwevad rac amJamad gvaqvs. restruqturizacia rom yofiliyo droSi gaTvlili, gaangariSebuli da sworad dagegmili dRevandeli eleqtroenergetikuli seqtori ganviTarebis ukeTes safexurze iqneboda.

$1.3. privatizacia da misi roli energetikis ganviTarebis saqmeSi saqarTvelos energetikaSi saxelmwifo qonebis privatizacia 1992 wels daiwyo mcire hesebis gayidviT. ukve 1995 wlis 1 ivlisis mdgomareobiT, saqarTveloSi privatizebuli iyo 14 mcire hesi: sioni, tirifoni, misaqcieli, igoeTi, dmanisi, xerTvisi, kaxareTi, sacxenihesi, CiTaxevi, 27

daSbaSi, bJuJa, kabali, martyofi, TeTrixevi. maTi saerTo dadgmuli simZlavre Seadgenda respublikis energosistemis mTliani simZlavris 2%-s, gamomuSavebuli eleqtroenergia _ 1.85%-s, xolo ZiriTadi sawarmoo fondebis Rirebuleba _ 1%-s. mcire hesebis privatizebis dros gamoyenebuli iyo privatizaciis sxvadasxva forma: sakonkurso gayidva, auqcioni, saaqcio szogadoebis Camoyalibeba da pirdapiri miyidva. privatizaciis aRniSnuli formebidan, ZiriTadad, Warbobda sakonkurso gayidva. SemdgomSi es forma uaryofili iqna. maSin saaqcio sazogadoebad gardaiqmna CiTaxevhesi da bJuJahesi, xolo pirdapiri miyidva ganxorcielda TeTrixevihesze.

Catarebuli analizi gviCvenebs, rom privatizaciis Semdeg aRniSnul obieqtTa umravlesobam muSaoba gaaumjobesa. zogierTma romelic privatizebamde saerTod gaCerebuli iyo privatizaciis Semdeg muSaoba gaaqtiura. mcire privatizaciis Semdeg 1998 wels daiwyo saqarTvelos energetikuli obieqtebis farTo masStabiani privatizaciis procesi. rac saqarTvelos prezidentis brZanebiT damtkicda saqarTvelos energosistemis kompaniebis privatizaciis strategia (5.07 1998 w #403). saqarTvelos mTavrobis mrCevlad privatizaciis sakiTxebSi mowveuli iqna cnobili sainovacio kompania `meril lanCi~ (aSS) romelTanac erTad Caatara q. Tbilisis gamanawilebeli energokompaniis “Telasi”-is privatizaciis saerTaSoriso tenderi da gamarjvebulad gamovlinda kompania AES. (aSS) romelTanac 1998 wlis bolos gaformda “Telasi”-s aqciaTa 75%-is nasyidobis xelSekruleba danarCeni 25% darCa q. Tbilisis meriis sakuTrebaSi. kompania AES-Tan dadebuli xelSekrulebis erT-erTi mniSvnelovani sakiTxi iyo eleqtroenergiis ganawilebis

28

tarifis 4 wlis ganmavlobaSi etapobrivi zrdisa da grZelvadiani periodiT (10 weli) misi damtkiceba.

2000 w. aprilSi kompania “ei-i-es”-ma SeiZina gardabnis Tboeleqtrosadguris me-9 da me-10 energoblokebi, razedac privatizaciasTan dakavSirebiT gaformda nasyidobis xelSekruleba. amave periodSi “ei-i-es”-Tan daido xelSekruleba “xrami I” da “xrami II”-is hidroeleqtrosadgurebis 25 wliani periodiT marTvis uflebiT gadacemaze. s.s. `ei-i-es~-ma valdebuleba aiRo me-9 da me-10 energoblokebis sareabilitaciod ganaxorcielos 28.7 mln. aSS dolaris investicia. aseve ss “xramhesi I”-isa da “xramhesi II”-is aqciaTa marTvis uflebisaTvis kompaniam gadaixada Sesabamisad 2.5 da 3.5 mln. aSS dolari. kompaniam valdebuleba aiRo daefara orive hesis vali 1.5 mln. aSS dolaris ganaxorcielos “xramhesi I”-Si 9.65 mln-is, xolo “xramhesi II”-Si 18.2 mln. aSS dolaris investicia.

2001 wlis 1 aprilis mdgomareobiT, kompania “ei-ies”-ma mier saqarTvelos energetikaSi Cadebuli hqonda 555 mln larze meti Tanxa. kompaniis mier TbilisSi 1 wlis ganmavlobaSi damontaJda 190 aTasze meti mricxveli da marTvis pulti.

Catarebulma RonisZiebebma xeli Seuwyo marTvis Tanamedrove meTodebis danergvasa da dargSi privatizaciis ganxorcielebas.

2006 wels ganxorcielda energetikuli obieqtebis privatizaciis Semdegi etapi, romlis mTavari mizani iyo energoseqtoris mdgomareobisa da usafrTxoebis gaumjobeseba. saprivatizaciod SeTavazebuli iyo Semdegi obieqtebis nusxa: I. sadistribucio kompaniebi 1. “saqarTvelo gaerTianebuli sadistribucio 29

energokompania” maxasiaTeblebiT: ¾ 2005 wels eleqtroenergiis moxmarebam Sedgina 2.1 mlrd.kvt.sT ¾ abonentTa raodenoba: individualuri _ 670 aTasi, komerciuli _ 24.3 aTasi. ¾ sawyisi fasi 30.0 aTasi aSS dolaris eqvivalenti larebSi 2. “aWaris energokompania” ¾ 2005 wels eleqtroenergiis moxmarebam Sedgina 275.6 mln.kvt.sT ¾ abonentTa raodenoba: individualuri _ 95.5 aTasi, komerciuli _ 8.6 aTasi. ¾ sawyisi fasi 5 mln. aSS dolaris eqvivalenti larebSi 3. “kaxeTis energodistribucia” ¾ 2005 wels eleqtroenergiis moxmarebam Sedgina 154.1 mln.kvt.sT ¾ abonentTa raodenoba: individualuri _ 107.5 aTasi, komerciuli _ 3.5 aTasi. ¾ sawyisi fasi 2 mln. aSS dolaris eqvivalenti larebSi II. hesebi: sul dadgmuli simZlavre _ 361.4 mvt.

1. lajanurhesi ¾ dadgmuli simZlavre _ 112.5 mvt. ¾ sawysi fasi 26 mln aSS dolaris eqvivalenti larSi 2. rionhesi ¾ dadgmuli simZlavre _ 48 mvt. ¾ sawysi fasi 14 mln aSS dolaris eqvivalenti larSi 3. gumaThesebis kaskadi ¾ dadgmuli simZlavre _ 66.5 mvt.

30

¾ sawysi fasi 12 mln aSS dolaris eqvivalenti larSi 4. Saorihesi ¾ dadgmuli simZlavre _ 48 mvt. ¾ sawysi fasi 14 mln aSS dolaris eqvivalenti larSi 5. Zevrulahesi ¾ dadgmuli simZlavre _ 48 mvt. ¾ sawysi fasi 14 mln aSS dolaris eqvivalenti larSi 6. awhesi ¾ dadgmuli simZlavre _ 48mvt. ¾ sawysi fasi 14 mln aSS dolaris eqvivalenti larSi saqarTvelos energetikis zemoT aRniSnuli unsxvilesi obieqtebis saprivatizacio konkursSi monawileoba miiRo msoflios sxvadasxva qveynis 8 kompaniam. eseni iyvnen rusuli Интер РАО ЕЭС, qarTuli TBS+Energy da GEO Steal, espanuri Laxtrol, Cexuri Energo Pro da Falkon Capital, agreTve ofSeruli Unitrade Service LLD da SB Eenergy. tenderSi gamarjvebuli aRmoCnda Cexuri kompania Energo Pro, romelmac Seisyida yvela saprivatizacio obieqti, garda “kaxeTis energokompaniisa”. es ukanaskneli ki SeiZina qarTulma TBS+Energy-im 5.1 mln. aSS dolarad. anu mis mier gadaxdil iqna sawyis fasze 2.55-jer meti. mTlianad ki yvela energetkuli obieqti gaiyida 317.45 mln aSS dolarad, romelic winaswar gamocxadebul jamur sakonkurso fass (119 mln) 2.67_jer aRemateba. oficialur versiiT, gamarjvebuli Cexuri kompania Energo Pro, garda Tavis qveynisa saqmianobs, bulgareTsa da TurqeTSi, sadac igi aSenebs 2 hidroeleqtrosadgurs. rac Seexeba qarTul kompanias TBS+Energy igi eneretikul 31

bazarze axalia. axalma investorebma, sakonkurso pirobebis Tanaxmad, Tanxis 50% unda gadaixadon gamarjvebidan 1 Tvis ganmavlobaSi, xolo danarCeni Tanxa 2006 wlis 1 dekembramde. miuxedavad imisa, rom saqarTvelos energetikuli obieqtebis privatizebis Sedegad miRebulia dadebiTi Sedegebi, dargSi am ATvalsazrisiT, mainc arsebobs mniSvnelovni problemebi. pirveli aseTi problema mWidrodaa dakavSirebuli eleqtroenergiis safasuris anazRaurebasTan, radgan es maCvenebili qveyanaSi jer-jerobiT yvlaze dabal donezea. saWiro saxsrebis uqonlobis gamo ver mimdinareobs eleqtrosadgurebis saremonto samuSaoebi, gaZnelebulia maTi maTi maragnawilebiT momarageba; ver xerxdeba arsebuli simZlavreebis sruli gamoyeneba da Tbosadgurebis sawvaviT uzrunvelyofa.

- mcire biznesis ganviTareba da mTlianad ekonomikis reanimacia, misi gamoyvana gaWianurebuli krizisidan, produqciis da momsaxurebis xarisxis amaRleba.

- qveynis finansuri mdgomareobis gaumjobeseba.

- ararentabeluri sawarmoebis didi nawilis privatizebiT saxelmwifo biujetis gamonTavisufleba maTi dotaciisagan.

- sakuTrebis mravalferovnebis damkvidrebiT materialuri warmoebisa da momsaxurebis sferoSi reluri meurneobis Camoyalibeba.

- ucxouri investiciebis mozidva. energetikuli resursebi mniSvnelovan rols TamaSobs msoflio politikaSi, aqedan gamomdinare nebismieri qveyana Tavis energetikas da energetikul politikas ZiriTadad agebs energetikuli resursebis gaTavaliswinebiT. saqarTveloSi privatizaciis procesi metad rTul politikur, ekonomikur da socialur viTarebaSi daiwyo, 32

rodesac mrewveloba gaCerebulia, ekonomikuri krizisi mwvavea, safinanso-sakredito sistema moSlilia. am garemoebam uaryofiTi gavlena moaxdina privatizebis processzec. am procesSi momxdarma darRvevebma da naklovnebebma uaryofiTi imiji Seuqmna sazogadoebaSi saxelmwifo qonebis privatizaciis process. saqarTvelos eleqtroenergetikaSi privatizaciis ZiriTad mizans warmoadgenda sistemis aRdgena, misi Semdgomi srulyofa, saimedo, uwyveti da umciresi danaxarjebiT maRalxarisxiani eleqtromomaragebis ganxorcieleba. privatizaciis saxelmwifo programa damuSavebuli iyo saerTaSoriso gamocdilebis gaTavaliswinebiT da gansazRvravda privatizaciis miznebs, amocanebs, SeRavaTebsa da SezRudvebs, aseve dargobriv da teritoriul prioritetebs. saqarTvelos energetikaSi privatizaciis procesi 15 wlis win daiwyo da dResac mimdinareobs. man mniSvnelovnad imoqmeda da Secvala dargis ganviTarebis procesi da tempebi, xolo is negatiuri movlenebi, rac moyva privatizacias, es mxolod daSvebulma Secdomebma gamoiwvia. kerZod: pirveli da Zalian mniSvnelovani, unda iTqvas rom saqarTveloSi energoobieqtrebis privatizacia daiwyo absoluturad moumzadebeli pirobebis fonze, igulisxmeba sakanonmdeblo bazisa da privatizaciis pocesSi sakmarisi gamocdilebis ar qona, saerTod qveyanaSi arastabiluri politikuri da ekonomiukuri situacia iyo. Tanac im periodisaTvis arsebuli krizisis dasaZlevad erTaderT gzad miCneul iqna swored privatizaciis procesi, rac araswori midgomaa, radgan privatizaciis gareSec SesaZlebelia problemebis gadaWra. amis saerTaSoriso gamocdileba arsebobs, kerZod safrangeTSi energoseqtori mTlianad

33

saxelmwifo sakuTerebaSia da es sqema iq SesaniSnavad muSaobs. aRniSnul periodSi am sakiTxze momuSave specialistebma ver, Tu ar gaacnobieres, rom arsebuli finansuri problemebis daZleva Tavisuflad iqneboda SesaZlebeli gaxarjuli eleqtroenergiis safasuris daaxloebiT 80%iani amoRebis miRwevis SemTxvevaSi. anu is gaxarjuli kreditebi moxmarebuli unda yofiliyo aRricxvis da Tanxebis amoRebis gazrdis mimarTulebiT. Tu davuSvebT, rom Semosavali iqneboda daaxloebiT 650 mln. lari. aqedan Tesze warmoebuli iqneboda 4-4.5 mlrd. kvt.sT, misTvis saWiro saTbobis Rirebuleba im droisTvis daaxloebiT iqneboda: 15 mln. t. * 60=90-100 mln. dolars an 200 mln lars danarCeni 450 mln lari savsebiT daakmayofilebda eleqtrosadgurebis, eleqtroqselebis, maRali Zabvis qselisa da dispetCerizaciis saeqspluatacio xarjebs. misi ganxorcielebis SemTxvevaSi aucileblad dadgeboda dadebiTi Sedegi. am mosazrebis utyuaroba dadasturda bolo periodSi. rogorc ki saqarTvelos masStabiT umetes raionebSi damontaJebul iqna individualuri mricxvelebi, miRweul iqna safasuris amoRebis maRali maCvenebeli da dRes Cven saxeze gvaqvs progresirebadi procesi dargSi. meore sakiTxi Seexeba isev da isev saerTaSoriso gamocdilebis ar gaTvaliswinebas. evrokavSiris energoseqtorebis ganviTarebis strategiaSi umTavresi adgili uWiravs rekomendacias imis Sesaxeb, rom privatizaciis sawyis etapze aucileblad unda moxdes gamanawilebeli qselis optimizacia da privatizeba. gamanawilebeli qselis privatizebis Semdeg, roca moxdeba moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoRebis mowesrigeba da is gautoldeba optimalur maCvenebels, romlis SemTxvevaSi dargi 34

rentabeluri iqneba, mxolod amis Semdeg unda moxdes generaciis obieqtebis privatizeba. samwuxarod saqarTveloSi es procesi Sebrunebulad ganxorcielda. generaciis obieqtebis kerZod mcire hesebis privatizebidan 4-5 wlis Semdeg iqna gayiduli Tbilisis gamanawilebeli qseli, xolo daaxloebiT 12 wlis Semdeg danarCeni gamanawilebeli kompaniebi. (gaerTianebuli sadistribucio energokompania, aWaris energokompania, kaxeTis energokompania). swored am faqtorebis gamo ver miiRo is Sedegebi eleqtroenergetikulma dargma, romelic privatizaciis process unda mohyoloda. Tumca man gavlena mainc moxadina saqrTvelos energetikis ganviTarebaze. aseve dadebiTi Sedegad unda CavTvaloT is, rom privatizebis Semdeg zogierTma hesma gazarda gamomuSaveba.

35

Tavi II. eleqtroenergetikuli sistemisa da energokompaniebis marTvis struqturebis daxasiaTeba $2.1. eleqtroenergetikis sistemis marTva saqarTveloSi energetikis marTvis umaRles organos warmoadgens saqarTvelos energetikis saministro, romelic pasuxismgebelia qveyanaSi energetikis samTavrobo politikisa da programis gatarebaze, dargis ekonomikuri, teqnologiuri safinanso da socialuri mdgomareobis ganviTarebasa da gaumjobesebaze, qveynebis energosistemebTan TanamSromlobis urTierTsargeblian urTierTobebis damyarebaze da Sesrulebaze, eleqtroenergetikaSi sainvesticio, sainovacio, samewarmeo garemos Seqmnasa da xelSewyobaze, saxelmwifo sakuTrebis energoobieqtebSi teqnikuri mdgomareobis gaumjobesebaze, qveynis ekonomikis, mosaxleobisa da biznes obieqtebis mier moTxovnili eleqtroenergiiT droulad dakmayofilebaze, energetikaSi konkurentunariani momsauxrebisa da konkurentuli urTierTobebis xelSewyoba da ganviTareba. saqarTvelos eleqtroenergetikis sistemis marTvas saxelmwifo doneze axorcielebs energetikis saministro nax. 2.1. gamosaxulia marTvis struqtura. saministroSi marTva xorcieldeba sam doniani sistemiT: ministri-ministris moadgileebi. departamentebi: administraciuli, iuridiuli, energetikuli, samarTlebrivi uzrunvelyofisa da saerTaSoriso urTierTobaTa da sainvesticio-proeqtebis departamentebi.

36

nax.2.1. energetikis saministros marTvis struqtura departamentSi Semavali sammarTveloebi: safinanso, saxelmwifo Sesyidvebisa da materialuri uzrunvelyofis, saqmis warmoebis, energoresursebis, teqnikuri monitoringis, saerTaSoriso urTierTobebis, sainvesticio proeqtebis. energetikis saministros saqmianobis mimarTulebebs xelmZRvanelobs ministris moadgileebi, romlebsac eqvemdebareba Sesabamisi mimarTulebis departamentebi da sammarTveloebi. energetikis saministro warmarTavs dargis ganviTarebis strategias, politikasa da programas, igi axdens energetikis sferos sxvadasxva interesebis gamoxatvas kerZod ukanaskneli 2 wlis ganmavlobaSi saministros mier gamocxadebul interesebs miekuTvneba: _ potenciuri alternatiuli wyaroebis nusxaSi Semavali hesebis mSeneblobis, operaciebisa da flobis mizniT. 37

_ saqarTveloSi asaSenebeli didi hesebis nusxa. _ ganaxlebadi energo potenciuri wyaroebis ganTavsebis gegma. _ saqarTvelos mdinareebis hidroenergetikuli teqnikuri potencialis kadastri. saqarTvelos qaris energiis atlasi da sxva interesebi. energetikis saministro warmarTavs energetikul politikas da amuSavebs urTierTobebis strategias mezobeli da evropis qveynebis energetikis saministroebTan da organizaciebTan, sainvesticio kompaniebTan urTierTsargebliani saqmianobis warmarTvis mizniT. misi uSualo xelmZRvanelobiT viTardeboda `baqo-Tbilisi-jeihanis~, `baqo-sufsis~ navTobsadenebis mSenebloba da eqspluataciis sakiTxebi. amuSavebs da partniorebTan erTad axorcielebs gazsadenebisa da gazmomaragebis sqemebis marTvas, xelmZRvanelobs mimdinare proeqtebis ganxorcielebas, maT Soris engurhesis sareabilizacio proeqts, 500 kv-iani gadamcemi xazis aRdgenis proeqts, Tbilsresi-samxreT saqarTvelo-zestafoni, 400 kv-iani gadamcemi xazis mseneblobas. energetikis saministro misi saqveuwyebo organizaciebis navTobis da gazis erovnuli saagentos, saqenergogeneraciis meSveobiT uzrunvelyofs qveynisaTvis aucilebel da saWiro eleqtroenergiis warmoebasa da bunebrivi gazis rogorc mopovebis aseve imports. energetikis saministros bolo periodis efeqtiani menejmentisa da moqmnili politikis Sedegia saqarTvelodan eleqtroenergiis eqsportis ganxorcieleba da dadebiTi sainvesticio saqmianoba. energetikis saministros ZiriTadi funqciebi mocemulia saqarTvelos kanonSi `elqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb~. maT Soris:

38

სამინისტრო შეიმუშავებს ენერგეტიკის დარგში სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს და საქართველოს პარლამენტის მიერ დამტკიცების შემდეგ უზრუნველყოფს მათ განხორციელებას. ამ ამოცანის გადაწყვეტის პროცესში სამინისტროს ძირითადი ფუნქციებია: (27.12.2005 N 2537) ა). ენერგეტიკის დარგში განვითარების მოკლე-, საშუალოდა გრძელვადიანი სტრატეგიისა და პრიორიტეტების, აგრეთვე მათზე დაფუძნებული ენერგეტიკული სექტორის პროგრამების შემუშავება და მათი განხორციელების კოორდინაცია; ბ). ენერგეტიკის დარგში რეაბილიტაციისა და განვითარების მიზნით მოკლე-, საშუალო- და გრძელვადიანი ინვესტიციებისა და საკრედიტო რესურსების მოზიდვის ხელშეწყობა, აგრეთვე სახელმწიფო ინვესტირების განხორციელება; გ). ენერგეტიკის დარგში სახელმწიფო საწარმოების რესტრუქტურიზაციისა და პრივატიზაციის პროცესების ოპტიმალურად წარმართვისა და ელექტროენერგიისა და ბუნებრივი გაზის ბაზარებზე კონკურენციის განვითარების ხელშეწყობა, აგრეთვე ამ დარგებში ობიექტების კონსერვაციისა და ლიკვიდაციის სტრატეგიისა და წესების შემუშავება; დ). ენერგეტიკის დარგში საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზის შექმნასა და განვითარებაში მონაწილეობა, დარგის ტექნიკური და ეკონომიკური მდგომარეობის მონიტორინგი; ე). ელექტროენერგიის წარმოების, გადაცემის, დისპეტჩერიზაციის, განაწილების, იმპორტის, ექსპორტისა და მოხმარების, აგრეთვე ბუნებრივი გაზის მიწოდების, იმპორტის, ექსპორტის, ტრანსპორტირების, განაწილებისა და მოხმარების ეფექტიანობის ამაღლების გაზრდის ღონისძიებათა ერთიანი სახელმწიფო პროგრამის შემუშავებისა და განხორციელების კოორდინაცია; ვ). ენერგეტიკის დარგში სამეცნიერო-კვლევითი, საპროექტო-საკონსტრუქტორო და საგანმანათლებლო მიმართულებების განვითარების ხელშეწყობა, მათ შორის, ინვესტიციებისა და საკრედიტო რესურსების მოზიდვის ხელშეწყობა, აგრეთვე სახელმწიფო ინვესტირების განხორციელება; 39

ზ). ენერგეტიკის დარგში ბუნების დაცვის უზრუნველყოფის ხელშეწყობა, პროგრამების შემუშავებისას და განხორციელებისას ეკოლოგიური ასპექტების ოპტიმალურად გათვალისწინება; თ.) ლიცენზიატებს, იმპორტიორებს, ექსპორტიორებს, მიმწოდებლებსა და უცხო ქვეყნების ენერგეტიკულ საწარმოებს შორის ურთიერთობის დამყარების ხელშეწყობა,. აგრეთვე, ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის სექტორში დარგებში სატრანზიტისაო და ექსპორტ-იმპორტის ურთიერთობების ხელშეწყობა; ი). საგანგებო მდგომარეობისთვის ენერგეტიკის დარგში სახელმწიფო სტრატეგიის შემუშავება; კ). ენერგეტიკის დარგის უსაფრთხოების უზრუნველყოფის სტრატეგიის განსაზღვრა, რეკომენდაციების შემუშავება, ასევე მომხდარი ავარიებისა და სხვა ტექნიკურ გაუმართაობათა მიზეზების შესწავლა და სათანადო დასკვნების მომზადება; ლ). ენერგეტიკული რესურსების მოპოვების გაფართოების, განახლებადი (ალტერნატიული) ენერგიის წყაროების უპირატესი ათვისების, ენერგოეფექტურიანი ღონისძიებების ხელშეწყობა, რომლებიც დაკავშირებულია წარმოების ეფექტიანურობის გაზრდასთან. მ) განახლებადი და ალტერნატიული ენერგიის წყაროების ათვისებისა და ამ კუთხით განხორციელებული ინვესტიციის ამოღების ხელშეწყობის მიზნით, ახლად აშენებული ელექტროსადგურის (წარმოების ლიცენზიატი ან/და მცირე სიმძლავრის ელექტროსადგური) განსაზღვრა, რომლის მიერ წარმოებული ელექტროენერგია (სიმძლავრე) ექვემდებარება სრულად ან ნაწილობრივ სავალდებულო წესით შესყიდვას და რომელსაც კომისია წინასწარ უდგენს სისტემის კომერციული ოპერატორის მიერ შესყიდვის გრძელვადიან ტარიფებს (ამ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ შემთხვევებზე არ ვრცელდება ამ მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებამოსილება).

(8.06.2007. N4911)

40

$2.2. energokompaniebis ZiriTadi daniSnuleba da Tvisebebi energokompaniebi warmoadgenen im energosawarmoebs an energosawarmoTa gaerTianebas, romelTa ZiriTadi saqmianobaa eleqtroenergiis an siTbos warmoeba, misi transportireba da ganawileba. energokompaniaTa mier produqciis warmoeba, transportireba da ganawileba ZiriTadi ganmasxvavebeli maxasiaTebelia sxva samrewvelo organizaciebisagan, sadac am funqciebs sxvadasxva dargisa da xarisxis organizaciebi asruleben. saerTod eleqtroenergiis warmoeba xdeba: hidroeleqtrosadgurebze, Tboeleqtrosadgurebze, atomur eleqtrosadgurebze, Tboeleqtrocentralebze, hidroakumulirebul eleqtrosadgurebs, geoTermalur da sxva eleqtrosadgurebze; siTbos warmoeba xdeba saqvabeebsa da Tboeleqtrocentralebze; eleqtroenergiis gadacema _ dispetCireba da gadanawileba xdeba energokompaniebis mier, romlebsac gaaCniaT Sesabamisi simZlavrisa da Zabvebis gadacemaganawilebis saWiro xazebi da qvesadgurebi. energokompaniebis mier warmoebuli eleqtroenergia Tu siTbo unda Seesabamebodes im saxis Zabvas, simZlavresa da sixSires, romelic misaRebia da saWiroa momxmareblisaTvis. eleqtroenergiis warmoebisa da moxmarebis procesis uwyvetoba xasiaTdeba Semdegi movlenebiT: aq am SemTxvevaSi SeuZlebelia warmoebuli produqciis romelime nawilis an mTliani gamowuneba da misi ukan dabruneba SesakeTeblad an Sesasworeblad; saerTod ar arsebobs gasaRebis problema am TvisebebiT mtkicdeba erTi yvelaze mniSvnelovani sakiTxi, rom energiis gamomuSavebis raodenoba mTlianad eqvemdebareba momxmareblis moTxovnas Tanac manamde, sanam is miaRwevdes mis energiamimRebebamde da momxmareblis moTxovnebis cvlilebebis Sesabamisad icvleba mwarmoeblis gegmac. amasTan 41

mwarmoebeli mudmivad unda awodebdes xarisxian energias e.i. igi unda icavdes momxmarebelTan SeTanxmebul parametrebs farglebSi da isini SesabamisobaSi unda iyos dadgenil normebTan. bazarze orientirebuli samrewvelo sawarmo marTalia produqciis gamoSvebamde atarebs momxmareblebis moTxovnilebebis marketingul gamokvlevebs da amis safuZvelze awarmoebs im raodenobas, rac gaTvlilia potenciur myidvelze magram is amavdrulad araa damokidebuli romelime erTeuli momxmareblis survilebsa da moTxovnilebaze, rasac aucileblad iTvaliswinebs energokompania.

TavisTavad cxadia momxmareblebis moTxovnilebis SesabamisobaSi unda iyos energokompaniebis mier warmoebuli Zabvisa da sixSiris (eleqtruli energia), wnevisa da temperaturis (Tboenergia) xarisxis maCveneblebi, xarisxis sididis umniSvnelo Semcirebas mosdevs energomimRebi momxmareblis warmoebuli produqciis xarisxis gauaresebis Sedegi SeiZleba zaraliani iyos da aranakleb saxarbielo, rodesac ecema mwarmoeblisa da aseve gamyidvelis imiji, mogebis Semcirebaze rom araferi vTqvaT. energokompaniebis saqmianobis pasuxismgebloba gansakuTrebiT maRalia ara marto warmoebuli energiis xarisxze, aseve momxmarebelTa uwyvet da maRalsaimedo energiamomaragebaze. es gansakuTrebuleba gansazRvravs energiis warmoebis mkveTr damokidebulebas momxmareblebze maTi moxmarebis grafikis cvlilebebze. ris gamoc gamoricxulia eleqtroenergiis miaxloebiT mainc mudmiv warmoebaze wlis droebis, Tveebis, dReebisa da gnebavT saaTebis mixedviT, rac advilad gadasawyvetia samrewvelo sawarmoebSi. am TvalsazrisiT sainteresoa, energokompaniebis, romlebic awarmoeben eleqtroenergias, paraleluri erToblivi muSaoba da Sesabamisad kompaniebis menejmenti unda flobdes 42

aucilebel gansazRvrul simZlavris rezervs. energokompaniebSi saqmianoba, upirvelesad `warmoeba-transportiganawileba-moxmareba~ mimdinareobs swrafad, praqtikulad erTdoulad da uwyvetad. amitomac didi mniSvneloba eniWeba calkeuli eleqtrosadgurebis muSaobis marTvas, romelsac moqnilad warmarTavs operatiuli dispetCirebis samsaxurebi. energokompaniebi Tavisi energosawarmeobis meSveobiT mWidrodaa dakavSirebuli qveynis ekonomikis wammarTvel dargebTan da sawarmoebTan: soflis meurneobis, mrewvelobis, kavSirgabmulobis, transportis (pirvel rigSi sarkinigzo) sawarmoTa energomimRebebTan, romelTa teqnologiuri da sawarmoo-saeqspluatacio procesebi, muSaobis grafiki, energomimRebebisa da sxvadasxva teqnologiuri danadgarebisa da energomanqanebis saremonto ciklebis periodebi mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisagan, rac kidev ufro ganamtkicebs energokompaniebis mimarT moTxovnebs energomomaragebis uwyvetobasa da saimedobaze. energokompaniebis sawarmoTa gamarTuli muSaoba yovelTvis eyrdnoba eleqtrosadgurebis, rogorc izolirebul aseve erTobliv paralelur muSaobas, rac energokompaniebs saSualebas aZlevs hqondeT gansazRvruli raodenobis simZlavris rezervi, romlis gamoyeneba operatiulad xdeba eleqtrul qselSi an mis romelime nawilSi avariebi an gaTiSvebis SemTxvevaSi. energokompaniebis eleqtruli sadgurebis eqspluataciis procesi operatiulad imarTeba da aucileblobis SemTxvevaSi xdeba sawarmoo programebis koreqtireba da cvlileba warmodgenili teqnikuri, sawarmoo Tu ekonomikuri situaciis Sesabamisad.

Cven gamovkveTeT energokompaniebisa da maTi energoobieqtebis ZiriTadi daniSnuleba da saqmianobis Taviseburebebi, ris safuZvelzec aucilebelia ganisazRvros energo43

kompaniebis misia da misi arsi, romliTac xdeba misi saqmianobisa da muSaobis principebis gamoxatva. energokompaniebis misia gamoxatavs maT miswrafebas momavalze, strategiaze Camoyalibdes maRalsaimedo da Tanamedrove teqnologiebis mqone kompaniad, romlis arssa da Sinaarss warmoadgens qveynis ekonomikisa da mosaxleobis uwyveti da saimedo energomomarageba. misi Camoyalibeba xdeba energokompaniebis umaRlesi mmarTvelobis mier, romlebic pasuxismgeblebi arian am misiis cxovrebaSi gatarebaze energokompaniebis miznebisa da amocanebis Camoyalibebisa da Sesrulebis gziT. energokompaniebis misiis centralur da ganmsazRvrel midgomas warmoadgens misi Sinaarsi da is rac aris maTi ZiriTadi interesi da mizani. pirvel rigSi esaa energiebis momxmarebelTa moTxovnilebebis Sesrulebaze molodini, romelic orientirebulia perspeqtivaze: mosaxleobisa da qveynis ekonomikis uwyveti momarageba eleqtro da Tburi energiebiT. misiis yuradRebis qveSaa energokompaniebis mier warmoebuli eleqtro da Tburi energiebis marTvis moqniloba, marTveli menejerebis xelmZRvanelobis stili, saqmianobis xasiaTi da Tavisebureba; yvela donis menejerebis mier miRebuli mmarTveluri gadawyvetilebebis drouloba, siswore da samarTlianoba. saqarTvelos kanoni `eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb~ m.2. mixedviT (damtkicebulia 9.06. 2006 w. #3292, ZalaSia 2006 w 1 seqtembridan) Seqmnili kvalificiuri sawarmoebi, romelbic uflebamosilni arian monawileoba miiRon eleqtroenergiiT sabiTumo vaWrobaSi. isini warmoadgenen sxvadasxva organizaciul-samarTlebrivi formis sajaro da kerZo samarTlis subieqtebs. cxrilSi mocemulia kvalificiuri sawarmoebi-energokompaniebi.

44

Tbosadgurebi

wliuri dadgmuli simZlavre gamomuSaveba

dasaxeleba Tbilsresi TbilTeci ei-i-es mtkvari

kvt 950 18 600

kvtsT 127.16 0.63 1126.41

kvt 13.6 0.304 0.904 1.028

kvtsT 18.03

hidrosadgurebi dasaxeleba TvTrixevhesi xerTvisihesi kinkiSahesi aWihesi sanaliahesi dmanisihesi orbelihesi RireSahesi kexvihesi yazbegihesi TaTaraSvili (ind. mewarme) `bgm~ suramula awhesi bJuJhesi gumaThesebis kaskadi varcixehesi kaxareThesi lajanurhesi rinhesi riceulahesi Saorhesi Cxorowyuhesi kabalihesi alazanhesi engurhesi vardnilhesi Jinvalhesi

0.4 0.44 0.145 0.3

16 12.24 66.8 184 2.08 111.84 48 6.056 38.4 5.35 1.5 4.8 1300 340 130 45

46.39 50.86 180.91 651.34 0.00 184.58 256.11 22.81 88.32 3.71 3.39 2332.06 453.62 358.31

enguris TaRovani kaskadi igoeThesi martyofhesi misaqcilhesi sacxenhesi sionhesi CiTaxevhesi xramhesi-2 xramhesi-1 Zevrulhesi mawaxelahesi kurzuhesi anhesi zvareTihesi daSbaShesi orTaWalhesi zahesi squrhesi tirifonhesi meqvenahesi inwobahesi maSavarahesi

1.85 3.87 3.0 14 9.14 21 113.45 110 80 1.6 2.008 0.304 1.26 18 36.8 1.032 3.2 0.12 11 9

3.00 26.86 21.96 92.77 236.49 157.02 69.76

3.76 1.30 70.90 142.18 2.04

0.67

momsaxure organziaciebi _ energokompaniebi dasaxeleba dispetCerizacia-2000 saqenergo gadacema saqrusenergo pontoeli

gamanawilebeli energokompaniebi _ kvalificiuri sawarmoebi dasaxeleba Sps `roba (quTaisi) wyaltubos energia-98 qelasi 46

mcxeTis energia cxinvali relasi rusTavmSeni-200 ei-i-es Telasi bimo afxazeTi mestia aWaris energokompania kaxeTis `sinaTle~ feri viCnaSi mcxeTa-mTianeTis energokompania Sida qarTlis energokompania samegrelo-zemo svaneTis energokompania qvemo qarTlis energokompania imereTis energokompania samcxe javaxeTis energokompania nakaduli-90 guriis energokompania irakli-2000 salome (rusTavi) patara kaxi raWa-leCxumis energokompania Sumi sinaTle-2 (quTaisi) aeqsi (quTaisi) gaerTianebuli sadistribucio energokompania

pirdapiri momxmareblebi _ kvalificiuri sawarmoebi dasaxeleba WiaTurmanganumi tyibulis saqnaxSiri quTaisi avtoqarxana foTis wyalkanalizaciis samarTvelo foTis porti 47

agaris Sqaris kombinati kaspicementi mamuli 97 ebasi barisaxo xaSuris minis tara rustavis metalurgiuli kombinati azoti rusTavcementi fero qimboWko kavkaspetkompani saqarTvelos rkinigza madneuli kasteli qsani Tbilmetropoliteni TbilganaTeba tramvai-troleibusebis sawarmo alioni pliusi amalTea Tbilwyalkanali wisqvili #402953 moqmedi zugdidis manqanaTmSenebli zugdidis `kolxa-98~ zugdidis `purproduqtebis kombinati~ zugdidis Cais qaRaldi zugdidis softeqnika zugdidis faifuri zugdidis `saqTur zugdidi~ zugdidis argo martin-bauer kolxa zugdidis sagzai avtokolona #2676 zugdidis Sps enguri martin-bauer odiSi martin-bauer inguri bartin-bauer yuliskari 48

zugdidis caiSi-98 Cais firma zugdidis #1 Cais fabrika zugdidis eqstra Cais fabrika wnori elmega odiSi-21-saukune ei-i-es transenerji quTaisis puris mimrebi Zevrulhesi Savi zRvis terminali onis saxerxi qarxana dbv riceulahesis kuTvnili sawarmo borjomis #2 Camosaxmeli qarxana lobat jorjia gorgota

pirdapiri kontraqtebi _ energokompaniebi-kvalificiuri sawarmoebi

49

2.3. energokompaniebis menejmentisa da saqmianobis daxasiaTeba kompaniis struqtura esaa misi Siga rgolebis Semadgenloba, romlis qveS moiazreba sawarmoo teqnikuri, safinanso-ekonomikuri, marTvis organizaciisa da momuSaveTa momsaxurebis qvedanayofebis kompleqsi. energokompaniebis strategiuli, mimdinare da operatiuli xelmZRvanelobisaTvis gamokveTilia menejmentis mimar50

Tulebebi, rac Seesabameba kompaniis interesebs, miznebsa da motivirebas. nax. 2.1-ze mocemulia saqarTvelos energetikis saministros marTvis organizaciuli struqtura. nax.2.2-ze gvsurs warmovadginoT kompaniis menejmentis ZiriTadi niSnebi, rac gamoxatavs misi saqmianobis mimarTulebebs (nax.

2.2):

nax. 2.2. menejmentis ZiriTadi niSnebi

energetikul kompaniebSi SromiTi saqmianobis saxeebis organizacia emyareba Sromis danawilebisa da integrirebis gansazRvrul formebs.

Sromis danawilebis dros xdeba adamianebis gamijvna erToblivi procesis dros. nebismierma organizaciam warmatebas rom miaRwios mas aucileblad unda hqondes marTvis organizaciis Camoyalibebuli sistema. am sistemas, romeli saxis organizaciaSi ar unda moqmedebdes yvelas gaaCnia saerTo maxasiaTeblebi. aqedan gamorCeulad migvaCnia 51

faqtorebi: adamianebi, kapitali, masalebi, teqnologia da informacia. es faqtorebi gamoiyeneba uwyvetad. produqciis (momsaxurebis) realizaciis (gawevis) siswrafe da moculoba saSualebas aZlevs xelmZRvanelobas gadawyvitos ramdenad warmatebiT moqmedebs kompaniebi sasurveli miznis miRwevis gzaze. menejmenti (nax. 2.2.) Tavisi arsiT moicavs im qvedanayofebs, romlebic Tavis saqmianobaSi aRweven specifikur konkretul miznebs. ise rogorc mTlianad energokompaniaSi, aseve calkeul qvedanayofebSi moqmedeben adamianebi, romelTa saqmianoba Segnebuladaa mimarTuli da koordinirebulia energokompaniis saerTo miznis misaRwevad. Tavis mxriv es qvedanayofebi Sedgebian TavianTi saqmianobis specifikis gaTvaliswinebiT specialurad Seqmnili mcire jgufebisagan, romlebic asruleben maTze dakisrebul konkretul davalebebs. amis gamoa, rom marTva warmoadgens kompaniis arsebiTad mniSvnelovan saqmianobas.

Cvenis azriT energokompaniis magaliTze Cven SegviZlia ganvsazRvroT misi marTvis struqturis efeqtianoba mis winaSe dasmuli mmarTveluri amocanebis warmatebiT Sesrulebis saqmeSi. sse SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoeba `saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistema~ (sse) Seiqmna 2000 w. `eleqtrogadacemisa~ da Sps `eleqtrodispetCerizaciis~ Serwymis Sedegad da warmoadgens mis samarTalmemkvidres. misi damfuZnebeli partniori saxelmwifoa, romlis uflebamosilebebs axorcielebs sajaro samarTlis iuridiuli piri _ `sawarmoTa marTvis saagento~, xolo wilebis privatizebasa da uflebamosilebas axorcielebs saqarTvelos ekonomikis ganviTarebis saministro.

52

2002 wlis dekembridan sse-as menejments axorcielebs irlandiuri kompania `i-es-bi~ interneiSenali~ kompaniis 5 wliani marTvis ufleba moipova `msoflios mier gamocxadebul tenderSi~ _ eleqtroenergiis bazris mxardamWeri proeqti~.

2007 wlis noembridan aRniSnuli proeqti dasrulda da sse-is marTva qarTulma direqtoratma Caibara. sse axorcielebs saqmianobas Semdegi mimarTulebiT: • saqarTvelos mTel teritoriaze eleqtroenergiis gadacemis (transportireba, tranzitis uzrunvelyofa); • eleqtroenergiis dispetCerizacia. gadacema saqarTvelos energosistemis eleqtrogadamcemi xazebis saerTo sigrZe Seadgens 11296.7 km-s `saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis~ balansze iricxeba 35-110-220 kilovatis xazebi sigrZiT 3009.8 km, maT Soris: • 220 kv. xazebis sigrZe _ 1609 km.

• 110 kv. xazebis sigrZe _ 863.4 km.

• 35 kv. xazebis sigrZe _ 53 km. qvesadgurebis sruli raodenoba Seadgens 89 erTeuls, dadgmuli simZlavriT _ 8030.5 mgvt. maT Soris: • 500 kilovoltiani qvesadguri _ 3 (dadgmuli simZlavre 3014.6 megavati faqtiuri) • 220 kilovoltiani qvesadguri _ 17 (dadgmuli simZlavriT 4355.1 megavati faqtiuri) • 110 kilovoltiani qvesadguri _ 24 (dadgmuli simZlavriT 467.2 megavati faqtiuri.

• 35 kilovoltiani qvesadguri _ 45 (193.6 megavati faqtiuri) dispetCerizacia saqarTvelos energosistemis centraluri sadispetCero centri ganlagebulia `saqarTvelos eleqtrosistemis~ 53

SenobaSi, Tbilisis centrSi. is pasuxismgebelia saqarTvelos energetikis operatiul marTvaze. 500-220-110-35 kilovoltiani gadamcemi obieqtebis gamarTul muSaobaze energosistemis mdgradobaze. centraluri sadispetCero centri uzrunvelyofs energosistemis, rogorc obieqtis muSaobas normalur, aseve avariul reJimSi. nax. 2.3.

nax. 2.3. Sps `sse~-s zogadi organizaciuli struqtura

კომპანიის მისია ვუზრუნველყოთ

გადაცემისა

და

დისპეტჩერიზაციის

ეფექტianი და უწყვეტი მომსახურება მომხმარებლის მოთხოვნის შესაბამისად. კომპანიის ხედვა: მომავალში სსე მსოფლიო სტანდარტების შესაფერისი და მომგებიანი გადაცემისა და დისპეტჩერიზაციის კომპანიად 54

ჩამოყალიბდება; მუდმივად iqneba სიახლეების შესწავლის და ათვისების პროცესში დააკმაყოფილებს მომხმარებლის მოთხოვნებს და iqceva საზოგადოებისათვის სასურველ სამუშაო ადგილად იქცევა. კომპანიის ფასეულობები: ყველა ქვემოთ ჩამოთვლილი ფასეულობა ერთნაირად მნიშვნელოვანია; პატიოსნება; ერთგულება; ერთიანობა; გამჭვირვალობა; პატივისცემა; მომხმარებელზე ორიენტირება; პროფესიონალიზმი; დისციპლინა; გუნდური მუშაობა ადაპტაცია/პრო-აქტიურობა კომპანიის სტრატეგიული ამოცანები: სსე-ს ფინანსურად მყარ და დამოუკიდებელ კომპანიად ჩამოყალიბების მიზნით, ფონდების მოპოვება და მათი ეფექტiani მართვა; სსე-თვის კვალიფიცირებული თანამშრომლების ეფექტianad დაქირავების, მათი შესაფერის თანამდებობებზე დასაქმებისა და შენარჩუნებისათვის, დაჩქარებული ტრეინინგებისათვის მეთოდებისა და პროცედურების შემუშავება და განხორციე-ლება; სსე-ის გადამცემი ქსელის გრძელვადიანი მუშაობისა და მდგრადობის შენარჩუნების მიზნით, აქტივების ეფექტianad მართვა; საიმედო ტელეკომუნიკაციის საშუალებებისა და “სკადა” სისტემების მეშვეობით კომპანიის მიერ საქართველოს ელექტროსისტემის ეფექტianad მართვა; სსე-ს პროდუქტიულობის გაზრდის მიზნით, უახლესი ტექნიკისა და მოწყობილობების შეძენა, მონტაჟი და სათანადო მართვა; 55

56

ელექტროენერგიის გადაცემისა და დისპეტჩერიზაციასთან დაკავშირებულ საერთაშორისო მომსახურებაში სსე-ის როლის განვითარება; სსე-ს გადაადგილება დინამიურ პოლიტიკურ და სოციალურ-ეკონომიკურ გარემოში; სსე-ის პროდუქტიულობის ამაღლების მიზნით უფლებამოსილებების მართებულად დელეგირება. ზოგადი სტრუქტურა კომპანიის მართვისა და ხელმძღვანელობის ორგანოს წარმოადგენს: პარტნიორთა კრება რეაბილიტაციის მმართველი მმართველთა საბჭო მმართველთა საბჭოს მოადგილეები მმართველთა საბჭოს წევრები

eleqtroenergiis xelSekrulebebis registraciis, balansebis formirebis da kontrolis samsaxuri

(mokle aRweriloba da struqtura) eleqtroenergiis xelSekrulebebis registraciis, balansebis formirebis da kontrolis samsaxuri warmoadgens Sps `saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistemis~ erTerT sakvanZo samsaxurs da igi Camoyalibda saqarTvelos kanonSi `eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb~ da eleqtroenergiis (simZlavris) bazis wesebSi~ 2006 wlis agvistos TveSi Setanili cvlilebebis safuZvelze da igi emsaxureba im funqciebis Sesrulebas, romelic sse-s daekisra, rogorc dispetCerizaciis licenziants. samsaxuri eqvemdebareba uSaulod dispetCerizaciis aRmasrulebel menejers da misi funqcia SeiZleba or ZiriTad jgufad daiyos: 1. eleqtroenergiis yidva-gayidvis pirdapir xelSekrulebebis registracia da masTan arsebuli procedurebi; 57

2. miwodeba-moxmarebis grafikebis Sedgena, amisaTvis informaciis mopoveba, misi analizi. grafikebis dagzavna kvalificiur sawarmoebTan. maTi Sesrulebis analizi a.S. samsaxuris SigniT dayofa mizanSewonilia da logikuria da igi gamomdinareoba bazris wesebidan da fuqnciebidan. samsaxuris struqtura

_ kvalificiur sawarmoebs moaqvT saregistraciod xelSekrulebebi Sps `saqarTvelo saxelmwifo eleqtrosistema-Si. _ samsaxuri ganixilavs mis Sesabamisobas bazris wesebTan da axdens mis registracias an mabobs argumentirebul uars. _ xelSekrulebebi gadaecema monacemTa mogrovebis analizis da kvalificiur sawarmoebTan urTierTobis ganyofilebas raTa maTi asaxva moxdes moxmarebis-miwodebis grafikebSi. xelSekrulebis registracias aregulirebs bazris wesebis me-9 Tavi: muxli 9. pirdapiri xelSekrulebis savaldebulo registracia.

58

dispetCerizaciis licenziantTan 1. pirdapiri xelSekruleba savaldebuloa saregistraciod waredginos dispetCerizaciis licenziants xelSekrulebis moqmedebis dawyebamde araugvianes 4 samuSao dRisa (25.04.2007 #31).

2. registraciisaTvis aucilebelia Semdegi dokumentebis warmodgena: a) saregistracio ganacxadi damtkicebuli formis Sesabamisad; b) orive mxaris Sesabamisi uflebamosili pirebis mier pirdapiri xelSekrulebis yvela gverdsa da danarTebze xemowerili da damowmebuli ori dedani; g) am wesebis me-6 Tavis Sesabamisad ganawilebis licenziantebis da pirdapiri momxmareblebis mier sarezervo simZlavris uzrunvelyofis damadasturebeli dokumentebi; d) ganawilebis licenziantis kuTvnili qselis meSveobiT eleqtroenergiis (simZlavris) miwodebisa an/da miRebis SemTxvevaSi ganawilebis licenziantTan gaformebuli xelSekruleba eletqroenergiis (simZlavris) gatarebis momsaxurebaze.

3. pirdapiri xelSekruleba ZalaSi Sedis dispetCerizaciis licenziatTan registraciis Semdeg.

4. eleqtroenergiis dispetCerizaciis licenzianti valdebulia, pirdapiri xelSekrulebis registraciaze ganacxados uari im SemTxvevaSi, Tu: a) pirdapiri xelSekrulebis mxare ar warmoadgens kvalificiur sawarmos; b) darRveulia pirdapiri xelSekrulebis saregistraciod warmodgenis vadebi; g) darRveulia am muxlis me-2 punqtis moTxovnebi; d) pirdapiri xelSekrulebiT gaTvalsiwinebuli eleqtroenergiis (simZlavris) dispetCireba SesaZlebelia an/da 59

am pirdapiri xelSekrulebis ganxorcielebam SesaZlebelia, xeli SeuSalos sistemis operatiul-dispetCerul marTvas; e) pirdapir xelSekrulebaSi ar aris miTiTebuli misi moqmedebis dawyebisa da dasrulebis zusti dro da zusti moculobebi; v) Sesabamisi kvalificiuri sawramos mier ar aris daregistrirebuli Sesabamisi xelSekruleba eleqtroenergiis gadacemis, dispetCerizaciis an/da gatarebis momsaxureobis nasyidobaze; z) eleqtroenergiis Semsyidvel kvalificiur sawarmos ar aqvs uzrunvelyofili sarezervo simZlavre moqmedi kanonmdeblobisa da winamdebare wesebis Sesabamisad; T) eleqtroenergiis Semsyidvel kvalificiur sawarmos pirdapiri xelSekrulebit ar aqvs Sesyiduli, kanonmdeblobis Sesabamisad gansazRvruli savaldebulod Sesasyidi eleqtroenergiis mTliani moculoba.

5. kvalificiuri sawarmoebi valdebulni arian dispetCerizaciis licienziants warudginon maT mier gaformebuli xelSekrulebebis Sesabamisad momavali dRis, Tvis, kvartlisa da wlisaTvis eleqtroenergiis (simZlavreebis) miwodebisa da moxmarebis ganacxadebi am wesis Sesabamisad, maT Soris 31-e muxlSi mocemuli wesis dacviT (25.04.2007 #31).

6. Tu eleqtroenergiis dispetCerizaciis licenzianti xelSekrulebis warmodgenidan 4 samuSao dRis vadaSi orive mxares ar gaugzavnis Setyobinebas xelSekrulebis registraciaze uaris Sesaxeb, xelSekruleba iTvleba registrirebulad da igi valdebulia dauyovnebliv moaxdinos xelSekrulebis registracia da mianiWos mas saregistracio nomeri (25.04.2007 #31).

60

7. nebismeiri cvlilebebis ganxorcieleba pirdapir xelSekrulebaSi saregistracio saWiroebs igive procedurebs, rac pirdapiri xelSekrulebis registracia. `energo-pro-jorjia~ ss `energo-pro-jorjia~ saqarTvelos energobazarze erT-erTi yvelaze didi gamanawilebeli kompaniaa, romelic q.

Tbilisis garda saqarTvelos mTels teritoriaze maRali (110 kv) saSualo (35-10 kv) da dabali (6-0,4 kv) Zabvis qsels flobs (nax. 2.4, 2.5) kompaniia saqmianobis ZiriTadi saxeebia: • eleqtroenergiis gasaReba (eleqtroenergiis Sesyidvagayidva); • sawarmoo-teqnikuri saqmianoba (eleqtruli qselebis momsaxureba da eqspluatacia). amasTan erTad, kompania axorcielebs eleqtroenergiis tranzitis momsaxurebas da abonentTa teqnikur momsaxurebas. momxmarebelTa momsaxureba da eleqtruli qselebis eqspluatacia xorcieldeba abonentTa momsaxurebis 7 regionuli filialis da 55 servis centris meSveobiT. `energo-pro-jorjia~ weliwadSi 2.150 miliardi kvt/sT eleqtroenergiiT amaragebs 850000 abonents. kompaniis mier eleqtroenergiis gayidvebi utoldeba qveyanaSi eleqtroeneregiis saerTo moxmarebis 40%-s. kompaniis muSaobis ZiriTadi mimarTulebebia: energomomaragebis saimedooba, momxmarebelTa momsaxurebis gaumjobeseba, axal teqnologiaTa danergva da qselis sruli modernizacia.

61

62

nax. 2.4.

63

nax. 2.5.

`saqarTvelos gaerTianebuli sadisertacio energokompania~ da aWaris energogamanawilebeli kompania Cexurma kompaniam `energo-prom~ 2007 wlis ivnisSi iyida gamanawilebel kompaniasTan erTad `energo-prom~ eqvsi hidroeleqtrosadguri; maT Soris: rioni, gumaThesebis kaskadi, Zevri, Saori, lajanuri da aWi iyida, romelTa jamuri dadgmuli simZlavre 350 megavats aRemateba.

energo-pros მიზანი: ჩვენი მიზანია უზრუნველვყოთ ეფექტiani და სანდო ენერგიის წარმოება, რომელიც განაპირობებს ჩვენი აბონენტების უსაფრთხო, 24 საათიან უწყვეტ ენერგო მომარაგებას. ხედვა: ემსახურება რა საქართველოს მოსახლეობის 2/3, ენერგოპრო ჯორჯია საქართველოს ენერგეტიკული სექტორის ყველაზე დიდი მოთამაშეა. ჩვენი კომპანიის მიერ ენერგეტიკაში წლების მანძილზე დაგროვილი გამოცდილება განაპირობებს მომსახურების მაღალ ხარისხს და საქართველოს ენერგო სისტემის წარმატებულ მუშაობას. კარგი ფინანსური შედეგების მიღწევა ხელს შეუწყობს საქართველოს ეკონომიკის გრძელვადიან ზრდას და სასურველ შედეგებს მოიტანს როგორც აქციონერთათვის, ასევე მთელი ქართული საზოგადოებისთვის. ს.ს. “ენერგო-პრო” დაარსდა 1994 წელს ჩეხეთის რესპუბლიკის ქ. სვიტავში. იგი წარმოადგენს ჩეხეთის კერძო პირების მიერ დაფუძნებულ კომპანიას, რომლისთვისაც ელექტროენერგიის წარმოება მათი წარსული საქმიანობის გაგრძელებაა. თავდაპირველად კომპანია ჰიდრო ტურბინების წარმოებითა და ჰესების მშენებლობით იყო დაკავებული. კომპანია დღესაც აქტიურად მონაწილეობს ჩეხეთის რესპუბლიკაში ჰესების პრივატიზაციის პროცესში. რის შედეგადაც “ენერგო-პრო” გახდა მოწინავე კერძო მწარმოებელი 64

ენერგეტიკის დარგში. ამჟამად, ის ფლობს და ამუშავებს 11 ჰიდროელექტრო სადგურს ჩეხეთის რესპუბლიკაში. ქვეყანაში კომპანიის წარმატებული მოღვაწეობის პარალელურად “ენერგო-პრო” დაინტერესებული იყო საზღვარგარეთ ახალი ბაზრების მოძიებით. ”ენერგო-პრომ” ქვეყნის ფარგლებს გარეთ საქმიანობა 2000 წელს დაიწყო. 2002 წელს ბულგარეთთან გააფორმა პირველი საპრივატიზაციო ხელშეკრულება ამჟამად “ენერგო-პრო” ფლობს და ამუშავებს 8 ჰიდროელექტრო სადგურს ბულგარეთში და ქვეყანაში ელექტროენერგიის პირველი მწარმოებელია. ფლობს რა მთლიანი პრივატიზებული ჰესების დადგმული სიმძლავრის 40%-ს, ”ენერგო-პრო” აგრძელებს ახალი ბაზრების მოძიებას. კომპანიის განსაკუთრებული ინტერესის სფეროს წარმოადგენს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპა და შავი ზღვის რეგიონი. ”ენერგო-პროს” ჯგუფის აქტივების საბაზრო ღირებულება ამაჟამად შეადგენს დაახლოებით 300 მილიონ ევროს. საქართველოში “ენერგო-პრო” ჯგუფის პროექტი განხორციელდა ჩეხეთის ექსპორტ ბანკის მხარდაჭერით, რომელიც სახელმწიფო საკუთრებაა. მის სპეციალიზაციას წარმოადგენს ექსპორტისა და ჩეხური კომპანიების უცხოური ინვესტიციების ფინანსური უზრუნველყოფა. 2002 წლიდან, ჩეხეთის ექსპორტ ბანკი აფინანსებს “ენერგო-პრო” ჯგუფის საერთაშორისო საქმიანობას. “ენერგო-პროს” საინვესტიციო საქმიანობის მხარდამჭერია _ ჩეხეთის რესპუბლიკის ექსპორტის გარანტიის და სადაზღვევო კომპანია, რომელიც უზრუნველჰყოფს საქართველოში “ენერგო-პროს” და ჩეხეთის ექსპორტ ბანკის ინვესტიციების რისკის დაზღვევას. `eneრგო-პრო ჯორჯია”-ს განაწილების (დისტრიბუციის) არეალი მოიცავს საქართველოს ტერიტორიის 70 პროცენტზე მეტს, კერძოდ: აბაშის, ადიგენის, ამბროლაურის, ასპინძის, ახალქალაქის, ახალგორის, ახალციხის, ბაღდათის, ბოლნისის, ბორჯომის, გარდაბანის, გორის, დმანისის, დუშეთის, ვანის, ზესტაფონის, ზუგდიდის, თერჯოლის, თიანეთის, თეთრიწყა65

როს, კასპის, ლანჩხუთის, ლენტეხის, მარტვილის, მარნეულის, მესტიის, მცხეთის, ნინოწმინდის, ოზურგეთის, ონის, სამტრედიის, საჩხერის, სენაკის, ტყიბულის, ქარელის, ყაზბეგის, ჩოხატაურის, ჩხოროწყუს, ცაგერის, წყალტუბოს, წალკის, წალენჯიხის, ჭიათურის, ხონის, ხარაგაულის, ხობის, ხაშურის მუნიციპალიტეტების, დიდი და პატარა ლიახვის ხეობების, ქ. ქუთაისის, ქ. რუსთავის, ქ. ფოთის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ადმინისტრაციულ ტერიტორიებს. კომპანიას საკუთარი მომსახურეობის არეალზე ყავს 875 000 აბონენტი. ტესტირების საფუძველზე დავასაქმეთ დაახლოებით 5,600 ადამიანი; სწრაფ რეაგირებას ვახდენდით ელექტროენერგიის გათიშვების დროს; მოვემზადეთ ზამთრის პერიოდში მოსალოდნელი სირთულეების დასაძლევად - მიმდინარეობს კომპანიის აქტიური მზადება ზამთრის პერიოდისათვის: (1) უხვი ელექტროენერგიის მარაგის შექმნა, ზამთარში ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის სრულად დაკმაყოფილების მიზნით; (2) კომპანიის მფლობელობაში არსებული ჰიდროელექტროსადგურების შემოწმება და მომზადება ზამთრის პირობებში მუშაობისათვის; (3) ინვენტარის შეძენა უამინდობით გამოწვეული ზიანის სწრაფი ლოკალიზაციის მიზნით; სრულიად შევისწავლეთ ენერგოსისტემაში არსებული პრობლემები და დავისახეთ საინვესტიციო პრიორიტეტები მათ გადასაჭრელად - მიმდინარე წელს ჩვენს მიერ შემუშავებული იქნა რიგი პროგრამებისა 30 მილიონი ლარის ღირებულებით და ეს მარტო დისტრიბუციაში. ამჟამად, მიმდინარეობს მორიგი პროექტების დაგეგმva.… ინდივიდუალური გამრიცხველიანება, ქსელის რეაბილიტრაციასთან ერთად კვლავ პრიორიტეტულია. პირველ ეტაპზე ჩვენ ვგეგმავთ გამრიცხველიანების პროცესის დასრულებას ქუთაისსა და ფოთში, რომელთაც მოსდევს რუსთავის გამრიცხველიანება; კომპანიის მომსახურების

66

არეალში მყოფი ყველა ქალაქის ტიპის დასახლების გამრიცხველიანება სამი წლის მანძილზე: ინდივიდუალური გამრიცხველიანების პრიორიტეტები მნიშვნელოვანი ყურადღება დავუთმეთ აბონენტთა მომსახურების გაუმჯობესებას - ჩვენს პირველ დიდ მიღწევად შეიძლება ჩაითვალოს ურჩგადამხდელთა ინდივიდუალური გათიშვა, მათ შორის კომუნალურად გამრიცხველიანებულ რაიონებშიც. მართალია, ინდივიდუალური გათიშვები ჩვენგან მოითხოვს მეტ ძალისხმევას და რესურსებს, მაგრამ ამით ჩვენ საშუალება გვეძლევა გარანტირებულად მოვახდინოთ ყველა 100%-ანი გადამხდელი აბონენტის 24 საათიანი მომარაგება. ლაჯანურჰესი – დადგმული სიმძლავრე 113 მეგავატი ლაჯანურჰესი განთავსებულია ცაგერის მახლობელ ტერიტორიაზე. იგი წარმოადგენს მდინარე ლაჯანურაში მდინარე ცხენისწყლის გადმოგდებით მიღებულ საერთო წყალჩამონადენზე აშენებულ ჰესს, 25 მილიონი მ3 წყალსაცავით. მიწისქვეშა ჰიდროელექტროსადგური დეკადური რეგულირებისაა. ლაჯანურჰესი ექსპლუატაციაში გადაეცა 1960 წელს. რიონჰესი - დადგმული სიმძლავრე 48 მეგავატი რიონჰესი წარმოადგენს დერივაციული ტიპის ჰიდროელექტროსადგურს. სადგურზე გამოიყენება მდინარე რიონისა და მდინარე ცხენისწყლის საერთო წყალჩამონადენი. სათავე ნაგებობანი განთავსებულია იმ მიდამოებში, სადაც მდინარე რიონი ქ. ქუთაისის საზღვრებში შედის, ხოლო ძალური კვანძი - რკინიგზის სადგურ `რიონის~ მახლობელ ტერიტორიაზე. ელექტროსადგური ექსპლუატაციაში გადაეცა 1933 წელს. გუმათჰესი- დადგმული სიმძლავრე 67 მეგავატი - გუმათჰესების კასკადის შემადგენელი ჰიდროელექტროსადგურები გუმათჰესი I და გუმათჰესი II ითვალისწინებენ მდინარე რიონის შუა წელის ენერგეტიკულ გამოყენებას 12 კმ მონაკვეთზე სოფელ ჟონეთიდან რიონჰესის წყალსაცავამდე. ქ. ქუთაისიდან 7 კილომეტრის დაშორებით, ჩრდილო-დასავლეთის მიმართულებით, მდინარე რიონზე აგებულია 30 მ სიმაღ67

ლის ბეტონის გრავიტაციული კაშხალი, რომელიც ქმნის 13 მლნ მ3 სასარგებლო მოცულობის წყალსაცავს. ელექტროსადგური ექსპლუატაციაში გადაეცა 1958 წელს. შაორჰესი- დადგმული სიმძლავრე 38 მეგავატი _ შაორტყიბულის ჰესების კასკადის პირველ საფეხურს წარმოადგენს წლიური რეგულირების ჰიდროელექტროსადგური _ შაორჰესი. სადგურზე გამოიყენება მდინარე შაორის წყალი. წყალსაცავს ქმნის შაორის ტაფობში, სოფელ ხორგას მიდამოებში აგებული კაშხალი. ძალური კვანძი განთავსებულია ქ. ტყიბულში. სადგური ექსპლუატაციაში გადაეცა 1955 წელს. ძევრულაჰესი- დადგმული სიმძლავრე 80 მეგავატი შაორ-ტყიბულის ჰესების კასკადის მეორე საფეხურია წლიური რეგულირების ჰიდროელექტროსადგური _ ძევრულაჰესი. სადგურზე გამოიყენება შაორჰესის ნამუშევარი წყლის მდინარე ტყიბულაში გადაგდებით მიღებული ერთობლივი წყალჩამონადენი. 82 მილიონი მ3 მოცულობის წყალსაცავს ქმნის ახალსოფლის ტაფობში აგებული კაშხალი. ძალური კვანძი განთავსებულია თერჯოლის რაიონში. სადგური ექსპლუატაციაში გადაეცა 1956 წელს. აწჰესი _ დადგმული სიმძლავრე 16 მეგავატი სეზონური რეგულირების ჰიდროელექტროსადგური. მდებარეობს აჭარაში, ბათუმთან 30 კმ–ში, მდინარე აჭარისწყალზე. სადგური ექსპლუატაციაში გადაეცა 1941 წელს. abonentTa momsaxureoba აბონენტის მრიცხველზე დასარიცხი თანხის გამოთვლა ხორციელდება შემდეგი გზით: 1. გარდა მოსახლეობისა: მრიცხველის მიმდინარე ჩვენებას უნდა გამოაკლდეს წინა ჩვენება. მიღებული სხვაობა მრავლდება აღრიცხვის კვანძის ტრანსფორმაციის კოეფიციენტზე. მიღებული სიდიდე მრავლდება შესაბამის ტარიფზე.

68

თუ გარკვეული მიზეზის გამო აბონენტს გაუფორმდა აქტი, მას აგრეთვე დაერიცხება შესაბამისი კილოვატსაათი და თანხა. თუ გარკვეული მიზეზით ვერ მოხერხდა მრიცხველის წაკითხვა, წინა თვის საშუალო მოხმარებაზე დაყრდნობით განხორციელდება შეფასებითი ჩვენების გამოყვანა. შემდგომ საანგარიშო პერიოდში მრიცხველის წაკითხვის შემდეგ ავტომატურად განხორციელდება შეფასებით დარიცხული კილoვატსაათების

და

თანხის

კორექტირება

(გაზრდა

ან

შემცირება).

2. გამრიცხველიანებული მოსახლეობა: მრიცხველის მიმდინარე ჩვენებას უნდა გამოაკლდეს წინა ჩვენება. მიღებული კვტსთ სიდიდისა და მრიცხველის წაკითხვებს შორის დღეების რაოდენობის მიხედვით განისაზღვროს საფეხურეობრივი ტარიფის მნიშვნელობა (იმის შეფასებით თუ რა შეიძლება ყოფილიყო მოხმარება 30 დღის განმავლობაში). მიღებული სიდიდე მრავლდება ტარიფის შესაბამისი საფეხურის მნიშვნელობაზე. თუ გარკვეული მიზეზის გამო აბონენტს გაუფორმდა აქტი, მას აგრეთვე დაერიცხება შესაბამისი კილოვატსაათი და თანხა. თუ გარკვეული მიზეზით ვერ მოხერხდა მრიცხველის წაკითხვა, წინა თვის საშუალო მოხმარებაზე დაყრდნობით განხორციელდება შეფასებითი დარიცხვა. შემდგომ საანგარიშო პერიოდში მრიცხველის წაკითხვის შემდეგ ავტომატურად განხორციელდება შეფასებით დარიცხული კილივატსაათების და თანხის კორექტირება (გაზრდა ან შემცირება). თუ აბონენტი სარგებლობს სუბსიდიით, მოხდება დარიცხული თანხის კორექტირება (შემცირება) სუბსიდიის შესაბამისი თანხით.

3. საერთო მომხარების მრიცხველზე მიერთებული უმრიცხველო აბონენტები (მოსახლეობა): 69

უმრიცხველო მოსახლეობის იმ ნაწლისათვის, რომელიც მიერთებულია საერთო მომხარების მრიცხველზე დარიცხვა წარმოებს სემეკის მიერ დადგენილი თანდართული წესის მიხედვით.

$2.4. marTvis struqturis efeqtanoba s.s. `TelasSi~ ss `Telasi~ saqarTvelos energobazarze erT-erTi yvelaze didi gamanawilebeli kompaniaa. romelic q.

Tbilisisa da mis mimdebare teritoriaze maRali (110 kv) saSualo (35-10 kv) da dabali (6-0,4 kv) Zabvis qselebs flobs. kompaniis saqmianobis ZiriTadi saxeebia: • eleqtroenergiis gasaRebis saqmianobas (eleqtroenergiis Sesyidvas da gayidvas); • sawarmoo-teqnikur saqmianoba (eleqtroenergetikuli qselebis momsaxureba da eqspluatacia). amasTan erTad, sazogadoeba eweva Semdegi saxis momsaxurebas: • eleqtroenergiis tranzitis momsaxurebas; • abonentTa teqnikur momsaxurebas; • bilingisa da gadasaxadebis Segrovebis momsaxurebas gareSe servisuli organizaciebisaTvis. momxmarebelTa momsaxureba da eleqtruli qselebis eqspluatacia xorcieldeba abonentTa momsaxurebis 17 centrSi, fuladi saxsrebis Segrovebis 4 damatebiT punqtSi da 14 saeqspluatacio servisis centri. romelic qalaqis yvela administraciul raionSi mdebarebs. ss `Telasi~ weliwadSi 2 miliardi kvt/sT eleqtroenergiiT amaragebs 427974 abonents; aseve sabiujeto 70

seqtori 1196 abonents, komerciuli seqtori 17837 abonents. gasuli wlebis krizisuli dReebisagan gansxvavebiT eleqtroenergiis SezRudvisa da avariebis raodenoba dedaqalaqSi mniSvnelovnad Semcirda, gaizarda energomomaragebis saimedoobis xarisxi, aseve moxmarebuli eleqtroenergiis safasuris amoRebis maCvenebeli. ori wlis ganmavlobaSi sabiujeto valdebulebis saxiT kompaniam 200 milion larze meti Tanxa gadaixada. gamanawilebeli qselis struqtura ss `Telasis~ gamanawilebeli qseli moicavs: • 110 kv qvesadgurebi _ 23 qvesadguri, 45 transformatori; • 35 kv qvesadgurebi _ 12 qvesadguri, 23 transformatori.

• 6-10/0,4 qvesadgurebi _ 1512 qvesadguri, 2032 transformatori; • 110 kv sahaero eleqtrogadamcemi xazebi _ 33 xazi sigrZe 247 km; • 35 kv sahaero eleqtrogadamcemi xazebi _ 14 xazi, sigrZe 88 km; • 35 kv sakabelo xazebi _ 10 xazi, sigrZe 17 km; • 6/10 kv sahaero eleqtrogadamcemi xazebi _ 37 xazi, sigrZe 265 km; • 6/10 kv sakabelo xazebi _ 2098 xazi, sigrZe 1208 km; • 0,4 kv sahaero eleqtrogadamcemi xazebi _ 1431 xazi, sigrZe 762 km (TviTmziri izolirebuli sadenebi); • 0,4 kv sakabelo xazebi _ 6569 xazi, sigrZe 739 km.

• 0,4 kv sahaero xazebi (araizolirebadi sadenebis 500 xazi, sigrZe 160 km); kompaniis muSaobis ZiriTadi mimarTulebebia: energokompaniebis saimedooba, momxmarebelTa momsaxurebis gaumjobeseba, axal teqnologiaTa danergva da qselis sruli modernizacia.

71

ss “Telasi” (Semdgom “kompania”) aris qarTuli saaqcio sazogadoeba, “mewarmeTa Sesaxeb” saqarTvelos kanonis gansazRvrebis Tanaxmad. kompania daarsda 1937 wels saxelmwifo sawarmos saxiT. 1998 wels ganxorcielda kompaniis privatizacia da gardaqmna saaqcio sazogadoebad, “saaqcionero sazogadoeba “Telasis” yvela aqciis samocdaTxuTmeti procentis (75%) nasyidobis xelSekrulebis” Tanaxmad, romelic daido 1998 wlis 21 dekembers saqarTvelos mTavrobis (saxelmwifo qonebis marTvis saministros saxiT), da Silk Road Holdings B.V.–s Soris.

2003 wlis agvistoSi ZiriTadma mflobelma - Silk Road Holdings B.V., korporacia AES, mihyida Tavisi aqciebis 100% Silk Road Holdings B.V.-Si SezRuduli pasuxismgeblobis finur kompanias RAO Nordic OY-s, romelsac mTlianad flobs ruseTSi dafuZnebuli saaqcio sazogadoeba “inter rao ees”-i. uSualo saTao kompania aris Silk Road Holdings B.V., xolo ZiriTadi mflobelia – rao ees ruseTi (“ZiriTadi aqcioneri”). ZiriTadi aqcioneris kontrols axorcielebs ruseTis federaciis mTavroba. kompanias mTlianad akontroleben rao ees-is jgufis wevrebi (“aqcionerTa jgufi”). kompaniis sakredito riskebi exeba aqcionerTa aRniSnul jgufs. aRniSnulis Sedegad kompania damokidebulia aqcionerTa jgufze da misi saqmianoba saqmianoba uSualodaa dakavSirebuli aqcionerTa jgufis moTxovnebze. kompaniis registrirebuli ofisi mdebareobs vanis q. 3, Tbilisi 0154, saqarTvelo. kompaniis saqmianobis ZiriTadi saxeobaa eleqtroenergiis Sesyidva da ganawileba sayofacxovrebo da samrewvelo momxmareblebze TbilisSi, saqarTvelo. kompaniis TanamSromelTa raodenoba, 2007 wlis 31 dekembris mdgomareobiT, Seadgens 2,206 (2006: 2,200). direqtorTa sabWo uflebamosilia Seitanos cvlilebebi finansur angariSSi misi gamocemis Semdeg.

72

saqmiani garemo kompania ZiriTad biznes-saqmianobas axorcielebs saqarTvelos farglebSi. gasuli wlebis ganmavlobaSi saqarTvelos biznes-garemoSi aRiniSna gaumjobesebis niSnebi, magram misTvis jer kidev damaxasiaTebelia ganviTarebadi bazris garkveuli Tvisebebi, maT Soris – valutis arseboba, romelic ar aris konvertirebadi qveynebis umetesobaSi. saqarTveloSi momavali ekonomikuri stabilurobis perspeqtivebi mniSvnelovanwilad damokidebulia mTavrobis mier gatarebuli ekonomikuri zomebis efeqtianobaze, samarTlebriv, maregulirebel da politikur ganviTarebasTan erTad, romelic ar eqvemdebareba kompaniis kontrols. ganviTarebadi bazrebisaTvis damaxasiaTebelma, ekonomikuri xasiaTis xangrZlivma sirTuleebma SeiZleba uaryofiTi gavlena iqonios saqarTveloSi kompaniis finansur mdgomareobasa da momaval saqmianobaze. xelmZRvanelobas ar ZaluZs winaswar gamoicnos ekonomikuri sirTuleebis arc moculoba da xangrZlivoba, arc zemoqmedebis xarisxiT. axlo warsulSi globaluri finansuri bazrebis arastabiluroba, romelic 2007 wlis meore naxevridan daiwyo aSS-is saipoTeko bazrebze da dafiqsirda daqiravebuli qonebis gamsesxeblis sakuTrebaSi gadasvlis mkveTri zrdiT. Sedegebi gavrcelda aSS-is sacxovrebeli saxlebis bazris gareT, vinaidan globalurma investorebma xelaxla Seafases sakuTari midrekileba riskebisadmi, romlebic iwvevs mudmivi Semosavlebis, sakuTari kapitalis, warmoebuli fasiani qaRaldebis bazris gazrdil arastabilurobas da dabal likvidurobas. aseTma garemoebebma SeiZleba gavlena iqonios kompaniis SesaZleblobaze axali sesxebi miRebis dros da xelaxla daafinansos arsebuli sesxebi iseTi pirobebiT, romlebic gamoyenebuli iyo bolo tranzaqciebisaTvis. dabali likvidurobis mdgomareobam SeiZleba, aseve gavlena iqonios kompaniis debitorebze, rasac, Tavis mxriv, 73

SeuZlia zemoqmedeba moaxdinos maT SesaZleblobaze daabrunon vali. xelmZRvanelobas ar SeuZlia utyuarad Seafasos finansuri bazrebis likvidurobis nebismieri Semdgomi gauaresebis zemoqmedeba kompaniis finansur mdgomareobaze. s.s. `Telasis~ ZiriTadi saqmianobaa eleqtroenergiis gayidva da momsaxurebis gaweva, am mizniT mis meir SeZenili iqna eleqtruli energia Semdegi RirebulebiT. aTasi lari

2007

2006

eleqtroenergia

82,864

98,551

eleqtroenergiis gadacema da dispetCerizacia sarezervo simZlavris sakomisio

16,481 4,822

623 -

sul Sesyiduli eleqtroenergia

104,167

99,174

kompania eleqtroenergias yidulobs, masTan organizaciulad da interesebiT dakavSirebuli firmebisagan anu inter rao ees-is Svilobili kompaniebisgan an am kompaniebis mier marTuli kompaniebisgan.

• Sps “mtkvari energetika” • ss “xramhesi 1” • ss “xramhesi 2” 2007 wlamde eleqtroenergiis gadacemisa da dispetCerizaciis Rirebuleba Setanili iyo eleqtroenergiis tarifSi riTac xdeboda eleqtrosistemis komerciuli operatorisagan Sesyidvis dros. 2007 wels kompaniam dado pirdapiri xelSekrulebebi eleqtroenergiis mwarmoebel da gadacemis kompaniebTan, xolo gadacemisa da dispetCerizaciis Rirebuleba gamoiyo Sesyiduli eleqtroenergiis tarifisagan.

2007 wels saqarTvelos kanonSi “eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb” Sesuli cvlilebebisa da damatebebis da eleqtroenergiis bazris gadasinjuli wesebis 74

Sesabamisad, kompanias daericxa sarezervo simZlavris sakomisio wlis ganmavlobaSi moxmarebuli eleqtroenergiis Rirebulebis 10% odenobiT. 2008 w. 4 dekembers saqarTvelos energetikisa da wyalmomaragebis maregulirebeli erovnuli komisiis #33 dadgenilebiT s.s. `Telass~ daudginda gatarebis, ganawilebisa da Sesyidvis tarifebi. kompaniisTvis mogebis gadasaxadis ganakveTia – 20%.

2008 wlis 1 ianvridan korporaciuli mogebis gadasaxadi 20%-dan Semcirda 15%-mde. 2007 wlis 31 dekembris mdgomareobiT gadavadebuli gadasaxadi gamoangariSebulia 15%-iani sagadasaxado ganakveTiT, radgan misi daricxva xdeba aqtivis realizaciis an valdebulebebis gadaxdis periodze. s.s. `Telasis~ ZiriTadi kapitalis mdgomareoba da struqtura mocemulia 2006 w. 2007 w. monacemebis mixedviT. saTadarigo nawilebSi igulisxmeba sagnebi, romlebic gamoiyeneba kompaniis ZiriTadi saSualebebis elementebis remontis an Secvlisas, magaliTad, satransformatoro sadgurebis komponentebi da kabelis CamonaWrebi. Sesabamisad maTi klasifikacia xdeba ZiriTadi saSualebebis farglebSi, magram maTze ar xdeba amortizaciis daricxva maTi ZiriTad saSualebebTan gaerTianebis periodSi da isini ar eqvemdebareba gaufasurebas am aqtivis darCenili vargisianobis mixedviT.

75

ZiriTadi saSualebebi

aTasi lari

miwis nakveTebi da Senobebi

Mmanqanebi da danadgarebi

xelsaavtowyoebi da inven- trtr. tari

dausrulebeli mSenebloba

saTadarigo nawilebi

2,382

2,368

sul

Rirebuleba 2006 w. 1 ianvris mdgomareobiT ZiriTadi saSualebebis namati aqtivebis gasvla fizikuri daTvlis Semdeg Camowerili aqtivebi aqtivebis sxva Camowera 2006 w. 31 dekembris mdgomareobiT dagrovili amortizaciis da gaufasurebis amoReba gadafasebis rezervi ZiriTadi saSualebebis namati aqtivebis gasvla fizikuri daTvlis Sedeg Camowerili aqtivebi 2007 w. 31 dekembris mdgomareobiT dagrovili amortizacia 2006 w. 1 ianvris mdgomareobiT

19,120 624

28,730 9,102

3,794 390

567

8,881

12,875 (8,881)

62,316 32,439

-

(322)

(10)

(370)

(5,827)

(579)

(916)

(176)

-

-

-

(486)

(29)

-

-

-

(558)

36,108

6,097

3,991

5,436

6,362

77,116

(19,441) (2,315)

(2,013)

(43) 19,122

(9,147)

32,755

15,157

1,441

1,345

821

19,889

665

90

(26)

(420)

(52)

(315)

(162)

(40)

43,210

51,131

5,796

286

2,201

76

(15,410) (1,671)

(5,035) (5,652) (43,603)

-

-

13,643 25,019

50,698 60,127

(8,020)(13,643) (22,161) -

-

-

3,413

6,024 12,086

722

-

-

(517)

121,660

4,365

saamortizacio anaricxebi aqtivebis gasvla fizikuri daTvlis Sedeg Camowerili aqtivebi aqtivebis sxva Camowera 2006 w. 31 dekembris mdgomareobiT anaricxebi gaufasurebaze dagrovili amortizaciis da gaufasurebis amoReba saamortizacio anaricxebi aqtivebis gasvla fizikuri daTvlis Sedeg Camowerili aqtivebi 2007 w. 31 dekembris mdgomareobiT sabalanso Rirebuleba 2006 w. 1 ianvris mdgomareobiT sabalanso Rirebuleba 2006 w. 31 dekembris mdgomareobiT sabalanso Rirebuleba 2007 w. 31 dekembris mdgomareobiT

476

1,539

809

514

-

-

3,338

-

(34)

(5)

(129)

-

-

(168)

(12)

(45)

(38)

-

-

-

(95)

(43)

(486)

(29)

-

-

(558)

707

3,175

1,107

-

-

6,882

906

5,035

8,477 (9,147)

16,266

422

(19,441) (2,315)

188

2,030

995

-

(104)

(6)

-

(25)

(3)

225

1,901

986

18,834

26,529

18,415

32,933

49,230

42,985

77

36,758

(2,013) (5,035) (5,652) (43,603)

470

3,683 (110) (28)

470

3,072

3,582

2,382

2,368

2,884

5,436

6,362

70,234

2,943

6,024

12,086

118,078

57,951

kompaniis ZiriTadi saSualebebis umravlesoba specializirebulia da iSviaTad iyideba Ria bazarze an moqmedi biznesis SemadgenlobaSi. msgavsi ZiriTadi saSualebebisTvis saqarTveloSi ar arsebobs bazari, romelic uzrunvelyofs analogiuri ZiriTadi saSualebebis gayidvebis sakmaris moculobas maTi sabazro Rirebulebis dadgenisa da samarTliani Rirebulebis Sefasebis mizniT. aqedan gamomdinare, ZiriTadi saSualebebis samarTliani Rirebuleba dadgenili iyo Canacvlebis Rirebulebis gamoyenebiT. es meTodi iTvaliswinebs ZiriTadi saSualebebis aRdgenis an CanacvlebisTvis saWiro xarjebs fizikuri, funqcionaluri an ekonomikuri cveTis da daZvelebis koreqtirebiT. Canacvlebis Rirebuleba dadgenili iyo Sidakorporaciuli informaciis, saqarTvelos, ruseTis da saerTaSoriso analogiuri ZiriTadi saSualebebis bazrebis analizis safuZvelze. sxvadasxva sabazro monacemebi miRebulia gamoqveynebuli imformaciidan, katalogebidan, statistikuri monacemebidan da a.S. aseve miRebuli iyo informacia am dargis specialistebisgan saqarTveloSi da sazRvargareT.

ZiriTadi saSualebebi – faqtobrivi RirebulebiT

aTasi lari Rirebuleba dagrovili amortizacia sabalanso (narCeni) Rirebuleba 2006 w. 31 dekembris mdgomareobiT Rirebuleba dagrovili amortizacia sabalanso Rirebuleba 2007 w. 31 dekembris mdgomareobiT

miwis nakveTebi da Senobebi

Mmanqaxelsaavtonebi da wyoebi da trandanainvensporti dgarebi tari

dausru- saTadalebeli rigo mSenenawibloba lebi

sul

19,122

36,108

6,097

3,991

5,436

6,362

77,116

707

3,175

1,893

1,107

-

-

6,882

18,415

32,933

4,204

2,884

5,436

6,362

70,234

20,295

65,080

7,153

4,189

6,024

12,086

114,827

853

5,564

2,844

2,258

-

-

11,519

19,442

59,516

4,309

1,931

6,024

12,086

103,308

78

sakuTari kapitali

saaqcio kapitali 31 dekemberi 2007 w. 31 dekemberi 2006 w .

gamoSvebuli da bolomde gadaxdili aqcibis raodenoba

81,147,886

81,147,886

81,148

81,148

aTasi lari

Cveulebrivi aqciebis sanqcionirebuli raodenobaa 81,147,886, TiToeuli aqciis nominaluri Rirebulebaa 1 lari. aqciebi erTnairi klasisaa da yovel aqcias Seesabameba erTi xma. wlis ganmavlobaSi gamoSvebuli aqciebis raodenoba iyo ucvleli (2006: nuli).

aqcionerebi 31 dekemberi Silk Road Holding B.V.

75.00%

31 dekemberi 75.00% 24.53%

saxelmwifo qonebis marTvis saagento kerZo pirebi (daaxloebiT 300 kaci)

24.53%

sul

0.47%

0.47%

100.00%

100.00%

s.s. `TelasSi~ sakmaod moqnilad gamoiyeneba ramdenime saxis finansuri riskebi: kerZod sakredito, sabazro, geografiuli, savaluto, likvidurobis da saprocento ganakveTis riskebi, aseve saoperacio da iuridiuli riskebi. kompaniisTvis finansuri riskebis marTvaSi yvelaze 79

mniSvnelovania riskis zRvrebis dadgena da Semdeg riskebis SenarCunebis uzrunvelyofa mocemul sazRvrebSi. kompania ganagrZobs Tavisi funqciebis ganviTarebas saoperacio da iuridiuli riskebis marTvaSi. kompaniis mier dReisTvis miRebuli zomebi, maT Soris aqcionerTa jgufis zedamxedveloba da miRebuli gaumjobesebebi mizans isaxaven uzrunvelyon Sida wesebis da procedurebis Sesabamisi funqcionireba raTa saoperacio da iuridiuli riskebi dayvanili iyos minimumamde, rogorc mimdinare periodSi aseve momavalSi.

sakredito riski (gadauxdelobis riski) kompaniaze moqmedebs sakredito riski, roca kontragenti ver gadaixdis vals droulad da sruli moculobiT. finansuri aqtivebi, romlebic potenciurad ayeneben kompanias sakredito riskis qveS, ZiriTadad Sedgeba savaWro debitoruli davalianebidan, fuladi saxsrebisa da fuladi saxsrebis ekvivalentebisgan. kompaniaSi moqmedi procedura, uzrunvelyofs momxmareblebze momsaxureobis gawevas, romlebsac gaaCniaT Sesabamisi sakredito istoria, sxva SemTxvevebSi gamoiyeneba gadaxdis alternatiuli procedura (magaliTad winaswar gadaxda). debitoruli davalianebis sabalanso Rirebuleba, debitoruli davalianebis, fuladi saSualebebis da fuladi saSualebebis ekvivalentebis gaufasurebis rezervis gamoklebiT warmoadginen maqsimalur Tanxas, romelic warmoadgens sakredito risks. miuxedavad imisa, rom debitoruli davalianebis amoRebaze moqmedeben ekonomikuri faqtorebi, xelmZRvaneloba Tvlis, rom kompanias ar emuqreba

80

mniSvnelovani gadauxdelobis riski, romelic gadaaWarbebs dadgenil rezervebs. kompanias ar gaaCnia sakredito riskis mniSvnelovani koncentracia, radgan samomxmareblo portfeli diversificirebulia didi raodenobis momxmareblebs Soris.

2007 wlis 31 dekembris mdgomareobiT kompanias hyavda 450 aTasi abonenti (2006: 438 aTasi).

sabazro riski kompania iRebs Tavis Tavze sabazro risks, romelic ZiriTadad exeba tarifebs, romlebic dadgenilia kompaniisTvis da romlebic moqmedeben Sesasyidi eleqtroenergiis fasze da fasze, romelic SeiZleba iyos daricxuli abonentebis mier moxmarebul eleqtroenergiaze. miuxedavad imisa, rom kompania axdens zemoqmedebas am tarifebis garkveuli doneebis dadgenaze, gadawyvetilebebi tarifebis dadgenaze aRemateba misi kontrolis farglebs. tarifebis saboloo gansazRvraSi did rols TamaSobs politikuri faqtorebic. garda amisa, kompanias gaaCnia Ria pozicia procentuli ganakveTis da savaluto poziciis mimarT, romelzedac gavlenas axdens bazris saerTo da specifiuri cvlilebebi. direqtorebi adgenen riskis misaReb limitebs, romelTa regulireba xdeba aucileblobis SemTxvevaSi.

geografiuli riski kompaniis aqtivebi ganTavsebulia saqarTveloSi da misi operaciebic am qveynis farglebSi xorcieldeba. saqarTveloSi bazari isev avlens ganviTarebadi bazris Tvisebebs.

81

saqarTveloSi saqmiani garemos zemoqmedebas axdens kompaniaze.

nebismieri

gauareseba

savaluto riski savaluto riski gamoixateba imaSi, rom finansuri instrumentebi SeiZleba meryeobdes savaluto kursis cvlilebis gamo. ZiriTadi ucxouri valutis kursis cvlileba moqmedebs kompaniis finansur poziciaze da fuladi saxsrebis moZraobaze.

kapitalTan dakavSirebuli riskis marTva kapitalis marTvisas kompaniis mizans warmoadgens sawarmoos funqcionirebis uzrunvelyofa aqcionirebisTvis mogebis da sxva dainteresebuli pirebisTvis sargeblobis da kapitalis optimaluri struqturis uzrunvelyofa kapitalis Rirebulebis Semcirebis mizniT. jamuri kapitalis ganoangariSeba xdeba sabuRaltro balansSi asaxuli “sakuTari kapitalis� saxiT, plus wminda vali. gadauxdeli vali ZiriTadad gadasaxdelia ZiriTadi aqcionerebisTvis, rac metyvelebs maT survilze aRmouCinon kompanias saWiro mxardaWera kompaniis gamarTuli muSaobis uzrunvelsayofad.

likvidurobis riski likvidurobis riskis gonivruli marTva gulisxmobs sakmarisi raodenobis fuladi saxsrebis SenarCunebas da finansirebis misawvdomobas Cadebuli adekvaturi sakredito TanxebiT. kompaniis moklevadiani valdebulebebi (sesxebi) 82

gadasaxdelia an misaRebia xelSekrulebiT dakavSirebuli pirebisgan. kompaniis xelmZRvaneloba Tvlis, rom es aniWebs kompanias garkveul moqnilobas dafarvis grafikTan mimarTebaSi, rac aucilebelia biznesSi adekvaturi likvidurobis uzrunvelsayofad momavalSic da amitom kompania ar aCerebs mniSvnelovan Warb fulad naSTs. xelmZRvaneloba akontrolebs prognozebs sawarmos likvidur rezervze mosalodneli fuladi saxsrebis brunvis safuZvelze.

procentuli ganakveTis riski procentuli ganakveTis riski gamoixateba kompaniis finansur poziciaze saprocento ganakveTebis moZraobis uaryofiT gavlenaze, rac gamoixateba procentuli Tanxebis zrdaSi mozidul finansur saSualebebze an mogebis Semcirebaze ganawilebuli Tanxebidan. kompaniis finansuri mdgomareoba da fuladi saxsrebis nakadi damokidebulia sabazro dominirebuli saprocento ganakveTis meryeobaze. kompanias ar gaaCnia oficialuri politika kompaniisTvis dasaSvebi fiqsirebuli an cvalebadi ganakveTebis gansazRvrebisTvis. magram axali sesxis miRebisas kompania TviTon iRebs gadawyvetilebas mosalodneli periodis ganmavlobaSi sesxis dafarvamde Tu ra ufro momgebiania kompaniisTvis – fiqsirebuli Tu cvalebadi ganakveTi. procentebis ganakveTebi SeiZleba gaizardos aseTi cvlilebebis Sedegad, magram SeiZleba Semcirdes da gamoiwvios zarali gauTvaliswinebeli dinamikis Seqmnis SemTxvevaSi. kompania ar axorcielebs saprocento ganakveTis riskebis xejirebas. kompania aanalizebs risks dinamikis safuZvelze, ZiriTadad, alternatiuli finansuri wyaroebis safuZvelze.

83

s.s. `Telasis~ saqmianobis organizacia da menejmenti s.s. `TelasSi~ saqmianobis organziacia da menejmenti awyobilia iseTi sqemiT, romelSidac CarTulia yvela menejeri: umaRlesi mmarTveluri, anu generaluri menejmenti, saSualo donis anu departamentebisa da ganyofilebis samsaxurebis menejmenti da menejmentis procesi. kompaniis marTvis organizacia agebulia erTis mxriv struqturuli midgomiT, roca sawarmoo mmarTveluri movaleobebi ganawilebulia, rogorc wrfivi ase horizontaluri marTvis meTodi anu ganxorcielebulia, rogorc vertikaluri, aseve horizontaluri integrireba e.i. xdeba uflebamosilebisa da pasuxismgeblobis gadacema mTeli sistemis farglebSi. meores mxriv win aris wamoweuli menejerTa qcevis maxasiaTeblebi da amitom kompaniaSi marTvis organizaciuli struqtura Camoyalibebulia imdenad saguldagulod, rom kompaniis yuradRebis centrSi ayvanilia adamiani, romlis unariTa da motivaciis safuZvelze saqmianoba warimarTeba kompaniaSi. umaRlesi mmarTveloba: maT miekuTvneba yvela menejeri (mniSvneloba ara aqvs is direqtoria Tu departamentis xelmZRvaneli, romlebic pasuxismgebelni arian kompaniis politikis, strategiis amocanebsa da miznebze, maT SemuSavebasa da cxovrebaSi gatarebaze, maTi mniSvnelobiT xorcieldeba dagegva, kordinacia, organizacia da kontroli. umaRles mmarTvelobas miakuTvneben generalur direqtors, saqmianobis mimarTulebebis direqtorebs, romlebic Sedian direqtorTa sabWos SemadgenlobaSi, amis garda kompania, rogorc saaqcioneri sazogadoeba, mis umaRles mmarTvelur organos miekuTvneba sameTvalyureo sabWo da aqcionerTa kreba.

84

kompanias Tavisi interesebis mixedviT xelmZRvanelobs damfuZnebeli kompania `raoees~, romlis saqmianobas akontrolebs ruseTis federaciis mTavroba. amrigad saqmianobis organzacia da menejmenti ganicdis ramdenime Siga da gare organizaciuli formaluri da araformalur zemoqmedebas, rac zogierT SemTxvevaSi SeiZleba Semaferxebeli iqnas drouli da swori mmarTveluri gadawyvetilebis miRebisa da misi gatarebis organizaciis dros. amis gaTvaliswinebiTa da aseve kompaniis mier gadasawyveti problemebis sirTulis, momcveli garemos gavlenis, kompaniis amocanebis cvlilebebis safuZvelze SeiZleba Seicvalos umaRlesi mmarTvelobis funqcionirebis xasiaTi. kompaniis saqmianobis strategiis Sesabamisad generaluri direqtoris, direqtorTa sabWosa da sameTvalyureo sabWos saqmianobis organizacia, koordinacia da kontroli xorcildeba metad originaluri menejmentiT romelic saukeTeso mxridan gamoxatavs da gansazRvravs kompaniis mimarT sazogadoebisa da mis sawarmoo, safinanso, strategiul moTxovnebs. kompaniis umaRlesi mmarTvelobis organizaciuli sqema mocemulia nax. 2.6-ze.

85

damtkicebuli s.s. `Telasis~ sameTvalyureo sabWos mier 2009 w.

Tavmjdomare a. vagneri

ss. `Telasis~ umaRlesi mmarTvelobis organizaciul-struqturuli sqema generaluri direqtori

gen. direqtoris saqmeTa mmarTveli

s.s. `Telasis~ warmomadgeneli ruseTSi

iuridiuli departamenti

teqn. direqtori

xelisuflebis organoebTan urTierTobis departamenti

finansuri direqtori

komerciuli direqtori

Sigaauditis departamenti

korporatiuli marTvisa da ganviTarebis direqtori

86

usafrTxoebis direqtori

administraciuli departamenti

centraluri ofisi

sazogadoebasTan urTierTobis departamenti

logistikisa sameurneo uzrunvelyofis direqtori

kompaniis saqmianobis ZiriTad mimarTulebebs marTvis organizaciuli strquturebs xelmZRvaneloben direqtorebi: teqnikuri direqtori, romelic xelmZRvanelobs kompaniis teqnikur saqmianobas, strategiasa da investiciebs, romelic Tavis mmarTvelobas axorcielebs Semdegi departamentebis, ganyofilebebisa da samsaxurebis meSveobiT: naxazze mocemulia teqnikuri direqtoris saqmianobis organizaciis marTvis sqema. teqnikuri direqtori, teqnikuri saqmianobis strategiisa da investiciebis marTvis xelmZRvaneli

•

• • •

• • • • • •

Sromis dacvisa da saxanZro usafrTxoebis departamenti teqnikuri da saxanZro usafrTxoebis zedamxedvelobis ganyofileba teqnikuri pretenziebis ganyofileba saswavlo centri – Sromis dacvis kabineti samedicino momsaxurebis kabineti gamanawilebeli qselebis departamenti maRalZabviani qselis ganyofileba dabalZabviani qselis ganyofileba qselis ganviTarebis ganyofileba mTavari metrologis samsaxuri strategiisa da investiciebis ganyofileba samSeneblo-samontaJo samsaxuri;

teqnikuri marTvis departamenti • 6-10 kv sadispetCero samsaxuri • 35-110 kv sadispetCero samsaxuri • eleqtruli reJimebisa da balansebis ganyofileba; • informaciuli uzrunvelyofis ganyofileba • marTvis avtomatizirebuli sistemis ganyofileba

transportis departamenti • eqspluataciis ganyofileba • teqnikuri ganyofileba

87

finansuri direqtori _ warmoadgens kompaniis finansuri saqmianobis marTvis xelmZRvanels da Tavis saqmianobas axorcielebs Semdegi departamentebis, samsaxurebisa da ganyofilebebis meSveobiT. finansuri dimetris saqmianobis marTvis organziaciuli struqtura mocemul naxazze. finansuri direqtori finansuri saqmianobis marTvis xelmZRvaneli

safinanso saqmianobis marTva buRaltruli aRricxvisa da angariSgebis departamenti • kontragentebTan angariSsworebis samsaxuri • xelfasis angariSworebis ganyofileba • ZiriTadi saSualebebis aRricxvis ganyofileba

• • • •

materialuri faseulobebis aRricxvis ganyofileba ekonomikisa da finansebis departamenti safinanso ganyofileba ekonomikis ganyofileba saxazino qonebis departamenti

88

komerciuli direqtori _ komerciuli saqmianobis marTvis xelmZRvaneli da Tavis saqmianobas axorcielebs Semdegi departamentebis, ganyofilebebisa da samsaxurebis meSveobiT. komerciuli direqtori komerciuli saqmianobis marTvis xelmZRvaneli

komerciuli saqmianobis marTva • • • •

eleqtroenergiis Sesyidvis departamenti eleqtroenergiis tranzitis ganyofileba eleqtroeneregiis Sesyidvebis ganyofileba eleqtroeneregiis balansebis ganyofileba

• • • • •

energogasaRebis departamenti akrefis uzrunvelyofis samsaxuri komerciuli samsaxuri komerciuli pretenziebis samsaxuri abonentebis momsaxurebis biznes-centrebi abonentebis momsaxurebis centrebi

• • • •

energozedamxedvelobis departamenti 220/110/35/10/6 kv qselebis zedamxedvelobis ganyofileba 0,4 kv qselebis zedamxedvelobis ganyof. aqtebze daricxvis ganyofileba eleqtromricxvelebis laboratoria

gare servisis departamenti • Semosavlebis ganyofileba • daricxvebis ganyofileba

89

korporaciuli marTvisa da organizaciuli ganviTarebis marTvis xelmZRvaneli, romelic Tavis saqmianobas axorcielebs masze daqvemdebarebuli qvedanayofebis meSveobiT. naxazze gamosaxulia direqtoris saqmianobis marTvis organizaciuli struqtura.

korporaciuli marTvisa da organziaciuli ganviTarebis marTvis xelmZRvaneli

• • • • •

• • • •

korporaciuli politikis marTva korporaciuli da organizaciuli ganviTarebis departamenti korporaciuli marTvisa da sameTvalyureo sabWos Tanxlebis ganyofileba organizaciuli ganviTarebis ganyofileba personalis marTvis departamenti personalis miRebisa da Tanxlebis ganyofileba personalis motivaciisa da ganviTerebis ganyofileba saSvTa biuro informaciuli teqnologiebis departamenti kompiuteruli sistemebisa da komunikaciebis ganyofileba qselis aRweris jgufi programebis damuSavebis jgufi biznes-analizis jgufi

90

usafrTxoebis direqtori usafrTxoebisa martvis xelmzRvaneli, romelis Tavis axorcielebs Semdegi ganyofilebis meSveobiT

da dacvis saqmianobas

usafrTxoebis da dacvis marTvis xelmZRvaneli

usafrTxoebisa da dacvis marTva • sazogadoebis finansebisa da ekonomikis monitoringis ganyofileba • sazogadoebis obieqtebis usafrTxoebis uzrunvelyofis ganyofileba • sainformacio-analitikuri ganyofileba • piradi dacvis ganyofileba • dacvis samsaxuri

91

logistikisa da sameurneo uzrunvelyofis direqtori _ Semsyidveli saqmianobisa da sameurneo uzrunvelyofis marTvis xelmZRvaneli, romelic Tavis saqmianobas axorcielebs Sedmegi departamentebisa da ganyofilebebis meSveobiT. naxazze mocemulia direqtoris saqmianobis martvis organziaciuli struqtura.

logistikisa da sameurneo uzrunvelyofis direqtori _ Semsyidveli saqmianobisa da sameurneo uzrunvelyofis marTvis xelmZRveneli

sameurneo uzrnvelyofisa da Sesyidvebisa saqmianobis marTva • sameurneo uzrunvelyofis ganyofileba • Senobebis eqspluataciisa da meTvalyureobis ganyofileba logistikis departamenti • Sesyidvebis ganyofileba • dagegmvisa da analizis ganyofileba • sasaqonlo-materialuri faseulobebis aRricxvis ganyofileba

92

93

q. TbilisSi s.s `Telasis~ abonentTa momsaxurebis centrebis gadaadgileba

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Tanamdeboba a/m centris ufrosi _ didi diRomi a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ mTawminda-krwanisi a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ saburTalo a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ veZisi a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ varazisxevi a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ nucubiZe a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ avWala a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ gldani a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ sanzona a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ didube a/m centris el.energiis aRricxis mowyobilobaTa teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi 94

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

a/m centris ufrosi _ lotkini a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ samgori a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ varkeTili a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ isani a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ avlabari a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ oqros ubani a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi a/m centris ufrosi _ CuRureTi a/m centris el.energiis aRricxis teqnikuri momsaxurebis ubnis ufrosi

mowyobilobaTa

mowyobilobaTa

mowyobilobaTa

mowyobilobaTa

mowyobilobaTa

mowyobilobaTa

mowyobilobaTa

$2.5. energokompaniebSi mmarTvelobiTi gadawyvetilebis miRebis efeqtianobis Sesaxeb marTva es aris mmarTveli sistemis mizanmimarTuli saqmianoba gadawyvetilebis misaRebad, romliTac xdeba marTvadi sistemis mdgradobis SenarCuneba, misi darRvevebis likvidacia an gadahyavs is erTi mdgomareobidan meoreSi, ufro optimalurSi. anu Cvenis azriT, energokompaniebSi marTvis procesi aris informaciuli procesi, operatiuldispetCeruli, ekonomikuri, finansuri da sxva informaciis 95

Segrovebis, gadacemis, damuSavebis da mmarTvelobiTi gadawyvetilebis miRebis procesi, romelic warmoadgens `marTvis sferos mza produqcias~ (farTo mniSvnelobiT). sxvagvarad marTva warmoadgens sawarmoo Sromis nairsaxeobas, romelic xasiaTdeba imiT, rom obieqti aris marTvadi sistema, Sromis sagani _ informacia, Sromis produqti _ miRebuli gadawyvetileba. marTvis procesSi gadamwyveti mniSvneloba eniWeba mmarTvelobiTi gadawyvetilebis miRebas, vinaidan miRebuli gadawyvetilebis optimalurobis xarisxzea damokidebuli energokompaniis sameurneo-sawarmoo da ekonomikuri saqmianobis efeqtianoba. energokompaniis marTvis procesSi miiReba sxvadasxva gadawyvetileba. mmarTvelobiTi sistemis efeqtiani funqcionirebisaTvis mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis klasifikacias gaaCnia didi mniSvneloba. is iZleva energokompaniis calkeuli qvedanayofebis funqcionaluri amocanebis ufro zusti gansazRvrisa da maTi muSaobis xarisxis Sefasebis saSualebas, miRebuli da realizebuli mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis struqturis da Sesrulebis Sedegis safuZvelze. energosawarmos marTvis zogadi efeqtianobis gansazRvrisaTvis ekonomikur mecnierebas dResdReobiT ar gaaCnia saimedo saSualeba da meTodi. amasTan erTad arsebobs midgoma, romlis drosac marTvis efeqtianoba utoldeba energosawarmos saerTo efeqtianobas. Cven ganvixilavT swored aseT midgomas da SevecdebiT vupasuxoT SekiTxvaze, rogor unda Sefasdes marTvis organizaciis gavlena energosawarmos saerTo efeqtianobaze. efeqtianoba warmoadgens saWiro danaxarjebTan misi miRwevisaTvis ekonomikuri da socialuri efeqtis damokidebulebas. ekonomikuri efeqti gulisxmobs warmoebis 96

moculobis zrdas, moxmarebis moculobas, warmadobis zrdas da a.S. energosawarmos mimarTebaSi momxmareblebis saWiro da aucilebeli eleqtroenergiis warmoeba da sabolood da uwyvetad miwodeba saerTo danaxarjebis Semcirebas. mais safuZvelze miRebuli solidaruli efeqti gulisxmobs mosaxleobis cxovrebis, kulturisa da ganaTlebis donis amaRlebas, jandacvis gaumjobesebas, Tavisufali drois zrdas, politikuri da ekonomikuri miznebis miRwevas. am damokidebulebidan Cans, rom rac naklebia danaxarjebi warmoebaze, organizebas da marTvaze. miT ufro maRalia sawarmoo sistemis efeqtianoba. rac Seexeba socialur efeqts, esaa Sromis zrdis tempebis, simyarisa da Tanafardobis SenarCuneba. Cveni azriT, yvela es maCvenebeli ZiriTadad misaRebia energosawarmoo sistemisTvisac. meurneobis praqtikaSi amJamad ganzogadebis saxiT marTvis sistemaSi gamoiyeneba marTvis efeqtianobis iseTi maCveneblebi, rogoricaa produqciis realizaciis Tanxis moculoba daxarjul larze; mogebis jami; marTvis sistemaSi ganxorcielebuli danaxarjebis wili; energosawarmos danaxarjebis jami; marTvis aparatis xelfasebis wili saerTo saxelfaso fondSi; marTvis sistemaSi gamoyenebuli ZiriTadi fondebis Rirebulebis wili, energoobieqtis ZiriTadi sawarmoo fondebis saerTo RirebulebaSi.

97

cxrilSi mocemulia marTvis efeqtianobis gaangariSeba marTvis sistemis SedarebiTi Sefasebis maCvenebelebi marTvaze saWiro xvedriTi danaxarjebi (У danax ) mmarTvelobiTi saqmianobis Sedegi ( PmarT ) marTvis efeqtianobis kriteriumi ( ЭmarT. )

gaangariSebis formulebi

У dan. =

ЗmarT ⋅100 ФZir. K1 + Фsabr. ⋅ K 2

Pmar. =

T1 T2

ЭmarT. =

PmarT. У dan.

ЗmarT. - marTvaze saWiro danaxarjebi; ФAZir. - ZiriTadi sawarmoo fondebis Rirebuleba; Фsabr. - normirebuli sabrunavi saSualebebis Rirebuleba;

K1 - koreqtirebis koeficienti sawarmos koncentraciis donis mixedviT;

K 2 - koreqtirebis koeficienti kooperirebis donis mixedviT.; 100 – Setanilia maCveneblis absoluturi sididis gasazrdelad;

T1 - Sromis nayofierebis zrdis tempi; T2 - fondSeiaraRebis zrdis tempi; K1 - warmoadgens koncentraciis donis gadaxris sidides mocemuli sistemis mixedviT marTvis Sesadarebeli sistemebis koncentraciis ufro maRali donisagan. analogiurad ganisazRvreba K 2 .

98

T1 -s T2

rogorc

mmarTvelobiTi

saqmianobis

Sedegis

arCeva ganpirobebulia marTvis yvela donis gavleniT energosawarmos ZiriTad ekonomikur maCvenebelze, sidide pirvel rigSi damokidebulia marTvis Sedegianobaze swored es damokidebuleba gvaZlevs saSualebas analizis gakeTebis periodSi vimsjeloT marTvis efeqtianobaze.

Sromis nayofierebis gansazRvrisas mizanSewonilia pirobiTad wminda mogebis maCveneblis gamoyeneba erT TanamSromelze gaangariSebiT. zemoaRniSnulidan gamomdinare, marTvis efeqtianobis kriteriums gaaCnia Semdegi saxe:

ЗmarT. =

T1 ⋅ Фsaw.

PmarT. T1 ЗmarT. ⋅100 = : = , sadac У dan. T2 Фsaw.

T2 ЗmarT. ⋅100

Фsaw. = ФZir + Фsabr . garda amisa, marTvis efeqtianobis gansazRvrisas aucilebbelia marTvaze saWiro danaxarjebis dasabuTeba. marTvaze saWiro danaxarjebi statistikur angariSgebaSi ar iTvaliswinebs yvela danaxarjs. finansTa saministrosa da statistikuri sammarTvelos miTiTebis Tanaxmad, mmarTvelobiTs miakuTvneben muSakebs, rogorc administraciulmmarTvelobiTi personals, da aseve saamqros personalis muSakebs Tanamdebobebis specialuri nomeklaturis mixedviT. Cveni azriT, energosawarmos marTvis aparatis TanamSromlebs unda miekuTvnebodes isini romlebic monawileoben warmoebisaTvis saWiro resursebis SeqmnaSi sruladaa erTeulze.

asaxuli

Sromis

K res.dan > 1,0

K 3. p. ; am maCvenebelSi

danaxarjebi _

eleqtroenergiis

danaxarjebis

efeqtianoba

Semcirdeba; Tu es maCvenebeli Semcirda anu ( Kres.dan < 1,0 ) 99

maSin efeqtianoba amaRldeba. energosawarmos marTvis efeqtianoba pirvel rigSi damokidebulia misi organizebis doneze. amitom energosawarmos marTvis organizebis donis SefasebisaTvis rekomendebulia Semdegi maCveneblebi.

1. eleqtroenergiis _ sawarmos marTvis aparatis muSaobis maCvenebeli regularulad warmoebis uzrunvelsayofad kalendaruli drois garkveuli periodis ganmavlobaSi (dRe-Rame, dekada, Tve). riTmulobis keoficienti gamoiangariSeba rogorc Tvis dReebis raodenobis damokidebuleba, saangariSo Tvis samuSao dReebis saerTo raodenobasTan, rodesac gamoSvebis gegma Sesrulebulia.

2. mmarTvelobiTi gadawyvetilebebis Sesrulebis xarisxis koeficienti ( K saerT.ef ). rols mmarTvelobiTi SesrulebaSi.

axasiaTebs marTvis aparatis

funqciebis

droul m

n

1

1

da

xarisxian

KmarT.funqc. = 1â&#x2C6;&#x2019; E tnt / E Tcmi m

sadac:

E -energosawarmos 1

qvedanayofebSi

samuSao drois jamia saangariSo periodis arasaTanado marTvelobiTi funqciis gamo; m _ marTvis fuqnciebis raodenoba;

dakarguli ganmavlobaSi

Tcmi - drois fondis cvladi jami Sesabamis energosawarmos qvedanayofSi; n - energosawarmos qvedanayofebis raodenoba.

3. marTvis aparatis operatiuli muSaobis koeficienti (op. muS). esaa dadgenilebebis, brZanebulebebis, gankargulebebis drouli Sesrulebis maCvenebeli mmarTvelobiTi saqmianobis ganxorcielebisas. es maCvenebeli gamoiTvleba formuliT

100

K op.muS = sadac:

( D1 − q1 ) K + E ( D2 − q2 ) K + E ( D3 − q3 ) K 3 ED1 K1 + ED2 K 2 + ED3 K 3

D1 , D2 , D3

_

Sesabamisi

dokumentebis

Sesrulebis dadgenili vadaa, dro;

q1 , q2 , q3

_

Sesabamisi

dokumentebis

Sesrulebis

dadgenili vadis gadacileba; mniSvnelobis Sefasebis koef.

1,0

dokumentaciis saxe zemodgomi organizaciebis dokumentebi (saministroebi, uwyebebi) K1

0,8

energokompaniis marTvis dokumentebi K 2 sawarmoo, funqcionaluri, struqturuli qvedanayofebis dokumentacia

K3

0,6

optimalurobis koeficientis gaangariSebisas gamoiyeneba is sabuTebi, romelTa Sesrulebis vada gansazRvrulia. sabuTebis Sesrulebisas zustad gansazRvrul vadaSi an vadaze adre _ maCvenebeli nulis tolia.

4. kadrebis stabilurobis koeficienti, romelic ganisazRvreba drois gansazRvrul periodSi energosawarmodan sakuTari surviliTa da SromiTi disciplinis darRvevisaTvis gaTavisuflebuli TanamSromlebis ricxviT; saangariSo periodis wina periodis TanamSromlebis raodenoba, saangariSo periodSi miRebuli TanamSromlebis ricxviT. 5. marTvis aparatis ekonomiurobis koeficienti ( Kap.ekon ) aris sawarmoSi Camoyalibebuli struqturisa da marTvis

aparatis

raodenobis 101

Sesabamisoba

tipobrivi

struqturebiT gaTvaliswinebul moTxovnebTan, aseve marTvis aparatis rgolebis TanamSromlebis raodenobasTan.

Kap.ekon. =

Π t.q. ⋅ Enor. Π f.r. ⋅ Enor.

sadac Π t.q. - tipobrivi struqturebiT gaTvaliswinebuli qvedanayofebis raodenoba;

Π f.r. -

struqturuli

qvedanayofebis

saerTo

faqtobrivi raodenoba;

Efaq - TanamSromlobis faqtobrivi raodenoba.

6. energosawramos koleqtivis marTvis arsebuli sistemiT dakmayofilebis done. marTvis aparatis muSaobis efeqtianobis Sefasebas aRniSnuli raodenobrivi maCveneblebis safuZvelze, saWiroa davamatoT xarixobrivi maCveneblebis Sefaseba (sawarmoo programis Sesruleba, energosawarmos sawarmoo-sameurneo saqmianobis procesSi gansazRvruli produqciis TviTRirebulebis, mogebis, rentabelobis maCvenebeli da paralelurad Sefasebas aZleven calkeuli mmarTvelobiTi rgolebis Senatans koleqtivis saerTo miRwevebSi. amasTan erTad, litaraturaSi mocemulia marTvis efeqtianobis gansazRvris ramdenime saSualeba. erT-erTi saSualebaa marTvis efeqtianobis gansazRvra rogorc efeqtis Sefardeba marTvaze danaxarjebTan.

Эmar. =

Pefeqt. Зmar.

marTvis efeqtianobis gansazRvra SesaZlebelia aseve marTvis aparatis saqmianobis Sedegebis uSualo SepirispirebiT marTvaze saWiro danaxarjebTan.

102

Эmar. =

PSed.mar. Зmar.

marTvis aparatis saqmianobis Sedegebi gulisxmobs jamur efeqts, romelic miRebulia energosawarmos organizebis Sromis da marTvis gaumjobesebasTan dakavSirebuli yvela RonisZiebis realizaciis Sedegad miRebuli jamuri efeqtiT. marTvis saWiro danaxarjebi warmoadgens marTvis aparatis Senaxvis saWiro danaxarjebis jams, rac moicavs anazRaurebas, mmarTvelobiTi Sromis avtomatizirebasa da meqanizacias, sakancelario nivTebs. es midgoma saSualebas gvaZlevs miviRoT marTvis efeqtianobis zogadi Sefaseba, magram ar iZleva saboloo Sedegis mixedviT marTvis aparatis muSaobis Sefasebis saSualebas. marTva CaiTvleba efeqtianad maSinac, rodesac marTvaze saWiro xarjebi Semcirda da marTvis maCvenebeli ar Secvlila, magram arsebobs situacia,rodesac marTvaze saWiro xarjebi ar Semcirebula, magram mmarTvelobiTi saqmianobis xarisxi gaumjobesda, an marTvaze saWiro xarjebi gaizarda da bunebrivia ufro metad gaizarda marTvis xarisxis maCvenebeli. es, e.w., marTvis viwro efeqtianoba da misi praqtikuli gamoyeneba moiTxovs im maCveneblebis SemuSavebas, romlebic axasiaTeben marTvasa da mmarTvelobiTi saqmianobis xarisxs. farTo efeqtianoba ganisazRvreba marTvaze saWiro danaxarjebis mmarTvelobiTi sistemis zogadad muSaobasTan Sedarebis gziT: mogebis mateba, Sromis nayofiereba, TviTRirebulebis done, sawarmoo fondebis gamoyeneba da a.S. da bolos, kidev erTi rekomendacia mdgomareobs imaSi, rom sawarmos marTvis sistemis efeqtianobis kriteriumebis saxiT gvTavazoben xarjebs mmarTvelobiTi kadrebis Senaxvaze

103

calkeuli operaciebis Sesrulebisas da zogadad marTvis procesis gasaumjobeseblad. praqtikaSi, yoveli dasaxelebuli kriteriumi aris garkveul wilad damoukidebeli danarCeni kriteriumebisagan. ase, energosawarmom SesaZloa ar Secvalos gegmiuri maCveneblebi saangariSo periodis farglebSi, magram amasTan hqondes mniSvnelovani saStato cvlilebebi, gamoirCeodes ariTmuli muSaobiT, koleqtivis naklebi dainteresebiT saboloo raodenobriv da xarisxobriv maCveneblebze, TanamSromlobis dabali iniciativiT, TanamSromlebis mier mecnierebisa da teqnikis siaxleebis arasakmarisi gamoyenebiT. meores mxriv, energosawarmos SeuZlia hqondes marTvis mcire ekonomikuri aparati, magram dro da dro ver arTmevdes Tavs sakuTari interesebis Sesabamisad gegmiuri davalebis Sesrulebas. amitom marTvis aparatis mravalmxrivi da obieqturi SefasebisaTvis saWiroa yoveli dasaxelebuli kriteriumis gamoyeneba, sadac yovels gaaCnia raodenobirivi da xarixobrivi maCvenebeli.

R% =

Π wl Зmar

⋅100

sadac: Π wl _ mogeba

Зmar -

marTvaze

saWiro

danaxarjebi,

romelic

gamoiTvleba formuliT

Зmar = Зx. + Фsaw ⋅ En. sadac

Зx.

-

aris

mmarTveluri

aparatis

(top-

menejerebisa da sxva momuSaveTa wliuri xelfasi, maT Soris mowveuli da droebiT momuSaveTa raodenoba), romlebic qmnian informaciebs, Rebuloben gadawyvetilebas da monawileoben marTvis procesSi.

104

ФZir.

_

marTvaSi

gamoyenebuli

sawarmoo

fondebis

wliuri Rirebuleba.

En.

_ ZiriTadi kapitalis gamoyenebis efeqtianobis

koeficientia da miiReba 0,12 á 0,15 tolad. mmarTveluri personali esaa sawarmoo-saeqsploatacio, dispeCeruli da mmarTveli kadrebi, romlebic ZiriTadi sawarmoo faqtoria energokompaniebSi, imisda mixedviT Tu, rogoraa da ra xerxebiTaa SerCeuli isini, ra motivebi amoZravebT maT energokompaniaSi arian Tu ara isini Rrmad motivirebulni kompaniis miznebis, amocanebisa da interesebis miRwevaze, metadaa damokidebuli maT mier Sesrulebuli movaleoobisa da gansazRvrul saqmeebze miRebuli gadawyvetilebebis efeqtianoba.

Cvenis azriT maTi SerCeva unda moxdes energokompaniebis saWiroebis Sesabamisad, kerZod maTTvis ara marto cnobili unda iyos, aramed maRal doneze erkveodnen da dauflebuli iyvnen energokompaniebis mokle, saSualo da grZelvadian strategiaSi, specializaciaSi, struqturasa daa urTierTmoqmedebis sistemaSi.

$2.6. hesis marTvis organizaciuli struqtura hesebis marTva xdeba ramdenime variantiT. pirvel rigSi es exeba hesis mesakuTris mier Seqmnil mmarTvelur sistemas. saqarTveloSi dRes sakuTrebis mikuTvnebis mixedviT moqmedeben saxelmwifo, Sereuli da kerZo hesebi, msxvili, saSualo da mcire, maTi organizaciul-samarTlebrivi formebic sxvadasxvaa. saxelmwifo eleqtrosistemas miekuTvneba engurhesi, romelic saaqcionero sazogadoebaa, 105

xramhesebi SeiZleba CaTvalos Sereulad, radganac igi 25 wlis ijaris uflebiT gadacemuli aqvs s.s. `Telass~ da misi ZiriTadi kapitalis mmarTvel-ganmkargulebelia, arsebobs mcire hesebi (mag. `sioni~ hesi igi kerZo mesakuTris sakuTrebaa) romelTa organizaciul formebad miRebulia rogorc SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoeba, aseve individualuri mewarme. hesis marTva aseve xorcieldeba gaerTianebis saxiT Tu ramdenime hesi mdebareobs erT wyalsacavidan gamomdinare wylis dinebaze, magaliTad sionis wyalsacavidan, an erT mdinareze agebulia ramdenime hesi. maT uwodeben gaerTianebas an kaskadebs mag. vardnilhesebi, mtkvris, rionis kaskadi da a.S. saqarTveloSi miRebuli iyo hesis (kaskadis) marTva. struqturis dadgena xdeboda dadgmuli simZlavris mixedviT. Sesabamisad xvdeboda maTi Semadgenlobis gansazRvra jgufebis mixedviT. mag. Tu simZlavre 3000 mvtze meti iyo maSin hesis marTvis struqtura pirvel jgufs miekuTvneboda, 1000-3000mvt-mde meore jgufs da maT struqturaSi gaTvaliswinebuli iyo eleqtruli, saturbine da hidroteqnikuri saamqroebi mesame jgufs miekuTvneba hesebi simZlavriT 350-1000 mgvt. meoTxe jgufs ki 100-350 mvt. da maT struqturaSi. gaiTvaliswineboda eleqtroturbinuli da hidroeleqtruli saamqroebi. mcire simZlavris anu 25 â&#x20AC;&#x201C; 100 mgvt simZlavris hesebi mexuTe jgufs miekuTvneboda, aq marTvis struqtura warmoadgenda saamqros gareSe struqturis, magram Sesabamisi saqmianobis ubnebis organizaciiT, xolo meeqvse jgufs miekuTvneboda 25 mgvt-mde simZlavris hesebi (kaskadebi) da marTva xorcieldeboda operatiuli saremonto personalis meSveobiT.

106

hesis kaskadebis organizaciis dros SeirCeva mmarTveli hesi, is sadac ufro meti simZlavrea dadgmuli, igi iTvleba bazurad, saidanac xorcieldeba kaskadis marTva da ganlagebulia menejmentis saqmianobis samsaxurebi, ganyofilebebi, sawyobebi, saxelosnoebi, saamqroebi. saamqruli marTvis struqturis SemTxvevaSi TiToeuli saamqro emsaxureba yvela hesis danadgarebsa da nagebobebs, xolo personali imyofeba an bazur hesze an ganawilebulia hesebs Soris, im emTxvevaSi Tu kaskadis hesebi bazuri hesidan daSorebulia didi manZiliT, maSin TiToeuli hesze unda dainiSnos pasuxismgebeli warmomadgeneli, romelic warmarTavs hesis saqmianobas. saqarTveloSi moqmedi hesebis umravlesoba ganlagebulia dasavleTSi da maTi marTvis struqturebi, gansakuTrebiT dadgmuli simZlavris gaTvaliswinebiT, identuria Cvens mier miTiTebuli sqemebis, magram, rogorc aRvniSneT hesebis, marTvis struqtura da Semadgenloba, yalibdeba pirvel rigSi energosawarmos-hesis ZiriTadi saqmianobis gaTvaliswinebiT da energokompaniis interesebis Sesabamisad. hesebis marTvis struqturis saamqruli sistema moqmedebaSi engurhesze (dadgm. simZlavre 1260 mgvt) vardnilhesebze (340 mgvt), xramhesze (223 mgvt) varcixe hesebis kaskadze (184 mgvt) lajanurhesze (112 mgvt).

Jinvalihesi (134 mgvt) rionis kaskadi (gumaThesebi 66,8 mgvt rionhesi 49 mgvt, sul 115,8 mgvt) SeiZleboda Saoris hesis da Zevrula hesis kaskadis (120 mgvt) Seqmna da marTvis organziacia. hesis marTvis struqturis ubnebis organizebis sqemiT SeiZleba saqmianoba warmarTos zahesma (36,8 mgvt), samgoris hesebma (29,7 mgvt); operatiul-saremonto prsonalis meSveobiT hesis marTva SeiZleba warmarTos orTaWala hesma

107

(18 mgvt) bJuJhesma (12,2 mgvt). awhesis (16 mgvt), CiTaxevi hesma (21,6 mgvt).

nax. 2.7. hesis marTvis organizaciuli struqtura

108

$2.7. Tboeleqtrosadgurebis marTvis organziaciuli struqtura eleqtrosadgurebis ZiriTad struqturul erTeuls warmoadgens saamqro Tboeleqtrosadgurebze (Tes) ganasxvaveben ZiriTad da damxmare warmoebasa da arasamrewvelo meurneobas.

ZiriTadi sawarmoo saamqro awarmoebs produqcias, romlis gamosaSvebadac iqmneba mocemuli sawarmo. Tes-bze ZiriTadad iTvleba is saamqroebi, romlebSidac mimdinareobs sawarmoo procesebi saTbobis qimiuri energiis gardasaqmnelad Tbur da eleqtrul energiebad. damxmare warmoebis saamqroebi uSualod araa dakavSirebuli Tboeleqtrosadguris ZiriTadi produqciis gamoSvebasTan, isini emsaxurebian ZiriTad warmoebas, xels uwyoben produqciis gamoSvebas da uzrunvelyofen pirobebs ZiriTadi warmoebis normaluri muSaobisaTvis. am saamqroebs miekuTvnebian: saremonto, saiaraRo-aRWurviloba, saTadarigo nawilebi, wyalmomarageba (samrewvelo) da sxva saxis energiebi satransporto da a.S. arasamrewvelod iTvleba meurneoba, romlis produqcia da momsaxureba ar warmoadgens Tes-is ZiriTad saqmianobis maT funqciaSi Sedis sawarmos _ Tes-is personalis sayofacxovrebo saWiroebis uzrunvelyofa.

Tes-is sawarmoo struqturebi ganisazRvreba ZiriTadi agregatebis (turboagregatebis, orTqlqvabebis, transformatorebis) simZlavreebis fardobiTa da maT Soris teqnologiuri kavSirebiT. marTvis struqturis SerCevisas gadamwyvets warmoadgens simZlavreTa fardoba da turbinebsa da saqvabe agregatebs Soris kavSirebi. mcire da saSualo simZlavris arsebul Tes-Si erTsaxa agregatebi erTdebian erTmaneTTan wylis milsadenebiT (orTql-saqvabesTan ikribeba 109

saerTo Semkreb magistralSi, saidanac igi nawildeba calkeul saqvabeebs Soris). aseT teqnologiur sqemas uwodeben centralizebuls. farTodaa gavrcelebuli seqciuri sqema, romlis drosac turbina erTi an ori uzrunvelmyofi saqvabeebis meSveobiT qmnian eleqtrosadgurebis seqcias. aseTi sqemebisas danadgarebi nawildeba saamqroebis mixedviT, romlebic gaerTianebulni arian erTsaxa danadgarebis saxiT. saqvabe saamqroSi _ saqvabe agregatebi damxmare danadgarebiT, turbinis saamqroSi _ turboagregatebi damxmare danadgarebiT da sxv. am principis mixedviT msxvil Tes-bze xdeba Semdegi saamqroebis organizeba: saTbobsatransportos saqvabe, turbinuli, eleqtruli (eleqtroteqnikuri laboratoriiT) saamqro (laboratoria) avtomatikisa da Tburi kontrolis, qimiuri (qimiuri laboratoriis) meqanikuri (Tes-is remontis Sesrulebisas es saamqro xdeba saremonto-meqanikurad) saremonto-samSeneblo. romlis funqciaSi Sedis gzebis, nagebobebis da Senobebis remonti da meTvalyureoba, Tes-is mTeli teritoriis saWiro mdgomareobaSi Senaxva.

Tes-ebze teqnologiuri sqemis cvalebadobas mivyavarT marTvis sawarmoo struqturis SecvlasTan, romlis ZiriTad pirvelad sawarmoo qvedanayofs warmoadgens bloki. blokuri tipis Tes-isaTvis marTvis racionalur struqturas warmoadgens saamqros gareSe (funqcionaluri) struqtura, sadac organizebulia remontisa da eqspluataciis samsaxurebi, romlebsac xelmZRvaneloben samsaxuris ufrosebi, Tesis mTavari inJinris moadgileebi. funqconaluri ganyofilebebi eqvemdebarebian Tes-is direqtors, xolo funqcionaluri samsaxurebi da laboratoriebi _ Tesis mTavar inJiners.

110

blokuri tipis da Tes-bze gamoiyeneba marTvis saSualedo struqtura _ blokuri-saamqros tipis. saqvabe da saturbino saamqroebi, erTdebian erT da organziacias uweven Semdeg saamqroebs: saTbob-satransporto, qimiuri, Tboavtomatikisa da gazomvebis, centralizebuli remontisa da sxva. Tesis gazze muSaobisas saTbob-satransporto saamqro ar arsebobs. nax.

2.8.-ze gamosaxulia Tbo-eleqtrosadguris marTvis organizaciis struqtura.

nax. 2.8. Tboeleqtrosadguris marTvis organizaciis struqtura 111

Tavi 3. energokompaniebSi safinanso saqmis organziacia, saqmianobaTa mimarTulebebis biujetebi, mogeba da rentabeloba $.3.1. energokompaniebis da energosawarmoTa safinanso saxsrebi energokompaniebsa da masSi Semavali sawarmoebis eleqtrosadgurebis, eleqtruli qselebis, sadistribucia kompaniebis da sxva saqmianobis erTerT mniSvnelovan mimarTulebas mikuTvneba safinanso saxsrebis formireba iseTi ZiriTadi miznis Sesasruleblad, rogoricaa sawarmoo procesis warmarTva, mogebis zrdis uzrunvelyofa, sawarmos gadaxdisunarianobisa da finansuri stabilurobis ganmtkiceba da momuSaveTa socialuri mdgomareobis gaumjobeseba. kompaniebis finansuri mdgomareoba damokidebulia sami ZiriTadi sakuTar, nasesxeb da mozidul finansur wyaroebze. energokompaniebis finansuri resursebis ZiriTad wyaros warmoadgens: gaunawilebeli mogeba, sarezervo fondis gaunawilebeli nawili, produqciis (samuSaoebi, momsaxureba) realizaciidan miRebuli amonagebi, ZiriTadi fondebis, nameti materialuri resursebis realizaciiT miRebuli sargebeli, sakuTari da sxva sawarmoebis fasiani qaRaldebis realizaciiT miRebuli sargebeli, sainvesticio da sadazRvevo fondebidan miRebuli saxsrebi, iuridiuli da fizikuri pirebis sapaio (wilis) Semonatanebi, saxsrebi, romelebic miiReba kompaniis qonebis ijariT gacemiT da sxva saxsrebi. energosawarmoTa Semqnisas saWiroa sakuTari saxsrebis warmodgena sawesdebo-aqcionerul kapitalSi. rac Seexeba saxelmwifo energokompaniebs maT damatebiT sakuTar saxsrebs miekuTvneba saxelmwifosagan gacemuli energosa112

warmoebis reabilitaciisaTvis sabiujeto an finansuri donorebisagan gadmocemuli miznobrivi saxsrebi. nasesxeb wyaroebs miekuTvneba sabanko kreditebi aseve sxva sawarmoebisagan aRebuli sesxebi (komerciuli sesxi) saxelwmifo subsidiebi, sazRvargareTuli kapitali, saxsrebi romelic miiReba obligaciebis, sadazRvevo polisebis realizaciiT. moziduli saxsrebis formireba xeba TanamSromlebze xelfasebis gacemis periodulobis sadazRvevo gadasaxadebisa da sxvaTa meSveobiT. sagadasaxado periodebSi daricxuli, magram jer kidev gadauxdeli saxsrebi SeiZleba gamoyenebuli iqnas energokompaniis mier sxva sameurneo saqmianobaze. saerTod am SemTxvevaSi mizanmimarTulia aseTi saxsrebiT sainvesticio aqtivebis SeZena (dabandeba): fasiani qaRaldebi, safinanso valdebulebebi da sxva SeZena. energokompaniebSi finansuri resursebiT Tavisdrouli da saqmianobis dadgenili gegmebis dafinansebis uzrunvelyofa warmoadgens metad mniSvnelovans da amitom TiToeul energosawarmoSi muSavdeba saqmianobis dawvrilebiTi safinanso gegma. praqtikaSi farTod gamoiyeneba safinanso gegmis damuSaveba sami ZiriTadi da umniSvnelovanesi formebis gaTvaliswinebiT, romlebic Tavis mxriv warmoadgenen energosawarmos finansuri Sefasebis bazur formebs: 1. gegma anu biujeti mogebis mixedviT, 2. finansuri saxsrebis ganawilebisa da moZraobis gegma, anu sawarmos finansuri biujeti, 3. gegmiuri balansi. finansuri Sefaseba gansxvavdeba finansuri (buRaltruli) angariSgebisagan mxolod imiT, rom igi energokompaniis momavali ganviTarebis prognozia. TavisTavad cxadia Sefasebis bazur TiToeul formas gaaCnia saukeTesi energokompaniis faqtobrivi mdgomareobis finansuri interpretacia, miuxedavad imisa, rom Sefasebis yvela forma iyenebs energosawarmos saqmianobis erTidaigive informacias, magram Tvisebrivad gansxvavebuli azriT. 113

energokompaniebis samqianobis ganviTarebis saqmeSi didi roli eniWeba mogebas. mis dagegmvas, gamoyenebisa da ganawilebis sakiTxebs, rogorc energokompaniebs sameurneo, sawarmoo da soacialur-ekonomikuri politikis efeqtianad ganviTarebis safuZvels. energokompaniebisaTvis mogebis dagegmva warmoadgens mimdinare saqmianobis Sefasebis wyarosa da ZiriTadi da sabrunavi kapitalis fondebis droulad Sefasebis dokuments, rac ganawilebuli unda iyos gansazRvruli drois periodSi. mogebis dagegmvamde xdeba energokompaniis saqmianobidan Semosavlebisa da gasavlebis analizi, rac saSualebas iZleva SevafasoT sakuTari kapitalis Sevsebis finansuri rezervebi, gaviangariSoT sagadasaxado gadaxdebisa da dividendebis sidideebi. amis garda energokompaniis momxmareblebis mimarT valdebulebebis Sesasruleblad sWirdeba aucilebeli materialuri sawarmoo rezervebis Sevseba da amis sesabamisad saWiro xdeba aseve daigegmos aramarto ZiriTadi kapitalis, aseve sabrunavi kapitalis moTxovnilebaTa moculoba. amisaTvis aucileblobas warmoadgens gasavlebisa da Semosavlebis drois dagegmva, es imiT aris ganpirobebuli, rom energokompaniebis saqmianobaSi xdeba sezonuri cvlilebebi, Sesabamisad icvleba Semosavlebisa da gasavlebis maCveneblebi. imis gamo, rom energokompaniis mogebis dagegmvisaTvis gamoiyeneba realizebuli produqciis moculoba, danaxarjebi warmoebasa da realizaciaze, sxvadasxva saxis amocanebis sidide (produqciis realzaciiT, safinanso-sameurneo saqmianobiT, servisuli momsaxurebiT, miRebuli mogeba), sabalanso mogeba, mogebaze gadasaxadebi, wminda (sufTa) mogeba, saWiro xdeba amomwuravi da dazustebuli sxvadasxva saxis informaciis miReba. mogebis dagegmvisas energokompaniis safinanso menejmentis ZiriTad amocanas warmoadgens dafinansebis saukeTeso 114

wyaros povna mocemuli im droisaTvis da yoveli moTxovnilebisaTvis, rodesac warmoiqmneba aseTi saWiroeba, Tanac ara marto Tavisdroulad aramed aseve fasad (pirvel rigSi esaa sakuTari Semosavlebi, Semdeg ki sabanko krediti sakmaod dabali procenti) amisaTvis saWiroa moZiebuli iqnas iseTi finansuri instituti, romelic miawodebs energokompanias misTvis saWiro da aucilebel saxsrebs, Tanac SesabamisobaSi unda moiyvanos finansebis sidide im miznebTan, risTvisac unda iqnas gamoyenebuli isini, daabalansos sxvadasxva wyaroebi, radganac Znelia endo erT sabanko kredits an mxolod aqciebis gamoSvebiT mxolod Semosaval amonagebs. mokled energokompaniam sworad unda SearCios dro. es niSnavs, rom mogebis dagegmva CarTuli unda iqnas kompaniis safinanso gegmaSi, saqmianobis strategiuli dagegmvis procesSi Tu energokompaniis saqmianoba yovelTvis mimarTuli iqneba bazarze anu momxmarebelTa moTxovnilebebis saimedo da uwyvetad dakmayofilebaze da cdilobs gaafarTovos saqmianoba da ganaviTaros kompania, maSin gaZlierebuli unda iqnas mcdeloba kapitalis moTxovnebze sawarmo procesebisa da realizaciis grZelvadiani gegmebis formirebis procesSic.

$.3.2. energokompaniebSi saqmianobis mimarTulebaTa krebsiTi gegmiuri balansi energokompaniebSi fuladi saxsrebis moZraobisa da ganawilebis gegma gamoxatavs am saxsrebisa da gadasaxadebis miRebas romelTa SemadgenlobaSi Sedis: fuladi saxsrebi wlis dasawyisSi, energokompaniis sakuTari zrda, produqciis realizaciiT miRebuli Tanxa. likvidirebuli ZiriTadi kapitalis realizaciiT miRebuli amonagebi, sxva 115

Warbi materialur faseulobaTa realizaciiT miRebuli amonagebi, fasiani qaRaldebisagan dagegmili amonagebi, mokle da grZelvadiani sesxebi. sabazro pirobebSi energokompaniaTa saqmianoba regulirdeba momxmareblebis moTxovnebisa da pirobebis gaTvalsiwinebiT da amis Sesabamisad energokompaniis saerTo biujeti warmoadgens saqmianobis Sesabamisi mimarTulebebis biujetebis erTobliobas anu krebsiT gegmiur balanss, rac warmatebuli da efeqtiani saqmianobis Sedegad utoldeba faqtiur maCvenebels. sqemaze mocemulia energokompaniis saerTo biujeti. anu saqmianobis mimarTulebaTa biujetebis erToblioba _ krebsiTi gegmiuri balansi.

116

energokompaniis biujeti esaa saqmianobisa da ganviTarebis gegmis raodenobrivi maCveneblebis nakrebi, romelic axasiaTebs saerTod kompaniisa da misi Semadgeneli energiiswarmoebis aseve qvedanayofebis Semosavlebsa da gasavlebs. maTi meSveobiT SesaZlebeli xdeba ganisazRvros finansuri Sedegebi da is kapitali, romelic aucilebelia movizidoT mocemul periodSi dagegmili amocanebis gadasawyvetad da miznebis misaRwevad. saerTo biujetebi arsebobs sxvadasxva saxisa da formis. calkeuli biujetebi gansazRvraven energokompaniis saqmianobis saSualedo operaciebs (nedleulisa da masalebis Sesyidva, warmoebis biujeti, saremonto samuSaoebis biujeti da sxva) maT meSveobiT vRebulobT informacias mxolod gasavlebze an mxolod Semosavlebze (gayidvebis biujeti), xolo gamsxvilebuli biujetebi (mogebasa da zaralze, fuladi saxsrebis biujeti) gviangariSeben energokompaniis rogorc Semosavlebs aseve gasavlebs. biujetebis Sedgena sakmaod Sromatevadi saqmea da igi moicavs ramdenime etaps: warmoebuli produqciis gayidvebis prognozis momzadeba da biujetis Sedgena; produqciis warmoebis mosalodneli (dagegmili) moculobis gamoTvla; fuladi nakadebis gaTvla da analizi; dagegmili safinanso angariSgebaTa Sedgena. sawarmoebis, aseve maTi qvedanayofebis saqmianobis mimarTulebaTa biujetebis erToblioba aris sawarmoosafinanso dagegva sawarmos saerTo biujetis aseve qvedanayofebi biujetebis meSveobiT, maTi finansuri xarjebisa da Sedegebis gansazRvris mizniT. biujetebi saSualebas iZleva kontols davuqvemdebaroT da vmarToT energokompaniisa da misi energosawarmoebis materialuri da finansuri resursebi da SevafasoT maTi saqmianobis Sedegebi. sawarmoebis biujetebs ar aqvT standartuli saxe, arc saqarTveloSi da 117

arc qveynebis saxelmwifo organoebis mier araa gansazRvruli maTi forma, magram farTod gamoiyeneba saerTo biujetis struqtura, saidanac dawvrilebiT gamoyofen mis operatiul da finansur biujetebs. saerTo biujetis Sedgena iwyeba operatiuli biujetiT, romlis ZiriTadi nawilia produqciis realizaciis biujeti da moZiebisa da zaralis biujeti, Sesabamisad formirdeba sxva danarCeni mimarTulebebis biujetebi: warmoebis, nedleulisa da masalebis Sesyidvisa da gamoyenebis, saremonto samuSaoebis, Sromisa da xelfasis, energosawarmoebisa da saamqroebis, TviTRirebulebis, komerciuli saqmianobisa da mmarTveluri xarjebis biujetebi; saerTo biujetSi Seitaneba sxvadasxva gadasaxdelebi: momwodeblebze, romlebic kompaniebs awodeben saTbobs, damxmare masalebs, remontisaTvis saTadarigo nawilebs rezervebis Sesavsebad; xelfasis anazRaurebaze, saxelmwifo biujetSi gadaricxvebi, sxvadasxva sameurneo da komerciuli xarjebis dafarvaze saxsrebi, kapitaluri xasiaTis Semsrulebel moijaradreebis xarjebi, kreditebis gadasaxdelebi, sabanko procentis gadasaxadebi, gadasaxadebi aqciebze, dividendebi da sxva. realizaciis (gayidvebis) biujeti aerTianebs informacias produqciis realizaciis moculobaze, tarifebsa da momsaxurebasa da samuSaoebis Rirebulebaze da Sesabamisad realizaciiT miRebul amonagebze realizaciis biujetis safuZvelze yalibdeba biujetebi, romliTac ganisazRvreba da xasiaTdeba xarjebi produqciis warmoebasa da realizaciaze, axali teqnologiebis danergvaze da sxva. mocemuli biujetis Sedgenisas monacemebi muSavdeba Semdegi rigiT: xarjebis moculobis gansazRvra, xarjebis dajgufeba produqciis warmoebis procesisa da realizaciis moculobis cvlilebasTan kavSirSi, gaTvaliswinebul periodSi 118

administraciuli, saerTo sawarmoo, komerciuli da sxva danaxarjebis wilis gansazRvra. saerTo biujetis Semadgenel safinanso biujeti warmoadgens gegmas, romelSidac gansazRvrulia saxsrebis gaTvaliswinebuli wyaroebis struqturebi da moculoba da maTi gamoyenebis dagegmili mimarTulebebi. igi moicavs fuladi saxsrebis moZraobisa da ganawilebis biujetsa da kapitaldabandebaTa biujets. safinanso biujetis Sedgena xdeba drois periodis WrilSi, raTa SeTanxmebuli iqnas aramarto arsebuli fuladi saxsrebis sidideebi da mosalodneli gadaxdebi, aseve maTi vadebi. aucilebeli pirobaa anu saangariSo wlis arc erT periodSi ar unda iqnas dakavSirebuli saxsrebis Semosavlebze gadaxdebis mateba. winaaRmdeg SemTxvevaSi Tavisdroulad unda iqnas miRebuli zomebi finansirebis damatebiTi wyaroebis mosazidad _ kerZod moklevadiani kreditebi.

$3.3. enargokompaniebis mogeba da rentabeloba energokompaniebis saqmianobis Sedegs warmoadgens sxvadasxva Semosavlebi, romlebic yalibdebian kompaniis aqtivebisa da finansuri saxsrebis gamoenebis Sedegad. kompaniebis saqmianobis warmarTvisa da ganviTarebis saqmeSi did rols asrulebs kompaniis mier miRebuli mogeba. Cven wina masalebSi davaxasiaTeT kompaniis mogebis dagegmvis sakiTxebi da amjerad ganvixilavT TviT mogebis formirebisa da misi kompaniis miznebis, interesebisa da valdebulebebis mixedviT ganawilebas.

TavisTavad cxadia sakuTari saqmianobis Sedegad energokompaniebis ZiriTadi interess warmoadgens sakmao moculobis mogebis miReba. mogebis meSveobiT kompania zrdis 119

sakuTar aqtivebs. kerZod es warmoadgens: realizaciisagan miRebul amonagebs, maragebs, danadgarebs, Senoba-nagebobebs, miwas, yvelaferi es jamSi aqtivebia. miRebuli mogebis Sedegad kompanias SeuZlia Seamciros pasivebi, anu is rac gasacemia mevaleebsa Tu valdebulebebze: bankis sesxebi, momwodebelze gadasaxdeli da gadasaxadebi. mas Semdeg, rac kompaniam miRebuli mogebiT gazarda aqtivebi da Seamcira pasivebi da darCenili mogebis nawiliT axdens misi organizaciul-samarTlebrivi formis mixedviT ganawilebas; Tu partnioruli formisaa TiToeul partniors miecema misi wilis mixedviT, Tu korporaciulia (aqcioneruli) nawildeba aqcionerebze dividendebis saxiT. energokompaniis saqmianoba mravalmxrivia. saqarTveloSi moqmedi energokompaniebi: saxelmwifo eleqtrosistema _ misi saqmianobis mimarTuleebia: eleqtroenergiis warmoeba sakuTari eleqtrosadgurebis gamoyenebiT, eleqtruli energiis gadacema sakuTari eleqtrogadamcemi xazebiT sadispeCero-operatiuli saqmianoba, saremonto samuSaoebis Catareba, eleqtruli xazebisa da qvesadgurebis eqspluatacia da marTva saqselo da satransformacio meurneobis marTva da sxva. `saqrusenergo~ â&#x20AC;&#x201C; mis balanszea zemaRali eleqtrogadamcemi xazebi da qvesadgurebi, romelTa meSveobiT xorcieldeba eleqtroenergiis gadacema momxmareblamde. s.s. `Telasi~ - gamanawilebeli energokompaniia, romlis balanszea sahaero da sakabelo eleqtrogadamcemi xazebi, 6 á 220 kv qvesadgurebi da satransformatoro punqtebi. misi ZiriTadi saqmianobaa q. Tbilisis mosaxleobisa da biznesis da saxelmwifo organizaciebis eleqtroenergiaze moTxovnebis dakmayofileba. `energopro~ gamanawilebeli energokompaniaa, romlis ZiriTad saqmianobas warmoadgens saqarTvelos regionebis 120

eleqtroenergiiT uzrunvelyofa da momsaxureba, risTvisac gaaCnia 6-110 kv eleqtrogadamcemi xazebi, qvesdgurebi, satransformatoro punqtebi. eleqtokompaniebis saqmianobidan gamomdinare maTi mogebis gamoTvla xdeba Semdegnairad: produqciis (saqoneli, momsaxureba, samuSaoebi) realizaciis miRebuli mogeba warmoadgens sxvaobas realizaciiT miRebul Semosavalsa (damatebiTi Rirebulebis gamoklebiT) da warmoebasa da realizaciaze gaweul xarjebs Soris, romlebic CarTulia produqciis TviTRirebulebaSi.

M saS = S − DsaerTo

(1)

sadac M saS mogebaa, S -Semosavali, D -danaxarjebi. saxelmwifo eleqtrosistemis mier warmoebuli produqciis realizaciis miRebuli Semosavali iqneba

S = ΣEi Φ i + ΣQi Φ Tb. + Cmoms+ Rsxva sadac

E -aris

momxmabelze

gacemuli

(2)

eleqtroenergiis

raodenoba; Φ a - aris eleqtroenergiaze semek-is mier dadgenili tarifi; Q -Tboenergiis raodenoba; Cmomsxva organizaciebze gaweuli momsaxureba; QTb -siTboze tarifi; Rsxva-kompaniis mier sxva produqciis realizaciis Rirebuleba. eleqtroenergiaze tarifebi regulirdeba semek-is mier da dadgenilia momxmarebelTa mier moxmarebuli eleqtoenergiis raodenobis Sesabamisad. relizebul produqcias am energokompaniis magaliTze miekuTvneba: ses-is eleqtrosadgurebidan gaSvebuli eleqtroenergiis tarifi, ses-is operatiul-dispeCeruli momsaxureba da ses-is kuTvnili eleqtrogadamcemi xazebis gamoyeneba. energokompaniis sufTa (wminda) mogeba warmoadgens 121

M wm= M bal − H gad ⋅ M bal sadac

(3)

M wm-wminda (sufTa) mogebaa anu mogeba, romelic

gasufTavebulia mogebaa

(ix.

valdebulebeisagan;

formula

1);

M bal -sabalanso

H gad - mogebaze gadasaxadis

norma; saqarTveloSi miRebulia 15% energokompaniis saqmianobis efeqtianobis erT-erTi maCvenebels warmoadgens wminda (sufTa) mogebis done, romelic ganisazRvreba rogorc fardoba wminda mogebisa realizaciiT miRebul amonagebTan. mogebis es nawili energokompaniis sakuTrebaa da mas iyenebs misi interesebisa da valdebulebebis Sesabamisad; ise rogorc esaa Cadebuli energokompaniis wesdebaSi. ses-Si maszed daqvemdebarebul energosawarmoebsa da eleqtrosadgurebze wminda mogebis ganawilebis gaangariSeba eyrdnoba produqciis warmoebaze xarjebis anazRaurebas, (rac mocemulia xarjTaricxvaSi), rekonstruqciisa da warmoebis ganviTarebaze. muSa simZlavresa da salteebidan gaSvebuli eleqtroenergiis anazRaurebas, energiis gadacemasa da ganawilebas, dispeCirebas da a.S. xarjebs energokomanias ufleba aqvs Camoayalibos sarezervo fondi, rogorc wminda moebis nawili energosawarmoebis stabiluri finansuri mdgomareobis uzrunvelsayofad. energokompania momxmareblebis eleqtroenergiasa da simZlavreze moTxovnilebebis dasakmayofileblad moTxovnis drois periodSi safuZvlad iyenebs dagegmil, gaangariSebul muSa simZlavris mniSvnelobas.

N m = N dad − N rem − N im − N kon − N t − N sez sadac

N m - muSa simZlavrea; N dad -dadgmuli simZlavrea; N rem- simZlavris Semcirebaa gegmiuri 122

saremonto

samuSaoebis

Casatareblad;

N iZ -

iZulebiTi

saxis

remontebis CatarebiT simZlavris Semcireba;

N kon -

danadgarebis konervaciis gamo simZlavris Semcireba;

Nt -

teqnikuri

Semcireba;

N sez -

gadaiaraRebis simZlavris

gamo SezRudva

simZlavris sezonuri

xasiaTis teqnikuri mizezebis gamo. energokompaniis saqmianobis ufro srulad Sesafaseblad gamoyeneba rentabeloba da ara mogeba, radganac warmoadgens ra fardobiT maCvenebels ufro ukeTesad axasiaTebs energokomaniis an misi energoobietebis mier kapitalis gamoyenebis xarisxsa da maT Semosavlianobas. ukeTesad migvaCnia rentabeloba gamoTvlili iqnas mTlianad eleqtrosistemis an sadistribucio Tu gamanawilebeli energokompaniis doneze da ara maTSi Semaval energoobieqtebis, regionuli qvedanayofebis an filialebis doneze. arsebobs rentabelobis mravali maCvenebeli, yvela SemTxvevaSi saSualeba gveZleva ganisazRvros danaxarjebisagan ra amonagebia miRebuli, rogor gamoiyeneboda resursebi. rentabelobis koeficientis dadgenil safuZvlad gamoiyeneba mogebis (angariSebSi xSirad gamoiyeneba sufTa mogeba) fardoba an gaweuli danaxarjebTan, realizaciiT miRebul amonagebTan, an sawarmoo aqtivebTan. imis gamo, rom saqarTveloSi energokompaniebis umravlesoba saaqcionero sazogadoebis formisaa, amitom fasdeba saaqcionero kapitalis rentabeloba. es maCvenebeli axasiaTebs saaqcionero kapitalis 1 laridan amonagebis procents. kapitalis Semosavlianobis done gavlenas axdens aqcionerebis mier miRebul dividendebze. energokompaniis jamuri saaqcionero kapitalis rentabeloba ganisazRvreba formuliT

Aren = M suf /K aqc 123

(5)

sadac M suf - sufTa mogeba; K aqc - saaqcionero kapitalia.

Sesabamisad ganisazRvreba laris xarjebis rentabeloba.

Aaqt = M suf /Caqt ;

aqtivebis,

produqciis,

Apr = M suf /Vreal

1

;

Al = M suf /Vreal

(6)

Caqt - aqtivebis saSualo wliuri Rirebulebaa,

sadac

Vreal -realizaciis Semosavali. cxrilSi mocemulia rentabelobis maCenebeli energokompaniis saqmianobis sxvadasxva Sedegebis mixedviT. produqciis calkeuli saxis rentabeloba, romelic gansazRvravs sxvadasxva saxis produqciis momgebianobas. gamoiyeneba, rogorc bazuri mogebis gasaangariSeblad fasebis analizuri miznebisaTvis gansazRvris mizniT. 1.

erTeul produqciaze mogeba Χ 100 ; erTeuli produqciis TviTRirebulebaze

2.

erTeul produqciaze mogeba Χ100 ; erT. produqciis dakrebuli. mat. xarj

3.

erTeul produqciaze mogeba Χ 100 . erT. produqciis sawarmoo muSebis xelfasi

realizaciis rentabeloba gviCvenebs, Tu mogebis romel procents Rebulobs sawarmo realizaciis TiToeul larze.

1.

produqciis realizaciiT miRebuli mogeba Χ100 ; realizaciis Semosavali

124

2.

sabalanso mogeba Χ 100 produqciis realizaciiT miRebuli sufTa amonagebs + Semosavali sxva realizac. da ararealizac. operaciebisgan

aqtivebis rentabeloba kompleqsuri maCvenebelia da viCvenebs amonagebs, romelic modis Sesabamisi aqtivebis 1 larze.

1. aqtivebis (kapitalis) rentabeloba

=

mogeba ; Χ 100 jamuri aqtivebi

mogeba Χ 100 ; mimdinare aqtivebi

2. mimdinare aqtivebis rentabeloba

=

3. sufTa aqtivebis rentabeloba = =

mogeba Χ 100 ; sufTa aqtivebi

4. sakuTari investirebuli kapitalis rentabeloba sufTa mogeba Χ 100 . sakuTari aqtivebi

saerTod es gansazRvravs im mogebas, romelic modis Sesabamisi kapitalis (sakuTari, saaqcionero, korporatiuli, investirebuli, kerZo) erT larze kreditze procentebisa da gadasaxadebis gadaxdis Semdeg.

$3.4. energokompaniebSi saqmianobis Sefasebis Taviseburebebi saqarTveloSi Tavis droze eleqtroenergiis sabiTumo bazris amoqmedebiT ufro moqnili gaxda saqmianobis organizacia da menejmenti, radganac sabazro urTierTobebSi saqmianoba moiTxovs bazris TiToeuli monawilisagan 125

sabazro wesebis piruTvnelad Sesrulebas, partniorul urTierTobebSi gamWirvalobas, sityvisa da saqmis ucilobel Tanxvedras. energokompaniebis sabazro urTierTobebSi saqmianobam moiTxova maTi sawarmoo, safinanso-ekonomikuri da sameurneo saqmianobis amsaxveli maCveneblebis dazusteba, Semowmeba, kontroli da dawvrilebiTi analizi. es imitom, rom mniSvnelovnad gaizarda am saqmianobis saboloo maCveneblebis roli da mniSvneloba (dRes moqmedebaSia komerciuli operatori, romelic sakmaod moqnilia).

TaviaTi Sinaarsis mixedviT energokompaniebis saqmianobis maCveneblebi SeiZleba davajgufoT da gamovxatoT Semdegi mimarTulebebis mixedviT. 1. ekonomikur-socialuri maCveneblis jgufi, romelSidac Sedis Semdegi maxasiaTeblebi: realizebuli produqciis raodenoba, energiis TviTRirebuleba momuSaveTa Sromis anazRaurebis done da wili mTlian TviTRirebulebaSi, mogebebi (saxeebis mixedviT). mogebidan, xelfasidan da sxva saxis gadasaxadebi, mogebis gamoyenebis mimarTulebebi (moxmarebis, dagrovebis fondebSi, aqciebis proporciulad dividendebze, saxelmwifo biujetSi, ganviTarebaze da a.S.).

2. sawarmoo: eleqtro da Tboenergiis gamomuSaveba da maTi momxmarebelze sasargeblo gaSveba; eleqtroenergiis gadadineba, eleqtrosadgurebze sakuTari saWiroebisaTvis energiis xarji, eleqtroenergiis eleqtruli qselebis meSveobiT sistemaSi gaSveba momxmareblis droulad da saimedod uzrunvelyofis mizniT. 3. masalebis xarji: sxvadasxva saxis damxmare masalebi, saTbobi, marag-nawilebi remontisaTvis.

4. ekologiuri-myari, Txevadi da airnairi amofrqvevebi momcvel garemoSi, dasaxadebi maTze, danaxarjebi axali garemos damcav teqnologiebsa da kvlevebze.

126

Semfasebeli â&#x20AC;&#x201C; eleqtrosistemisaTvis muSa simZlavris gamoyenebis efeqtianobis koeficienti da eleqtrosadgurebisaTvis muSa simZlavre energokompaniebis menejmentis efeqtianoba. energokompaniebis saqmianobis amsaxveli maCveneblebi SeiZleba iyos da sxva saxis, imisda mixedviT, Tu rogori midgomaa maT mimarT sazogadoebis mxridan, rogori moTxovnebi waeyeneba maT saqmianobas da rogor sruliad xdeba am maCveneblebiT saqmianobis efeqtianobis asaxva. miTiTebuli maCveneblebi uSualo kavSirSia erTmaneTTan, Tumca es ar niSnavs imas, rom maCveneblebis gansazRvuli jgufis raime mniSvnelobis miRweva avtomaturad iwvevs Semdegi jgufis maCveneblebis analizSi an SefasebaSi CarTvas. meore jgufis maCveneblebi qmnian eleqtroenergiisa da Tboenergiis sabalanso gaangariSebis formulebis sistemas. energokompaniebisaTvis eleqtoenergiis balansi gamoiTvleba Semdegi formulebi.

Eel + ES = E sax + Edan + E s + Ee Eel = ET + Eb ; sadac

E sas-

ES = Eim;

sasargeblod

(6)

Ed = ( Eel + ES) â&#x2C6;&#x2019; E sas;

moxmarebuli

elenergia;

ES -

importiT SeZenili elenergia; Eel - eleqtrosadgurebis mier gamomuSavebuli jamuri eleqtroenergia;

Edan - qselebSi elenergiis danakargebi, E s -elsadgurebis sakuTari saWiroebisaTvis moxmarebuli elenergia;

Ee -eqsporti.

warmoebuli

Eim-importi;

elenergia;

energia. igive damokidebulebaa formulebSi. 127

Eh -

ET -Tbosadgurebze

hesebze

Tboenergiis

warmoebuli balansis

Qsas = QgaT + Qven + Qwy + QTb + Qteq Qqs = QgaS + QSem; Qdan = QgaSv + Qsas.

(7)

sadac Qsas- Tbeleqtrosadgurebidan momxmarebelze gaSvebuli Tboenergia. QgaT -wliuri Tburi gaTbobis datvirTva;

Qwy -

Qven-wliuri Tburi saventilacio datvirTva; wyalmomaragebis

wliuri

Tburi

datvirTva;

QTb - cxeli wyalmomaragebis wliuri Tburi datvirTva; Qteq -wliuri Tburi teqnologiuri datvirTva;

QgaS- Tboeleqtrosadgurebidan momxmarebelze wliuri

gaSvebuli

Tboenergia.

Qqs -qselSi

gaSvebuli

Tboenergia; Qdan- Tboenergiis danakargebi. materialuri resursebis xarjebi ZiriTadad dakavSirebulia energokompaniis sawarmoo programaze mag. Tboeleqtrosadgurebze saTbobis (gazi, mazuTi, naxSiri, fiqali, biomasa, nagavi) xarjis sidide ganisazRvreba ZiriTadi energodanadgarebis reJimuli maxasiaTeblebiT: eleqtroenergiis jamuri warmoebiT, eleqtroenergiis warmoeba Tbofikaciuri cikliT, turbinebidan qvabebidan an reduqciul-gamacivebeli danadgarebidan siTbos gaSvebiT; remontisaTvis maragnawilebze xarjiT, upirvelesad ki danadgarebis teqnikuri mdgomareobiT da maTi eqsploataciis xangrZlivobiT. pirveli jgufis anu ekonomikur-socialuri maCveneblebi ZiriTadad emyareba sawarmoo da masalebis xarjis maCveneblebs, romlebzec damatebiT viyenebT RirebulebiT maxasiaTeblebs; fasebi, tarifebi, ekonomikuri normebi da

128

normativebi amitom energokompaniis realizebuli produqciis moculoba gamoixateba formuliT.

W = ΣEi Fe + ΣQ ⋅ FT + Wsxv

(8)

sadac E - moxmarebuli eleqtroenergiaa da i-uri jgufis momxmareblebis mier gamoyenebuli elenergiaze gadaxdili Tanxa; Ei - aris i-uri jgufis momxmareblebis elenergiaze

fasebi

(tarifebi);

Qm-Tboenergiis

moxmarebaa da momxmareblebis mier gadaxdili Tanxa;

FT - aris Tboenergiis i-uri momxmareblebi gadasaxdeli fasi. Wsxv- energokomaniis mier sxva realizebuli produqciaa. ekologiuri maCveneblebi ZiriTadad dakavSirebuli sawarmoo maCveneblebTan moxmarebuli bunebrivi resursebisa da momcveli garemos gamabinZurebeli nivTierebebis moculobebis meSveobiT, xolo ekonomikuri maCveneblebiT ki – garemos dabinZurebaze gadaxdis raodenobis gansazRvriT arsebuli RirebulebiTi normativebis gaTvalisinebiT. aqve gvsurs davamatoT is xarjebi, rac aucilebelia garemosdacviTi mdgomareobis gasaumjobeseblad axali teqnologiebis SesaZenad.

Semafasebeli maCveneblis gamoyeneba saSualebas iZleva CavataroT energokompaniebis saqmianobis analizi da Sefaseba, riTac advildeba energokompaniaSi Semavali energosawarmoebTan urTierTobebi, aseve mimwodeblebTan, saxelmwifo biujetTan da partniorebTan valdebulebebis droulad da sworad Sesruleba. energokompaniebSi samerneo, ekonomikuri, safinanso, operatiul-dispeCeruli menejeruli saqmianobis analizis organizaciis donis amaRleba SesaZlebeli gaxda kompiuteruli qselebisa da marTvis avtomatizirebuli sistemebis 129

da ekonomikur-maTematikuri meTodebisa da modelebis farTod gamoyenebis meSveobiT. saqmianobis analizi warmoadgens energokompaniis mmarTveli organosa da menejerebis erT erT mniSvnelovan funqcias. igi saSualebas gvaZlevs miviRoT amomwuravi informacia energokompaniis saqmianobis vela mimarTulebaze, riTac xdeba gadawyvetilebebis miRebaSi marTvis sxvadasxva safexurebis menejerTa CarTva, maTi mmarTvelobis garemos Sesaxeb mravalmxrivi informaciis mokrebis, damuSavebisa da moTxovnis mixedviT ukukavSiris gadagzavnis gziT. energokompaniis top menejerebis (umaRlesi mmarTveluri organo) mier saqmianobis mimarTulebebis Sesaxeb otimaluri mmarTveluri gadawyvetilebebis miReba da gadawyvetilebebis Sesrulebis RonisZiebebis gatarebisa da kontrolis organizacia xdeba Semdegi amocanebis Sesrulebis safuZvelze. _ dadgenili gegmebis Sefaseba. _ sabazro situaciis, momxmareblebis moTxovnebisa da warmoebis pirobebis cvlilebisas dagegmili gegmebis Tavisdrouli, xandaxan ki gegmisagan gadaxrebis operatiuli koreqtireba. _ momxmareblis moTxovnebis Sesabamisi realizebuli produqciis moculobis gazrdis, mogebis, danaxarjebis Semcirebis rezervebis Zieba da gatareba. _ energetikuli warmoebis organizaciisa da marTvis gaumjobeseba, amis safuZvelze energokompaniis menejmentis efeqtianad amoqmedeba. _ socialur-ekonomkuri, ekologiuri da energousafrTxoebis faqtorebis gaTvaliswineba. energokompaniebSi Semavali sawarmoebisaTvis pirvel rigSi xdeba energetikuli saqonlis TviTRirebulebis analizi, romlis drosac aucilebelia davadginoT: Tu moxda 130

faqtiuri TviTRirebulebis gegmiurisgan gadaxra, vipovoT is mizezebi ramac gamoiwvia es gadaxra, gamovavlinoT is SesaZleblobebi, riTac moxdeba TviTRirebulebis Semcireba; mTlianad gegmis da aseve misi Semadgeneli mimaTulebebis Sesrulebis mdgomareoba. TviTRirebulebis gadaxra gamowveulia, rogorc raodenobrivi aseve RirebulebiTi faqtorebiT. raodenobriv faqtorebs miekuTvneba. Tboeleqtrosadgurebis koleqtorebisa da elsadgurebis salteebisagan gaSvebuli Tbo da eleqtroenergiis moculobebis cvlileba, rac gamowveulia datvirTvis dispeCeruli grafikis cvlilebebiTa da eleqtroenergiaze sakuTar saWiroebaze moxmarebuli eleqtroenergiis xarjiT, importiT miRebuli energiis raodenobis cvlilebiT. saTbobis xvedriTi xarjvis fardobis cvlilebiT gaSvebul energiaze.

RiebulebiTi faqtorebi moqmedeben pirobiT mudmiv an pirobiT cvlad danaxarjebisa da maTi Sefardebis doneze. ganixileba Semdegi faqtorebi: fasebis cvlileba saTbobis moxmarebasa da importiT miRebul energiaze. energiis TviTRirebuleba cvlilebis namdvili mizezebis dasadgenad energokompaniaSi Catardes analizi yvela faqtoris mixedviT. saxelmZRvaneloSi SemoTavazebulia Semdeg Tanmimdevroba.

1. mTliani TviTRirebulebis mixedviT gegmis Sesrulebis analizi. f Î&#x201D;X = ( X f â&#x2C6;&#x2019; X g ) Esas

(9)

sadac X f da X g aris eleqtroenergiis warmoebaze faqtif

uri da gegmiuri xarjebi Sesabamisad, Esas - momxmareblebze faqtiurad miwodebuli sasargeblo eleqtroenergia. amis Semdeg tardeba TviTRirebulebis faqtorebis mixedviT analizi, raTa gamovlenili iqnas jamuri ekonomiis an gadaxarjvis mizezebi.

131

2. TviTRirebulebis saTbobis Semadgenelze faqtorebis gavlenis Seswavla. f ΔX a = (bef X ef − beZ X eg ) Esas

(10)

sadac bf da bg Sesabamisad aris saTbobis xvedriTi faqtiuri da gegmiuri xarjebi. X f da X g - Sesabamisad eleqtroenergiis warmoebisaTvis saWiro faqtiuri da gegmiuri fasebi.

3. qselebSi energiis kargvebis aRricxva f ΔEdan = Eqs ( K f − K g ) / 100

saTbobis

(11)

f

sadac Eqs - qselSi faqtiurad gaSvebuli eleqtroenergia;

Kf

da

KZ

- qselSi eleqtroenergiis kargvebis

faqtiuri da gegmiuri koeficientebia.

4. Seiswavleba faqtoebi, romlebic gavlenas axdenen importze gansakuTrebiT yuradReba eqceva TviTRirebulebis im cvlilebas, romelic xdeba sasargeblo gacemuli elenergiis raodenobis rxeviTa da importiT Sesyiduli energiis cvlilebiT. 5. energokompaniaSi Semaval Tboeleqtrosadgurebze energokompaniis TviTRirebulebis gegmis Sesrulebis gavlenis analizi.

6. energokompaniaSi Semavali hidroeleqtrosadgurebze gegmis Sesrulebis gavlenis Sefaseba energokompaniis TviTRirebulebaze.

7. energokompaniis TviTRirebulebis pirobiTad mudmivi Semadgenlis aRricxva.

Tboenergiis TviTRirebulebis analizi mimdinareobs analogurad.

132

energokompaniis saqmianobis analizis dros aseve yuradReba eqeva eleqtro da Tboenergiaze tarifebis cvlilebis gavlenas. me-9 formulaSi eleqtroenergiaze faqtiuri da gegmiuri fasebis magivrad Seitaneba saSualo faqtiuri da gegmiuri tarifis maCvenebeli aseve saWiro xdeba eleqtroenergiis mixedviT saabonento davalianebis naSTis cvlilebis gavlenis gamoTvla realizebul produqtze, romelic ganisazRvreba Semdegi formulis mixedviT.

ΔW = Aaf − Aeg

(11)

sadac Af da Ag Sesabamisad aris saabonento davalianebis faqtiuri da gegmiuri naSTebi. sabalanso mogebaze calkeul SeiZleba ase ganvsazRvroT:

faqtorebis

f f Z ΔM = ( Esas − Esas )( X saS − Seg )

mogebaze saSualo tarifis ganisazRvreba Semdegnairad.

cvlilebis

f f geg ΔM tar = Esas ( X saS − X saS )

gavlena (12) gavlena (13)

mogebaze TviTRirebulebis cvlilebis gavlena SeiZleba davaxasiaToT

ΔM

S

f = E sas ( S ef − S eZ )

(14)

sadac Sf da SZ - Sesabamisad aris erTeuli. eleqtroenergiis faqtiuri da gegmiuri TviTRirebuleba. mogebis mixedviT analizis Catarebis dros energokompaniebma unda gaiTvaliswinon misi ganawilebis mimarTulebebi.

133

Tavi 4. eleqtronergetikisa da simZlavris balansebi da hesebze elenergiis TviTRirebulebis gaangariSeba $4.1. enerogosistemaSi energiisa da simZlavris balansebi energetikuli balansi moicavs energetikuli meurneobis yvela Semadgenel nawils energiaSemcveli resursebis pirveladi wyarodan dawyebuli maTi momxmareblebis mier gamoyenebamde damTavrebuli. energetikuli balansi yovelTvis gamoxatavs drois mocemul konkretul SemTxvevaSi energiis Semosavali da gasavali nawilebis Sesabamisobas. balansis gasavali nawili gansazRvravs moTxovnebs eleqtroenergiasa da sxva saxis energiebze maT Soris energiaSemcvelebze, Semosavali nawili gamoxatavs energiaSemcveli resursebis mopovebisa da warmoebis im dones, romelic aucilebelia momxmarebelTa moTxovnebis dasakmayofileblad. energetikis mimarTulebebis, misi Semadgeneli nawilebis da erTiani (krebsiTi) energetikuli balansi naTlad gamoxatavs qveynis energetikuli meurneobis ganviTarebis donesa da perspeqtivebs, es balansi ki iyofa kerZo balansebad: siTbo, saTbobi da eleqtruli energia. drois procesebis mixedviT ganasxvaveben: mimdinare (gegmiuri da saangariSo) erTwliansa da perspeqtiuls _ ramdenime welze. sainteresoa gegmiuri balansis damuSaveba, amisaTvis saWiroa gaTvalsiwinebuli iqnas: mrewvelobis dargebisa da mosaxleobis moTxovnebi, momxmarebelTa gadaxdisunarianoba, eleqtroenergiis warmoebis moculobebi da struqtura, 134

eleqtroenergiisa da simZlavris regionebs, qyveynebs Soris gadinebebi da saeqsporto miwodeba.

Cven ZiriTadad ganvixilavT eleqtroenergiisa da simZlavris balansebs, romelTa warmoebisa da miwodebis gegmiuri balansi dgeba eleqtroenergiisa da simZlavris momwodeblebisa da momxmareblebis winadadebebis safuZvelze. saerTod eleqtroenergiis balansi SeiZleba gamovsaxoT Semdegnairad

Ew + ESes = Esas + Edan + Es.s + Eeq

(1)

sadac Ew _ aris eleqtrosadgurebze warmoebuli elenergia

ESes _ Sesyiduli elenergia.

Esas _ momxmareblebis mier sasargeblod moxmarebuli elenergia.

Edan _ energiis danakargebi.

Eeq _ eqsportze gacemuli elenergiis raodenoba. balansis gasavlis (saxarjo) nawilis Camoyalibeba esaa safuZveli energetikis, energokompaniebisa da eleqtrositemebis ganviTarebisaTvis, rodesac warmoiSoba eleqtrosistemebis ganviTarebis idea, maSin misi daproeqtebisaTvis unda ganisazRvros momxmarebelTa jgufebis mixedviT energomomxmareblebis ganviTarebis moculobebi da amis safuZvelze unda moiZebnos simZlavrisa da eleqtrosadgurebis mier gamomuSavebis gazrdis racionaluri gzebi anda eleqtrosistemebis perspeqtiuli balansis Sedgena. saqarTvelos masStabiT eleqtroenergiis momxmareblebs warmoadgenen: _ samrewvelo sawarmoebi _ soflis meurneoba _ rkinigzis transporti _ sacxovrebel-komunaluri meurneoba 135

_ biznes obieqtebi _ arasamrewvelo sawarmoebi eleqtroenergiaze moTxovnebis daangariSeba specifikuria da iTvaliswinebs gamoyenebis saxes: samrewvelo sawarmoebSi moTxovna ganisazRvreba produqciis raodenobisa da erTeul produqciaze eleqtroenergiis xvedriTi xarjis mixedviT. mSeneblobaSi samSeneblo-samontaJo samuSaoebis 1000 laris moculobaze elenergiis xarji; rkinigzis transportze moxmareba damokidebulia eleqtroficirebuli gzis manZilze da ganisazRvreba xvedriTi eleqtromoxmarebis safuZvelze. soflis meurneobis momxmareblebis mier eleqtroenergiis moxmareba sawarmoo saWiroebaze ganisazRvreba xvedriTi elmoxmarebis ganzogadoebuli maCveneblebis gamravlebiT soflis erT mcxovrebze. eleqtroenergiis moxmareba sayofacxovrebo saWiroebaze da momsaxurebaze fasdeba qalaqis, sasoflo dasaxlebuli obieqtis mcxovrebTa raodenobisa da erT mosaxleze xvedriTi moxmarebis normis gamravlebiT. biznes organizaciebze moxmareba ganisazRvreba maT mier gamoSvebuli saqonlisa an momsaxurebis warmoebaze xvedriTi xarjis mixedviT. eleqtrosadgurebSi sakuTari sawarmoo saWiroebaze eleqtroenergiis xarji damokidebulia eleqtruli da Tboenergiebis warmoebaze da icvleba 0,3-10%-mde eleqtrosadguris saxis mixedviT. elenergiis teqnologiuri xarji (kargvebi qselebSi) SeiZleba gansazRvruli iqnas, rogorc sxvaoba eleqtrosistemis qselSi gadacemuli saerTo eleqtroenergiisa da am qselebidan sasargelod gaSvebuli saerTo eleqtroenergias Soris. eleqtrosistemis aqtiuri simZlavris balansis Semosavali nawilSi Sedis eleqtrosadgurebis gankargulebaSi myofi jamuri aqtiuri simZlavre, aseve sxva energo-sistemebisagan miRebuli aqtiuri simZlavre. balansis gasaval nawili Sedgeba mocemuli eleqtrosistemebis maqsimaluri 136

aqtiuri simZlavrisagan, sakuTar saWiroebaze aqtiuri simZlavris xarji, simZlavris kargvebi qselebSi da sxva energosistemebisaTvis gadacemuli aqtiuri simZlavre. igive saxiT xdeba reaqtiuli simZlavris Sedgena. saerTod simZlavris balansis Sesadgenad gamoiyeneba eleqtruli datvirTvebis grafikebi, romlebic gamosaxavs gansaxilveli drois monakveTSi moxmarebuli simZlavris cvlilebas. Tanac eleqtroenergiis moxmarebis reJimze (ganrigi) damokidebulia momxmarebelTa energomimRebebis muSaobis reJimebi: eleqtrosadgurebis ZiriTadi danadgarebi, gadamcemi xazebi, satransformatoro qvesadgurebi. gansaxilveli drois xangrZlivobisagan damokidebulebiT ganasxvaveben datvirTvis dReRamur, sakvirao, Tvisa da wliur, aseve zamTris, gazafxulis, zafxulisa da Semodgomis grafikebs. datvriTvis grafikebi xasiaTdebian: moxazulobiT, maqsimaluri, saSualo da minimaluri datvirTvebiT, am datvirTvebis SefardebebiT. eleqtrosistemebis menejerTa yoveldRiur saqmianobaSi yvelaze metad gamoiyeneba dReRamuri grafikebi, romelSidac arCeven sam nawils pikuri, naxevrad pikuri da bazisuri. dReRamuri grafikis Sevsebis koeficienti gamoixateba SefardebiT

βdR = PsaS / Pmaqs = 24 PsaS /(24 Pmaqs ) = EdR / βpot . sadac EdR _ dReRamuri moxmarebaa.

Epoc _ aris elenergiis potencialuri moxmareba. saSualo datvirTvis koeficientia α min = α min / α maq.

α min da βdR maCveneblebiT gamoixateba eleqtromoxmarebis reJimi da saSualebas gvaZlevs SevadaroT da gavaanalizoT sxvadasxva masStabis grafikebi. kviris grafiki gamoxatavs datvirTvis rxevebs kviris dReebis ganmavlobaSi, ZiriTad yuradRebas imsaxurebs 137

dasvenebis dReebi, magram gansakuTrebulia sadResaswavlo dReebi. arsebobs rxevebi calkeul kvireebSi, rac gamowveulia dReRamis naTeli dReebis raodenobis cvlilebiT anda datvirTvis nametiT. saerTod ise rogorc Tveebs Soris aseve kvireebs Soris datvirTva ara Tanabaria da gansxvavebuli. Tvis grafiki gamoxatavs saSualokvireuli datvirTvis rxevebs Tvis kvireebis mixedviT. wliuri datvirTvis grafikis gamoxatva xdeba ramdenime variantiT, kerZod: saSualoTviuri rxevis an regularuli saSualoTviuri maqsimumebis mixedviT, regularuli yvelaze meti saSualoTviuri maqsimumebiTa da wlis Tveebis mixedviT saSualoTviuri absolituri maqsimumebis meSveobiT. wliuri grafikis ZiriTadi maCveneblebis gamoTvla swarmoebs Semdegi damokidebulebis mixedviT. 1. wliuri grafikis Sevsebis koeficienti. n

βwl =

∑p i =1

maqs.⋅Tve i

12 pmaqs.wl

=

Pmaqs.saS.wl Pmaqs.wl

sadac pmaqs.⋅Tve i _ aris eleqtrosistemebis TiToeuli Tvis maqsimaluri datvirTva;

Pmaqs.wl

_

eleqtrosistemis

datvirTvis

wliuri

maqsimumi.

Pmaqs.saS. wl _ saSualo wliuri maqsimaluri datvirTva. 2. zrdis koeficienti _ igi axasiaTebs mocemuli (mimdinare) wlis maqsimaluri datvirTvis gazrdas gasul welTan SedarebiT.

K zr =

138

Pmaqs.12 Pmaqs. 1

Pmaqs. 1 , Pmaqs. 12 _ aris maqsimaluri Tviuri datvirTvebi ganxiluli wlis ianvarsa da dekemberSi. Tu

K zr. = 1 ,

maSin

eleqtrosistemis

datvirTvis

wliuri grafiki statistikuri saxisaa, xolo Tu K zr. >1 _ dinamikuri, romlebic gamoxatavs datvirTvis zrdas wlis ganmavlobaSi. eleqtrosistemebis datvirTvis maqsimumis gamoyenebis wliuri saaTebis raodenoba

H=

Ewl. Pmaq.

Ewl. _ energiis wliuri raodenoba

Pmaq. _ sistemis maqsimaluri datvirTva H _ maCvenebliT ganisazRvreba saaTebis saaangariSo raodenoba, romlis drosac eleqtroenergiis wliuri moTxovna daifareba mudmivi datvirTvis dros. misi gamoTvla aseve SesaZlebelia Semdegi formulis meSveobiT

H = 8760 βdR ⋅ βkv ⋅ βTv ⋅ βwl sadac 8760 _ saaTebis raodenoba weliwadSi,

βTv , βwl datvirTvis dReRamuri, kvireuli,

β dR , β kv ,

Tviuri

da

wliuri grafikebis Sevsebis koeficientebia. eleqtrosistemaSi operatiuli saqmianoba moiTxovs simZlavris rezervis Seqmnas, rac aucilebelia maqsimaluri saimedobisa da uwyveti energomomaragebis uzrunvelsayofad, aseve igi sistemidan agregatebis avariuli gamoyvanis Sedegad inarCunebs energiis xarisxobrivi parametrebis stabilurobas. energomomaragebis ganrigis darRvevas mosdevs, rogorc momxmareblebis aseve eleqtrosistemis didi ekonomikuri zarali. saerTo sasistemo simZlavris 139

rezervis arseboba saSualebas aZlevs energokompaniebis menejerebs Tavidan aicilon finansuri zarali, xolo sadispetCero samsaxuris menejerebs moqnili manevrebiT SeinarCunon saimedo energomomarageba. amgvarad, eleqtrosistemas unda hqondes aucilebeli simZlavris rezervi, romelic Sedgeba avariuli, saremonto, saxalxo meurneobrivi da datvirTvis araregularuli gadaxrebisas saWiro simZlavre mocemuli donis SesanarCuneblad. rezervis sidide yovelTvis damokidebulia momxmareblebis moTxovnebis masStabsa da struqturaze da icvleba 1-5%, farglebSi. sistemis maqsimaluri datvirTvis araregulirebuli gadaxrebisas sixSiris mocemul donis SesanarCuneblad, yovelTvis mudmiv mzadyofnaSi unda iyos da nawildeba im agregatebze, romlebic mTlianad ar arian datvirTuli, pirvel rigSi hidroeleqtrosadgurebSi. sixSiris donis SesanarCunebeli sarezervo simZlavris miaxloebiTi sidide ganisazRvreba

Î&#x201D;PsixS.reg. = 0,01Pmaqs.reg. + 1,26 β maqs.reg.

Pmaqs.r. _ esaa saangariSo (regulirebuli) datvirTvis maqsimumi normatiul samuSao dReebSi aseTebad miRebulia orSabaTi, samSabaTi, oTxSabaTi, xuTSabaTi, paraskevi. avariuli rezerviT xdeba simZlavris Semcirebis kompensacia, rac gamowveuli iqna danadgaris avariuli SeCerebiT, igi gamoiyeneba sadgurSi an gadasacem xazebSi avariis Sedegad mwyobridan gamosulis Semcvlelad magenirirebeli simZlavreebis swrafad SeyvanisaTvis. avariuli rezervis sidide ar unda iyos sistemaSi yvelaze didi simZlavreze naklebi. saremonto rezervi aucilebelia eleqtrosistemaSi gegmiur-mafrTxilebeli remontebis Casatareblad, am rezervis gamoyenebiT remontebi mimdinareobs momxmareblebis 140

gamorTvisa da energomomaragebis saimedobis Semcirebis gareSe. saxalxo meurneobrivi rezervi iTvaliswinebs axlad Seyvanil obeiqtebze energiebiT uzrunvelyofas anda moqmedi sawarmoebis zegegmiuri moTxovnebis dasakmayofileblad, am rezervis sidide aiReba eleqtrosistemis datvirTvis maqsimumis 1-2% odenobiT. eleqtroenergiisa da simZlavreebis balansebis, datvirTvis grafikebi, rezervebi, warmoadgenen eleqtrosistemis iseT maCveneblebs, romelTa arseboba, gamarTulad da sworad warmarTva, energokompaniebis interesebis gaTvalsiwineba da eleqtrosistemis saqmianobis organizaciisa da menejmentis efeqtianoba uSualodaa erTmaneTTan kavSirSi da gviCvenebs energetikuli organizaciis mzadyofnas droulad, gamarTulad, saimedod da samarTlianad gadawyvetos yvela mis winaSe mdgari problema da amocana.

$4.2. warmoebis xarjebis gaangariSeba hidroeleqtrosadgurebze hesebze wliuri saeqsploatacio xarjebi ganisazRvreba danaxarjebis muxlebis, elementebisa da warmoebis ZiriTadi stadiebis mixedviT. xarjebis elementebi da stadiebi igivea rac Tboeleqtrosadgurebze danaxarjebisa, sadac ganxvavebulia saTbobze danaxarjebi, transportirebisa da momzadebaze xarjebi. eleqtroenergiis warmoeba hesebze xorcieldeba or stadiad. 1. hidroteqnikur saamqroSi; 2. saturbine da eleqtroteqnikur saamqroebSi. im SemTxevaSi Tu hesis simZlavre mcirea maSin TviTRirebulebis gamoTvla swarmoebs 141

ara or stadiad, aramed mTlianad erTjeradi gaangariSebis safuZvelze. warmoebaze xarjebis ganawileba xdeba Semdegi TanmimdevrobiT: hidroteqnikuri saamqro-hidroteqnikuri nagebobebis eqspluatacia. am SemTxvevaSi warmoiqmneba Semdegi saxis xarjebi. eqsploataciaze, remontebze, Senoba-nagebobebisa da danadgarebis amortizacia, personalis xelfasi, sarezervo nawilebi da kvanZebi remontisaTvis da sxva. saturbine da eleqtroteqnikur saamqroebSi hidroagregatebis mTeli Tavisi damxmare mowyobilobebis eqsploatacia (maT Soris fari da saketi) am SemTxevaSi adgili aqvs Semdeg danaxarjebs. eleqtroenergiis warmoebasa da transformaciaze aseve hesis salteebidan mis gaSvebaze xarjebi, saamqroebis danadgarebis, Senobebisa da nagebobebis remontze da eqsploataciaze xarjebi, saamortizacio anaricxebi.

TviTRirebulebis struqturis Camoyalibebisas danaxarjebis ZiriTad Semadgenels Seadgens Semdegi: - saamortizacio anaricxebi (energetikaSi aiReba 78,5% ZiriTadi fondebis narCeni Rirebulebidan).

- damxmare masalebi.

- saSemosavlo gadasaxadi (aiReba 20% momuSaveTa xelfasebidan).

- sawarmoo xasiaTis momsaxureba, maT Soris: a) xarjebi remontze. b) sarezervo nawilebisa da masalebis Rirebuleba, romlebic gamoiyeneba am saxis remontisaTvis. g) sxva xarjebi (maT Soris: miwis gadasaxadi, ekologiuri gadasaxdelebi, anaricxebi saremonto fondSi, bankis kreditze sabanko %-ze gadasaxadi, samecniero-kvleviT, sacdel sakonstruqtoro samuSaoebis dafinansebis fondSi anaricxebi, sinvesticio saxsrebis Seqmna, sxva xarjebi). d) sxva xarjebi; amgvarad 142

hesze saerTo danaxarjebi ganisazRvreba formuliT

DsaerTo = A + Dsaeqsp

1.

Dsaeqsp - aris saeqsploatacio xarjebi.

TviTRirebulebis struqturaSi yvelaze maRal mniSvneloba uWiravs saamortizacio anaricxebs, Sromis anazRaurebasa da sawarmoo xasiaTis momsaxurebaze. ganvsazRvroT hesze warmoebis danaxarjebis Semadgeneli nawilebi: 1. saamrotizacio anaricxebi gamoiTvleba formuliT

A = ΣH am x K narC sadac

H am

2.

- aris amortizaciis norma da misi sidide

dadgenilia saqarTvelos kanoniT `sagadasaxado kodeqsiT~ da energetikaSi icvleba 7-8% Soris; K sag - aris ZiriTadi kapitalis narCeni Rirebuleba anu sabalanso – aRdgeniTi Rirebuleba, sadac gaTvaliswinebulia cveTis sidide da Rirebuleba.

2. Sromis anazRaurebaze xarjebi. daproeqtebis stadiaze xelfasi ganisazRvreba saSualo Tanrigis safuZvelze, romelic SesabamisobaSia normativebTan da gansakuTrebiT dmokidebulia hesis simZlavreze, agregatebis erTeul simZlavreze, maT raodenobaze, eqsploataciis Taviseburebebze, gaiTvaliswineba Semasworebeli koeficientebis meSveobiT.

X an = Nsang ⋅ Φxel

3.

sadac N sang - aris momuSaveTa saangariSo raodenobaa; Φxel - erTi momuSaves saSualo wliuri xelfasia; 3. damxmare masalebze xarjebi. esaa saizolacio masalebi dabalfasiani da swrafadcveTi saqoneli, sxvadasxva zeTebi da a.S. isini Seadgenen hesis saerTo danaxarjebis 12%.

143

4. sawarmoo xasiaTis momsaxureba. misi angariSi tardeba imis mixedviT Tu ra aucileblobas warmoadgens saremonto samuSaoebis Catareba, rogor xdeba misi prognozireba da dagegmil periodSi reglamentirebuli samuSaoebis Sesruleba, mocemul samuSaoebze fasebisa da tarifebis regulirebis pirobebSi. 5. socialur saWiroebaze anaricxebSi Sedioda sxvadasxva saxis gadasaxadebi da amjerad es gamokveTilia saSemosavlo gadasaxadSi, romlis sidide etoleba 20% xelfasis fondidan.

6. sxva xarjebSi Sedis samecniero-kvleviTi da sacdeli-sakonstruqtoro samuSaoebze xarjebi, axali teqnikisa da teqnologibis moZieba-mokvlevasa da danergvis xarjebi (sainvesticio xarjebi), efeqtiani da usafrTxo teqnologiebze xarjebi, sadazRvevo fondi; sainvesticio saxsrebi.

7. sabanko kreditis saprocento ganakveTis gadaxda.

8. kadrebis momzadebasa da gadamzadebaze xarjebi 9. gadaricxvebi saremonto fondSi Tu ki am fondis Camoyalibeba xdeba energokompaniebSi, magram remontis Casatareblad gamoiyofa saxsrebi saqarTvelos kanonis `sagadasaxado kodeqsis~ mixedviT, romlis formireba xdeba energokompaniis ZiriTadi kapitalis narCeni Rirebulebis 5%-is moculobiT. saerTod energokompaniebSi arsebobs remontebis Catarebis wliuri gegmebi, romelic emyareba saremonto samuSaoebis normebsa da programebs, aseve SromiT da materialuri danaxarjebis normebs. saerTod TviTRirebulebaSi monawileobs kanoniT miRebuli norma narCeni Rirebulebidan, xolo remontebis srulad dasafinanseblad gamoiyeneba energokompaniis sufTa mogeba da saWiroebis SemTxvevaSi moziduli saxsrebi.

144

10. arasawarmoo xarjebi. aq Seitaneba is aucilebeli mosakrebeli, romlebic mikuTvnebulia TviTRirebulebas.

11. komunaluri da sxva xarjebi, romlebsac miekuTvneba xarjebi energokompaniisa da masze daqvemdebarebul energosawarmoTa Senobebis gaTbobasa da ventilaciaze, Sromis dacvasa da usafrTxoebis teqnikasa da sxva. hesebi Tavisi saeqsploatacio-sawarmoo TvisebebiT warmoadgens maRalsaimedo swarmos, sadac moqmedebs maRali donis avtomatizacia, amis gamo aq saeqsploataciosaremonto momsaxureba SedarebiT mcire moculobisaa da danaxarjebis winaswari gaTvlebis dros ganisazRvreba gasaSualebuli jamuri xvedriTi maCvenebliT.

X eq = X / Ndad = f ( X eq , X xs )

4.

es sidide miT ufro naklebia rac metia dadgmuli simZlavre. hesze xarjebis yvela Semadgeneli pirobiTad mudmivia da araa damokidebuli gamomuSavebuli eleqtroenergiis periodebis mixedviT warmoebaze. hesze gamomuSavebuli eleqtroenergiis TviTRirebuleba exeba hesis saaltebidan (kvartalSi, welSi) gaSvebuli eleqtroenergias.

5.

Seq = X hes / EgaSv = X hes /[ Fhes (1 − β sak. / 100)] sadac β sak. - sakuTar saWiroebaze gamoyenebuli elnergiis xarjia %-Si.

$4.3. hesebze warmoebuli eleqtroenergiis TviTRirebulebaze moqmedi faqtorebi saqarTveloSi moqmed hesebze xarjebis sidide TiTqmis mudmivia. TviTRirebulebis sidideze did gavlenas axdens iseTi faqtorebi rogoricaa wyalmodineba. imis da mixedviT 145

Tu rogori donisaa wliuri wyalmodineba, icvleba TviTRirebulebis sidide, misi zrdiT izrdeba warmoeba, xolo Semcirebisas mcirdeba warmoeba. saqarTveloSi ramdenime wyalsacavia da maT mzadyofnazea damokidebuli mag. engurhesi, vardnilhesis, lajanurhesisa da sxvaTa eleqtroenergiis warmoebis moculoba da Sesabamisad TviTRirebulebac. saqarTvelos mdinareebSi wyaluxvobis periodSi xandaxan zeWarbi modinebaa da Sesabamisad xdeba import-eqsportis regulireba, rac ukanasknel wlebSi mniSvnelvnad gamoikveTa da gazarda importis sidide. hesze TviTRirebulebis gansazRvraze moqmedeben sxva faqtorebi hesis dadgmuli simZlavre, agregatebis erTeuli simZlavre kapitaldabandebebis moculoba, wliuri da dReRamuri muSaobis reJimi (dadgmuli simZlavris gamoyenebis saaTebis raodenoba) wylis dinebis daregulirebis xarisxi, wylis wyalmodineba. hesis TviTRirebulebis sidide mcirdeba, roca izrdeba dadgmuli simZlavre, mcirdeba xvedriTi kapitaldabandebebis sidide, izrdeba wylis wyalmodineba da dinebis daregulirebis xarisxi. hesebze xarjebis Semcireba SesaZlebelia hesis daproeqtebis stadiidan, rodesac xdeba daproeqtebis xarisxis gaumjobeseba da mSeneblobis Rirebulebis Semcireba. dadgmuli danadgarebis xarisxis gaumjobeseba, danadgarebis gawyobasa da montaJze xarjebis Semcireba, riTac xdeba kapitaluri da mimdinare remontebis xarjebis Semcireba; hesis marTvis gaumjobeseba (Sromis anazRaurebaze xarjebis Semcireba); wyalmodinebis efeqtianad gamoyenebis amaRleba danadgarebis mqk amaRleba muSaobis optimizaciis meSveobiT, remontebis Tavisdroulad Catarebisa da sxva. danadgarebis eqsploataciis donis amaRlebiT (turbinebSi kombinatoruli damokidebulebaTa Tavisdrouli gawyo146

bas, kvanZebi Tavisdrouli gasufTaveba da SezeTva, zeTis donis Tavisdrouli Semowmeba da sxva. hesebis mier gamoSvebuli eleqtroenergiis realizacia SeiZleba moxdes Semdegi Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. 1. Tu hesi Sedis energokompaniis SemadgenlobaSi (mag. xramhesi 1,2 s.s. Telasis SemadgenlobaSia ijaris periodSi) maSin mis yvela xarjs anazRaurebs energokompania, maTze warmoebul eleqtroenergiaze tarifs adgens semeki, xolo realizacias uwevs energokompania.

2. Tu hesi saaqcionero sazogadoebaa, (mag. engurhesi) maSin igi warmoadgens eleqtroenergiis gamyidvels da am SemTxvevaSi mas tarifs udgens semek-i da misi fasi (tarifi) Sedgeba misi saqonlis sruli TviTRirebulebisa da mogebisagan. mogebisagan iqmneba saxsrebi, romlebsac iyeneben Semdegi xarjebis dasafinanseblad.

- warmoebis ganviTareba, kapitaldabandeba.

- dividendebi aqciebze. saWiroebis SemTxvevaSi kapitaluri remontis dafinanseba.

- gadasaxadebi moqmedi kanonmdeblobis esabamisad.

- qonebis gadasaxadi.

- gadasaxadi ekologiuri mdgomareobis gasaumjobeseblad.

- mogebis xarjze aRebuli sabanko kreditis procentis dafarva.

$.4.4. momsaxure personalis raodenobis dagegmva hesebze hesebis (kaskadis) momsaxure personali SeiZleba davyoT personalad, romelic uSualodaa dakavSirebuli hes147

ze eleqtroenergiis warmoebasTan, momsaxurebasa Ta marTvasTan pirobiTad mas vuwodoT samrewvelo anu ZiriTadi personali, romelsac miekuTvneba: 1. hesis (kaskadis) dadgmuli simZlavris Sesabamisad samqroebis anu ubnebis saeqspluatacio da saremonto personali 2. mmarTveli personali (menejerebi) 3. mowveuli saremonto personali, romelis meSveobiT xdeba danadgarebis, gare Tbo da eleqtruli qselebis teqnologiuri procesebis marTvis avtomatizirebuli sistemebis, avtotransportis remontebi.

4. kapitaluri mSeneblobiT dakavebuli danadgarebis kompleqtaciis personali.

5. sadispetCero da teqnologiuri marTvis saSualebebis kavSiris ubnebis personali.

6. dacvisa da saxanZro dacvis personali.

7. nagebobebis, arxebis, wyalmodinebis gamwmendi personali. amis garda hesebze SeiZleba muSaobdes hidroteqnikuri nagebobebis remontis personali, sxva damxmare personali romelic emsaxureba hesis komunalur meurneobas. hesze personalis raodenobis gansazRvrisaTvis saWiroa davadginoT samuSaoebis moculoba da amis Sesabamisad gamoiangariSeba ZiriTadi personalis ricxvi. gansazRvris ZiriTad safuZvels warmoadgens hesis dadgmuli simZlavre da agregatebis ricxvi, magram personalis gamoTvalze gavlenas axdens mravali saxis faqtorebi: _ turbinis saxe (sabrun-lapotiani-frTiani, radialurRerZuli, cicxviani). _ samanqano darbazis gareT agregatebis saremontod ZiriTadi tvirTamtani amwis adgilmdebareoba.

148

_ miwis zedapiris donis qveS samanqano darbazis adgilmdebareoba. _ samanqano darbazis sigrZe. _ hesis Senobisa da kaSxlis wyalgamSvebi naxvretebis SeTavseba. _ miwisqveSa satransporto gvirabebi. _ turbinis muSa borblis diametri. _ hesis mSeneblobisaTvis asawyobi rkinabetonis didi wili, rac iwvevs damatebiT SromiT xarjebs hesis eqspluataciis dros. _ kaSxliT ori samanqano darbazis gayofa. _ maRaldawneviT hesebze diskoseburi da sferuli saketebi. _ hidroteqnikuri nagebobebis dawneviTi frontis sigrZe. _ hidroteqnikur nagebobebze sakontrolo-sazomi aparatebis erTeulebis raodenoba. _ hesis Senobidan qvesadguris daSorebis manZili. _ xazebis ricxvi. yvelaze damaxasiaTebeli faqtorebi dadgmuli simZlavre da agregatebis raodenobaa, romelic icvleba 1-6400 mvt-mde da 1-24 agregatamde, Sesabamisad maTi meSveobiT icvleba momuSaveTa raodenoba erTi kacidan ramdenime aseulamde. am SemTxvevaSi mcire hesebisaTvis xvedriT sidided miRebulia Sesabamisad 2-2,5 kaci/mgvt-ze da 0,1 kaci/mvt-ze didi da mcire hesebisaTvis.

1991 wlamde saqarTveloSi moqmedebda personalis ricxovnebis gamsxvilebuli normativebi, magram energosawarmoTa aqcionerebisa da privatizebis Semdeg normativebs savaldebulo xasiaTi aRara aqvs da rogorc aRvniSneT damokidebelia mesakuTris gadawyvetilebasa da mecnierulteqnikur siaxleebze, romlebmac Tavsieburi gavlena moxdi149

nes dargis ganviTarebaze. miuxedavad amisa personalis ricxovneba mainc eqvemdebareba gansazRvrul normativebsa da im faqtorebis arsebobas, romlebic Tavisebur gavlenas axdenen personalis ricxovnebis gamoTvlaze. praqtikaSi gamoiyeneba Semasworebeli koeficientebi, romlebsac gaaCniaT miTiTebuli faqtorebis Sesatyvisi mniSvnelobebi: _ 0,85 _ hes-ze sadac gamoyenebulia radialur-RerZuli da cicxvis msgavsi turbinebi. _ 1,02 _ hesis agregatebi, romlebic ganlagebulia kaSxlis tanSi. _ 1,02 _ mosabrun-lapotiani (frTiani) tipis turbinebis muSa borblebis diametri 9 m-ze meti da radialurRerZulis tipisa 5 m-ze meti. _ 1,08 _ miwis zedapiris donis 47 qveviT samanqano darbazis ganlageba. _ 1,05 _ hesis Senobis sigrZe 1000 m-ze meti _ 1,05 _ hesis nagebobis 30%-ze meti aSenebulia asawyobi rkinabetoniT. _ 1,03 _ mTian an seismurad arakeTilsaimedo raonebSi gzebis momsaxureba TiToul gzis 5 km-ze. _ 1,02 _ generatoris statorisa da rotoris wyliT uSualo gaciveba. hesebze personalis SerCevisas didi mniSvneloba eniWeba hesis operatiuli momsaxurebis maRalkvalificiuri kadrebis uzrunvelyofas. operatiul momsaxurebisas gamoiyeneba Sromis organizaciis brigaduli (vaxturi) forma. brigadis (vaxtis) SemadgenlobaSi Sedis hesis cvlis ufrosi, samanqano darbazis cvlis ufrosi, marTvis faris eleqtrozeinkali, hidroagregatebis memanqaneebi, qvesadguris morige inJineri. morige personals, aseve eleqtrosadguris muSaobis mTel reJims xelmZRvanelobs morige inJineri _ cvlis 150

ufrosi, romelic administraciulad eqvemdebareba sadguris mTavar inJiners da Tavis movaleobas asrulebs misi miTiTebebis Sesabamisad. amasTan cvlis ufrosi operatiulad daqvemdbarebul eleqtrosistemis morige dispeCerze, romelic sadguris reJimis, misi datvirTvis, mierTebaTa sqemis mixedviT, mTavar inJinerTan erTad gascems Sesabamis gankargulebebs. analogiur daqvemdebarebaSi imyofeba mTeli operatiuli personali _ operatiulad eqvemdebareba sadguris cvlis ufross, xolo administraciul-teqnikurad Tavisi saamqros ufross. morige personalis ormagi daqvemdebareba miRebuli Taviseburebaa energetikul sawarmoebSi, es ganpirobebulia eleqtrosadgurebis ZiriTadi amocanis _ momxmarebelTa dReRamuri uwyveti eleqtromomaragebis uzrunvelyofa. operatiuli personalis movaleobani gansazRvrulia Tanamdebobrivi instruqciebiTa da debulebebis, xolo Sesasrulebeli samuSaoebis moculobebi _ hesis komutaciis mTavari sqemiT, danadgarebiTa da mdgomareobiT, saremonto samuSaoebis moculobiT, hesis avtomatizaciis doniTa da operatiuli daqvemdebarebiT, eleqtrosistemaSi hesis gansakuTrebulobiTa da sxva faqtorebiT. morigeoba mimdinareobs sam cvlaSi TiToeuli 8 sT-is xangrZlivobiT mag. 0-08-mde Ramis, 8-16 dRis, 16-24 saRamos cvlebi. morigeobis grafikis uzrunvelyofa xdeba 4 Tavisi SemadgenlobiT ucvleli vaxtebiT (brigadebiT); aucileblobis SemTxvevaSi yalibdeba mexuTe _ sarezervo vaxta (brigada).

151

Tavi 5. biznes-gegmis ekonomikuri mniSvneloba energo-sitemisa da hasebis daproeqtebis saqmeSi $5.1. daproeqtebis Taviseburebebis arsi, sazRvrebi nebismieri saqmis warmarTvisaTvis aucileblobas warmoadgens misi daproeqteba anda masTan uSualo kavSirSi myofi gegmis Sedgena. proeqti warmoadgens urTierTdakavSirebul moqmedebebis Tanmimdevrobas, romelic xdeba drois dadgenil magram gansazRvrul periodSi da mimarTulia ganumeorebeli magram amasTan erTad gansazRvruli Sedegis miRwevaze. e.i. Cven am SemTxvevaSi proeqts vixilavT, rogorc gamiznuli Sedegebis miRwevis erT-erT saSualebas. gamiznuli Sedegis miRebisaTvis saWiroa Catardes proeqtirebis iseTi moqmedebebi, romlebic warmoadgens jamurad proeqtis realizaciis arss, radganac yvela misi procesi urTierTdakavSirebulia da araa erTmaneTisagan gancalkevebuli, imitom, rom gaZlierebulia menejmentis ZiriTadi mimarTulebebiT: marTva, dagegmva, Semowmeba da kontroli.

nax. 5.1. proeqtis realizaciis procesi 152

proeqtebis mravalsaxeobisa da Sinaarsis gaTvaliswinebiT, aseve misi masStabebis, xarjebis Tu Rirebulebebis sididiT yvela proeqts gaaCnia xuTi saerTo maxasiaTebeli.

1. proeqtebs gaaCnia erTjeradi xasiaTi. am maxasiaTeblis sawinaaRmdegod SeiZleba iyos msjeloba mag. hidroeleqtrosadgurebis mSenebloba, aq mizani erTia, proeqtirebis Semadgenlobac erTnairi iyos, davuSvaT nagebobis samSeneblo arqiteqturuli saxec. magram saqarTvelos magaliTze TiToeuli aSenebuli hesis proeqti mainc unikaluria da am SemTxvevaSi mxolod Saoris hesisa, engurhesis da sxva. gamodgeba magaliTad amitomac aqedan gamomdinareobs meore zogadi maxasiaTebeli.

2. yoveli proeqti Taviseburad ganumeorebelia radganac ar arsebobs ori erTnairi proeqti da TiToeul proeqtSi miuxedavad misi Sedegebisa Tavis arsSi devs raRac ganumeorebeli, romelic damaxasiaTebelia mxolod misTvis, zogierTebSi aseTi unikaluroba mniSvnelovnad gamokveTilia, magaliTad engurhesis kaSxali.

3. proeqtebi SezRudulia mkveTri droiTi vadebiT. proeqti esaa raRacis Seqmna dadgenil droSi. mas gaaCnia dagegmili damTavrebis vada. proeqtis realizaciis Sedegebi gadaecema maT vinc iyenebs maT. proeqtirebis dro erT SemTxTvevaSi SeiZleba iyos ramdenime weli, zogSi ki ramdenime dRe an kvira.

4. yvela proeqtebi kavSirSia cvlilebebTan. proeqtis realizaciis procesSi iqmneba raRac axali da ispoba Zveli, cvlilebebi SeiZleba iyos Zalian didi an mcire.

5. proeqtebi yovelTvis iZlevian gansazRvrul Sedegebs.

Sedegi SeiZleba iyos mravalsaxa da mravalgvari. Cvens SemTxvevaSi eleqtrosistemis proeqti mniSvnelovan Sedegebs gvaZlevs arsebulis gardaqmnis SemTxvevaSi. igi cvlis Cvens 153

yoveldRiur saqmianobas, operatiul azrovnebas, qcevas avariis wina, dros Tu Semdgom periodebSi, marTvis struqturasa da saqmianobis organizaciis moTxovnebs mmarTvelobis menejerebisa da momuSaveebis mimarT, aseTi Sedegebis miRwevis gzebi Sedgeba ramdenime etapisagan, sadac TiToeul etapi Taviseburad xasiaTdeba konkretul moqmedebebiTa da gaaCnia Tavisi saSualedo Sedegi an saSualedo mizani. aseT etapobriv moqmedebebs xels uwyobs proeqtis dagegmva, gakontroleba da marTva. iqmneba situaciebi, roca calkeuli etapis misaRwevad aucilebelia damTavrdes misi wina etapi. yvela saSualedo Sedegebis SesrulebiT mTavrdeba obieqtis mSenebloba an eqspluataciaSi gaSveba an sxva Sedegiani moqmedebebi. yvela proeqtis Semadgenlad iTvleba monacemebis sami ZiriTadi faqtori, romlebic gviCveneben proeqtis Sedegs: esaa xarjebi, vadebi, realizacia. am SemTxvevaSi mniSvnelovnad migvaCnia ganvixiloT proeqtis sicocxlis cikli. aq miTiTebulia proeqtirebis sawyisi, saSualedo da damamTavrebeli fazebi, romlebic erTiaanad moicavs oTx etaps. teqnikur-ekonomikuri dasabuTeba, damuSaveba da dagegmva, sawarmoo, damamTavrebeli. energosistemis proeqtirebis teqnikur-ekonomikuri dasabuTebam dasawyisSi unda Camoayalibos TviT proeqtirebis idea, sadac ganisazRvreba misi amocanebi, gaanalizdeba misi ganxorcielebis SesaZlebloba, dgindeba danaxarjebis savaraudo xarjTaRricva, moixazeba konkretuli Sesrulebis xerxebi, saSualebebi da vadebi. es etapi saSualebas gvaZlevs misi sawyisi Sedegebis sxva an arsebul proeqtebTan Sesadareblad. amis Semdeg dadebiTi gadawyvetilebis miRebisas gadavdivarT meore etapis dagegmvis Sesrulebis dros. dagegmvisa da damuSavebis etapi moicavs proeqtis Semadgeneli nawilebis Semdgomi damuSavebis sakiTxsa da 154

gansazRravs. mis saboloo Sedegebs, anawilebs valdebulebebsa da amtkicebs vadebs, azustebs xarjebis moculobasa da drois vadebs.

6. sawarmoo etapi warmoadgens proeqtze muSaobis aqtivobis zenits, sadac xorcieldeba dagegmili RonisZiebebis ZiriTadi nawili – efeqtiani Semowmebisa da kontrolis awyoba, romelTa meSveobiT menejmenti gansazRvravs ra Sesrulda da ra ara. am etapis damTavrebisas proeqtis saboloo Sedegebi miRweulia da igi SeiZleba gadaeces gamomyenebels.

7. damamTavrebeli etapi – am dros xdeba proeqtis yovelmxrivi Semowmeba da analizi. amgvarad proeqtirebis etapebis daxasiaTeba gvaZlevs saSualebas ganvsazRvroT, romeli etapia yvelaze aqtiuri da romels, ra dros unda mivaqcioT didi yuradReba, aseTad miCneulia sawarmoo etapi. naxazze 5-2 naCvenebia energosistemebis daproeqtebis realizaciis procesi, romelic gamoricxavs proeqtis sicocxlis ciklis kavSirs moqmedebis procesebTan. nax. 5.2-ze mocemul SedegebSi sainteresos warmoadgens proeqtis analizi. am dros ukve mocemuli proeqtis varianti Sedarebulia, SerCeulia, mowonebulia da momxmarebelzea gadacemuli, magram rCeba mniSvnelovani detali, rogori iqneba amogeba, ra droSi xdeba investiciebis amoReba? amisaTvis gamoiyeneba meTodi, romelic damyarebulia amonagebis periodis xarjze esaa is periodi, rac aucilebelia pirvelsawyisi investiciebis amosaRebad – dasafaravad, risTvisac gamoiyeneba proeqtis Sedegebis realizaciis moculoba. mag. energosistemis mocemuli proeqtis realizaciaze gamoyenebuli iqna 25 ml lari da misgan yovelwliurad

155

amoRebuli iqna 5 mln lari maSin amogebis periodi iqneba (25:5)mln = 5 weli. proeqtis variantebis Sedarebisas upiratesoba eZleva im variants, romlis realizacias naklebi periodi sWirdeba, meTodi, romelic damyarebulia mocemul dargSi gansazRvruli mogebis sidideze, romelic SeiZleba proeqtis Sedegebis gamoyenebis xarjze miRebuli iqnas Cadebuli investiciebiT, mag. saqarTvelos energetikis maregulirebeli erovnuli komisia eleqtroenergetikis seqtoris licenziantebs (warmoeba, gadaecema, ganawileba, dispetCerizacia) warmoebisa da momsaxurebis tarifSi amonagebis (mogebis) normas udgens 20%-s. amgvarad mogebis normis gamoTvlac SeiZleba konkretuli energosistemis proeqtis realizaciiT miRebuli wliuri mogebis SefardebiT sarealizacio xarjebTan. e.i. Tu wliuri mogeba miRebuli iqna am operaciis Sedegad. mag. 3,5 mln lari, xolo xarjebma Seadgina 175000 lari mogebs norma iqneba 20%. aqac ise, rogorc wina meTodSi ar icvleba fuladi Sefaseba drosTan erTad. rac Seexeba mimdinare periodSi amonagebis Sefasebis gamoyenebas mimdinare diskontirebuli Rirebulebis meTodiT, romlis drosac momavali naRdi Semosavlebi daiyvaneba mimdinare drois Sefasebaze. diskontireba esaa momavali Semosavlebis sididis gansazRvris meTodi, romelic daiyvaneba mimdinare droze, rac pirdapir proporciulia rTuli procentebis daricxvis procesisa, romelic saSualebas iZleva ganvsazRvroT naRdi fulis dRevandeli sidide momavali periodis SefasebaSi.

156

Sedegebi

nax. 5.2.

moqmedebebi

sasicocxlo etapebi

energosistemis proeqtis sicocxlo ciklis etapebi, moqmdebebi, Sedegebi

157

gaangariSebisaTvis gamoiyeneba Semdegi toloba:

mimdinare diskontirebuli Rirebuleba

⎡ ⎢ ⎢saerTo =⎢ sidide ⎢ ⎢ ⎣

⎤ ⎥ momavali periodis SefasebaSi ⎥ n ⎥− ⎛1 + procentuli ⎞ ⎥ ⎜⎜ ⎟⎟ ⎥ ⎝ ganakveTi ⎠ ⎦

naRdi fulis moZraoba

− investiciebi

sadac n – wlebis raodenobaa r _ procentuli ganakveTi. 1/(1+procentuli ganakveTi) mniSvneloba SeiZleba vipovoT diskontirebis cxrilebSi moyvanili toloba gamoxatavs, rom energosistemis proeqtisaTvis, romlisTvisac saprocento ganakveTi 10%-ia da proeqtis realizaciaze xarjebi Seadgens 8175000 lars energosistemis momgebianoba SeiZleba gamoiTvalos Semdegnairad davuSvaT n=5. wlebi wliuri mogeba

1 1,8 mln

2 2,2 mln

3 2,5 mln.

4 3 mln.

5 3,5 mln

mimdinare diskontirebuli Rirebuleba SeiZleba gamovTvaloT 1/(1+r)r mniSvneloba 0,9091 0,8264 0,7513 0,6830 0,6209 wliuri mogeba mimdinare drois SefasebaSi 1,636 mln 1,818 mln 1,875 mln 2,049 mln 2,173 mln amgvarad dRevandeli droiT wliuri mogeba jamSi Seadgens 9,551 mln lars, romelic metia energosistemis 158

proeqtis realizaciis xarjebze kerZod 95510008175000=1376000 lari e.i. proeqti misaRebia rentabelobis koeficienti am meTodiT Tu mimdinare diskontirebuli Rirebulebis jamis Sefardeba im kapitalTan, romelic aucilebelia energosistemis proeqtis realizaciisaTvis da es sidide metia erTze, maSin proeqtis es varianti misaRebia, Cvens magaliTSi rentabelobis koeficienti Seadgens 9,551mln/ 8,175mln=1,15. kapitaldabandebaTa (investiciebis) amogebis Sida koeficienti proeqtebis Sefasebis es meTodi iTvaliswinebs sxvadasxva saprocento ganakveTebis sididis momavali periodis diskontirebas da amis Semdeg TiToeuli ganakveTisaTvis mimdinare diskontirebuli Rirebulebis gamoTvlas (drois gansazRvruli periodisaTvis) am SemTxvevaSi Tu saprocento ganakveTi izrdeba mimdinare diskontirebuli Rirebulebis mniSvneloba mcirdeba iseTi saprocento ganakveTis dros, roca mimdinare diskontirebuli Rirebulebis mniSvneloba nulis tolia. aseT movlenas ewodeba kapitaldabandebaTa amoRebis Siga koeficienti, rac ufro maRalia saprocento ganakveTi miT momgebiania proeqti. energosistemis proeqtis variantis SerCevac damokidebulia maszed, maRalia Tu ara kapitaldabandebaTa amogebis Siga koeficientis sidide organizaciis xarjebTan SedarebiT, Tu maRalia maSin proeqti misaRebia. sabolood energosistemis proeqtis varianti miRebulia, mowonebulia da proeqtirebis Sefasebebi Setanilia proeqtis xarjTaRricxvaSi anu biujetSi. proeqti am dros oficialurad damtkicebulia. biujetSi gamoixateba proeqtirebis Tanmimdevroba misi dawyebidan 159

proeqtis Sedegebis realizaciamde. Sedgenilia gegma da misi kavSiri biujetTan uSualoa. am kavSiriT xdeba proeqtis marTvis regulireba. naxazze 5.3 mocemulia energosistemis daproeqtebis gegma, Sefaseba, energosistemis biujeti.

nax. 5.3. hesis proeqtis biznes-gegmiT damuSavebuli biujetis Sevseba 160

$5.2. energosistemebis daproeqtebis safuZvlebi energetikuli sistemebis daproeqtebis ekonomikuri meTodebis ekonomikuri interesi pirvel rigSi unda gamosaxavdes TviT qveynis eletroenergetikis seqtoris interess da aucileblad Sesabamisi unda iyos energetikis samTavrobo politikisa da energetikis programisa. proeqtirebis ekonomikuri meTodi aseve unda iTvaliswinebdes eleqtroenergetikis struqturasa da arss. imis da miuxedavad vis mflobelobaSia am seqtoris romelime nawili. am SemTxvevaSi saqarTveloSi moqmedi eleqtroenergetikis yvela obieqti, romlebic dakavSirebulia eleqtruli energiis warmoebasTan, gadacemasTan, ganawilebasa da dispetCerul marTvasTan yvela erTianad warmoadgens qveynis erTian eleqtrul qsels, romelic eqvemdebareba qveynis energetikul politikis mizans da asrulebs samTavrobo energetikuli programis Sesabamis an Sesatyvis davalebas. am TvalsazrisiT anu energetikuli sistemis daproeqtebisas amosaval sawyis safuZvels unda warmoadgendes saqarTvelos erTiani eleqtruli qseli. es aris mTeli kompleqsi, romelSic Sedis eleqtruli qselebis rTuli sistema da sxva energetikuli obieqtebi, romlebic sakuTrebis uflebiT saqarTvelos kanonebis safuZvelze ekuTvnis eleqtroenergetikis seqtoris subieqtebs da isini valdebuli arian uzrunvelyon eleqtroenergiiT momxmareblebis saimedo da uwyveti momarageba; saqarTvelosa da sazRvargareTis qveynebis eleqtrul qselebTan paraleluri muSaoba. eleqtruli energiis nakadebis regulirebis gamSvebi SesaZleblobebis maxasiaTeblebi da Zabvis nominaluri klasi Tanmxdeba energetikis saministrosa da sxva kompetentur organoebTan. rac Seexeba eleqtroqseluri obieqtebis 161

sxvadasxva teqnologiur maxasiaTeblebs, romlebic Sedian saqarTvelos erTiani eleqtruli qselis SemadgenlobaSi (arastruqturulad da arainstituciurad) maTi SeTanxmeba xdeba Sesabamisi energoobieqtebis mmarTvelobis doneze, magram gaTvaliswinebuli unda iqnas kanoniT dadgenili moTxovnebi. eleqtruli qselis ganviTarebis saqmeSi mniSvnelovans warmoadgens dargobrivi sainvesticio saqmianobis organizacia da regulireba. am SemTvevaSi dargis doneze muSavdeba axali simZlavreebis mSeneblobisa da eqspluataciaSi Seyvanis gegmebi, mSeneblobis proeqtireba xdeba saproeqto maxasiaTeblebis safuZvelze. im pirebs (iuridiuli) romlebic axorcieleben energoobieqtebisa da simZlavreebis mSeneblobas, ufleba unda mieces kerZod aSenebuli eleqtrogadamcemi xazebis tieqnologiur mierTebebze ukve arsebuli da moqmed eleqtrul qselebTan. energosistemis daproeqtebisas didi mniSvneloba eniWeba arsebuli simZlavreebis bazaze Seqmnili eleqtuli qselis ganviTarebas â&#x20AC;&#x201C; kerZod axali simZlavreebis mSeneblobas. aseT SemTxvevaSi dargis politika mimarTulia am procesebis ganviTarebasa da xelSewyobaze da igi gansazRvravs eleqtroenergetikis obieqtebis dafinansebisa da mSeneblobis pirobebsa da wesebs; adgens energo-mimRebi mowyobilobebis teqnologiuri mierTebis pirobebs eleqtrul qselebTan. amyarebs urTierTsargeblian kavSirs eleqtroenergetikis subieqtebis sainvesticio proeqtebis SeTanxmebis dros; gansazRvravs ekonomikurad dasabuTebuli danaxarjebis Sefasebis kriteriumebs, aseve axdens sainvesticio kapitalis Semosavlianobis gaangariSebis meTodis SerCevas. energosistemis proeqtirebis pirobebi unda iTvaliswinebdes teqnikur kontrols (zedamxedvelobasa) da

162

dargSi miRebuli teqnikur reglamentebs, romlebic miiReba Semdegi sakiTxebis regulirebis dros: _ teqnikuri da teqnologiuri usafrTxeba eleqtroenergetikaSi. _ eleqtruli da Tburi energiis xarisxi; _ energetikuli simZlavreebis rezervebis normativis dadgena; _ eleqtruli da Tbodanadgarebis mowyobilobebi; _ eleqtroenergetikis subieqtebis saqmianoba, romelic dakavSirebulia Tbo da eleqtrodanadgarebis eqspluataciasTan, maT Soris usafrToxoebis dacva maTi eqspluataciis dros. energosistemebis proeqtirebis ganviTarebis saqmeSi didi roli eniWeba qveyanaSi Seqmnil sainvesticio garemos. saqarTveloSi miRebulia da efeqtianad moqmedebs kanoni investiciebis Sesaxeb, romelic aregulirebs sainvesticio saqmianobas da uqmnis privilegirebul mdgomareobas yvela investoris, gansakuTrebiT ki ucxoel investorebs. saqarTvelos eleqtroenergetikaSi saxelmwifos sainvesticio politika mimarTulia misi mdgradi ganviTarebis uzrunvelyofaze energoSemnaxveli politikis ganviTarebaze, investiciebis efeqtianobis gaZlierebaze, eleqtroenergetikis efeqtianobis gazrdaze.

$5.3. energetikaSi hesebis daproeqtebis procesSi saxelmwifo regulirebis sakiTxebi energetikaSi daproeqtebis procesSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba energosistemaSi saqmianobis organizacias, marTvis struqturis organizacias, marTvis sistemasa da mis funqciebsa da principebs.

163

gardamavali ekonomikis qveynis dargobrivi ekonomikis marTvis organizacia aucileblad mimarTuli unda iqnas bazris moTxovnebis mimarT, rogorc saqmianobis ZiriTad ganmsazRvreli movlena. energosistemis marTvis sistema ZiriTadad mimarTulia ori mimarTulebis marTvaze kerZod safinanso-ekonomikuri da operatiul-dispetCeruli marTva. teqnikuri saSualebebis gamarTuli muSaoba, energosistemis generaciis, gadacemisa da ganawilebis funqciebi ZiriTadad eqvemdebareba operatiul dispetCeruli marTvis sistemas. operatiul-dispetCeruli marTva eleqtroenergetikaSi warmoadgens mTel kompleqsur saqmianobas, romelic mimarTulia eleqtroenergetikis obieqtebisa da momxmarebelTa energomimRebi danadgarebis muSaobis teqnologiuri reJimebis centralizebul marTvaze. operatiul-dispetCeruli sistemis saqmianobis mizans warmoadgens saimedo eneromomaragebisa da eleqtroenergiis xarisxis uzrunvelyofa, romlebic Seesabameba teqnikur reglamentebs da sxva aucilebel moTxovnebs, rac dadgenilia sxvadasxva normatiuli aqtebis safuZvelze. operatiul-dispetCeruli marTvis sistemis meSveobiT xdeba operatiuli brZanebebisa da gankargulebebis gacema, romelic savaldebuloa am sistemis yvela subieqtisaTvis. operatiul-dispetCeruli marTvis ZiriTad principebs miekuTvneba: _ eleqtroenergiis warmoebisa da moxmarebis balansis uzrunvelyofa; _ operatiul-dispetCeruli marTvis umaRles doneze dabali rgolis subieqtebis daqvemdebareba. _ eleqtroenergetikisa da eleqtroenergiis momxmarebelTa mier operatiul-dispetCeruli marTvis subieqtebis miTiTebaTa ucilobeli Sesruleba.

164

_ yvela zomebis ganxorcieleba, romlebic mimarTulia eleqtroenergetikis funqcionirebis usafrTxoebis uzrunvelyofaze da avariuli situaciebis warmoSobis Tavidan acileba. _ zomebis miReba, romelic mimarTulia energetikuli simZlavreebis rezervebis Seqmnaze; _ eleqtroenergiis warmoebisa da moxmarebis moculobis grZelvadiani da moklevadiani prognozireba; _ eleqtruli da Tburi energiis gamomuSavebis kombinirebuli reJimebis prioritetuloba Semodgoma-zamTris periodSi magenerirebeli danadgarebis muSaobis reJimebis regulireba. _ operatiuli sadispetCero brZanebebisa da gankargulebebis ekonomikuri efeqtianoba, rac damyarebulia eleqtruli qselis muSaobis reJimebis optimizaciaze. _ ekonomikurad efeqtiani operatiul-dispetCeruli gaawyveti-lebis amorCeva warmoadgens iseT moqmedebas, romelic uzrunvelyofs eleqtroenergetikis teqnologiuri infrastruqturis usafrTxo da avariis gareSe funqcionirebasa da eleqtroenergiis xarisxs, rac unda Seesabamebodes teqnikur pirobebs da sxva moTxovnebs. _ energosistemebis daproeqtebis procesSi yuradRmisaRebia, gasaTvaliswinebelia da gamosayenebelia saxelmwifo regulirebisa da kontrolis Semdegi principebi da meTodebi. _ saqarTvelos erTiani eleqtruli qselis teqnologiuri marTvis erTianobis uzrunvelyofa. _ eleqtroenergetikaSi saxelmwifo sakuTrebis efeqtiani marTva. _ eleqtruli energiis mimwodebelTa da momxmarebelTa ekonomikuri interesebis balansis miRweva;

165

_ eleqtroenergiis momxmareblebisaTvis misawvdomobis uzrunvelyofa da maTi uflebebis dacva; _ saqarTvelos moqalaqeebis socialuri dacvis uzrunvelyofa eleqtroenergiaze fasebis (tarifebis) dausabuTeblad zrdaze; _ yvela aucilebeli pirobebis Seqmna investiciebis mosazidad eleqtroenergetikuli sistemis funqcionirebsa da ganviTarebis mizniT; _ eleqtroenergiis konkretuli bazris ganviTareba, eleqtroenergetikis calkeuli subieqtebis monopoluri saqmianobis SezRudva; _ eleqtroenergetikaSi bunebrivi monopoliebis obieqtebis momsaxurebis uzrunvelyofa da masze diskriminaciis akrZalva; _ eleqtroenergetikis sferoebSi saxelmwifo regulirebis elementebis SenarCuneba, sadac ar arsebobs anda SezRudulia konkurenciisaTvis aucilebeli pirobebi; _ eleqtroenergetikis subieqtebis funqcionirebaze informaciis miRebaze momxmareblebis daSvebisa da maTTvis saWiro informaciis daubrkoleblad miRebis uzrunvelyofa. daproeqtebisas aucileblad migvaCnia saxelmwifo regulirebisa da konotrolis Semdegi meTodebis gaTvaliswineba; _ eleqtroenergetikis seqtoris im subieqtebis saqmianobis regulireba da kontroli, romlebic mikuTvnebulia kanonis ZaliT bunebriv monopoliebs, maT Soris obieqtebis sainvesticio saqmianobis regulireba; _ damoukidebeli maregulirebeli organoebis saqmianobaze saxelmwifo kontrolis ganxorcieleba prduqciis (momsaxurebis) calkeul saxeebze maT mier fasebis â&#x20AC;&#x201C; tarifebis dadgenaze.

166

_ saxelmwifo antimonopoluri regulireba da kontroli, maT Soris erTiani wesebis dadgenaze eleqtroenergiis gadacemis momsaxurebaze da sxva. _ eleqtroenergetikaSi saxelmwifo sakuTrebis marTva; _ eleqtroenergetikis seqtorSi calkeuli saxis saqmianobaze licenzirebis da nebarTvebis gacema; _ eleqtroenergetikaSi teqnikuri regulireba; _ mezobeli qveynebis sistemaTaSorisi kavSirebis, maT Soris urTierTCaTvlebis sistemaTaSorisi eleqtruli qselebis urTierTobis wesebis damtkiceba. _ gansazRravs eleqtro momaragebis sferoSi saxelmwifo politikis ZiriTad mimarTulebebs; _ amuSavebs eleqtroenergetikis perspeqtiuli ganviTarebis programebs, qveynis energousafrTxoebis moTxovnebis Sesabamisad da misi socialur-ekonomikuri ganviTarebis prognozebis safuZvelze; _ amtkicebs eleqtruli qselebSi eleqtruli energiis kargvebis gansazRvrisa da kompesaciis wesebis meTodikas; _ eleqtroenergetikaSi zedamxedveloba da teqnikuri kontroli.

$5.4. biznes-gegmis ekonomikuri mniSvneloba energo obeiqtebis daproeqtebis saqmeSi TiToeuli saqmianobas, TiToeul dargs gaaCnia Tavisi specifikuri warmoebisa da kapitaldabandebebis efeqtianobis amaRlebis gzebi. amasTan yvela SemTxvevaSi am amocanis praqtikuli ganxorcieleba efuZneba, gegmiuri, samecnieroteqnikuri, ekonomikuri, inovaciuri da organizaciuli sakiTxebis sistemis damuSavebasa da ganxorcielebas, rac mimarTuli unda iyos energosistemis sawarmoo da sameurneo 167

saqmianobis marTvis gaumjobesebaze, xarjebis Semcirebasa da efeqtianobis amaRlebaze. am debulebis dakonkretebisas unda gaviTvaliswinoT, rom energosistemaSi warmoebisa da kapitaluri dabandebebis efeqtianobis amaRlebis gzebad iTvleba Sromis nayofierebis amaRleba mTlianad energosistemasa da mis sawarmoebSi, inovaciuri procesebis ganviTareba da warmoebis struqturis gaumjobeseba, gamosaSvebi produqciis xarisxis amaRleba misi saeqsporto saqonlad gadaqceva; prioritetul mimarTulebad unda CaiTvalos sawarmosa da energosistemaSi, produqciis warmoebaze xvedriTi xarjebis Semcireba, sawarmoo simZlavreebis ufro efeqtianad gamoyeneba, ufro meti yuradReba mieqces nedleulis, masalebis, saTbobisa da energiis ekonomikurad gamoyenebas, marTvis meTodebis gaumjobesebas, dagegmvisa da organizaciis axali meTodebis gamoyenebas, saproeqto simZlavreebis droulad eqspluataciaSi Seyvanas, yovelmxrivad unda moxdes korporaciuli Sromis kulturisa da marTvis meTodebis danergva. energetikul sawarmoebSi efeqtianobis amaRlebis problemebis ZiriTad aspeqtebs Soris ganixileba: _ efeqtianobis Sefasebis meToduri principebis gaumjobeseba da amis safuZvelze kapitaldabandebisa da warmoebis efeqtianobis amaRlebis gzebis gamokvleva. energosistemis kerZod da Semdgom mTlianad energetikis dargsa da qveynis ekonomikis mimarT. energetikis specifikis gaTvaliswinebiT efeqtianobis maCveneblebis jgufis gaumjobesebis amocanebisa da gzebis gaanalizeba warmoadgens erT-erT gamokveTil nawils. am maCveneblebis sistema gamoiyeneba aseve investiciebisa da inovaciuri saqmianobis efeqtianobis gasaangariSeblad.

168

saerTod cnobilia, rom TiToeul dargSi, Cvens SemTxvevaSi eleqtroenergetikul sistemaSi, warmoebisa da investiciebis gamoyenebis efeqtianobis gansazRvra da gaangariSeba aucileblad Sexamebulia saqmianobis saxesa da mis mier warmoebuli prduqciis adgilze qveynis ekonomikis ganviTarebis saqmeSi. eleqtroenergetikul sistemaSi warmoebisa da investiciebis gamoyenebis efeqtianobis amaRlebis amocana misi kapitaltevadobis, masStabebisa da ganviTarebis tempebis gamo warmoadgens qveynis erT-erT mniSvnelovan amocanas. amasTan erTad energetikaSi didi teqnologiuri Taviseburebebisa da sainovacio pirobebis gaTvaliswinebiT am amocanis gadawyveta xasiaTdeba arsebuli specifikiT da mniSvnelovnadaa damokidebuli teqnikur ekonomikuri gaTvlebis meTodis srulyofaze. investiciebis (kapitaldabandebebis) efeqtianobis maCveneblebi axasiaTebs faqtiur an mosalodnel kapitaltevadobas energosistemaSi aseve calkeul proeqtirebaSi (mSeneblobaSi) myof obieqtebSi amas garda es maCveneblebi gamoiyeneba sawarmoo-sameurneo saqmianobis Sedegebis SefasebisaTvis, mogebis, xarisxis donis da rentabelobis saxiT. miRweuli (mosalodneli) efeqtianobis sididis SefasebisaTvis saangariSo sidideebi SeiZleba SevadaroT Sesabamis normatiul sidideebTan, saukeTeso monacemebTan raTa movaxdinoT droSi maTi cvlilebis dinamikis analizi. investiciebis SedarebiT efeqtianobis maCveneblebi gamoiyeneba Sesadar teqnikur-ekonomikur gaTvlebSi gegmiuri saproeqto da teqnikuri gadawyvetilebebis, inovaciebis efeqtianobis SefasebisaTvis ZiriTadi fondebis rekonstruqciisa da modernizaciisaTvis, marTvis struqturuli mdgomareobis gardaqmnisaTvis menejmentis gaumjobesebis 169

mizniT. amasTan aucilebladaa gasaTvaliswinebeli is faqtori, rom nebismieri gegmiuri, teqnikuri Tu saproeqto gadawyvetileba SeiZleba realizebuli iqnas mxolod maSin, rodesac igi Rrmad iqneba gaanalizebuli da mocemuli varianti iqneba ekonomikurad mizanSewonili. amitom aseT SemTxvevaSi srulebiT araa sakmarisi SevasruloT eleqtroenergetikuli sistemis proeqtis erTi varianti, romelic SeiZleba erTi SexedviT Tavisi teqnikurekonomikuri maCveneblebiT warmoadgendes damakmayofilebels. amgvarad yvela sagegmo da gansakuTrebiT saproeqto namuSevrisaTvis ganuyofel nawils unda warmoadgendes teqnikuri gadawyvetilebebis ramdenime variantis ekonomikuri Sedareba, raTa SerCeuli iqnas optimaluri varianti, razedac Semdeg unda moxdes dafinanseba. aseTi analizis aucilebloba saWiroa, radganac saqme exeba did kapitaltevad dargs, rogoricaa eleqtroenergetikuli seqtori da misi nawili eleqtruli qselebi. am SemTxvevaSi araswori da ekonomikurad dausabuTebeli variantis realizaciam SeiZleba gamoiwvios didi sameurneo xarjebi. eleqtroenergetikaSi investiciebze Sesadari gansazRvris meTodi farTod gamoiyeneba misi obieqtebis daproeqtebis procesSi axali an moqmedi obieqtis gafarToebis an mSeneblobis optimaluri variantis SerCevis mizniT. rogorc wesi eleqtroenergetikuli sistemis daproeqtebis ZiriTad mizans warmoadgens axlad aSenebuli simZlavreebis eqspluataciaSi SeyvaniT mosaxleobisa da warmoebis, aseve mewarmeobisa da biznesis eleqtroenergiis mudmivi da saimedo uzrunvelyofa. am SemTxvevaSi saqme exeba ramdenime teqnikurad misaReb variantebs, romlebic akmayofileben daproeqtebis moTxovnebs mag. saWiroa imereTis regionis moTxovnis dakmayofileba gansazRvruli 170

raodenobis siTbosa da eleqtroenergiaze, am moTxovnebis Sesruleba SesaZlebelia Tboeleqtrocentralis aSenebiT quTaisis an samtrediis siaxloves organul-tyibulis qvanaxSirze an kolxeTis torfze an bilogiur masaze da energomomarageba saqvabebiT (qalaqebSi) da raionuli Tboeleqtrosadguris danawilebuli muSaobiT, rac SeiZleba regionis gareTac SeiZleba aSendes da Tburi energiis mowodeba moaxinos mocemul regionSi. proeqtirebis stadiaze teqnikur-ekonomikuri gaTvlebis Catarebis procesSi uzrunvelyofili unda iqnas mWidro meToduri kavSiri da warmoebisa da investiciebis efeqtianobis gansazRvraze gaTvlebis Tanmimdevroba. esaa Zalian rTuli sakiTxi, romelic mTlad Rrmad araa mecnierulad damuSavebuli, radganac optimaluri variantis gamosaTvlelad jer tardeba teqnikur-ekonomikuri gaTvlebi proeqtirebis stadiaze da misgan gancalkevebiT SerCeuli warmoebisa da investiciebis efeqtianobis gaangariSeba. mosalodnelia ekonomikurad araefeqtian saproeqto gadawyvetilebis miReba.

Cvenis azriT SedarebiTi investiciebis efeqtianobis maCveneblebis gaTvlebis safuZvelze SeirCeva ukeTesi Sesadarebeli saproeqto obieqtis (eleqtroenergetikuli sistema, qvesadgurebi, gadamcemi xazebi da sxva) varianti. magram mainc araa garantia imisa, rom es SerCeuli varianti uzrunvelyofs efeqtianobis misaReb maCveneblebs, amitom meore etapi anu warmoebis efeqtianobis maCveneblebis gansazRvra da investiciebis efeqtianobis gaTvla. amis Semdeg keTdeba daskvna, akmayofilebs Tu ara SerCeuli varianti efeqtianobis minimalurad dasaSveb pirobebs da SerCeuli varianti SeiZleba rekomendebuli iqnas sarealizaciod.

171

eleqtroenergetikuli sistemis daproeqtebis ekonomikur erT-erT safuZvels am SemTxvevaSi warmoadgens eleqtroenergetikul sistemaSi Tburi da eleqtruli energiisa da proeqtirebisaTvis moziduli investiciebis gamoyenebis efeqtianoba da misi maCveneblebi. am TvalsazrisiT hesebis daproeqtebisa da mSeneblobis, xolo SemdgomSi eqspluataciaSi gaSvebisa da muSaobis biznes-gegmis damuSavebas eniWeba gadamwyveti mniSvneloba. biznes-gegma Tavisi moculobiT moqmedebis xangrZlivobiTa dasagegmavi masalebis moculobiT yovelTvis efuZneba saproeqto obieqtis mniSvnelobas, samuSaobis moculobasa da mis adgils regionis adgilobrivi mmarTvelobis teritoriuli erTeulis ekonomikasa da socialuri politikis ganviTarebis saqmeSi.

$5.5. biznes-gegma da misi Taviseburebebi sabazro ekonomikaSi biznes-gegma warmoadgens samuSao dokuments, romelic gamoiyeneba mewarmeobis yvela sferoSi. igi aRwers firmis funqcionirebis process, gviCvenebs misi xelmZRvanelebi rogori xarisxiT aRweven Tavis miznebsa da interesebs _ kerZod pirvel rigSi mxedvelobaSi miiReba firmis momgebianobis donis amaRleba. biznes-gegma aris samuSao dokumenti romelSic mudmivad Seitaneba is cvlilebebi, romelic dakavSirebulia firmaSi mimdinare movlenebTan (bazris urTierTobaze, sadac moqmedebs firma da saerTod ekonomikaSi). biznes-gegma erTmaneTs akavSirebs Siga safirmo da makroekonomikur analizs, romelic tardeba specializebuli samecniero an sakonsultacio organizaciebis mier. biznes-gegmas, rogorc wesi amuSavebs yvela sawarmo, Tumca aseTi dokumentis 172

Sesadgenad SesaZleblobebi SeiZleba iyos sxvadasxva, mcire sawarmo iwvevs sakonsultacio firmas da masTan urTierTobiT amuSavebs gegmis ZiriTad parametrebs kargad damuSavebuli biznes-gegma exmareba firmas, gaizardos, moipovos axali poziciebi bazarze, miiRos investiciebi da kreditebi, Seadginos Tavisi ganviTarebis perspeqtiuli gegmebi axali saqonlisa da momsaxurebis warmoebis koncefcia da SearCios misi realziaciis racionaluri meTodebi. biznes-gegmis mizania Seiswavlis firmis saqmianobis konkretuli mimarTulebebi (saqoneli, momsaxureba) gansazRvrul bazarze Camoyalibebul organizaciul-ekonomikur pirobebSi da igi eyrdnoba: _ warmoebis konkretul proeqts gansazRvruli saqonlisaTvis (momsaxureba) _ Cvens SemTxvevaSi mcire hesis konkretuli proeqti da konkretuli saqoneli _ eleqtroenergiis warmoeba. _ sawarmoo-sameurneo da komerciuli saqmianobis yovelmxrivi analizi, romlis mizans warmoadgens misi susti da Zlieri mxareebis gamovlena, specifikisa da gansxvavebisa sxva firmebTan SedarebiT. _ konkretuli proeqtis (amocanebis) realizaciisaTvis konkretuli finansuri, teqnikur-ekonomikuri da organizaciuli meqanizmebis Seswavla, romlebic gamoiyeneba ekonomikaSi. Cvens SemTxvevaSi firmis saxiT warmodgenilia sainvesticio proeqti mikrohesis mSeneblobis gansaxorcieleblad. biznes-gegma warmoadgens erT-erT ZiriTad dokuments, romelic gansazRvravs firmis funqcionirebis strategias. strategiis realizacia emyareba farTo sainvesticio programebs, romelis Sedgenilia gansazRvrul periodSi urTierT dakavSirebuli teqnikur, organizaciul da ekonomikur cvlilebebze. biznes-gegma moicavs sainvesticio 173

programis erT nawils, romlis realizaciis vada yovelTvis SezRudualia ramdenime wliT, rac saSualebas gvaZlevs gaTvaliswinebul RonisZiebebze mogvces sakmarisad zusti ekonomikuri Sefaseba. biznes-gegmis Taviseburebas, rogorc strategiuli dokumentisa warmoadgens misi dabalansebuloba amocanebis dayenebaze firmis realuri finansuri SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT. biznes-gegma miRebuli, rom iqnas masSi gaTvaliswinebuli RonisZiebebi uzrunvelyofili unda iyos aucilebeli safinanso resursebiT; aseTi proeqtebi unda iyvnen aramarto inovaciuri e.i. gamoirCeodes samecnieroteqnikuri monacemebiT, aseve sakmaod kargad damuSavebuli, gviCvenebdes rogori xarjebia gasawevi maT realizaciaze da ekonomiurad ras mogvcems es saqme. inovaciurobisa da sarisko dones gansazRvravs kapitalis mozidvis xerxebi. biznes-gegmis ZiriTadi funqciebi warmodgenilia ori mimarTulebiT: 1. Sigasafirmo saqmianoba, romelic moicavs Semdeg mimarTulebebs: a) firmis ganviTarebis (koncefcia) strategiis damuSaveba da misi saqmianobis calkeuli mimarTulebebis dakonkreteba. b) axali produqciis (momsaxurebis) Seqmnis ganxorcieleba da damuSaveba. g) firmis Siga samecniero, teqnikuri, sawarmoo da komerciuli potencialis Sefaseba da rezervebis gamovlena. d) axali teqnologiebis danergvaze RonisZiebebis momzadeba da ganxorcieleba da danadgarebis SeZena. e) sakuTari muSebisa da specialistebis gadamzadeba da axali kadrebis SerCeva. v) firmis saqmianobis finansuri Sedegebis kontroli. z) firmis saqmianobaSi riskebis Semcirebaze RonisZiebebi. T) firmis keTilsasurveli imijis Camoyalibeba. 2. gare funqciebi, romlebsac miekuTvneba: a) proeqtebis sarealizaciod investiciebis mzidva. b) saxelwmifo (regionalur) programebSi proeqtis CarTvis dasabuTeba da centrali174

zebuli wyaroebidan saxsrebis miReba. g) sabanko kreditis miReba. e) erToblivi sawarmoebis Seqmnis aucileblobis organizaciul-finansuri dasabuTeba da moziduli kapitalis gamoyeneba. RonisZiebebis damuSaveba da ganxorcieleba safiananso-samrewvelo jgufebis Sesaqmnelad. amgvarad mikrohesis biznes-gegma warmoadgens ara marto firmis Siga dokuments aseve SeiZleba gamoyenebuli iqnas kreditorTa da investorTa mosazidad.

$5.6. biznes-gegmis momzadeba da gamoyeneba biznes-gegmis momzadeba SeuZlia menejerebs, mewarmes firmaSi, anda firmebis jgufis sakonsultacio firmis meSveobiT. nebismieri axli saqonlis momsaxurebis, warmoebis marTvisa da organziaciis axali meTodis ideis warmoSobisas aucilebelia biznes-gegma. biznes-gegma axdens perspeqtiuli situaciis Sefasebas rogorc firmis SigniT aseve mis gareTac. igi aucilebelia firmis xelmZRvanelobisaTvis saaqcionero sakuTrebis pirobebSi firmis orientirebisaTvis. amis safuZvelze xelmZRvanelobas gamoaqvs gadawyvetileba, firmis mogeba rCeba firmaSi, romelsac iyeneben warmoebis ganviTarebisaTvis da organizaciul-sawarmoo struqturis ganxorcielebisaTvis. biznes-gegma aqtiurad exmareba partnioruli firmebis erToblivi saqmianobis koordinirebas, organizacias uwevs firmebis jgufis erTobliv dagegmas. yvela SemTxvevaSi isini erToblivad afinanseben proeqts biznes-gegmis damuSavebis organziaciis sqema naCvenebia nax. 5.4.

175

nax. 5.4. biznes-gegmis organizaciuli sqema mocemuli biznes-gegmis damuSavebis organizaciuli sqema gvaZlevs warmodgenas biznes-dagegmvis mTel procesze, romelic moicavs biznes-gegmis damuSavebis yvela elements. imis gamo rom biznes-gegma es aris mtkicebulebaTa mTeli sistemis Tavmoyra, romlis gacnobiT investori rwmundeba proeqtis sargeblianobaSi, amiT sazRvravs 176

momavali warmoebis mdgradobisa da sicocxlisunarianobis xarisxs iTvaliswinebs samewarmoe saqmianobis riskebs, akonkretebs am biznesis perspeqtivebs misi ganviTarebis raodenobrivi da xarisxobrivi maxasiaTeblebis meSveobiT, ayalibebs perspeqtiuli (struqturuli) Sexedulebis firmebaze, mis muSa garemos da dagegmavs RirebulebiTi gamocdilebis safuZvelze. nax. 5.5. mocemulia biznes dagegmvis procesi.

nax. 5.5. biznes-dagegmvis procesi 177

nax. 5.4 da 5.5 safuZvelze warmovadgenT biznes-gegmis damuSavebis processa da monawileobis saqmianobas dagegmvis TiToeul etapze nax. 5.6 mocemuli biznes-gegmis procesi.

nax. 5.6. biznes-gegmis damuSavebis procesi da monawileni 178

biznes-gegmis damuSavebis Tanmimdevroba saSualebas gvaZlevs davrwmundeT biznes-ideis perspeqtiulobaSi, amitom moqmedebebi, romlebic unda ganxorcieldes ise unda iyos erTmaneTTan misadagebuli, rom adgili ar hqondes dadgenili miznidan gadaxvevas. biznes-gegmis damuSavebisaTvis Sesasrulebelia Sedmegi etapebi: 1. saqonlis Sesaxeb informaciis Segroveba da analizi; 2. warmoebuli produqciis (momsaxurebis) gasaReba marketingi.

3. firmis mdgomareobis, SesaZleblobebisa da perspeqtiulobis analizis, firmis arwera.

4. sawarmoo gegma: moTxovnilebaTa da uzrunvelyofis gzebi, farTobebiT, danadgarebiT, kadrebiTa da sxva resursebiT, saWiroa Sesruldes angariSebi mogebasa da zaralze, fuladi saxsrebis moZraobaze.

5. moTxovnili kapitalis angariSi da finansirebis wyaroebis moZieba safinanso gegma.

6. proeqtis mizanmimarTuleba da maStaburobis gansazRvra. efeqtianobis gansazRvra.

7. proeqtis organziaciuli struqturis, samarTlebrivi uzrunvelyofisa da realizaciis mimdinareobaTa gansazRvra. organizaciuli gegma.

8. riskebisa da garantiebis sakiTxebis gadawyveta.

9. masalebis Sekreba da danarTis Sedgena.

10. proeqtis mokle Sinaarisis Sedgena. reziume.

11. anotaciis Sedgena proeqtze.

12. satitulo furclis Sevseba. rodesac vangariSobT mosaTxovn kapitals saWiroa gaangariSebuli iqna saprognozo balansi, gadasaxadebis gadaricxva da finansuri Sedegebi amogebis vada, momgebianobis indeqsi, rentabelobis Siga norma. sufTa dayvanili mogeba. proeqtis mrgZnobiarobis analizi. yvela etapze sadac 179

vatarebT analizs an gaangariSebebs yuradReba mivaqcioT xarjebs, riskebisa da proeqtis realizaciis drois Semcirebas.

$5.7. hesebis daproeqtebis da biznes-gegmiT gaTvlili gamoyenebuli investiciebis efeqtianoba ekonomikuri efeqtianobis gansazRvras didi mniSvneloba eniWeba da igi aris aramarto eleqtroenergetikuli sistemis aseve nebismieri energetikuli sawarmos, maT Soris hesebis sameurneo saqmianobis menejmentis aucilebeli safuZveli. TviT ekonomikuri efeqtianobis swori daangariSeba aucileblobas warmoadgens pirvel rigSi proeqtirebis processa da misi realizaciis dros, Semdgom warmoebaSi sawarmoo saqmianobasa da menejmentSi. sabazro pirobebSi moqmedi nebismieri sawarmos (firma, organizacia) ZiriTad mizans warmoadgens gamoSve-buli porduqciis (momsaxurebis) raodenobrivi da xarisxo-brivi maCveneblebis gaumjobeseba, kerZod warmoebisaTvis (momsaxurebisaTvis) saWiro Sromis, masalebisa da resursebis maqsimaluri ekonomia, gamosakveTia Sromis pirobebis gaumjobesebis, axali teqnikisa da teqnologiebis danergvis meTodebi, romlis drosac minimizirebuli xdeba Sromis danaxarjebi. eleqtroenergetikul sistemaSi hesebis daproeqtebiTa da biznes-gegmis damuSavebiT xdeba Tvisobrivi cvlileba da ganviTareba mocemuli saqmianobisa, rac SeiZleba ganxorcieldes sxvadasxva gziT an SerCeuli variantiT, romelic TavisTavad gansxvavdeba rogorc danaxarjebis raodenobiT, aseve maTi Sesrulebis periodebiT.

180

eleqtroenergetikul sistemaSi hesebis daproeqtebiTa da biznes-gegmis damuSavebiT dakmayofilebuli unda iqnas mravalmimarTulebiani da sxvadasxva ganzomilebiani moTxovnebi. pirvel rigSi energetikis ganviTarebis saxelmwifo politikis, mTavrobis energetikuli programisa, mosaxleobis ZiriTadi moTxovna aucilebeli eleqtroenergiisa da siTbos miwodebaze, rac unda iyos uwyveti da saimedo. parametrebis dakmayofileba, romlebic SesabamisobaSi unda iyos saerTaSoriso da dargobriv standartebTan, adgilobrivi resursebis maqsimalurad gamoyenebaze, xarjebis optimizacia da sxva. e.i. energosisitemaSi hesebis daproeqtebisas gamoyenebuli unda iqnas menejmentis ZiriTadi moTxovna minimaluri Sromis danaxarjebiT maqsimaluri Sedegis miReba, rac mimaCnia mTavar miznad anu ekonomikur efeqtad Tu amas davumatebT sworad gaTvlil biznes-gegmas miT ufro ukeTesi. aseve, rogorc Cven aRvniSneT wina masalebSi, energosistemaSi hesebis daproeqtebisas da biznes-gegmis daproeqtebisas SeiZleba gamoyenebuli iqnas efeqtianobis gansazRvris orive forma absoluturi anu saerTo da SedarebiTi an SefardebiTi efeqtianoba. absoluturi efeqtianobis meTodi saSualebas gvaZlevs daviangariSoT rogorc energosistemis aseve calkeuli misi obieqtebis proeqtirebasa da mSeneblobaze investiciebis efeqtianoba. jer proeqtirebis procesSi variantis SerCevis dros da inovaciuri procesisa calke (axali teqnologiis, axali teqnikis danergva) Tu SedarebiTi efeqtianobis meTods gamoviyenebT energosisstemaSi hesebis daproeqebisa da biznes-gegmis damuSavebis dros da ekonomikuri upiratesoba eniWeba mas, romelic arCeulia saproeqto variantis optimaluri xarisxis gansazRvris dros.

181

energosistemaSi hesebis daproeqtebisa da biznes-gegmis damuSavebis ekonomikur safuZvlad gamoikveTeba efeqtianobis meTodi â&#x20AC;&#x201C; absoluturi ekonomikuri efeqtianoba, romelic eyrdnoba mis Semdeg ZiriTad maCveneblebs: mogeba, rentabeloba, fondamogeba fondkapitaltevadoba, fondSeiaraReba, TviTRirebuleba, Sromis nayofiereba da sxva. efeqtianobis saproeqto maCvenebeli energosistemaSi hesebis proeqtirebisas ganisazRvreba wliuri da perspeqtiuli proeqtebis yvela etapze, magram roca energosistemaSi hesebis proeqtis SerCeuli optimaluri variantis realizaciis efeqtianobis faqtiuri da saprognozo maCvenebeli unda SevadaroT maT normatiul mniSvnelobebs da gasuli periodis analogiur maCveneblebs, TavisTavad cxadia Sesabamisi energetikuli warmoebis mowinave sawarmoTa maCveneblebs. energosistemaSi hesebis proeqtirebis realizaciis procesSi absoluturi ekonomikuri efeqtianobis umTavres maCveneblad gamoiyeneba sabazro pirobebisaTvis saintereso maCvenebeli mogebis nazrdis fardoba da am mogebis miRebaze gaweuli danaxarjebTan da aseve misi Sebrunebuli sidide mogebis miRebaze gaweuli kapitaluri xarjebis gamosyidvis vada. praqtikaSi cnobilia saproeqto da proeqtis realizaciis procesSi â&#x20AC;&#x201C; mSenebare sawarmoebSi investiciebis absoluturi ekonomikuri efeqtianobis maCvenebeli ganisazRvreba rogorc am obieqtebis eqspluataciisas erTi wlis ganmavlobaSi miRebuli mogebis fardoba proeqtirebisa da biznes-gegmis proeqtis realizaciis procesSi saxarjTaRricxvo RirebulebasTan, aseve saproeqto da mSenebare hesebze investiciebis gamosyidvis vada rogorc saxarjTaRricxvo Rirebulebis fardoba wliur mosalodnel mogebasTan.

182

fardobiTi ekonomikuri efeqtianobis angariSi gamoiyeneba Semdegi saxis saqmianobebsa da samuSaoebSi: 1. qveyanaSi axali eleqtroenergetikuli sistemis, axali hesebis, energosawarmoebisa da obieqtebis ganlagebis raionis dasabuTebisas (energotevadi da Tbotevadi).

2. ekonomikur regionebSi eleqtroenergetikul sistemaSi hesebisa da sxva obieqtebis ganviTarebis mimarTulebis SerCevisas; 3. energetikis masStabiT axali hesebisa da energetikul sawarmoTa investiciebis racionaluri gzebis gansazRvrisas; mag. saqarTvelos eleqtroenergetikis ganviTarebis ekonomikurad mizanSewonil mimarTulebad miCneulia kondensaciuri tipis eleqtrosadgurebisa da hidroeleqtrosadgurebis mSenebloba.

4. saproeqto da teqnikur gadawyvetaTa ekonomikurad mizanSewonili SerCevisas â&#x20AC;&#x201C; ZiriTadi energetikuli danadgarebis raodenobis gansazRvrisas eleqtroenergetikul sistemaSi, energetikuli danadgarebis erTeuli simZlavreebis ganszaRvrisas, eleqtrogadamcemi xazebis Zabvebis SerCevisas, hesebis eqspluataciis Tanamedrove teqnologiebis gamoyenebisas da sxva.

$5.8. hesebSi inovaciuri procesebis ekonomikuri efeqtianoba yovelgvari teqnikuri siaxle moiTxovs ekonomikur dasabuTebas. ekonomikuri efeqtianoba SeiZleba ganvsazRvroT teqnikis danergviT miRebuli ekonomiis SefardebiT mis warmoebaze gaweul danaxarjebTan.

E= 183

A W

sadac E _ efeqtianobis koeficientia; A _ miRebuli ekonomikuri efeqti; W _ am efeqtis miRebaze gaweuli danaxarjebi. efeqtianoba da efeqti sxvadasxva mcnebaa. efeqti (A) gviCvenebs, Tu ras aZlevs sazogadoebas mocemuli teqnikis da RonisZiebebis danergva, xolo efeqtianoba (E) gviCvenebs efeqtis Tanafardobas danaxarjebTan. axali teqnikis danergviT miRebul efeqtSi (A) Sedis sazogadoebrivi Sromis danaxarjebis ekonomika; produqciis xarisxis gaumjobeseba; qveynis Tavdacvisunarianobis zrda; warmoebis kulturis amRleba da sxv. agreTve saWiroa gavarCioT maCveneblebi, romlebic gazomvas eqvemdebarebian da romlebic gazomvas ar eqvemdebarebian. pirvelni, SeiZleba gamovsaxoT cifrebiT. amasTan, SeiZleba isic ver gamovsaxoT fulad formaSi. amitom gaangariSebisas saWiroa maTi dayeneba erT safuZvelze â&#x20AC;&#x201C; sazogadoebrivi Sromis danaxarjebis ekonomiaze. ekonomikuri efeqtis yvela saxe naCvenebi unda iyos axsna-ganmartebiT baraTSi, romelic Tan axlavs proeqts, ris safuZvelzec SeiZleba gamovsaxoT sazogadoebrivi Sromis danaxarjebis ekonomia da Tu efeqti gamosaxuli iqneba sazogadoebrivi Sromis danaxarjebis ekonomiiT maSin A=W da efeqtianobis formula SeiZleba gamovsaxoT formuliT:

E=

Î&#x201D;W W

sabolood, yovelgvari danaxarji daiyvaneba fulad formaze. hesebSi axali teqnikis danergvisa da eqspluataciis yvela xarjebi SeiZleba gavaerTianoT or jgufad: 1. kapitaluri dabandebani; 184

2. saeqspluatacio xarjebi. kapitaldabandebebSi Sedis: manqanis Rirebuleba; mis transportirebasa da montaJze gaweuli xarjebi; mis mier dakavebuli sawarmoo farTis Rirebuleba. hesebSi kapitaldabandebebi xorcieldeba im momentSi, roca erTi Tu ori manqana esqpuataciaSi Sedis, xolo saeqspluatacio xarjebi ki moicavs manqanis gamoyenebis mTeli drois manZilze gaweul xarjebs. masSi Sedis momsaxure personalis xelfasi, momavalSi mis remontze gaweuli xarjebi SeiZleba miviRoT produqciis TviTRirebulebis tolad. umartives SemTxvevaSi, roca vamuSavebT biznes-gegmas da xdeba ori variantis Sedareba (erTi nayofierebiT da sxva ekonomikuri maCveneblebiT), ekonomikuri efeqtianobis gaangariSeba xdeba kapitaldanaxarjebiTa da saeqspluatacio xarjebiT. 1. SemTxveva K2<K1 lari C2 = C1 lari/weli meore variantis efeqtianoba SeiZleba gaviangariSoT kapitaldabandebis SefardebiTi ekonomiiT

μ=

100 ⋅ ΔK э К1 − К 2 = ⋅100% К1 К

sadac μ _ kapitaldabandebis SefardebiTi ekonomiaa;

ΔK э _ kapitaldabandebis absoluturi ekonomia.

2. SemTxveva K2<K1 lari C2 < C1 lari/weli meore variantis efeqtianoba SeiZleba gamovsaxoT saeqspluatacio xarjebis damatebiT rentabelobis saSualebiT; 185

Δρ E = Δρ E

_

100 ⋅ ΔC Э 100(C1 − C 2 = (%) E1 E1

saeqspluatacio

xarjebis

damatebiTi

rentabeloba;

ΔCЭ

_

saeqspluatacio

xarjebis

absoluturi

ekonomia; igi gviCvenebs, Tu ramdenad Semcirda saeqspluatacio xarjebi meore variantSi pirvelTan SedarebiT. 3. SemTxveva K2<K1 lari C2 < C1 lari/weli aseT SemTxvevaSi meore varianti aris ekonomiurad maRalefeqtian, ramdenadac igi iZleva ekonomias, rogorc kapitaldabandebaSi, aseve saeqspluatacio xarjebSi. ekonomiuri efeqtianoba SeiZleba ori maCvenebliT gaviangariSoT. 1. kapitaldabandebis SefardebiTi ekonomiiT:

μ=

K1 − K 2 ⋅100 K1

2. saeqspluatacio xarjebis damatebiTi rentabelobiT

Δρ E =

C1 − C 2 ⋅100 C

3. SemTxveva K2>K1 lari C2 < C1 lari/weli pirveli variantisas naklebi kapitaldabandebebia saWiro, magram meti saeqspluatacio danaxarjebi. meore varantisas ki saWiroa iseTi maCveneblis gaangariSeba, rogoricaa damatebiTi kapitaluri xarjebis gamosyidvis vadaG( τ ).

186

meore variantis ekonomiuri efeqtianoba gaiangariSeba saeqspluatacio xarjebis damatebiTi kapitaluri dabandebis gamosyidvis vadis maCvenebliT:

τ faq. =

ΔK K 2 − K 1 = (weli) ΔC C1 − C 2

sadac ΔK _ aris damatebiTi kapitaluri xarjebi (lari) ΔC _ aris wliuri saeqspluatacio xarjebis ekonomia (lari/weli); τ faq. _ aris damatebiTi kapitaluri xarjis gamosyidvis faqtiuri vada, wlebi. rogorc Cans, gamosyidvis faqtiuri (saangariSo) vada aris drois monakveTi, romlis ganmavlobaSic ufro srulyofili teqnikuri variantis gatarebiT miRebuli warmoebis danaxarjebis ekonomia an produqciis TviTRirebulebis Semcireba gamoisyidvis kapitaltevadi variantis gatarebisaTvis saWiro damatebiT kapitalur xarjebs. e.i. hesebis biznes-gegmaSi dasabuTebis teqnikurekonomikuri gaangariSebisas gamosyidvis vadis meTodis angariSi saSualebas gvaZlevs erTmaneTs SevuTanazomoT saproeqto variantis damatebiTi kapitaluri xarjebi da wliuri saeqspluatacio xarjebi, ris safuZvelzec virCevT ufro racionalur variants. damatebiTi kapitaluri xarjebis Sebrunebul sidides uwodeben SefardebiTi ekonomikuri efeqtianobis koeficients:

E faq. =

1

τ faq.

=

ΔC C 2 − C1 = ΔK K 1 − K 2

ekonomikurad mizanSewonili variantis SerCeva SeiZleba damatebiTi kapitaluri xarjebis gamosyidvis faqtiuri vadisa da E faq. -is feqtis SedarebiT maT normatiul mniSvnelobebTan. kapitaluri xarjebis gamosyidvis faqtiuri vadisa da ekonomiuri efeqtianobis faqtiuri koeficientebis SedarebiT 187

maT normatiul mniSvnelobebTan Tnom. da E nom. e.i. ori Sesadari variantidan is varianti iqneba ekonomikurad mizanSewonili, romlis damatebiTi kapitaluri xarjebis gamosyidva warmoebs danaxarjebis SemcirebiT ekonomikurad misaReb droSi. am vadis maqsimaluri done aris gamosyidvis nomratiuli vada, agreTve, ori Sesadari variantidan ekonomikurad misaRebia is varianti, romlis warmoebis danaxarjebis ekonomia damatebiTi kapitaluri xarjebis gamoangariSebiT, metia mis normatiul sidideze. winaaRmdeg SemTxvevaSi upiratesoba eZleva im variants romelic nakleb kapitalur xarjebs moiTxvos, Tundac adgili hqondes TviTRirebulebis zrdas, e.i. gamosyidvis vadis maCvenebeli gansazRvravs teqnikuri RonisZiebebis yvelaze kapitaltevadi variantis SesaZleblobas. dasaSvebi normatiuli maCveneblebis umciresi mniSvnelobis dros damatebiTi kapitaluri xarjebis gamosyidvis nomratiul vadad erovnul meurneobaSi mTlianad udris 3-4 wels. avtorebis mier, n. samsonia, d. ComaxiZe, m. gudiaSvili `saTbob-energetikuli kompleqsis sawarmoTa ekonomika~, mtkicebiT damatebiTi kapitaluri xarjebi da SefardebiTi ekonomikuri efeqtianobis nomatiuli maCveneblebi jer kidev moklebulia mecnierul safuZvels â&#x20AC;&#x201C; igi miaxloebiTi mniSvnelobebisaa. ekonomikuri mecnierebis winaSe dgas amocana dargobrivi normativebis Semdgomi srulyofisaTvis, romlis drosac mxedvelobaSi miiReba normatiuli maCveneblebis gansazRvruli ZiriTadi faqtorebi: ZiriTadi fondebis dargobrivi struqtura, kapitaltevadoba da fondtevadoba da sxv. warmoebis rentabelobis done sxvadasxvaa agreTve iseT dargebSi, sadac teqnikuri progresi sxvadassxvaa, sadac teqnikuri progresi sxvadasxva raodenobis ekonomikuri stimulirebis fondebs moiTxovs. magaliTad, rac ufro maRalia damatebiTi kapitaluri xarjebis nomratiuli vada (da Sesabamisad naklebia SefardebiTi ekonomikuri efeqtianobis normatiuli maCvenebeli), mocemul dargSi iqneba ukeTesi pirobebi 188

teqnikuri progresis ekenomikuri stimulirebisaTvis. srulyofili teqnikis danergva dakavSirebulia kapitaluri xarjebis gadidebasTan. gamosyidvis vadis SedarebiT maRali normatiuli maCvenebeli ekonomikurad gamarTlebulia iseT dargebSi, sadac teqnikuri progresi iwvevs Sromis mwarmoeblurobis mkveTr amaRlebas da produqciis TviTRirebulebis mniSvnelovan Semcirebas. jamuri xarjebis meTodi ekonomikurad efeqtiani variantis SerCeva damatebiTi kapitaluri xarjebis gamosyidvis vadis gaangariSebis meTodiT martivia da srulyofili mxolod im SemTxvevaSi, roca saWiroa orive variantis Sefaseba.

Sesadari variantebis ricxvis gadidebisas ekonomikurad xelsayreli variantis SerCevis samuSaoebi tardeba. im SemTxvevaSi, roca saWiroa sami an meti variantis an teqnikuri RonisZiebebis ekonomikuri Sefaseba, gamoyeneba jamuri dayvanili xarjebis minimumis formula Зi = Enorm. ⋅ K + Ci = min. sadac _ Зi aris dayvanili xarjebi TiToeuli i-uri variantisaTvis; Ci da Ki _ i-uri variantisaTvis yovelwliuri saeqspluatacio xarjebi lari/weli; da erTdrouli kapitaluri xarjebi; Enorm. ⋅ K axasiaTebs kapitaluri xarjebis (K) im nawils, romelic kompensirdeba wliuri saeqsplutacio xarjebis ekonomiiT. masasadame, TiToeuli variantis jamuri kapitaluri xarjebi esaa mimdinare danaxarjebis (TviTRirebulebisa) da erTdrouli kapitaluri danaxarjebis jami erTdrouli kapitaluri xarjebi gamravlebulia efeqtian normatiul 189

koeficientze (Enorm), wliur saeqspluatacio xarjebTan (produqciis TviTRirebulebasTan) SeTanazomvis mizniT. Tu I variantis jamur dayvanil xarjebs aRvniSnavT З1iT, II variantis _ З2 –iT da a.S. i-uri variantisaTvis _ Зi –iT, З1 = Enorm. ⋅ K 1 + l1 З2 = Enorm. ⋅ K 2 + l2 З1 = Enorm. ⋅ K 2 + l3 -----------------------Зi = Enorm. ⋅ K i + li aseT SemTxvevaSi ekonomikurad efeqturi iqneba is varianti, romlis jamuri dayvanili xarjebi iqneba minimaluri, Tu SesarCevi gvaqvs erTi varianti, sami teqnikuri variantidan, romelTa kapitaluri da saeqspluatacio xarjebia: K1 = 12 mln lar. l1= 2 mln l/weli K2 = 15 mln lar. l2= 1 mln l/weli K3 = 20 mln lar. l3= 0,8 mln l/weli roca efeqtianobis normatiuli koeficienti udris 0,15-s, TiToeuli variantis jamuri dayvanili xarjebi iqneba: З1 = 0,15 ⋅12 + 2 = 2,80 mln lar. З2 = 0,15 ⋅15 + 1 = 3,25 mln lar. З3 = 0,15 ⋅ 20 + 0,8 = 3,08 mln lar. rogorc Cans, ekonomikurad efeqtiania 1 varianti. aseTi gaangariSebis Catareba mizanSewonilia im SemTxvevaSi Tu hesebis biznes-gegmis gaTvlili variantebi axlosaa erTmaneTTan mniSvnelobebiT.

190

Tavi 6. energomeurneobis struqtura sawarmoo procesis organizacia da remontebis marTva energokompaniebSi $6.1. energosawarmoebSi sawarmoo procesis organizacia energomeurneobaSi sawarmoo procesi Sedgeba energiebis warmoebis, gadacemis, ganawilebisa da moxmarebisagan. momxmarebeli, gardamqmneli da magenerirebeli danadgarebi dakavSirebulia samrewvelo kvanZebis energomomaragebis sistemebTan, aseve erTmaneTs Soris _ qselebiTa da gamanawilebeli mowyobilobebiT da qmnian sawarmos energomomaragebis sistemas. sawarmoo procesis gansazRvra xdeba sawarmoTa energomeurneobis sawarmoo struqturiT. Sromis nayofiereba da warmoebis xarjebic aseve uSualod dakavSirebulia energomeurneobis SigniT Sromis danawilebasa da mis sawarmoo struqturaze, rac moiTxovs mis mudmiv gaumjobesebasa da Sesabamisad gansazRvrul xarjebs. es mdgomareoba yovelTvis warmoadgens sawarmoo procesis efeqtiani marTvis Ziebis process.

Tanamedrove sawarmoebis (maT Soris energosawarmoebSi) energomeurneobis sawarmoo struqtura warmoadgens sawarmoo qvedanayofebis Semadgenlobas (saamqroebi, ubnebi), marTvis organoebs (biuroebi, jgufebi), maT ricxvsa da urTierTobas produqciis warmoebis procesSi. struqturis marTvac swored Seadgens energomeurneobis qvedanayofebs Soris Sromis danawilebas, rac gamiznulia produqciis warmoebisa da momsaxurebis gawevis mizniT. energomeurneobaTa saxeebi, rogorc avRniSneT mniSvnelovnadaa dakavSirebuli dargobriv mikuTvnebasTan, 191

produqciis saxesTan, sawarmoo urTierTobebsa da teqnologiebTan da sxva faqtorebTan. sawarmoo struqtura gamoxatavs energomeurneobis organizaciul da teqnologiur Taviseburebebs, rogorc marTvis obieqtisas. igi gviCvenebs procesebis, saSualebebisa da Sromis sagnebis gaerTianebis xasiaTs sxvadasxva saxis energiebis warmoebisas, gadacemisas, ganawilebisas da moxmarebisas, aseve samontaJo da saremonto samuSaoebis Sesrulebas. energomeurneobis sawarmoo struqtura organizaciuli TvalsazrisiT warmoadgens saamqroebsa da ubnebis urTierTkavSirs sawarmos struqturaSi, xolo teqnologiuri midgomiT ki xasiaTdeba konkretuli danadgarebiTa da qselebis ganlagebis wesiTa da SemadgenlobiT, romlebic uzrunvelyofen energiis warmoebis, gadacemisa da ganawilebis process, saremonto da samontaJo samuSaoebs, aseve maT momsaxurebas. energomeurneobis sawarmoo struqtura dinamiuri unda iyos da icvlebodes sawarmos ganviTarebis pirobebSi. es Tviseba saSualebas iZleva kompleqsurad gadavwyvitoT energomeurneobis sawarmoo struqturis formire-bis amocanebi. sawarmoebis energomeurneoba sawarmoo TvalsazrisiT iyofa Semdegi mimarTulebebis mixedviT: saerTo sawarmoo (sasadguro, saqselo, saqarxno da a.S.) energomeurneoba, romelSic Sedis: magenerirebeli da gardamsaxi danadgarebi, energoqselebi, saerTosaqarxno da sasadguro daniSnulebis Senobebisa da nagebobebis gamanawilebeli qselebi da energomimRebebi. saamqros energomeurneobaSi Sedis sawarmoo saamqroebis energomimRebebi, saamqros gardamsaxi danadgarebi, Sidasaamqrouli, gamanawilebeli qselebi, gamaTbobel192

saventilacio xelsawyoebi. saerTo sawarmoo (sasadguro, saqselo, saqarxno da a.S.) energomeurneobis eqspluatacia xorcieldeba specialurad organizebuli energosaamqroebis meSveobiT, romlebic Tavisi saqmianobis xasiaTiT iyofa sam ZiriTad jgufebad: saeqspluatacio saamqroebi, romlebic axorcieleben saeqspluatacio momsaxurebas energomomxmarebel danadgarebze, qselebsa da magenerirebel mowyobilobebze. saremonto saamqroebi, sadac swarmoebs specializebuli danadgarebis montaJi da remonti.

Sereuli saamqroebi, sadac xdeba energodanadgarebis saeqspluatacio momsaxureba, montaJi da remonti. praqtikaSi cnobilia energomeurneobis sxvadsaxva formebi da rodesac sawarmos energomomarageba centralizebulad xorcieldeba anu Cvens SemTxvevaSi igi pirdapiri momxmarebelia da pirdapiraa fideriT mierTebuli hes-is an Tec-is salteebze am SemTxvevaSi energomeurneobaSi Sedis mxolod energomimRebebi, gamanawilebeli qselebi da gardamsaxi danadgarebi da SeiZleba gaerTianebuli iqnas or saamqroSi eleqtruli (eleqtruli qselebisa da energodanadgarebis eqspluatacia da remonti) da TboZaluri (TboZaluri danadgarebis, sakompresoro da satumbi, kanalizaciisa da orTqlis, Tbofizikuri, wylisa da sahaero xazebis eqspluatacia da remonti), kavSirisa da signalizaciis (sadispetCero kavSiri, radiokavSiri, signalizacia da a.S.) saremonto-saeqspluatacio samuSaoebis organizaciis formis amorCeva unda xdebodes yovel calkeul SemTxvevaSi teqnikur-ekonomikuri gaTvlebis safuZvelze sxvadasxva maCveneblebis gaTvaliswinebiT.

193

$6.2. energosawarmoebis sawarmoo struqtura sawarmoo struqtura Tavisi arsiT warmoadgens sawarmoo qvedanayofebis erTobliobas, maT urTierTkavSirsa da gaaadgilebas. sxvadasxva samrewvelo sawarmoebSi teqnologiuri procesebis moTxovnebi konkretul SemTxvevebSi iwvevs aucileblobas daiyos sawarmo ufro wvril sawarmoo qvedanayofad _ saamqroebi, ubnebi (saamqros SigniT), samuSao adgilebi. samuSao adgilad gamoixateba sawarmoo farTobis nawili, sadac momuSave anda momuSaveTa jgufi asrulebs calkeul operaciebs produqciis Sesaqmnelad, warmoebis procesis momsaxurebis mizniT, meTvalyureobisa da kontrolis aseve sawarmoo-teqnologiuri procesis marTvis mizniT, amisaTvis gamoiyeneba Sesabamisi danadgarebi, teqnikuri aRWurviloba Tu kompiuteruli teqnologiebi. samuSao adgilebis jgufebi sawarmoo aucileblobis SemTxvevaSi erTiandebian, msxvildebian, izrdeba samuSao fronti da iqmneba sawarmoo ubnebi, sadac xorcieldeba SedarebiT lokaluri nawili sawarmoo procesisa an mzaddeba mza produqciis nawilebi (kvanZebi, detalebi) an teqnologiuri procesis stadiis Sesruleba anda marTvis procesi Sesatyvis marTvis ierarqiis safexurze. am SemTxvevaSi sawarmoo ubani warmoadgens sawarmos pirvelad sawarmoo erTeuls anu sawarmos marTvis faqtiuri ierarqiuli struqturis umdables safexurs. mdgradad gaerTianebuli sawarmoo ubnebi qmnian sawarmoo saamqroebs. saamqro es aris sawarmos administraciulad gancalkevebuli sawarmoo qvedanayofi, romelSidac mzaddeba produqcia an misi nawili, an sruldeba warmoebis gansazRvruli stadiebi, ris Sedegadac iqmneba naxevarfabrikati, romelic gamoiyeneba amave an sxva saxis sawarmoebSi anda warmoadgens am 194

sawarmosaTvis bazarze orientirebul saqonels romelime produqciis makompleqtebel nawilad moxmarebis mizniT. saamqro es ukve sawarmos struqturuli erTeulia Tavisi Camoyalibebuli marTvis organizaciis struqturiT, momzadebuli kadrebiTa da profiliT. ganasxvaveben ZiriTad, damxmare (momsaxurebis gamwev) da arasamrewvelo saamqroebs. rogorc cnobilia ZiriTadi warmoebis funqcias warmoadgens dasamuSavebuli masalis mdgomareobis xarisxobrivad, cvlilebis sawarmoo procesis ganxorcieleba mis mza produqciad gardaqmnis mizniT. magaliTad TboeleqtrosadgurebSi ZiriTadia yvela saamqro, romelSidac mimdinareobs sawarmoo procesebi saTbobis qimiuri energiis gardasaqmnelad Tbur da eleqtrul energiad. damxmare warmoebis saamqroebad moiazreba isini, romlebic uSualod ar arian dakavSirebuli sawarmos ZiriTadi produqciis warmoebasTan da emsaxurebian ZiriTad warmoebas. isini uzrunvelyofen ZiriTad warmoebas Seuqmnan normaluri muSaobis aucilebeli pirobebi. maTi meSveobiT xdeba danadgarebis yovelgvari SekeTeba, masalebiT, iaraRiTa da aRWurvilobiT, sarezervo nawilebiT, sxvadasxva saxis energiebiT, saproeqto-sakonstruqtoro samuSaoebiT, marketinguli kvlevebiTa da sxva uzrunvelyofa. damxmare saamqroebidan gamovarCevdiT saremonto samuSaoebis saamqroebs, sawarmos struqturaSi, saremonto saqmianobis organizacias didi mniSvneloba eniWeba da igi warmoadgens erTerT rTul da mravalmxrivi saqmianobis obieqts. Tavis mxriv mis mier warmoebuli produqcia da momsaxureba iTvleba misTvis ZiriTad warmoebad da aseve bazarze saqmianobis saukeTeso saSualebas. teqnikuri eqspluataciis wesebis mixedviT TiToeul eleqtrosadgurSi, energetikul sawarmoSi an msxvil samrewvelo sawarmoSi (korporaciis) aucileblad ganawi195

lebuli unda iyos mTeli dadgmuli danadgarebi, Senobebi, komunikaciis sawarmoo saamqroebs Soris da gansakuTrebiT saremonto samuSaoebis sworad da gegmiurad Catarebis mizniT, maTi simZlavreebisa da remontis Sesrulebis Sromatevadobis mixedviT. TiToeuli sawarmoo saamqros maT Soris, energodanadgarebis saremonto saamqroebis sawarmoo struqtura ganisazRvreba danadgarebis dadgmuli simZlavris SefardebiT maT Soris teqnologiur kavSirebTan. praqtikiT dasturdeba, rom mxolod struqturuli erTeulebis TanafardobiT igi Seadgens 9:12 anu mTel 3/4他anu 75%-s, amgvarad nebismier energosawarmoSi msxvili samrewvelo sawarmos energomeurneobaSi saremonto samuSaoebis saqmianobis moculoba Seadgens 75%. Aamitomac eqceva didi yuradReba saremonto samuSaoebis organizaciisa da misi mimdinareobis marTvas.

$6.3. energetikuli danadgarebis remontis organizacia remontebis ZiriTad amocanas warmoadgens agregatebis muSa mdgomareobis dacva, misi normaluri saeqspluatacio maxasiaTeblebis SenarCunebiT. remontebis racionaluri organizaciis safuZvels warmoadgens profilaqtikisa da gegmiurobis principi, amitomac remontebs uwodeben gegmiurmafrTxilebels. gegmiur-mafrTxilebeli remonti ggr warmoadgens samuSaoTa kompleqss, romelic mimarTulia saimedo eqspluataciis uzrunvelsayofad da ZiriTadi agregatebis muSaobis teqnikur-ekonomikuri maCveneblebis miyvana damtkicebuli normatiuli maCveneblebis donemde. remontebis Seruleba xdeba gegmiur periodSi. samuSaoTa moculobebis mixedviT 196

gegmiur-mafrTxilebeli remontebi iyofa kapitalur, mimdinare da saSualo (gafarToebuli mimdinare) remontebad. kapitaluri remontis dros moiTxoveba agregatebis SedarebiT xangrZlivad gaCereba, mimdinareobs periodulobiT aranaklebi erTi wlisa. danadgarebis eqspluataciis procesSi xdeba energodanadgarebis cveTa. cveTis sidide damokidebulia sxvadasxva faqtorebis zemoqmedebaze: samuSaoebis xangrZlioba, datvirTvis reJimebi, energomatareblis an pirveladi energiis xarisxsa da parametrebze, masalebis xarisxze da konstruqciul Sesrulebaze. eqspluataciis pirobebze saeqpluatacio momsaxurebis xarisxze. agregatebis cveTaze mniSvnelovan gavlenas axdens maTi muSaobis xangrZlivoba. orTqlgeneratorebis muSaobaze moqmedebs datvirTvis reJimi da saTbobis xarisxi. maTi calkeuli kvanZebis cveTaze mniSvnelovnad moqmedebs aseve eqspluataciis pirobebi. orTqlis turbinebis cveTaze gavlenas axdens calkeuli kvanZebis konstruqciuli Sesruleba da masalebis xarisxi. masalebis xarisxi ki ufro metad did gavlenas axdens gazis turbinebze. hidravlikur tumboebsa da hidroteqnikur danadgarebze (hesebze) cveTis done damokidebulia maT saxeze, nagebobaTa konstruqciul Taviseburebebsa da eqspluataciis pirobebze. Tbo da eleqtruli qselebis cveTaze gavlenas axdens eqspluataciis pirobebi.

TboqselebSi unda gaviTvaliswinoT gare da Siga koroziis zemoqmedeba, rac aseve aCqarebs eleqtroqselebSi kabelebis cveTas. eleqtroZravebisa da eleqtroteqnikuri danadgarebis cveTa damokidebulia momcvel garemoSi mtvris, nestis, mJavaTa da sxva arsebobaze. energetikuli danadgarebis cveTas mivyevarT saimedobis Semcirebasa da maTi muSaobis ekonomiurobis dacemasTan. normaze meti cveTis sidide iwvevs avariul 197

mdgomareobas agregatebSi da gamohyavs mwyobridan. gegmiur-mafrTxilebeli remontebis organizaciis safuZvels warmoadgens energetikuli danadgarebis aRricxva, saTadarigo nawilebis samsaxuris organizacia, normatiuli bazis damuSaveba. aRricxvis monacamebSi Seitaneba: 1. energetikuli danadgarebis Semadgenloba; 2. gaaadgilebis adgili; 3. mdgomareoba; 4. saeqspluatacio monacemebi; 5. SeniSnuli defeqtebi; 6. calkeuli nawilebis msaxurobis vadebi; 7. Casatarebeli saremonto samuSaoebi. saTadarigo (sarezervo) nawilebis meurneobis organizeba xdeba remontebis vadebis da masze xarjebis Semcirebis mizniT. sawyobebSi, rogorc wesi inaxeba iseTi nawilebi, romelTa msaxurebis vada SedarebiT mcirea, inaxeba iseTi detalebic, romlebic remontebis dros gamoiyeneba didi raodenobiT. iseTi nawilebi, razedac moTxovna momavali remontebisaTvis ganisazRvreba SedarebiT xangrZlivi drois SualedSi, amzadeben specialuri SekveTis safuZvelze. gegmiur-mafrTxilebeli remontebis Casatareblad da organizaciisaTvis aucilebelia dasabuTebuli normatiuli baza. am bazaSi Setanili unda iqnas Semdegi saxis informacia: 1. remontis perioduloba; 2. saremonto gaCerebis xangrZlivoba; 3. saremonto samuSaoebis Sromatevadoba; 4. moTxovnili saWiro raodenobis saremonto personali; 5. masalebisa da saTadarigo nawilebis moTxovnileba; 6. instrumentebsa da aRWurvilobaze moTxovnileba; 198

7. specialur meqanizmebze moTxovnileba. remontebis periodulobis gansazRvra xdeba maTi saxeebisa da moculobebis mixedviT dReebsa da wlebSi. remontSi danadgarebis gaCereba gamoiTvleba kalendarul dReRameebSi. sadResaswaulo dReebi gaCerebis vadidan amoiReba. gaCerebis xangrZlivobis dasadgenad agregatis remontis dawyebad iTvleba misi gamorTvis dro, xolo remontis damTavrebis drod iTvleba misi muSaobaSi CarTvis dro. saremonto gaCerebis drois da periodulobis dadgena xdeba remontTa Sorisi periodebis (saremonto ciklebis) xangrZlivobis, remontebis Semadgenlobisa da moculobis dadgenis safuZvelze. calkeuli nawilebis cveTis donis Seswavla saSualebas gvaZlevs davadginoT maTi gamoyenebis dro (cveTis norma). remontebis periodulobisa da xangrZlivobis dadgena xdeba swored nawilebis gamoyenebis droisa da cveTis monacemebis eqspluataciis periodSi danadgarebis danagvianebis mixedviT. agregatebis mixedviT SeiZleba dadgindes: 1. Semowmebisa da gasufTavebis vadebi; 2. regulirebis dro; 3. kvanZebis, nawilebis remontebisa da gamocvlis perioduloba. rac saSualebas iZleva davicvaT danadgarebis muSaobis teqnikur-ekonomikuri maCveneblebi mocemul doneze da uzrunvelyoT saimedoba. es mimarTulebebi gamoiyeneba safuZvlad, ama Tu im saxis remontebis Catarebis droisa da xangrZlivobis gansazRvrisaTvis. eleqtrosadgurebisa da qvesadgurebis ZiriTadi agregatebis gaCerebis normebi gegmiur-mafrTxilebel remontSi muSavdeba kapitaluri samuSaoebis moculobisa da nomeklaturis safuZvelze. nomeklatura ki warmoadgens 199

samuSaoebis CamonaTvals, romelic sruldeba agregatis TiToeuli kapitaluri remontebis dros. maTSi Seitaneba aseve Semowmebebisa da gawyobis samuSaoebi, aseve yvela saxis sacdeli samuSaoebi. kapitaluri remontis samuSaoebis moculoba damokidebulia danadgarebis konstruqciuli Taviseburebebis, misi komponentebisa da eqspluataciis pirobebze. moculoba SeiZleba gansxvavebuli iyos erTi da igive saxis agregatebisaTvisac ki. saerTod turboagregatebis kapitaluri remontebi swarmoebs erTjer 4-5 weliwadSi. kapitalur remontebs Soris SeiZleba periodis gagrZeleba im SemTxvevebSi, roca orTqlis turbina da generatori muSaoben normalurad da Tavisi mdgomareobiT SeuZliaT uzrunvelyon xangrZlivi da saimedo muSaoba. remontTaSoris periodSi SeiZleba Sesruldes erTi saSualo remonti. saremonto gaCerebis xangrZlivoba orTqlis turbinebze damokidebulia maT simZlavresa da saxeze, orTqlis parametrebsa da cilindrebis raodenobaze. saerTod generatoris remontSi gaCerebis dro ar unda aRematebodes turbinebis remontSi gaCerebis dros.

Tes-is orTqlgeneratorebisaTvis remontTaSorisi periodi Seadgens 3-4 wels. aqac Tu ki agregats SeuZlia uzrunvelyos saimedo muSaoba daiSveba kapitalur remontebs Soris periodis gagrZeleba. maTTvis aucilebelia gaCerebebi saSualo da mimdinare remontebis dros. am gaCerebebis perioduloba damokidebulia konstruqciaze saTbobis saxesa da eqspluataciis pirobebeze.

Tes-is energoblokebis kapitaluri remonti swarmoebs 3-4 wlis Semdeg. misi saremonto gaCerebis xangrZlivoba ganiszRvreba blokis nominaluri simZlavriT, orTqlgeneratorebis mwarmoeblobiT, saTbobis saxiT, eqspluataciis pirobebiTa da agregatis konstruqciuli 200

TaviseburebebiT. hes-Si hidroagregatis remonti swarmoebs 4 weliwadSi erTjer. saremonto gaCerebis xangrZlivoba damokidebulia maT saxeebze da hidroturbinis muSa borblis diametrze. eleqtrosadguris ZiriTadi agregatebis saremonto gaCerebis xangrZlivoba dgindeba specialuri gankargulebis Sedegad eleqtrosistemis an gamanawilebeli kompaniis mmarTvelobaSi. eleqtrul qvesadgurSi sinqronuli kompensatorebis remontTaSorisi periodi Seadgens 4-5 wels. eleqtrosadgurebsa da qvesadgurSi damxmare danadgarebis remonti swarmoebs ZiriTadi agregatebis kapitaluri mimdinare da saSualo remontebis Catarebis dros.

Tboqselebis nagebobebisa da danadgarebis remonti swarmoebs ZiriTadad maTi daTvalierebis Sedegad. daTvalierebis vadebi gaTvaliswinebulia winaswar. maTi gansazRvra xdeba orientirebuli (miaxloebiTi) monacemebis safuZvelze danadgarebi calkeuli nawilebis gamoyenebis drosa da danadgarebis danagvianebis donis Sesaxeb. daTvalierebis Semdeg dgindeba kapitaluri (saSualo) remontis vada, misi Semadgenloba da moculoba.

Cveni SexedulobiT aseTi midgoma iseT ZviradRirebul kapitalur remontebze kerZod Tboqselebze remontebis Catarebis safuZvlad miaxloebuli monacemebis gamoyeneba arasworia, aseve mxolod daTvalierebis maCveneblis gadaqceva remontebis warmoebasa da dafinansebis safuZvlad aseve arasworia, amitomacaa, rom remontebis xangrZlivoba da periodulobac ver dadgindeba sworad, rac gamoiwvevs kapitaluri xarjebis arasworad daangariSebasa da Sesabamisad gamoyenebas. eleqtruli qselebis danadgarebisa da nagebobebis 201

remontebis perioduloba ganisazrvreba cveTis intensivobiTa da maTi muSaobis saimedobis pirobebiT, xolo saimedoba ki damokidebulia nagebobebis, konstruqciebisa da danadgarebis Sesrulebis xarisxze. samrewvelo sawarmoTa energodanadgarebis saremonto ciklebis (remontSorisi periodis xangrZlivoba) gaaCnia Tavisi specifika.

$.6.4. remontebis klasifikacia da energosaremonto warmoebis ekonomikuri maCveneblebi saremonto samuSaoebis klasifikaciis ZiriTad miznad migvaCnia sawarmos mmarTvelobas Seuqmnas warmodgena da miewodos dazustebuli informacia sadgurebsa da sawarmoebSi ganlagebuli danadgarebisa da eleqtruli qselebis saeqspluatacio mzadyofnis potencialze da remontebis klasifikaciis Semadgenlobis rolze, remontebze drouli dafinansebis ganxorcielebis mizniT. Cvenis azriT remontebis klasifikacia ar SeiZleba erTnairi iyos sawarmoebSi ganlagebuli sxvadasxva saxis energodanadgarebis, eleqtruli qselebisa da eleqtromowyobilobebis saremonto samuSaoebis mimarT, aq yvelaze mTavarsa da amosavals warmoadgens cveTis xarisxi, profilaqtikuri samuSaoebi da daTvalierebebi. daTvaliereba, rogorc wesi sruldeba saremonto muSebis mier da maT xelmZRvanelobs marTvis dabali rgolis menejeri, romelsac gaaCnia misi pasuxismgeblobis qveS arsebuli danadgarebisa da qselebis daTvalierebis Catarebis grafiki da rogorc pirveladi rgoli igi qmnis pirvelad informacias saremonto samuSaoebisa da cveTis xarisxis Sesaxeb da aqedan iwyeba Zalisxmevis gaweva saremonto 202

samuSaoebis Catarebasa da danadgarebisa da qselebis datvirTvis mzadyofnis uzrunvelyofa. energodanadgarebisa da eleqtruli sadgurebis remontebis ekonomikuri analizis dros didi yuradReba eqceva iseT ekonomikur maCveneblebs rogoricaa: 1. reJimuli, romelic gamoxatavs remontSi mocdenis xangrZlivobas; 2. saeqspluatacio mzadyofnis koeficienti, romelic ganisazrvreba rogorc fardoba agregatis muSaobasa da rezervSi yofnis droisa, gansaxilveli periodis (saremonto cikli, wlis) mTlian xangrZlivobasTan; 3. RirebulebiTi _ esaa energiis TviTRirebulebis saremonto Semadgeneli (TeTrebSi 1kvtsT-ze, erTeuli dadgmuli simZlavris remontze gaweuli xarjebi larebSi 1kvt-ze); 4. saremonto sawarmos produqciis TviTRirebuleba (TeTri 1 larze); 5. Sromis nayofiereba gamomuSavebis saxiT (saxarjTaRricxvo Rirebulebis mixedviT) erT momuSaveze. reJimuli maCveneblebi ganisazRvreba saremonto ciklis struqturiT. misi xangrZlivoba tc, gamoixateba mocemuli kapitaluri remontis dawyebisa da Semdgom pirvel kapitalur remonts Soris droiT. igi moicavs Semdeg Semadgenlebs: 1. saeqspluatacio mzadyofnis dro tmz, romelic Sedgeba danadgaris muSaobaSi yofnis drosa tm da rezervSi yofnis drosagan trez: (3.1.) tmz = tm + trez 2. remontSi mocdenis droSi tmoc Sedis mocdena da gegmiur gegmiuri remontis dros tm.g.r. (aragegmiur) mimdinare da saSualo remontSi mocdenis dro tm.m.r; 203

3. avariuli mocdenis dro tav. maSin agregatis saeqspluatacio mzadyofnis koeficienti gamoiTvleba formuliT: (3.2.)

Rmz.=(tm + trez)/tc= tmz/tc analogiurad SeiZleba ganisazRvros agregatis yofnis koeficientebi mocdenis sxvadasxva saxeSi. agregatis muSaobaSi Rm, rezervSi Rrez, remontSi Rr da avariebSi Rav yofnis koeficientebis jami 1-is tolia. produqciis (energiis) TviTRirebulebis saremonto Semadgenelis maCvenebeli ganisazRvreba, rogorc remontebis danaxarjebis (kapitaluri, sSualo, mimdinare 竏全rem fardoba produqciis gansazrvrul periodSi (magaliTad weli) gaSvebaze: (3.4.)

STv.Sem.= 竏全rem/ﾐｭwl.

saremonto ciklis xangrZlivoba tc am maCvenebels gaaCnia naklovaneba, kerZod misi sidide mniSvnelovnadaa damokidebuli iseT faqtorebze, romlebsac araviTari kavSiri ara aqvT remontebTan, magaliTad Tu remontze danaxarjebi ar icvleba da am dros Seicvala da Semcirda dadgmuli simZlavris gamoyenebis saaTebis ricxvi, maSin izrdeba TviTRirebulebis saremonto Semadgeneli da piriqiT am maCvenebelSi ar gamoixateba CvenTvis mTavari_ reJimuli maxasiaTeblebi remontisa, kerZod: mzadyofna. erTeul dadgmul simZlavreze danaxarjebis maCvenebeli ganisazrvreba rogorc sawarmo obieqtebis (agregatebi, eleqtrosadguri) remontze xarjebis fardoba gansazRvrul kalendarul periodSi (weli) dadgmul (an nominalur) simZlavresTan N: (3.4.)

STv.rem.= 竏全rem/N am maCveneblis uaryofiT mxares Cven mivakuTvnebT mas, 204

rom aqac araa gamoxatuli reJimis _ teqnikuri maCveneblebi, remontisa _ saeqspluatacio mzadyofna da remontSi mocdenis xangrZlivoba. ekonomikuri maCveneblebis erTerT mniSvnelovan parametradaa miCneuli saremonto produqcia. imis gamo, rom energetikuli danadgarebisa da qselebis remonti uzrunvelyofs maT mzadyofnas datvirTvis dafarvisTvis aucilebeli saeqspluatacio potencialis SenarCunebis pirobebSi, amitom saremonto warmoebis naturaluri produqcia SeiZleba davaxasiaToT garemontebuli danadgaris mier Teoriulad SesaZlebeli produqciis gamomuSavebiT an misi saeqspluatacio mzadyofnis droiT. formula 3.2.-is meSveobiT SegviZlia ganvsazRvroT Rmz calkeuli agregatis saeqspluatacio mzadyofnis maCveneblisa da misi nominaluri simZlavris namravliT mocemuli agregatis saremonto produqciis naturalur erTeulebSi drois gansazRvruli t periodisaTvis.

(3.4.) turboagregatisaTvis: Qt=NtnomŒ*tmz qv.

(3.5.) qvabebisaTvis: Qqv=N nom*tmz eleqtromeqanikuri saamqrosa da eleqtrosadgurisTvis mTlianad saremonto produqciis raodenoba iangariSeba formuliT: (3.6.) ∑ Qc =∑(Nn* tmz) aqve gvsurs gamovkveToT erTi Tavisebureba, eleqtrosadguris ZiriTadi kapitali _ obieqtebis saremonto ciklis xangrZlivoba ar emTxveva sadguris saqmianobis sameurneo periods (wels) Tu eleqtrosadgurSi ZiriTadi warmoebis danaxarjebi mTlianad modis eleqtro an Tboenegiis warmoebaze, maSin saremonto samuSaoTa xarjebi unda gavigoT, rogorc ZiriTadi kapitalis (fondebis) saeqspluatacio mzadyofna.

205

$.6.5. remontze danaxarjebisa da saremonto samuSaoebis TviTRirebuleba remontis Taviseburebebis, rogorc sawarmoo saqmianobis erTerTi saxis, gaTvaliswinebiT ganzogadoebuli ekonomikuri maCveneblis saxiT SeiZleba miRebuli iqnas fardoba remontze xarjebisa miRebul sawarmoo Sedegze_ produqciaze, romelsac gaaCnia sawarmoo momsaxurebis specifikuri xasiaTi da SeiZleba Sefasebuli iqnas, rogorc garemontebuli danadgarebis mzadyofnis uzrunvelyofis doniT sawarmoo gamoyenebaze _ datvirTvis dafarvisaTvis. mzadyofnis done SeiZleba gaizomos agregatis muSaobasa da saeqspluatacio rezervSi yofnis saaTebSi, maSin vRebulobT 1 saaTze saeqspluatacio mzadyofnaze xvadriT xarjebs: Smz=∑Srem/ tmz=∑Srem/(Tm-∑tmocd)=∑Srem/(Trem*Rmz)

(3.7.)

sadac, ∑Srem _ sawarmoo obieqtis yvela saxis remontze danaxarjebi mocemul saangariSo periodSi (weli, saremonto cikli) larebSi; tmz _ saeqspluatacio mzadyofnis dro anu agregatis muSaobasa da saeqsoluatacio rezervSi yofnis jamuri droa; ∑tmocd _ remontSi agregatis jamuri mocdenis dro Trem periodSi; Rmz _ Trem-is periodSi mzadyofnis koeficienti. saremonto personalis muSaobis sawarmoo Sedegebis Sefaseba xdeba garemontebuli danadgarebiT uzrunvelyofili samuSao resursis mixedviT, anu garemontebuli agregatis nominaluri simZlavris gamoyenebiT, potencialurad SesaZlebeli produqciis gamomuSavebiT, mTeli 206

saeqspluatacio mzadyofnis periodSi. SresmuS=竏全rem/tmz*Nn=竏全rem/(Trem*Rmz*Nn)=竏全rem/(Prem) (3.8.) sadac, Prem aris saremonto produqciis raodenoba. danaxarjebis Semadgenlobis mixedviT, romelic gansazRvrulia (3.7.) da (3.8.) formulebiT, xvedriTi xarjebiT xasiaTdeba TviTRirebulebis saxeebi (sawarmosi, mTliani) anu saremonto produqciis Rirebuleba (saremonto qvedanayofisaTvis). am maCveneblebis gansazRvra xdeba an saangariSo monacemebis anda remontebze gegmis damuSavebis monacemebis mixedviT. saremonto produqciis xvedriTi TviTRirebulebis maxasiaTeblebis struqtura iseTia, rom masSi zustad gamoixateba sxvadasxva faqtorebis erToblivi gavlena: 1. remontSi danadgarebis mocdenis xangrZlivoba; 2. remontebze xarjebi; 3. remontis xarisxi. imisaTvis, rom SevamciroT saremonto produqciis xvedriTi TviTRirebuleba saWiroa Semdegi moTxovnebis Sesruleba: 1. remontebis racionaluri organizaciis RonisZieba; 2. saTadarigo nawilebisa da gamoyenebuli masalebis Rirebulebis Semcireba; 3. zednadebi xarjebis Semcireba; 4. remontebSi mocdenis xangrZlivobis Semcireba; 5. saremonto personalis Sromis nayofierebisa da danadgarebis eqspluataciis kulturis amaRleba; gansaxilvel periodSi sawarmoo da energodanadgarebis yvela saxis remontebze danaxarjebis gansazRvris dros (3.7. da 3.8.) formulebis safuZvelze, mxedvelobaSia 207

misaRebi, is rom sameurneo periodebi, romelTa mixedviT mimdinareobs sagegmo maCveneblebis dadgena anu dagegmarebis procesi, danaxarjebis aRricxva da analizi, ar eTanxmeba ZiriTadi kapitalis elementebis remontebis ciklebs. Amis gamo saremonto xarjebi gadanawildeba sameurneo periodebze (Sesabamisad uzrunvelyofili iqneba saeqspluatacio mzadyofnaze xarjebiT) da gaiangariSeba saangariSo periodisaTvis sakalkulacio xarjebi. amgvarad, saremonto xarjebs, romlebic sameurneo periodebze iqneba gadanawilebuli (weli) uwodeben saremonto sakalkulacio xarjebs. saremonto xarjebis sakalkulacio gadanawileba warmoebs saremonto samuSaoTa cikluri kalendaruli grafikebiT, sadac mocemulia ara marto remontis sxvadasxva saxeobaTa rigiToba, Tanmimdevroba, aramed danaxarjebic calcalke saxeobis mixedviT. saremonto xarjebi, romlebic xorcieldeba gansaxilvel sameurneo wels da remontTaSorisi periodebi, romlebic am wlis farglebSi Tavsdeba mTlianad unda miekuTvnos saremonto sakalkulacio xarjebs. saremonto produqciis xvedriTi TviTRirebuleba ganisazRvreba rogorc saremonto momsaxurebis sakalkulacio xarjebis fardoba saangariSo wlis saremonto produqciasTan. saremonto produqciis TviTRirebulebis maCveneblis gamoyeneba qmnis pirobebs energetikuli danadgarebis saremonto samsaxurSi sameurneo angariSis gasatareblad da minimaluri danaxarjebiT maRali saeqspluatacio Tvisebebis misaRwevad.

TviTRirebulebis kalkulaciis dros remontze xarjebis klasifikacia warmoebs sxvadasxva niSniT: esaa pirobiTad mudmivi da cvladi xarjebi. pirobiTad mudmivi 208

xarjebis sidide araa damokidebuli saremonto samuSaoebis moculobis sididesTan, amitom isini ukuproporciuli xasiaTis xarjebia. qselur sawarmoSi misi sididea 95%. pirobiTad cvaladi xarjebia is, romelic icvleba saremonto samuSaoebis moculobis cvlilebis proporciulad da amitom mas proporciul xarjebs uwodeben. xarjebi aseve iyofa martiv da kompleqsur xarjebad. xelfasze, amortizaciaze, mimdinare remontze, momsaxurebasa da marTvaze xarjebi komleqsuri xarjebia. magaliTad mimdinare remontis xarjebSi Sedis: saremonto personalis xelfasi, saTadarigo nawilebis Rirebuleba, damxmare masalebis xarjebis da sxva Rirebuleba. saremonto samuSaoebze wliur danaxarjebs vajgufebT Semdegi mimarTulebebis mixedviT: 1. xelfasi (ZiriTadi, damatebiTi, saSemosavlo), yvela saxis premia; 2. masalebi ZiriTadi da damxmare; 3. energiebi: Tburi, eleqtroenergia, civi da Tbili haeri, orTqli; 4. makompleqtebeli nawilebi da nayidi naxevarfabrikatebi; 5. satransporto xarjebi; 6. iaraRebi, aRWurviloba; 7. saTadarigo nawilebi. amortizaciis xarjebis sidide damokidebulia sawarmoebSi gamoyenebuli ZiriTadi kapitalis Rirebulebasa da amortizaciis saSualo normaze. saqarTvelos kanoniT “sagadasaxado kodeqsis” mixedviT energetikul danadgarebsa da energoobieqtebze amortizaciis saSualo norma 7-8%, maSin amortizaciis xarjebis sidide gamoiTvleba Semdegi formuliT: A=∑Ham* Ken 209

(3.9.)

sadac, Ham amortizaciis saSualo normaa da igi energetikaSi etoleba 7,5 %; Ken sawarmoSi dadgmuli ZiriTadi kapitalis Rirebulebaa. amortizaciis fondi sawarmoSi warmoadgens kapitaluri remontis dafinansebis erTerT wyaros da amitom mis zust gaTvlasa da dagenas didi mniSvneloba eniWeba. mixedviT saTadarigo nawilebis moculoba energetikuli warmoebis normirebuli sabrunavi saxsrebis struqturaSi saTadarigo nawilebis moculoba Sesabamisad Seadgens: energetikul sistemebsa da Tes-ebSi 20-22%, hesebSi-33%, eleqtrul qselebSi ki 25%.

$6.6. ZiriTadi faqtorebi romlebic gavlenas axdenen energodanadgarebis remontis ekonomiurobaze sapasuxismgeblo amocanad migvaCnia gamovkveToT saremonto momsaxurebis sxvadasxva sistemebis SedarebiTi ekonomiurobis Sefaseba, romelic moiTxovs sxvadasxva ZiriTadi faqtorebis gavlenis raodenobriv aRricxvas: esaa eleqtrosadguris, energosistemis, saxalxomeurneobrivi da saremonto-sawarmoo faqtorebi, rac poulobs optimizaciis miznobriv funqciaSi gamoxatvas. (nax. 3.3.) optimalurobis mocemuli kriteriumebi iTvaliswineben energosaremonto warmoebis Taviseburebebs: 1. saremonto produqciis gansakuTrebuli xasiaTi da misi gazomvis specifika naturalur erTeulebSi; 2. remontebis cikluroba; 3. yvela saxis remontebis erTianoba da maT gatarebaze xarjebi; 4. saremonto xarjebis avansuri xasiaTi; 210

5. eleqtrosadguris ZiriTadi saqmianobis ekonomikuri maCveneblebTan remontis organuli urTierTkavSiri; remontis momsaxurebis sistemebis SedarebiTi ekonomikuri efeqtianobis variantebis SefasebisaTvis gamoiyeneba jamuri wliuri dayvanili xarjebis minimumi, romelic moicavs rogorc uSualod remontze xarjebs, aseve masTan dakavSirebul xarjebs Semdegi saxiT: ∑∆Зe=∑ΔSkrem+∑∆Зsaw.f.±∑∆ЗTb.±∑∆ЗN

(3.9.)

sadac, ∑∆Зe jamuri dayvanili xarjebis cvlilebaa mocemuli variantis mixedviT; k ∑∆S rem sakalkulacio saremonto xarjebis cvlilebaa; ∑∆Зsaw.f. dayvanili xarjebis sawarmoo fondebis Semadgenlis mixedviT (kapitaluri Semadgeneli) cvlileba; ∑∆ЗTb Tburi efeqti; simZlavris efeqti. ∑∆ЗN remontis momsaxurebis sistemis yvela gansaxilveli variantebisaTvis ZiriTadi da magenerirebeli danadgarebis remontSi gayvanis kalendarul grafikSi ∑∆ЗTb da ∑∆ЗN sxvaobebi nulis tolia, xolo masalebisa da saTadarigo nawilebis xarjebi praqtikulad Tanabaria, amitom remontze danaxarjebis ZiriTad cvlad Semadgenels warmoadgens xelfasis danaxarjebi da misi proporciuli (zednadebi danaxarjebi mivlinebebTan erTad), romlebic arsebiTad gansxvavdebian sxvadasxva saremonto qvedanayofebisa da jgufebisaTvis. cvlads warmoadgenen agreTve saxvadasxvaoba kapitaldabandebebisagan gadaricxvebis, amortizaciis normisa da efeqturobis koeficientis mixedviT, magram maCveneblebis sidide imdenad mcirea remontis xarjebTan SedarebiT, rom 211

maTi gavlena SeiZleba CavTvaloT TiTqmis nulis tolad. amgvarad yvelaze mniSvnelovan gavlenas remontis momsaxurebis sistemebis ekonomiurobaze axdens swored xelfasebisa da maTi proporciuli done. Sesabamisad rodesac arsebobs danadgarebis remontSi gayvanis erTnairi kalendaruli grafikebi, optimalurad CaiTvleba sxvadasxva saremonto jgufebisa Tu qvedanayofebis saremonto muSebis Sromis kooperaciis is varianti, romelsac aqvs Sromis anazraurebis SedarebiTi minimumi, romelic gankuTvnilia remontebis Sesasruleblad. ∑∆Sxr=∑∆Sxsam+∑∆Sxsan+∑∆Sxen+∑∆Sxmon

(3.10.)

sadac, ∑∆Sxsam, ∑∆Sxsan, ∑∆Sxen, ∑∆Sxmon aris Sesabamisad xelfasze anazraureba saremonto jgufebisa Tu qvedanayofebisa, romlebic saqmianoben sameurneo angariSis, sanardo anazRaurebis pirobebiT, ekuTvnian sawarmos energosaremonto Tu specialur samontaJo qvedanayofebs Tu jgufebs.

Cvens mier Catarebuli kvlevisa da analizis safuZvelze SevecadeT dagvedgina, rom saremonto momsaxurebis organizaciis formebis SedarebiTi ekonomikuri efeqtianobis Sesafaseblad saWiroa Catardes teqnikurekonomikuri analizi Semdegi TanmimdevrobiT: 1. eleqtrosadgurisa Tu sawarmos danadgarebisa da qselebis remontis kalendaruli grafikebis Sedgena energomomaragebis sistemis mier datvirTvebis dafarvis pirobis gaTvaliswinebiT (rodesac erTdroulad remontSi gahyavT ramdenime agregati da SeizRudeba jamuri simZlavris sidide); 2. saremonto muSa Zalis balansis gaangariSeba da gaTvaliswineba, agregatebisa da danadgarebis calkeuli 212

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

nawilebisa Tu kvanZebis tipiuri saremonto sqemebi; sxvadasxva saremonto jgufebisa da qvedanayofebis saremonto muSebis Sromis optimaluri kooperirebis gansazRvra, romlebic mowveuli an daqiravebulia eleqtrosadgurebisa da sawarmos danadgarebisa da qselebis mocemuli saremonto samuSaoebis moculobis Sesasruleblad; wlis ganmavlobaSi saremonto muSebis xelfasis gansazRvra, romelSic gaTvaliswinebuli unda iqnas mocemuli wlis remontis grafikis mixedviT. TiToeuli saremonto obieqtebisa da remontis jamuri sididis mixedviT xelfasze zednadebi xarjebisa da samivlinebo Tanxebis miTiTebiT; saremonto momsaxurebaze materialuri xarjebis gansazRvra; sameurneo periodebis mixedviT remontze xarjebis ganawileba remontebis periodulobis gaTvaliswinebiT; energo da samrewvelo sawarmoebis mixedviT remontebze kapitaluri dabandebis gansazRvra; simZlavris efeqtis gansazRvra (simZlavreTa balansis analizis safuZvelze); variantebis mixedviT dayvanili xarjebis gaTvliT, maTi Sedareba da yvelaze efeqturis amorCeva misi Semdgomi gamoyenebis mizniT.

$.6.7. saremonto samuSaoebis vadebis, moculobisa da TviTRirebulebis dagegmva energodanadgarebisa da qselebis remontebis dagegmva, aucileblad unda mimdinareobdes sawarmoSi misi organi213

zaciis formis miuxedavad. samrewvelo sawarmoebSi mTavari energetikosis ganyofileba, xolo mTavari energetikosi eleqtrosadgurebze (sxva danarCen SemTxvevaSi mTavari inJineri anda mTavari meqanikosis ganyofileba) ZiriTad sawarmoo saamqroebis monawileobiT yovelwliurad adgens magenerirebeli danadgarebis, agregatebis, sawarmoo saamqroebis energodanadgarebis (yoveli saamqrosaTvis calcalke gamoyofilad) da qselebis remontis wliur gegmebs, aseve mTeli sawarmos krebsiT gegmas. mTavari energetikosis (meqanikosis) ganyofileba axorcielebs: 1. energodanadgarebisa da qselebis remontis dagegmvaze meTodur xelmZRvanelobas; 2. energodanadgarebisa da qselebis remontebis krebsiTi gegmebis Sedgenas; 3. muSa resursebze moTxovnis gansazRvras; 4. remontebisaTvis aucilebeli iaraRebis, aRWurvilobasa da masalebze moTxovnis gaangariSebas; 5. gegmiuri saremonto samuSaoebis vadebisa da nomeklaturis Sesrulebaze kontrols; 6. saTadarigo nawilebis damzadebisa da Sesyidvis gegmebis Sedgenas. remontebisa da saremonto samuSaoebis dagegmva swarmoebs saremonto samuSaoebis nomeklaturis, teqnologiuri ruqebisa da danadgarebis uSualo daTvalierebebis safuZvelze, remontebis periodulobisa da maTi warmoebis drois gaTvaliswinebiT. remontebis dagegmva moicavs: 1. kalendaruli gegmebis Sedgenas; 2. remontebis moculobisa da TviTRirebulebis dadgena. kalendaruli gegma dgeba sawarmos yvela saamqros da ubnisaTvis yvela energodanadgarze da qselebisa da 214

sawarmoo saamqroebisaTvis calcalke. sawarmoo saamqroebis energodanadgarebis remontis kalendaruli gegma SeTanxmebuli unda iqnas am saamqroebis sawarmoo danadgarebis remontis gegmasTan. magenerirebeli da gardamsaxi danadgarebis remontis kalendaruli gegma da aseve qselebisa dgeba sawarmos energomomaragebis gegmasTan SeTanxmebiT. rogorc wesi qselebisa da energomagenerirebeli danadgarebis remonti swarmoebs sawarmoSi datvirTvis Semcirebis periodSi, ZiriTadad es exeba zafxulis TveebSi. kalendaruli gegmebis Sedgenis sawyis masalebad gamoiyeneba: 1. energodanadgarebisa da qselebis aRricxvis pirveladi dokumentacia; 2. profilaqtikuri cdebisa da daTvalierebebis Sedegebi; 3. teqnikuri momsaxurebis masalebi; 4. saremonto ciklebisa da remontTaSorisi periodebis normativebi; 5. saministros mier am mimarTulebiT gacemuli brZanebebi da sxva normatiuli dokumentebi; 6. sxvadasxva formis remontebSi danadgarebis mocdenis normebi; 7. TiToeul kvartalSi sawarmoo danadgaris muSaobis saaTebis gegmiuri raodenoba. kalendaruli gegma Sedgeba: 1. saamqros (ubnis) energodanadgarebis inventaruli aRwerisagan; 2. energodanadgaris TiToeuli erTeulisa da qselis erTeulis gaSlili gegmisagan; 3. remontis saxe da Sromatevadobisagan, rogorc ZiriTad, aseve makompleqtebeli danadgarisaTvis.

215

qselebisa da energodanadgarebis remontis kalendarul gegmaze xels aweren: mTavari energetikosis ganyofilebis gegmiur-mafrTxilebeli remontebis biuros ufrosi, saamqros (ubnis) ufrosi, mTavri energetikosi da amtkicebs sawarmos mTavari inJineri. es gegma gamoiyeneba ZiriTadad iseTi maCveneblebis gansazRvrisaTvis rogoricaa: 1. personalis raodenoba, teqnikuri momsaxurebisa da remontze muSaobis wliuri moculobis Sesasruleblad; 2. masalebze wliuri moTxovna; 3. saTadarigo nawilebi; 4. makompleqtebeli aparatura da Sesasyidi nakeToba; 5. remontsa da teqnikur momsaxurebaze danaxarjebi. remontebis TviTRirebulebisa da moculobis dagegmvis dros yvela saremonto samuSaoebi mizanmimarTulad migvaCnia daiyos sam ZiriTad jgufad: 1. kapitaluri, saSualo (periodulobiT erT welze meti) da mimdinare remonti magenerirebel danadgarebsa da gardamsax mowyobilobasa da qselebze. remontebis dagegmva xdeba defeqtur-saxarjTaRricxvo uwyisis safuZvelze, romelic dgeba TiToeul agregatze. uwyisebis SedgenisaTvis pirvel rigSi gaiTvaliswineba tipiur samuSaoTa moculoba da gamoiyeneba teqnologiuri ruqebi, agregatis mdgomareobis Sesaxeb monacemebi da Canawerebi saamqros JurnalebSi im defeqtebis Sesaxeb, rac SemCneuli iyo danadgarebis eqspluataciis dros, saremonto samuSaoebze normebi da Sefasebebi, masalebsa da saTadarigo nawilebze preiskurantebi. defeqtur-saxarjTaRricxvo uwyisi magenerirebeli danadgarebis mimdinare remontze unda Sedges rogorc tipiuri erT remontze, danadgaris TiToeul saxeze.

216

viciT ra kalendarul gegmiT dadgenili mimdinare remontebis raodenobiT, ganisazRvreba danaxarjebi dasagegmav periodze. samuSaoTa tipiuri moculobebi saSualebas gvaZleven ara marto ganvsazRvroT aseve davazustoT samuSaoTa Sinaarsi, romelic exeba remontis calkeul saxes.

2. kapitaluri, saSualo da mimdinare remontebi energodanadgarebsa da qselebze gaTvaliswinebuli gegmiurmafrTxilebeli remontebi. energomimRebTa da qselebis gegmiur-mafrTxilebeli remontebis TviTRirebulebisa da moculobis dagegmva damyarebulia normatiuli remontis sirTuleze.

3. gegmiur-mafrTxilebeli remontiT gauTvaliswinebe-li saremonto samuSaoebi. gauTvaliswinebeli saremonto samuSaoebis Sesasruleblad gegmaSi datovebuli unda iqnes rezervad samuSao drois gansazRvruli raodenoba, xelfasi da masalebi. gauTvaliswinebeli samuSaoebis dagegmvis dros gamoiyeneba angariSgebis masalebi. energodanadgarebis remontis gegmebi mtkicdeba mTavari energetikosis mier. energosaremonto saamqroebis sawarmoo programis Sedgena dakavSirebulia saremonto samuSaoebis moculobisa da nomeklaturis zustad gansazRvris sirTuleebTan. energosaremonto saamqroebi (ubnebi) danadgarebis remontis garda asruleben samontaJo (demontaJis) samuSaoebs da amzadeben saTadarigo nawilebs. samuSaoTa moculobis dagegmva xdeba SekveTebis safuZvelze. saamqroebis (ubnebis) sawarmoo SesaZleblobebis dakavSireba SekveTebTan da danadgarebisa da muSa brigadebis Tanabari datvirTvis sakiTxebi wydeba mTavari energetikosis ganyofilebaSi, romelic ganixilavs SekveTebs da adgens misi Sesrulebis rigiTobas. saTadarigo nawilebis damzadebis gegma muSvdeba 217

mTavari energetikosis ganyofilebaSi da eyrdnoba remontis gegmasa da sawyobebis moculobas. yvela saTadarigo nawili, romelic damzadebulia energosaremonto saamqroebSi (ubnebSi) unda Setanili iqnas saTadarigo nawilebis sawyobSi. amiT xdeba yvela informaciis dagroveba calkeuli nawilebis gamoyenebis Sesaxeb da SesaZlebloba misi gamoyenebisa remontebis moculobisa da TviTRirebulebis dagegmvisas. energosaremonto saamqroebSi (ubnebSi) gegmiuri danaxarjebi unda ganisazRvros saremonto samuSaoebis saxis mixedviT, aseve samontaJo (demontaJis) samuSaoebisa da saTadarigo nawilebis damzadebaze. mTavari energetikosis ganyofilebaSi gansakuTrebuls warmoadgens remontebis gegmis mimdinareobaze yoveldRiuri kontroli da teqnikuri-ekonomikuri maCveneblebis perioduli analizi, maT Soris: 1. gegmiur-mafrTxilebeli remontis gegmis Sesruleba danadgarebis saxis mixedviT; 2. xarisxi; 3. remontis xangrZlivoba; 4. saremonto samuSaoebis TviTRirebuleba da a.S. naxazze mocemulia defeqtur-saxarjTaRricxvo uwyisi

defeqtur-saxarjTaRricxvo uwyisi # -----agregatis (danadgaris) remontis warmoebaze dadgmis dro -----------inventarizaciis # ----------------dasaxeleba da nomeri ---------------------------------------------------muSaobis dro saaTebSi: eqspluataciis dawyebidan -------------bolo gegmiur-mafrTxilebeli remontidan ------------------------

218

saTadarigo nawilebi raodeerTesaerTo noba ulis Rirebufasi leba lari lari

dasaxeleba marka

masalebi masa erTekg. an ulis raodeRirebunoba leba cali lari

jamuri Rirebuleba

$6.8. energodanadgarebisa da qselebis remontis xangrZlivobis aRricxva da dagegmva remontis xangrZlivobis aRricxva swarmoebs remontSi agregatis gamorTvis momentidan miRebis momentamde. remontis Semdgomi saeqspluatacio Semowmebebi ar CaiTvleba remontis xangrZlivobaSi Tu agregati gamocdis procesSi muSaobda normalurad. energodanadgarebis remontis xangrZlivoba damokidebulia remontis saxesa da sirTuleze, saremonto brigadis raodenobriv Semadgenlobaze, saremonto samuSaoebis teqnologiaze. remontis xangrZlivoba igegmeba teqnologiur procesSi muSa manqanebis saxiT saSualod monawile energodanadgarebisaTvis. liTonmWreli Carxebis samWedlo-sawnexo, saCamomsxmelo, xisdamamuSavebeli da amwe-satransporto danadgarebis eleqtruli nawilis remontis xangrZlivoba igegmeba mTavari energetikosis ganyofilebaSi. aris SemTxvevebi, roca zogierTi teqnologiuri danadgarebis remontis dagegmva erToblivad xorcieldeba orive ganyofilebaSi. saerTo-saqarxno ZiriTadi magenerirebeli danadgarebis remontis xangrZlivoba igegmeba mxolod im SemTxvevaSi, roca ararsebobs am danadgaris saWiro resursi. sxva danarCeni saxis energodanadgarebis remontis xangrZlivoba rogorc wesi ar igegmeba, mxolod gamona219

klisis saxiT xangrZlioba igegmeba iseTi energodanadgarebis remontze, romlebic muSaoben sam cvlaSi, ar gaaCniaT rezervi sawarmoo programis Sesasruleblad da remontis saWiro moculoba, romlis Sesruleba SeuZlebelia gamosasvlel dReebSi an cvlaTaSoris periodSi Sesvenebebis dros. remontis xangrZlivobis aRricxva warmoadgens saremonto danadgaris gaCerebisa da remontis Semdeg miRebis drois dafiqsirebas. amasTan kapitaluri remontis dros xangrZlivoba mrgvaldeba mTeli dReRamiT, mimdinare remontisa ki mTeli cvliT, Tanac damrgvaleba xdeba metobiT. kapitaluri remontis dros modernizaciis warmoebis dros xangrZlivobis normebi SeiZleba gaizardos modernizaciis samuSaoebis moculobis Sesabamisad. am SemTxvevaSi xangrZlivobis normebis dadgena xdeba mTavari energetikosis mier da mtkicdeba mTavari inJineris mier. qselebisa da energodanadgaris muSaobaSi yoveli avaria da wuni unda gamokvleuli iqnas da aRricxuli instruqciis Sesabamisad. am mizezebis gamokvlevis safuZvelze unda damuSavdes avariis sawinaaRmdego RonisZiebebi. rogorc wesi avariuli remontebi warmoebs riggareSe. remontisa da teqnikuri momsaxurebis Tviuri gegmaangariSi dgeba energodanadgarebisa da qselebis remontisa da teqnikuri momsaxurebis safuZvelze. wina TveSi samuSaoebis Sesrulebis msvlelobis gaTvaliswinebiT, danadgarebis faqtiuri teqnikuri mdgomareobiT, daTvalierebebis Sedegebisa da profilaqtikuri Semowmebebis Sedegebis, Catarebuli teqnikuri momsaxurebis safuZvelze. remontebis dagegmvisas mTavari energetikosis ganyofilebaSi Semodis mravali saxis ekonomikuri, finansuri, teqnikuri informacia. aq mimdinareobs didi analitikuri muSaoba da Tu xdeba, rom ZiriTad sawarmoSi an energo220

saremonto saamqroSi dadga sakiTxi, rom erTi remontis saxe SeiZleba Seicvalos meore saxeTi, magram mcire moculobis mixedviT, maTSi daiSveba aseTi gadaxra mxolod sawarmos mTavari inJineris nebarTvis Semdeg. Tu ki energodanadgari imyofeba aradamakmayofilebel teqnikur mdgomareobaSi, xolo remontis dro jer ar damdgara, maSin daiSveba misi Catareba vadaze adre mTavari energetikosis ganyofilebis warmomadgenelis wardginebis safuZvelze remontis vadaze adre Catarebis mizniT. energodanadgarebisa da qselebis remontebis wliuri da Tvis gegmebis Sedgenis dro aucilebelia daangariSebuli iqnas danadgarebis mocemuli jgufis remontis yoveli saxisaTvis Sromatevadoba, gamoyenebuli iqnas remontebis gamsxvilebuli SromatevadobiT.

221

danarTi

4

5

mSeneblobis Rir. /aT.dol/

3

turbinis tipi

dadg.kvts Rir-ba /dolari/

2

saSualo wliuri gamom. mln.kvtsT

saangariSo xarji /m3/wm/

mdinare

saangariSo dawneva /m/

1

hesebis dasaxeleba

dadg.simZlavre /mgvt/

perspeqtiuli obieqtebis nusxa 1991-2010 wlebisaTvis savaraudo teqnikur-ekonomikuri maCveneblebiT

6

7

8

10

12

I. afxazeTis regioni 1. soxumis raioni 1

gumisTa hesi - 5

gumisTa

418

86,6

210

10,8

K400/560-b-84

1000

18000

2

axipo hesi

gumisTa

10

50,6

280

4,04

K400/560-b-84

1000

10000

3

bavius hesi - 2

baviu

13,2

74,5

200

1,2

K400/56-b-84

1000

13200

4

gumisTa hesi - 1

gumisTa

6

37,1

150

5

RO230/7-G-50

1500

9000

5

baulis hesi - 2

bauli

10,9

62,5

300

6,7

K400/560-b-84

1000

10900

6

bzifis hesi

bzifi

13

72

140

12

RO230/79G-84

1200

15600

7

bavius hesi - 2

baviu

8,9

48,2

300

3,7

K400/560a-b-84

1500

13350

8

baulis hesi - 1

bauli

6,15

32,5

350

2,2

K400/560-b-84

1500

9225

222

9

gumisTa hesi - 3

gumisTa

8,8

38,9

60

1,8

RO230/1-G-50

1500

13200

10

vardnil hesi - 1

gumisTa

8,1

3,9

15

66

P20/548-225

1500

12150

11

vardnil hesi -2

gumisTa

8

31,9

15

66

PL20/548-225

1500

12000

19,4

109,3

280,5

8,5

K400/560-b-84

1000

19400

14

96

105

16

RO230/1-G-100

1200

16800

14,8

83,4

288

6,4

K400/560-b-84

1200

17760

2. gudauTis raioni 12

laSifse hesi - 2

laSifse

13

qveda gegis hesi

gega

14

laSifse hesi - 1

laSifse

15

fsou hesi - 1

fsou

15

73

360

5

K400/560-b-84

1000

15000

16

vardnil hesi - 1

fsou

4

20

16

32

PL20/81-B-160

1000

4000

17

vardnil hesi - 2

fsou

4

20

16

32

PL20/81-B-160

1500

6000

18

gega

9,6

63

190

6

K400/560-b-84

1200

11520

TeTri wyali

15,2

81

557

3,4

1500

22800

TeTri wyali

12,7

68

310

5,1

K400/560-b-84

1200

15240

21

zemo gegis hesi TeTri wyali hesi - 1 TeTri wyali hesi - 2 TeTri wyali hesi - 3

TeTri wyali

5,7

39,4

80

9,2

RO230/2-G-100

1500

8550

22

igri hesi - 1

igri

13,3

73,2

600

2,7

1000

13300

23

igri hesi - 2

igri

4

21

140

3,4

RO30/71-G-50

1500

6000

24

baklanovka hesi - 1 baklanovka hesi - 2

baklanovka

5

34,8

260

2,4

K400/560-b-84

1500

7500

baklanovka

7,8

58,5

200

4,8

K400/560-b-84

1400

10920

19 20

25

223

26

baklanovka hesi - 3

baklanovka

5,9

33,5

100

7,6

RO230/7-B-84

1500

8850

3. gulrifSis raioni 27

amtyelis hesi - 1

amtyeli

5

27,4

320

1,9

K400/560-b-84

1400

7000

28

amtyelis hesi - 2

amtyeli

5,8

31,4

250

2,9

K400/560-b-84

1500

8700

29

sakenis hesi

sakeni

20

102,5

225

13

K400/560-b-84

1000

20000

30

kalasuri hesi - 1

gelasuri

10,9

53,8

350

3,9

K400/560-b-84

1200

13080

31

kalasuri hesi - 2

gelasuri

10,1

54

154

8,2

RO230/79-B-84

1200

12120

32

ptiSi hesi - 1

samxreT ptiSi

10,8

54,6

375

3,6

K400/560-b-84

1200

12960

33

ptiSi hesi - 2

samxreT ptiSi

11,1

56,3

320

4,3

K400/560-b-84

1200

13320

34

amtyelis hesi - 3

amtyeli

14

76

145

13

RO230/7-G-100

1200

16800

35

amtyelis hesi - 4

amtyeli

7,2

13

90

14

RO230/1-G-120

1500

10800

36

jampali hesi - 1

jampali

11,6

58,9

148

9,2

RO2330/1-G-84

1200

13920

37

jampali hesi - 2

jampali

11,8

63,5

140

10,5

RO2330/7-G-84

1200

14160

4. oCamCiris raioni 38

brambis hesi - 1

bramba

9,7

55,5

300

4

K400/560a-b-84

1400

13580

39

brambis hesi - 2

bramba

10,7

54

120

12

RO230/7-G-100

1200

12840

40

viamiSis hesi

viamiSi

6,7

35

210

4,5

K-400/560a-b-84

1500

10050

41

butixaxis hesi

butixaxi

16,5

95

300

7

K-400/560a-b-84

1000

16500

224

42

hesi - 1

Ralizga

4,5

19

240

2,5

K-400/560a-b-84

1500

6750

43

hesi - 2

Ralizga

1,5

6

30

11,5

RO230/1-G-100

1500

2250

44

Ralizga hesi - 2

Ralizga

17,5

100

150

14,7

RO230/7-G-100

1150

20125

45

Ralizga hesi - 4

Ralizga

10,1

55

230

22,5

K400/560a-b-84

1300

13130

46

Ralizga hesi -1

Ralizga

13,4

78

287

5,75

K400/560a-b-84

1200

16080

5. galis raioni 47

oqumis hesi -1

oqumi

8,4

54,3

426,5

2,5

K400/560a-b-84

1400

11760

48

oqumis hesi - 2

oqumi

11,4

84,3

310

4,7

K400/560a-b-84

1100

12540

19,6

95

249

9,8

K400/560a-b-84

1200

23520

II. svaneTis regioni 6. mestiis raioni 49

nakra hesi - 2

nakra

50

ifari hesi

enguri

20

94

247

9,7

K400/560a-b-84

1500

30000

51

leSuri hesi

leSuri

7,32

48,7

408

2,26

K400/560a-b-84

1500

10980

52

loknari

loknari

18,6

83,8

369

6,2

K400/560a-b-84

1000

18600

53

darCi hesi - 1

darCi

16,8

81,5

300

7

K400/560a-b-84

1200

20160

54

nenskras hesi - 1

nenskra

16,4

80

310

6,4

K400/560a-b-84

1200

19680

55

kasleTi hesi - 2

kasleTi

11,9

70,8

630

2,35

1000

11900

56

TxeiSi hesi - 1

TxeiSi

13,7

69,5

268

6,3

1000

13700

225

K400/560-b-84

57

kasleTi hesi - 1

kasleTi

15

65

475

4

K400/560-b-84

1000

15000

58

mulxras hesi

mulxra

14,1

64,8

135

12,1

RO230/1-G-100

1500

21150

59

adiS-Walas hesi

adiS-Wala

14

65,1

240

6,2

K400/560-b-84

1200

16800

60

mestia-Walas hesi

mestia-Wala

20,8

95,8

301

8,8

K400/560-b-84

1000

20800

61

larkvakvas hesi

larkvakva

16,5

63,6

430

4,75

K400/560-b-84

1200

19800

62

xaldesis hesi

xaldes Wala

10

44

285

4,5

K400/560-b-84

1200

12000

7. lentexis raioni 63

sasaSasis hesi

cxeniswyali

17

92

90

30

RO230/7-G-140

1000

17000

64

leqsuris hesi

cxeniswyali

13

74

65

29

RO75/72-B-120

1200

15600

65

xeledulas hesi

cxeniswyali

11,2

65,3

477

2,8

K400/560a-b-50

1200

13440

66

laskanuras hesi

cxeniswyali

12,2

60,6

497

2,9

K400/560a-b-50

1200

14640

67

skiliris hesi

cxeniswyali

10,2

55

510

2,4

1200

12240

cxeniswyali

2,3

17

4

67,8

PL20/5-GT-225

1500

3450

magana

1,6

11

40

5

RO 75/728-b-59

1500

2400

III. samegrelos regioni 8. abaSis raoni 68

namwareulis hesi

9. walenjixis raioni 69

managas hesi - 1

226

70

Wanis wyalis hesi

Waniswyali

5,96

50,2

210

3,69

K400/560-b-84

1500

8940

xobi

18

105

385

6,4

K400/560-b-50

1000

18000

10. Cxorowyus raioni 71

xobis hesi - 1

11. martvilis raioni 72

Cxorowyus hesi

texura

10

67

180

7,5

RO230/7-G-100

1500

15000

73

lebardes hesi

texura

5,4

37

266

2,8

K400/560-b-84

1500

8100

74

CeCenis hesi

texura

6,4

43

100

9,3

RO230/71-G-84

1500

9600

75

taleris hesi

texura

9,4

64

116

12

RO230/79-G-84

1500

14100

76

leCexis hesi

texura

5

33

170

3,8

RO230/71-G-50

1500

7500

77

caCxuris hesi

caCxuri

4,6

30

76

8,5

RO230/7-G-100

1500

6900

xobi

15

112,1

100

11,8

RO230/79-G-100

1000

15000

cxeniswyali

20,8

112,4

581

4,3

1000

20800

lexuriswyali

20,5

116

395

7,72

1000

20500

12. xobis raioni 78

xobis hesi - 3

IV. raWa-leCxumis regioni 13. cageris raioni 79

janeulas hesi

14. ambrolauris raioni lexuris wyalis 80 hesi

227

K-400/560a-b-50

81

riceulas hesi

rioni

4,8

25

95

6,8

K-400/560a-b-84

1500

7200

1400

14000

15. onis raioni 82

sakaos hesi

sakao

10

53

840

1,07

83

glolis hesi

CanCa

11

53

190

9

K-400/560a-b-84

1300

14300

84

hesi - 1

rioni

9,55

45

311,6

3,84

K-400/560a-b-84

1500

14325

85

WeSuris hesi

WeSura

5,7

27

200

3,52

K-400/560a-b-84

1500

8550

86

molibdenis hesi

kvarCxuxi

1,8

12

375

0,6

K-400/560a-b-50

1500

2700

1200

20400

V. imereTis regioni 16. quTaisis zona 87

rionis hesi - 1

rioni

17

66

10

194

88

quTaisi hesi - 1

rioni

7

48

15

60

PL20/54-GT-225

1500

10500

89

quTaisi hesi - 2

rioni

10

65

20

60

RO45/820-b-225

1400

14000

90

mesxeTis hesi

rioni

10

65

20

60

RO45/820-b-225

1400

14000

wyalwiTela

10,5

69,3

260

8,4

K-400/560a-b-84

1200

12600

dzusa

4,8

32,4

110

3,65

RO230/291-G-59

1500

7200

17. tyibulis raioni 91

wyalwiTelas hesi

18. Terjolis raioni 92

dzusas hesi

228

93

buja hesi -1

buja

5

32,4

155

4,23

RO230/291-G-50

1500

7500

94

buja hesi -2

buja

8,2

52,5

142

8,75

RO230/291-G-71

1500

12300

19. saCxeris raioni 95

yvirila hesi - 4

yvirila

12,2

83

80

25,84

RO230/29-G-120

1200

14640

96

yvirila hesi - 3

yvirila

9,75

60,5

123

10,42

RO230/291-G-84

1500

14625

97

Zirulas hesi

Zirula

5,6

30

165

5,2

RO230/291-G-50

1500

8400

xaniswyali

2,8

18

21

20

RO45/820-b-140

1500

4200

20. baRdaTis raioni qvedamaiakovskis 98 hesi 99

rokiTis hesi

xaniswyali

2,6

17

20

20

RO45/820-b-140

1500

3900

100

didvelis hesi

xaniswyali

3

20,5

25

20

RO45/820-b-140

1500

4500

101

xanis hesi

xaniswyali

4

25

25

20

RO45/820-b-140

1500

6000

102

sairmis hesi

wablariswyali

3,5

21

215

2,2

K 400/560a-b-84

1500

5250

103

wablaris hesi

wablariswyali

7,2

40,3

250

4

K 400/560a-b-84

1500

10800

104

wyalTaSuas hesi

wablariswyali

5,8

35

190

4,7

K 400/560a-b-84

1500

8700

105

laiSuris hesi

laiSura

7,32

48,7

408

2,26

K 400/560a-b-50

1500

10980

106

qerSaveTis hesi

qerSaveTi

12

81

215

2,19

K 400/56a-b-84

1500

18000

107

maikaovskis hesi

xaniswyali

4,9

30

52

15

RO75/728-B-100

1500

7350

229

21. zestafonis raioni 108

yvirila hesi - 5

yvirila

14,5

101

70

29,54

RO230/71-G-100

1300

18850

109

SroSis hesi

Zirula

2,5

13

20

16

RO 45/820-b-120

1500

3750

22. xaragaulis raioni 110

ubisis hesi

Zirula

9,5

53

165

16

RO230/71-G-100

1500

14250

111

Cxerimela

5,4

35,5

80

9,2

RO230/91-G-100

1500

8100

112

Cxerimelas hesi - 1 Cxerimelas hesi 2

Cxerimela

5,1

35,1

73,7

9,6

RO230/91-G-100

1500

7650

113

bJolis xevis hesi

bJolis xevi

9,5

56,4

674,6

1,67

1500

14250

114

dumalas hesi

dumala

7,1

42,7

401

2,2

K-400/560a-b-50

1500

10650

VI. guriis regioni 23. ozurgeTis raioni 115

bereJoulis hesi

sufsa

2,7

16

24

17

RO45/820-b-120

1500

4050

116

vakijvaris hesi

natanebi

2,8

19

170

4,5

RO230/71-G500

1500

4200

117

bJuJas hesi - 1

bJuJa

8

58

282

3,5

K400/560a-b-84

1500

12000

118

bJuJas hesi - 2

bJuJa

2,7

18

75

4,5

RO230/91-G-71

1500

4050

119

bJuJas hesi - 3

bJuJa

4,5

30

90

6,3

RO230/71-G-84

1500

6750

120

qobuleTis hesi

natanebi

4

25

85

3

RO230/79-G-59

1500

6000

230

121

purnibis hesi

natanebi

4

25

37

1,6

1500

6000

122

baxvis hesi

natanebi

16

95

240

9

1300

20800

sufsa

15

85

286

7,2

1200

18000

124

xcisis hesi baramiZiswyalis hesi

baramiZiswyali

11,5

73,5

750

1,92

1400

16100

125

yvirilis hesi

yviriliswyali

8,45

54

720

1,45

1500

12675

126

bukiscixis hesi - 1

sufsa

9,4

54

124

11,6

RO230/791-G-71

1500

14100

127

sufsa

6,9

50

190

5

K400/560a-b-84

1500

10350

128

Tavlataris hesi teplolovanis hesi

7

41

324

3

K 400/560a-b-84

1500

10500

129

surebis hesi

sufsa

7,1

40

122

8,8

RO230/791-G-84

1500

10650

130

nabeRlavis hesi

gubazeuli

8,1

50

195

6

K 400/560a-b-84

1500

12150

131

botinis hesi

gubazeuli

5

36

230

2,4

K 400/560a-b-84

1500

7500

132

qeCnaris hesi

baxviswyali

6,5

35

170

5

RO230/791-G-50

1500

9750

133

foqvinis hesi

baxviswyali

6,5

35

170

5

RO230/791-G-50

1500

9750

134

saxaripinis hesi

sufsa

3,4

19

256

1,8

K400/560a-b-84

1500

5100

135

bukiscixis hesi - 2

sufsa

3,5

20

36

14,1

RO75/728-B-100

1500

5250

136

baxmaros hesi

baxviswyali

5

20

145

4,5

RO230/791-G-50

1500

7500

24. Coxatauris raioni 123

gubazeuli

231

K400/560a-b-84

137

Caxatis hesi - 1

sufsa

2,1

13

22

15

RO45/820-b-120

1500

3150

138

Caxatis hesi - 2

sufsa

2,1

13

22

15

RO45/820-b-120

1500

3150

VII. aWaris regioni 25. qobuleTis raioni 139

aWiswyali hesi

aWiswyali

5,8

11,3

328

2,23

K 400/560a-b-84

1500

8700

140

mesxisqedis hesi

kintriSi

5,9

37

280

3,8

K 400/560a-b-84

1500

8850

141

qobalauris hesi

kintriSi

8

51

110

10

RO230/79-G-100

1500

12000

142

Caxatis hesi

kintriSi

5,9

37

58

13

RO 75/728-B-100

1500

8850

143

qoxis hesi

kintriSi

4,2

26

45

14

RO 75/728-B-100

1500

6300

144

Caqvis hesi

Caqviswyali

1

7

158

0,8

K 400/560a-b-84

1500

1500

145

sagorelis hesi

sagoreli

1,3

10

169

1

K 400/560a-b-84

1500

1950

146

cxemlovanis hesi

kintriSi

5,9

37

280

3,8

K 400/560a-b-84

1500

8850

26. xelvaCauris raioni 147

maWaxelas hesi - 1

maWaxelaswyali

17,9

123,8

140

16,4

RO230/79-G-100

1500

26850

148

maWaxelas hesi - 2

maWaxelaswyali

16,7

115,7

105

20,7

RO230/79-G-120

1200

20040

aWariswyali

10,8

74

41

35

RO75/728-B-160

1500

16200

27. qedis raioni 149

cxmorisis hesi

232

150

abukeTis hesi

aWariswyali

10,4

70

36

38

1300

13520

151

merisis hesi

merisi

11,2

66,1

54

2,59

1500

16800

152

zasepelis hesi

aWariswyali

9,2

65

40

40

RO75/728-B-190

1500

13800

153

sagoreTis hesi

aWariswyali

11

75

45

42

RO75/728-B-190

1500

16500

154

xoxnas hesi

xoxna

0,89

4,5

52

2,1

RO 75/791-G-50

1500

1335

155

selimis hesi

qv. Zubze

0,47

3,6

15

0,37

1500

705

Cvaniswyali

6,6

40

391

2,1

K 400/560a-b-84

1500

9900

Ciruxiswyali

7,2

48,1

295

3,1

K 400/560a-b-84

1500

10800

Ciruxiswyali

10

60,9

231

5,5

K 400/560a-b-84

1400

14000

sxalTa

9,4

74

391

31,3

K 400/560a-b-50

1500

14100

jejora

18,3

86,8

322

7,2

K 400/560a-b-84

1000

18300

11,3

75

547

2,6

1200

13560

12

97

103

8,5

1200

14400

RO75/728-B-160

28. Suaxevis raioni 156 157 158

Cvaniswyalis hesi Ciruxiswyalis hesi 1 Ciruxiswyalis hesi 2

29. xulos raioni 159

sxalTas hesi

VIII. samaCablos regioni 30. javis raioni 160

kvaisis hesi - 2

161

hesi - 2

162

kvaisis hesi - 1

jejora

233

RO 230/79-G-84

163

caritis hesi

didi liaxvi

13

62

140

13

RO230/79-G-100

1100

14300

164

facas hesi

faca

9

48,3

248

4,7

K 400/560a-b-84

1500

13500

165

keSeltis hesi

keSelta

7,8

41

340

2,9

K 400/560a-b-84

1500

11700

166

hesi

5,6

37

440

1,6

K 400/560a-b-50

1500

8400

167

koniatis hesi

didi liaxvi

9,3

44

210

6

K 400/560a-b-84

1500

13950

168

javis hesi

didi liaxvi

5,4

27

30

24

RO230/791-G-84

1500

8100

16

77

80

29

RO75/791-G-140

1200

19200

31. cxinvalis raioni 169

kexvis hesi

didi liaxvi

170

belotis hesi

patara liaxvi

10,3

64

240

6,4

K 400/560a-b-84

1400

14420

171

vanaTis hesi

patara liaxvi

7

33

65

15

RO75/791-G-140

1500

10500

172

Caparukis hesi

patara liaxvi

8,4

38

554

2

1500

12600

173

sianitis hesi

patara liaxvi

2,7

13

76

4,8

RO 230/791-G-71

1500

4050

174

xaSuris hesi

patara liaxvi

2,5

12

45

8,2

RO 75/728-B-84

1500

3750

175

inauris hesi

patara liaxvi

2

9,3

80

3,2

RO230/791-G-59

1500

3000

176

cxinvalis hesi

vanaTissarwyavi

3,65

26,5

150

3

RO230/791d-GM

1500

5475

kexvis s/s

1,35

8,5

56

3

RO230/791d-GM

1500

2025

18

97,9

425

5,3

K 400/560a-b-84

1000

18000

177 TamaraSenis hesi 32. axalgoris raioni 178

qsanis hesi - 1

qsani

234

179

qsanis hesi - 3

qsani

14

75,5

185

10,3

RO230/791-G-84

1100

15400

180

qsanis hesi - 4

qsani

8,2

46

98

12,2

K 400/560a-b-84

1500

12300

181

qsanis hesi - 2

qsani

6,6

35,2

160

5,4

RO230/791-G-50

1500

9900

IX. xevi-mTiulis regioni 33. yazbegis raioni 182

kobis hesi

Tergi

17

84

190

12

RO 30/79-G-100

1000

17000

183

mleTis hesi

aragvi

15

69

360

5,5

K 400/560a-b-84

1000

15000

34. duSeTis raioni 184

mucos hesi

andaki

3,5

17,6

70

4,5

RO230/791d-GM

1500

5250

185

fasanauris hesi

aragvi

11

71

180

11

RO230/791-G-84

1200

13200

186

andaki

9,2

48,9

200

5,7

K400/560a-b-84

1500

13800

Savi aragvi

8,8

44,6

130

9,1

RO230/791-G-84

1500

13200

188

andakis hesi - 1 Savi aragvis hesi 2 Savi aragvis hesi 1

Savi aragvi

8,4

42,6

250

4,2

K400/560a-b-84

1500

12600

189

Savi aragvi

Savi aragvi

9,8

43,8

67

4,98

RO230/791-G-71

1500

14700

190

andakis hesi - 2

andaki

4,2

2,9

212

2,55

K 400/560a-b-84

1500

6300

191

arRunis hesi - 1 fSavis aragvi hesi 3

arRuni

4,9

25

248

3,8

K 400/560a-b-84

1500

7350

fSavis aragvi

19,5

104,9

96

27,3

RO230/79-G-140

1000

19500

187

192

235

193

xorxeTis hesi

aragvi

14

73

290

7

K 400/560a-b-84

1000

14000

194

asas hesi xevsureTaragvi hesi

asa

11,3

60

170

4,5

RO230/791-G-50

1200

13560

195

xevs. aragvi

10,2

54,1

377,5

4,73

2

12,5

200

1,5

1200

12240

K 400/560a-b-84

1500

3000

K 400/560a-b-50

X. Sida qarTlis regioni 35. TianeTis raioni 196

arbokis hesi

arbokis xevi

makastaxis hesi

makastaxisxevi

3,3

16,8

400

1

K 400/560a-b-50

1500

4950

198

aonis hesi

aonisxevi

2,3

11,7

140

2

K 400/560a-b-84

1500

3450

199

beRelas hesi

beRelasxevi

2,9

23,4

700

0,5

1500

4350

200

liCanuris hesi

liCanuris xevi

0,83

6,6

330

0,3

K 400/560a-b-50

1500

1245

201

zasepelis hesi

iori (z/w)

10,1

6,2

275

7,9

K 400/560a-b-84

1500

15150

202

ioris hesi

iori (z/w)

6,6

40,3

275

3,1

K 400/560a-b-84

1500

9900

197

36. mcxeTis raioni 203

diRmis hesi - 1

mtkvari

19,5

102

10,5

235

PL20/548-280

1000

19500

204

diRmis hesi - 2

mtkvari

13

66

10,5

150

PL20/548-T-280

1200

15600

205

aragvis hesi

aragvi

7,8

53

23

50

RO 45/ 829-225

1500

11700

206

Zegvi hesi

mtkvari

12

60

10

152

RO 45/829-225

1200

14400

236

XI. qvemo qarTlis regioni 37. rusTavis zona 207

rusTavis hesi - 1

mtkvari

12

48

4,25

390

K 400/560a-b-84

1200

14400

208

rusTavis hesi - 2

mtkvari

14

43,5

6,22

285

K 400/560a-b-84

1000

14000

38. dmanisis raioni 209

maSaveras hesi - 1

maSavera

8,2

59,9

349,3

3

1500

12300

210

maSaveras hesi - 2

maSavera

5,5

40,1

210,7

3,4

1500

8250

39. marneulis raioni 211

Sulaveris hesi - 1

xrami

18

37

140

60

RO230/1-G-100

1000

18000

212

Sulaveris hesi - 2

xrami

18

37

140

60

RO230/1-G-100

1000

18000

XII. kaxeTis regioni 40. axmetis raioni 213

alaznis hesi - 2

alaznis (z/w)

13,6

92

155

11,3

RO230/7-G-100

1000

13600

214

alaznis hesi - 1 samyuriswyalis hesi TuSeTis alaznis hesi piriqiTA alznis hesi

alaznis (z/w)

14,2

86,9

425

2,94

K-400/560-b-50

1000

14200

samyuriswyali

3,9

59

310

3,6

K-400/560-b-50

1500

5850

TuSeTisalazani piriqiTa alazani

6,5

36,7

155

5,4

RO 230/71-G-71

1500

9750

6,5

36,7

155

5,4

RO 230/7-G-71

1500

9750

215 216 217

237

41. Telavis raioni 218

stori hesi - 1

stori

18,2

103

810

2,85

1000

18200

219

stori hesi - 2

stori

20

118

310

8,2

K-400/560a-b-84

1000

20000

220

lopotas hesi

lopota

9,5

59

320

3,9

K-400/560a-b-84

1500

14250

221

usaxelos hesi - 1

stori

7,2

42,5

582

1,55

1500

10800

222

usaxelos hesi - 2

stori

8,5

50,5

408

2,6

K-400/560a-b-50

1500

12750

223

Saqrianis hesi

nourdis hesi

2,1

9,8

48

5,5

RO230/-GM-71

1500

3150

alaznis arxi

1

6,7

13

10

PL 20/820-B-84

1500

1500

alaznis arxi

2,2

16

2,5

11

RO 46/820-B-84

1500

3300

9,4

56,8

625

1,9

1500

14100

10,3

62,5

720

1,8

1100

11330

42. gurjaniis raioni 224

muxianis hesi

43. siRnaRis raioni 225

xirsas hesi

44. yvarlis raioni 226

durujis hesi

duruji

227

avanis hesi

avanis xevi

228

CelTis hesi

CelTi

9,9

59,6

490

2,5

K-400/560a-b-84

1500

14850

229

Soros xevis hesi

Soros xevi

6,7

40,6

340

2,5

K-400/560a-b-84

1500

10050

230

nafareuli hesi - 1

sarwyavi arxi

0,65

4,7

15

6

PL 20/811-B-100

1500

975

238

231

nafareuli hesi - 2

sarwyavi arxi

2,4

16,7

48

6

RO230/7-GM-71

1500

3600

RO 230/71-G-84

1500

11400

1500

7650

45. lagodexis raioni 232

kabalas hesi

kabali

7,6

48,1

82,4

5,4

233

Sromis xevis hesi

Sromis xevi

5,1

31,2

752

0,8

3,6

26

37

14

RO230/7-G-100

1500

5400

5

36,2

44,5

14

RO230/1-G-100

1500

7500

46. sagarejos raioni 234

koCbanis hesi

iori

235

oTaraoni hesi

iori (z/w)

236

kudras hesi

iori

2,4

12,7

21,7

12

RO230/1-G-100

1500

3600

iori

3,1

19,9

33,2

14,2

RO230/1-G-100

1500

4650

focxoviswyali

1

8

47

3

RO230/791-B-71

1500

1500

237 omaraulis hesi XIII. mesxeTis regioni 47. adigenis raioni focxoviswylis 238 hesi 239

qoblianis hesi

qoblianiswyali

6

34,6

142

4,5

RO230/791-B-50

1500

9000

240

aralis hesi

qoblianiswyali

1,2

10

60

2,6

RO230/791-B-59

1500

1800

241

valenis hesi

focxoviswyali

1

8

47

3

RO230/791-B-59

1500

1500

RO45/820-b-225

1000

18000

1500

8700

48. axalcixis raioni 242

awyuris hesi

mtkvari

18

96

25

120

243

urovelis hesi

urovela

5,8

39,5

688,5

1,1

239

244

focxoviswylis hesi

focxoviswyali

5,3

35

56

15,95

RO75/728-B-100

1500

7950

49. borjomis raioni 245

sakaCaos hesi

borjomula

1,4

11

263

0,7

K-400/560a-b-50

1500

2100

246

weros hesi

Wobis xevi

5,9

21,2

60

11,4

RO75/728-B-100

1500

8850

247

laSas hesi

2,1

6,2

15

16,4

PL20/811-B-100

1500

3150

248

ioris hesi

8,3

250

600

16,4

1500

12450

249

Toris hesi

1,6

4,4

10

18,5

K-400/560a-b-84

1500

2400

250

bWobis hesi - 1

4,8

135

300

18,5

K-400/560a-b-84

1500

7200

251

bWobis hesi - 2

5,5

14,4

30

18,5

RO45/820-B-100

1500

8250

6,13

21,25

231

3,9

K-400/560a-b-6

1500

9195

2,8

35

175

1,85

K-400/560a-b-84

1500

4200

4,7

13,8

300

1,82

K-400/560a-b-50

1500

7050

2

5,9

130

1,82

K-400/560a-b-54

1500

3000

0,03

0,08

65

0,05

1500

45

1500

60

iSorakumi

252

borjomis hesi - 1

borjomula

253

tabawyuris hesi

254

cixeTubnis hesi

gujrisxevi

255

dgvaris hesi

sakirula

256

melTubnis hesi - 1

kodiani

257

melTubnis hesi - 2

0,04

0,13

65

0,08

258

Savis hesi

0,14

0,93

35

0,47

RO230/791-G-71

1500

210

259

sabatknis hesi - 1

0,2

1,3

50

0,47

K-400/560a-b-50

1500

300

260

sabatknis hesi - 2

0,16

0,93

40

0,47

RO230/791-G-59

1500

240

240

261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273

mtkvari dvirula dvirula dvirula neSvera neSvera qcia mtkvari borjomula borjomula borjomula borjomula borjomula

18 0,23 0,339 0,88 1 0,64 1,2 5,5 0,88 0,5 0,47 0,37 0,85

274

zvareTis hesi taZrisis hesi sakiris hesi dviris hesi neSveras hesi axaldabis hesi moliTis hesi CiTaxevsi hesi borjomis hesi - 2 platos hesi sadgeris hesi - 1 sadgeris hesi - 2 tbis hesi moldenhaueris hesi

1,3 1 96 2 2 5,2 3,9 2,4 10,3 16 10,2 5,7 3,4

25 130 80 210 210 85 160 31,6 140 75 140 45 85

120 0,21 0,49 0,49 0,6 1 0,85 18,5 0,75 0,8 0,4 1 1,2

borjomula

0,82

3,5

70

1,4

RO230/791-G-42

1500

1230

275 276

sakoWavis hesi sakoWavis hesi

bakurianula borjomula

0,82 0,35

6,6 5,5

120 85

0,82 0,5

K-400/560a-b-50 K-400/560a-b-50

1500 1500

1230 525

19 9,6

155 72,5

254 250

10 5,7

K-400/560a-b-84 K-400/560a-b-85

1000 1500

2261,7

12890,5

19000 14400 2917278, 5

932,54

5651,2

RO 45/820-B-225 K-400/560a-b-50 K-400/560a-b-84 K-400/560a-b-84 K-400/560a-b-50 K-400/560a-b-84 RO 75/728-B-100 K-400/560a-b-84 K-400/560a-b-50 K-400/560a-b-84 RO230/791-G-50 RO230/791-G-50

1000 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500

18000 345 508,5 1320 1500 960 1800 8250 1320 750 705 555 1275

XVI. javaxeTis regioni 50. ninowmindis raioni 277 faravnis hesi - 3 278 faravnis hesi - 1

faravani faravani

sul aqedan

N<10mgvt

241

literatura 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

saqarTvelos kanoni `eleqtroenergetikisa da bunebrivi gazis Sesaxeb~, Tb. 2006. n. samsonia, d. ComaxiZe, m. gudiaSvili. saTbobenergetikuli kompleqsis sawarmoTa ekonomika, stu, Tbilisi 2003. elizbar erisTavi, demur ComaxiZe, paata cincaZe `energetikis regulirebis safuZvlebi~ wigni 1, 2 Tbilisi 2000. d. ComaxiZe `saqarTvelos energetikuli usafrTxoeba~, Tbilisi 2003. d. ComaxiZe, saqarTvelos energetikuli balansi~ stu, Tbilisi 2006. g. TavaZe, d. ComaxiZe, i. qavTaraZe, d. menabde. energetikis regulireba: Teoria da praqtika, Tb. 2006. arCil frangiSvili (xelmZRvaneli da pasuxismgebeli Semsrulebeli), saqarTvelos energetikis ganviTarebis koncefcia. Tbilisi 2002. d. laoSvili `zogadi energetika~, Tbilisi 2004. g. CigovaZe, g. yaisaSvili. saqarTvelos eleqtroenergetikis istoria, Tb. 1998. n. WiTanava, gardamavali periodis socialur-ekonomikuri problemebi~ wigni 1, 2, 3, Tbilisi 2000-2003. saqarTvelos kanoni `mewarmeTa Sesaxeb~ Tb. 2006. saqarTvelos kanoni `saxelmwifo qonebis provatizaciis Sesaxeb~ 1997. saqarTvelos kanoni `sainvesticio saqmianobis xelSewyobisa da ganviTarebis Sesaxeb~, Tb. 1997. r. arvelaZe saqarTvelos energetikosTa kadrebisa da maTi socialuri mdgomareobis Sesaxeb Jurn. `nergia~ #3, 2000.

242

15. d. ComaxiZe ekonomikuri leqsikoni energetikaSi~, Tb. 2002.

16. g. svaniZe `saqarTvelos hidroenergetikuli potenciali~ J. energia #2, 1991.

17. m. gudiaSvili `organizacia da dagegmva energetikaSi~ Tb. 2001.

18. i. vorseti, p. reventlou `firmis ekonomika~ m. 1992.

19. n. lorTqifaniZe, g. amyolaZe `energokompaniebis mmarTvelobiTi moRvaweobis efeqtianobis Sesaxeb~ Jurn. `nergia~ #3(51) 2009.

20. d. jafariZe, `sainvesticio proeqtebis momzadeba da ganxorcieleba energetikaSi~ Tbilisi, teqn. universiteti, 2009.

21. n. xaraZe `lideroba da adamianTa marTvis xelovneba~ Tbilisi `meridiani~, 2009.

22. `axali teqnologia da organziaciuli struqturebi~ i. piningsisa da a. biutandamis redaqciiT, rus. en. Targmani inglisuridan m. ekonomika~ 1990.

23. i. aleqseevi, v. kuzmini, v. melexini, v. savaSinskaia `organizacia, dagegmva da marTva energetikaSi~ moskovi, `visSaia Skola~ (rus. en), 1982.

24. m. kolesniki `menejmenti~, `priori~ moskovi. 2001.

25. s. pruzneri, a. zlatopolski, a. nekrasovi `nergetikis ekonomika~ moskovi `visSaia Skola~, 1984.

26. v. mixailovi `eleqtromoxmarebis tarifebi da reJimebi~ m. energoatomizdati~ 1986.

27. n. fedoreva `sawarmos marTvis organizaciuli struqtura m. `knorus~ 2003.

28. d. jafariZe `eleqtroenergiis tarifebis zrdaze moqmedi faqtorebi da misi Semcirebis gzebi~ Tb. 2006.

29. firmis ekonomikuri strategia~ a. gradovis redaqciiT sankt-peterburgi~ 1995.

243

30. kempel r. makkoneli, stenli l. briu `ekonomiqsi~ m. `respublika~ 1992.

31. m. gudiaSvili, m. arabiZe `energetikuli warmoebis ekonomika da menejmenti `teqn. universiteti~ Tb. 2007.

32. m. gudiaSvili, m. arabiZe `energetikuli warmoebis dagegmva-ganviTareba~, Tb. `teqn. universiteti~, 2009.

33. g. amyolaZe, T. amyolaZe, n. giorgiSvili, m. lomsaZekuWava `konkurentunarianoba, xarisxisa da proeqtis menejmenti~, Tbilisi `teqn. un~. 2008.

34. n. samsonia g. amyolaZe, m. lomsaZe. `teqnologia da sazogadoeba~, `teqn. universiteti~ 2005.

35. g. amyolaZe. samewarmeo saqmianoba da mewarmis unarCvevebi Tb. `teqn. un.~ 2005.

36. li iakoka `menejeris kariera~ m. `progresi~ 1990.

37. g. amyolaZe, i. amyolaZe, m. Cxenkeli. `sawarmoTa ekonomikis, samewarmeo saqmianobisa da marketingis ganmartebiTi leqsikoni~ Tb. 2006 `teqn. un~.

38. g. amyolaZe, T. CxeiZe `eleqtroteqnikuri mrewvelobis ekonomika~ Tbilisi, spi 1986.

39. g. amyolaZe, l. boWoriSvili `samrewvelo sawarmoTa eleqtromomaragebis ekonomika~, Tb. spi, 1987.

40. g. amyolaZe, d. papava `saTbob-energetikuli kompleqsis struqtura~ Tb. 1987.

41. m. maskoni, m. alberti, f. xnedouri `menejmentis safuZvlebi~ moskovi, 1992. www.minenergy.gov.ge– energetikis saministro – energo-pro saqarTvelo www.energo-pro.ge www.esco.ge – eleqtroenergiis sistemis komerciuli operatori www.gse.com - saqarTvelos saxelmwifo eleqtrosistema

244

www.gnerc.org – saqarTvelos eleqtroenergiis maregulirebeli komisia www.gwem.org.ge – saqarTvelos eleqtroenergiis sabiTumo bazari www.telasi.ge - Telasi navTobisa da gazis seqtori www.gogc.ge - saqarTvelos navTobisa da gazis korporacia www.canargo.com - kanargo www.fronteraresources.com - frontera samTavrobo organizaciebi www.president.gov.ge – saqarTvelos prezidenti www.government.gov.ge – saqarTvelos mTavroba www.parliament.ge – saqarTvelos parlamenti www.privatization.ge – saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro.

245

ibeWdeba avtorTa mier warmodgenili saxiT

gadaeca

warmoebas

03.07.2009.

xelmowerilia

dasabeWdad

16.07.2009. qaRaldis zoma 60X84 1/16. pirobiTi nabeWdi Tabaxi 16. tiraJi 100 egz.

sagamomcemlo saxli `teqnikuri universiteti~, Tbilisi, kostavas 77