ანგარიში by georgianpolitics

საქართველოს ეროვნული ბანკი

წლიური ანგარიში

2014 წელი

სარჩევი შესავალი....................................................................................................................................... 6 1 მაკროეკონომიკური გარემო ........................................................................................... 16 1.1 1.2 1.3 1.4

მსოფლიო ეკონომიკა .............................................................................................................................16 ეკონომიკური ზრდა ..............................................................................................................................19 სამომხმარებლო ფასების ცვლილება ...................................................................................................22 საგარეო სექტორი და საგადასახდელო ბალანსი ................................................................................27

ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკა .......................................................... 35 ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა ..........................................................................................................35 ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ინსტრუმენტები ...........................................................................43 2.2.1 რეფინანსირების სესხები ..............................................................................................................44 2.2.2 ერთდღიანი სესხები და ერთდღიანი დეპოზიტები ..................................................................48 2.2.3 ფასიანი ქაღალდები ......................................................................................................................49 2.2.4 მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები .......................................................................................52 2.3 სავალუტო პოლიტიკა და საერთაშორისო რეზერვების მართვა ......................................................53 2.1 2.2

საბანკო სექტორი .............................................................................................................. 61 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

საზედამხედველო ჩარჩოს განვითარება .............................................................................................61 მფლობელობის სტრუქტურა ................................................................................................................65 საკრედიტო რისკი..................................................................................................................................66 მომგებიანობის რისკი............................................................................................................................79 საბაზრო რისკი .......................................................................................................................................81 3.5.1 სავალუტო რისკი ...........................................................................................................................81 3.5.2 საპროცენტო რისკი........................................................................................................................82 3.6 ლიკვიდობის რისკი ...............................................................................................................................83 3.6.1 ლიკვიდური აქტივების სტრუქტურა .........................................................................................83 3.6.2 ვალდებულებების სტრუქტურა ..................................................................................................85 3.6.3 საბითუმო დაფინანსება ................................................................................................................88 3.6.4 ლიკვიდობის რისკის რეგულირება.............................................................................................89 3.7 კაპიტალის ადეკვატურობა ...................................................................................................................90 3.8 საოპერაციო რისკი .................................................................................................................................91 3.9 მაკროპრუდენციული რისკები.............................................................................................................94 3.10 მომხმარებელთა უფლებების დაცვა ....................................................................................................97

არასაბანკო სექტორი ...................................................................................................... 102 4.1 4.2

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

ფასიანი ქაღალდების ბაზარი ............................................................................................................. 102 სხვა ფინანსური ინსტიტუტები.......................................................................................................... 106 4.2.1 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები.............................................................................................. 106

საგადახდო სისტემები................................................................................................... 110 საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარება .......................................................... 117 ელექტრონული ხელმოწერა ......................................................................................... 121 საკასო-საემისიო სამუშაოების ორგანიზაცია ............................................................. 128 შიდა აუდიტი, რისკების მართვა და ბუღალტრული აღრიცხვა .............................. 133 საზოგადოებასთან ურთიერთობა და საერთაშორისო თანამშრომლობა................ 135 ადამიანური რესურსების მართვა და განვითარება ................................................... 141 ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზის განვითარება .................................................. 144 სტატისტიკური საქმიანობა .......................................................................................... 146 სტატისტიკური საქმიანობა .......................................................................................... 149 ფინანსური ანგარიშგება ................................................................................................ 177

დიაგრამები დიაგრამა N 1.1 მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალური ზრდა მსოფლიოში ...................................................16 დიაგრამა N 1.2 სფი ინფლაცია მსოფლიოში ........................................................................................................17 დიაგრამა N 1.3 ძირითადი სასაქონლო პროდუქტების ფასის ინდექსები, 2005 = 100 .....................................17 დიაგრამა N 1.4 ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი (მლნ ლარი) და მშპ-თან თანაფარდობა .................................21 დიაგრამა N 1.5 მშპ–ს ზრდა დანახარჯების მიხედვით ......................................................................................22 დიაგრამა N 1.6 მთლიანი და საბაზო ინფლაციები (2009-2014 წლები).............................................................23 დიაგრამა N 1.7 საწვავის და სურსათის წვლილი მთლიან ინფლაციაში...........................................................24 დიაგრამა N 1.8 იმპორტირებული და ადგილობრივი საქონლის ინფლაცია ...................................................25 დიაგრამა N 1.9 წლიური ინფლაციის მაჩვენებლების ცვლილება სხვადასხვა ხანგრძლივობის მოხმარების საქონლისა და მომსახურებისათვის .....................................................................................................................26 დიაგრამა N 1.10 მიმდინარე ანგარიშის კომპონენტების ფარდობა მშპ-თან .....................................................27 დიაგრამა N 1.11 ტურიზმის ექსპორტიდან მიღებული შემოსავლები (2010-2014)..........................................28 დიაგრამა N 1.12 მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფინანსების წყაროები ...............................................30 დიაგრამა N 1.13 უმსხვილესი საექსპორტო სასაქონლო ჯგუფები 2013-2014 წლებში ....................................31 დიაგრამა N 1.14 ექსპორტის მოცულობა რეგიონების მიხედვით (2008-2014) .................................................32 დიაგრამა N 1.15 იმპორტის მოცულობა სასაქონლო ჯგუფების მიხედვით (2009-2014) .................................33 დიაგრამა N 1.16 უმსხვილესი იმპორტირებული სასაქონლო ჯგუფები (2013-2014) ......................................33 დიაგრამა N 1.17 იმპორტის მოცულობა უმსხვილესი იმპორტიორი ქვეყნების მიხედვით (2013-2014) .......34 დიაგრამა N 2.1 მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი .......................................................................................38 დიაგრამა N 2.2 დეპოზიტებისა და სესხების ლარიზაცია, 2004-2014 წწ. ..........................................................39 დიაგრამა N 2.3 ფულადი ბაზრის საპროცენტო განაკვეთები.............................................................................41 დიაგრამა N 2.4 შემოსავლიანობის სპრედი პოლიტიკის განაკვეთთან შედარებით ........................................42 დიაგრამა N 2.5 სახაზინო ფასიანი ქაღალდების და სადეპოზიტო სერტიფიკატების ნაშთების დინამიკა 1999-2014 წლებში ...................................................................................................................................................43 დიაგრამა N 2.6 ბანთაშორისი ფულადი ბაზარი .................................................................................................44 დიაგრამა N 2.7 რეფინანსების სესხების მოცულობა 2011-2014 წლებში............................................................45 დიაგრამა N 2.8 მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთების მერყეობა..............................................................49 დიაგრამა N 2.9 სადეპოზიტო სერტიფიკატების პორტფელის მოცულობა 2010-2014 წლებში .......................50 დიაგრამა N 2.10 სახაზინო ვალდებულებებისა და სახაზინო ობლიგაციების პორტფელი 2013-2014 წლებში ..................................................................................................................................................................................51 დიაგრამა N 2.11 ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზრის დინამიკა 2012-2014 წლებში ..................................52 დიაგრამა N 2.12 მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების ნორმა ნარჩენი ვადიანობის მიხედვით ...............53 დიაგრამა N 2.13 სავალუტო ბაზრის დინამიკა 2003-2014 წლებში ....................................................................54 დიაგრამა N 2.14 ლარის რეალური და ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსების ინდექსები (დეკ. 2009=100)..................................................................................................................................................................56 დიაგრამა N 2.15 საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვები 1997-2014 ............................57 დიაგრამა N 3.1 მთლიანი სასესხო პორტფელის დინამიკა .................................................................................66 დიაგრამა N 3.2 საკრედიტო პორტფელის თვის შიგნით გაცემულ სესხებზე არსებული საშუალო შეწონილი საპროცენტო განაკვეთი სეგმენტების მიხედვით ................................................................................................67 დიაგრამა N 3.3 პროციკლური სექტორების წილი ჯამურ საკრედიტო პორტფელში......................................68 დიაგრამა N 3.4 საცალო პროდუქტების განაწილება ..........................................................................................68 დიაგრამა N 3.5 ვალუტიზაცია სეგმენტების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა)............................69 დიაგრამა N 3.6 საცალო პროდუქტების ვალუტიზაციის დინამიკა (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) .........69 დიაგრამა N 3.7 90 და მეტი დღით ვადაგადაცილებული სესხები.....................................................................70 დიაგრამა N 3.8 ცვლად განაკვეთიანი სესხების მოცულობა და თანაფარდობა (წმინდა)................................71 დიაგრამა N 3.9 პორტფელი ხარისხობრივი მაჩვენებლების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) ...72 დიაგრამა N 3.10 სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვის მთლიან პორტფელთან თანაფარდობა .........72 დიაგრამა N 3.11 მთლიანი სასესხო პორტფელის დინამიკა წმინდა ჩამოწერილი სესხების აღდგენის ეფექტით ..................................................................................................................................................................73 დიაგრამა N 3.12 სესხების ჩამოწერა და ამოღება .................................................................................................73 დიაგრამა N 3.13 პრობლემური აქტივები .............................................................................................................74 დიაგრამა N 3.14 დასაკუთრებული აქტივები ......................................................................................................74 დიაგრამა N 3.15 უკუგება კაპიტალსა და აქტივებზე ..........................................................................................79 დიაგრამა N 3.16 მოგების ზრდის დეკომპოზიცია ..............................................................................................80

დიაგრამა N 3.17 საპროცენტო სპრედი და მასზე მოქმედი ფაქტორები ............................................................80 დიაგრამა N 3.18 საბანკო სისტემის წმინდა საოპერაციო მოგება .......................................................................81 დიაგრამა N 3.19 კომერციული ბანკების საბალანსო და კრებსითი სავალუტო პოზიციები საზედამხედველო კაპიტალთან ...........................................................................................................................82 დიაგრამა N 3.20 საპროცენტო ხასიათის აქტივებით ვალდებულებების გადაფარვა ......................................83 დიაგრამა N 3.21 ლიკვიდური აქტივების დონე ..................................................................................................84 დიაგრამა N 3.22 ლიკვიდობის კოეფიციენტები ვალუტების მიხედვით..........................................................84 დიაგრამა N 3.23 ლიკვიდობის გეპი: 1 თვემდე აქტივების თანაფარდობა 1 თვემდე ვალდებულებებთან ...85 დიაგრამა N 3.24 ლიკვიდური აქტივების მოცულობა და სტრუქტურა ............................................................85 დიაგრამა N 3.25 ვალდებულებების სტრუქტურა ...............................................................................................86 დიაგრამა N 3.26 არასაბანკო დეპოზიტები...........................................................................................................86 დიაგრამა N 3.27 არარეზიდენტი კლიენტების დეპოზიტების წილი................................................................87 დიაგრამა N 3.28 არარეზიდენტების დეპოზიტების სტრუქტურა (2014 წლის დეკემბერი) ............................88 დიაგრამა N 3.29 არარეზიდენტების დეპოზიტები ქვეყნების ჭრილში (2014 წლის დეკემბერი) ...................88 დიაგრამა N 3.30 მთლიანი სესხების შეფარდება არასაბანკო დეპოზიტებთან .................................................89 დიაგრამა N 3.31 კაპიტალის ადეკვატურობის კოეფიციენტები ........................................................................90 დიაგრამა N 3.32 2013–2014 წლების მთლიანი დანაკარგების დინამიკა (ლარი) ..............................................91 დიაგრამა N 3.33 საბანკო სისტემის 2014 წლის მთლიანი დანაკარგები მოვლენათა კატეგორიების მიხედვით ................................................................................................................................................................92 დიაგრამა N 3.34 სესხების მშპ–სთან თანაფარდობის გეპი .................................................................................97 დიაგრამა N 3.35 კომერციულ ბანკებში დაფიქსირებული პრეტენზიები, რომელთა განხილვა დასრულებულია (წლების მიხედვით) .................................................................................................................98 დიაგრამა N 4.1 საბროკერო კომპანიების მთლიანი აქტივების, ვალდებულებების, კაპიტალის მონაცემები და აქტივებში კლიენტის პორტფელის პროცენტული წილის დინამიკა წლების მიხედვით (2009-2014) ... 103 დიაგრამა N 4.2 ვაჭრობის ძირითადი მაჩვენებლები (სავაჭრო სესიებზე დადებული და ბირჟაზე დაფიქსირებული გარიგებები) 2007-2014........................................................................................................... 104 დიაგრამა N 4.3 სავაჭრო სესიებზე და ბირჟაზე დაფიქსირებული გარიგებების რაოდენობა წლების მიხედვით (2007–2014 წწ) ..................................................................................................................................... 105 დიაგრამა N 4.4 ცენტრალურ დეპოზიტარში დეპონირებული ფასიანი ქაღალდები წლების მიხედვით (2008-2014) ............................................................................................................................................................. 105 დიაგრამა N 4.5 ცენტრალურ დეპოზიტარში დეპონირებული ფულადი სახსრები წლების მიხედვით (20082014) ....................................................................................................................................................................... 106 დიაგრამა N 4.6 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მთლიანი აქტივები, ვალდებულებები, კაპიტალი და მთლიანი ვალდებულებების დინამიკა აქტივებთან მიმართებაში ................................................................. 106 დიაგრამა N 4.7 წმინდა სესხების ზრდის დინამიკა აქტივებთან მიმართებაში.............................................. 107 დიაგრამა N 4.8 მთლიანი პორტფელის სტრუქტურა ........................................................................................ 107 დიაგრამა N 4.9 ნასესხები სახსრების სტრუქტურა, არარეზიდენტი ორგანიზაციებიდან და ფიზიკური პირებიდან მოზიდული რესურსების დინამიკა................................................................................................ 108 დიაგრამა N 4.10 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მომგებიანობის პარამეტრები...................................... 109 დიაგრამა N 5.1 RTGS სისტემაში განხორციელებული გადარიცხვები (2014 წელი) ........................................ 111 დიაგრამა N 5.2 RTGS სისტემაში განხორციელებული გადარიცხვები (2002-2014 წწ) ..................................... 111 დიაგრამა N 5.3 გადახდის ოპერაციები საგადახდო სისტემებისა და მათი შესრულების სხვა საშუალებების მიხედვით (2014 წ.) ............................................................................................................................................... 112 დიაგრამა N 5.4 უნაღდო გადახდების განაწილება საგადახდო დავალების ინიცირების მიხედვით .......... 113 დიაგრამა N 5.5 გამოშვებული საგადახდო ბარათები 2010-2014 წწ. ................................................................ 114 დიაგრამა N 5.6 ქვეყნის შიგნით ქართული ბარათებით განხორციელებული ოპერაციები (2010–2014 წწ) . 115 დიაგრამა N 5.7 საგადახდო ბარათების მიმღები მოწყობილობების დინამიკა (დეკემბერი, 2011–2014 წწ.) ................................................................................................................................................................................ 115 დიაგრამა N 8.1 მიმოქცევაში თითოეული ნომინალის ხვედრითი წილი (31.12.2014) .................................. 128 დიაგრამა N 8.2 ნაღდი ფული მიმოქცევაში 2013-2014 წლები .......................................................................... 129 დიაგრამა N 8.3 2014 წელს გამოვლენილი ყალბი ლარის ბანკნოტები და მონეტები (%) .............................. 131 დიაგრამა N 8.4 ყალბი ლარის ბანკნოტების რაოდენობა ................................................................................. 131 დიაგრამა N 8.5 ყალბი მონეტების რაოდენობა .................................................................................................. 132 დიაგრამა N 11.1 ეროვნული ბანკის თანამშრომლების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლები ................................................................................................................................................................................ 141

ცხრილები ცხრილი N 1.1 მთლიანი შიდა პროდუქტი დარგობრივ ჭრილში ......................................................................20 ცხრილი N 1.2 ინფლაციის (სფი) მაჩვენებლები ცალკეული კომპონენტების მიხედვით (პროცენტი), მათი წონა სამომხმარებლო კალათაში (პროცენტი) და ზეგავლენა სფი-ზე (პროცენტული პუნქტი) .....................26 ცხრილი N 1.3 საგადახდელო ბალანსი 2010-2014 წლებში (მლნ აშშ დოლარი) ...............................................30 ცხრილი N 2.1 რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის წლიური ცვლილება 2014 წელს .............................56 ცხრილი N 3.1 მთლიანი საკრედიტო პორტფელი სეგმენტების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) ..................................................................................................................................................................................66 ცხრილი N 3.2 საკრედიტო პორტფელის სექტორული განაწილება (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) ..........67 ცხრილი N 3.3 საცალო პროდუქტების ცვლილება, განაწილება ........................................................................69 ცხრილი N 3.4 პორტფელის ხარისხი სეგმენტების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა)..................70 ცხრილი N 3.5 სასესხო პორტფელის კატეგორიები და ფორმირებული რეზერვი ...........................................72 ცხრილი N 3.6 კოეფიციენტები სექტორების მიხედვით .....................................................................................76 ცხრილი N 3.7 საბითუმო დაფინანსების გარე წყაროები და მათი დაფარვის გრაფიკი 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით ...................................................................................................................................89 ცხრილი N 4.1 ობლიგაციების საჯარო ემისია ................................................................................................... 102 ცხრილი N 4.2 აქციების საჯარო ემისია .............................................................................................................. 102 ცხრილი N 4.3 საბროკერო კომპანიების აქტივობა (2014წ) ................................................................................ 103 ცხრილი N 4.4 კრებსითი ინფორმაცია სავაჭრო სესიებზე დადებული და ბირჟაზე დაფიქსირებული მაჩვენებლების მიხედვით (2012-2014 წწ) ........................................................................................................... 104 ცხრილი N 9.1 2014 წელს შემოტანილი საეჭვო ფულის ნიშნების ექსპერტიზის შედეგები .......................... 130

ჩანართები ჩანართი N 1 რეფინანსირების სესხები და მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთი .......................................46 ჩანართი N 2 აქტივების კლასიფიკაციისა და შესაძლო დანაკარგების რეზერვების შექმნისა და გამოყენების წესში ცვლილებების პროექტი ..............................................................................................................................75 ჩანართი N 3 ლარის სიმბოლო ............................................................................................................................. 139

შესავალი საქართველოს ეროვნული ბანკის 2014 წლის წლიური ანგარიში მომზადებულია „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ ორგანული კანონის მე-60 და 61-ე მუხლების შესაბამისად და მოიცავს ფულად-საკრედიტო, სავალუტო და საზედამხედველო პოლიტიკის მიმოხილვას და აუდიტირებულ ფინანსურ ანგარიშგებას. დოკუმენტში წარმოდგენილია ის პრიორიტეტული მიმართულებები, რომლითაც საანგარიშო პერიოდში ხელმძღვანელობდა ქვეყნის ცენტრალური ბანკი. ანგარიშში ასახულია აგრეთვე ეროვნული ბანკის შეფასებები ქვეყანაში და მის ფარგლებს გარეთ მიმდინარე იმ პროცესებზე, რომლებიც 2014 წლის განმავლობაში არსებით გავლენას ახდენდა საქართველოს ეკონომიკის მდგომარეობასა და ეროვნული ბანკის მიერ დასახული ამოცანების შესრულებაზე. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის შემუშავებისას ხელმძღვანელობდა „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-3 მუხლით განსაზღვრული ძირითადი ამოცანებითა და ფუნქციებით, რომლის მიხედვითაც ეროვნული ბანკის ძირითადი ამოცანა არის ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა. ამასთანავე, ეროვნულმა ბანკმა უნდა უზრუნველყოს ფინანსური სისტემის სტაბილურობა და გამჭვირვალობა და ხელი შეუწყოს ქვეყანაში მდგრად ეკონომიკურ ზრდას ისე, რომ საფრთხე არ შეექმნას მისი ძირითადი ამოცანის შესრულებას. ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის განსაზღვრისას ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმს ეყრდნობა. ეროვნული ბანკის ინფლაციის გრძელვადიანი მიზნობრივი მაჩვენებელი 3 პროცენტს შეადგენს. იმის გათვალისწინებით, რომ ამჟამად საქართველო წარმოადგენს განვითარებად ეკონომიკას და მსგავსი ტიპის ეკონომიკისთვის დამახასიათებელია ინფლაციის და ეკონომიკური ზრდის უფრო მაღალი ტემპი, 2015-2016 წლებისათვის ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების დოკუმენტის მიხედვით მიზნობრივი ინფლაცია განსაზღვრულია 5 პროცენტით, რომელიც 2017 წლისათვის 4 პროცენტამდე შემცირდება. 2014 წლის განმავლობაში ინფლაციის მაჩვენებელი 2-4 პროცენტის ფარგლებში მერყეობდა და შესაბამისად, ჩამორჩებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის მიზნობრივ მაჩვენებელს. 2013 წელს დაფიქსირებული დეფლაციური პროცესების შემდგომ, 2014 წლის დასაწყისში ფასების საერთო დონის ცვლილების ინდიკატორი მატების ტენდენციით ხასიათდებოდა, თუმცა წლის მეორე ნახევარში ინფლაციის მაჩვენებელი კვლავ შემცირდა, რაც საწყის ეტაპზე მიწოდების მხარეს არსებული ფაქტორების უარყოფითი ზეწოლიდან მომდინარეობდა. ამასთან, გაზაფხულზე გეოპოლიტიკური რისკები გამოიკვეთა, რომელთა შემდგომმა რეალიზაციამ ნეგატიური გავლენა მოახდინა საგარეო მოთხოვნაზე და უარყოფითი ასახვა ჰპოვა შიდა მოთხოვნაზეც. ამაზე მიუთითებდა საბაზო ინფლაციის მაჩვენებელის დინამიკა, რომელიც წლის განმავლობაში დაბალ დონეზე ნარჩუნდებოდა. ინფლაციის შემცირების ტენდენცია ჯერ კიდევ 2011 წლის შემოდგომიდან დაიწყო, რაც უმთავრესად მიწოდების ფაქტორებით იყო განპირობებული. 2012 წლის მეორე ნახევრიდან მიწოდების მხრიდან ფასებზე უარყოფით ზემოქმედებას ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებაც დაერთო. მიუხედავად იმისა, რომ 2013 წლის განმავლობაშიც ინფლაცია დაბალ ნიშნულზე ნარჩუნდებოდა, წლის ბოლოდან შეინიშნებოდა ეკონომიკის გაჯანსაღების ტენდენციები. ეკონომიკურ ზრდას საგარეო მოთხოვნასთან ერთად, შიდა მოთხოვნის გააქტიურებამაც შეუწყო ხელი. ინფლაციის მაჩვენებელმაც ზრდის დინამიკა მიიღო. იმ დროისთვის არსებული ინფორმაციით, მოსალოდნელი

იყო, რომ დადებითი ტენდენციები 2014 წელსაც გაგრძელდებოდა, რაც ხელს შეუწყობდა ინფლაციის მაჩვენებლის ზრდას მიზნობრივ დონემდე. არსებული პროგნოზების გათვალისწინებით, 2014 წლის თებერვალში მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა მიიჩნია, რომ აღარ არსებობდა მნიშვნელოვნად შერბილებული მონეტარული პოლიტიკის შენარჩუნების საჭიროება და, შესაბამისად, პოლიტიკის განაკვეთი 0.25 პროცენტული პუნქტით 4%-მდე გაზარდა. აღნიშნული ნაბიჯით ეროვნულმა ბანკმა შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან გამოსვლის პროცესი დაიწყო. 2014 წლის გაზაფხულზე რეგიონში გეოპოლიტიკურმა რისკებმა იჩინა თავი, რაც გაურკვევლობის შემცველი იყო ეკონომიკისთვის. კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა როგორც საგარეო, ისე შიდა მოთხოვნის გაჯანსაღების პროცესის გაგრძელება. ყოველივე ეს კი ინფლაციის მაჩვენებელზე შემცირების მიმართულებით მოახდენდა გავლენას. აღნიშნულ რისკებს თან დაერთო კარგი მოსავლის შედეგად, საერთაშორისო ბაზრებზე სურსათის ფასების საერთო დონის შემცირების ტენდენცია, რაც სურსათის ფასების მნიშვნელოვან კლებას განაპირობებდა. აღწერილი ფაქტორების გათვალისწინებით, მარტისა და მაისის შეხვედრებზე მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა პოლიტიკის განაკვეთი უცვლელად შეინარჩუნა. მიუხედავად შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივად გამოსვლის საჭიროებისა, მისი ტემპი დამოკიდებული იყო ეკონომიკური აქტივობისა და მოთხოვნის გაჯანსაღების სისწრაფეზე. 2014 წლის მეორე ნახევრიდან გაძლიერდა ინფლაციის მაჩვენებელზე შემცირების მიმართულებით მოქმედი მიწოდების მხარეს არსებული ფაქტორები. სურსათზე ფასების დაბალი დონის პარალელურად, საერთაშორისო ბაზრებზე ნავთობის ფასების მკვეთრი ვარდნა დაფიქსირდა, რაც ეტაპობრივად აისახა საწვავის ფასებზე საქართველოშიც. სამომხმარებლო კალათაში სურსათისა და ნავთობის მაღალი წონის შესაბამისად, წლის მეორე ნახევრიდან ინფლაციის მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად შემცირდა. 2014 წლის განმავლობაში სამომხმარებლო ფასების დინამიკაზე მნიშვნელოვანი გავლენას ახდენდა სავაჭრო პარტნიორ ეკონომიკებში არსებული ინფლაცია და მათი ვალუტების გაცვლითი კურსის ცვლილება. წლის პირველ ნახევარში იმპორტული ინფლაცია ზრდის ტენდენციით ხასიათდებოდა. თუმცა წლის მეორე ნახევრიდან პარტნიორი ქვეყნების ვალუტათა საგრძნობი გაუფასურების ფონზე ფიქსირდებოდა ლარის ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარება. შედეგად, იმპორტირებული სამომხმარებლო საქონლის ფასების ზრდის ტემპი შედარებით შემცირდა და წლის ბოლოსთვის მისი წვლილი მინიმალური იყო. აღნიშნულ მიწოდების ფაქტორებთან ერთად, წლის ბოლოსკენ გაძლიერდა ინფლაციის მაჩვენებელზე მოთხოვნის მხრიდან მოქმედი ფაქტორებიც. რეგიონში გამწვავებული პოლიტიკური ვითარების და სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში არასახარბიელო ეკონომიკური ტენდენციების გავლენა უკვე საქართველოს ეკონომიკაზეც აისახა და საგარეო მოთხოვნის შესუსტება გამოიწვია. ექსპორტის კლებასთან ერთად მნიშვნელოვანი შემცირება დაფიქსირდა ფულად გზავნილებში, მოიკლო ტურისტული შემოსავლების ზრდის ტემპმა. შესუსტებულ საგარეო მოთხოვნას ნაწილობრივ აბალანსებდა ინვესტიციებისა და ადგილობრივი მოხმარების მატება. თუმცა ამან ვერ უზრუნველყო ქვეყნის ერთობლივი მოთხოვნის საკმარისი მატება, როგორც ეს წლის დასაწყისისთვის იყო ნავარაუდევი. ზემოაღწერილი საგარეო შოკების ფონზე, საყურადღებოა ასევე სავალუტო ბაზარზე განვითარებული მოვლენები. აშშ-ში დადებითი ეკონომიკური ტენდენციებისა და მოლოდინების პარალელურად, 2013 წლის ბოლოდან ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ დაიწყო რაოდენობრივი შერბილების შემცირება და საბოლოოდ 2014 წლის

ოქტომბერში მიიღო გადაწყვეტილება მისი დასრულების შესახებ. აღნიშნული მოვლენების ფონზე, აშშ დოლარმა გამყარება დაიწყო. შედეგად, 2014 წლის დასაწყისიდან მსოფლიოს ვალუტები მნიშვნელოვნად გაუფასურდა აშშ დოლარის მიმართ. თუმცა ლარის გაცვლით კურსზე ამ პროცესების გავლენა უფრო მოგვიანებით წლის ბოლოს - აისახა, ვინაიდან პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში ქვეყანაში უცხოური ვალუტის ზომიერი შემოდინებები ფიქსირდებოდა. ასევე, უნდა აღინიშნოს რომ აშშ დოლარის გამყარება პირველ რიგში იმ ქვეყნების ვალუტებზე აისახა, სადაც ფინანსური ბაზარი უფრო განვითარებულია. საქართველოში კი ეს პროცესი მოგვიანებით პარტნიორ ქვეყნების ვალუტების გაუფასურების შედეგად საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის გაუარესებით გადმოეცა (საქონლის სავაჭრო დეფიციტის გაღრმავება, ფულადი გზავნილების შემცირება და ტურისტული შემოსავლების ზრდის შენელება). გამოკვეთილმა უარყოფითმა ტენდენციებმა გაზარდა ეკონომიკის ჩამორჩენა პოტენციური დონიდან, შეანელა ინფლაციის მაჩვენებლის დაახლოება მიზნობრივ მაჩვენებელთან და გაახანგრძლივა შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან გამოსვლის პროცესი. ასეთ პირობებში, ინფლაციის პროგნოზებისა და მაკროეკონომიკური ანალიზის შესაბამისად, საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს უცვლელად ინარჩუნებდა. 2014 წლის თებერვლის შეხვედრის შემდეგ, კომიტეტი კიდევ შვიდჯერ შეიკრიბა, სადაც მიღებული იყო გადაწყვეტილება განაკვეთის უცვლელად 4%-ზე შესანარჩუნებლად. წლის ბოლოსთვის სამომხმარებლო ფასების წლიურმა ზრდამ 2% შეადგინა. 2014 წელს მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალურმა ზრდამ 4.8% შეადგინა. წლის მანძილზე ეკონომიკური ზრდის ტემპი არათანაბარი იყო. პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში შედარებით მაღალი ზრდა ფიქსირდებოდა. ამ პერიოდში ეკონომიკური ზრდა 5.9%-ს შეადგენდა. მეოთხე კვარტალში მშპ–ს ზრდა საგრძნობლად 1.8%-მდე შემცირდა. მეოთხე კვარტალში ეკონომიკური ზრდის ტემპის შემცირება ნაწილობრივ საბაზო ეფექტითაც არის გამოწვეული, რადგან წინა წლის შესაბამის პერიოდში ეკონომიკური ზრდის ტემპი მაღალი იყო. თუმცა საბაზო ეფექტის გათვალისწინებითაც მეოთხე კვარტალში ეკონომიკური აქტივობის კლება დაფიქსირდა, რაც რეგიონში გაუარესებული ეკონომიკური მდგომარეობის შედეგად საგარეო მოთხოვნის შემცირებით აიხსნება. ქვეყნის საექსპორტო პროდუქციაზე შემცირებულმა მოთხოვნამ გავლენა იქონია დამამუშავებელ მრეწველობაზე, სადაც იწარმოება ტრადიციული საექსპორტო პროდუქტები. თუ პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში დამამუშავებელი მრეწველობა საშუალოდ 9%-ით იზრდებოდა, მეოთხე კვარტალში 6.9%–იანი ვარდნა დაფიქსირდა. ძირითად სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში გართულებული ეკონომიკური მდგომარეობა ნეგატიურად აისახა სხვა სფეროებზეც. ექსპორტის პარალელურად, მეოთხე კვარტალში შეფერხდა ქვეყანაში ვიზიტორთა და უცხოეთიდან ფულად გზავნილთა ნაკადები, რასაც უარყოფითი გავლენა ჰქონდა მეტნაკლებად ყველა დარგზე და შესაბამისად ეკონომიკურ ზრდაზე. წინა წლისაგან განსხვავებით ეკონომიკურ ზრდას, ძირითადად, შიდა მოთხოვნა განაპირობებდა, რასაც მნიშვნელოვანი ბიძგი ეროვნული ბანკის შერბილებულმა მონეტარულმა პოლიტიკამ მისცა. მნიშვნელოვნად გაიზარდა საბოლოო მოხმარების წვლილი, მომატებული შიდა მოთხოვნის და გაუმჯობესებული მოლოდინების საპასუხოდ შეივსო წინა წლის სუსტი მოთხოვნის შედეგად შემცირებული მარაგები, და ინვესტიციებმა დადებითი წვლილი შეიტანა ეკონომიკურ ზრდაში. მთელი წლის მანძილზე როგორც მოხმარების დაკმაყოფილება, ასევე კაპიტალის ფორმირება ძირითადად იმპორტის ხარჯზე ხდებოდა. წინა წელთან შედარებით ადგილობრივი

მოთხოვნის ზრდის პარალელურად მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის გაღრმავება მოსალოდნელი იყო, თუმცა 2014 წლის მეორე ნახევარში გამოკვეთილმა საგარეო შოკებმა კიდევ უფრო მეტად შეუწყო ხელი მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის გაღრმავებას, რომელიც 2013 წელთან შედარებით 4 პროცენტული პუნქტით გაიზარდა. აბსოლუტურ გამოსახულებაში 2014 წელს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი 681 მლნ აშშ დოლარით გაუარესდა და 1.6 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის გაღრმავება ძირითადად საქონლით ვაჭრობის ბალანსის გაუარესებით არის განპირობებული. საქონლით ვაჭრობის დეფიციტის ფარდობამ მთლიან შიდა პროდუქტთან 25.6% შეადგინა, რაც 3.9 პროცენტული პუნქტით აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს. თუმცა ასევე კლება დაფიქსირდა მომსახურებით ვაჭრობიდან მიღებული შემოსავლებშიც, რაც უმეტესწილად ტურისტული შემოდინებების ზრდის ტემპის შემცირების შედეგია. ტურისტულმა შემოსავლებმა, რომელიც მომსახურების ექსპორტის ძირითად ნაწილს შეადგენს, 2014 წელს 1.8 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 4.0%-ით აღემატება წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს. აღნიშნული ზრდის ტემპი მკვეთრად ჩამორჩება წინა წლის მაჩვენებელს, რომელიც 22%-ს შეადგენდა. 2014 წლის განმავლობაში წმინდა საერთაშორისო რეზერვები 124 მლნ აშშ დოლარით შემცირდა. სავალუტო ინტერვენციების მეშვეობით ეროვნულმა ბანკმა 100 მლნ აშშ დოლარი მიაწოდა სავალუტო ბაზარს. აღსანიშნავია, რომ გასულ წელს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კრედიტების წმინდა დაფარვამ 136 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. საბოლოო ჯამში 2014 წლის ბოლოსათვის მთლიანმა საერთაშორისო რეზერვმა 2.7 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. 2010 წლიდან ეროვნული ბანკი აქტიურად მუშაობს მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობის ზრდის მიმართულებით, რომლის ძირითადი შემაფერხებელი ფაქტორი საქართველოში ეკონომიკის ლარიზაციის დაბალი დონეა. ამ წლების განმავლობაში გატარებულმა ღონისძიებებმა დადებითი შედეგი გამოიღო. 2014 წლის განმავლობაში დეპოზიტებისა და სესხების ლარიზაციის მაჩვენებლის ზრდა დაფიქსირდა, თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ წლის განმავლობაში გაცვლითი კურსი გაზრდილი მერყეობით ხასიათდებოდა, ეს ზრდა მოკრძალებული იყო. დეპოზიტების შემთხვევაში ლარიზაციის მაჩვენებელი 1.7%-ით გაუმჯობესდა და 39.8% შეადგინა; სესხების შემთხვევაში კი 3.3%-ით გაიზარდა 39.2%-მდე (გაცვლითი კურსის ცვლილების ეფექტის გამორიცხვით). ლარიზაციის წახალისების პროცესში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ეროვნული ბანკის მიერ ბოლო წლებში განხორციელებულმა რეფორმებმა, რომლებიც მიმართული იყო კაპიტალის ბაზრების განვითარებისაკენ. ეროვნული ბანკის მიერ რეფინანსირების სესხების გირაოს ბაზის გაფართოებამ და მასში საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მიერ გამოშვებული ლარით დენომინირებული სასესხო ფასიანი ქაღალდების ჩართვამ წაახალისა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების ადგილობრივ ბაზარზე ფასიანი ქაღალდების გამოშვება. ამ მხრივ აღსანიშნავია 2014 წელს ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) მიერ ლარით დენომინირებული ბონდების გამოშვება ადგილობრივ ბაზარზე (50 მლნ ლარი). 2015 წლის დასაწყისში ლარით დენომინირებული ბონდების ემისია განახორციელეს ასევე სხვა საერთაშორისო ფინანსურმა ინსტიტუტებმაც. აღნიშნული პროცესი ხელს შეუწყობს კაპიტალისა და მეორადი ბაზრების გააქტიურებას და წაახალისებს ადგილობრივი კორპორატიული ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებას. მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით წლის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ყურადღება ექცეოდა კომუნიკაციის არსებული არხების განვითარებასა და ახალი საშუალებების დანერგვას. ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის პირობებში

კომუნიკაცია განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, ვინაიდან მნიშვნელოვანი ხდება საზოგადოებრივი მოლოდინების სწორად ჩამოყალიბება და წარმართვა. 2014 წლის განმავლობაში ამ კუთხით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა. მარტში ეროვნულმა ბანკმა წარადგინა მონეტარული პოლიტიკის სტრატეგიის დოკუმენტი. მონეტარული პოლიტიკის სტრატეგიაში აღწერილია საქართველოში მოქმედი ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმი (რომელიც საქართველოში 2009 წელს ამოქმედდა), მისი უპირატესობანი და თუ რა პირობები უნდა შესრულდეს ამ რეჟიმის წარმატებულად ფუნქციონირებისათვის. დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ ეროვნული ბანკის ინფლაციის გრძელვადიანი მიზნობრივი მაჩვენებელი 3 პროცენტს შეადგენს. მონეტარული პოლიტიკის გადაწყვეტილებების ფორმულირების პროცესში განსაკუთრებული მნიშვნელობა საპროგნოზო ინფლაციას ენიჭება, ვინაიდან ეროვნული ბანკის მიერ მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტის ცვლილება ეკონომიკას გადაეცემა გარკვეული დროითი ლაგით და გავლენას ახდენს მომავალ ინფლაციაზე. 2014 წლის განმავლობაშიც გრძელდებოდა ანალიტიკოსებთან რეგულარული პრეზენტაცია-შეხვედრების პრაქტიკა მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებისა და მათი მიღების პროცესში არსებული პროგნოზების შესახებ დეტალური ინფორმაციის მისაწოდებლად. გარდა ამისა, ინფორმაციის გავრცელების და სწორი მოლოდინების ჩამოყალიბების კუთხით მნიშვნელოვანია ეროვნული ბანკის მიერ სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალის „ეკონომიკა და საბანკო საქმე“ გამოცემები. აღნიშნული ჟურნალი ბაზარს სთავაზობს მაღალი ხარისხის სტატიებს საქართველოს ეკონომიკისა თუ მსოფლიოსთვის აქტუალურ საკითხებზე. ბოლო წლების განმავლობაში საბანკო ზედამხედველობის მიმართულებით მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა, რაც არსებული საზედამხედველო პრაქტიკის მომავალზე და რისკებზე ორიენტაციის დახვეწას ისახავდა მიზნად. საბანკო სისტემის სტაბილურობის განსამტკიცებლად მიკროპრუდენციული რეგულირების პარალელურად მაკროპრუდენციული რეგულირებას ექცეოდა გაზრდილი ყურადღება. საბანკო ზედამხედველობის მიმართულებით წინგადადგმული ნაბიჯების პროფესიული აღიარებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის ერთობლივი მისიის მიერ განხორციელებული „ფინანსური სექტორის შეფასების პროგრამა (FSAP)“. მისიამ დაასკვნა, რომ მნიშვნელოვანი რეფორმებისა და კონსერვატიული მიდგომების შენარჩუნების შედეგად ეროვნულმა ბანკმა დანერგა ყოვლისმომცველი, მოწინავე და რისკებზე ორიენტირებული საზედამხედველო ჩარჩო, რომელიც ორიენტირებულია რისკების ადრეულ ფაზაზე იდენტიფიცირებასა და რესურსების ყველაზე ეფექტიანად განაწილებაზე. ანგარიშში შემფასებლები აღნიშნავენ, რომ ჩარჩო არის ყოვლისმომცველი, რადგან მასში ფასდება ყველა პოტენციური საბანკო რისკი; მომავალზე ორიენტირებული, რადგან მოიცავს ყველა ისეთ ელემენტს, როგორიცაა სტრეს-ტესტები, ბიზნეს მოდელი, კორპორაციული მართვა, კაპიტალისა და კრიზისული სიტუაციების მართვის გეგმები; რისკებზე ორიენტირებული, რადგან აქცენტს აკეთებს ყველაზე მნიშვნელოვან რისკებზე. რიგ საკითხებში დასკვნის დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ ეროვნული ბანკის მიდგომები წარმოადგენს ძალიან მოწინავე პრაქტიკას, რაც შეიძლება მაგალითს წარმოადგენდეს სხვა განვითარებული ქვეყნებისთვისაც. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ეროვნული ბანკის მიერ დანერგილი მოწინავე საზედამხედველო ინსტრუმენტები, საკრედიტო რისკის ზედამხედველობის პრაქტიკა, მაკროპრუდენციული ზედამხედველობის ჩარჩო და სხვა. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ზედამხედველების კვალიფიკაცია შთამბეჭდავია, რაც რეფორმებისა

და დღის წესრიგში არსებული კომპლექსური საკითხების ეფექტიანი განხორციელების წინაპირობაა. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკი ბაზელის საბანკო ზედამხედველობის კომიტეტის (BCBS) ბაზელის საკონსულტაციო ჯგუფის (Basel Consultative Group, BCG) წევრი გახდა. ამ ჯგუფის წევრობის ფარგლებში, 2015 წლის იანვრიდან საქართველოს ეროვნული ბანკი აქტიურად ჩაერთო ბაზელის ძირთადი კომიტეტის ზედამხედველობის დანერგვის ჯგუფის (Supervision and Implementation Group) საქმიანობაში, რომელიც საერთაშორისო საზედამხედველო პოლიტიკის მოწინავე მიდგომების დანერგვაზე მუშაობს, და რომლის მიერ შემუშავებული ზედამხედველობის პრინციპებიც საერთაშორისო სტანდარტს წარმოადგენს. საქართველო აღნიშნული დონის სამუშაო ჯგუფში გამოცდილების გასაზიარებლად პირველად მიიწვიეს. ამასთანავე, ბაზელის საბანკო ზედამხედველობის კომიტეტმა საქართველოს ეროვნული ბანკის თანამშრომლები საზედამხედველო შესაბამისობის შეფასების პროგრამის (RCAP - Regulatory Consistency Assessment Program) გუნდში ექსპერტებად მიიწვია. მოცემული პროგრამა მოქმედებს მხოლოდ ბაზელის კომიტეტის წევრ ქვეყნებში და ის ბაზელ III-ის დანერგვის პროცესის მონიტორინგის და ერთგვაროვნების შეფასების ძირითად ინსტრუმენტს წარმოადგენს. 2015 წელს უკვე იგეგმება ბაზელის კომიტეტის წევრ ქვეყანაში ადგილზე ვიზიტი, სადაც მოცემული პროგრამის ფარგლებში, ბაზელის კომიტეტისათვის საზედამხედველო ჩარჩოს შეფასებას სებ-ს თანამშრომელი მოახდენს. საზედამხედველო გამოცდილების გაზიარების მიზნით, საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციით, 2014 წელს სტუმრად იმყოფებოდნენ სხვადასხვა ქვეყნების დელეგაციები. სტუმრებისთვის განსაკუთრებული ინტერესის სფეროს წარმოადგენდა საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ ბაზელ II/III-ზე გადასვლის კუთხით განხორციელებული პროცესების, კონსოლიდირებული ზედამხედველობის ჩარჩოს, სტრეს-ტესტების მეთოდოლოგიის, საკრედიტო აქტივების ხარისხის ანალიზისა და რისკებზე დაფუძნებული ზედამხედველობის ფარგლებში განხორციელებული სხვა რეფორმების გაცნობა. 2014 წელს სრულყოფილად ამოქმედდა ბაზელ II/III-ზე დაფუძნებული კაპიტალის ადეკვატურობის ჩარჩოს 1-ლი და მე-2 პილარის კომპონენტები. ჯერ კიდევ მოქმედი, ბაზელ I-ით გათვალისწინებული მინიმალური მოთხოვნები უახლოესი სამი წლის განმავლობაში ეტაპობრივად შემცირდება და სრულიად ჩანაცვლდება ბაზელ II/III-ის ჩარჩოთი. ბაზელ II/III-ის მე-2 პილარის ფარგლებში კომერციული ბანკები საკუთარი რისკის პროფილის გათვალისწინებით ახდენენ მათთვის მატერიალური რისკების იდენტიფიცირებას და ითვლიან საჭირო კაპიტალის ოდენობას. 2014 წელს ასევე ძალაში შევიდა რისკების შეფასების საერთო პროგრამის (GRAPE) მოქმედების წესი, რომლის მიზანს წარმოადგენს კომერციული ბანკების რისკებზე ორიენტირებული ზედამხედველობის პროცესის ფორმალიზაცია. მასში მოცემულია რისკებზე დაფუძნებული ზედამხედველობის უწყვეტი ციკლის სხვადასხვა კომპონენტის აღწერა და პასუხისმგებელი სტრუქტურული ერთეულები. რისკების საერთო შეფასების პროგრამა აერთიანებს რისკების იდენტიფიკაციის, სხვადასხვა ეტაპებზე მათი ანალიზისა და შეფასების, პერიოდული ჯამური შეფასებებისა და საზედამხედველო ქმედებების ეტაპებს. პროგრამის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს მე-2 პილარის ფარგლებში ბანკების შიდა კაპიტალის ადეკვატურობის შეფასება და სტრეს-ტესტები.

მოქმედი ნორმების დახვეწის, სრულყოფისა და რისკების მართვის თვისობრივად ახალ ეტაპზე გადასვლის მიზნებისათვის, საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ მომზადდა ცვლილებების პროექტი „აქტივების კლასიფიცირებისა და შესაძლო დანაკარგების ფორმირების“ მარეგულირებელი ჩარჩოს კუთხით. აღნიშნული არის 2014 წელს ეროვნული ბანკის ორგანიზებით ჩატარებული საერთაშორისო კონფერენციის „საკრედიტო სტანდარტების“ ფარგლებში ჩატარებული სამუშაოს გაგრძელება და შემდგომი ეტაპი. კონფერენცია ეხებოდა ეფექტური საკრედიტო სტანდარტების შესახებ ბაზრის მონაწილეთა შეხედულებებისა თუ მოსაზრებების, ასევე, საკონტროლო წერტილების საჭიროების განხილვასა და გაანალიზებას. ცვლილებების პროექტი ითვალისწინებს ე.წ. „სტანდარტული ტიპის“ სესხების იდენტიფიცირებისა და განსაზღვრისთვის კონკრეტული ხარისხობრივი პარამეტრების შემოღებას. მეთოდოლოგია დაფუძნებულია საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოების შეფასების მეთოდებზე და ითვალისწინებს ბაზრებზე არსებულ ემპირიულ მაჩვენებლებს. ფინანსური ანგარიშგების ხარისხის ამაღლების მიზნით, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა, საერთაშორისო პრაქტიკის გათვალისწინებით, დაიწყო მუშაობა საკრედიტო ინსტრუმენტების გაუფასურების მეთოდოლოგიის შემუშავებისათვის, რომელიც სამუშაო დონეზე განხილულ იქნა წამყვან აუდიტორულ კომპანიებთან. აღნიშნული რეგულაციის მიზანია ბასს 39-ის ფარგლებში დააკონკრეტოს საკრედიტო ინსტრუმენტების გაუფასურების გაანგარიშების და გამჟღავნების მეთოდები, რაც ხელს შეუწყობს კომერციული ბანკების მიერ სესხებისა და სხვა საკრედიტო ინსტრუმენტების გაუფასურების დროულ და ადეკვატურ ასახვას ფინანსურ ანგარიშგებებში. აღნიშნული აგრეთვე წარმოადგენს „ფასს 9“-ის დანერგვისკენ წინგადადგმულ ნაბიჯს. 2014 წლის დასაწყისში რამდენიმე ცვლილება განხორციელდა ლიკვიდობის საზედამხედველო მოთხოვნებთან დაკავშირებით: უფრო დეტალურად გაიწერა ლიკვიდური აქტივების ცალკეული კატეგორიები, გამკაცრდა მოთხოვნები არარეზიდენტ ბანკებში განთავსებულ რესურსებზე, დაწესდა შეღავათი გრძელვადიან სადეპოზიტო სერტიფიკატებზე, რეპო ოპერაციების ბაზრის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით დაზუსტდა ლიკვიდობის პოზიციაში მისი გათვალისწინების მიდგომები. შემუშავებულია და საბოლოო კალიბრაციის1 შემდეგ ამოქმედდება ბაზელ III–ის ახალი LCR მოთხოვნა ლიკვიდობის რისკებისათვის. LCR-ის დანერგვა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს პრუდენციულ ზედამხედველობას, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ის არ მოიცავს ლიკვიდობის რისკის რეგულირების ისეთ განუყოფელ ნაწილს, როგორიცაა, მაგალითად, ვალდებულებების გადახდების კონცენტრაცია, რეალურად მოქმედი დაფინანსების საგანგებო გეგმა და სხვა, რასაც ლიკვიდობის რისკის შეფასებებისას ყურადღება ეთმობა. ამასთან, გრძელვადიანი ლიკვიდობის რეგულირების გასაუმჯობესებლად LCR-ის მოთხოვნის ამოქმედების შემდეგ იგეგმება წმინდა სტაბილური დაფინანსების კოეფიციენტის (NSFR) შემუშავება. 2014 წელს ძალაში შევიდა საქართველოს ეროვნული ბანკის საოპერაციო რისკების დებულება. დებულება წარმოადგენს პრინციპებზე ორიენტირებულ ნორმატიულ აქტს, რომელიც სრულად ითვალისწინებს ბაზელის საბანკო ზედამხედველობის კომიტეტის მოთხოვნებს. დებულების ფარგლებში, კომერციული ბანკებისთვის პირველად ამოქმედდა ბიზნეს უწყვეტობის მართვის (მ.შ. ტესტირების), საინფორმაციო სისტემების აუდიტის ჩატარებისა და აუთსორსინგის რისკის მართვის მოთხოვნები.

შედეგების წინასწარი გაზომვა.

დამატებით, 2014 წელს კომერციული ბანკებისთვის ძალაში შევიდა საოპერაციო რისკების კაპიტალის მოთხოვნები ბაზელ 2-ის საბანკო სტანდარტების შესაბამისად. 2014 წლის მანძილზე ასევე გაგრძელდა წინა წლების ტენდენცია სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირების კუთხით, რაც მნიშვნელოვნად განაპირობა საბანკო სისტემაში კონკურენციის ზრდამ. აღსანიშნავია, რომ კორპორატიულ და მცირე და საშუალო კომპანიებზე გაცემული სესხების შემოსავლიანობა მნიშვნელოვნად შემცირებულია. მიუხედავად კორპორატიული პორტფელის ისტორიულად მაღალი საკრედიტო დანაკარგებისა, მასზე შეთავაზებული საპროცენტო განაკვეთები რეკორდულად დაბალია. საბანკო სისტემის მომგებიანობაზე პოზიტიურად იმოქმედა აქტივების ზრდამ და მასშტაბის გამო ეფექტიანობის გაუმჯობესებამ. მნიშვნელოვნად გაიზარდა საცალო სესხების წილი, რომელიც შემოსავლიანობის თვალსაზრისით, შედარებით მაღალი საპროცენტო განაკვეთით ხასიათდება. თუმცა აღსანიშნავია, რომ საცალო სესხები უფრო მეტ საოპერაციო ხარჯებთან და ასევე, მოსალოდნელ (კოლექტიური გაუფასურება) საკრედიტო რისკების ხარჯებთან არის დაკავშირებული, რაც მომდევნო პერიოდში რეალიზდება და სპრედის გაზრდილ სარგებელს შეამცირებს. საქართველოს საბანკო სისტემა 2014 წლის ბოლოსათვის ინარჩუნებს კაპიტალიზაციის მაღალ დონეს. „ბაზელ I“-ით დათვლილი პირველადი კაპიტალის კოეფიციენტი 13.6 პროცენტს აჭარბებს, ხოლო საზედამხედველო კაპიტალის კოეფიციენტი 17.4 პროცენტს აღწევს. ასევე, პოზიტიურად არის შეფასებული კაპიტალის ზრდის რესურსები, როგორც აქციონერთა სიძლიერის, ასევე მომგებიანობის კუთხით. ამასთან, ბაზელ II/III-ის დანერგვის ფარგლებში უფრო მეტი აქცენტი გაკეთდება ეკონომიკური კაპიტალის შეფასებაზე და ბანკის მიერ მის მართვაზე. მაკროპრუდენციული რისკების იდენტიფიცირების ფარგლებში ხდებოდა სისტემური ფაქტორების იდენტიფიცირება უშუალოდ ცალკეული რისკების შეფასებისას. ზოგად მაკროეკონომიკურ პარამეტრებთან ერთად, აგრეთვე ხორციელდება ცალკეული სექტორის ტენდენციების გათვალისწინება. საბანკო მომსახურების სტაბილურ მიწოდებაში საფრთხეების გამოსავლენად აქტიურად გამოიყენებოდა სტრეს ტესტები, მათ შორის რეგიონის ქვეყნებიდან და ზოგადად საგარეო სექტორიდან გამომდინარე რისკების მნიშვნელობის შესაფასებლად. სტრესსტესტების მაკრო მოდელის განვითარებისათვის გამოყენებულ იქნა FSAP გუნდის რჩევებიც. დამატებით, სტრესს-ტესტებისათვის უფრო მომავალზე ორიენტირებული ხასიათის მისაცემად კომერციულ ბანკებთან კოორდინაციით განხორციელდა მიკრო სტრეს-ტესტების დანერგვის სამუშაოები. არსებული შეფასებებით, საბანკო სექტორი მდგრადია მშპ-ს ზრდის ტემპის შემცირების, გაცვლითი კურსის გაუფასურებისა და საექსპორტო ბაზრებზე მოთხოვნის ვარდნის მიმართ. თუმცა, უნდა აღინიშნოს რომ 2015 წელს საკმაოდ მატერიალური ნეგატიური ეფექტი არის მოსალოდნელი. მომხმარებელთა უფლებების დაცვის კუთხით ბანკებთან ერთად გრძელდებოდა მომსახურების გამჭირვალობის მხრივ სამუშაოები. ასევე, ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო ფინანსური განათლების კონცეფციის სტრატეგიულ დოკუმენტზე მუშაობა. დოკუმენტი განხილული იქნება როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშორისო ექსპერტებთან განათლების, ეკონომიკისა და ფინანასების მიმართულებით. ეროვნული ბანკი იმედოვნებს, რომ პროცესში ჩაერთვებიან ადგილობრივი სამთავრობო და არასამთავრობო, აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლების ორგანოები. არასაბანკო დაწესებულებების მნიშვნელოვანი და მზარდი წარმომადგენელია მიკროსაფინანსო სექტორი. მისმა აქტივებმა ერთ მილიარდ ლარს გადააჭარბა,

რაც საბანკო სისტემის აქტივების 4.8%-ს შეადგენს. აქტივების ზრდის ფონზე, ასევე იზრდება საკრედიტო პორტფელი. მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობის მიხედვით, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები არ ექცევა ეროვნული ბანკის რეგულირების ფარგლებში, სებ-ი აქტიურად მუშაობს სექტორის მომხმარებელთა ინტერესების დაცვისა და ინფორმირებულობის ხარისხის ამაღლების კუთხით. საანგარიშო წლის განმავლობაში ეროვნული ბანკი განაგრძობდა იმ კურსს, რომელიც წინა წლებში დაისახა ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებისთვის. მიმდინარეობდა ინტენსიური კონსულტაციები ინვესტორებთან და ბაზრის როგორც მოქმედ, ასევე პოტენციურ მონაწილეებთან სფეროს შემდგომ განვითარებაში მათი და ეროვნული ბანკის ერთობლივი წვლილის შეტანის თვალსაზრისით. წინა წლებთან შედარებით, საანგარიშო წელი გამოირჩეოდა სასესხო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის გააქტიურებით და ინვესტორთა დაინტერესებით. სიახლე განხორციელდა საფონდო ბირჟაზეც მისი განვითარების და მოდერნიზაციის კუთხით. საქართველოს საგადახდო სისტემა მოიცავს ინფრასტრუქტურას როგორც მსხვილი, ასევე საცალო გადახდებისათვის. ბოლო წლებში განხორციელებული მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო და ინფრასტრუქტურული რეფორმების შედეგად გაუმჯობესდა გადახდის ოპერაციის ეფექტიანობა და შემცირდა მის შესრულებასთან დაკავშირებული რისკები. აღნიშნული რეფორმების განხორციელების შემდეგ, ეროვნულმა ბანკმა დიდი ყურადღება დაუთმო საგადახდო სისტემის (კერძოდ კი, ეროვნული ბანკის RTGS და CSD სისტემების) ბიზნეს უწყვეტობის და ინფორმაციული უსაფრთხოების მიმართულებებს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის ერთობლივი მისიის „ფინანსური სექტორის შეფასების პროგრამის (FSAP)“ 2014 წლის ანგარიშში აღინიშნა, რომ „საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა მყარი საძირკველი ჩაუყარა საქართველოს ეროვნულ საგადახდო სისტემას. ამჟამად არსებობს ნათლად ჩამოყალიბებული სამართლებრივი და მარეგულირებელი სტრუქტურა. გარდა ამისა, ფუნქციონირებს საქართველოს საგადახდო და ანგარიშსწორების სისტემა - ქვეყნის ძირითადი საგადახდო ინფრასტრუქტურა, რომელიც დაინერგა ოთხი წლის წინ. სისტემა არის იმდენად ეფექტური და ქმედუნარიანი, რომ მის შესასწავლად ხშირად ჩამოდიან წარმომადგენლები მსოფლიოს სხვადასხვა ცენტრალური ბანკიდან“. ეროვნული ბანკის საგადახდო და ანგარიშსწორების სისტემების დანერგვის გამოცდილების გაზიარების მიზნით, ეროვნულ ბანკს 10-ზე მეტი ქვეყნის ცენტრალური ბანკის წარმომადგენელი ესტუმრა. 2014 წლის განმავლობაში აქტიურად ხორციელდებოდა სამუშაოები საინფორმაციო ტექნოლოგიების სრულყოფის მიმართულებით. 2014 წლის 6-7 ნოემბერს, ქ. თბილისში გამართულ კიბერუსაფრთხოებისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარების რიგით მე-7 რეგიონალურ კონფერენციაზე (GITI 2014), საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა სამ ნომინაციაში გაიმარჯვა - „ყველაზე ფართოდ გამოყენებადი ელექტრონული სერვისი“, რომელიც ითვალისწინებს საბანკო სექტორში ქაღალდზე შესრულებული ოპერაციების ჩანაცვლებას „განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერის“ გამოყენებით შექმნილი ელექტრონული დოკუმენტით; „ინფორმაციული უსაფრთხოების საუკეთესო მენეჯმენტი“, რომლის ფარგლებშიც ეროვნულ ბანკში დაინერგა საერთაშორისო ISO27001 სტანდარტის შესაბამისი ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემა, ხოლო უახლოეს მომავალში ეროვნული ბანკი გეგმავს აღნიშნული სტანდარტით სერტიფიცირებას, რაც იქნება საქართველოში პირველი ISO27001-ით სერტიფიცირება და „ყველაზე წარმატებული ინფრასტრუქტურული გადაწყვეტილება“, რომლის ფარგლებში ეროვნულ ბანკში,

პირველად საჯარო სექტორში, დაინერგა მონაცემთა სანახის ფედერირებული ვირტუალიზატორი, რამაც სერვერულ ცენტრებს შორის გადართვის დროის ხანგრძლივობა ნულამდე შეამცირა. 2014 წელს იურიდიული ძალა მიენიჭა ეროვნული ბანკის კიდევ ერთ ინოვაციურ პროექტს, რომელიც საბანკო სექტორიში ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვას გულისხმობს. ეს არის პირველი მოდელი, არა მარტო საქართველოს საბანკო სექტორში, არამედ რეგიონშიც. პროექტი რომელიც ევრორეგულაციების შესაბამისად კვალიფიცირდება „განვითარებულ ელექტრონულ ხელმოწერად“ (Advanced electronic signature), დამყარებულია ციფრულ სერტიფიკატზე და იყენებს ხელმომწერის ბიომეტრიულ მონაცემებს. ელექტროული ხელმოწერის პრაქტიკაში გამოყენება გულისხმობს საქართველოს საბანკო სექტორში ქაღალდზე შესრულებული ხელმოწერის ჩანაცვლებას ელექტრონული ხელმოწერითა და შესაბამისად, ელექტრონული დოკუმენტბრუნვით ყველა იმ ოპერაციაზე, რომელთა ელექტრონული ფორმით შესრულება დაშვებულია მოქმედი კანონმდებლობით. ელექტრონული ხელმოწერის, როგორც იურიდიული ძალის მქონე ინსტრუმენტის გამოყენების აუცილებლობა, უალტერნატივო ინსტრუმენტია ქაღალდზე ოპერაციების შესრულების პრაქიკიდან ეტაპობრივი ამოღებისთვის. ხოლო დოკუმენტის მატერიალური ფორმიდან ელექტრონულზე გადასვლა, ბიზნეს-პროცესების მოქნილობის და ოპტიმიზაციის უპირობო საშუალებაა. თანამედროვე კორპორატიული მმართველობის გამოწვევებისა და სხვადასხვა ცენტრალური ბანკების მოქმედი პრაქტიკის გათვალისწინებით, ეროვნულმა ბანკმა განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა რისკების მართვის სისტემატიზაციის აუცილებლობას. შესაბამისად, 2014 წლის ნოემბერში შეიქმნა რისკების ცენტრალიზებული მართვის დეპარტამენტი, რომელსაც დაევალა რისკების ეფექტური მართვის სისტემის შემუშავება და დანერგვა ეროვნულ ბანკში, რომელიც ინტეგრირებული იქნება ეროვნული ბანკის პროცესებთან, მიზნებთან და ერთიან სტრატეგიასთან. 2014 წელს დასრულდა სტატისტიკური ბიზნეს-პროცესის - სებსტატის- საბანკო სისტემაში დანერგვა და გააქტიურდა მუშაობა სებსტატის საბოლოო სტატისტიკური პროდუქტების ავტომატიზებული დამუშავების მიმართულებით. აქტიურ ფაზაშია ეროვნული ბანკის სტატისტიკის საბოლოო მომხმარებლისათვის მონაცემებზე შეუფერხებელი წვდომის მიზნით კომფორტული გარემოს შექმნაზე მუშაობა. 2014 წელს, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა რეფორმების ექსპორტის განხორციელება დაიწყო. აღსანიშნავია, რომ ეროვნული ბანკის მიერ ბოლო პერიოდში დანერგილი რეფორმების გაცნობისა და გამოცდილების გაზიარების სურვილი არაერთმა ქვეყანამ გამოთქვა. ამ მიზნით, საქართველოს ეროვნულ ბანკს სტუმრობდნენ აზიის, აფრიკის, აღმოსავლეთ ევროპის, დსთ-ს არაერთი ქვეყნის ოფიციალური დელეგაციები, რომელთა უმრავლესობა საქართველოში მსოფლიო ბანკის რეკომენდაციით იმყოფებოდა.

1 მაკროეკონომიკური გარემო 1.1 მსოფლიო ეკონომიკა გლობალური ეკონომიკური აქტივობა 2014 წელს მნიშვნელოვანი მერყეობით ხასიათდებოდა. საერთაშორისო ბაზრებზე ძირითად ვაჭრობად სასაქონლო პროდუქტებზე (ნავთობი, სურსათი, ლითონები) ფასების შემცირების ტენდენცია, გამძაფრებული გეოპოლიტიკური კრიზისები და გლობალური ფინანსური კრიზისის მძიმე მემკვიდრეობა არსებით ზეგავლენას ახდენდა როგორც განვითარებული, ასევე მზარდი და განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკებზე. ევროზონის მრავალ ქვეყანაში კვლავაც შენარჩუნდა მაღალი უმუშევრობა, ინვესტორთა ნეგატიური განწყობა და სტრუქტურული პრობლემები, რაც 2014 წელს მოსალოდნელზე ნაკლებ ეკონომიკურ ზრდაზე აისახა. ასევე, მოსალოდნელზე ნაკლები ეკონომიკური ზრდა დაფიქსირდა იაპონიაშიც, სადაც, შესუსტებული საგარეო მოთხოვნისა და გაზრდილი გადასახადების ფონზე, ცენტრალური ბანკის მიერ განხორციელებული მონეტარული შერბილება არასაკმარისი აღმოჩნდა სამომხმარებლო და ბიზნეს განწყობების გასაუმჯობესებლად. გაცილებით უკეთესი მდგომარეობა შეინიშნებოდა აშშ-სა და გაერთიანებულ სამეფოში, რასაც ხელი შეუწყო შერბილებულმა მონეტარულმა პოლიტიკამ და მზარდმა ინვესტიციებმა უძრავი ქონების ბაზარზე. საქართველოს მზარდ და განვითარებად სავაჭრო პარტნიორთა ეკონომიკური პერსპექტივა მნიშვნელოვნად გაუარესდა 2014 წელს - რუსეთსა და უკრაინაში მიმდინარე გეოპოლიტიკური კრიზისიდან და თანმდევი ეკონომიკური შედეგებიდან გამომდინარე. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ) შეფასებით, 2014 წლის გლობალური ეკონომიკური ზრდა 3.3%-ს გაუტოლდა, რაც თითქმის არ განსხვავდება 2013 წლის მაჩვენებლისგან2 (იხილეთ დიაგრამა N 1.1). რაც შეეხება პროგნოზს, 2015 და 2016 წლებში გლობალური ეკონომიკა 3.5% და 3.7%-ით გაიზრდება, შესაბამისად. დიაგრამა N 1.1 მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალური ზრდა მსოფლიოში

წყარო: საერთაშორისო სავალუტო ფონდი

საერთაშორისო ბაზრებზე ძირითად ვაჭრობად სასაქონლო პროდუქტებზე (ნავთობი, სურსათი, ლითონები) ფასების შემცირების ტენდენცია და გამოშვების უარყოფითი გაპი მრავალ ქვეყანაში სუსტ ინფლაციას განაპირობებს (იხილეთ დიაგრამა N 1.2). 2014 წლის მეორე ნახევარში ბრენტ-ნავთობზე ფასები რადიკალურად შემცირდა - ბარელზე 105 აშშ

წყარო: სსფ, WEO Update, Jan-2015

დოლარიდან დაახლოებით 55 აშშ დოლარამდე. კლების გამომწვევი მიზეზი რამდენიმეა. უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია, შესუსტებული გლობალური მოთხოვნის ფონზე, მოსალოდნელზე მაღალი მიწოდების ეფექტი, რაც, თავის მხრივ, აშშ-ში ფიქლის ნავთობის (shale oil) მოპოვების გაზრდილმა ტემპმა განაპირობა. ამას თან დაერთო დამატებით ორი ფაქტორი: OPEC-ის წევრ-სახელმწიფოთა გადაწყვეტილება, არ დაეთმოთ საბაზრო წილი (გასაყიდი ფასის მკვეთრი შეკვეცის ხარჯზე) და აშშ დოლარის გამყარება სხვა ვალუტებთან მიმართებაში (რაც ბუნებრივია დამატებით ამცირებს მოთხოვნას ნავთობზე ენერგომატარებლების იმპორტიორ ქვეყნებში). დიაგრამა N 1.2 სფი ინფლაცია მსოფლიოში

წყარო: საერთაშორისო სავალუტო ფონდი

ჭარბი მიწოდების პირობებში, 2014 წელს ფასების მნიშვნელოვანი კლება დაფიქსირდა საერთაშორისო ბაზრებზე ვაჭრობადი სურსათის ძირითად სახეობებზეც (მარცვლეული, შაქარი, რძის პროდუქტები, სოიო), რაც ხელსაყრელი კლიმატური პირობებითა და შუალედური დანახარჯების შემცირებითაა გამოწვეული. შემცირების ტრენდი ჰქონდა ლითონების ფასებსაც, გამომდინარე ჩინეთსა და სხვა მზარდ ეკონომიკებში ნედლეულზე შემცირებული მოთხოვნიდან (იხილეთ დიაგრამა N 1.3). დიაგრამა N 1.3 ძირითადი სასაქონლო პროდუქტების ფასის ინდექსები, 2005 = 100

წყარო: საერთაშორისო სავალუტო ფონდი

აშშ-ის მთლიანი შიდა პროდუქტი 2014 წელს მოსალოდნელზე მეტად - 2.4%-ით გაიზარდა. ეკონომიკური აქტივობის ზრდა შერბილებულმა მონეტარულმა და ფისკალურმა პოლიტიკამ განაპირობა, რასაც თან დაერთო გაჯანსაღებული უძრავი

ქონების ბაზარი და ნავთობის ფასების შემცირების შედეგად გაზრდილი რეალური შემოსავლები. უმუშევრობის დონე მნიშვნელოვნად შემცირდა (დაახლოებით 6%-მდე), რაც ქმნის მონეტარული შერბილების ფაზიდან გამოსვლის ნიადაგს, თუმცა, ნავთობის ფასის კლებისა და აშშ დოლარის გამყარების შედეგად, წლის ბოლოს შესუსტებული ინფლაცია პოლიტიკის გამკაცრების ნელ და ეტაპობრივ ხასიათს განაპირობებს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზით, აშშ-ის ეკონომიკა 2015-2016 წლებში შესაბამისად 3.6%-ითა და 3.3%-ით გაიზრდება3. 2014 წელს ევროზონის მრავალ ქვეყანაში კვლავაც შენარჩუნდა მაღალი უმუშევრობა, ინვესტორთა უარყოფითი მოლოდინები და სტრუქტურული პრობლემები. ერთიანი მონეტარული ზონის მთლიანი შიდა პროდუქტი მხოლოდ 0.8%-ით გაიზარდა, რაც საფრანგეთში, გერმანიასა და იტალიაში მოსალოდნელზე ნაკლები რეალური ეკონომიკური ზრდით იყო განპირობებული. კვლავაც არამდგრადი პოლიტიკური და ეკონომიკური ვითარება შენარჩუნდა საბერძნეთში, თუმცა, ევროპის სხვა ქვეყნებში, კერძოდ, ესპანეთსა და ირლანდიაში, გაჯანსაღების აშკარა ნიშნები შეიმჩნევა. ევროზონის ინფლაცია, სუსტი მოთხოვნისა და ნავთობზე ფასის შემცირების ზეგავლენით, მიზნობრივზე დაბალ დონეზე ნარჩუნდებოდა 2014 წელსაც. სსფ-ის პროგნოზით, ევროზონის მშპ 2015 წელს 1.2%-ით გაიზრდება, ხოლო 2016 წელს კი - 1.4%ით4. უკრაინასა და რუსეთს შორის არსებული გეოპოლიტიკური კონფლიქტი და თანმდევი ეკონომიკური შედეგები, ნეგატიურ პერსპექტივას ქმნის გამოშვების ზრდისთვის ამ ქვეყნებისთვის და ასევე საქართველოს სხვა მნიშვნელოვანი სავაჭრო პარტნიორებისთვის. რუსეთზე დაწესებულ ეკონომიკურ სანქციებს 2014 წლის ბოლოს ნავთობის გლობალური ფასის კლება დაემატა, რაც ენერგომატარებლების ექსპორტზე ორიენტირებული ეკონომიკისთვის მძიმე დარტყმა აღმოჩნდა. სავაჭრო პირობების გაუარესება ვერ დააკომპენსირა რუსული რუბლის აშშ დოლართან მიმართებაში 85%-ით გაუფასურებამ. სანაცვლოდ, გაუფასურება მაღალ ინფლაციასა და შემცირებულ რეალურ შემოსავლებში აისახა, რამაც მნიშვნელოვანი უარყოფითი ზეგავლენა იქონია მეზობელ ქვეყნების ექსპორტზე და რუსეთიდან ფულად გზავნილებზე. მოსალოდნელია, რომ ნეგატიური ტენდენცია შენარჩუნდება უახლოეს მომავალშიც ყველაზე ოპტიმისტური შეფასებით, რუსეთის მშპ 2015 წელს დაახლოებით 3-5%-ით შემცირდება5. რაც შეეხება უკრაინას, ქვეყნის ეკონომიკა დაახლოებით 8%-ით შემცირდა 2014 წელს, ხოლო ადგილობრივი ვალუტა აშშ დოლართან 98%-ით გაუფასურდა. სამხედრო კონფლიქტის ახალ ფაზაში შესვლის გათვალისწინებით, მოსალოდნელია, რომ კრიზისი უკრაინაში ხანგრძლივ რეცესიაში გადაიზრდება და 2015 წელს მთლიანი შიდა პროდუქტი 5%-ით შემცირდება6. გაუარესდა სომხეთის, საქართველოს მნიშვნელოვანი სავაჭრო პარტნიორის, პერსპექტივაც, რაც ძირითადად განპირობებულია მჭიდრო ეკონომიკური ურთიერთობებით რუსეთთან და აისახა ადგილობრივი ვალუტის აშშ დოლართან 17%-ით გაუფასურებასა და რუსეთიდან ფულადი გზავნილების არსებით შემცირებაში. არსებული პროგნოზებით7, 2015 წელს სომხეთის ეკონომიკას 0%-იანი ზრდა ექნება. რეგიონში არსებული სირთულეები ისახება აზერბაიჯანის ეკონომიკაზეც, თუმცა, ენერგომატარებლების ექსპორტიორი ქვეყნისათვის გაცილებით მნიშვნელოვანი 3

წყარო: სსფ, WEO Update, Jan-2015 წყარო: სსფ, WEO Update, Jan-2015 5 წყარო: EBRD-ისა (Regional Economic Prospects, Jan-2015) და IMF-ის შეფასება (WEO Update, Jan-2015) 6 წყარო: EBRD-ის შეფასება. Regional Economic Prospects, Jan-2015 7 წყარო: EBRD-ის შეფასება. Regional Economic Prospects, Jan-2015 4

ნავთობზე გლობალური ფასების კლება გახდა, რამაც 2015 წლის ეკონომიკური ზრდის პერსპექტივა გააუარესა. რეგიონის დონეზე შედარებით უკეთესი პერსპექტივა იკვეთებოდა თურქეთში, სადაც 2014 წელს ეკონომიკა 2.9%–ით გაიზარდა. არსებული პროგნოზით, თურქეთის მშპ–ს ზრდა 2015 წელს 3.0% იქნება8. ინფლაციის რისკებთან გასამკლავებლად, რეგიონის ცენტრალურმა ბანკებმა მკაცრი მონეტარული პოლიტიკა გაატარეს 2014 წელს - რუსეთისა და უკრაინის შემთხვევაში პოლიტიკის ძირითადმა განაკვეთმა წლის ბოლოს 17% და 14% შეადგინა, შესაბამისად. რადიკალურად განსხვავებული მდგომარეობა ნარჩუნდებოდა ევროზონაში, სადაც ცენტრალური ბანკის მიზანი კვლავაც, მოთხოვნისა და ინვესტიციების წასახალისებლად, საკრედიტო პირობების მაქსიმალურად შემსუბუქება იყო. ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც შერბილებული მონეტარული პოლიტიკა შენარჩუნდა მიუხედავად შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან გამოსვლის შესახებ ფედერალური სარეზერვო სისტემის განცხადებისა.

1.2 ეკონომიკური ზრდა 2014 წელს მთლიანი შიდა პროდუქტის რეალურმა ზრდამ 4.8% შეადგინა. წლის მანძილზე ეკონომიკური ზრდის ტემპი არათანაბარი იყო. პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში შედარებით მაღალი ზრდა ფიქსირდებოდა. ამ პერიოდში ეკონომიკური ზრდა 5.9%-ს შეადგენდა. მეოთხე კვარტალში მშპ–ს ზრდა საგრძნობლად შემცირდა და მხოლოდ 1.8% შეადგინა. მეოთხე კვარტალში ეკონომიკური ზრდის ტემპის შემცირება ნაწილობრივ საბაზო ეფექტითაც არის გამოწვეული, რადგან წინა წლის შესაბამის პერიოდში ეკონომიკური ზრდის ტემპი მაღალი იყო. თუმცა საბაზო ეფექტის გათვალისწინებითაც, მეოთხე კვარტალში ეკონომიკური აქტივობის კლება დაფიქსირდა, რაც რეგიონში გაუარესებული ეკონომიკური მდგომარეობის შედეგად საგარეო მოთხოვნის შემცირებით აიხსნება. 2014 წლის მანძილზე ზრდის მთავარი მამოძრავებელი დარგები იყო მშენებლობა (წლიური ზრდა 13.5%, წვლილი ზრდაში 0.8%) და ვაჭრობა (წლიური ზრდა 6.1%, წვლილი ზრდაში 0.9%). მშენებლობის ზრდა დაფიქსირდა როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო სექტორში. გასულ წელთან შედარებით, შეინიშნება მთავრობის ინფრასტრუქტურული პროექტების გამოცოცხლება, ხოლო მშენებლობაში კერძო სექტორის გააქტიურებას მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი კომერციული ბანკების მიერ გაცემულმა მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთზე მიბმულმა, დაბალპროცენტიანმა, უძრავი ქონების შესაძენად განკუთვნილმა სესხებმა. 2013 წლის 10.5 პროცენტიანი ვარდნის ფონზე, 2014 წელს მშენებლობის მაღალი ზრდა გამოწვეულია ასევე საბაზო ეფექტითაც. ეროვნული ბანკის შერბილებული მონეტარული პოლიტიკა სწრაფად აისახა ყველაზე მსხვილ დარგზე, ვაჭრობაზე (ზრდა 6.1%). ბანკების საკრედიტო პორტფელის მნიშვნელოვანი მატების შესაბამისად, 10%–იანი ზრდა დაფიქსირდა საფინანსო საქმიანობაში. მეოთხე კვარტალში ეკონომიკური ზრდის მკვეთრი შემცირების ძირითადი მიზეზი უარყოფითი საგარეო ფაქტორებია. ქვეყნის საექსპორტო პროდუქციაზე შემცირებულმა მოთხოვნამ გავლენა იქონია დამამუშავებელ მრეწველობაზე, სადაც იწარმოება ტრადიციული საექსპორტო პროდუქტები. თუ პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში დამამუშავებელი მრეწველობა საშუალოდ 9%-ით იზრდებოდა, მეოთხე კვარტალში 6.9%–იანი ვარდნა აჩვენა. ძირითად სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში გართულებული ეკონომიკური მდგომარეობა ნეგატიურად აისახა სხვა სფეროებზეც. ექსპორტის 8

წყარო: EBRD-ის შეფასება. Regional Economic Prospects, Jan-2015

პარალელურად, მეოთხე კვარტალში შეფერხდა ქვეყანაში ვიზიტორთა და უცხოეთიდან ფულად გზავნილთა ნაკადები, რასაც უარყოფითი გავლენა ჰქონდა მეტნაკლებად ყველა დარგზე და შესაბამისად ეკონომიკურ ზრდაზე. აღსანიშნავია სოფლის მეურნეობის მოკრძალებული შედეგები. სოფლის მეურნეობა 2014 წელს მხოლოდ 1.5%–ით გაიზარდა და მთლიან ზრდაში მისი წვლილი 0.1% იყო. ცხრილი N 1.1 მთლიანი შიდა პროდუქტი დარგობრივ ჭრილში 2012

2013

2014

რეალური ზრდა

წვლილი ზრდაში

რეალური ზრდა

წვლილი ზრდაში

რეალური ზრდა

წვლილი ზრდაში

-3.7%

-0.3%

11.3%

0.8%

1.5%

0.1%

6.6% 13.2%

0.1%

2.8%

0.0%

1.8%

0.0%

1.1%

8.6%

0.8%

3.9%

0.4%

ელექტროენერგიის, ბუნებრივი აირისა და წყლის წარმოება და განაწილება

0.7%

0.0%

5.1%

0.1%

-2.1%

-0.1%

პროდუქციის მიერ

-2.6%

-0.1%

6.8%

0.2%

1.1%

0.0%

მშენებლობა

18.2%

1.1%

-10.5%

-0.7%

13.5%

0.8%

ვაჭრობა; ავტომობილების, საყოფაცხოვრებო ნაწარმისა და პირადი სარგებლობის საგნების რემონტი

7.1%

1.0%

5.4%

0.8%

6.1%

0.9%

სასტუმროები და რესტორნები ტრანსპორტი კავშირგაბმულობა საფინანსო საქმიანობა

11.4% 7.0% 10.1% 14.8%

0.2% 0.5% 0.3% 0.3%

4.6% 3.2% 0.9% 7.0%

0.1% 0.2% 0.0% 0.2%

5.6% 6.4% 7.1% 10.0%

0.1% 0.4% 0.2% 0.3%

5.3%

0.2%

9.6%

0.5%

8.5%

0.4%

საკუთარი საცხოვრისის გამოყენების პირობითი რენტა

3.7%

0.1%

3.1%

0.1%

2.6%

0.1%

სახელმწიფო მმართველობა განათლება

3.3% 3.1%

0.3% 0.1%

2.2% 2.4%

0.2% 0.1%

2.6% 2.1%

0.2% 0.1%

2.9%

0.2%

0.0%

2.2%

0.1%

7.1%

0.3%

1.6%

0.1%

0.0%

შინამოსამსახურის საქმიანობა და შინამეურნეობების საქმიანობა, დაკავშირებული საქონლისა და მომსახურების წარმოებასთან საკუთარი მოხმარებისთვის

6.7%

0.0%

-0.6%

0.0%

-4.9%

0.0%

ფინანსური შუამავლობის არაპირდაპირი შეფასება

10.2%

-0.1%

11.6%

-0.1%

11.9%

-0.139%

გადასახადები პროდუქციაზე (+)

7.2%

1.0%

1.1%

0.2%

5.7%

0.8%

სუბსიდიები პროდუქციაზე (-)

-0.5%

0.0%

14.2%

-0.1%

0.1%

0.0%

სოფლის მეურნეობა, ნადირობა და მეურნეობა, მეთევზეობა და თევზჭერა

სატყეო

სამთომოპოვებითი მრეწველობა დამამუშავებელი მრეწველობა

გადამუშავება

შინამეურნეობების

ოპერაციები უძრავი ქონებით, კომერციული მომსახურება

ჯანმრთელობის მომსახურება კომუნალური, მომსახურება

დაცვა სოციალური

მშპ საბაზრო ფასებში

იჯარა

და

სოციალური

და

პერსონალური

მომსახურების

6.40%

3.3%

4.8%

წყარო: საქსტატი

მოთხოვნა წინა წელთან შედარებით, 2014 წელს მშპ–ს ზრდის სტრუქტურა დანახარჯების მიხედვით საგრძნობლად შეიცვალა. ამ წელს მშპ–ს ზრდას მეტწილად შიდა მოთხოვნა განაპირობებდა, რასაც მნიშვნელოვანი ბიძგი ეროვნული ბანკის შერბილებულმა მონეტარულმა პოლიტიკამ მისცა. წინა წელთან შედარებით 2014 წელს მნიშვნელოვნად გაიზარდა საბოლოო მოხმარების წვლილი მშპ–ს ზრდაში (3%). პირველი სამი კვარტალის მანძილზე შესამჩნევად მოიმატა სამომხმარებლო საქონლის იმპორტმა (19%). შუალედურმა საქონლის იმპორტი 11%–ით, ხოლო საინვეტიციო მხოლოდ 1%–ით გაიზარდა. მეოთხე კვარტალში ეკონომიკური ზრდის ტემპის შენელების მიუხედავად მოხმარება მატულობდა, თუმცა სამომხმარებლო საქონლის იმპორტი თითქმის აღარ გაზრდილა

(0.1%). ეს ფაქტი, ერთი მხრივ, საბაზო ეფექტით (2013 წლის მეოთხე კვარტალში სამომხმარებლო საქონლის იმპორტმა 28%–ით მოიმატა), ხოლო, მეორე მხრივ, შეიძლება იმით აიხსნას, რომ მოთხოვნის დაკმაყოფილება წინა თვეების მანძილზე გაზრდილი მარაგების ხარჯზე ხდებოდა. მომატებული შიდა მოთხოვნის და გაუმჯობესებული მოლოდინების საპასუხოდ შეივსო წინა წლის სუსტი მოთხოვნის შედეგად შემცირებული მარაგები. შედეგად, გაზრდილმა მარაგებმა, მშენებლობაში კერძო სექტორის მიერ გაზრდილმა საბინაო ფონდმა და ინფრასტრუქტურულმა პროექტებმა შესაბამისი ასახვა ჰპოვა კაპიტალის ფორმირებაზე. წინა წლისგან განსხვავებით ინვესტიციებმა დადებითი წვლილი შეიტანა მშპ–ს ზრდაში (7.1%). შიდა მოთხოვნის ფორმირების მნიშვნელოვან წყაროს ფისკალური სექტორი წარმოადგენს. 2014 წელს ბიუჯეტის დეფიციტმა 3.2% შეადგინა, რაც 0.6 პროცენტული პუნქტით ნაკლებია დაგეგმილ მაჩვენებელზე (იხილეთ დიაგრამა N 1.4). 2013 წელთან შედარებით კი დეფიციტი 0.6 პროცენტული პუნქტით გაიზარდა. აღსანიშნავია, რომ 2014 წელს წინა წელთან შედარებით ნაერთი ბიუჯეტის ხარჯები 884 მლნ ლარით (11%ით) გაიზარდა. ხარჯების ზრდა ძირითადად შეეხო მიმდინარე ხარჯებს (975 მლნ ლარი), ხოლო კაპიტალური ხარჯები და წმინდა დაკრედიტება 91 მლნ ლარით შემცირდა. დიაგრამა N 1.4 ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი (მლნ ლარი) და მშპ-თან თანაფარდობა ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი (მარცხენა ღერძი) მშპ–თან თანაფარდობა (მარჯვენა ღერძი) 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

0.0%

(225)

-1.3%

(450)

-2.5%

(675)

-3.8%

(900)

-5.0%

(1,125)

-6.3%

(1,350)

-7.5%

(1,575)

-8.8%

(1,800)

-10.0%

წყარო: საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო

მთელი წლის მანძილზე როგორც მოხმარების დაკმაყოფილება, ასევე კაპიტალის ფორმირება ძირითადად იმპორტის ხარჯზე ხდებოდა. საქონლის იმპორტის ზრდის ტემპი უსწრებდა ექსპორტისას. ეს განსაკუთრებით მეოთხე კვარტალში გამოიკვეთა. უარყოფითი საგარეო ზეგავლენით, საქონლისა და მომსახურების ექსპორტის მკვეთრი შემცირების ფონზე საგრძნობლად გაღრმავდა სავაჭრო დეფიციტი. 2014 წელს წმინდა ექსპორტმა წინა წლისგან განსხვავებით უარყოფითი წვლილი შეიტანა მშპ–ს ზრდაში (– 5.4%).

დიაგრამა N 1.5 მშპ–ს ზრდა დანახარჯების მიხედვით 20.0% 15.0%

7.5%

10.0% 5.0%

10.0%

0.0% -4.2%

3.9%

4.5%

6.5%

4.8%

2.9%

3.5%

-6.1%

-6.5%

2011

2012

-5.0%

0.3% 7.1% 7.7% 0.7% -3.2% -1.8%

3.0% -5.6%

-7.1% -10.0% -15.0%

2010 მოხმარება

საქონლისა და მომსახურების ექსპორტი

2013 ინვესტიციები

2014

საქონლისა და მომსახურების იმპორტი

წყარო: საქსტატი

1.3 სამომხმარებლო ფასების ცვლილება საქართველოს ეროვნული ბანკის ძირითად ამოცანას ქვეყანაში ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს. 2014 წლის განმავლობაში ინფლაციის მაჩვენებელი 2-4 პროცენტის ფარგლებში მერყეობდა და შესაბამისად, ჩამორჩებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის მიზნობრივ მაჩვენებელს, რომელიც საშუალოვადიანი პერიოდისათვის 5 პროცენტს შეადგენს9. 2013 წელს დაფიქსირებული დეფლაციური პროცესების შემდეგ, 2014 წლის დასაწყისში ფასების საერთო დონის ცვლილების ინდიკატორი მატების ტენდენციით ხასიათდებოდა, თუმცა წლის მეორე ნახევარში ინფლაციის მაჩვენებელი კვლავ შემცირდა და წლის ბოლოსთვის 2 პროცენტი შეადგინა. ზრდის ტენდენციით ხასიათდება საბაზო ინფლაციის მაჩვენებელი (სურსათისა და ენერგომატარებლების გარეშე), რომელიც დეკემბრის ბოლოსთვის 2.9 პროცენტს გაუტოლდა.

9 ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი 5 პროცენტამდე 2015 წლიდან მცირდება, ხოლო 2014 წელს - 6 პროცენტს შეადგენდა. თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ მონეტარული პოლიტიკა ფასებზე დროითი ლაგით აისახება, 2014 წელს მონეტარული პოლიტიკის ფორმირება 5 პროცენტიანი სამიზნე მაჩვენებლის შესაბამისად ხდებოდა.

დიაგრამა N 1.6 მთლიანი და საბაზო ინფლაციები (2009-2014 წლები) 16% 14%

საბაზო ინფლაცია (სურსათისა და ენერგომატარებლების გარეშე)

მთლიანი ინფლაცია

12% 10% 8% 6% 4%

-2% -4%

იან-09 მარ-09 მაის-09 ივლ-09 სექ-09 ნოემ-09 იან-10 მარ-10 მაის-10 ივლ-10 სექ-10 ნოემ-10 იან-11 მარ-11 მაის-11 ივლ-11 სექ-11 ნოემ-11 იან-12 მარ-12 მაის-12 ივლ-12 სექ-12 ნოემ-12 იან-13 მარ-13 მაის-13 ივლ-13 სექ-13 ნოემ-13 იან-14 მარ-14 მაის-14 ივლ-14 სექ-14 ნოემ-14

-6% წყარო: საქსტატი და სებ-ის გაანგარიშებები

სამომხმარებლო ფასების ინდექსის დინამიკას და წლიური ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებლიდან გადახრას განაპირობებს ეკონომიკაში როგორც მიწოდების, ისე მოთხოვნის მხრიდან მოქმედი ფაქტორები. ისევე როგორც სხვა დაბალშემოსავლიან ქვეყნებში, საქართველოშიც სურსათის ხვედრითი წილი სამომხმარებლო კალათაში შედარებით მაღალია და შესაბამისად, მაღალია ინფლაციის მაჩვენებლის მგრძნობელობა სურსათის ფასების ცვლილების მიმართ. 2014 წლის განმავლობაში, სურსათის ფასები დაბალი ტემპებით იზრდებოდა, რაც გამოწვეული იყო როგორც შიდა, ასევე საგარეო ფაქტორებით. მიმდინარე წელს, ადგილობრივად უხვი მოსავლის გამო, სურსათის ფასებმა მნიშვნელოვნად იკლო. პარალელურად, მეორე კვარტალიდან სურსათზე ფასების საერთო დონის შემცირების პროცესი დაფიქსირდა საერთაშორისო ბაზრებზეც, რასაც გაერთიანებული ერების სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის (FAO) სტატისტიკაც მოწმობს, რომლის მიხედვით სურსათის ფასების ინდექსი 2014 წელს დაახლოებით 4 პროცენტით შემცირდა. აღნიშნული შოკების ფონზე, მიუხედავად წლის დასასრულისათვის დაფიქსირებული დოლარის მიმართ გაცვლითი კურსის გაუფასურებისა, დეკემბრის მონაცემებით სამომხმარებლო კალათაში შემავალი სურსათის წლიური ინფლაცია მხოლოდ 2.7%-ს, ხოლო მისი გავლენა ინფლაციის მთლიან მაჩვენებელზე 0.8 პროცენტულ პუნქტს შეადგენდა. გარდა სურსათისა, მნიშვნელოვანი იყო საწვავის ფასების დინამიკის გავლენა ქვეყანაში ფასების საერთო დონის ცვლილებაზე. საერთაშორისო ბაზრებზე ნავთობზე ფასების მკვეთრი ვარდნის ფონზე, 2014 წლის მეორე ნახევრიდან შემცირება დაიწყო საწვავის ფასებმა ადგილობრივ ბაზარზე. აღნიშნულმა, სამომხმარებლო კალათაში საწვავის მაღალი წონის შესაბამისად, მნიშვნელოვანად განაპირობა ინფლაციის საერთო მაჩვენებელის კლება. 2014 წლის ბოლოსათვის ბენზინსა და დიზელზე ფასების წლიურმა კლებამ 5-6 პროცენტი შეადგინა და შესაბამისი წვლილი ფასების საერთო დონის ცვლილებაზე -0.3 პროცენტულ პუნქტს გაუტოლდა.

დიაგრამა N 1.7 საწვავის და სურსათის წვლილი მთლიან ინფლაციაში 5% 4% 3%

2% 1% 0% -1% -2%

სურსათი

საწვავი

დეკ-14

ნოემ-14

ოქტ-14

სექ-14

აგვ-14

ივლ-14

ივნ-14

მაის-14

აპრ-14

მარ-14

თებ-14

იან-14

დეკ-13

ნოემ-13

ოქტ-13

სექ-13

აგვ-13

ივლ-13

ივნ-13

მაის-13

აპრ-13

მარ-13

თებ-13

-3%

დანარჩენი

წყარო: საქსტატი და სებ-ის გაანგარიშებები

მიწოდების ფაქტორებიდან, აგრეთვე აღსანიშნავია, სამომხმარებლო კალათაში შემავალ იმპორტირებულ საქონელზე დაფიქსირებული ფასების ცვლილების დინამიკა. სამომხმარებლო კალათის საკმაოდ მნიშვნელოვანი ნაწილი იმპორტირებული პროდუქციისგან შედგება. აქედან გამომდინარე, ინფლაციის იმპორტი ქვეყანაში დაბალი ინფლაციის დონის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორი ხდება. 2014 წლის დასაწყისიდან, მთავარ სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში დაფიქსირებული მაღალი ინფლაციების შესაბამისად, იმპორტირებულ საქონელზე ფასების საერთო დონის ცვლილების მაჩვენებელი დადებითი გახდა და წლის პირველ ნახევარში მზარდი ტენდენციით ხასიათდებოდა. თუმცა შემდგომ პერიოდებში, სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში ვალუტების მნიშვნელოვანმა გაუფასურებამ ლარის ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარება განაპირობა. შედეგად, იმპორტირებული სამომხმარებლო საქონლის ფასების ზრდის ტემპი შედარებით შენელდა. ივლისის თვესთან მიმართებაში, 2014 წლის ბოლო მონაცემებით იმპორტირებული ინფლაცია 2.1 პროცენტული პუნქტით, 1.1 პროცენტამდე შემცირდა, ხოლო მისი გავლენა წლიური ინფლაციის მთლიან მაჩვენებელზე 0.2 პროცენტულ პუნქტს უტოლდება.

დიაგრამა N 1.8 იმპორტირებული10 და ადგილობრივი საქონლის ინფლაცია 20% 15% 10% 5%

-5% -10%

იან-07 აპრ-07 ივლ-07 ოქტ-07 იან-08 აპრ-08 ივლ-08 ოქტ-08 იან-09 აპრ-09 ივლ-09 ოქტ-09 იან-10 აპრ-10 ივლ-10 ოქტ-10 იან-11 აპრ-11 ივლ-11 ოქტ-11 იან-12 აპრ-12 ივლ-12 ოქტ-12 იან-13 აპრ-13 ივლ-13 ოქტ-13 იან-14 აპრ-14 ივლ-14 ოქტ-14

იმპორტული

ადგილობრივი

სულ

წყარო: საქსტატი და სებ-ის გაანგარიშებები

როგორც აღინიშნა, ინფლაციის დაბალ მაჩვენებელს, მიწოდების მხრიდან მოქმედ ფაქტორებთან ერთად, მოთხოვნის მხარეს არსებულმა ფაქტორებმაც შეუწყო ხელი. 2014 წლის მეორე ნახევარში, გეოპოლიტიკური რისკები გამოიკვეთა, რაც უარყოფითად აისახა საგარეო მოთხოვნაზე. შემცირდა როგორც ექსპორტი, ისე ფულადი გზავნილები. მნიშვნელოვნად მოიკლო ტურისტული შემოსავლების ზრდის ტემპმა. საგარეო მოთხოვნაზე შენელების მიმართულებით მოქმედმა ფაქტორებმა უარყოფითი ჭარბი მოთხოვნის გაღრმავება განაპირობა, რამაც სამომხმარებლო ფასების ზრდის ტემპზე კლების მიმართულებით მოახდინა ზეწოლა და ინფლაციის მაჩვენებლის სამიზნე ნიშნულთან დაახლოება გაახანგრძლივა. რაც შეეხება შიდა მოთხოვნას, შერბილებული მონეტარული პოლიტიკის ფონზე აღსანიშნავია, რომ ინვესტიციების და ადგილობრივი მოხმარების მატების შესაბამისად, ეკონომიკაში საკრედიტო აქტივობა ზომიერ ზრდას განაგრძობს. ერთობლივი მოთხოვნის მხრიდან ფასებზე ზემოქმედების დაკვირვებისთვის საინტერესოა ვაჭრობადი11 და არავაჭრობადი საქონლის ფასების დინამიკა. ზოგადი მაკროეკონომიკური გარემოდან გამომდინარე, ბოლო წლებში არავაჭრობადი სექტორის ფასები დაბალი ტემპებით იზრდებოდა (რიგ პერიოდებში დეფლაციასაც კი ჰქონდა ადგილი). 2014 წელს, მოთხოვნის ზომიერი ზრდის ფონზე, არავაჭრობადი საქონლის ინფლაციამ შედარებით მოიმატა და 2-3 პროცენტის ფარგლებში მერყეობდა. ცალკეული სასაქონლო ჯგუფების მიხედვით ფასების ცვლილების განხილვა გვიჩვენებს, რომ 2014 წლის „სურსათისა და უალკოჰოლო სასმელების“ კატეგორიაში შემავალ პროდუქტებზე ფასების საერთო დონის წლიურმა ცვლილებამ 2.7 პროცენტი შეადგინა. დაახლოებით იგივე ტემპით შეიცვალა ფასები (2.5 პროცენტით) „ალკოჰოლური სასმელების და თამბაქოს“ ჯგუფში. ფასების საერთო დონის მატება დაფიქსირდა „ჯანმრთელობის დაცვის“ და „ავეჯის, საოჯახო ნივთების და მოწყობილობის, სახლის მოვლა-შეკეთების“ კატეგორიებში შემავალ საქონელსა და გაწეულ მომსახურებაზე, სადაც ფასების დონე შესაბამისად 6.7 პროცენტით და 4 10

იმპორტირებული და ადგილობრივი საქონლის ინფლაცია ითვლება ეროვნული ბანკის მიერ სტატისტიკის დეპარტამენტიდან მიღებული სამომხმარებლო კალათის ცალკეული კომპონენტების ინდექსების მიხედვით. 11

საქონელი და მომსახურება, რომლის რეალიზაციაც შესაძლებელია წარმოების ადგილიდან მოშორებით.

პროცენტით გაიზარდა. შედარებით ნაკლები ინფლაციის მაჩვენებელი დაფიქსირდა „სასტუმროების, კაფეების და რესტორნების“, „განათლების“ და „საცხოვრებელი სახლი, წყალი, ელექტროენერგია, აირი და სათბობის სხვა სახეების“ სასაქონლო ჯგუფების შემთხვევაში (3.9 პროცენტი, 1.9 პროცენტი და 1 პროცენტი შესაბამისად). ფასების საერთო დონის ზრდის ფონზე აღსანიშნავია, რომ ფასების კლება დაფიქსირდა რამდენიმე ჯგუფში: 2013 წელთან შედარებით 5.5 პროცენტით შემცირდა „ტანსაცმლისა და ფეხსაცმლის“ კატეგორიაში. 1.6 პროცენტით იკლო „ტრანსპორტის“ სექტორში შემავალი საქონლისა და მომსახურების ფასებმა. კიდევ უფრო დაბალი ტემპით, 0.8 პროცენტით შემცირდა „კავშირგაბმულობის“ სფეროს საქონელისა და გაწეული მომსახურების ფასები. საქონლის მოხმარების ხანგრძლივობის მიხედვით ფასების ცვლილების განხილვა გვიჩვენებს, რომ 2014 წლის განმავლობაში სამომხმარებლო ფასების საერთო დონე შემცირდა საშუალო ხანგრძლივობის მოხმარების საქონელზე, ხოლო ხანმოკლე და ხანგრძლივი მოხმარების საქონელსა და ასევე სამომხმარებლო კალათაში შემავალ მომსახურებაზე, საანგარიშო პერიოდის ბოლოსათვის, სამომხმარებლო ფასები გაიზარდა. დიაგრამა N 1.9 წლიური ინფლაციის მაჩვენებლების ცვლილება სხვადასხვა ხანგრძლივობის მოხმარების საქონლისა და მომსახურებისათვის 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% -6%

ხანმოკლე

მოხმარების საქონელი

დეკ-14

ნოემ-14

ოქტ-14

სექ-14

აგვ-14

ივლ-14

ივნ-14

მაის-14

აპრ-14

მარ-14

თებ-14

იან-14

დეკ-13

ნოემ-13

ოქტ-13

სექ-13

აგვ-13

ივლ-13

ივნ-13

მაის-13

აპრ-13

მარ-13

თებ-13

იან-13

-8%

საშუალო ხანგრძლივობის მოხმარების საქონელი

ხანგრძლივი მოხმარების საქონელი

მომსახურება

წყარო: საქსტატი

ცხრილი N 1.2 ინფლაციის (სფი) მაჩვენებლები ცალკეული კომპონენტების მიხედვით (პროცენტი), მათი წონა სამომხმარებლო კალათაში (პროცენტი) და ზეგავლენა სფი-ზე (პროცენტული პუნქტი) 2013 წლის დეკემბრის წონები

დეკ14/დეკ13

იან14დეკ14/იან13დეკ13

ინფლაცია

წვლილი

ინფლაცია

წვლილი

სულ

100.0%

2.0%

3.1%

სურსათი და უალკოჰოლო სასმელები

30.2%

2.5%

0.8%

5.1%

1.5%

სურსათი

27.4%

2.7%

0.8%

5.5%

1.5%

პური და პურპროდუქტები

7.3%

0.5%

0.0%

-0.4%

0.0%

ხორცი და ხორცის პროდუქტები

5.1%

2.7%

0.1%

-0.1%

0.0%

თევზეული

0.1%

3.2%

0.0%

2.9%

0.0%

რძე, ყველი და კვერცხი

5.3%

3.9%

0.2%

5.0%

0.3%

ზეთი და ცხიმი

1.7%

-1.3%

0.0%

-4.1%

-0.1%

ხილი, ყურძენი

1.2%

21.2%

0.3%

1.9%

0.0%

ბოსტნეული, ბაღჩეული, კარტოფილის და სხვა ბოლქვოვანების ჩათვლით

3.1%

0.3%

0.0%

27.7%

0.7%

შაქარი, ჯემი, თაფლი, ვაჟინები, შოკოლადი, საკონდიტრო ნაწარმი

2.9%

3.4%

0.1%

2.5%

0.1%

კვების სხვა პროდუქტები

0.7%

7.1%

0.0%

2.1%

0.0%

უალკოჰოლო სასმელები

2.9%

0.7%

0.0%

0.5%

0.0%

ალკოჰოლური სასმელები, თამბაქო

5.1%

2.5%

0.1%

5.2%

0.3%

ტანსაცმელი და ფეხსაცმელი

2.9%

-5.5%

-0.2%

-5.4%

-0.2%

საცხოვრებელი სახლი, წყალი, ელექტროენერგია, აირი და სათბობის სხვა სახეები ავეჯი, საოჯახო ნივთები და მოწყობილობა, სახლის მოვლა-შეკეთება

8.4%

1.0%

0.1%

4.2%

0.3%

6.2%

4.0%

0.2%

1.7%

0.1%

ჯანმრთელობის დაცვა

10.1%

6.7%

0.7%

5.5%

0.6%

ტრანსპორტი

11.8%

-1.6%

-0.2%

0.8%

0.1%

კავშირგაბმულობა

3.6%

-0.8%

0.0%

-0.8%

0.0%

დასვენება, გართობა და კულტურა

6.6%

0.9%

0.1%

0.7%

0.0%

განათლება

5.4%

1.9%

0.1%

1.1%

0.1%

სასტუმროები, კაფეები და რესტორნები

5.0%

3.9%

0.2%

3.5%

0.2%

სხვადასხვა საქონელი და მომსახურება

4.7%

0.8%

0.0%

-0.3%

0.0%

წყარო: საქსტატი

1.4 საგარეო სექტორი და საგადასახდელო ბალანსი 2014 წელს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტმა მთლიანი შიდა პროდუქტის 9.7% შეადგინა, რაც წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს 4.0 პროცენტული პუნქტით აღემატება. აბსოლუტურ განზომილებაში მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი 681 მლნ აშშ დოლარით გაღრმავდა და 1.6 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. 2014 წელს წინა წელთან შედარებით ადგილობრივი მოთხოვნის ზრდის პარალელურად მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის გაღრმავება მოსალოდნელი იყო, თუმცა 2014 წლის მეორე ნახევარში გამოკვეთილმა საგარეო შოკებმა კიდევ უფრო მეტად შეუწყო ხელი მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის გაღრმავებას. დიაგრამა N 1.10 მიმდინარე ანგარიშის კომპონენტების ფარდობა მშპ-თან 30% 20% 10% 0% -10%

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

-20% -30% -40%

საქონლით ვაჭრობა

მომსახურებით ვაჭრობა

შემოსავალი

მიმდინარე ტრანსფერტები

მიმდინარე ანგარიში წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს დეფიციტის გაღრმავება ძირითადად საქონლით ვაჭრობის ბალანსის გაუარესებით არის განპირობებული. საქონლით ვაჭრობის დეფიციტის ფარდობამ

მთლიან შიდა პროდუქტთან 25.6% შეადგინა, რაც 3.9 პროცენტული პუნქტით აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს. აბსოლუტურ გამოსახულებაში საქონლით ვაჭრობის დეფიციტი 2014 წელს 733 მლნ აშშ დოლარით გაუარესდა, თუმცა აღსანიშნავია, რომ საქონლით ვაჭრობის დეფიციტის ზრდა წლის განმავლობაში არათანაბრად ხდებოდა. საქონლით ვაჭრობის დეფიციტის ზრდის 35.8% მოვიდა წლის პირველ ნახევარზე, ხოლო 64.2% - წლის მეორე ნახევარზე. 2014 წლის მეორე ნახევარში ვაჭრობის დეფიციტის მკვეთრად გაუარესება განაპირობა საქართველოს მთავარ სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში განვითარებულმა კრიზისულმა მოვლენებმა, რაც ქართულ ექსპორტზე უარყოფითად აისახა. 2014 წლის პირველ ნახევარში საქონლისა და მომსახურების ექსპორტი გაიზარდა წლიურად 7.4%-ით, ხოლო ამავე პერიოდში საქონლისა და მომსახურების იმპორტი გაიზარდა 13.4%-ით. წლის მეორე ნახევარში საქონლისა და მომსახურების იმპორტმა ზრდა განაგრძო (+2.4%), მაშინ როდესაც ამ პერიოდში ექსპორტი 8.6%-ით შემცირდა, რამაც წლის მეორე ნახევარში საქონლითა და მომსახურებით ვაჭრობის დეფიციტის მკვეთრი გაუარესება გამოიწვია. 2014 წლის განმავლობაში წინა წელთან შედარებით 4.6%-ით შემცირდა მომსახურებით ვაჭრობიდან მიღებული შემოსავლები და 1.34 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. 2014 წელს ამ ტიპის შემოსავლების შემცირება უმეტესწილად განპირობებული იყო როგორც ტურისტული შემოდინებების ზრდის ტემპის შემცირებით, ასევე სატრანსპორტო მომსახურებით ვაჭრობის ბალანსის გაუარესებით. ტურისტულმა შემოსავლებმა, რომელიც მომსახურების ექსპორტის ძირითად ნაწილს შეადგენს, 2014 წელს 1.79 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 3.9%-ით აღემატება წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს. დიაგრამა N 1.11 ტურიზმის ექსპორტიდან მიღებული შემოსავლები (2010-2014)

მლნ აშშ დოლარი

700 600 500

2010

400

2011

300

2012 2013

200

2014

100 0 კვ1

კვ2

კვ3

კვ4

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს ტურისტული შემოსავლების ფარდობამ მშპ-თან 10.8% შეადგინა, რაც 0.2 პროცენტული პუნქტით მეტია წინა წლის მაჩვენებელთან შედარებით. ტურისტული შემოდინებების ზრდის ტემპის შემცირება გამოწვეული იყო ვიზიტორთა რაოდენობის დაბალი ზრდის ტემპით (1.9%), რაც ძირითადად განაპირობა თურქეთიდან ვიზიტორების ოდენობის კლებამ (-10.1%). ვიზიტორთა რაოდენობის კლება განსაკუთრებით გამოიკვეთა 2014 წლის მეოთხე კვარტალში, როდესაც წლიურად ვიზიტორთა შემცირება დაფიქსირდა უკრაინიდან (-11%), პოლონეთიდან (-23%) და ირანიდან (-81%). ამავე პერიოდში, წინა წელთან შედარებით უცვლელი დარჩა

რუსეთიდან შემომსვლელ ვიზიტორთა ოდენობა, რამაც საერთო ჯამში ტურისტული შემოდინებების ზრდის ტემპის შემცირება გამოიწვია. 2014 წელს მცირედით გაუმჯობესდა შემოსავლის ანგარიში, თუმცა იგი კვლავ დეფიციტურია და უარყოფით ზეგავლენას ახდენს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტზე. 2014 წელს 12.5%-ით გაუმჯობესდა საინვესტიციო შემოსავლის დეფიციტი და 821.3 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, თუმცა მიუხედავად გაუმჯობესებისა იგი კვლავ შემოსავლის ანგარიშის უმსხვილეს ნეგატიურ კომპონენტს წარმოადგენს. ამასთან 2014 წელს წლიურად 5.1%-ით გაუმჯობესდა მუშაკთა შრომის ანაზღაურების ბალანსი და 662.8 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. შედეგად, შემოსავლის ანგარიშის დეფიციტი 2014 წელს წინა წელთან შედარებით მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა და 158.5 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. მიმდინარე ტრანსფერტების სახით მიღებული წმინდა შემოსავალი, რომელსაც სავაჭრო დეფიციტის დაფინანსებაში ტურისტულ შემოდინებებთან ერთად მნიშვნელოვანი წილი უკავია, 2014 წლის განმავლობაში წლიურად 2.3%-ით შემცირდა და 1.43 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. გზავნილები, რომელიც მიმდინარე ტრანსფერტების უმსხვილეს კომპონენტს წარმოადგენს, 3.2%-ით შემცირდა. გზავნილების შემცირება განსაკუთრებით გამოიკვეთა 2014 წლის მეოთხე კვარტალში, როდესაც რუსეთსა და უკრაინაში განვითარებული მოვლენების გამო, მუშაკთა გზავნილები წლიურად 15.1%-ით შემცირდა. 2014 წელს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფინანსების ძირითად წყაროს, წინა წლების მსგავსად, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები წარმოადგენდა. პირდაპირმა უცხოურმა ინვესტიციებმა საქართველოში 2014 წელს 1.3 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 34.8%-ით აღემატება წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელს. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ზრდა დიდწილად განაპირობა ინვესტიციების ზრდამ სამშენებლო სექტორში. 2013 წელთან შედარებით აღნიშნულ სექტორში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები თითქმის 5-ჯერ გაიზარდა, რაც ძირითადად ახალგაზრდული ოლიმპიადისათვის მოსამზადებელ მშენებლობებს უკავშირდებოდა. 2014 წელს ასევე მნიშვნელოვნად გაიზარდა ინვესტიციები ტრანსპორტისა და კავშირგაბმულობის (+145%), უძრავი ქონების (+106%), დამამუშავებელი მრეწველობის (+74.5%) და სოფლის მეურნეობის (+61%) სექტორებში. 2014 წელს ევროკავშირის ქვეყნებიდან შემოსული პირდაპირი ინვესტიციები 64%-ით გაიზარდა და 640.5 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, ინვესტიციების ზრდა ძირითადად გამოიწვია ნიდერლანდებიდან და დიდი ბრიტანეთიდან ინვესტირების ზრდამ. დსთ-ის ქვეყნებიდან ინვესტიციებმა 353.0 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც 168%-ით აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს. დსთ-ის ქვეყნებიდან ინვესტიციების ზრდა უმეტესწილად აზერბაიჯანიდან (+269%) ინვესტიციების ზრდამ განაპირობა. აზერბაიჯანიდან ინვესტიციების მოცულობის ზრდა ძირითადად უკავშირდებოდა BP (British Petroleum)-ის მიერ ახალი გაზსადენის მშენებლობაში ინვესტირებას. დანარჩენი ქვეყნებიდან ინვესტიციების ოდენობა 5%-ით გაიზარდა, ძირითადად ჩინეთიდან ინვესტიციების ზრდის ხარჯზე. 2013 წლისაგან განსხვავებით, 2014 წელს ასევე მნიშვნელოვანი იყო პორტფელური და სხვა ტიპის ინვესტიციების წილი მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფინანსებაში.

დიაგრამა N 1.12 მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფინანსების წყაროები 30% 20% 10% 0% 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

-10%

-20% -30% მიმდინარე ანგარიში

კაპიტალის ანგარიში

პირდაპირი ინვესტიციები

პორტფელის ინვესტიციები

სხვა ინვესტიციები

სარეზერვო აქტივები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს პორტფელურმა ინვესტიციებმა 247 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც წინა წლის მაჩვენებელს 289 მლნ აშშ დოლარით აღემატება (2013 წელს პორტფელური ინვესტიციების 43 მილიონიანი გადინება დაფიქსირდა). პორტფელური ინვესტიციების ზრდაში უმთავრესი წვლილი საბანკო სექტორის მიერ მოზიდულმა უცხოურმა კაპიტალმა შეიტანა. მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის დაფინანსებაში 2013 წელთან შედარებით გაიზარდა სხვა ინვესტიციების წვლილი. 2014 წელს სხვა ინვესტიციების წმინდა შემოდინებამ 218 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. სხვა ინვესტიციების ზრდა ძირითადად განპირობებული იყო სამთავრობო სექტორის მიერ მოზიდული სესხებით. 2014 წელს სესხის სახით საქართველოს მთავრობამ 568.1 მლნ აშშ დოლარი მოიზიდა, აქედან 118 მლნ აშშ დოლარი წარმოადგენს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის სესხს. ამასთან, 2014 წელს მთავრობამ გადაფარა სსფ-ის ვალი 184.0 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით. 2014 წელს ასევე შემცირდა ეროვნული ბანკის ვალი სსფ-ის მიმართ 70 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით. 2014 წელს ოფიციალური სარეზერვო აქტივები 124.2 მლნ აშშ დოლარით შემცირდა და 2.7 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც ძირითადად სავალუტო ბაზარზე ინტერვენციებმა განაპირობა. წლის ბოლოსათვის საერთაშორისო რეზერვით 2015 წლის საპროგნოზო იმპორტის გადაფარვის კოეფიციენტი 3.7 თვეს შეადგენს. ცხრილი N 1.3 საგადახდელო ბალანსი 2010-2014 წლებში (მლნ აშშ დოლარი) დასახელება მიმდინარე ანგარიში საქონელი ექსპორტი იმპორტი მომსახურება კრედიტი

აქედან: ტურისტული შემოსავლები დებეტი შემოსავლები (წმინდა)

აქედან: დარიცხული პროცენტი ტრანსფერტი (წმინდა)

აქედან: სახელმწიფო სექტორი აქედან: გზავნილები, კრედიტი აქედან: სხვა კერძო ტრანსფერტი, კრედიტი

2010 -1,193 -2,590 2,462 -5,052 513 1,599 659 -1,085 -215 -252 1,098 174 417 534

2011 -1,841 -3,494 3,254 -6,748 747 2,008 955 -1,261 -423 -311 1,329 144 618 583

2012 -1,855 -4,216 3,502 -7,718 1,101 2,544 1,411 -1,443 -147 -395 1,408 118 712 587

2013 -930 -3,493 4,246 -7,738 1,405 2,964 1,720 -1,559 -308 -377 1,466 91 786 600

2014 -1,611 -4,225 4,073 -8,299 1,341 3,019 1,787 -1,678 -158 -375 1,432 54 761 636

კაპიტალის ანგარიში ფინანსური ანგარიში პირდაპირი ინვესტიციები (წმინდა)

აქედან: პირდაპირი ინვესტიციები საქართველოში პორტფელის ინვესტიცია (წმინდა) ფინანსური წარმოებულები (წმინდა) სხვა ინვესტიციები (წმინდა)

აქედან: სახელმწიფო სექტორი სარეზერვო აქტივები წმინდა შეცდომები და გამოტოვებები მნიშვნელოვანი კოეფიციენტები სარეზერვო აქტივები მომავალი წლის იმპორტის თვეებში (თვე) ექსპორტი/იმპორტი (საქონელი და მომსახურება) მიმდინარე ანგარიში / მშპ (პროცენტი) პირდაპირი ინვესტიციები / მშპ (პროცენტი) ტურისტული შემოსავლები / მშპ (პროცენტი)

206 1,019 679 814 250 1 297 336 -208 -33

153 1,672 902 1,048 133 5 1,205 278 -572 15

134 1,744 614 911 848 5 314 398 -38 -23

134 824 829 949 -37 -2 -12 490 45 -28

115 1,546 1,077 1,279 210 8 218 355 33 -50

3.4

3.7

3.4

3.7

-66.2% -10.2% 5.8%

-65.7% -12.7% 6.2%

-66.0% -11.7% 3.9%

-77.5% -5.8% 5.1%

-71.1% -9.7% 6.5%

5.7% 9.0%

6.6% 8.8%

8.9% 8.4%

10.7% 9.2%

10.8% 8.7%

ფულადი გზავნილები / მშპ (პროცენტი)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს რეგისტრირებული საქონლის ექსპორტი წინა წელთან შედარებით 1.7%-ით შემცირდა და 2.86 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. ამასთან 9.2%-ით, 8.6 მლრდ აშშ დოლარამდე გაიზარდა რეგისტრირებული საქონლის იმპორტი. 2014 წელს წინა წელთან შედარებით სავაჭრო ბრუნვა 6.2%-ით გაიზარდა და მშპ-ის 69% შეადგინა, რაც წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებელზე 2 პროცენტული პუნქტით მეტია. ცალკეული სასაქონლო ჯგუფებიდან აღსანიშნავია მსუბუქი ავტომობილების ექსპორტის 26.4%-იანი შემცირება. ამავდროულად უმსხვილესი საექსპორტო სასაქონლო ჯგუფებიდან შემცირდა სპირტიანი სასმელების (-4.7%), ფოლადის ნახევარფაბრიკატების (-24.5%), ოქროს (-46.3%), მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის (36.8%) და სატვირთო ავტომობილების ექსპორტი. ზემოთ აღნიშნული სასაქონლო ჯგუფების ექსპორტის კლება გარკვეულწილად დააბალნსა ფეროშენადნობების (+24.3%), სპილენძის კონცენტრატების (+53.5%), თხილის (+10.0%), ღვინოების (+41.4%), მინერალური წყლების (+28.3%), სამკურნალო საშუალებების (+76.8%), ტექსტილის ნაწარმის (+76.2%) და ელექტროენერგიის (+114.9%) ექსპორტის ზრდამ.

წყარო: საქსტატი

ფოლადის ნახშირბადიანი წნელები

სამკურნალო საშუალებები

სპირტი

მინერალური წყლები

სასუქები

ღვინოები

კაკალი და თხილი

სპილენძის კონცენტრატები

2013 ფეროშენადნობები

800 700 600 500 400 300 200 100 -

მსუბუქი ავტომობილები

მლნ აშშ დოლარი

დიაგრამა N 1.13 უმსხვილესი საექსპორტო სასაქონლო ჯგუფები 2013-2014 წლებში

2014

აღსანიშნავია, რომ ექსპორტის ზრდა ცალკეული საექსპორტო პროდუქციის შემთხვევაში არათანაბრად იყო გადანაწილებული წლის განმავლობაში. წლის მეორე ნახევარში სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნების ვალუტის გაუფასურება, რუსეთისა და უკრაინის კრიზისი განსაკუთრებით ნეგატიურად აისახა ზოგიერთი ტიპის საქონლის ექსპორტზე. კერძოდ, წლის პირველ ნახევარში 63.7%-იანი ზრდის შემდეგ, წლის მეორე ნახევარში მხოლოდ 3.2%-ით გაიზარდა მინერალური წყლების იმპორტი. 152.4%-დან 1.7%-მდე შემცირდა ღვინის ექსპორტის წლიური ზრდა 2014 წლის მეორე ნახევარში პირველ ნახევართან შედარებით. ასევე, წლის პირველ ნახევარში დაფიქსირებული 9%იანი ზრდის შემდეგ, 13.9%-ით შემცირდა სპირტიანი სასმელების ექსპორტი წლის მეორე ნახევარში. რაც შეეხება ექსპორტის გეოგრაფიას, 2014 წელს ექსპორტმა 2.1%-ით იმატა ევროკავშირის მიმართულებით და 620.8 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. ექსპორტი 9.6%-ით შემცირდა დსთ-ის მიმართულებით, რაც ძირითადად განპირობებული იყო აზერბაიჯანში (-23.3%), უკრაინაში (-27.3%), სომხეთსა (-8.7%) და მოლდოვაში (-67.5%) ექსპორტის კლებით. ამავდროულად, მიუხედავად ბოლო თვეებში მკვეთრი შემცირებისა, წლიურად 44.5%-ით გაიზარდა ექსპორტი რუსეთის მიმართულებით. სხვა ქვეყნებში ექსპორტის ზრდამ 13.9%-ი შეადგინა, ძირითადად თურქეთში (+30.9), აშშ-სა (+52.1) და ჩინეთში (+166.9%) გაზრდილი ექსპორტის ხარჯზე.

მლნ აშშ დოლარი

დიაგრამა N 1.14 ექსპორტის მოცულობა რეგიონების მიხედვით (2008-2014) 1,800 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 2008 2009 2010 2011 ევროკავშირის ქვეყნები დსთ-ს ქვეყნები

2012 2013 დანარჩენი ქვეყნები

2014

წყარო: საქსტატი

მიუხედავად ექსპორტის შემცირებისა, საქართველოს უმსხვილეს საექსპორტო ბაზრებად კვლავ აზერბაიჯანი და სომხეთი რჩებიან. საექსპორტო ბაზრების სამეულში 2014 წელს ადგილი დაიკავა რუსეთმაც, რომელმაც სამეულში უკრაინა ჩაანაცვლა. 2014 წელს რეგისტრირებული საქონლის იმპორტი 9.1%-ით გაიზარდა და 8.6 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. იმპორტის ზრდა ძირითადად განპირობებული იყო სამომხმარებლო (13.1%) და შუალედური ტიპის საქონლის იმპორტის წლიური ზრდით (+9.1%). ასევე 2%-ით გაიზარდა საინვესტიციო საქონლის იმპორტი, თუმცა მისი წვლილი საერთო იმპორტის ზრდაში მოკრძალებული იყო.

მლნ აშშ დოლარი

დიაგრამა N 1.15 იმპორტის მოცულობა სასაქონლო ჯგუფების მიხედვით (2009-2014) 4,500 4,000 3,500 3,000 2,500 2,000 1,500 1,000

500 2009

2010

2011

საინვესტიციო

2012

შუალედური

2013

2014

სამომხმარებლო

წყარო: საქსტატი

2014 წელს წინა წელთან შედარებით 3.8%-ით შემცირდა უმსხვილესი იმპორტული საქონლის - ნავთობპროდუქტების იმპორტი და 918.3 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. ნავთობპროდუქტების იმპორტის შემცირება ძირითადად მსოფლიო ბაზარზე ნავთობის ფასის შემცირებამ განაპირობა. მიუხედავად ავტომობილების რეექსპორტის შემცირებისა (წლიურად -26.4%), ამ კატეგორიის იმპორტი 2014 წელს 0.6%-ით გაიზარდა 715.1 მლნ აშშ დოლარამდე. სხვა ძირითადი იმპორტირებული პროდუქციიდან გაიზარდა ნავთობის აირების (+22.6%), სამკურნალო საშუალებების (+12.1%), ტელეფონების (+28.6%), სპილენძის კონცენტრატების (+46.2%), სიგარეტის (+20.7%), გამომთვლელი მანქანების (+15.5%) და შავი ლითონის კონსტრუქციების (+38.7%) იმპორტი. დიაგრამა N 1.16 უმსხვილესი იმპორტირებული სასაქონლო ჯგუფები (2013-2014) 1,200

800 600 400 200 მეტალოკონსტრუქციები შავი ლითონებისაგან

გამომთვლელი მანქანები და მათი ბლოკები

სიგარეტი

ხორბალი

სპილენძის კონცენტრატები

ტელეფონები

სამკურნალო საშუალებები

ნავთობის აირები

2013 მანქანები

ნავთობპროდუქტები

მლნ აშშ დოლარი

1,000

2014

წყარო: საქსტატი.

საქართველოში იმპორტიორ ქვეყნებს შორის კვლავ ლიდერობს თურქეთი. 2014 წელს თურქეთიდან იმპორტმა 1.7 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც წინა წლის მაჩვენებელს 22.6%-ით აღემატება და საქართველოს მთლიანი იმპორტის 20.1%-ს შეადგენს. 2014 წელს ჩინეთმა საქართველოში იმპორტის მოცულობით აზერბაიჯანს გადაასწრო და მეორე

უმსხვილესი იმპორტიორი ქვეყანა გახდა მთლიანი იმპორტის 8.5%-ით. იმპორტის მოცულობა შემცირდა აზერბაიჯანიდან და რუსეთიდან შესაბამისად 2.3%-ით და 1.7%ით.

2,000 1,800 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 0

2013

იტალია

აშშ

რუმინეთი

იაპონია

გერმანია

უკრაინა

რუსეთი

აზერბაიჯანი

ჩინეთი

2014

თურქეთი

მლნ აშშ დოლარი

დიაგრამა N 1.17 იმპორტის მოცულობა უმსხვილესი იმპორტიორი ქვეყნების მიხედვით (20132014)

წყარო: საქსტატი

იმპორტის რეგიონალურ ჭრილში ანალიზი გვიჩვენებს, რომ 2014 წელს ევროკავშირის ქვეყნებიდან იმპორტი 4.3%-ით გაიზარდა და 2.4 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც მთლიანი იმპორტის 27.6%-ია. იმპორტმა 2.4%-ით იკლო დსთ-ის ქვეყნებიდან და აბსოლუტურ განზომილებაში 2.1 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა, რაც მთლიანი იმპორტის 24.7%-ია. იმპორტის მნიშვნელოვანი ზრდა დაფიქსირდა დანარჩენი ქვეყნებიდან (+14.7%), ძირითადად ჩინეთიდან, თურქეთიდან და აშშ-დან იმპორტის ზრდის ხარჯზე. საერთო ჯამში ამ ქვეყნების ჯგუფიდან იმპორტმა მთლიანი იმპორტის 47.7%-ს მიაღწია.

2 ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკა 2.1 ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მიხედვით, საქართველოს ეროვნული ბანკის ძირითად ამოცანას ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ კანონი ავალდებულებს ეროვნულ ბანკს „უზრუნველყოს საფინანსო სისტემის სტაბილურობა და გამჭვირვალობა და ხელი შეუწყოს ქვეყანაში მდგრად ეკონომიკურ ზრდას თუ ეს შესაძლებელია ისე, რომ საფრთხე არ შეექმნას მისი ძირითადი ამოცანის შესრულებას“. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ განხორციელებული მონეტარული პოლიტიკა შესაბამისობაში მოდიოდა საქართველოს პარლამენტის დადგენილებასთან „2014-2016 წლების ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების შესახებ“. აღნიშნულ დოკუმენტში მოცემულია ეროვნული ბანკის მიერ დადგენილი ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი, რომელიც. 2014 წლისთვის 6 პროცენტს, ხოლო 2015-2016 წლებისათვის 5 პროცენტს შეადგენს. იმ შემთხვევაში, თუ ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელი აღემატება მიზნობრივს, საქართველოს ეროვნული ბანკი გაამკაცრებს მონეტარულ პოლიტიკას, ხოლო თუ ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელი მიზნობრივზე ნაკლებია, ეროვნული ბანკი შერბილების პოლიტიკას მიმართავს. საქართველოს ეროვნული ბანკის ინფლაციის გრძელვადიანი მიზნობრივი მაჩვენებელი 3 პროცენტს შეადგენს. გრძელვადიან პერიოდში, საქართველოს ეკონომიკის განვითარებულ ქვეყნებთან დაახლოების პარალელურად, ეტაპობრივად შემცირდება ინფლაციის ოპტიმალური დონე და შესაბამისად, საქართველოს ეროვნული ბანკის ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი შემცირდება მის გრძელვადიან დონემდე. სწორედ აქედან გამომდინარე, მიზნობრივი მაჩვენებელი 2015 წლიდან 5 პროცენტამდე შემცირდება, რაც ასახულია ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებებში. ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებლის შემდგომი შემცირება 2017 წლიდან იგეგმება და 4 პროცენტს გაუტოლდება. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკა ხორციელდებოდა მაკროეკონომიკური გარემოს, მსოფლიო ბაზრებზე მიმდინარე პროცესებისა და ქვეყნის შიგნით პოლიტიკურ-ეკონომიკური ვითარების კომპლექსური ანალიზის საფუძველზე. მხედველობაში მიიღებოდა საქართველოს ძირითად სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში არსებული ფასების დინამიკა, მთავრობის ფისკალური პოლიტიკა, საფინანსო და სავალუტო ბაზრებზე არსებული ტენდენციები, საერთაშორისო სასაქონლო ბაზრებზე ფასების დინამიკა, სამომხმარებლო ფასების კალათისა და მონეტარული გადაცემის თავისებურებანი, რაც ინფლაციის მოლოდინის ფორმირებასა და ეროვნული ვალუტისადმი საზოგადოების ნდობის ამაღლებას განაპირობებდა. აღსანიშნავია, რომ ეს პერიოდი გამოირჩეოდა საგარეო შოკებით, რომლებმაც მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიეს ქვეყნის შიგნით მიმდინარე ეკონომიკურ პროცესებზე. 2014 წლის განმავლობაში ინფლაცია მიზნობრივ მაჩვენებელზე დაბლა ნარჩუნდებოდა. ინფლაციის შემცირების ტენდენცია ჯერ კიდევ 2011 წლის შემოდგომიდან დაიწყო, რაც უმთავრესად მიწოდების ფაქტორებით იყო განპირობებული. 2012 წლის მეორე ნახევრიდან მიწოდების მხრიდან ფასებზე უარყოფით ზემოქმედებას ერთობლივი მოთხოვნის შემცირებაც დაერთო. მიუხედავად იმისა, რომ 2013 წლის განმავლობაშიც ინფლაცია დაბალ ნიშნულზე ნარჩუნდებოდა, წლის ბოლოდან შეინიშნებოდა ეკონომიკის გაჯანსაღების ტენდენციები. ეკონომიკურ ზრდას საგარეო მოთხოვნასთან ერთად, შიდა მოთხოვნის გააქტიურებამაც შეუწყო

ხელი. ინფლაციის მაჩვენებელმაც ზრდის დინამიკა მიიღო. იმ დროისთვის არსებული ინფორმაციით, მოსალოდნელი იყო, რომ დადებითი ტენდენციები 2014 წელსაც გაგრძელდებოდა, რაც ხელს შეუწყობდა ინფლაციის მაჩვენებლის ზრდას მიზნობრივ დონემდე. არსებული ტენდენციების გათვალისწინებით, 2014 წლის თებერვალში მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა მიზანშეწონილად მიიჩნია, რომ აღარ არსებობდა მნიშვნელოვნად შერბილებული მონეტარული პოლიტიკის შენარჩუნების საჭიროება და შესაბამისად პოლიტიკის განაკვეთი 0.25 პროცენტული პუნქტით 4%-მდე გაიზარდა. აღნიშნული ნაბიჯით ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან გამოსვლის პროცესი. 2014 წლის გაზაფხულზე რეგიონში გეოპოლიტიკურმა რისკებმა იჩინა თავი, რაც გაურკვევლობის შემცველი იყო ეკონომიკისთვის. კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა საგარეო მოთხოვნის გაჯანსაღების დინამიკა, რაც ექსპორტის შემცირებაში შეიძლება ასახულიყო. ამასთან, საგარეო რისკების რეალიზება გავლენას მოახდენდა შიდა მოთხოვნაზეც, უპირველეს ყოვლისა ფულადი გზავნილების შემცირებისა და ინვესტორთა განწყობის გაუარესების გზით. ყოველივე ეს კი ინფლაციის მაჩვენებელზე შემცირების მიმართულებით მოახდენდა გავლენას. აღნიშნულ რისკებს თან დაერთო საერთაშორისო ბაზრებზე სურსათის ფასების საერთო დონის შემცირების ტენდენცია, რაც, 2014 წელს კარგი მოსავლის გათვალისწინებით, სურსათის ფასების მნიშვნელოვან კლებას განაპირობებდა. 2014 წლის განმავლობაში, ინფლაციის დინამიკა და მიზნობრივი მაჩვენებლიდან ჩამორჩენა ძირითადად სწორედ სურსათზე დაფიქსირებული ფასების ცვლილების შედეგი იყო. აღწერილი ფაქტორების გათვალისწინებით, მიუხედავად ადგილობრივი ეკონომიკური აქტივობის გამოცოცხლებისა, მარტისა და მაისის შეხვედრებზე მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტმა პოლიტიკის განაკვეთი უცვლელად შეინარჩუნა. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობდა შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან ეტაპობრივად გამოსვლის საჭიროება, ტემპი დამოკიდებული იქნებოდა ეკონომიკური აქტივობისა და მოთხოვნის გაჯანსაღების სისწრაფეზე. 2014 წლის მეორე ნახევრიდან გაძლიერდა ინფლაციის მაჩვენებელზე შემცირების მიმართულებით მოქმედი მიწოდების მხარეს არსებული ფაქტორები. სურსათზე დაბალი ინფლაციის პარალელურად, საერთაშორისო ბაზრებზე ნავთობის ფასების მკვეთრი ვარდნა დაფიქსირდა, რაც ეტაპობრივად აისახა საწვავის ფასებზე საქართველოშიც. სამომხმარებლო კალათაში სურსათისა და ნავთობის მაღალი წონის შესაბამისად, წლის მეორე ნახევრიდან ინფლაციის მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად შემცირდა. 2014 წლის განმავლობაში სამომხმარებლო ფასების დინამიკაზე მნიშვნელოვანი გავლენას ახდენდა სავაჭრო პარტნიორ ეკონომიკებში არსებული ინფლაციები და მათი ვალუტების გაცვლითი კურსების ცვლილება. წლის პირველ ნახევარში იმპორტული ინფლაცია ზრდის ტენდენციით ხასიათდებოდა. თუმცა წლის მეორე ნახევრიდან პარტნიორი ქვეყნების ვალუტებმა საგრძნობი გაუფასურება განიცადა, რაც ლარის ნომინალური გაცვლითი კურსის გამყარებაში აისახა. შედეგად, იმპორტირებული სამომხმარებლო საქონლის ფასების ზრდის ტემპი შედარებით შემცირდა და წლის ბოლოსთვის მისი წვლილი მინიმალური იყო. ზემოაღწერილ მიწოდების ფაქტორებთან ერთად, წლის ბოლოსკენ გაძლიერდა ინფლაციის მაჩვენებელზე მოთხოვნის მხრიდან მოქმედი ფაქტორებიც. რეგიონში გამწვავებული პოლიტიკური ვითარების და სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში არასახარბიელო ეკონომიკური ტენდენციების გავლენა უკვე საქართველოს ეკონომიკაზეც აისახა და საგარეო მოთხოვნის შესუსტება გამოიწვია. ექსპორტის

კლებასთან ერთად მნიშვნელოვანი შემცირება დაფიქსირდა ფულადი გზავნილებით შემოდინებებზეც. ასევე მოიკლო ტურისტული შემოსავლების ზრდის ტემპმა. შესუსტებულ საგარეო მოთხოვნას ნაწილობრივ აბალანსებდა ინვესტიციებისა და ადგილობრივი მოხმარების მატება. თუმცა ამან ვერ უზრუნველყო ქვეყნის ერთობლივი მოთხოვნის საკმარისი მატება, როგორც ეს წლის დასაწყისისთვის იყო ნავარაუდევი. ზემოაღწერილი საგარეო შოკების ფონზე, საყურადღებოა ასევე სავალუტო ბაზარზე განვითარებული მოვლენები. აშშ-ში დადებითი ეკონომიკური ტენდენციებისა და მოლოდინების პარალელურად, 2013 წლის ბოლოდან ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ დაიწყო რაოდენობრივი შერბილების შემცირება და საბოლოოდ 2014 წლის ოქტომბერში მიიღო გადაწყვეტილება მისი დასრულების შესახებ. აღნიშნული მოვლენების ფონზე, აშშ დოლარმა გამყარება დაიწყო. შედეგად, მსოფლიოს ვალუტებმა მნიშვნელოვანი გაუფასურება განიცადა აშშ დოლარის მიმართ 2014 წლის დასაწყისიდან. თუმცა ლარის გაცვლით კურსზე ამ პროცესების გავლენა უფრო მოგვიანებით - წლის ბოლოს - აისახა, ვინაიდან პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში ქვეყანაში უცხოური ვალუტის ზომიერი შემოდინებები ფიქსირდებოდა. ასევე, უნდა აღინიშნოს რომ აშშ დოლარის გამყარება პირველ რიგში იმ ქვეყნების ვალუტებზე აისახა, სადაც ფინანსური ბაზარი უფრო განვითარებულია. საქართველოში კი ეს პროცესი მოგვიანებით პარტნიორ ქვეყნების ვალუტების გაუფასურების შედეგად საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის გაუარესებით გადმოეცა (საქონლის ექსპორტის შემცირება, ფულადი გზავნილების შემცირება და ტურისტული შემოსავლების ზრდის შენელება). მიუხედავად ლარის გაცვლითი კურსის გაუფასურებისა აშშ დოლარის მიმართ, ლარის ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსი მყარდებოდა, ვინაიდან პარტნიორი ეკონომიკების ვალუტები უფრო მაღალ დევალვაციას განიცდიდა. ეს კი აკავებდა იმპორტული ინფლაციის ზრდას და მთლიანი ინფლაცია მიზნობრივ დონეზე დაბლა რჩებოდა. გამოკვეთილმა უარყოფითმა ტენდენციებმა გაახანგრძლივა შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან გამოსვლის პროცესი. წლის დასაწყისში წარმოშობილი საგარეო რისკების რეალიზების ფონზე, საგარეო და საშინაო მოთხოვნას წლის მეორე ნახევრიდან შემცირების მიმართულება ჰქონდა, რამაც გააღრმავა ეკონომიკური აქტივობის ჩამორჩენა პოტენციური დონიდან (მშპ-ის გეპი). შესაბამისად, შენელდა ინფლაციის მაჩვენებლის დაახლოება მიზნობრივ 5%-იან დონესთან. ასეთ პირობებში, ინფლაციის პროგნოზებისა და მაკროეკონომიკური ანალიზის შესაბამისად, საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს უცვლელად ინარჩუნებდა. 2014 წლის თებერვლის შეხვედრის შემდეგ, კომიტეტი კიდევ შვიდჯერ შეიკრიბა, თუმცა მონეტარული პოლიტიკის შემდგომი ცვლილების გადაწყვეტილება არ მიღებულა და განაკვეთი 4%-ზე რჩებოდა. წლის ბოლოსთვის კი სამომხმარებლო ფასების წლიურმა ზრდამ 2% შეადგინა.

დიაგრამა N 2.1 მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% ოქტ-08 დეკ-08 თებ-09 აპრ-09 ივნ-09 აგვ-09 ოქტ-09 დეკ-09 თებ-10 აპრ-10 ივნ-10 აგვ-10 ოქტ-10 დეკ-10 თებ-11 აპრ-11 ივნ-11 აგვ-11 ოქტ-11 დეკ-11 თებ-12 აპრ-12 ივნ-12 აგვ-12 ოქტ-12 დეკ-12 თებ-13 აპრ-13 ივნ-13 აგვ-13 ოქტ-13 დეკ-13 თებ-14 აპრ-14 ივნ-14 აგვ-14 ოქტ-14 დეკ-14

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ეფექტიანი მონეტარული პოლიტიკის საწარმოებლად და მისი ცვლილების ეკონომიკაზე გადაცემის გასაძლიერებლად, მნიშვნელოვანია ფულადი ბაზრის განვითარება და გაფართოება. წლის განმავლობაში კომერციული ბანკების მხრიდან რეფინანსირების სესხებზე მოთხოვნა მაღალი იყო. აღნიშნული ინსტრუმენტის გამოყენებით, ეროვნული ბანკის კონტროლის ქვეშ იყო მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთები, რაც აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს მონეტარული პოლიტიკის გადაცემის მექანიზმის ეფექტიანად ფუნქციონირებისათვის. წინა წლების მსგავსად, 2014 წელსაც ეროვნული ბანკის საქმიანობის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანა იყო მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობის გაზრდა, რომლის ძირითადი შემაფერხებელი ფაქტორი საქართველოში ეკონომიკის დაბალი ლარიზაციის დონეა. მაღალი დოლარიზაციის პირობებში შესუსტებულია საპროცენტო განაკვეთის გადაცემის მექანიზმი, რადგან ეკონომიკისთვის ფულის მიწოდების მნიშვნელოვანი ნაწილი არის უცხოური ვალუტით, რომელზეც საპროცენტო განაკვეთები განისაზღვრება სხვა ქვეყნების ცენტრალური ბანკების მიერ მათ ქვეყნებში არსებული ეკონომიკური ციკლების შესაბამისად და სცილდება ეროვნული ბანკის კონტროლის სფეროს. დაბალი ლარიზაციის პირობებში გაცვლითი კურსის ცვლილება უფრო მეტად გადაეცემა ინფლაციას, რაც აფერხებს გაცვლითი კურსის მოქნილობას. გარდა ამისა, დაბალი ლარიზაციის დროს მნიშვნელოვანია გაცვლითი კურსის რისკი კურსის მერყეობისგან დაუცველი ეკონომიკური აგენტებისთვის, განსაკუთრებით კი ბანკების მსესხებლებისთვის, რომელთა შემოსავლები დენომინირებულია ეროვნული ვალუტით, სესხი კი უცხოური ვალუტით აქვთ აღებული. ასეთ შემთხვევაში იზრდება კომერციული ბანკების პორტფელის საკრედიტო რისკი, რაც კრედიტორების ვალუტების დისბალანსით, ანუ არაჰეჯირებული სესხებით არის განპირობებული (Currency Induced Credit Risk). შედეგად, ლარის კურსის ცვლილებას აშშ დოლარის მამართ შეიძლება სერიოზული გავლენა ჰქონდეს კომერციული ბანკების საკრედიტო პორტფელზე. ამდენად, ეროვნული ბანკის ერთ–ერთი ამოცანა სწორედ ლარიზაციის ზრდაა. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ლარიზაცია ეს არის ხანგრძლივი პროცესი, ვინაიდან ეკონომიკურ აგენტთა ქცევის შეცვლა მოითხოვს განვითარებული ფინანსური ბაზრისა და მდგრადი ეკონომიკური სტაბილურობის არსებობას წლების განმავლობაში. 2014 წელს, წინა წლის მსგავსად, ეროვნული ბანკის პოლიტიკა მიმართული იყო ლარის ფულადი ბაზრის განვითარებისკენ და ეროვნული ვალუტით გასესხების წახალისებისკენ. 2010 წლიდან მოყოლებული ეროვნული ბანკი აქტიურად მუშაობს

მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობის ზრდის მიმართულებით. ამ წლების განმავლობაში გატარებულმა ღონისძიებებმა დადებითი შედეგი გამოიღო. 2014 წლის განმავლობაში დეპოზიტებისა და სესხების ლარიზაციის მაჩვენებლის ზრდა დაფიქსირდა, თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ წლის განმავლობაში გაცვლითი კურსი გაზრდილი მერყეობით ხასიათდებოდა, ეს ზრდა მოკრძალებული იყო. დეპოზიტების შემთხვევაში ლარიზაციის მაჩვენებელი 1.7%-ით გაუმჯობესდა და 39.8% შეადგინა; სესხების შემთხვევაში კი 3.3%-ით გაიზარდა 39.2%-მდე (გაცვლითი კურსის ცვლილების ეფექტის გამორიცხვით). დიაგრამა N 2.2 დეპოზიტებისა და სესხების ლარიზაცია, 2004-2014 წწ. 12 45% 40% 35% 30% 25%

20% 15%

დეპოზიტების ლარიზაცია

ივლ-14

იან-14

ივლ-13

იან-13

ივლ-12

იან-12

ივლ-11

იან-11

ივლ-10

იან-10

ივლ-09

იან-09

ივლ-08

იან-08

ივლ-07

იან-07

ივლ-06

იან-06

ივლ-05

იან-05

ივლ-04

იან-04

10%

სესხების ლარიზაცია

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ლარიზაციის წახალისების პროცესში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ეროვნული ბანკის მიერ ბოლო წლებში განხორციელებულმა რეფორმებმა, რომლებიც მიმართული იყო სავალუტო და ფინანსური ბაზრების განვითარების ხელშეწყობისაკენ. ეროვნული ბანკის მიერ რეფინანსირების სესხების გირაოს ბაზის გაფართოვებამ და მასში საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მიერ გამოშვებული ლარით დენომინირებული სასესხო ფასიანი ქაღალდების ჩართვამ წაახალისა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების ადგილობრივ ბაზარზე ფასიანი ქაღალდების გამოშვება. ამ მხრივ აღსანიშნავია 2014 წელს ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) მიერ ლარით დენომინირებული ბონდების გამოშვება ადგილობრივ ბაზარზე (50 მლნ ლარი). 2015 წლის დასაწყისში ლარით დენომინირებული ბონდების ემისია განახორციელეს ასევე სხვა საერთაშორისო ფინანსურმა ინსტიტუტებმაც. აღნიშნული პროცესი ხელს შეუწყობს კაპიტალისა და მეორადი ბაზრების გააქტიურებას და წაახალისებს ადგილობრივი კორპორატიული ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებას. მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით, წლის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ყურადღება ექცეოდა კომუნიკაციის არსებული არხების განვითარებასა და ახალი საშუალებების დანერგვას. ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმის პირობებში კომუნიკაცია განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, ვინაიდან მნიშვნელოვანი ხდება საზოგადოებრივი მოლოდინების სწორად ჩამოყალიბება და წარმართვა. ეროვნული 12

ლარიზაციის მაჩვენებელი გაანგარიშებულია გაცვლითი კურსის ცვლილების ეფექტის გარეშე.

ბანკის დროული და ეფექტიანი კომუნიკაცია მისი მიზნების, სტრატეგიისა და ეკონომიკური მდგომარეობის ანალიზის შესახებ ზრდის მონეტარული პოლიტიკის გადაწყვეტილების პროგნოზირებადობას. ამრიგად, კომუნიკაციის არხების დახვეწა და გამრავალფეროვნება საქართველოს ეროვნული ბანკისთვის ერთ-ერთ პრიორიტეტულ საკითხს წარმოადგენს. 2014 წლის განმავლობაში ამ კუთხით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა. მარტში ეროვნულმა ბანკმა წარადგინა მონეტარული პოლიტიკის სტრატეგიის დოკუმენტი. მონეტარული პოლიტიკის სტრატეგიაში აღწერილია საქართველოში მოქმედი ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმი (რომელიც საქართველოში 2009 წელს ამოქმედდა), მისი უპირატესობანი და თუ რა პირობები უნდა შესრულდეს ამ რეჟიმის წარმატებულად ფუნქციონირებისათვის. დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ ეროვნული ბანკის ინფლაციის გრძელვადიანი მიზნობრივი მაჩვენებელი 3 პროცენტს შეადგენს. მონეტარული პოლიტიკის გადაწყვეტილებების ფორმულირების პროცესში განსაკუთრებული მნიშვნელობა საპროგნოზო ინფლაციას ენიჭება, ვინაიდან ეროვნული ბანკის მიერ მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტის ცვლილება ეკონომიკას გადაეცემა გარკვეული დროითი ლაგით და გავლენას ახდენს მომავალ ინფლაციაზე. გარდა ამისა, ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის პროგნოზირებადობის გაზრდის კუთხით მნიშვნელოვანი იყო პრეს რელიზებით მომავალში მოსალოდნელი პოლიტიკის განაკვეთის კომუნიკაციის დაწყება, ე.წ. „forward guidance”. აღნიშნული პრაქტიკა ეროვნულმა ბანკმა მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის აგვისტოს შეხვედრის შემდგომ დანერგა. 2013 წელს დაინერგა ანალიტიკოსებთან რეგულარული პრეზენტაცია-შეხვედრების პრაქტიკა მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებისა და მათი მიღების პროცესში არსებული პროგნოზების შესახებ დეტალური ინფორმაციის მისაწოდებლად. აღნიშნული ღონისძიებები 2014 წლის განმავლობაშიც გრძელდებოდა. გარდა ამისა, ინფორმაციის გავრცელების და სწორი მოლოდინების ჩამოყალიბების კუთხით მნიშვნელოვანია ეროვნული ბანკის მიერ სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალის „ეკონომიკა და საბანკო საქმე“ გამოცემები. აღნიშნული ჟურნალი ბაზარს სთავაზობს მაღალი ხარისხის სტატიებს საქართველოს ეკონომიკისა თუ მსოფლიოსთვის აქტუალურ საკითხებზე. ჟურნალი ხელს შეუწყობს ახალგაზრდა მკვლევარებსა და მეცნიერებს, რომლებიც კონკრეტულ ეკონომიკურ თუ ფინანსურ თემატიკაზე მუშაობენ. როგორც ცნობილია, მონეტარული პოლიტიკის მექანიზმის ფუნქციონირებისთვის აუცილებელია, რომ საპროცენტო განაკვეთების ცვლილება გადაეცეს უფრო გრძელვადიან საპროცენტო განაკვეთებს და საბოლოო ჯამში - გასესხების განაკვეთებს. სხვადასხვა ვადიანობის საპროცენტო განაკვეთებს შორის კავშირს აჩვენებს საპროცენტო განაკვეთების მრუდი (დიაგრამა 2.4). პოლიტიკის ეფექტიანობისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბაზარზე სწორი მოლოდინების ფორმირება. როგორც ზემოთ აღინიშნა, 2014 წლის თებერვალში ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო შერბილებული მონეტარული პოლიტიკიდან გამოსვლის პროცესი და რეფინანსირების განაკვეთი 0.25 პროცენტული პუნქტით გაზარდა. თუმცა ფინანსურ ბაზრებზე საპროცენტო განაკვეთების ზრდა ჯერ კიდევ პოლიტიკის გადაწყვეტილების მიღებამდე დაფიქსირდა, ვინაიდან ბაზარზე არსებობდა მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ცვლილების მოლოდინი. საბოლოოდ, წლის პირველ ნახევარში შემოსავლიანობის ზრდა დაფიქსირდა სხვადასხვა ვადიანობის სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებზე (დიაგრამა 2.3). თუმცა შემდგომ პერიოდში განვითარებულმა შოკებმა შეცვალა მოლოდინები საპროცენტო განაკვეთების ზრდასთან დაკავშირებით და შემოსავლიანობების შემცირებასაც ჰქონდა ადგილი. რაც

შეეხება სესხების საპროცენტო განაკვეთებს, მიუხედავად პოლიტიკის განაკვეთის გაზრდისა, ის კვლავ შემცირების დინამიკით ხასიათდებოდა. დიაგრამა N 2.3 ფულადი ბაზრის საპროცენტო განაკვეთები 18% 16%

14% 12% 10% 8% 6%

1 წლიანი 2 წლიანი 5 წლიანი 10 წლიანი

4% 2%

იან-15

ოქტ-14

ივლ-14

აპრ-14

იან-14

ოქტ-13

ივლ-13

აპრ-13

იან-13

ოქტ-12

ივლ-12

აპრ-12

იან-12

ოქტ-11

ივლ-11

აპრ-11

იან-11

ოქტ-10

ივლ-10

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ბოლო წლების განმავლობაში ფულადი ბაზრის მნიშვნელოვანი გაღრმავება შეინიშნება, რაც აისახა შემოსავლიანობის მრუდის დახრილობის შემცირებაში. გასული წლების განმავლობაში შემოსავლიანობის მრუდს საკმაოდ დიდი დახრილობა ჰქონდა, ვინაიდან განსხვავება სხვადასხვა ვადიანობის საპროცენტო განაკვეთებს შორის მაღალი იყო და ეს სხვაობა მოიცავდა, მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების რისკის გარდა, საოპერაციო და ლიკვიდობის რისკებს. საქართველოში ფულადი ბაზრის გაფართოებასთან ერთად შემცირდა ლიკვიდობის რისკი, რაც გამოიხატა შემოსავლიანობის მრუდის დახრილობის ეტაპობრივ შემცირებაში. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა 2010 წლიდან მონეტარული პოლიტიკის ახალი ინსტრუმენტების ამოქმედებამ, ეროვნული ბანკის კომუნიკაციის გაუმჯობესებამ, პოლიტიკის განაკვეთის ზომიერმა ცვლილებებმა და მონეტარული პოლიტიკის გადაწყვეტილებების პროგნოზირებადობის ზრდამ. ეს მონეტარული პოლიტიკის გადაცემის მექანიზმის ეფექტიანობის ზრდაზე მიუთითებს, ვინაიდან მოკლევადიანი განაკვეთის ცვლილების მოლოდინები აისახება გრძელვადიან განაკვეთებზეც.

დიაგრამა N 2.4 შემოსავლიანობის სპრედი პოლიტიკის განაკვეთთან შედარებით 18%

16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2%

0% -2% O/N 1W

3M 6M დეკ/00

1Y 2Y დეკ/05

5Y დეკ/10

10Y

დეკ/14

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

გასული წლების განმავლობაში საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ გატარებულმა ღონისძიებებმა (ახალი ინსტრუმენტების ამოქმედება, ფინანსური ტრანზაქციების წარმოების გამარტივება) მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა საქართველოს ფულადი და კაპიტალის ბაზრის გააქტიურებასა და განვითარებაზე. ბოლო წლების განმავლობაში მნიშვნელოვანი ზრდა დაფიქსირდა სახაზინო ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის მოცულობებზე პირველად ბაზარზე. საანგარიშო წელს, 2010 წელთან შედარებით, 3-ჯერ გაიზარდა მიმოქცევაში არსებული სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ნაშთი, 2013 წლის ბოლოსთან შედარებით კი ზრდამ 80 პროცენტი შეადგინა. პირველადი ბაზრის გაღრმავებასთან ერთად, ფინანსური ბაზრის განვითარებისათვის მნიშვნელოვანია მეორადი ბაზრის გააქტიურება, რაც კიდევ უფრო გაზრდის ბაზრის ლიკვიდობას. 2014 წლის განმავლობაში მნიშვნელოვნად გააქტიურდა რეპო ოპერაციებით დადებული გარიგებები. აღნიშნული სეგმენტის განვითარებას ხელი შეუწყო ფასიანი ქაღალდების მოცულობის ზრდამ. შედეგად, გაიზარდა კომერციული ბანკებისთვის ხელმისაწვდომი რესურსი გირაოთი უზრუნველყოფილი ოპერაციების განსახორციელებლად და აღნიშნული ბაზარი უფრო მიმზიდველი გახდა. 2013 წელს მხოლოდ 4 რეპო გარიგება დაფიქსირდა, მაშინ როდესაც 2014 წელს აღნიშნული მაჩვენებელი 86-მდე გაიზარდა.

2,000 1,800 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 0

6% 5% 4%

3% 2% 1%

სადეპოზიტო სერტიფიკატების ნაშთი (მლნ ლარი)

მაის-14

სექ-13

იან-13

მაის-12

სექ-11

იან-11

მაის-10

სექ-09

იან-09

სექ-07

მაის-08

იან-07

მაის-06

სექ-05

იან-05

მაის-04

სექ-03

იან-03

მაის-02

სექ-01

იან-01

მაის-00

სექ-99

იან-99

მლნ ლარი

დიაგრამა N 2.5 სახაზინო ფასიანი ქაღალდების და სადეპოზიტო სერტიფიკატების ნაშთების დინამიკა 1999-2014 წლებში

სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ნაშთი (მლნ ლარი)

მშპ-სთან თანაფარდობა (მარჯვენა ღერძი)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

როგორც უკვე აღინიშნა, 2014 წლის განმავლობაში ინფლაცია მიზნობრივ მაჩვენებელს ჩამორჩებოდა. ინფლაციის დინამიკაზე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო საგარეო მიწოდების ფაქტორები. ამავე დროს ფასებზე არასაკმარისი ზეწოლა იყო შენელებული მოთხოვნის მხრიდანაც, რაც განსაკუთრებით გამწვავდა წლის მეორე ნახევრიდან ჩვენი რეგიონის თითქმის ყველა ქვეყანაში ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესების შედეგად.

2.2 ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ინსტრუმენტები მონეტარული ოპერაციების მიზანია ბანკთაშორის ბაზარზე არსებული განაკვეთები იყოს სტაბილური და ახლოს საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მიერ განსაზღვრული მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთთან. საოპერაციო ორიენტირის მისაღწევად გამოიყენებოდა საოპერაციო ჩარჩო, რომელიც წარმოადგენს მონეტარული ინსტრუმენტებისა და მათი გამოყენების მიდგომების ერთობლიობას. საქართველოს ეროვნული ბანკის საოპერაციო ჩარჩო შედგება შემდეგი მონეტარული ინსტრუმენტებისაგან: რეფინანსირების სესხები, ერთდღიანი სესხები, ერთდღიანი დეპოზიტები, სადეპოზიტო სერტიფიკატები და მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები. საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ გატარებული პოლიტიკის შედეგად, 2014 წლის განმავლობაში საპროცენტო განაკვეთის გადაცემის მექანიზმი წინა წლებთან შედარებით კიდევ უფრო გააქტიურდა. მოიმატა კომერციული ბანკების აქტიურობამ ბანკთაშორის ფულად ბაზარზე. ეროვნული ვალუტით განხორციელებული გარიგებების მოცულობა 39 პროცენტით გაიზარდა და 18.9 მლრდ ლარი შეადგინა. საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი, 2014 წელს სტაბილურად 4%–ს შეადგენდა. მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტების მეშვეობით ბანკთაშორისი საპროცენტო განაკვეთებიც მონეტარული პოლიტიკის საპროცენტო განაკვეთთან ახლოს მოძრაობდა.

დიაგრამა N 2.6 ბანთაშორისი ფულადი ბაზარი 9%

250

8% 200

150

5% 4%

100

მლნ ლარი

TIBR1 მოცულობა (მარჯვენა ღერძი) REPO ოპერაციების მოცულობა პოლიტიკის განაკვეთი (მარცხენა ღერძი) ერთდღიანი დეპოზიტი (მარცხენა ღერძი)

დეკ-14

ნოემ-14

სექ-14

აგვ-14

ივლ-14

მაის-14

აპრ-14

თებ-14

იან-14

ნოემ-13

ოქტ-13

სექ-13

ივლ-13

ივნ-13

აპრ-13

მარ-13

იან-13

დეკ-12

ნოემ-12

სექ-12

აგვ-12

ივნ-12

მაის-12

მარ-12

თებ-12

0 იან-12

TIBR7 მოცულობა (მარჯვენა ღერძი) TIBR1 (მარცხენა ღერძი) ერთდღიანი სესხი (მარცხენა ღერძი)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2.2.1 რეფინანსირების სესხები საბანკო სისტემის მოკლევადიანი ლიკვიდობით უზრუნველყოფის მიზნით, საქართველოს ეროვნული ბანკი 2014 წლის განმავლობაში ყოველკვირეულად იყენებდა 2008 წლიდან ამოქმედებულ რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტს. რეფინანსირების სესხების საშუალებით საბანკო სექტორისათვის ხელმისაწვდომი იყო მოკლევადიანი ლიკვიდობის მიღების საიმედო და დაბალრისკიანი წყარო, რამაც დადებითად იმოქმედა ფულად ბაზარსა და ფინანსურ სტაბილურობაზე. რეფინანსირების ინსტრუმენტის მიზანია ბანკთაშორის ბაზარზე მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთის მართვა. ეროვნული ბანკი არის ლარის ბაზარზე მოკლევადიანი ლიკვიდობის ერთადერთი მიმწოდებელი, ამდენად მას აქვს საშუალება რეფინანსირების ინსტრუმენტით მიაღწიოს ბანკთაშორის ბაზარზე მისთვის სასურველ საპროცენტო განაკვეთს. აუქციონის მეშვეობით გაცემული რეფინანსირების სესხების საპროცენტო განაკვეთი ეფუძნებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის მონატარული პოლიტიკის განაკვეთს. საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის გადაწყვეტილებების ფარგლებში და საბანკო სისტემაში ლიკვიდობის მოკლევადიანი პროგნოზის საფუძველზე საქართველოს ეროვნული ბანკი განსაზღვრავდა რეფინანსირების სესხების ყოველკვირეულ მოცულობას. ეროვნული ბანკი ამ პროცესს მართავდა იმ კუთხით, რომ აუქციონზე დაფიქსირებული საშუალო საპროცენტო განაკვეთი ყოფილიყო მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის სიახლოვეს. საბანკო სისტემაში აუცილებელი ლიკვიდობის მოთხოვნების დაკმაყოფილებისა და რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტისადმი ფინანსური ბაზრის მონაწილეთა ნდობის კიდევ უფრო გაღრმავების მიზნით, 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკი ასევე იყენებდა მუდმივმოქმედი რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტს, რომელიც გაიცემა აუქციონის გარეშე. მუდმივმოქმედი რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტით ბანკებს ჰქონდათ ლიკვიდობის საჭიროების დაფინანსების გარანტირებული მექანიზმი. ბანკებს საშუალება ჰქონდათ ესარგებლათ რეფინანსირების სესხებით იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ისინი ვერ ახერხებდნენ რეფინანსირების აუქციონიდან სესხის აღებას. მუდმივმოქმედი

რეფინანსირების სესხის საპროცენტო განაკვეთი წინასწარ არის დადგენილი საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მიერ და განისაზღვრება როგორც მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს პლიუს ერთი პროცენტული პუნქტი. აუქციონის გარეშე რეფინანსირების სესხის ვადიანობა და შესაბამისად სესხის აღებისა და დაფარვის თარიღები იდენტურია აუქციონის წესით რეფინანსირების სესხის თარიღებისა. წინა წლების ანალოგიურად, 2014 წლის განმავლობაში მაღალი იყო საბანკო სექტორის დაინტერესება რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტის მიმართ, რაც გამოიხატებოდა მათი აქტიურობით რეფინანსირების სესხის აუქციონებზე. ვინაიდან ბანკები მოკლევადიან ლიკვიდობას ძირითადად იღებდნენ ბანკთაშორის ფულად ბაზარზე და რეფინანსირების სესხების აუქციონზე პოლიტიკის განაკვეთთან მიახლოებული საპროცენტო განაკვეთებით, პოლიტიკის განაკვეთთან ერთი პროცენტული პუნქტით უფრო მაღალი მუდმივმოქმედი რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტზე მოთხოვნა 2014 წელს ბანკების მხრიდან არ გაზრდილა და წინა წლის ანალოგიურად იშვიათად გამოიყენებოდა. 2014 წლის განმავლობაში აუქციონის გარეშე რეფინანსირების სესხი გაიცა 4-ჯერ (ასევე 4-ჯერ იქნა გაცემული 2013 წელს). 2014 წელს მონეტარული ოპერაციების გირაოს ბაზაში შედიოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის სადეპოზიტო სერტიფიკატები, საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები, კომერციული ბანკების სასესხო აქტივები, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მიერ გამოშვებული ლარით დენომინირებული ფასიანი ქაღალდები და საერთაშორისო საბანკო გარანტიები. სესხის უზრუნველყოფის თითოეული ასეთი სახეობის აქტივებზე ეროვნული ბანკის მიერ განსაზღვრული იყო შესაბამისი კრიტერიუმები. საქართველოს ეროვნულ ბანკთან მონეტარული ოპერაციების წარმოებისათვის, გირაოს ამ სახეობებიდან კომერციული ბანკები 2014 წლის განმავლობაში ძირითადად იყენებდნენ საქართველოს ეროვნული ბანკის სადეპოზიტო სერტიფიკატებს და საქართველოს მთავრობის ფასიან ქაღალდებს. დიაგრამა N 2.7 რეფინანსების სესხების მოცულობა 2011-2014 წლებში 800 700 600 500 400 300 200 100

მაის-11 ივნ-11 ივლ-11 აგვ-11 სექ-11 ოქტ-11 დეკ-11 იან-12 თებ-12 მარ-12 აპრ-12 მაის-12 ივნ-12 ივლ-12 აგვ-12 სექ-12 ნოემ-12 დეკ-12 იან-13 თებ-13 მარ-13 აპრ-13 მაის-13 ივლ-13 აგვ-13 სექ-13 ოქტ-13 ნოემ-13 დეკ-13 იან-14 მარ-14 აპრ-14 მაის-14 ივნ-14 ივლ-14 აგვ-14 ოქტ-14 ნოემ-14 დეკ-14

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ჩანართი N 1 რეფინანსირების სესხები და მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთი

საქართველოს ეროვნული ბანკის მთავარ მიზანს ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს. მონეტარული პოლიტიკის მთავარ ინსტრუმენტს კი მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც საბოლოო ჯამში გავლენას ახდენს ფასების დინამიკაზე. საოპერაციო კუთხით ცენტრალური ბანკების მთავარ ფუნქციას მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთების სტაბილურობა წარმოადგენს, რაც თავის მხრივ კომერციული ბანკების მიერ მოკლევადიანი ლიკვიდობის ეფექტიანი მართვით მიიღწევა. ბანკთაშორის ბაზარზე საჭირო ლიკვიდობის მიწოდებას/ჭარბის ამოღებას ეროვნული ბანკი ახორციელებს რეფინანსირების სესხებისა და სხვა ღია ბაზრის ოპერაციების მეშვეობით. კომერციული ბანკები ჭარბ ფულად რესურსებს ათავსებენ ლიკვიდურ აქტივებში (ძირითადად მთავრობისა და ეროვნული ბანკის ფასიანი ქაღალდები), რასაც საჭიროების შემთხვევაში კვლავ ფულად აქცევენ. ეს შეიძლება მოხდეს ბანკთაშორის ფულად ბაზარზე სხვა კომერციული ბანკიდან რეპო ოპერაციით ან სისტემური ლიკვიდობის საჭიროების დროს ეროვნულ ბანკთან რეფინანსირების ოპერაციით. იმის გათვალისწინებით, რომ მოკლევადიან პერიოდში საბანკო სისტემის ლიკვიდობაზე სხვადასხვა ფაქტორები ახდენს გავლენას, ის დიდი მერყეობებით ხასიათდება. იმისათვის რომ ეს არ აისახოს საპროცენტო განაკვეთების რყევებში, საჭიროა, რომ ლიკვიდობის მიწოდება შეესაბამებოდეს ლიკვიდობაზე მოთხოვნას. ამდენად რეფინანსირების სესხების მოცულობის ცვლილება უნდა შეესაბამებოდეს ლიკვიდობის მიწოდების სხვა ფაქტორების ცვლილებას. რეფინანსირების სესხების მოცულობის ადექვატური ცვლილებით ეროვნული ბანკი უზრუნველყოფს ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთების სტაბილურობას. წინააღმდეგ შემთხვევაში შემცირდებოდა ლარზე მოთხოვნა, რაც, თავის მხრივ, ან ეკონომიკის შემცირებას ან კურსის გაუფასურებას გამოიწვევდა. ანუ რეფინანსირების სესხების ეფექტიანი ინსტრუმენტი ეკონომიკის ზრდასთან ერთად, კურსის გრძელვადიან სტაბილურობასაც უწყობს ხელს. რაც შეეხება ლიკვიდობის მიწოდების განმსაზღვრელ ფაქტორებს, მოკლევადიან პერიოდში, ესენია: მთავრობის ოპერაციები, ნაღდი ფული მიმოქცევაში, სავალუტო ბაზარზე ინტერვენციები, მთავრობისა და ეროვნული ბანკის ფასიანი ქაღალდები13. თითოეული აღნიშნული ფაქტორი გავლენას ახდენს საბანკო სისტემის ლიკვიდობის მდგომარეობაზე. მაგალითად, ფასიანი ქაღალდები ემისიები ამცირებს ლიკვიდობას; მთავრობის ხარჯები ზრდის ლიკვიდობას, მაშინ როდესაც მთავრობის შემოსავლები (გადასახადები) პირიქით - ამცირებს. მიმოქცევაში არსებული ნაღდი ფულის ზრდა კი ამცირებს საფინანსო სისტემის ლიკვიდობას და რეფინანსირების სესხებზე ზრდის მიმართულებით მოქმედებს. ჩამოთვლილი ელემენტები მოკლევადიან პერიოდში საგრძნობი მერყეობებით ხასიათდება. მაგალითად, გადასახადების (დღგ, მოგების გადასახადი) ამოღების დღეებში საგრძნობლად მცირდება ლიკვიდობა, რაც ზრდის რეფინანსირების სესხებზე მოთხოვნას. ბიუჯეტის დანახარჯებიც ასევე სეზონურობით ხასიათდება და გაზრდილი ხარჯების პერიოდში მცირდება რეფინანსირების ინსტრუმენტზე მოთხოვნა. დღესასწაულების პერიოდში, განსაკუთრებით საახალწლოდ და სააღდგომოდ, მკვეთრი ზრდით ხასიათდება მიმოქცევაში არსებული ნაღდი ფული, რაც უმცირებს კომერციულ ბანკებს 13

დეტალური ინფორმაცია მოკლევადიანი ლიკვიდობის პროგნოზირების შესახებ იხილეთ საქართველოს ეროვნული ბანკის ვებ გვერდზე https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=563

ლიკვიდურ სახსრებს და შესაბამისად მატულობს რეფინანსირების სესხებზე მოთხოვნა. გარდა ამისა, ეკონომიკის ზრდის პარალელურად, გრძელვადიან პერიოდში ნაღდი ფულის მოცულობა ზრდის დინამიკით ხასიათდება. სხვა თანაბარ პირობებში, ეტაპობრივად ეს ლიკვიდობაზე ფინანსური სისტემის მოთხოვნას ზრდის. რეფინანსირების ინსტრუმენტის გამართული ფუნქციონირება აუცილებელია დაბალი საპროცენტო განაკვეთების არსებობისათვის, გაცვლითი კურსის გრძელვადიანი სტაბილურობისათვის, საფინანსო სექტორის განვითარებისა და სტაბილური გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდისათვის. საბანკო სისტემაში არასაკმარისი ლიკვიდობა სერიოზული კრიზისის გამომწვევი შეიძლება იყოს. მაგალითად, 2008 წლის მსოფლიო ფინანსური კრიზისი „ლიკვიდობის სისტემური კრიზისით“ დაიწყო, რისი მიზეზიც გირაოში გამოყენებული აქტივების ხარისხის მკვეთრი გაუარესება (ღირებულების გაურკვევლობა) იყო. ეროვნული ბანკის რეფინანსირების სესხები გაიცემა აუქციონის სისტემით, სადაც მონაწილეობის მიღება ნებისმიერ ბანკს შეუძლია. აუქციონები ტარდება ყოველკვირეულად. მონაწილეთა რაოდენობა ყოველ აუქციონზე განსხვავებულია. რაც შეეხება რაოდენობას და საპროცენტო განაკვეთს14, ამას განსაზღვრავს თავად კომერციული ბანკი მის მიერ გაკეთებულ განაცხადში. გამოცხადებული აუქციონის მოცულობის ფარგლებში კმაყოფილდება ყველაზე მაღალი საპროცენტო განაკვეთის მქონე განცხადებები, რიგითობის მიხედვით. მოკლევადიანი ლიკვიდობისთვის აუცილებელი მოცულობის თანხის პროგნოზს აკეთებს ეროვნული ბანკი და რეფინანსირების სესხების აუქციონზე შესაბამისი ოდენობა გამოაქვს. ლიკვიდობის პროგნოზი ეფუძნება საბანკო სისტემაში მოკლევადიანი ლიკვიდობის ზემოთ ჩამოთვლილი მოთხოვნა-მიწოდების ელემენტების ანალიზს. იმ შემთხვევაში თუ კომერციული ბანკი ვერ შეძლებს რეფინანსირების სესხების აუქციონზე მოთხოვნის დაკმაყოფილებას, მას შეუძლია საჭირო ლიკვიდობა მიიღოს მუდმივმოქმედი რეფინანსირების სესხის ინსტრუმენტით შესაბამისი უზრუნველყოფის სანაცვლოდ. მუდმივმოქმედი რეფინანსირების სესხი თამაშობს ერთგვარი დაზღვევის როლს კომერციული ბანკებისთვის, რაც ზრდის ბანკების ნდობას რეფინანსირების ინსტრუმენტისადმი და შესაბამისად ბანკები უფრო აქტიურად და ეფექტიანად მართავენ მოკლევადიან ლიკვიდობას. ფინანსური სექტორის განვითარებისა და გაღრმავების პარალელურად, დროთა განმავლობაში გაიზრდება კომერციული ბანკების მიერ მოზიდული სახსრების მოცულობა, რაც ავტომატურად იწვევს საფინანსო სისტემის მიერ გრძელვადიან ლიკვიდობაზე მოთხოვნის ზრდას. აღნიშნულის დასაბალანსებლად ეროვნული ბანკი, სხვა ცენტრალური ბანკების მსგავსად, მომავალში ფულის მიწოდების გრძელვადიან ინსტრუმენტებსაც გამოიყენებს. როგორც აღვნიშნეთ, რეფინანსირების ინსტრუმენტის მიზანია, ფინანსურ სექტორში ლიკვიდობის მართვა, რაც წარმოადგენს ცენტრალური ბანკების ფუნქციას. შესაბამისად, ლიკვიდობის მართვის ინსტრუმენტს იყენებს ყველა დამოუკიდებელი მონეტარული პოლიტიკის მქონე ცენტრალური ბანკი, მათ შორის საქართველოს ეროვნული ბანკიც. ლიკვიდობის მართვის დახვეწილი სისტემა ეხმარება კომერციულ ბანკებს გასცენ ლარის გრძელვადიანი სესხები. ეროვნული ბანკის მიერ ლიკვიდობის მართვის სისტემის გაუმჯობესების შედეგია, რომ დღეს ბაზარზე არსებობს ლარის გრძელვადიანი შედარებით დაბალ პროცენტიანი სესხები, 14

მინიმალურ პროცენტს მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი წარმოადგენს.

რომელიც არ იყო ხელმისაწვდომი რამდენიმე წლის უკან. შესაბამისად რეფინანსირების სესხების ან სხვა ლიკვიდობის მართვის ინსტრუმენტის ცვლილება/შეზღუდვა საბანკო სექტორს დააბრუნებს იმ პერიოდში, როცა ბაზარზე მხოლოდ უცხოური ვალუტის სესხები იყო ხელმისაწვდომი და კიდევ უფრო გაზრდის მოსახლეობის სავალუტო რისკებს და გაცვლით კურსზე გაუფასურების ზეწოლას. 2.2.2 ერთდღიანი სესხები და ერთდღიანი დეპოზიტები ფულადი ბაზრის განვითარების ხელშეწყობის, ბანკთაშორისი საპროცენტო განაკვეთის მერყეობის შემცირებისა და ფულადი ბაზრის აქტივობის გაზრდის მიზნით, 2014 წელს ბანკთაშორის ბაზარზე მსოფლიოში მიღებული საუკეთესო პრაქტიკის შესაბამისად, საქართველოს ეროვნული ბანკი აგრძელებდა საპროცენტო განაკვეთის დერეფნის გამოყენებას, რაც ხელს უწყობდა ბანკთაშორისი ბაზრის საპროცენტო განაკვეთის სტაბილურ ჩარჩოებში მოქცევას. საპროცენტო განაკვეთის დერეფანი განისაზღვრა როგორც მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთიდან თანაბარმნიშვნელოვანი გადახრები საპროცენტო განაკვეთების ზედა და ქვედა ზღვრის ფორმირებისათვის. ზედა საპროცენტო განაკვეთი გამოიყენებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის ერთდღიანი სესხებისათვის, ხოლო ქვედა საპროცენტო განაკვეთი გამოიყენებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის ერთდღიანი დეპოზიტისათვის. 2014 წელს საპროცენტო განაკვეთის დერეფანი შეადგენდა 3 პროცენტს, მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს პლიუს/მინუს 1.5 პროცენტი. საპროცენტო განაკვეთის დერეფნის გამოყენება ამცირებს ბანკთაშორის ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთების მკვეთრ მერყეობას და თავის მხრივ, ხელს უწყობს ბანკთაშორისი საპროცენტო განაკვეთის დაახლოებას პოლიტიკის განაკვეთთან. საქართველოს ეროვნული ბანკის ერთდღიანი სესხები საბანკო სექტორისათვის წარმოადგენს მყისიერი ლიკვიდობის მიღების ყველაზე სწრაფ საშუალებას, თუმცა საბაზრო საპროცენტო განაკვეთთან შედარებით უფრო მაღალი ფასით. ეს თავის მხრივ, ბანკებს უბიძგებს ფულად ბაზარზე ფინანსური რესურსების უკეთესი ფასით მოძიებისაკენ და შესაბამისად ამ ინსტრუმენტზე დიდი მოთხოვნა არ იყო. ლიკვიდობის სამართავად ბანკები ძირითადად რეფინანსირების სესხებს იყენებდნენ, რაც საბანკო სექტორისათვის მოკლევადიანი ლიკვიდობის მართვის გაცილებით უფრო მოქნილი და სრულყოფილი საშუალებაა. ერთდღიანი სესხებისათვის მოქმედებდა გირაოს იგივე ბაზა, რაც რეფინანსირების სესხებისათვის. 2014 წელს აქტიურად გამოიყენებოდა ერთდღიანი დეპოზიტების მუდმივმოქმედი ინსტრუმენტი, რომელიც მოქმედებს 2010 წლის აპრილიდან. ერთდღიანი დეპოზიტების ინსტრუმენტით კომერციულ ბანკებს აქვთ შესაძლებლობა, საკორესპონდენტო ანგარიშზე არსებული ჭარბი ლარები დღის ბოლოს განათავსონ საქართველოს ეროვნულ ბანკში ერთდღიან დეპოზიტზე, რომელიც შემდგომი სამუშაო დღის დასაწყისშივე უბრუნდებოდათ საკორესპონდენტო ანგარიშზე. საპროცენტო განაკვეთის დერეფანის არსებობამ 2014 წელს არსებითი როლი ითამაშა ბანკთაშორის ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთების სტაბილიზაციისათვის.

დიაგრამა N 2.8 მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთების მერყეობა15 4.0% 3.5% 3.0% 2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5%

თებ-08 აპრ-08 ივნ-08 აგვ-08 ოქტ-08 დეკ-08 თებ-09 აპრ-09 ივნ-09 აგვ-09 ოქტ-09 დეკ-09 თებ-10 აპრ-10 ივნ-10 აგვ-10 ოქტ-10 დეკ-10 თებ-11 აპრ-11 ივნ-11 აგვ-11 ოქტ-11 დეკ-11 თებ-12 აპრ-12 ივნ-12 აგვ-12 ოქტ-12 დეკ-12 თებ-13 აპრ-13 ივნ-13 აგვ-13 ოქტ-13 დეკ-13 თებ-14 აპრ-14 ივნ-14 აგვ-14 ოქტ-14 დეკ-14

0.0%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2.2.3 ფასიანი ქაღალდები სადეპოზიტო სერტიფიკატები 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკი განაგრძობდა საკუთარი ფასიანი ქაღალდების – სადეპოზიტო სერტიფიკატების ემისიას. აღნიშნული ფასიანი ქაღალდები ფინანსთა სამინისტროს სახაზინო ვალდებულებებთან და სახაზინო ობლიგაციებთან ერთად კომერციული ბანკებიდან მაღალი მოთხოვნით სარგებლობდა. სადეპოზიტო სერტიფიკატები მიმოიქცეოდა 3-თვიანი და 6-თვიანი ვადიანობის სეგმენტზე, ხოლო მთავრობის ფასიანი ქაღალდები - 1-წლიანი, 2-წლიანი, 5-წლიანი და 10-წლიანი ვადიანობის სეგმენტზე. აღნიშნულმა ფასიანმა ქაღალდებმა ხელი შეუწყო შემოსავლიანობის სტაბილური მრუდის ჩამოყალიბებას. შემოსავლიანობის მრუდი იძლეოდა მნიშვნელოვან ინფორმაციას სხვადასხვა ვადიანობის საპროცენტო განაკვეთების შესახებ, ასევე ფინანსური ბაზრის მონაწილეთა მოლოდინების შესახებ. შემოსავლიანობის მრუდის მიხედვით, სპრედები (განსხვავება) გრძლევადიან და მოკლევადიან საპროცენტო განაკვეთებს შორის წლის განმავლობაში მცირდებოდა, რაც ბაზრის ეფექტიანობის ზრდაზე მიუთითებდა. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ გამოშვებული იყო 3-თვიანი და 6თვიანი ვადიანობის სადეპოზიტო სერტიფიკატები. ეს ფასიანი ქაღალდები საბანკო სექტორის მიერ გამოყენებული იყო როგორც ლიკვიდობის მართვის ყველაზე მიმზიდველი და ეფექტიანი მოკლევადიანი ინსტრუმენტი. შესაბამისად, სადეპოზიტო სერტიფიკატების განთავსების კოეფიციენტმა, რომელიც ასახავს ფაქტობრივი განთავსების შეფარდებას დაგეგმილ ემისიასთან, შეადგინა 1.0, ხოლო მოთხოვნის კოეფიციენტმა, რომელიც აჩვენებს მოთხოვნის ფარდობას გამოცხადებულ ემისიასთან, 2.7 შეადგინა. 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, მიმოქცევაში არსებულ 505 მლნ ლარის სადეპოზიტო სერტიფიკატებს ფლობდა 9 კომერციული ბანკი. სადეპოზიტო სერტიფიკატების მეორად ბაზარზე 2014 წელს დაიდო 5 გარიგება საერთო თანხით 66.5 მლნ ლარი. 15

მერყეობა გაზომილია 3 დღიანი სტანდარტული გადახრით

მლნ ლარი

დიაგრამა N 2.9 სადეპოზიტო სერტიფიკატების პორტფელის მოცულობა 2010-2014 წლებში 900 800 700 600 500 400 300

200

სექ-14

ნოემ-14

ივლ-14

მარ-14

მაის-14

იან-14

სექ-13

ნოემ-13

ივლ-13

მარ-13

მაის-13

იან-13

ნოემ-12

სექ-12

მაის-12

ივლ-12

იან-12

მარ-12

სექ-11

ნოემ-11

ივლ-11

მაის-11

იან-11

მარ-11

სექ-10

ნოემ-10

ივლ-10

მარ-10

მაის-10

იან-10

100

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

სახელმწიფო ობლიგაციები 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, საქართველოს ეროვნული ბანკი ფლობდა 80 მლნ ლარის ნომინალური ღირებულების სახელმწიფო ობლიგაციებს, რომელიც წლის განმავლობაში არ იყო გამოყენებული ღია ბაზრის ოპერაციებისათვის. რაც შეეხება საბანკო სექტორში მიმოქცევად სახელმწიფო ობლიგაციებს, 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, 52 მლნ ლარის ნომინალური ღირებულების სახელმწიფო ობლიგაციების მფლობელები არიან 2 კომერციული ბანკი და ერთი არასაბანკო ინვესტორი. 2014 წელს მეორად ბაზარზე ამ ფასიანი ქაღალდებით განხორციელდა 2 გარიგება (2013 წელს იყო 21 გარიგება). სახაზინო ვალდებულებები და სახაზინო ობლიგაციები ლარის ფულადი ბაზრის განვითარების ხელშეწყობისთვის, მნიშვნელოვანი იყო საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ სახაზინო ვალდებულებებისა და სახაზინო ობლიგაციების გამოშვების გაგრძელება. 2014 წელს საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო ახდენდა 1-წლიანი ვადიანობის დისკონტური ფასიანი ქაღალდების სახაზინო ვალდებულებებისა და 2-წლიანი, 5-წლიანი და 10-წლიანი კუპონური ფასიანი ქაღალდების - სახაზინო ობლიგაციების ემისიას. ემისია ხდებოდა ეროვნული ვალუტით, არამატერიალიზებული ფორმით. ერთი ფასიანი ქაღალდის ნომინალური ღირებულება არის 1,000 ლარი. სახაზინო ვალდებულებებისა და სახაზინო ობლიგაციების გაყიდვა ხორციელდება საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ აუქციონის მეშვეობით, მრავალი ფასის მეთოდით, „ბლუმბერგის“ სავაჭრო სისტემის გამოყენებით. აუქციონში მონაწილეობის მიღება შეუძლია საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ ლიცენზირებულ კომერციულ ბანკებს და მათი მეშვეობით ნებისმიერ იურიდიულ და ფიზიკურ პირს. ფასიან ქაღალდს შესაძლოა ჰყავდეს ნომინალური მფლობელი – ბაზრის შუამავალი, რომელსაც მესაკუთრე ხელშეკრულებით ანიჭებს რეესტრში სახაზინო ვალდებულებების და ობლიგაციების თავის სახელზე აღრიცხვის და მათი განკარგვის, ყიდვა–გაყიდვის და დაგირავების უფლებას. მიმოქცევაში არსებული სახაზინო ვალდებულებებისა და სახაზინო ობლიგაციების პორტფელმა 2014 წლის ბოლოსათვის სულ შეადგინა 1.3 მილიარდი ლარი, რაც მშპ-ს 4.5 პროცენტს შეადგენს. აღსანიშნავია, რომ ბაზარზე მიმოქცევადი სახაზინო ფასიანი ქაღალდების მოცულობა ეკონომიკის ზომასთან შედარებით ჯერ კიდევ მცირეა.

სახაზინო ვალდებულებები

დეკ-14

ნოემ-14

ოქტ-14

სექ-14

აგვ-14

ივლ-14

ივნ-14

მაის-14

აპრ-14

მარ-14

თებ-14

იან-14

დეკ-13

ნოემ-13

ოქტ-13

სექ-13

აგვ-13

ივლ-13

ივნ-13

მაის-13

აპრ-13

მარ-13

თებ-13

იან-13

1000 950 900 850 800 750 700 650 600 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 დეკ-12

მლნ ლარი

დიაგრამა N 2.10 სახაზინო ვალდებულებებისა და სახაზინო ობლიგაციების პორტფელი 20132014 წლებში

სახაზინო ობლიგაციები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

მონეტარული გადაცემის მექანიზმის ეფექტიანობის ზრდისათვის მნიშვნელოვანია ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდური მეორადი ბაზრის არსებობა. წინა წლებთან შედარებით, ფასიანი ქაღალდების მეორად ბაზარზე 2014 წელს გააქტიურდა ბანკთაშორისი რეპო ოპერაციები, რომლის გამოც მნიშვნელოვნად შემცირდა დილინგური ოპერაციების აქტივობა. ძირითადად ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზრის უფრო გააქტიურების ერთ-ერთ ძირითად შემაფერხებელ გარემოებას მიმოქცევაში ფასიანი ქაღალდების არასაკმარისი მოცულობა წარმოადგენს. 2014 წლის განმავლობაში ფასიანი ქაღალდების მეორად ბაზარზე დილინგური ოპერაციების კუთხით სახაზინო ვალდებულებებზე განხორციელდა 8 გარიგება ჯამური ნომინალური ღირებულებით 35.4 მლნ ლარი (2013 წელს 22 გარიგება, 56 მლნ ლარი), ხოლო სახაზინო ობლიგაციებზე განხორციელდა 10 გარიგება ჯამური ნომინალური ღირებულებით 21.5 მლნ ლარი (2013 წელს 67 გარიგება, 248.9 მლნ ლარი).

მლნ ლარი

დიაგრამა N 2.11 ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზრის დინამიკა 2012-2014 წლებში 200

180

160

140 120

100

დეკ-14

სექ-14

ნოემ-14

აპრ-14

ივლ-14

მარ-14

იან-14

თებ-14

დეკ-13

ნოემ-13

სექ-13

ოქტ-13

აგვ-13

ივნ-13

ივლ-13

აპრ-13

ტრანზაქციების რაოდენობა (მარჯვენა ღერძი)

მაის-13

მარ-13

იან-13

თებ-13

დეკ-12

ნოემ-12

სექ-12

ოქტ-12

აგვ-12

ივლ-12

ივნ-12

აპრ-12

მაის-12

მარ-12

იან-12

5 თებ-12

მოცულობა (მარცხენა ღერძი)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზრის გააქტიურების ხელშეწყობისათვის, საქართველოს ეროვნული ბანკი აგრძელებდა მისი მატერიალური და ინტელექტუალური ინვესტიციებით შექმნილი თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისი „სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ანგარიშსწორების (CSD) სისტემისა“ და სხვადასხვა ურთიერთინტეგრირებული სისტემების სრულყოფილი ფუნქციონირების მხარდაჭერას და უზრუნველყოფას. 2014 წელს მნიშვნელოვნად გააქტიურდა ბანკთაშორისი რეპო ბაზარი, რომელიც ეუძნებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის ინიციატივით და კომერციული ბანკების თანხმობით შექმნილ საერთაშორისო პრაქტიკაში აპრობირებულ რეპო გარიგებების ჩარჩო ხელშეკრულებას. რეპო გარიგებების დადებისათვის ბანკები იყენებდნენ „ბლუმბერგის“ სავაჭრო სისტემას და „სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ანგარიშსწორების (CSD) სისტემას“. აღნიშნული სისტემების გამოყენებით 2014 წელს კომერციულ ბანკებს შორის განხორციელდა 86 რეპო გარიგება 1184 მლნ ლარის ნომინალური ღირებულიების სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდებით, როცა 2013 წელს სულ იყო 5 მლნ ლარის ნომინალური ღირებულების 4 გარიგება. ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე არსებული პრაქტიკა და ინფრასტრუქტურა იძლევა ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზრის შემდგომი გააქტიურების კარგ საფუძველს, რასაც უნდა მოჰყვეს ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ლიკვიდობის ზრდა. 2.2.4 მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების ინსტრუმენტის მეშვეობით საქართველოს ეროვნულ ბანკს ჰქონდა საშუალება გავლენა მოეხდინა ფულის მულტიპლიკატორის მართვაზე. მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების ინსტრუმენტით საქართველოს ეროვნული ბანკი ქმნის დანარჩენი მონეტარული ინსტრუმენტების ეფექტიანი გამოყენების წინაპირობას. საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის გასააქტიურებლად, ლარის ფულადი ბაზრის განვითარების ხელშეწყობისა და ლარიზაციის ზრდის ტენდენციების გაგრძელების მიზნით, 2014 წელს კომერციული ბანკების მიერ ეროვნული ვალუტით მოზიდულ სახსრებზე მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების ნორმა შეადგენდა 10 პროცენტს (1 წელზე მეტი ნარჩენი ვადიანობის ნასესხები სახსრებისათვის სარეზერვო ნორმა 0 პროცენტს შეადგენს), ხოლო უცხოური

ვალუტით მოზიდულ სახსრებზე - 15 პროცენტს (ნარჩენი ვადიანობებით უცხოური ვალუტით 1 წლიდან 2 წლამდე ვადიანობის ნასესხები სახსრებისათვის სარეზერვო ნორმა იყო 5 პროცენტი, ხოლო 2 წელზე მეტი ვადიანობის ნასესხები სახსრებისათვის სარეზერვო ნორმა 0 პროცენტს შეადგენს). საქართველოს ეროვნულ ბანკში კომერციული ბანკების მიერ განთავსებულ მინიმალურ რეზერვებს ეროვნული ბანკი არიცხავს შესაბამის პროცენტებს. კერძოდ, სალარე საკორესპონდენტო ანგარიშზე განთავსებულ საშუალოდ მოზიდული სახსრების 5 პროცენტის შესაბამის თანხას არიცხავს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ოდენობის პროცენტს. აშშ დოლარით და ევროთი ფორმირებულ მინიმალურ რეზერვებს ეროვნული ბანკი არიცხავდა შესაბამისი ცენტრალური ბანკის (აშშ ფედერალური სარეზერვო სისტემის და ევროპის ცენტრალური ბანკის) პოლიტიკის განაკვეთს მინუს 0.5 პუნქტით შემცირებულ პროცენტს, მაგრამ არანაკლებ ნულისა. დიაგრამა N 2.12 მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების ნორმა ნარჩენი ვადიანობის მიხედვით 20%

15%

10%

0% 0

0-1 წლამდე

1 წელი

1-2 წლამდე

უცხოური ვალუტით მოზიდული სახსრები

2 წელი

2 წელზე მეტი

ეროვნული ვალუტით მოზიდული სახსრები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2.3 სავალუტო პოლიტიკა და საერთაშორისო რეზერვების მართვა 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკის სავალუტო პოლიტიკის მთავარ პრიორიტეტებად რჩებოდა კურსწარმოქმნის საბაზრო პრინციპების ხელშეწყობა, სავალუტო ბაზრის განვითარება, საერთაშორისო რეზერვების ადექვატურ დონეზე შენარჩუნება. საქართველოში მოქმედებს მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმი, რომელიც მიჩნეულია გაცვლითი კურსის ყველაზე ოპტიმალურ რეჟიმად ისეთ მცირე ზომის ღია ეკონომიკებისთვის, როგორიც საქართველოა. ასეთი ეკონომიკებისთვის მცურავი გაცვლითი კურსი ასრულებს შოკების მშთანთქავ ფუნქციას, რამდენადაც საგარეო შოკის შემთხვევაში გაცვლითი კურსის ცვლილება ასუსტებს აღნიშნული შოკის ნეგატიურ გავლენას რეალურ ეკონომიკაზე - ეკონომიკურ ზრდასა და ინფლაციაზე. ამასთან, კაპიტალის თავისუფალი მობილობის პირობებში, ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმი მოითხოვს მცურავი გაცვლითი კურსის არსებობას, რაც განსაზღვრულია საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის სტრატეგიით. მცურავი გაცვლითი კურსის პირობებში, გაცვლითი კურსის განსაზღვრა

ხდება სავალუტო ბაზარზე არსებული მოთხოვნა-მიწოდების მიხედვით, რომლებზეც, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს ფუნდამენტური ეკონომიკური ფაქტორები და ასევე, დროებითი მოვლენები. აღნიშნული რეჟიმის პირობებში სავალუტო ბაზარი ხასიათდება მოკლევადიანი რყევებით. ასეთი რყევები კიდევ უფრო დიდია საქართველოს მსგავს პატარა და ღია ეკონომიკის, მაღალი დოლარიზაციის მქონე ქვეყნებში, რაც უკავშირდება სავალუტო ბაზრის მცირე მოცულობასა და კაპიტალის მერყევ ნაკადებს. ეროვნული ბანკის სავალუტო პოლიტიკა ითვალისწინებს ინტერვენციას სავალუტო ბაზარზე სავალუტო აუქციონების საშუალებით მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევებში: თუ ადგილი აქვს ჭარბი კაპიტალის დროებით შემოდინებას, რომელიც კურსის მკვეთრ მოკლევადიან რყევას გამოიწვევს; საერთაშორისო რეზერვების შესავსებად; სახელმწიფო საგარეო ოპერაციების დასაბალანსებლად. 2014 წლის განმავლობაში სავალუტო ბაზარზე ეროვნული ბანკის მიერ ინტერვენციების განხორციელების ინსტრუმენტს წარმოადგენდა სავალუტო აუქციონების მექანიზმი. სულ წლის განმავლობაში ეროვნულმა ბანკმა 18-ჯერ განახორციელა სავალუტო ინტერვენცია. აღსანიშნავია, რომ წინა წელთან შედარებით, სავალუტო ბაზრის განვითარების პარალელურად, ეროვნული ბანკის სავალუტო ინტერვენციების სიხშირე შემცირდა.

სავალუტო აუქციონების შემოღება

1,800 1,600

18 16

1,400

1,200

1,000

ივლ-14

იან-14

ივლ-13

იან-13

ივლ-12

იან-12

ივლ-11

იან-11

ივლ-10

იან-10

ივლ-09

იან-09

ივლ-08

იან-08

0 ივლ-07

0 იან-07

2 ივლ-06

200 იან-06

ივლ-05

400

იან-05

ივლ-04

600

იან-04

ივლ-03

800

იან-03

მლნ აშშ დოლარი

დიაგრამა N 2.13 სავალუტო ბაზრის დინამიკა 2003-2014 წლებში

ბრუნვა, მარცხენა ღერძი სებ-ის წილი მთლიან ბრუნვაში, მარცხენა ღერძი ინტერვენციების რაოდენობა საშუალოდ თვეში, მარჯვენა ღერძი

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

გასული წლის დასაწყისში ლარის გაცვლით კურსზე გაუფასურების ზეწოლა ფიქსირდებოდა, რაც დროებითი ფაქტორებით იყო გამოწვეული. კერძოდ, 2013 წლის ბოლო კვარტალში როგორც კერძო, ასევე სახელმწიფო მოხმარების გააქტიურებამ გაზარდა მოთხოვნა იმპორტზე და შედეგად კურსზე ზეწოლა წარმოშვა. დროებითი შოკის დროს ეროვნულ ბანკს აქვს შესაძლებლობა სავალუტო ინტერვენციებით თავიდან აიცილოს გაცვლითი კურსის იმგვარი რყევა, რომელიც ინფლაციის მოლოდინების ზრდას გამოიწვევდა. ინფლაციის მოლოდინების შესაბოჭად ეროვნულმა ბანკმა იანვარში განხორციელებული სავალუტო ინტერვენციით 220 მლნ აშშ დოლარი გაყიდა. თებერვლისა და შემდეგ აგვისტოს თვეში ეროვნული ბანკი სავალუტო ინტერვენციებს ახორცილებდა შესყიდვის მიმართულებით, რაც ძირითადად სავალუტო რეზერვის შევსებას ემსახურებოდა.

2014 წლის განმავლობაში საქართველოს და მთლიანად ჩვენი რეგიონის სავალუტო ბაზრებზე აშშ დოლარის გლობალური გამყარების პროცესი დომინირებდა. აშშ-ში 2013 წლის ოქტომბერში, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ, მიიღო გადაწყვეტილება 2008 წლის ნოემბერში დაწყებული რაოდენობრივი შერბილების ეტაპობრივად დასრულების შესახებ, რამაც გაამყარა აშშ დოლარის პოზიციები მთელ მსოფლიოში. აღნიშნული მოვლენების შედეგად, აშშ დოლარმა გამყარება დაიწყო სხვადასხვა ქვეყნის, მათ შორის ჩვენი სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნების, ვალუტების მიმართ. ლარის გაცვლით კურსზე ამ პროცესებმა შედარებით გვიან, წლის ბოლო თვეებში დაიწყო ასახვა. აღნიშნული განაპირობა, პირველი სამი კვარტალის განმავლობაში ქვეყანაში უცხოური ვალუტის ზომიერმა შემოდინებებმა. კერძოდ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია მაღალი პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემოდინება მესამე კვარტალში (507.5 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით) და ზაფხულის ტურისტულ სეზონთან დაკავშირებით უცხოური ვალუტის შემოდინების სეზონურად გაზრდილი მოცულობები. აღნიშნული ფულადი ნაკადები გამყარების მიმართულებით ახდენდა გავლენას ლარის კურსზე და ანეიტრალებდა გაუფასურების წნეხს. ამასთან, უნდა აღინიშნოს რომ აშშ დოლარის გამყარება პირველ რიგში იმ ქვეყნების ვალუტებზე აისახა, სადაც ფინანსური ბაზარი უფრო განვითარებულია. საქართველოში კი ეს პროცესი მოგვიანებით პარტნიორ ქვეყნების ვალუტების გაუფასურების შედეგად საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის გაუარესებით გადმოეცა. შედეგად, ლარის ნომინალური გაცვლითი კურსის გაუფასურების შემაკავებელი ფაქტორები შესუსტდა წლის ბოლოსათვის, რომელზეც გარდა მსოფლიო ბაზრებზე აშშ დოლარის გამყარების ტენდენციისა, მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოს სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში განვითარებულმა ეკონომიკურმა ტენდენციებმა. კერძოდ, მსოფლიო ბაზარზე ნავთობის ფასების მკვეთრი კლება უარყოფითად აისახა რუსეთისა და აზერბაიჯანის ეკონომიკურ ზრდებზე, რითაც შემცირდა საქართველოს საექსპორტო მოთხოვნა. რუსეთის შემთხვევაში ამას დაემატა დასავლეთის ქვეყნების მიერ დაწესებული ეკონომიკური სანქციები. მჭიდრო სავაჭრო ეკონომიკური კავშირების შედეგად რუსეთის ეკონომიკის პრობლემებმა მნიშვნელოვნად იმოქმედა სომხეთის ეკონომიკის დასუსტებაზეც. ამასთან, რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტმა დამატებით შეასუსტა ექსპორტი. ექსპორტის ზრდის ტემპმა კლება დაიწყო 2014 წლის დასაწყისიდან, ხოლო აგვისტოდან უარყოფითი ზრდა დაფიქსირდა. ამავდროულად, იმპორტი ზრდას განაგრძობდა. აღნიშნულ დინამიკას ხელს უწყობდა სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნების ვალუტების მიმართ ლარის ნომინალური ეფექტური კურსის გამყარება. სავაჭრო დეფიციტი განსაკუთრებით ნოემბერ-დეკემბერში გაღრმავდა. გაცვლითი კურსის გაუფასურებაზე მნიშვნელოვან ზეწოლას ქმნიდა ასევე, ქვეყანაში ფულადი გზავნილების შემოდინების შემცირება. 2014 წლის დასაწყისიდანვე, წინა წელთან შედარებით, მნიშვნელოვნად იყო შემცირებული ფულადი გზავნილების ზრდის ტემპები, ბოლო კვარტალში კი წლიურად კლება დაფიქსირდა. ამას დაემატა ტურიზმიდან მიღებული შემოსავლების ზრდის შენელებაც. აღნიშნულმა ფაქტორებმა, რომელთაც უმთავრესად საგარეო მოვლენები განაპირობებდნენ, წარმოქმნა გაცვლით კურსზე გაუფასურების ზეწოლა საანგარიშო წლის ბოლოსათვის. მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმის დროს საგარეო შოკების შედეგად გაცვლითი კურსის გაუფასურება არის ბაზრის ბუნებრივი რეაქცია. ასეთ დროს ცენტრალური ბანკის მხრიდან განხორციელებული სავალუტო ინტერვენცია არის კონტრპროდუქტიული, რადგან ეს, ერთი მხრივ, ხელს უშლის ეკონომიკაში წარმოქმნილი საგარეო დისბალანსის გასწორებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს სპეკულაციური მოლოდინების გაჩენას. აქედან გამომდინარე, ეროვნული ბანკის

სავალუტო პოლიტიკა მიმართული იყო ბაზარზე მინიმალური ჩარევისკენ, რათა შეძლებისდაგვარად სწრაფად მომხდარიყო საგარეო დისბალანსის გასწორება. აღნიშნულ პერიოდში ეროვნულმა ბანკმა მხოლოდ ორი ინტერვენცია განახორციელა სავალუტო ბაზარზე, რაც ძირითადად ბაზრისთვის სიგნალის მიწოდებას ემსახურებოდა, რომ კურსის აღნიშნული რყევა არ იყო კონტროლიდან გამოსული პროცესის შედეგი. აშშ დოლარის მიმართ ლარის გაცვლითი კურსის გაუფასურების მიუხედავად, გასული წლის განმავლობაში გამყარების ტენდენცია ქონდა როგორც რეალურ, ასევე ნომინალურ ეფექტურ გაცვლით კურსებს. 2014 წლის დეკემბერში წინა წლის დეკემბერთან შედარებით რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსი 4.8 პროცენტით გამყარდა, ხოლო ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსი 8.8 პროცენტით გამყარდა. რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ნომინალურთან შედარებით ნაკლები გამყარება განპირობებულია იმით, რომ გასული წლის განმავლობაში საქართველოში მის სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებთან შედარებით უფრო დაბალი ინფლაცია ფიქსირდებოდა. აღსანიშნავია, რომ 2014 წელს რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის გამყარება შესაბამისობაშია მისი გრძელვადიანი ტრენდის დინამიკასთან. ცხრილი N 2.1 რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის წლიური ცვლილება 2014 წელს NEER REER წლიური წლიური წვლილი ცვლილება, ცვლილება, REER–ში % %

8.8 0.8 1.0 76.9 3.3 -9.1 51.7 -9.1 1.4

ეფექტური გაცვლითი კურსი თურქეთი ევროზონა უკრაინა სომხეთი აშშ რუსეთი აზერბაიჯანი დანარჩენი

4.9 -5.0 2.7 44.4 0.7 -8.0 38.9 -7.2 1.8

4.9 -1.1 0.4 5.1 0.0 -0.5 3.2 -1.3 -1.1

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 2.14 ლარის რეალური და ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსების ინდექსები (დეკ. 2009=100) ნომინალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ინდექსი

125

რეალური ეფექტური გაცვლითი კურსის ინდექსი

120 115 110 105 100 95

90 85

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დეკ-14

ოქტ-14

აგვ-14

ივნ-14

აპრ-14

დეკ-13

თებ-14

აგვ-13

ოქტ-13

ივნ-13

აპრ-13

დეკ-12

თებ-13

აგვ-12

ოქტ-12

ივნ-12

აპრ-12

თებ-12

დეკ-11

ოქტ-11

აგვ-11

ივნ-11

აპრ-11

თებ-11

დეკ-10

ოქტ-10

აგვ-10

ივნ-10

აპრ-10

დეკ-09

თებ-10

საერთაშორისო რეზერვების მართვა 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკის პრიორიტეტს არ წარმოადგენდა საერთაშორისო რეზერვების დაგროვება, არამედ აქცენტი კეთდებოდა მათი დონის სასურველ ნიშნულზე შენარჩუნებაზე. იმავდროულად რეზერვების მართვა ხდებოდა მეტად არასასურველ საგარეო პირობებში, გაზრდილი რისკების და შემცირებული საიმედო საინვესიტციო შესაძლებლობების პირობებში. 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვების მოცულობამ 2.7 მლრდ აშშ დოლარი შეადგინა. 2013 წლის ანალოგიურ მონაცემთან შედარებით (2.8 მლრდ აშშ დოლარი), 2014 წელს საერთაშორისო რეზერვების მოცულობა შემცირდა 124.23 მლნ აშშ დოლარით, რაც პროცენტულად 4.40%-იან კლებას გულისხმობს.

მლნ აშშ დოლარი

დიაგრამა N 2.15 საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვები 1997-2014 3,500 2,8292,8732,823 2,699

3,000 2,500

2,264 2,110

2,000 1,480 1,361

1,500 931

1,000 500

200 128 136 112 162 202 196

387 479

0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საერთაშორისო რეზერვების მოცულობის ცვლილებაზე 2014 წლის განმავლობაში, ტრადიციულად, რამდენიმე ძირითადი ფაქტორი მოქმედებდა: საქართველოს ეროვნული ბანკის სავალუტო აუქციონები, საქართველოს მთავრობის ხარჯები და საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან მიღებული კრედიტები და გრანტები. 2014 წლის განმავლობაში სავალუტო აუქციონებით ეროვნული ბანკის წმინდა გაყიდვებმა 100 მლნ. აშშ დოლარი შეადგინა. რაც შეეხება ქვეყნის მიერ საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციებიდან და დონორი სახელმწიფოებიდან მიღებულ სესხებს და გრანტებს 2014 წლის განმავლობაში სხვადასხვა პროგრამების დასაფინანსებლად სესხებმა და გრანტებმა ჯამში 188.4 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა (ევროკავშირი – 18.8 მლნ, მსოფლიო ბანკი – 92.1 მლნ, აზიის განვითარების ბანკი – 73.5, სხვა – 4.0 მლნ), ხოლო პროექტებისთვის გამოყოფილმა სესხება და გრანტებმა - 238.4 მლნ აშშ დოლარი (მსოფლიო ბანკი 54.4 მლნ, ევროპის საინვესტიციო ბანკი 75.5 მლნ, იაპონიის სახელმწიფო 47.8 მლნ, აზზის განვითარების ბანკი 17.8 მლნ, სხვა 42.9 მლნ). გასული წელი განსაკუთრებით აღსანიშნავია სებ-ისა და ქვეყნის მთავრობის დავალიანებების მსხვილი დაფარვებით, რაც იწვევდა საერთაშორისო რეზერვების მოცულობის შემცირებას. წლის განმავლობაში სებ-ის სავალუტო გადახდებმა საგარეო ვალის მომსახურებისათვის 429.4 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა (ძირითადი თანხა და პროცენტი), აქედან საერთაშორისო სავალუტო ფონდის სესხის მომსახურებისთვის – 254.2 მლნ,

ხოლო სხვა სახელმწიფოს ვალის მომსახურებისთვის – 175.2 მლნ. მთავრობის სხვა კონვერტაციებმა გასულ წელს 171.1 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა. აღსანიშნავია, რომ ეროვნულმა ბანკმა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის სტენდბაი კრედიტის საკუთარი წილი მთლიანად დადგენილ ვადებში 2014 წელს დაფარა. მიუხედავად ამისა საერთაშორისო რეზერვების ადექვატურ დონეზე შენარჩუნება მოხერხდა. 2014 წელს მსოფლიო ფინანსურ ბაზრებზე კვლავ რთული სიტუაცია იყო შენარჩუნებული, რაც მოქმედებდა სებ–ის საერთაშორისო რეზერვებიდან მისაღები შემოსავლების მოცულობაზე. მსოფლიო წამყვანი ქვეყნები თავიანთ საპროცენტო განაკვეთებს ნულოვან ნიშნულთან ახლოს ინარჩუნებდნენ და ძირითად სარეზერვო ვალუტებზე, როგორებიცაა აშშ დოლარი, ევრო, გირვანქა სტერლინგი და იაპონური იენი, შემოსავლიანობა ისტორიულად დაბალ დონეზე იყო. აშშ–ის ფედერალური სარეზერვო სისტემა აგრძელებდა გრძელვადიანი ობლიგაციების შეძენას. რიგით მე-4 „რაოდენობრივი შემსუბუქების“ სახელით ცნობილი პროგრამა ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ 2013 წლის იანვრიდან დაიწყო და ყოველთვიურად ჯამში 85 მლრდ. აშშ დოლარის ნომინალის სახაზინო ობლიგაციების შეძენას გულისხმობდა. ამ პროგრამამ საერთო ჯამში მისი ბალანსი 3.7 ტრლნ აშშ დოლარის ნომინალის აქტივებით გაზარდა. ამ ნაბიჯით ფედ–ი მიზნად ისახავდა ფულადი მასის ზრდის ხარჯზე ეკონომიკური ზრდის წახალისებასა და, ამავე დროს, ინფლაციის დონის სტიმულირებას. ფედერალური სარეზერვო სისტემის ქმედებებმა ხელი შეუწყო გრძელვადიანი სახელმწიფო ობლიგაციების ფასების მნიშვნელოვან ზრდასა და აქედან გამომდინარე, ფასიან ქაღალდებზე შემოსავლიანობების კორექტირებას კლების მიმართულებით. 2014 წლის განმავლობაში აშშ–ის სახაზინო ობლიგაციებზე განაკვეთები კვლავ მინიმალურ დონეზე, ნულთან ახლოს იყო შენარჩუნებული და ერთი წლის ვადიანობის ობლიგაციების შემოსავლიანობა 0.05%–0.25% ფარგლებში მიმოიქცეოდა. 2014 წლის ოქტომბრის თვეში აშშ–ში დადებითი მაკროეკონომიკური სტატისტიკის გამოქვეყნების ფონზე, რომლის თანახმადაც შემცირდა უმუშევრობა და შეიმჩნეოდა ინფლაციისა და სამომხმარებლო დანახარჯების ტემპის ზრდა, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ დაასრულა აღნიშნული პროგრამის განხორციელება. აშშ-ს უმუშევრობის დონე კლების პარალელურად შედარებით გაუმჯობესდა სიტუაცია უძრავი ქონების ბაზარზე და იზრდებოდა მოსახლეობის სამომხმარებლო დანახარჯების დონე, თუმცა, აშშ–ს გარდა, დანარჩენ მსოფლიოში კვლავ რთული სიტუაცია იყო. ჩინეთში და სხვა განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკებში გრძელებოდა ეკონომიკური ზრდის შენელება, დაძაბული გეოპოლიტიკური სიტუაცია სუფევდა უკრაინასა და რუსეთში, რაც ეჭვის ქვეშ აყენებდა გლობალური ეკონომიკური ზრდის პერსპექტივას. ევროზონაში ცენტრალურმა ბანკმა უპრეცედენტო ზომებს მიმართა და საპროცენტო განაკვეთები უარყოფითი გახადა. 2014 წელს ევროზონაში კვლავ დეფლაციური ფონი სუფევდა, ხოლო ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელი 1% – საც ვერ აღწევდა. ეკონომიკური აქტივობის ტემპი ძალზედ დაბალი იყო და, ამასთან, უმუშევრობის დონე რეგიონში წლის ბოლოსათვის 11.4%–ს უტოლდებოდა. მნიშვნელოვანი კორექტირება მოხდა ასევე გაცვლით კურსთან მიმართებაში – 2014 წლის განმავლობაში ევროს გაცვლითი კურსი აშშ დოლარის მიმართ 12%–ით გაუფასურდა. 2014 წელს ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა 10-10 საბაზისო პუნქტით 2–ჯერ შეამცირა რეფინანსირების განაკვეთი 0.25%–დან 0.05%–მდე, ხოლო სადეპოზიტო განაკვეთი (ECB Deposit Facility) ივნისსა და სექტემბერში შემცირდა 0%-დან ჯამურად 20 საბაზისო პუნქტით. 2014 წლის ბოლოსათვის ზემოაღნიშნული ნეგატიური გახდა და –0.20%–ს გაუტოლდა. უარყოფითი

სადეპოზიტო განაკვეთის შემოღებით, ევროპის ცენტრალური ბანკის მიზანს წარმოადგენდა ცენტრალური ბანკის ანგარიშებზე დეპონირებული ევროს სახსრების ეკონომიკაში გადატანა, რაც შესაბამისად ევროზონის რეგიონში ინვესტიციების წახალისებასა და ამით ეკონომიკურ ზრდას შეუწყობდა ხელს. ევროპის ცენტრალური ბანკის ნაბიჯების შედეგად, 2014 წლის თითქმის მთელი წლის განმავლობაში ევროზონის ქვეყნების ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობები უარყოფით ზონაში იმყოფებოდა, რაც შესაბამისად საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვების ევროს ნაწილის ინვესტირების შესაძლებლობებზე ნეგატიურად მოქმედებდა და პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდიდა მას. 2014 წლის განმავლობაში საქართველოს ეროვნული ბანკის საინვესტიციო პოლიტიკა კვლავინდებურად კონსერვატიული იყო და საკრედიტო რისკების შემცირებაზე იყო ორიენტირებული. საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვები განთავსებული იყო აშშ–ს, ევროზონის ქვეყნების, ავსტრალიისა და კანადის სახელმწიფო, სახელმწიფო სააგენტოებისა და სუპრანაციონალური საფინანსო ინსტიტუტების მაღალლიკვიდურ ფასიან ქაღალდებში და მაღალი საკრედიტო რეიტინგის მქონე საერთაშორისო საბანკო დაწესებულებებში. 2014 წლის განმავლობაში საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვების მართვიდან მიღებულმა შემოსავალებმა 19.76 მლნ. ლარი შეადგინა, რაც საერთაშორისო ბაზრებზე არსებული დაბალი საპროცენტო განაკვეთების ზეგავლენით იყო გამოწვეული და 2013 წელს მიღებულ შემოსავლებზე 23.4%–ით ნაკლებია. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკი განაგრძობდა თანამშრომლობას მსოფლიო ბანკთან სუვერენული ინვესტიციების პარტნიორობის პროგრამის ფარგლებში, რომლის წევრიც სებ-ი 2009 წელს გახდა. პროგრამა ითვალისწინებს საერთაშორისო რეზერვების მართვის სფეროს შემდგომი განვითარების მიზნით ტექნიკური მხარდაჭერის აღმოჩენას, ეროვნულ ბანკში შესაბამისი ინფრასტრუქტურის შექმნისა და ცოდნის დაგროვების კუთხით. პროგრამა მოიცავს პორტფელისა და რისკების მართვის, ანგარიშსწორების, ბუღალტრული აღრიცხვის, სამართლებრივ და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროებში მსოფლიო ბანკის მიერ საკუთარი გამოცდილების გაზიარებას ეროვნული ბანკისათვის. პროგრამის ფარგლებში ხდებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის თანამშრომლებისთვის საერთაშორისო რეზერვების მართვის კუთხით გამოცდილების გაზიარება. მსოფლიო ბანკთან თანამშრომლობის ფარგლებში წლის განმავლობაში ასევე მიმდინარეობდა მუშაობა ახალი ფინანსური ინსტრუმენტების ათვისებაზე. 2014 წლის დასაწყისში დასრულდა სებ-ის საერთაშორისო რეზერვების ახალ სტრუქტურაზე გადასვლა, რაც გულისხმობდა რეზერვების დაყოფას 3 ტრანშად (სამუშაო კაპიტალის, ლიკვიდობისა და საინვესტიციო) და თითოეული ტრანშის მოცულობის, მიზნებისა და დანიშნულების გათვალისწინებით, მის მართვას საქართველოს ეროვნული ბანკის საერთაშორისო რეზერვების მართვის სტრატეგიით დადგენილი „ბენჩმარკის“ ინდექსების მიმართ. 2014 წლის ბოლოს საქართველოს ეროვნული ბანკი ასევე ჩაერთო საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკის (BIS) საინვესტიციო პროგრამა BIS Investment Pool (BISIP)–ში. ეროვნული ბანკი ამ ბანკის კლიენტია 1999 წლიდან და ნაყოფიერად თანამშრომლობს საბანკო ზედამხედველობისა და საერთაშორისო რეზერვების მართვის სფეროებში. საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკს საფინანსო სექტორში 85 წლიანი გამოცდილება აქვს და ამ დროისათვის დაახლოებით 140 ცენტრალური ბანკს, აგრეთვე სხვა საერთაშორისო ინსტიტუტებს ეხმარება საერთაშორისო რეზერვების მართვაში. იგი არის ცენტრალური ბანკების ცენტრალური ბანკი და შესაბამისად მისი საქმიანობა

ცენტრალური ბანკებისა და სხვადასხვა საერთაშორისო ფინანსური ორგანიზაციების მხარდაჭერას მოიცავს. BISIP პორტფელი იმართება შერჩეული „ბენჩმარკის“ ინდექსის მიმართ საქართველოს ეროვნულ ბანკსა და საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკს შორის შეთანხმებული საინვესტიციო სტრატეგიის ფარგლებში. გამოცდილების გაზიარების მიზნით, სებ–ისა და საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკის თანამშრომლებს შორის ტარდება ყოველთვიური სატელეფონო კონფერენციები, სადაც დეტალურად განიხილება თითოეული ინვესტიციის დანიშნულება და საჭიროება. წლის განმავლობაში საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკი BISIP–ის საინვესტიციო პროგრამის მონაწილე ქვეყნებისთვის სემინარებსა და ტრეინინგებს აწყობს, სადაც მონაწილეებს უშუალოდ უზიარებს პორტფელის მართვასთან დაკავშირებულ თეორიულ და პრაქტიკულ გამოცდილებას. BISIP-ის პროგრამა ასევე მოიცავს რეზერვების მართვის სფეროში სხვა ტიპის დახმარების გაწევასა და გამოცდილების გაზიარებას. 2014 წელს გაფორმდა ურთიერთგაგების მემორანდუმი საქართველოს ეროვნულ ბანკსა და ბრაზილიის ცენტრალურ ბანკს (ბცბ) შორის. მემორანდუმი ითვალისწინებს თანამშრომლობას რეზერვების მართვის, კერძოდ კი რისკების მართის სფეროებში. ამავე პერიოდში განხორციელდა ბრაზილიის ცენტრალური ბანკის დელეგაციის პირველი ვიზიტი სებ-ში, რომლის დროსაც განხილულ იქნა სტრატეგიული აქტივების ალოკაციის პროცესის განსახორციელებლად აუცილებელი ტექნიკური საკითხები, აგრეთვე შესწავლილ იქნა ბცბ-ს მიერ შემუშავებული „Zeus“-ს მოდულის ფუნქციონალობა და დაიგეგმა მომავალი თანამშრომლობის პერსპექტიული მიმართულებები. მსოფლიო ბანკთან, საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკთან და ბრაზილიის ცენტრალურ ბანკთან თანამშრომლობის ფარგლებში 2014 წელს საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო კიდევ ერთი ახალი პროექტის განხორციელება, რომლის მიზანია აქტივების სტრატეგიული ალოკაციის ახალი პროგრამული უზრუნველყოფის შემუშავება და დანერგვა. ასეთი ტიპის პროგრამები აქტიურად გამოიყენება მსოფლიოს წამყვან ცენტრალურ ბანკებსა და საერთაშორისო ორგანიზაციებში (მსოფლიო ბანკი, BIS, ბრაზილიის ცენტრალური ბანკი და ა.შ.) და საშუალებას იძლევა, რომ რაოდენობრივი ფინანსური მოდელირების მეშვეობით შემუშავებულ იქნას ოპტიმალური საინვესტიციო პორტფელი, რომელიც შეეფერება ორგანიზაციის მიზნებსა და აქვს ოპტიმალური შემოსავლიანობისა და რისკიანობის პროფილი. აღნიშნულ საფინანსო ინსტიტუტებთან თანამშრომლობა იძლევა შესაძლებლობას, რომ ზემოთაღნიშნული პროგრამა ითვალისწინებდეს მსოფლიოში წამყვან რაოდენობრივი მოდელირების მიდგომებსა და მეთოდოლოგიას. მომავალში საკუთარი სისტემის და მეთოდოლოგიის გაზიარებას ეროვნული ბანკი სხვა განვითარებადი ქვეყნების ცენტრალური ბანკებისთვისაც გეგმავს.

3 საბანკო სექტორი 3.1 საზედამხედველო ჩარჩოს განვითარება 2014 წელს სრულყოფილად ამოქმედდა ბაზელ II/III-ზე დაფუძნებული კაპიტალის ადეკვატურობის ჩარჩოს 1-ლი და მე-2 პილარის კომპონენტები. განახლებული რეგულაცია 2013 წელს შევიდა ძალაში და საწყისი ეტაპისათვის ის ითვალისწინებდა მხოლოდ ანგარიშგების ვალდებულებას, ხოლო 2014 წლის მეორე ნახევრიდან მისი მოთხოვნების დაცვა სავალდებულოა საქართველოში მოქმედი ყველა კომერციული ბანკისათვის. ბაზელ II/III-ის 1-ლი პილარი უფრო მეტადაა რისკებზე დაფუძნებული ბაზელ I-ის დოკუმენტთან შედარებით. მის ფარგლებში კომერციულ ბანკებს მოეთხოვებათ მინიმალური კაპიტალი საკრედიტო, საბაზრო და საოპერაციო რისკებისათვის და მხედველობაში იღებს მიტიგაციის16 მაღალი ხარისხის ინსტრუმენტებს. კომერციული ბანკები მოცემული ეტაპისათვის ახორციელებენ ანგარიშგებას განახლებული და არსებული ჩარჩოების ფარგლებში. ბაზელ I-ით გათვალისწინებული მინიმალური მოთხოვნები უახლოესი სამი წლის განმავლობაში ეტაპობრივად შემცირდება და სრულიად ჩანაცვლდება ბაზელ II/III-ის ჩარჩოთი. ბაზელ II/III-ის მე-2 პილარის ფარგლებში კომერციული ბანკები საკუთარი რისკის პროფილის გათვალისწინებით ახდენენ მათთვის მატერიალური რისკების იდენტიფიცირებას და ითვლიან საჭირო კაპიტალის ოდენობას. 1-ლი პილარისგან განსხვავებით, რომელიც ყველა ბანკისათვის ერთგვაროვან მეთოდოლოგიას წარმოადგენს, მე-2 პილარი იძლევა ეკონომიკური კაპიტალის გაანგარიშების საშუალებას, რომელიც კიდევ უფრო მეტად არის მორგებული ბანკის უშუალო რისკებზე და, მათი მატერისალიზაციის შემთხვევაში, იძლევა ზარალის დაფარვისათვის საჭირო კაპიტალის გაანგარიშების შესაძლებლობას. 2014 წელს კომერციულმა ბანკებმა წარმოადგინეს შიდა კაპიტალის ადეკვატურობის შეფასების (ICAAP) შედეგები, რომელიც ექვემდებარება სებ-ის მხრიდან საზედამხედველო განხილვისა და შეფსების პროცესს. 2014 წელს ეროვნულმა ბანკმა შეიმუშავა ბანკებისათვის ინდივიდუალური კაპიტალის მოთხოვნების განსაზღვრის ინსტრუქცია, რომელიც მიმდინარე წლის განმავლობაში გამოყენებული იქნება ანგარიშგებისა და კალიბრაციისათვის17. აღნიშნული ინსტრუქციის მიხედვით ჯამური კაპიტალის მოთხოვნა განისაზღვრება 1ლი პილარის მინიმალური მოთხოვნისა და 1-ლი და მე-2 პილარის ბუფერების სახით. ასეთებს მიეკუთვნება კოსერვაციის, კონტრციკლური, სისტემურობის, სტრეს-ტესტების, კონცენტრაციის ბუფერები და რისკების შეფასების საერთო პროგრამის ფარგლებში განსაზღვრული დამატებითი მოთხოვნები. 2014 წელს ასევე ძალაში შევიდა რისკების შეფასების საერთო პროგრამის (GRAPE) მოქმედების წესი, რომლის მიზანს წარმოადგენს კომერციული ბანკების რისკებზე ორიენტირებული ზედამხედველობის პროცესის ფორმალიზაცია. მასში მოცემულია რისკებზე დაფუძნებული ზედამხედველობის უწყვეტი ციკლის სხვადასხვა კომპონენტის აღწერა და პასუხისმგებელი სტრუქტურული ერთეულები. რისკების საერთო შეფასების პროგრამა აერთიანებს რისკების იდენტიფიკაციის, სხვადასხვა ეტაპებზე მათი ანალიზისა და შეფასების, პერიოდული ჯამური შეფასებებისა და საზედამხედველო ქმედებების ეტაპებს. პროგრამის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს 16 17

რისკის შემსუბუქება. შედეგების წინასწარი გაზომვა.

მე-2 პილარის ფარგლებში ბანკების შიდა კაპიტალის ადეკვატურობის შეფასება და სტრეს-ტესტები. პროგრამის ფარგლებში ზედამხედველი განსაზღვრავს რისკებზე დაფუძნებულ საზედამხედველო ქმედებებს. საზედამხედველო ჩარჩოს განვითარებასთან ერთად საქართველოს ეროვნული ბანკისათვის მნიშვნელოვანია მის მიერ განხორციელებული საზედამხედველო რეფორმებისა და არსებული პრაქტიკის მიზანშეწონილობისა და საერთაშორისო საუკეთესო პრაქტიკასთან შესაბამისობის შეფასება. აღნიშნული კუთხით 2014 წელს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის ერთობლივი მისიის მიერ განხორციელებული „ფინანსური სექტორის შეფასების პროგრამა (FSAP)“. პროგრამის ფარგლებში მისიამ დეტალურად შეაფასა საქართველოს ეროვნული ბანკის საზედამხედველო მიდგომები და დაასკვნა, რომ მნიშვნელოვანი რეფორმებისა და კონსერვატიული მიდგომების შენარჩუნების შედეგად, ეროვნულმა ბანკმა დანერგა ყოვლისმომცველი, მოწინავე და რისკებზე ორიენტირებული საზედამხედველო ჩარჩო, რომელიც ორიენტირებულია რისკების ადრეულ ფაზაზე იდენტიფიცირებასა და რესურსების ყველაზე ეფექტიანად ალოკაციაზე. შედეგად, მისიის თანახმად, საქართველოს ეროვნული ბანკის საზედამხედველო პრაქტიკა მაღალი ხარისხით შეესაბამება ბაზელის კომიტეტის „ეფექტიანი საბანკო ზედამხედველობის ძირითად პრინციპებს.“ ანგარიშში შემფასებლები აღნიშნავენ, რომ ჩარჩო არის ყოვლისმომცველი, რადგან მასში ფასდება ყველა პოტენციური საბანკო რისკი; მომავალზე ორიენტირებული, რადგან მოიცავს ყველა ისეთ ელემენტს, როგორიცაა სტრეს-ტესტები, ბიზნეს მოდელი, კორპორაციული მართვა, კაპიტალისა და კრიზისული სიტუაციების მართვის გეგმები; რისკებზე ორიენტირებული, რადგან აქცენტს აკეთებს ყველაზე მნიშვნელოვან რისკებზე. აღსანიშნავია, რომ მისიამ დადებითად შეაფასა სხვადასხვა სფეროში ეროვნული ბანკის მიერ დანერგილი ინოვაციური პრაქტიკა. კერძოდ, რიგ საკითხებში დასკვნის დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ ეროვნული ბანკის მიდგომები წარმოადგენს ძალიან მოწინავე პრაქტიკას, რაც შეიძლება მაგალითს წარმოადგენდეს სხვა განვითარებული ქვეყნებისთვისაც. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, ეროვნული ბანკის მიერ დანერგილი მოწინავე საზედამხედველო ინსტრუმენტები, საკრედიტო რისკის ზედამხედველობის პრაქტიკა, მაკროპრუდენციული ზედამხედველობის ჩარჩო და სხვა. მისიის თანახმად, ზედამხედველების კვალიფიკაცია შთამბეჭდავია, რაც რეფორმებისა და დღის წესრიგში არსებული კომპლექსური საკითხების ეფექტიანი განხორციელების წინაპირობაა. თუმცა, ანაზღაურების კვლევაზე დაყრდნობით, საბანკო სექტორში არსებული მაღალკონკურენტული ანაზღაურება ეროვნული ბანკისათვის მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება. გუნდის შეფასებით, ძლიერი ზედამხედველობისა და რეგულირების ჩარჩოს შენარჩუნებისათვის, აუცილებელია სახელფასო განაკვეთები შესაბამისობაში მოვიდეს საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ ორგანული კანონის იმ ნორმასთან, რომლის თანახმადაც „ბანკის თანამშრომელთა შრომის ანაზღაურების ოდენობა უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს საბანკო სისტემაში არსებულ შრომის ანაზღაურების დონეს“ (მუხლი 19. ეროვნული ბანკის პერსონალის შრომის ანაზღაურება). განხორციელებულ რეფორმებთან ერთად მისია დადებითად აფასებს ეროვნული ბანკის მიმდინარე საქმიანობასა და ხედვებს, რომელთა განხორციელებაც ხელს შეუწყობს სექტორში რისკების მართვის კიდევ უფრო გაძლიერებას. საქართველოს ეროვნული ბანკი გამოხატავს მზადყოფნას საზედამხედველო ჩარჩოს მუდმივი დახვეწისა და შემდგომი გაძლიერების კუთხით. მათ შორის, ისეთ საკითხებში,

როგორებიცაა ზედამხედველობის მეტი რესურსებით უზრუნველყოფა და ბაზელ II/III– ის დანერგვის ფარგლებში, კომერციულ ბანკებში რისკების მართვის შემდგომი გაუმჯობესება და სხვა. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის რეკომენდაციების შესაბამისად საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა უკვე განახორციელა რიგი საკანონმდებლო ცვლილებები. დამტკიცდა ახალი რედაქციით ჩამოყალიბებული და საერთაშორისო პრაქტიკასთან შესაბამისი „კომერციული ბანკების ლიცენზირების წესი“. კომერციული ბანკების გარეაუდიტორული შემოწმების ჩატარების წესში“ შესული ცვლილებებით ეროვნული ბანკისა და გარე აუდიტორს შორის თანამშრომლობა შეესაბამა არსებულ საუკეთესო პრაქტიკას. შემუშავდა და დამტკიცდა განახლებული „ინტერესთა კონფლიქტის მართვის დებულება“, რომელიც უზრუნველყოფს კომერციული ბანკების მიერ დაკავშირებულ მხარეებთან ტრანზაქციებზე ადეკვატური ზედამხედველობისა და კონტროლის სისტემების დანერგვას ინტერესთა კონფლიქტის მაქსიმალურად არიდებისათვის. შიდააუდიტორული საქმიანობისადმი მოთხოვნების შესახებ დებულებაში შეტანილი ცვლილებები ასევე ხელს უწყობს ზედამხედველსა და შიდა აუდიტორს შორის თანამშრომლობას საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის შესაბამისად. ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზის განვითარებასთან ერთად გადაიდგა ნაბიჯები კომერციულ ბანკებში კორპორაციული მართვისა და რისკების მართვის ჩარჩოს საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის დანერგვის ხელშეწყობისათვის. აღნიშნული მიმართულებით ეროვნული ბანკი გეგმავს კორპორაციული მართვის სახელმძღვანელოს შემუშავებას, რომელიც დაფუძნებული იქნება არა მხოლოდ სტრუქტურულ/ორგანიზაციულ მოთხოვნებზე, არამედ ასახავს სებ-ის მოლოდინებს შინაარსობრივი და ქცევითი (behavioral) პრაქტიკის მოლოდინებს. გასული წლის მანძილზე სებ-მა ასევე დაიწყო კომერციული ბანკების მიერ გაჯანსაღებისა და რეზოლუციის18 გეგმების შემუშავების ხელშეწყობა, რაც საერთაშორისო პრაქტიკის შესაბამისად საბანკო სექტორის სტაბილურობის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს. კერძოდ, კომერციული ბანკები ვალდებული იქნებიან, შეიმუშავონ პრაქტიკული ქმედებების დეტალური გეგმები გარკვეული სტრესული სცენარებისათვის, რაც მათ დაეხმარება ასეთი სცენარების დადგომის შემთხვევაში დაეხმარება დროულ გაჯანსაღებასა თუ რეზოლუციაში. 2014 წელს საქართველოს ეროვნული ბანკი ბაზელის საბანკო ზედამხედველობის კომიტეტის (BCBS) ბაზელის საკონსულტაციო ჯგუფის (Basel Consultative Group, BCG) წევრი გახდა. ამ ჯგუფის წევრობის ფარგლებში, 2015 წლის იანვრიდან საქართველოს ეროვნული ბანკი აქტიურად ჩაერთო ბაზელის ძირთადი კომიტეტის ზედამხედველობის დანერგვის ჯგუფის (Supervision and Implementation Group) საქმიანობაში, რომელიც საერთაშორისო საზედამხედველო პოლიტიკის მოწინავე მიდგომების დანერგვაზე მუშაობს და რომლის მიერ შემუშავებული ზედამხედველობის პრინციპებიც საერთაშორისო სტანდარტს წარმოადგენს. საქართველო აღნიშნული დონის სამუშაო ჯგუფში გამოცდილების გასაზიარებლად პირველად მიიწვიეს. აღსანიშნავია, რომ თანამედროვე მიდგომების განვითარებასთან ერთად საქართველოს ეროვნულ ბანკს განსაკუთრებით დიდი გამოცდილება დაუგროვდა აქტივების ხარისხის რისკების შეფასების მიმართულებით. საქართველოს ეროვნული ბანკი მზადყოფნას

ბანკის რესტრუქტურიზაცია მისი ძირითადი ფუნქციების უწყვეტობისათვის და ფინანსური სტაბილურობის შენარჩუნებისათვის.

აცხადებს აქტიურად ჩაერთოს საერთაშორისო პრაქტიკის განვითარებაში რისკების მართვის მუდმივი გაუმჯობესების ხელშეწყობის მიზნით. ამასთანავე, ბაზელის საბანკო ზედამხედველობის კომიტეტმა საქართველოს ეროვნული ბანკის თანამშრომლები საზედამხედველო შესაბამისობის შეფასების პროგრამის (RCAP - Regulatory Consistency Assessment Program) გუნდში ექსპერტებად მიიწვია. მოცემული პროგრამა მოქმედებს მხოლოდ ბაზელის კომიტეტის წევრ ქვეყნებში და ის ბაზელ III-ის დანერგვის პროცესის მონიტორინგის და ერთგვაროვნების შეფასების ძირითად ინსტრუმენტს წარმოადგენს. 2015 წელს უკვე იგეგმება ბაზელის კომიტეტის წევრ ქვეყანაში ადგილზე ვიზიტი, სადაც მოცემული პროგრამის ფარგლებში, ბაზელის კომიტეტისათვის საზედამხედველო ჩარჩოს შეფასებას სებ-ს თანამშრომელი მოახდენს. 2014 წელს საქართველოს ეროვნულ ბანკს მსოფლიო ბანკის რეკომენდაციითა და დაფინანსებით გამოცდილების გასაზიარებლად სტუმრობდნენ ტაჯიკეთის, ყირგიზეთისა დაყაზახეთის ცენტრალური ბანკების დელეგაციები. მათ ძირითად ამოცანას საბანკო ზედამხედველობის კუთხით გატარებული რეფორმების გაცნობა და გამოცდილების გაზიარება წარმოადგენდა. სტუმრებისთვის განსაკუთრებული ინტერესის სფეროს წარმოადგენდა საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ ბაზელ II/IIIზე გადავლის კუთხით განხორციელებული პროცესების, კონსოლიდირებული ზედამხედველობის ჩარჩოს, სტრეს-ტესტების მეთოდოლოგიის, საკრედიტო აქტივების ხარისხის ანალიზისა და რისკებზე დაფუძნებული ზედამხედველობის ფარგლებში განხორციელებული სხვა რეფორმების გაცნობა. ფინანსური ანგარიშგება და გამჭვირვალობა ფინანსური სექტორის გამჭვირვალობა საქართველოს ეროვნული ბანკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრიორიტეტია და სებ-ი განაგრძობს აღნიშნული მიზნის უზრუნველყოფისათვის რეფორმების გატარებას. 2014 წლის განმავლობაში კომერციული ბანკების ფასს ანგარიშგების შეფასებისას განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო ფინანსური ინსტრუმენტების გაუფასურების მეთოდებს და ფინანსური რისკების გამჟღავნების ხარისხს. შედეგად, ფინანსური ანგარიშგების ხარისხის ამაღლების მიზნით, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა, საერთაშორისო პრაქტიკის გათვალისწინებით, დაიწყო მუშაობა საკრედიტო ინსტრუმენტების გაუფასურების მეთოდოლოგიის შემუშავებისათვის, რომელიც სამუშაო დონეზე განხილულ იქნა წამყვან აუდიტორულ კომპანიებთან. აღნიშნული რეგულაციის მიზანია ბასს 39-ის ფარგლებში დააკონკრეტოს საკრედიტო ინსტრუმენტების გაუფასურების გაანგარიშების და გამჟღავნების მეთოდები, რაც ხელს შეუწყობს კომერციული ბანკების მიერ სესხებისა და სხვა საკრედიტო ინსტრუმენტების გაუფასურების დროულ და ადეკვატურ ასახვას ფინანსურ ანგარიშგებებში. აღნიშნული აგრეთვე წარმოადგენს „ფასს 9“-ის დანერგვისკენ წინგადადგმულ ნაბიჯს. ფასს 9 მოიცავს ფინანსური ინსტრუმენტების აღრიცხვის პრინციპებს, რომელიც 2018 წლიდან ჩაანაცვლებს არსებულ ბასს 39 სტანდარტს. აღნიშნული სტანდარტის მიხედვით ფინანსური ინსტრუმენტების გაუფასურების დაანგარიშების პინციპი დაეფუძნება მოსალოდნელი დანაკარგების (expected loss) მოდელს, განსხვავებით ბასს 39-ის მიხედვით მოქმედი უკვე განხორციელებული დანაკარგების (incurred loss) მოდელისგან. ფასს 9 ასევე მოიცავს მნიშვნელოვან მეთოდოლოგიურ ცვლილებებს ფინანსური ინსტრუმენტების კლასიფიცირების და გამჟღავნების ნაწილში. საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების წინასწარი შეფასებით, ფასს 9-ის დანერგვა საშუალოდ 2-3 წლიანი პროცესია და საჭიროებს კომპლექსურ ცვლილებებს, როგორც მეთოდოლოგიურ ასევე ინფორმაციული სისტემების მიმართულებით. ახალი

სტანდარტის უმტკივნეულო დანერგვის მიზნით, სები აქტიურად ითანამშრომლებს ბანკებთან და გარე აუდიტორებთან. მაღალი ხარისხის აუდიტი ფინანსური ანგარიშგების სანდოობის მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. საბანკო სექტორის აქტივებისა და კომპლექსურობის ზრდის კვალობაზე საბანკო ზედამხედველები და გარე აუდიტორები საერთო გამოწვევების წინაშე დგანან. ამდენად, მნიშვნელოვანია ინფორმაციის გაცვლა და თანამშრომლობა, როგორც საზედამხედველო, ისე აუდიტორული საქმიანობის უფრო ეფექტიანად და ხარისხიანად წარმართვისათვის, განსაკუთრებით კი ისეთ გარემოში, სადაც პროფესიული მომსახურება თვითრეგულირებად ინდუსტრიას წარმოადგენს. შესაბამისად, 2014 წელს საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა გააღრმავა თანამშრომლობა კომერციული ბანკების გარე აუდიტორებთან. გაიმართა სამმხრივი შეხვედრები საქართველოს ეროვნულ ბანკს, კომერციულ ბანკებსა და მათ გარე აუდიტორებს შორის წლიური ფინანსური ანგარიშგებების ხარისხისა და გამჭვირვალობის ამაღლების მიზნით. თანამშრომლობის ფარგლებში 2014 წლის ოქტომბერში საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა აუდიტორულ კომპანიებს ეროვნული ბანკის მიერ დანერგილი „რისკებზე დაფუძნებული საზედამხედველო მიდგომის“ ძირითადი ჩარჩო გააცნო, სადაც განსაკუთრებული აქცენტი საკრედიტო რისკების შეფასების პრინციპებზე, კონსოლიდირებული ზედამხედველობისა და კაპიტალის ადეკვატურობის საკითხებზე გაკეთდა. 2014 წლის განმავლობაში საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო მუშაობა კომერციული ბანკების საზედამხედველო მიზნებისთვის ანგარიშგების სრულად ფასსზე გადაყვანის პროექტზე, რის შედეგადაც კომერციული ბანკების ფასს-ის მიხედვით მუდმივი საზედამხედველო ანგარიშგება დაეფუძნება ევროკავშირში დამკვიდრებული ანგარიშგების ფორმას (FINREP). აღნიშნული ხელს შეუწყობს გამჭვირვალობისა და ეფექტიანობის ზრდას, რადგან ანგარიშგება დაეფუძნება საერთაშორისო სტანდარტებსა და არიდებული იქნება ორმაგი ანგარიშგების ტვირთი. თუმცა, ამავდროულად სებ-ი შეინარჩუნებს მის ხელთ დღეს არსებულ ყველა პრუდენციულ ფილტრს კონსერვატიული და რისკებზე დაფუძნებული ზედამხედველობის პოლიტიკის შეუფერხებლად გაგრძელებისათვის.

3.2 მფლობელობის სტრუქტურა 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, საქართველოს საბანკო სექტორი 21 კომერციული ბანკით იყო წარმოდგენილი. არარეზიდენტი მესაკუთრეების მონაწილეობა ბანკების აქტივებში, საბოლოო მფლობელობის მიხედვით, შეადგენდა 87 პროცენტს, ხოლო სააქციო კაპიტალში 84 პროცენტს. 2014 წელს განხორციელებული ტრანზაქციებით დაიგეგმა ორი შერწყმის ოპერაცია. კერძოდ, 2015 წლის იანვარში დასრულდა სს „ბანკი კონსტანტას“ სს „თიბისი ბანკთან“ იურიდიული და საოპერაციო შერწყმის პროცესი. ამასთან, 2015 წელს სს „საქართველოს ბანკის“ მიერ სს „პრივატბანკის“ 100%-იანი წილის შესყიდვის შედეგად, იგეგმება ამ უკანასკნელის შერწყმა სს „საქართველოს ბანკთან“. აღსანიშნავია, რომ 2014 წელს ლონდონის საფონდო ბირჟაზე საქართველოში მოქმედი კიდევ ერთი კომერციული ბანკის - სს „თიბისი ბანკის“ აქციების პირველადი შეთავაზება განხორციელდა. შედეგად, მიმდინარე მდგომარეობით საქართველოს საბანკო სექტორის თითქმის ნახევარი ლონდონის ბირჟაზე ივაჭრება. მნიშვნელოვანია, რომ საფონდო ბირჟის მოთხოვნები ხელს უწყობს გამჭვირვალობის ზრდასა და დადებითად აისახება ინვესტორების დაინტერესებაზე. ამასთან, საქართველოს საბანკო

სექტორში კვლავ რჩებიან მსხვილი საერთაშორისო და რეგიონული ინვესტორები. საქართველოს ეროვნული ბანკი კვლავ აქტიურად ახორციელებს საქართველოში წარმოდგენილი საერთაშორისო საბანკო ჯგუფების მშობელ ქვეყნებში განვითარებული პროცესების მონიტორინგს მფლობელობის სტრუქტურის შეფასების მიზნით.

3.3 საკრედიტო რისკი 2014 წლის 31 დეკემბრისთვის საბანკო სისტემის მთლიანმა საკრედიტო პორტფელმა 13 მილიარდ ლარს გადააჭარბა.19 გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე ერთ წლიან ინტერვალში ზრდამ 18.6% შეადგინა. დაკრედიტების კუთხით 2014 წელი საბანკო სისტემისთვის შედარებით ზომიერი აქტივობით გამოირჩეოდა. დიაგრამა N 3.1 მთლიანი სასესხო პორტფელის დინამიკა 14,000

მილიონი ლარი

12,000 10,000 8,000 6,000

4,000 2,000

სესხები (საბალანსო)

დეკ-14

აგვ-14

აპრ-14

დეკ-13

აგვ-13

აპრ-13

დეკ-12

აგვ-12

აპრ-12

აგვ-11

დეკ-11

აპრ-11

დეკ-10

აგვ-10

აპრ-10

დეკ-09

აგვ-09

აპრ-09

დეკ-08

აგვ-08

აპრ-08

დეკ-07

აგვ-07

აპრ-07

აგვ-06

დეკ-06

აპრ-06

დეკ-05

სესხები (საბალანსო) 12/2005 თარიღის ფიქსირებული კურსით

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

სეგმენტების ჭრილში, ბანკთაშორისი სესხების გარდა, 2014 წელს საკრედიტო პორტფელის სეგმენტების მიხედვით კომპოზიცია მატერიალურად არ შეცვლილა. ზრდის კუთხით, როგორც 2013 წელს, ასევე 2014 წელს ყველაზე დიდი მოცულობით გაიზარდა საცალო სესხების სეგმენტი, რომელსაც მოჰყვება კორპორატიული და მცირე საშუალო სესხების სეგმენტი. ცხრილი N 3.1 მთლიანი საკრედიტო პორტფელი სეგმენტების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) სეგმენტი (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) - ზრდა გაცვლით კურსის ეფექტის გარეშე (2013-ის წლის ბოლოს არსებული კურსით) კორპორატიული სესხები მცირე და საშუალო ბიზნესი საცალო სესხები სულ:

დეკემბერი 2013 მლნ ლარი 4,028 2,051 4,400 10,480

დეკემბერი 2014 %

38% 20% 42% 100%

მლნ ლარი 4,616 2,300 5,541 12,457

% 37% 18% 44% 100%

ცვლილება პროცენტი 15% 12% 26% 19%

ცვლილება - თანხა 588 249 1,141 1,977

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წლის მანძილზე ასევე გაგრძელდა წინა წლების ტენდენცია საპროცენტო განაკვეთების შემცირების კუთხით, რაც მნიშვნელოვნად განაპირობა საბანკო სისტემაში კონკურენციის ზრდამ.

ბაკთაშორისი სესხების გარეშე 12 966 მილიონი ლარი.

დიაგრამა N 3.2 საკრედიტო პორტფელის თვის შიგნით გაცემულ სესხებზე არსებული საშუალო შეწონილი საპროცენტო განაკვეთი სეგმენტების მიხედვით 25% 23%

21% 19% 17%

15% 13% 11%

კორპორატიული სესხები

სესხები მცირე და საშუალო ბიზნესზე

დეკ-14

ოქტ-14

აგვ-14

ივნ-14

აპრ-14

დეკ-13

თებ-14

ოქტ-13

აგვ-13

ივნ-13

აპრ-13

დეკ-12

თებ-13

ოქტ-12

აგვ-12

ივნ-12

აპრ-12

თებ-12

დეკ-11

აგვ-11

ოქტ-11

ივნ-11

აპრ-11

თებ-11

დეკ-10

აგვ-10

ოქტ-10

ივნ-10

აპრ-10

თებ-10

საცალო სესხები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საკრედიტო პორტფელის სექტორული განაწილება (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) საკმაოდ დივერსიფიცირებულია. 2014 წლის მანძილზე პროციკლური სექტორების (უძრავი ქონების დეველოპმენტი, უძრავი ქონების მენეჯმენტი, სამშენებლო მასალების მოპოვება, წარმოება და ვაჭრობა, ხანგრძლივი მოხმარების სამომხმარებლო პროდუქციის წარმოება და ვაჭრობა, ავტომობილების დილერები) წილი საბანკო სისტემის საკრედიტო პორტფელში მისაღებ დონეზე დასტაბილურდა. ცხრილი N 3.2 საკრედიტო პორტფელის სექტორული განაწილება (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) სექტორი ბანკთაშორისი სესხების გარდა (მილიონი ლარი) სახელმწიფო ორგანიზაციები საფინანსო ინსტიტუტები ლომბარდული სესხები უძრავი ქონების დეველოპმენტი უძრავი ქონების მენეჯმენტი სამშენებლო კომპანიები (არა დეველოპერები) სამშენებლო მასალების მოპოვება, წარმოება და ვაჭრობა სამომხმარებლო საქონლის ვაჭრობა სამომხმარებლო საქონლის წარმოება ხანგრძლივი მოხმარების სამომხმარებლო პროდუქციის წარმოება და ვაჭრობა ფეხსაცმლის, ტანსაცმლის და ტექსტილის წარმოება და ვაჭრობა ვაჭრობა (სხვა) წარმოება (სხვა) სასტუმროები და ტურიზმი რესტორნები, ბარები, კაფეები და სწრაფი კვების ობიექტები მძიმე მრეწველობა ბენზინგასამართ სადგურებსა და ბანზინის იმპორტიორებზე გაცემული სესხები ენერგეტიკა ავტომობილების დილერები ჯანდაცვა ფარმაცევტიკა ტელეკომუნიკაცია სერვისი სოფლის მეურნეობის სექტორი სხვა (ჯართის ბიზნესის ჩართვით) საცალო პროდუქტები ავტო–სესხები სამომხმარებლო სესხები

წილი მთლიან პორტფელში 0.6% 1.3% 3.4% 1.9% 4.1% 1.9% 2.0% 4.7% 4.0%

75 166 435 249 537 247 254 606 513

2 7 11 43 31 42 16 37 25

სესხის რეზერვი / პორტფელი 2.0% 3.9% 2.5% 17.0% 5.7% 16.8% 6.5% 6.2% 5.0%

1.4%

183

6.7%

1.1% 4.1% 1.2% 3.4% 1.1% 3.3%

141 528 158 446 142 431

7 23 10 16 10 48

4.8% 4.3% 6.1% 3.6% 7.1% 11.2%

1.4%

180

9.9%

3.2% 1.2% 2.7% 0.7% 1.8% 4.9% 4.6% 1.6% 38.6% 0.4% 16.5%

412 156 353 95 231 632 596 202 4,999 51 2,135

11 14 13 11 38 53 25 8 259 4 101

2.7% 8.8% 3.8% 11.3% 16.6% 8.3% 4.2% 3.8% 5.2% 7.5% 4.7%

სესხის ნაშთი

რეზერვი

2.8% 0.5% 4.3% 1.8% 12.2% 100.0%

მომენტალური განვადება ოვერდრაფტები საკრედიტო ბარათები სესხები ბინის რემონტისათვის იპოთეკური სესხები სულ:

369 71 564 232 1,577 12,966

22 6 60 7 58 787

6.1% 7.9% 10.7% 3.2% 3.7% 6.1%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.3 პროციკლური სექტორების წილი ჯამურ საკრედიტო პორტფელში 19.0% 17.0% 15.0% 13.0% 11.0% 9.0%

დეკ-14

სექ-14

ივნ-14

მარ-14

დეკ-13

სექ-13

ივნ-13

მარ-13

დეკ-12

სექ-12

ივნ-12

მარ-12

დეკ-11

სექ-11

ივნ-11

მარ-11

დეკ-10

სექ-10

ივნ-10

მარ-10

დეკ-09

სექ-09

ივნ-09

მარ-09

დეკ-08

7.0%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საცალო საკრედიტო სესხების სეგმენტის ზრდის მთავარი მამოძრავებელი იყო იპოთეკური, სამომხმარებლო და მომენტალური განვადებები. მომენტალური განვადებების წლიური ზრდის ტემპმა გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 63% შეადგინა. დიაგრამა N 3.4 საცალო პროდუქტების განაწილება 1%

32%

ავტო–სესხები სამომხმარებლო სესხები 43%

მომენტალური განვადება ოვერდრაფტები საკრედიტო ბარათები სესხები ბინის რემონტისათვის იპოთეკური სესხები

11% 7% 1%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.5 ვალუტიზაცია სეგმენტების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) 100%

0.0% 4.1%

0.0% 1.9%

0.0% 1.0%

0.0% 0.5%

90% 80%

40.8%

70%

58.9%

60%

74.1%

72.6%

სხვა ევრო

50%

დოლარი

40%

ლარი

30%

58.7%

20%

39.2%

23.3%

24.8%

კორპორატიული

მცირე და საშუალო

10% 0% მთლიანი

საცალო

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.6 საცალო პროდუქტების ვალუტიზაციის დინამიკა (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40%

ლარი

დოლარი

ევრო

დეკ-14

ნოემ-14

ოქტ-14

სექ-14

აგვ-14

ივლ-14

ივნ-14

მაის-14

აპრ-14

მარ-14

თებ-14

იან-14

დეკ-13

ნოემ-13

ოქტ-13

სექ-13

აგვ-13

ივლ-13

ივნ-13

მაის-13

აპრ-13

მარ-13

თებ-13

იან-13

დეკ-12

30%

სხვა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ცხრილი N 3.3 საცალო პროდუქტების ცვლილება, განაწილება მილიონი ლარი - ზრდა გაცვლით კურსის ეფექტის გარეშე (2013-ის წლის ბოლოს არსებული კურსით) საცალო პროდუქტები ავტო–სესხები სამომხმარებლო სესხები მომენტალური განვადება ოვერდრაფტები საკრედიტო ბარათები სესხები ბინის რემონტისათვის იპოთეკური სესხები

დეკ-2013

წილი

დეკ-2014

წილი

ცვლილება – პროცენტი

ცვლილება – თანხა

3,871

100%

4,862

100%

26%

991

57 1,706

1% 44%

48 2,106

1% 43%

-15% 23%

-9 400

226 67

6% 2%

368 70

8% 1%

63% 5%

142 3

503

13%

562

12%

172 1,141

4% 29%

219 1,489

5% 31%

28% 30%

47 348

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საბანკო სისტემის საკრედიტო პორტფელის ხარისხი 2014 წლის ბოლოსთვის დამაკმაყოფილებლად გამოიყურება. უმოქმედო სესხების წილი მთლიან საკრედიტო

პორტფელში პრაქტიკულად არ შეცვლილა, თუმცა შემცირდა ნეგატიური სესხების წილი. შედარების მიზნებისთვის, საერთაშორისოდ აღიარებული 90 და მეტი დღით ვადაგადაცილებული სესხების წილი მთლიანი საკრედიტო პორტფელის (ბანკთაშორისის გარდა) 3.1%-ს შეადგენს და 2013 წლის ანალოგიური მაჩვენებლის ტოლია, რაც შესადარის ქვეყნებს შორის ერთ-ერთი საუკეთესო მაჩვენებელია. სეგმენტების მიხედვით პორტფელის ხარისხი მნიშვნელოვნად განსხვავდება. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ პორტფელის ზრდის ტემპის შენელების პარალელურად, მოსალოდნელია მცირე, საშუალო და საცალო სეგმენტებში პორტფელის ხარისხის გაუარესება. ცხრილი N 3.4 პორტფელის ხარისხი სეგმენტების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) სეგმენტი კორპორატიული

ნეგატიური სესხები 21.1%

უმოქმედო სესხები 13.9%

საშუალო რეზერვი 8.0%

მცირე და საშუალო

8.1%

4.2%

4.6%

საცალო

7.2%

3.8%

4.9%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.7 90 და მეტი დღით ვადაგადაცილებული სესხები ესტონეთი თურქეთი საქართველო ბელორუსია პოლონეთი ლატვია სლოვაკეთი ჩეხეთი რუსეთი სომხეთი კოსოვო ლიტვა მაკედონია მოლდოვა რუმინეთი სლოვენია ბოსნია ჰერცოგოვინა უნგრეთი ყაზახეთი ხორვატია უკრაინა ტაჯიკეტი საბერძნეთი კვიპროსი 0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

მონაცემებს შორის შესაძლოა იყოს რამდენიმეთვიანი განსხვავება . გამოყენებულია უახლესი ხელმისაწვდომი თარიღები. წყარო: საერთაშორისო სავალუტო ფონდი,, საქართველოს ეროვნული ბანკი

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

პორტფელის დამაკმაყოფილებელი ხარისხის პარალელურად, სისტემაში სამივე სეგმენტის კუთხით შეინიშნება მსესხებელთა ფინანსური ტვირთის ზრდა. აღნიშნული განაპირობა როგორც კომერციული ბანკების მიერ დაფინანსების მიღების სანაცვლოდ მოთხოვნების შედარებით შერბილებამ, ასევე წლის ბოლოსკენ ლარის გაცვლითი კურსის ცვლილებამ (აშშ დოლარში ვალდებულებების მქონე მსესხებლებისათვის). მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი პრაქტიკა საერთაშორისო დონეზეც არსებობს, ამ კუთხით ვალის ტვირთის ზრდა არასასურველია. გაცვლითი კურსის ცვლილების ზეგავლენა და სესხების დაგრძელვადიანების ეფექტი დეტალურად იხილეთ მაკროპრუდენციული ანალიზის ნაწილში.

2013 წლიდან საბანკო სისტემაში აქტიურად დაიწყო ცვლადგანაკვეთიანი სესხების გაცემა; აღნიშნულმა 2014 წლის ბოლოსათვის მთლიანი საკრედიტო პორტფელის (წმინდა) 16% შეადგინა. საერთაშორისო საპროცენტო განაკვეთების ისტორიულად დაბალ დონეზე არსებობამ, რომელიც უმთავრესად ეხება ლონდონის ბანკთაშორისი შეთავაზების განაკვეთს (LIBOR), შესაძლოა შექმნას დამატებითი ტვირთი ბიზნეს მსესხებელთა ვალის მომსახურეობის ნაწილში. ცალკე უნდა აღინიშნოს, რომ ბანკების მხრიდან ცვლადგანაკვეთიანი სესხების რისკის მართვა საჭიროებს სრულყოფას. 18%

2,500

16% 2,000

14% 12%

1,500

10% 8%

მილიონი ლარი

დიაგრამა N 3.8 ცვლად განაკვეთიანი სესხების მოცულობა და თანაფარდობა (წმინდა)

1,000

6% 4%

500

2% 0%

წმინდა ცლადგანაკვეთიანი სესხების მოცულობა წმინდა ცლადგანაკვეთიანი სესხების წილი მთლიან საკრედიტო პორტფელში

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ბოლო პერიოდში გამოიკვეთა რამდენიმე საყურადღებო სექტორი, რომელიც ეროვნული ბანკის მხრიდან დამატებით შესწავლასა და აქტიურ მონიტორინგს მოითხოვს. ხსენებულ სექტორებს განეკუთვნება უძრავი ქონების მენეჯმენტი, დეველოპმენტი და სასტუმროები და ტურიზმი. უძრავი ქონების მენეჯმენტისა და დეველოპმენტის სექტორებში საშუალოვადიან პერსპექტივაში შეინიშნება მიწოდების ზრდა როგორც კომერციული და საოფისე, ასევე საცხოვრებელი ფართების ნაწილში. ამასთან, აღნიშნულის პარალელურად, წლის ბოლოსკენ შეინიშნება არასახარბიელო ტენდენციები უძრავ ქონებაზე დადებული გარიგებების ნაწილში. მიწოდების სიჭარბე შეინიშნება საშუალოვადიან პერსპექტივაში სასტუმროების ნაწილშიც ტურისტული კუთხით ორ უმთავრეს ქალაქში – თბილისსა და ბათუმში, მაშინ, როდესაც 2014 წელს შენელდა უცხო ქვეყნებიდან ვიზიტორთა ზრდა. საცალო პროდუქტების კუთხით, ვალის ტვირთის ზრდა განაპირობა შემოსავლის დადასტურების მოთხოვნების გაიოლებამ და სამომხმარებლო სესხების კიდევ უფრო დაგრძელვადიანებამ. ბოლო პერიოდის ანალიზმა აჩვენა, რომ საგრძნობლად გააქტიურებულია ე.წ. „პორტირების“ აქციები, ახალი პოტენციური საცალო მსესხებლების ზრდის გარეშე.

ცხრილი N 3.5 სასესხო პორტფელის კატეგორიები და ფორმირებული რეზერვი კატეგორია (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) სტანდარტული

თანხა (მილიონი ლარი) 11,339 1,627 639 988 535 252 201 12,966

ნეგატიური სესხები საყურადღებო

უმოქმედო სესხები არასტანდარტული საეჭვო უიმედო სულ:

წილი 87.5% 12.5% 4.9% 7.6% 4.1% 1.9% 1.6% 100%

რეზერვი 2% 33% 11% 48% 30% 51% 93% 6%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.9 პორტფელი ხარისხობრივი მაჩვენებლების მიხედვით (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) 18.0% 16.0% 14.0% 12.0% 10.0% 8.0% 6.0% 4.0% 2.0% დეკ-14

ნოემ-14

ოქტ-14

სექ-14

აგვ-14

ივლ-14

ივნ-14

მაის-14

აპრ-14

მარ-14

თებ-14

იან-14

დეკ-13

ნოემ-13

ოქტ-13

სექ-13

აგვ-13

ივლ-13

ივნ-13

მაის-13

აპრ-13

მარ-13

თებ-13

იან-13

დეკ-12

0.0%

90 და მეტი ვადაგადაცილებული სესხები (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) უმოქმედო სესხები ნეგატიური სესხები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.10 სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვის მთლიან პორტფელთან თანაფარდობა 25.0%

20.0%

15.0%

10.0%

5.0%

რეზერვი / სესხები (საბალანსო) რეზერვი / სესხები (საბალანსო) 2005 წლიდან წმინდა ჩამოწერილი სესხების აღდგენის ეფექტით

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დეკ-14

აგვ-14

აპრ-14

დეკ-13

აგვ-13

აპრ-13

დეკ-12

აგვ-12

აპრ-12

დეკ-11

აგვ-11

აპრ-11

დეკ-10

აგვ-10

აპრ-10

დეკ-09

აგვ-09

აპრ-09

დეკ-08

აგვ-08

აპრ-08

დეკ-07

აგვ-07

აპრ-07

დეკ-06

აგვ-06

აპრ-06

დეკ-05

0.0%

დიაგრამა N 3.11 მთლიანი სასესხო პორტფელის დინამიკა წმინდა ჩამოწერილი სესხების აღდგენის ეფექტით 16,000 14,000

მილიონი ლარი

12,000 10,000 8,000 6,000

4,000 2,000

აგვ-14

დეკ-14

აგვ-14

აპრ-14 აპრ-14

დეკ-14

დეკ-13 დეკ-13

აგვ-13

აპრ-13

დეკ-12

აგვ-12

აპრ-12

დეკ-11

აგვ-11

აპრ-11

აგვ-10

დეკ-10

აპრ-10

დეკ-09

აგვ-09

აპრ-09

დეკ-08

აგვ-08

აპრ-08

აგვ-07

დეკ-07

აპრ-07

დეკ-06

აგვ-06

აპრ-06

დეკ-05

სესხები (საბალანსო) წმინდა ჩამოწერილი სესხების აღდგენის ეფექტით სესხები (საბალანსო) წმინდა ჩამოწერილი სესხების აღდგენის ეფექტით 12/2005 თარიღის ფიქსირებული კურსით

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.12 სესხების ჩამოწერა და ამოღება

60 50 40 30 20 10

სესხების ჩამოწერა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ჩამოწერილი სესხების ამოღება

აგვ-13

აპრ-13

დეკ-12

აგვ-12

აპრ-12

დეკ-11

აგვ-11

აპრ-11

დეკ-10

აგვ-10

აპრ-10

დეკ-09

აგვ-09

აპრ-09

დეკ-08

აგვ-08

აპრ-08

დეკ-07

აგვ-07

აპრ-07

დეკ-06

აგვ-06

აპრ-06

დეკ-05

მილიონი ლარი

დიაგრამა N 3.13 პრობლემური აქტივები 4,000

50.0%

40.0%

3,000 30.0% 2,000 20.0%

1,000 10.0%

სექ-14

დეკ-14

ივნ-14

მარ-14

დეკ-13

სექ-13

ივნ-13

მარ-13

სექ-12

დეკ-12

ივნ-12

მარ-12

სექ-11

დეკ-11

ივნ-11

მარ-11

დეკ-10

სექ-10

ივნ-10

მარ-10

სექ-09

დეკ-09

ივნ-09

მარ-09

დეკ-08

სექ-08

ივნ-08

მარ-08

0.0% დეკ-2007

ნეგატიური ინვესტიციები დასაკუთრებული ქონება წმინდა ჩამოწერილი სესხები უმოქმედო სესხები საყურადღებო სესხები ნეგატიური პორტფელი / მთლიანი საკრედიტო პორტფელი (ნეგატიური პორტფელი + ნეგატიური ინვესტიციები) / (მთლიანი საკრედიტო პორტფელი + მთლიანი ინვესტიციები)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

4.0%

350

3.5%

300

3.0%

250

მილიონი ლარი

დიაგრამა N 3.14 დასაკუთრებული აქტივები

2.5%

200 2.0% 150 1.5% 100

1.0%

დეკ-14

აგვ-14

აპრ-14

დეკ-13

აგვ-13

აპრ-13

დეკ-12

აგვ-12

აპრ-12

დეკ-11

აგვ-11

აპრ-11

დეკ-10

აგვ-10

აპრ-10

დეკ-09

აგვ-09

აპრ-09

დეკ-08

აგვ-08

აპრ-08

დეკ-07

აგვ-07

აპრ-07

დეკ-06

0 აგვ-06

0.0% აპრ-06

დეკ-05

0.5%

დასაკუთრებული ქონება, მარჯვნივ რეზერვი დასაკუთრებულ ქონებაზე, მარჯვნივ დასაკუთრებული ქონება / (მთლიანი სესხები + დასაკუთრებული ქონება) მარცხნივ

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

მოქმედი ნორმების დახვეწის, სრულყოფისა და რისკ–მენეჯმენტის თვისობრივად ახალ ეტაპზე გადასვლის მიზნებისათვის, საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ მომზადდა ცვლილებების პროექტი „აქტივების კლასიფიცირებისა და შესაძლო დანაკარგების ფორმირების“ მარეგულირებელი ჩარჩოს შესახებ. აღნიშნული პროექტი 2014 წელს ეროვნული ბანკის ორგანიზებით ჩატარებული საერთაშორისო კონფერენციის „საკრედიტო სტანდარტების“ ფარგლებში ჩატარებული

სამუშაოსშემდგომი ეტაპია. კონფერენცია ეხებოდა ეფექტური საკრედიტო სტანდარტების შესახებ ბაზრის მონაწილეთა შეხედულებებისა თუ მოსაზრებების, ასევე, საკონტროლო წერტილების საჭიროების განხილვასა და გაანალიზებას. წარმოდგენილი ცვლილებების პროექტი ითვალისწინებს ე.წ. „სტანდარტული ტიპის“ სესხების იდენტიფიცირებისა და განსაზღვრისთვის კონკრეტული ხარისხობრივი პარამეტრების შემოღებას. აღნიშნული ცვლილებების პროექტის მიხედვით, დაკრედიტების კუთხით საქართველოს ეროვნული ბანკი განსაზღვრავს იმ მინიმალურ ხარისხობრივ, ფინანსურ კოეფიციენტებს, რომელიც მსესხებელმა უნდა დააკმაყოფილოს, რათა ბანკის მხრიდან კლასიფიცირდესროგორც „სტანდარტული“. ზოგიერთი ქვეყანა საზედამხედველო ჩარჩოს ფარგლებში იყენებს ხარისხობრივ და რაოდენობრივ, უმთავრესად ვადაგადაცილებულ დღეებზე დაფუძნებულ პრაქტიკას. ხარისხობრივი პარამეტრები უმეტესწილად არის ზოგადი და ტოვებს ინტერპრეტაციის დიდ საშუალებას. რაც შეეხება რაოდენობრივი, ვადაგადაცილებული დღეების რაოდენობაზე დაფუძნებული შეფასების მიდგომებს, აღნიშნული არაადეკვატურად უნდა შეფასდეს ბანკების მიერ რეფინანსირება/რესტრუქტურიზაციის პრაქტიკის აქტიურად გამოყენების გამო. მსესხებლის გადამხდელუნარიანობის დეტალური ანალიზი არის ის ერთადერთი და სწორი გზა, რომელიც მაქსიმალურად სამართლიანად და ადეკვატურად განსაზღვრავს შესაძლო დანაკარგის მოცულობას. გადამხდელუნარიანობის ანალიზი კი უმთავრესად უნდა ეფუძნებოდეს მსესხებლის ფინანსურ მდგომარეობის და არა ვადაგადაცილებული დღეებისა და სხვა მსგავსი ფაქტორების შეფასებას. წარმოდგენილი ცვლილებების პროექტი დაფუძნებულია საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოების მეთოდოლოგიებზე, საფინანსო შუამავლობის მიხედვით მოწინავე ბაზრებზე არსებულ ფაქტობრივ მაჩვენებლებსა და სხვა მსგავსი ტიპის წყაროებზე. ასევე, გათვალისწინებულია ადგილობრივი კონიუნქტურა, მაგალითად: არსებული საპროცენტო განაკვეთები, სხვადასხვა სექტორების ფაქტობრივი მახასიათებლები და სხვა. ცვლილებების მოცემული პროქტი არ არის საბოლოო ვერსია. საბოლოო ვერსია წარმოდგენილი და დამტკიცებული იქნება ბაზრის მონაწილეთა შენიშვნებისა თუ მოსაზრებების საბოლოო განხილვა–შეჯერების შემდეგ. ჩანართი N 2 აქტივების კლასიფიკაციისა და შესაძლო დანაკარგების რეზერვების შექმნისა და გამოყენების წესში ცვლილებების პროექტი

ინდივიდუალურად შესაფასებელი ბიზნეს სესხები აქტივების კლასიფიკაციის მარეგულირებელ დებულებაში განსაზღვრული მოთხოვნების გარდა, ბიზნეს სესხის სტანდარტულად კლასიფიცირებისთვის, მსესხებლის საშუალო ფინანსური მაჩვენებლები უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ კრიტერიუმებს:  პროცენტის გადაფარვის კოეფიციენტი (EBIT20/საპროცენტო ხარჯები)> =3 [Interest Coverage Ratio (EBIT / Interest Expenses)];  ვალი/ EBITDA21 <= 3.0 [Debt / EBITDA];  კაპიტალი/აქტივები>= 30% [Equity / Assets]; a. “სახელმწიფო ორგანიზაციები”, “საფინანსო ინსტიტუტები“ 20

Earning before interest and tax: შემოსავლები საპროცენტო ხარჯებამდე და გადასახადებამდე. Earning before interest and tax: შემოსავლები საპროცენტო ხარჯებამდე, გადასახადებამდე, ცვეთამდე და ამორტიზაციამდე. 21

კაპიტალი/აქტივები>=20%.  „ლომბარდული სესხები“ – LTV22 <90%. a. „ძვირფასი ლითონებით და ქვებით უზრუნველყოფილი სესხები“ აღნიშნული საშუალო მაჩვენებლები შესაძლოა განსხვავდებოდეს ინდუსტრიებისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკური ფაქტორების გათვალისწინებით. წარმოდგენილი კოეფიციენტები არ იქნება ერთადერთი არგუმენტი, რომელიც განსაზღვრავს მსესხებლის „სტანდარტულად კლასიფიცირების“ საკითხს. წარმოდგენილი ფინანსური კოეფიციენტების არსებობა ბანკების მხრიდან არ უნდა იყოს ინტერპრეტირებული იმგვარად, რომ მსესხებელთა შეფასება დაეფუძნოს მხოლოდ საქართველოს ეროვნული ბანკის საორიენტაციო წერტილებს და რისკის მართვის ფუნქცია გახდეს მექანიკური. მსესხებლის შეფასებისას, სრულყოფილი საკრედიტო ანალიზის ჩარჩოს ფარგლებში, ყურადღება უნდა მიექცეს სხვა მნიშვნელოვან მაჩვენებლებსაც. წარმოდგენილი საორიენტაციო მაჩვენებლებიდან გადახვევის შემთხვევაში, სესხისათვის სტანდარტული კატეგორიის მინიჭებისათვის ბანკს უნდა გააჩნდეს მყარი და კონკრეტული არგუმენტები ბიზნეს და ფინანსური რისკებს კუთხით. მსგავსი სესხების სია და სტანდარტულად კლასიფიცირების არგუმენტები კომერციულმა ბანკებმა უნდა წარმოადგინონ საქართველოს ეროვნულ ბანკში. რისკ–სექტორების მიხედვით ბანკის მიერ მსესხებლის ანალიზისას გამოყენებული უნდა იყოს შემდეგი კოეფიციენტები. ცხრილი N 3.6 კოეფიციენტები სექტორების მიხედვით რისკ სექტორები უძრავი ქონების დეველოპმენტი სამშენებლო მასალების მოპოვება, წარმოება და ვაჭრობა ავტომობილების დილერები სამშენებლო კომპანიები (არა დეველოპერები) უძრავი ქონების მენეჯმენტი სამომხმარებლო საქონლის წარმოება სასტუმროები და ტურიზმი სოფლის მეურნეობა რესტორნები, ბარები, კაფეები და სწრაფი კვების ობიექტები სერვისი ჯანდაცვა ხანგრძლივი მოხმარების სამომხმარებლო პროდუქციის წარმოება და ვაჭრობა ვაჭრობა (სხვა) ფეხსაცმლის, ტანსაცმლის და ტექსტილის წარმოება და ვაჭრობა ფარმაცევტიკა სამომხმარებლო საქონლის ვაჭრობა ბენზინგასამართი სადგურები და ბენზინის იმპორტიორები ტელეკომუნიკაცია მძიმე მრეწველობა ენერგეტიკა (რეგულირებადი სექტორები) წარმოება (სხვა) სხვა (ჯართის ბიზნესის ჩართვით)

Debt / EBITDA 2.50 2.75 2.75 2.50 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 2.75 2.75 3.25 3.25 3.25 3.00 3.00 2.75 3.50 2.75 2.75

EBIT / Interest Expenses 3.50 3.25 3.25 3.25 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 3.00 2.75 2.75 2.75 2.75 2.75 2.75 2.50 3.25 3.25

მცირე და საშუალო საკრედიტო პორტფელში არსებული ბიზნეს სესხებისათვის სექტორების გათვალისწინებით ვალი/EBITDA უნდა იყოს 20%-ით უფრო ნაკლები, ხოლო EBIT/საპროცენტო ხარჯები 20%-ით უფრო მეტი. მიკრო სესხების პორტფელში არსებულ მსესხებლებთან მიმართებაში, შესაძლებელია განსხვავებული მიდგომების გამოყენება, რომლებიც უნდა შეთანხმდეს ეროვნულ

Loan to Value Ratio: სესხით გირაოს ღირებულების გადაფარვის კოეფიციენტი.

ბანკთან. „სახელმწიფო ორგანიზაციები“ - აღნიშნულ სექტორში წარმოდგენილი კომპანიები უნდა შეფასდეს შესაბამისი სექტორის მოთხოვნების გათვალისწინებით. ლევერიჯის მაჩვენებელი (კაპიტალი/აქტივებთან) უნდა იყოს გამოყენებული ისეთ იურიდიულ პირებთან მიმართებაში, რომლებიც აწვდიან საჯარო სერვისს. თუკი სექტორში არსებულ სამეურნეო ერთეულზე წარმოდგენილია სახელმწიფოს უპირობო (ფინანსთა სამინისტრო) გარანტია, ხსენებული სამეურნეო ერთეულის ფინანსური კუთხით შეფასებას შესაძლოა დაეთმოს ნაკლები ყურადღება. „ლომბარდული სესხები“ - ძვირფასი ლითონებით უზრუნველყოფილი სასესხო პორტფელისთვის მნიშვნელოვანია LTV კოეფიციენტი. მსესხებელი ვერ იქნება სტანდარტულად კლასიფიცირებული, თუკი მისი უზრუნველყოფა ადეკვატურად ვერ ფარავს არსებულ სესხებს. LTV კოეფიციენტის დათვლისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს უზრუნველყოფის უახლესი საბაზრო ღირებულება. „პროექტების ფინანსირება“ - პროექტების დაფინანსებისას, როდესაც საწყისი წლების მანძილზე პროექტი შესაძლოა არ იყოს მომგებიანი, ბანკმა საორიენტაციო კოეფიციენტები უნდა გაითვალისწინოს პროექტით განსაზღვრული გასაშუალოებული მაჩვენებლების შესაბამისად. „სასაქონლო პროდუქტებით ვაჭრობა“ - სასაქონლო პროდუქტებით (საქონელი, რომელიც ივაჭრება აქტიურად და ფასი განისაზღვრება საერთაშორისო ბაზრებზე) ვაჭრობისას, როდესაც ხდება კონკრეტული სავაჭრო ოპერაციის დაფინანსება, მსესხებელმა შესაძლოა ვერ დააკმაყოფილოს მთავარი საორიენტაციო კოეფიციენტები. მსგავს შემთხვევებთან მიმართებაში ბანკს უნდა გააჩნდეს შიდა პოლიტიკაპროცედურები, რომლითაც განისაზღვრება ადეკვატური მოცულობის მარჟა ფასების შესაძლო ცვლილების შედეგად გამოწვეული ზარალის მიტიგაციისთვის. ინდივიდუალურად შესაფასებელი სესხების გრადაცია აღნიშნული დებულების მიზნებისთვის ინდივიდუალურად შესაფასებელი ბიზნეს სესხები უნდა დაიყოს შემდეგ სეგმენტებად: მიკრო, მცირე საშუალო და კორპორატიული. თითოეული კომერციული ბანკი ვალდებულია იქონიოს შიდა პოლიტიკაპროცედურები, რომლითაც განისაზღვრება წარმოდგენილი სეგმენტების მახასიათებლები, რომელიც უნდა შეთანხმდეს საქართველოს ეროვნულ ბანკთან. ამასთანავე, სავალდებულოა, რომ პოლიტიკა-პროცედურები ითვალისწინებდეს სულ მცირე შემდეგ ორ პარამეტრს: სესხების მოცულობა და ბრუნვა-გაყიდვები. როგორც წესი, სესხების მოცულობა, ურთიერთდაკავშირებული ჯგუფის დონეზე, სეგმენტების მიხედვით მოსალოდნელია იყოს შემდეგ ზღვრებთან მიახლოებული: 1. <=250,000 ლარი– მიკრო სესხები 2. >250,000 - <=2,500,000 ლარი–მცირე და საშუალო სესხები; 3. >2,500,000 ლარი -კორპორატიული სესხები. სტანდარტული სესხის დამატებითი ზოგადი პარამეტრი სესხის სტანდარტულად კლასიფიცირებისთვის აუცილებელია, რომ მსესხებელს გააჩნდეს სესხის შემდგომი დაგრძელვადიანების უნარი, რაც მას მისცემს საშუალებას მიიღოს მნიშვნელოვანი შეღავათი გადასახდელებთან მიმართებაში. გრანულარული პორტფელი (საცალო, ბიზნესი). არასრული ისტორიული მონაცემების არსებობის ფონზე, კოლექტიურად შესაფასებელი გრანულარული პორტფელის შესაძლო დანაკარგების რეზერვები არ უნდა იყოს დაფუძნებული მხოლოდ ისტორიულ მონაცემებზე, რადგან ისტორიული მონაცემები შესაძლოა არ იყოს ადეკვატური მიმდინარე პერიოდისათვის.

ისტორიული სტატისტიკური მონაცემების პარალელურად, ბანკმა უნდა გაითვალისწინოს პორტფელის სწრაფი ზრდის ტემპი (როგორც ბიზნეს, ასევე საცალო სესხებთან მიმართებაში) და მისი თანმდევი ეფექტი, ასევე, ყველა შესაძლო ფაქტორი, რამაც შესაძლოა ზეგავლენა მოახდინოს პორტფელის შესაძლო დანაკარგების რეზერვზე. ბანკმა მაქსიმალურად უნდა გაითვალისწინოს აღნიშნული ინფორმაცია. მსგავსი რისკის განმსაზღვრელი ფაქტორები მოიცავს და არ შემოიფარგლება:  ცვლილებები გრანულარული პორტფელის რისკის პროფილში; o გადახდების ფარდობა შემოსავალთან (Payment to Income), LTV და სხვა ხარისხობრივი მახასიათებლები;  ცვლილებები პოლიტიკა-პროცედურებში;  კონცენტრაციის რისკი;  რესტრუქტურიზაციები, ჩამოწერები და საკონტრაქტო პირობების მოდიფიკაციები;  პორტფელში არსებული ტენდენციების ცვლილებები; o ვადაგადაცილებები, უმოქმედო სესხები და სხვა.  ეკონომიკური გარემოს ცვლილება;  სხვა ფაქტორები. ზემოთ წარმოდგენილ ფაქტორებთან მიმართებაში ბანკს შესაძლოა არ ჰქონდეს ზუსტი მაჩვენებლები, რომლის დროსაც გამოყენებული უნდა იქნეს პროფესიული და კონსერვატიული განსჯის ელემენტები. გრანულარულ პორტფელში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ისეთ შემთხვევებს, რომლის დროსაც დაქირავებით მომუშავე მსესხებლის, თანამსესხებლის, თავდების და მისი საოჯახო მეურნეობის ყოველთვიური გადასახდელებისა და ყოველთვიური წმინდა შემოსავლების თანაფარდობა აღემატება ქვემოთ წარმოდგენილ ზღვრებს: სესხებზე ყოველთვიური გადასახდელები / ყოველთვიური წმინდა შემოსავალი მაქსიმალური მაჩვენებელი 30% 35% 40% 45%

ყოველთვიური წმინდა შემოსავლის მოცულობა GEL 1000< 1000-2000 2000-4000 >4000

კოლექტიურად შესაფასებელ პორტფელში მოხვედრილი ბიზნეს მსესხებლების შეფასებისას გამოყენებული უნდა იქნეს ინდივიდუალურად შესაფასებელი ბიზნეს სესხებისათვის წარმოდგენილი მოთხოვნები და ამასთან უფრო კონსერვატიული. სტანდარტულად სესხის კლასიფიცირებისათვის ბანკმა უნდა გაითვალისწინოს, მსესხებლის / ჯგუფისთვის შემოსავლის მინიმალური მოცულობა. სესხის სტანდარტულად კლასიფიცირებისათვის მნიშვნელოვანია, რომ მსესხებელს გააჩნდეს სესხის შემდგომი დაგრძელვადიანების მექანიზმი, რაც მას მისცემს საშუალებას მიიღოს მნიშვნელოვანი შეღავათი ყოველთვიურ გადასახდელებთან მიმართებაში. არაუზრუნველყოფილი სამომხმარებლო მიზნობრიობით გაცემული სესხების (გარდა საკრედიტო ბარათებისა) ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 48 თვეს. ასევე, შეძლებისდაგვარად გათვალისწინებულ უნდა იქნეს სამომხმარებლო პროდუქტის სიცოცხლის ხანგრძლივობისა და სესხის ვადიანობის თანაფარდობა. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილ სესხებს, რომელთა LTV აღემატება:  75% -80% თბილისის, ქუთაისის, ბათუმისა და რუსთავის.

 65%-70% სხვა დასახლებების შემთხვევაში. Loan to Value კოეფიციენტის წარმოდგენილი ზღვრებიდან გადახვევისას, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს უზრუნველყოფის საშუალების ლიკვიდურობის საკითხი.

3.4 მომგებიანობის რისკი 2014 წელს უკუგებამ საშუალო აქტივებსა და კაპიტალზე 2.6 და 14.8 პროცენტი შეადგინა, რაც წინა წლის შესაბამისი მაჩვენებლებისგან მნიშვნელოვნად არ განსხვავდება. საბანკო სისტემის მომგებიანობის მაჩვენებელი ბოლო წლებში სტაბილურობით ხასიათდება და მთლიანობაში დაუახლოვდა კაპიტალზე აქციონერისთვის მისაღებ უკუგებას. დიაგრამა N 3.15 უკუგება კაპიტალსა და აქტივებზე 20% 15% 10% 5%

უკუგება აქტივებზე

უკუგება კაპიტალზე

-5% -10% -15% 2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საბანკო სისტემის მომგებიანობაზე პოზიტიურად იმოქმედა აქტივების ზრდამ და მასშტაბის გამო ეფექტიანობის გაუმჯობესებამ. მთლიანი აქტივების და მთლიანი სესხები შესაბამისად 19.8 და 22.5 პროცენტიანი23 ზრდის პირობებში არასაპროცენტო ხარჯები მხოლოდ 9.8 პროცენტით გაიზარდა. ეფექტიანობის ზრდაზე მიუთითებს ხარჯების შემოსავლებთან თანაფარდობის კოეფიციენტის 52.5 პროცენტიდან 49.6 პროცენტამდე კლება. მეორე მხრივ, მომგებიანობის გაუმჯობესებაზე ნეგატიურად მოქმედებდა ის გარემოება, რომ 2014 წელს შემცირდა საპროცენტო სპრედი, რაც დეპოზიტებთან შედარებით სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების მეტად შემცირების შედეგს წარმოადგენდა. ასევე, აქტივებთან შედარებით არასაკმარისად გაიზარდა არასაპროცენტო შემოსავლები და შემცირდა ლიკვიდური აქტივების მომგებიანობა ბანკთაშორის ანგარიშებსა და დეპოზიტებზე დარიცხული საპროცენტო შემოსავლების, სადეპოზიტო სერტიფიკატებისა და სახაზინო ვალდებულებების შემოსავლიანობის კლების შედეგად. თუმცა, აღნიშნული ეფექტის გავლენა მომგებიანობაზე მცირეა. მნიშვნელოვნად გაიზარდა საცალო სესხების წილი, რომელიც, შემოსავლიანობის თვალსაზრისით, შედარებით მაღალი საპროცენტო განაკვეთით ხასიათდება. თუმცა აღსანიშნავია, რომ საცალო სესხები უფრო მეტ საოპერაციო ხარჯებთან და ასევე მოსალოდნელ (კოლექტიური გაუფასურება) საკრედიტო რისკების ხარჯებთან არის დაკავშირებული, რაც მომდევნო პერიოდში რეალიზდება და სპრედის გაზრდილ სარგებელს შეამცირებს. დამატებით, სებ-ის შეფასებით, საკრედიტო სტანდარტები საკმაოდ გაიოლებულია და შედეგად მოსალოდნელია, რომ საშუალოვადიან პერიოდში 23

კურსის ეფექტის ჩათვლით.

მისაღები მომგებიანობის ნაწილი გარკვეულწილად შემცირდეს. სწრაფი ზრდის ტემპთან დაკავშირებული მოსალოდნელი საკრედიტო დანაკარგების რისკის საკითხი ასევე აქტუალურია მცირე და საშუალო ბიზნესის დაკრედიტების მიმართულებითაც. მომავალზე ორიენტირებული საზედამხედველო მიდგომების ფარგლებში სებ-ი ბანკებთან ერთად აქტიურად მუშაობს ამ ხარვეზების აღმოსაფხვრელად. აღსანიშნავია, რომ საცალო სეგმენტისგან განსხვავებით, კორპორატიულ და მცირე და საშუალო კომპანიებზე გაცემული სესხების შემოსავლიანობა მნიშვნელოვნად შემცირებულია. მიუხედავად ამ პორტფელის ისტორიულად მაღალი საკრედიტო დანაკარგებისა, მასზე შეთავაზებული საპროცენტო განაკვეთები რეკორდულად დაბალია. აღნიშნულის ძირითადი მიზეზი საბანკო სისტემაში არსებული კონკურენციაა, რამაც შესაძლოა შემდგომში ცალკეული ბანკების საბაზრო პოზიციები შეარყიოს. აქედან გამომდინარე, რისკებზე ორიენტირებული ზედამხედველობის პრინციპების გათვალისწინებით, 2014 წლის განმავლობაში კვლავ უფრო მეტი დრო ეთმობოდა ბანკების მომგებიანობის საპროგნოზო მაჩვენებლების განხილვას. ყურადღება მახვილდებოდა ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა მასშტაბის ეფექტი, ბაზრის ნიშის ან/და სხვა კონკურენტული უპირატესობის არსებობა და საპროგნოზო საკრედიტო დანაკარგების შეძლებისდაგვარად შეფასება. დიაგრამა N 3.16 მოგების ზრდის დეკომპოზიცია

2013 წლის მოგება: 389.1 მლნ ლარი 2014 წლის მოგება: 474.8 მლნ ლარი

მლნ ლარი 175

სასესხო პორტფელის ზრდა

125 79.2 75

აქტივების ხარისხის გაუმჯობესება

მასშტაბის გამო ეფექტიანობის ზრდა

12.3

54.5

-25

(14.8) (22.2) (0.2) (23.1)

სპრედის ზრდა ლიკვიდური აქტივების შემოსავლიანობის ცვლილება სხვა არასაპროცენტო შემოსავლების ცვლილება

-75 წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.17 საპროცენტო სპრედი და მასზე მოქმედი ფაქტორები 18% 16% 14% 12%

10%

საპროცენტო სპრედი

აქტივების შემოსავლიანობა

სახსრების ღირებულება

4% 2%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დეკ-14

სექ-14

ივნ-14

მარ-14

დეკ-13

სექ-13

ივნ-13

მარ-13

დეკ-12

სექ-12

ივნ-12

მარ-12

დეკ-11

სექ-11

ივნ-11

მარ-11

დეკ-10

დიაგრამა N 3.18 საბანკო სისტემის წმინდა საოპერაციო მოგება24 900

მილიონი ლარი

800

700 600 500 400 300 200 100 0 იან-08

იან-09

იან-10

იან-11

იან-12

იან-13

იან-14

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.5 საბაზრო რისკი 3.5.1 სავალუტო რისკი საქართველოს საბანკო სისტემის მგრძნობიარობა სავალუტო რისკის მიმართ მაღალია, რადგან ფინანსური ბაზრის ვალდებულებების სტრუქტურის გათვალისწინებით, სესხების ლარიზაცია, გაუმჯობესების მიუხედავად, ჯერაც დაბალია (ფიზიკური პირების სესხების 50 პროცენტზე მეტი და მთლიანი სესხების 40 პროცენტი). საქართველოს ეროვნული ბანკი აგრძელებს მუშაობას სავალუტო რისკის მართვის მიმდინარე მიდგომების სრულყოფის მიმართულებით. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა როგორც უცხოური ვალუტის აქტივების რეზერვის გადაფასებასა და სტრუქტურულ პოზიციასთან დაკავშირებული საფრთხეების შეფასებას, ასევე ბანკების შიდა მოდელების დახვეწას. წლის ბოლოსთვის, რეგიონის ქვეყნების ვალუტების გაზრდილი მერყეობის ფონზე, ეს პროცესი კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდა. თუ არსებული მეთოდოლოგიით დაანგარიშებულ სავალუტო პოზიციას განვიხილავთ, ის საკმაოდ დაბალანსებულია. თუმცა, რადგან აღნიშნული პოზიციის დათვლისას აქტივებში გაითვალისწინება მთლიანი სესხები (და არა წმინდა) და სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვი შექმნილია ლარში, ბანკების რეალური პოზიცია მოკლეა. შედეგად, გაუფასურებისას რეზერვების გადაფასების გათვალისწინებით, ჯამურად ბანკები ზარალობენ. დამატებით, რადგან სააქციო კაპიტალი ლარშია დენომინირებული, გაუფასურების გამო რისკის მიხედვით შეწონილი აქტივების გადაფასება მნიშვნელოვნად ამცირებს ბანკის კაპიტალის ადეკვატურობის კოეფიციენტებს. ასევე, თუ მხედველობაში მივიღებთ საბანკო სისტემის მფლობელობის არსებულ სტრუქტურას, დივიდენდების კონვერტირებისას არარეზიდენტი აქციონერები საკმაოდ დაუცველნი არიან სავალუტო რისკის მიმართ. ცალკე საკითხია კურსის მერყეობით გამოწვეული საკრედიტო რისკი, რომელიც ამავე თავშია ვრცლად მიმოხილული.

მოგება დარეზერვებამდე და ერთჯერად შემოსავალ/ხარჯებამდე

დიაგრამა N 3.19 კომერციული ბანკების საბალანსო და კრებსითი სავალუტო პოზიციები საზედამხედველო კაპიტალთან 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4%

საბალანსო სავალუტო პოზიცია

კრებსითი სავალუტო პოზიცია

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.5.2 საპროცენტო რისკი ამჟამად, საქართველოში მოქმედ ბანკებს სავაჭროდ საკუთრებაში არსებული ფასიანი ქაღალდები თითქმის არ გააჩნიათ, ამიტომაც, საზედამხედველო მიზნებისათვის ბანკების მთლიან ბალანსზე საბანკო წიგნისათვის გათვალისწინებული მიდგომები გამოიყენება. მიუხედავად ამისა, სებ-ი ავალდებულებს ბანკებს, რომელთაც სავაჭრო წიგნი გააჩნიათ, შეიმუშაონ შესაბამისი პროცედურები და სებ-ში წარმოადგინონ ანგარიშგება. მონიტორინგის შედეგად პორტფელის მნიშვნელოვანი ზრდის შესაძლებლობის გამოვლენისას, მოხდება სავაჭრო წიგნის რისკის მართვისათვის განკუთვნილი რეგულაციის ამოქმედება. სხვა თანაბარ პირობებში, თუ ბანკების საპროცენტო ხასიათის აქტივებსა და ვალდებულებებზე განაკვეთების 300 საბაზო პუნქტით ზრდის სტრესს დავუშვებთ, ერთი წლის განმავლობაში სისტემის მასშტაბით მიღებული ზარალი იქნება 46.1 მილიონი ლარი, ხოლო საზედამხედველო კაპიტალის ადეკვატურობის კოეფიციენტი შემცირდება 17.4 პროცენტიდან 17.1 პროცენტამდე. აღნიშნული შედეგი მოიცავს საბალანსო ეფექტს სააღრიცხვო პერიოდში. ასევე საყურადღებოა სტრესის გავლენა ეკონომიკურ ღირებულებაზე, რომელიც მოგებაზარალზე პირდაპირ არ აისახება, თუმცა გავლენას ახდენს ბანკის საბაზრო ღირებულებაზე. ამ მხრივ, საპროცენტო რისკის უფრო ზუსტ შეფასებას რიგი ფაქტორები ართულებს, მათ შორის, კონკურენციის ხელშეწყობისათვის სებ–ის მიერ შემოღებული სესხის წინსწრებით დაფარვის საკომისიოს 2 პროცენტიანი ლიმიტი, ადგილობრივ და უცხოურ ბაზრებზე ერთსა და იმავე უცხოური ვალუტით მოზიდული სახსრების ღირებულებას შორის განსხვავება, და ხელშეკრულებებში არსებული ჩანაწერები, რომლის მიხედვითაც, ბაზრებზე საპროცენტო განაკვეთების მნიშვნელოვანი ცვლილების შემთხვევაში, ბანკებს აქვთ უფლება გადახედონ ხელშეკრულების მიხედვით დაფიქსირებულ საპროცენტო განაკვეთებს. საპროცენტო რისკის უფრო სიღრმისეული შეფასებისათვის სებ–მა დანერგა საპროცენტო გეპის25 ახალი ფორმა, რომელშიც საპროცენტო ხასიათის აქტივები და ვალდებულებები უფრო დაწვრილებითაა ჩაშლილი სავალუტო და ვადიანობის ჭრილში და, აგრეთვე, იმის

ერთნაირი ვადიანობის აქტივებსა და ვალდებულებებს შორის სხვაობა

გათვალისწინებით, სახსრები მოზიდულია შიდა თუ უცხოური წყაროებიდან. ამ ფორმის საშუალებით სებ-ი აფასებს, თუ რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებამ ბანკების ეკონომიკურ ღირებულებაზე. გრძელდება მოდელის კალიბრაცია. მისი სრულყოფა დაკავშირებულია ისეთ სირთულეებთან, როგორიცაა ბანკების აქტივებისა და ვალდებულებების რეალური ვადიანობის დადგენა, სარგებლიანობის გრძელვადიანი მრუდის აგება და სხვა. თუმცა, არსებული შეფასებით, ლარით 400, ხოლო უცხოური ვალუტით 200 საბაზო პუნქტით საპროცენტო განაკვეთების ზრდის შედეგი აღნიშნულ მაჩვენებელზე მართვადია და მნიშვნელოვნად ჩამორჩება საერთაშორისო სტანდარტებით დაწესებულ საზედამხედველო კაპიტალის 20 პროცენტიანი ზღვრის ნიშნულს. შესაბამისად, ეს სისტემის მდგრადობას საფრთხეს არ უქმნის. შედარებით მაღალი საპროცენტო რისკის მქონე ცალკეულ ბანკებთან ტარდება მიტიგაციის საზედამხედველო ღონისძიებები. მიმდინარე პერიოდში რისკის ანალიზისას კონცენტრირება ხდება განაკვეთების ზრდის სტრესზე, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ არსებული განაკვეთები საკმაოდ დაბალ ნიშნულზეა. ამასთან, ახალი ბაზელ II/III-ის კაპიტალის ჩარჩოს ფარგლებში, ბანკებმა საზედამხედველო განხილვისათვის წარმოადგინეს საპროცენტო რისკის თავიანთი გათვლები, როგორც შიდა კაპიტალის ადეკვატურობის მართვის პროცესის ნაწილი. ამ მიმართულებით მსხვილი ბანკების შეფასების პროცესი დასრულებულია და იგეგმება სებ-ის პოზიციების ბანკებთან კომუნიკაცია. დიაგრამა N 3.20 საპროცენტო ხასიათის აქტივებით ვალდებულებების გადაფარვა 300% 250% 200% 150%

დეკ-13 დეკ-14

100%

50% 0% 1 თვემდე

1-3 თვემდე

3-6 თვემდე

6-12 თვემდე 1 წელზე მეტი ვადით

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.6 ლიკვიდობის რისკი 3.6.1 ლიკვიდური აქტივების სტრუქტურა 2014 წლის განმავლობაში ლიკვიდური აქტივების მოცულობა მცირე მერყეობით ხასიათდებოდა და მაღალ დონეს ინარჩუნებდა. ლიკვიდური აქტივები მთლიანი აქტივების 22 პროცენტს აღწევს, რაც საკმარისია არასაბანკო დეპოზიტების 39 პროცენტის დასაფარად.

დიაგრამა N 3.21 ლიკვიდური აქტივების დონე 60% 50%

40% 30% 20% 10% 0%

ლიკვიდური აქტივები/მთლიანი აქტივები

ლიკვიდური აქტივები/არასაბანკო დეპოზიტები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საყურადღებოა, რომ მიუხედავად მთლიანი ლიკვიდობის კოეფიციენტის მნიშვნელობის სტაბილურობისა, ვალუტების მიხედვით ლიკვიდობა მნიშვნელოვანი მერყეობით ხასიათდებოდა. ზოგადად, ეროვნული ვალუტის ლიკვიდობის კოეფიციენტი, უცხოური ვალუტის ანალოგიურ მაჩვენებელს აჭარბებს, რაც ძირითადად დაკავშირებულია ლარის ვალდებულებების მოკლევადიანობასთან და ასევე, ლარის ლიკვიდური აქტივების მაღალ შემოსავლიანობასთან. სებ-ი კვლავ აგრძელებდა ლიკვიდობის მონიტორინგს ვალუტების ჭრილში. ლიკვიდური აქტივების სტრუქტურა მნიშვნელოვნად არ შეცვლილა. წლის ბოლოს ნაღდი ფულისა და სავალდებულო რეზერვებზე განთავსებული სახსრების წილის ზრდა ძირითადად კურსის ეფექტმა განაპირობა. უცხოურ ვალუტაში 1 თვემდე გეპის კლების ძირითადი მიზეზი გაცემული სესხების ზრდის გამო უცხოური ვალუტის ლიკვიდობის შემცირება გახდა, თუმცა ისტორიულ ჭრილში ეს მაჩვენებელი კვლავ მისაღებ დონეზე რჩება. დიაგრამა N 3.22 ლიკვიდობის კოეფიციენტები ვალუტების მიხედვით 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25%

ლარი

უცხ. ვალუტა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

სულ

ნოემ-14

სექ-14

ივლ-14

მაის-14

მარ-14

იან-14

ნოემ-13

სექ-13

ივლ-13

მაის-13

მარ-13

იან-13

ნოემ-12

სექ-12

ივლ-12

მაის-12

მარ-12

იან-12

20%

დიაგრამა N 3.23 ლიკვიდობის გეპი: 1 თვემდე აქტივების თანაფარდობა 1 თვემდე ვალდებულებებთან 115% 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80%

75% 70%

ლარი

უცხ. ვალუტა

სულ

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 3.24 ლიკვიდური აქტივების მოცულობა და სტრუქტურა 100%

90% 80%

ლიკვიდური ფასიანი ქაღალდები

70% 60% 50% 40% 30%

20% 10% 0%

დეპოზიტები კომერციულ ბანკებში ნოსტრო ანგარიშები კომერციულ ბანკებში ფულადი სახსრები საქართველოს ეროვნულ ბანკში ნაღდი ფული

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.6.2 ვალდებულებების სტრუქტურა ვალდებულების სტრუქტურაში მნიშვნელოვანი თვისებრივი ცვლილებები არ მომხდარა, თუ არ ჩავთვლით ვადიანი დეპოზიტების წილის მცირედით ზრდას. ამასთან, ბანკები ინარჩუნებენ ვალდებულების სტრუქტურის რისკების შესაბამის ლიკვიდური აქტივების ადეკვატურ დონეს.

დიაგრამა N 3.25 ვალდებულებების სტრუქტურა

2013

მიმდინარე და მოთხოვნამდე დეპოზიტები

2014

ვადიანი დეპოზიტები

20%

38%

სხვა ვალდებულებები

ნასესხები სახსრები

29%

სუბორდინირებული ვალდებულებები

მიმდინარე და მოთხოვნამდე დეპოზიტები ვადიანი დეპოზიტები

20%

37%

სხვა ვალდებულებები

ნასესხები სახსრები

31%

სუბორდინირებული ვალდებულებები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წლის განმავლობაში დეპოზიტები 1.92 მლრდ ლარით (20 პროცენტით)26 გაიზარდა და დეკემბრისათვის 11.6 მლრდ ლარი შეადგინა. დეპოზიტარების სტრუქტურის მიხედვით, ფიზიკური და იურიდიული პირების დეპოზიტების ზრდამ შესაბამისად 21.2 და 18.6 პროცენტი27 შეადგინა. დიაგრამა N 3.26 არასაბანკო დეპოზიტები 6.0 5.5

მლრდ ლარი

5.0 4.5

4.0 3.5 3.0 2.5 2.0

ფიზიკური პირები

იურიდიული პირები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

26 27

გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე 14.9 პროცენტი. გაცვლითი კურსის ეფექტის გარეშე, შესაბამისად, 15 და 14.9 პროცენტი.

დიაგრამა N 3.27 არარეზიდენტი კლიენტების დეპოზიტების წილი 18%

16% 14% 12% 10% 8%

6% 4% 2% 0%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

არარეზიდენტი კლიენტების დეპოზიტების წილი მთლიან არასაბანკო დეპოზიტებში 2014 წლის განმავლობაში მნიშვნელოვნად არ გაზრდილა და დეკემბრისთვის 15.9 პროცენტს შეადგენს. წარმოშობის ქვეყნების მიხედვით ეს დეპოზიტები საკმაოდ დივერსიფიცირებულია, რაც დადებითი ფაქტორია რისკიანობის კუთხით. ამასთან მაღალია ვადიანი დეპოზიტების წილი, რაც გადინების რისკს მნიშვნელოვნად ამცირებს. 2014 წლის განმავლობაში გაგრძელდა არარეზიდენტების ვადიანი დეპოზიტების ნაწილის გადატანა გამოუთხოვად სადეპოზიტო სერტიფიკატებში, რაც სტაბილური დაფინანსების წყაროს წარმოადგენს. ამის მიუხედავად, ამ ტიპის დაფინანსებაზე ჭარბი დამოკიდებულების პრევენციის მიზნით, სებ–ის მიერ 2013 წლიდან დაწესებულია გარკვეული შეზღუდვა. აღნიშნული მიდგომა ითვალისწინებს დამატებითი ლიკვიდობის მოთხოვნას იმ ბანკებისათვის, რომლებშიც არარეზიდენტი დეპოზიტების წილი მთლიანი არასაბანკო დეპოზიტების 10 პროცენტს აჭარბებს. არარეზიდენტების მაღალი წილის მქონე ბანკებში დამატებითი ლიკვიდობის საჭიროება ამცირებს ამ ტიპის დეპოზიტების პორტფელის მოზიდვის სტიმულს, რაც შესაბამისად გამოიხატა 2014 წლის განმავლობაში არარეზიდენტების დეპოზიტების წილის დასტაბილურებაში. იმ არგუმენტით, რომ არარეზიდენტი კლიენტების ნაწილი, რეალურად ქართველები, არიან უცხოური პასპორტით, რიგმა ბანკებმა გამოთქვეს მზადყოფნა გამიჯნონ ასეთი დეპოზიტარები და მათზე არ გავრცელდეს ლიკვიდობის გამკაცრებული მოთხოვნა. შინაარსობრივად, ეს ფაქტორი ისედაც გათვალისწინებულია აღნიშნული მოთხოვნის შემუშავების დროს გაკეთებულ კალიბრაციაში, ამიტომ, არ იგეგმება არსებული მიდგომის მატერიალური ცვლილება. თუმცა, სებ-ი მიესალმება ბანკების ინიციატივას, კვლავაც აგრძელებს დაკვირვებას ბანკების მიერ ლიკვიდობის რისკის პროფილზე, ასეთი დეპოზიტებსა და საერთოდ ფონდირებული სტრუქტურაზე და, პოზიტიური დინამიკის შემთხვევაში, შესაძლოა გადაიხედოს არსებული მოთხოვნები. თავის მხრივ, ბანკების მიერ არარეზიდენტებთან დაკავშირებული გადინების რისკების უკეთ შესწავლა ზედამხედველის მიერ მათ შეფასებაზე დადებითად იმოქმედებს.

დიაგრამა N 3.28 არარეზიდენტების დეპოზიტების სტრუქტურა (2014 წლის დეკემბერი) მლნ ლარი

2,000 1,800 1,600 1,400

ვადიანი, 1187

ფიზიკური, 1272

1,200

1,000 800 600 400

მოთხოვნამდე, 294

იურიდიული, 575

200

მიმდინარე, 366

0 დეპოზიტარი წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

პროდუქტი

დიაგრამა N 3.29 არარეზიდენტების დეპოზიტები ქვეყნების ჭრილში (2014 წლის დეკემბერი)

15% ისრაელი (IL) რუსეთი (RU) 12%

დიდი ბრიტანეთი (GB) გერმანია (DE)

54% 14%

სხვა ქვეყნები

5% წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.6.3 საბითუმო დაფინანსება 2014 წლის განმავლობაში სესხების დეპოზიტებთან თანაფარდობის კოეფიციენტი სტაბილურობას ინარჩუნებდა. საბითუმო დაფინანსების გარე წყაროებიდან მიღებული თანხები საკმაოდ დივერსიფიცირებულია როგორც კრედიტორების ტიპის, ისე დაფარვის ნარჩენი ვადიანობის მიხედვით. 24-36 თვიან პერიოდში კონცენტრირებულია ევრობონდების ძირი ვალდებულებების გადახდა. მოსალოდნელია, რომ ვადის ამოწურვამდე მოხდება ამ თანხების რეფინანსირება. თუმცა, იქედან გამომდინარე, რომ ერთ-ერთ მსხვილი ქართული კომპანიის ევრობონდების ვადიანობაც დაახლოებით იგივე პერიოდში იწურება, სებ-ი ყურადღებით განიხილავს ყველა შესაძლო სცენარს და პოტენციურ გავლენას სისტემის ფონდირებაზე. საბითუმო დაფინანსების 30 პროცენტი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებზე მოდის, 13 პროცენტი – მშობელ/დაკავშირებულ კომპანიებზე, ხოლო 57 პროცენტი – სხვა კერძო ინსტიტუტებზე. დაბალ რისკად შეიძლება შეფასდეს საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მაღალი წილი და დაფარვის გრძელვადიანი გრაფიკი.

თავისთავად, რეგულარულად მიმდინარეობდა შესაბამისი მონიტორინგი და მათი სტრეს-ტესტების უკვე ახალ ჩარჩოში ასახვა.

კოვენანტების28

დიაგრამა N 3.30 მთლიანი სესხების შეფარდება არასაბანკო დეპოზიტებთან 1.95 1.85 1.75 1.65 1.55 1.45 1.35 1.25 1.15 1.05

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ცხრილი N 3.7 საბითუმო დაფინანსების გარე წყაროები და მათი დაფარვის გრაფიკი 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით თვე

1–3

3–6

6–12

12–24

24–36

36–60

>60

ჯამი

5.17%

1.64%

5.34%

13.09%

13.21%

34.32%

15.16%

12.06%

100%

1.03%

0.45%

1.18%

2.57%

5.48%

5.27%

7.98%

5.88%

29.84%

1.15%

0.38%

1.44%

3.78%

0.76%

1.49%

3.36%

1.10%

13.46%

2.99%

0.80%

2.72%

6.75%

6.97%

27.56%

3.82%

5.08%

56.69%

საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები დაკავშირებული/მშობელი ფინანსური ინსტიტუტები სხვა კერძო დაფინანსება

ჯამი

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.6.4 ლიკვიდობის რისკის რეგულირება 2014 წლის დასაწყისში რამდენიმე ცვლილება განხორციელდა ლიკვიდობის საზედამხედველო მოთხოვნებთან დაკავშირებით: უფრო დეტალურად გაიწერა ლიკვიდური აქტივების ცალკეული კატეგორიები, გამკაცრდა მოთხოვნები არარეზიდენტ ბანკებში განთავსებულ რესურსებზე, დაწესდა შეღავათი გრძელვადიან სადეპოზიტო სერტიფიკატებზე, რეპო ოპერაციების ბაზრის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით დაზუსტდა ლიკვიდობის პოზიციაში მისი გათვალისწინების მიდგომები. 2014 წლის განმავლობაში კვლავ მიმდინარეობდა ბაზელ III-ის ლიკვიდობის კოეფიციენტის კალიბრაციის და საბანკო სისტემაში მისი დანერგვის პროცესი, რაც მოკლევადიანი (30 დღემდე) ლიკვიდობის მართვის მიმართულებით თანამედროვე და ეფექტურ მიდგომას წარმოადგენს და იძლევა ამ ტიპის რისკების უფრო სრულყოფილი იდენტიფიკაციის, შეფასების, მონიტორინგისა და კონტროლის საშუალებას. LCR-ის დანერგვა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესებს პრუდენციულ ზედამხედველობას. თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ის არ მოიცავს ლიკვიდობის რისკის რეგულირების 28

სასესხო ხელშეკრულებით დაწესებული შეზღუდვები

ისეთ განუყოფელ ნაწილს, როგორიცაა, მაგალითად, ვალდებულებების გადახდების კონცენტრაცია, რეალურად მოქმედი დაფინანსების საგანგებო გეგმა და სხვა, რასაც ლიკვიდობის რისკის შეფასებებისას ყურადღება ეთმობა. ამასთან, გრძელვადიანი ლიკვიდობის რეგულირების გასაუმჯობესებლად, LCR-ის მოთხოვნის ამოქმედების შემდეგ იგეგმება წმინდა სტაბილური დაფინანსების კოეფიციენტის (NSFR) შემუშავება.

3.7 კაპიტალის ადეკვატურობა საქართველოს საბანკო სისტემა 2014 წლის ბოლოსათვის ინარჩუნებს კაპიტალიზაციის მაღალ დონეს. „ბაზელ I“-ით დათვლილი პირველადი კაპიტალის კოეფიციენტი 13.6 პროცენტს აჭარბებს, ხოლო საზედამხედველო კაპიტალის კოეფიციენტი 17.4 პროცენტს აღწევს, რაც სებ–ის კაპიტალის ადეკვატურობის მინიმალურ მოთხოვნებზე შესაბამისად 5.6 და 5.4 პროცენტული პუნქტით მეტია. ამდენად, მაღალია მარტივი ლევერიჯის კოეფიციენტიც (კაპიტალი/აქტივებთან), რომლის მნიშვნელობა 17.4 პროცენტს აღწევს, ხოლო მაღალი ლიკვიდურობის გამო წმინდა სესხების კაპიტალთან თანაფარდობა 3.41–ის ტოლია. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ბაზელ II/III-ის დანერგვის შედეგად მოცემული „ბაზელ I“-ზე დაფუძნებული კაპიტალის ადეკვატურობის მოთხოვნები ეტაპობრივად შემცირდება ყოველწლიურად, 2017 წელს მის სრულ გაუქმებამდე. 2015 წლიდან „ბაზელ I“-ზე დაფუძნებული მინიმალური მოთხოვნები უკვე 7.6%-და 11.4%-ს შეადგენს. კომფორტულია კაპიტალის ადეკვატურობა განახლებული ბაზელ II/III-ის ჩარჩოს ფარგლებშიც. კერძოდ, პირველადი კაპიტალის კოეფიციენტი შეადგენს 13.1%-ს, ხოლო საზედამხედველო კაპიტალის კოეფიციენტი - 16.5%-ს, რაც კაპიტალის ადეკვატურობის მინიმალურ მოთხოვნებზე შესაბამისად 4.6 და 6 პროცენტული პუნქტით მეტია. ასევე, პოზიტიურად არის შეფასებული კაპიტალის ზრდის რესურსები, როგორც აქციონერთა სიძლიერის, ასევე მომგებიანობის კუთხით. ამასთან, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ბაზელ II/III-ის დანერგვის ფარგლებში უფრო მეტი აქცენტი გაკეთდება ეკონომიკური კაპიტალის შეფასებაზე. დიაგრამა N 3.31 კაპიტალის ადეკვატურობის კოეფიციენტები 20% 18% 16%

14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%

პირველადი კაპიტალი (კკ1)

საზედამხედველო კაპიტალი (კკ2)

კკ1–ის ლიმიტი

კკ2–ის ლიმიტი

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.8 საოპერაციო რისკი 2014 წელს კვლავ გრძელდებოდა საოპერაციო რისკების მართვის ჩარჩოს განვითარება საბანკო სექტორის მასშტაბით. წლის პირველ ნახევარში დამტკიცდა საქართველოს ეროვნული ბანკის საოპერაციო რისკების დებულება29, რომელიც ძალაში შევიდა 2014 წლის 1 სექტემბერს. დებულება წარმოადგენს პრინციპებზე ორიენტირებულ ნორმატიულ აქტს, რომელიც სრულად ითვალისწინებს ბაზელის საბანკო ზედამხედველობის კომიტეტის მოთხოვნებს. დებულების ფარგლებში, კომერციული ბანკებისთვის პირველად ამოქმედდა ბიზნეს უწყვეტობის მართვის (მ.შ. ტესტირების), საინფორმაციო სისტემების აუდიტის ჩატარებისა და აუთსორსინგის რისკის30 მართვის მოთხოვნები. დამატებით, 2014 წელს კომერციული ბანკებისთვის ძალაში შევიდა საოპერაციო რისკების კაპიტალის მოთხოვნები ბაზელ 2-ის საბანკო სტანდარტების შესაბამისად. ასევე, 2014 წელს საქართველოს ეროვნულ ბანკს ეწვია საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მისია, რომელმაც ფინანსური სტაბილურობის შეფასების პროგრამის ფარგლებში აღნიშნა ის პროგრესი, რაც საოპერაციო რისკების მართვამ განიცადა ფონდის წინა პერიოდის (2006 წლის) შეფასებასთან შედარებით. საოპერაციო რისკების ანგარიშგება 2014 წელს დაფიქსირებული ჯამური წლიური მთლიანი დანაკარგების შეფარდება ბაზელ 2-ის მიხედვით დათვლილ მთლიან შემოსავალთან 0.5 პროცენტს შეადგენდა, თანხობრივად - 7.96 მილიონი ლარს. მთლიანი დანაკარგი იმ სახის დანაკარგს წარმოადგენს, რომელიც საოპერაციო მოვლენასთან დაკავშირებულ თავდაპირველ თანხობრივ მაჩვენებელს ითვალისწინებს თანხის ყოველგვარ ანაზღაურება/დაბრუნებამდე. დაფიქსირდა საოპერაციო დანაკარგის 9,138 მოვლენა. საშუალო დანაკარგის მოცულობა 870.82 ლარით განისაზღვრა. დიაგრამა N 3.32 ასახავს საოპერაციო რისკების მთლიანი დანაკარგების დინამიკას 2013-2014 წლებისთვის. დიაგრამა N 3.32 2013–2014 წლების მთლიანი დანაკარგების დინამიკა (ლარი) 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000

2014წ. 2013წ.

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი 29

დებულების სრული დასახელებაა „კომერციულ ბანკებში საოპერაციო რისკების მართვის დებულება“. დოკუმენტი ხელმისაწვდომია შემდეგ მისამართზე: https://www.nbg.gov.ge/uploads/legalacts/supervision/2014/saop_risk_20_06_14.pdf 30 აუთსორსინგის რისკი წარმოადგენს საოპერაციო რისკის ერთერთ ნაირსახეობას. აუთსორსინგის რისკი უშუალოდ უკავშირდება ორგანიზაციის მიერ კონკრეტული ბიზნეს პროცესის ან პროცესების ორგანიზაციის ფარგლებს გარეთ გატანას.

საოპერაციო დანაკარგები ძირითადად ფიქსირდება საცალო საბანკო მომსახურების და ასევე, გარკვეულწილად, კომერციულ საბანკო მომსახურების ბიზნეს ხაზში. საცალო საბანკო მომსახურების ბიზნეს ხაზი, უშუალოდ საცალო საბანკო მომსახურებასთან ერთად, ასევე მოიცავს საგადახდო ბარათებთან დაკავშირებულ საოპერაციო დანაკარგებსაც. თუ საოპერაციო რისკების დანაკარგებს მოვლენათა კატეგორიების მიხედვით დავყოფთ, დანაკარგების ყველაზე დიდი წილი (მთლიანი დანაკარგების 29%) კლიენტების, პროდუქტებისა და ბიზნეს საქმიანობის კატეგორიაზე მოდის ხოლო სიდიდით მეორე კატეგორიას (27%) პროცესების მენეჯმენტი წარმოადგენს. ზემოაღნიშნული მონაცემები განსხვავდება 2013 წლის მონაცემებისგან, სადაც პროცესების მართვას ეკავა პირველი ადგილი, ხოლო მას მოსდევდა გარე თაღლითობა. „პროცესების მართვის“ დანაკარგების კატეგორიაში შედის ისეთი მოვლენები, რომლებიც უმეტესწილად ადამიანების, კერძოდ, თანამშრომლების დაუდევრობა/უყურადღებობასა და სავალდებულო ანგარიშგების შეუსრულებლობისაგან გამოწვეულ დანაკარგებს უკავშირდება. 2014 წელს, სიდიდით მესამე ყველაზე მსხვილ მოვლენათა კატეგორიას გარე თაღლითობა (26%) წარმოადგენდა. 2014 წლის საოპერაციო დანაკარგების სტრუქტურა ასახულია გრაფიკ N2-ში. თუ 2014 წლის საქართველოს საბანკო სისტემის მთლიან საოპერაციო დანაკარგებს გლობალურ მონაცემებს31 შევადარებთ, საქართველოში დაფიქსირებული მთლიანი დანაკარგები უმეტესწილად თანხვედრაშია საერთაშორისო მაჩვენებლებთან, სადაც დანაკარგების ყველაზე მსხვილ კატეგორიას კლიენტები, პროდუქტები და ბიზნეს საქმიანობა წარმოადგენს. დიაგრამა N 3.33 საბანკო სისტემის 2014 წლის მთლიანი დანაკარგები მოვლენათა კატეგორიების მიხედვით შიდა თაღლითობა 15% გარე თაღლითობა 27%

პროფესიულ საქმიანობა, სამუშაო გარემო

26%

2% 1%

კლიენტები, პროდუქტები და ბიზნეს საქმიანობა ფიზიკური აქტივებისთვის მიყენებული ზიანი საქმიანობის/ოპერაციების შეფერხება

29% 0%

პროცესების მენეჯმენტი

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

გლობალურ მონაცემებში იგულისხმება საერთაშორისო საანგარიშსწორებო ბანკის (BIS) მიერ ჩატარებული კვლევები საოპერაციო დანაკარგებთან მიმართებაში. ზემოაღნიშნული კვლევები მოიცავდა მრავალ კომერციულ ბანკს მსოფლიო მასშტაბით (თუმცა არა ყველას), ხოლო მონაცემები მთლიანი დანაკარგების შესახებ კომერციული ბანკების მიერ იყო წარდგენილი და შემდგომ ანონიმიზირებული საერთაშორისო საანგარიშსწორებო ბანკის მიერ. (http://www.bis.org/publ/bcbs160a.pdf)

აუთსორსინგი როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, 2014 წელს ამოქმედდა საქართველოს ეროვნული ბანკის საოპერაციო რისკების დებულება. მოცემული დოკუმენტის ფარგლებში, საქართველოს საბანკო სექტორისთვის ძალაში შევიდა აუთსორსინგის რისკის მართვის მოთხოვნები. საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა აქტიურად დაიწყო კომერციული ბანკების აუთსორსინგის რისკის შეფასება. აუთსორსინგის რისკის მართვის ფარგლებში სებ–მა დანერგა ახალი რისკების შეფასების მიდგომა, რომლის მიხედვითაც კომერციული ბანკებს ევალებათ რისკების შეფასების პროცესის განხორციელება მანამ, სანამ გაფორმდება აუთსორსინგული ხელშეკრულება. შესაბამისად, იმისათვის, რომ მოხდეს აუთსორსინგულ/ოფშორინგულ სქემებთან32 დაკავშირებული რისკების ზომიერ და დასაშვებ ფარგლებში მოქცევა, გრძელდება საქართველოს საბანკო სისტემაში მოცემული სახის რისკების პროაქტიული შესწავლა და გამოვლენილი მნიშვნელოვანი სისუსტეების მიტიგაცია. სიზუსტის რისკი 2014 წელს, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა განაგრძო და გააფართოვა კომერციული ბანკების სხვადასხვა საზედამხედველო ანგარიშგების ფორმების სიზუსტის რისკის შემოწმება. დაიწყო ახალი პროექტი, რომელიც უკავშირდება საზედამხედველო კაპიტალთან დაკავშირებული ანგარიშგების და შესაბამისი მონაცემების სიზუსტის რისკის შეფასებას. განხორციელდა ანგარიშგებების ნაწილის დეტალური ანალიზიც, მათ შორის, დაკავშირებული საინფორმაციო სისტემების ადეკვატურობისა და ხარისხის თვალსაზრისითაც. პარალელურად, ეროვნული ბანკი ყურადღებას აქცევს კომერციული ბანკების საინფორმაციო სისტემების ავტომატიზაციისა და კომპლექსურობის დონეს. აღსანიშნავია, რომ ამ მიმართულებით აუცილებელია ბანკებმა გამოყონ სათანადო რესურსი და განავითარონ ე.წ. დამხმარე აქტივები საინფორმაციო ტექნოლოგიების მიმართულებით. საინფორმაციო სისტემების აუდიტი საინფორმაციო სისტემების აუდიტი წარმოადგენს აუდიტის ერთ–ერთ ნაირსახეობას, რომელიც უაღრესად მნიშვნელოვან როლს თამაშობს თანამედროვე კომერციული ბანკების რისკების მართვის პროცესში და, თავის მხრივ, მოიცავს კომერციული ბანკების კიბერ–უსაფრთხოების საკითხსაც. 2014 წელს პირველად დაინერგა საინფორმაციო სისტემების აუდიტის კრიტერიუმები, რომლებიც გათვალისწინებულია საოპერაციო რისკების ახალი დებულებით. აღსანიშნავია, რომ სებ–ის საოპერაციო რისკების მართვის დებულება კომერციულ ბანკებს ავალდებულებს საინფორმაციო სისტემების რეგულარული აუდიტის ჩატარებას. წლის ბოლოს, სებ–მა დაიწყო მუშაობა კომერციულ ბანკებთან საინფორმაციო სისტემების აუდიტის ჩატარების მიმართულებით. მიმდინარე ეტაპზე, მსხვილ კომერციულ ბანკებს მოეთხოვათ საინფორმაციო სისტემების აუდიტის განხორციელება გარე აუდიტორული კომპანიების მეშვეობით. ამავდროულად, მცირე ზომის ბანკებს ეძლევათ შესაძლებლობა, რომ საინფორმაციო სისტემების აუდიტი ჩატარდეს ფინანსური აუდიტის ფარგლებში, საინფორმაციო ტექნოლოგიების გენერალური კონტროლების სრული შეფასების პირობით. საბანკო სისტემის სხვა სექტორებზე დამოკიდებულება ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორი ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული. საბანკო სისტემაც არ შეიძლება განიხილებოდეს როგორც იზოლირებული სისტემა, რომელიც არ არის დამოკიდებული ეკონომიკის სხვა სექტორებზე. შესაბამისად, კვლავ 32

ოფშორინგული სქემა წარმოადგენს აუთსორსინგის ერთ-ერთ ფორმას, სადაც ორგანიზაციის ბიზნეს პროცესი გადის ქვეყნის ფარგლებს გარეთ, მაგრამ ბიზნეს პროცესი რჩება იმავე ორგანიზაციაში (შესაძლოა კომპანიის ჯგუფის დონეზეც), რომლის ნაწილსაც წარმოადგენს არსებული ორგანიზაცია.

აქტუალური რჩება იმ რისკების შეფასება, რომლებიც უშუალოდ უკავშირდება ქვეყნის საბანკო სისტემის სხვა სექტორებზე დამოკიდებულებას. ასეთი სექტორებია: ენერგეტიკა, საინფორმაციო ტექნოლოგიები, ტრანსპორტი და კომუნიკაცია. სასურველია დამყარდეს მჭიდრო ურთიერთობები კრიტიკული სექტორების წარმომადგენლებთან იმისათვის, რომ განხორციელდეს საბანკო სისტემის მოცემულ სექტორებზე დამოკიდებულებიდან გამომდინარე რისკების სათანადო მართვა. საოპერაციო რისკების მართვის პრაქტიკის სხვა ორგანიზაციებისთვის გაზიარება აღსანიშნავია, რომ სებ–ის საოპერაციო რისკებისა და ინფორმაციის დამუშავების განყოფილება მიიწვიეს ნიდერლანდების ბანკის მიერ გამართულ ექსპერტთა პანელზე, რომელიც ქ. ამსტერდამში გაიმართა. ზემოაღნიშნულ ღონისძიებაზე სებ–მა კოლეგებს გაუზიარა გამოცდილება ბიზნეს უწყვეტობისა და კიბერ–შეტევებთან დაკავშირებით. კონფერენციას ესწრებოდნენ ევროპის სხვადასხვა ქვეყნის წამყვანი ექსპერტები საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ზედამხედველობის მიმართულებით. 2014 წლის მანძილზე, სებ–ის საოპერაციო რისკებისა და ინფორმაციის დამუშავების განყოფილებამ საკუთარი გამოცდილება გაუზიარა ყირგიზეთისა და ტაჯიკეთის ცენტრალური ბანკების წარმომადგენლებსაც. გამოცდილების გაზიარების ფარგლებში ჩატარდა ტრეინინგები; განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილდა ბიზნეს უწყვეტობის მართვის საკითხებზე, კიბერ–უსაფრთხოებაზე, აუთსორსინგთან დაკავშირებული რისკების მიტიგაციაზე და კომერციულ ბანკებში საინფორმაციო სისტემების (ტექნოლოგიური) აუდიტის ჩატარების მნიშვნელობაზე. მომავალში გასატარებელი ღონისძიებები საქართველოს ეროვნული ბანკის მიზანია, რომ 2015 წლის ბოლომდე ყველა მოქმედ კომერციულ ბანკს გააჩნდეს სრულყოფილი ბიზნეს უწყვეტობის გეგმა. ბიზნეს უწყვეტობის მართვის ეფექტიანი მექანიზმების არსებობა წარმოადგენს თანამედროვე საბანკო საქმიანობის ერთ–ერთ ძირითად ქვაკუთხედს. შესაბამისად, მომდევნო წელს მნიშვნელოვანი ყურადღება დაეთმობა ბიზნეს უწყვეტობის ტესტირების საკითხს. არსებულ ეტაპზე, საინფორმაციო სისტემების აუდიტის შესახებ ცნობიერების დონე ზოგადად საბანკო სისტემაში არ არის მაღალი. უაღრესად მნიშვნელოვანია საინფორმაციო სისტემების აუდიტის შესახებ ცნობიერების დონის ამაღლება და შემდგომი ღონისძიებების გატარება. 2015 წელს გააქტიურდება მუშაობა კომერციული ბანკების მიერ საინფორმაციო სისტემების აუდიტის ჩატარების მიმართულებით. ამასთან, დიდი როლი ენიჭება საოპერაციო რისკების შესახებ სემინარებისა და ტრეინინგების ჩატარებას, თუმცა ამ მიმართულებით სასურველია, რომ მნიშვნელოვნად გაიზარდოს ჩატარებული ღონისძიებების რაოდენობა. საქართველოს ეროვნული ბანკისთვის პრიორიტეტს წარმოადგენს 2015 წელს ზემოაღნიშნული ღონისძიებების ჩატარება. დამატებით, იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველოში ჯერჯერობით არ არსებობს ერთიანი საოპერაციო დანაკარგების მოვლენების მონაცემთა ბაზა, საჭიროა ახლო მომავალში ერთიანი დანაკარგების ბაზის შექმნა. სხვადასხვა სახის შეღავათებთან ერთად, ერთიანი მონაცემთა ბაზა კომერციულ ბანკებს შესაძლებლობას მისცემს გამოიყენონ მონაცემთა ბაზაში შეყვანილი დანაკარგების შესახებ ინფორმაცია საოპერაციო რისკების მართვის მიდგომების დასახვეწად.

3.9 მაკროპრუდენციული რისკები სებ-ი აგრძელებს დაკვირვებას სისტემური რისკების ისეთ მაჩვენებლებზე, რომლებმაც შეიძლება მატერიალური გავლენა იქონიოს საბანკო სისტემაზე. სისტემური

რისკების იდენტიფიცირება და მონიტორინგი ძირითადად თემების მიხედვით სპეციალიზებულ ჯგუფებში ხორციელდება, ხოლო შემდეგ, ზედამხედველებთან ერთად ხდება იმ ბანკების მონიტორინგი, რომელთაც მოცემული სისტემური რისკისადმი სისუსტე გააჩნიათ. ასეთი რისკების ნაწილის შესახებ ინფორმაცია მოცემულია წინამდებარე ანგარიშის სხვადასხვა სექციაში. უშუალოდ რისკების შეფასებისას, ზოგად მაკროეკონომიკურ პარამეტრებთან ერთად, გაითვალისწინება ცალკეული სექტორის ტენდენციები. მაგალითად, მიმდინარე პერიოდში შეინიშნება მაღალი კლასის სასტუმროების მშენებლობის მკვეთრი ზრდა, რამაც რეგიონში არსებული სიტუაციის გამო, ტურისტების შემოდინების შენელების პარალელურად, შესაძლოა ამ ტიპის მომსახურების ზედმეტი მიწოდება და სასტუმროების დაბალი დატვირთულობა გამოიწვიოს. ასევე, 2015-2016 წლებში დაგეგმილია ახალაშენებული საცხოვრებელი ბინების მაღალი მიწოდება. მართალია, ბანკების მიერ ამ სექტორის დაფინანსება შეზღუდულია, თუმცა წლის ბოლოს ქირის კლების, ყიდვა-გაყიდვის ტრანზაქციების შემცირების, ლარის გაუფასურებისა და ეკონომიკური აქტივობის მოსალოდნელი შენელების გათვალისწინებით, ბინების ფასებზე მეტი დაწოლა გაზრდის უძრავი ქონებით უზრუნველყოფით გაცემული სესხების საკრედიტო რისკებს. მომავალზე ორიენტირებული საზედამხედველო მიდგომების ფარგლებში, სწორედ ასეთ შეფასებებზე დაყრდნობით ხდება ფინანსური რისკებისა და მაკროპრუდენციული პოლიტიკის განყოფილების მიერ სტრეს-ტესტების ძირითადი პარამეტრების პერიოდული გადახედვა და მათი ბანკებისთვის გაცნობა. კომერციულ ბანკებთან კოორდინაციით განხორციელდა მიკრო სტრეს-ტესტების დანერგვის სამუშაოები. ასევე, ბოლო გაანგარიშებებში აისახა რეგიონში მიმდინარე არასტაბილურობისა და ვალუტების გაუფასურების სცენარები; გაკეთდა გათვლები როგორც მაკრო მოდელირებით, ისე ტრანზაქციის დონეზე ცალკეული ბანკების ბალანსის ელემენტების დასტრესვით და შედეგების აგრეგირებით. არსებული შეფასებით, საბანკო სისტემის დონეზე უმოქმედო სესხებისა და სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვის (სშდრ) ელასტიურობა გაცვლითი კურსის მიმართ დაახლოებით 2.0-3.2 ზღვარშია33. სხვადასხვა ალბათური სტრეს-სცენარების ანალიზით საბანკო სისტემა ჯამურად ინარჩუნებს კაპიტალის ადექვატურობას საზედამხედველო ნორმასთან ახლოს. ამასთან, მნიშვნელოვანია საოპერაციო მომგებიანობისა და რესტრუქტურიზაციის ფაქტორებთან ერთად, არსებული მფლობელობის სტრუქტურისა და განვითარებაზე ორიენტირებული საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მოსალოდნელი მხარდაჭერიდან გამომდინარე ბანკების მიერ კაპიტალის ზრდის უნარი. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სისტემის მდგრადობასა თუ რომელიმე ბანკის გადახდისუნარიანობას საფრთხე არ ექმნება. მნიშვნელოვანია, რომ სცენარების ანალიზმა მოიცვა, მათ შორის, რეგიონის ქვეყნებიდან ეკონომიკური პრობლემების გადმოდების შესაძლებლობები. ამ მხრივ, ბანკებს სესხები თუ სხვა პირდაპირი რისკის პოზიცია არ გააჩნიათ, არაპირდაპირ, ამ ქვეყნებთან სავაჭრო და სხვა ეკონომიკური კავშირების მქონე კომპანიების დაფინანსება კი დაახლოებით მთლიანი საკრედიტო პორტფელის 3.7%-ია. 33

ეკონომიკური ლიტერატურის მიხედვით, ფინანსური სექტორის დოლარიზაციისა და საშუალო ვალის ტვირთის გათვალისწინებით, მსგავსია სხვა ქვეყნების გამოცდილება. მეორე მხრივ, ნაკლებად მკაცრია ბანკების შიდა შეფასებები. ასევე, ჯამურად უფრო დაბალ გავლენას პროგნოზირებს „ფინანსური სექტორის შეფასების პროგრამის“ ფარგლებში საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ ქართული ფინანსური სექტორისთვის შექმნილი მოდელი. მიუხედავად ამისა, სებ-ი ინარჩუნებს კონსერვატიულ მიდგომას და მეტად ეყრდნობას საკუთარ შეფასებას.

სტრეს-ტესტები და ჩარჩოს განვითარებისა და დანერგვის სამუშაოები კვლავ გაგრძელდება. ბანკების მიერ შერჩეული რიგი მიდგომები დასახვეწია და გასაუმჯობესებელია ანგარიშგების ხარისხი და ავტომატიზაცია, რის თაობაზეც ეცნობათ შესაბამის ინსტიტუტებს. მიმდინარე პერიოდში უშუალოდ მაკრო სტრესის სცენარის ცვლილება არ მომხდარა, რადგან მიუხედავად ლარის გაცვლითი კურსის მერყეობისა, არსებული რეალური კურსი კვლავ წონასწორობის ფარგლებშია. მეორე მხრივ, ლარი ნომინალურად გაუფასურდა აშშ დოლართან, რომელშიც დენომინირებულია ბანკების სასესხო პორტფელის ნახევარზე მეტი. კონტრციკლური საზედამხედველო მიდგომების ფარგლებში, რადგან ამ კუთხით რისკი ნაწილობრივ უკვე რეალიზდა, სებ-ი განიხილავს უცხოური ვალუტის სესხებზე დამატებით საბაზრო რისკის მიხედვით შეწონვის არსებული განაკვეთის შემცირების შესაძლებლობას, რათა არ შემცირდეს რეალური სექტორის დაკრედიტება. ცხადია, მნიშვნელოვანია პარალელურად ზარალის რეალიზებასა და სესხების ზრდაზე დაკვირვება, რის გამოც არ ხდება ასეთი ინსტრუმენტის მყისიერად ამოქმედება. საკრედიტო ციკლების მონიტორინგის მიზნით გრძელდება ბაზელის მეთოდოლოგიით გაანგარიშებული სესხები/მშპ–თან გეპზე დაკვირვება. სტატისტიკურად, ეს ინდიკატორი კარგად აღწერს ბანკების აქტივობას და სწორ გამაფრთხილებელ სიგნალს იძლევა, თუმცა დოლარიზებული ეკონომიკებისთვის გამოუსადეგარი ხდება კურსის მერყეობისას. ამ შემთხვევაშიც, მეოთხე კვარტალში გეპის ზრდა ძირითადად განაპირობა კურსის ეფექტმა. ჯამურად წლის განმავლობაში საკრედიტო აქტივობა ნორმის ფარგლებში ფიქსირდებოდა, შედარებით მაღალი ზრდით საცალო სეგმენტში. უფრო საყურადღებოა, რომ ამ მხრივ შეინიშნებოდა საკრედიტო სტანდარტების შემსუბუქება, რაც გასულ წლებში იქნა იდენტიფიცირებული. შესაბამისად, ბანკებთან კომუნიკაციით მიმდინარეობს მუშაობა მაკროპრუდენციულ ინსტრუმენტებზე, მათ შორის, როგორც სესხის გაცემისას დასაცავ რიგ კოეფიციენტებზე (იხ. ჩანართი N 2 საკრედიტო რისკების სექციიდან), ასევე მთლიანად საცალო (იპოთეკების გარდა) დაკრედიტების ზრდის ტემპის შეზღუდვაზე. სებ-ი დააკვირდება შემდგომ დინამიკას მიმდინარე წლის დასაწყისში და გადაწყვეტს ამ ინსტრუმენტის გამოყენების მიზანშეწონილობას. მნიშვნელოვანია, რომ სამომხმარებლო სესხების დაბალი ზრდა სასურველია მაკრო კუთხითაც, სავაჭრო ბალანსის გაუმჯობესების მხრივ. გააქტიურდა ანალიტიკური სამუშაოები არასაბანკო ფინანსური სექტორის მიმართულებით. არაფორმალურ ფინანსურ ორგანიზაციებსა და ლომბარდებზე ჩატარებული კვლევებზე დაყრდნობით გამოიკვეთა, რომ ამ სეგმენტს საბანკო სისტემის მსესხებლების ჯამურ ვალის ტვირთზე მატერიალური გავლენა აქვს მაშინ, როცა ხშირად კლიენტის ამ დავალიანებებზე ინფორმაცია არ მიეწოდება საკრედიტო საინფორმაციო ბიუროს. შედეგად, ბანკი ვერ ახერხებს კლიენტის რეალური გადახდისუნარიანობის შეფასებას. ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად იგეგმება საკანონმდებლო ცვლილებებზე მუშაობა, რათა საკრედიტო საინფორმაციო ბიურომ მაქსიმალურად მოიცვას არასაბანკო სექტორი, მათ შორის, როგორც სებ-ის მიერ არალიცენზირებული საკრედიტო ინსტიტუტები. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სებ-ში შეიქმნა ფინანსური სტაბილურობის კომიტეტი, რომლის მთავარი ამოცანაა ფინანსური სტაბილურობის პოლიტიკის შემუშავება და განხორციელება. როგორც კომიტეტის მუშაობასთან დაკავშირებული საკითხები, ასევე ფინანსური სტაბილურობის ძირითადი გამოწვევები განხილული იქნება ფინანსური სტაბილურობის ყოველწლიურ ანგარიშში, რომლის განახლებული ვერსიაც 2015 წლის მეორე ნახევარში გამოქვეყნდება.

დიაგრამა N 3.34 სესხების მშპ–სთან თანაფარდობის გეპი 50% 45% 40%

35% 30% 25% 20% 15%

10% 5% 0%

სესხები/მშპ

ტენდენცია

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

3.10 მომხმარებელთა უფლებების დაცვა 2014 წელი საინტერესო და მნიშვნელოვანი იყო მომხმარებელთა უფლებების დაცვის მიმართულებით. შენარჩუნდა საბანკო სექტორის მიერ მომხმარებელთა ინტერესების გათვალისწინების ტენდენცია. ასევე, ბანკები გააქტიურდნენ მომხმარებელთა ფინანსური განათლების დონის ამაღლების კუთხით. გარდა ზემოაღნიშნულისა, საცალო ფინანსურ ბაზარზე გააქტიურდნენ მცირე მოცულობის მოკლევადიანი სესხის გამცემი ორგანიზაციები. მომხმარებლების მხრიდან მიღებულმა ინფორმაციამ მსგავსი საფინანსო ინსტიტუტების მომხმარებელთა უფლებების დაცვის კუთხით რეგულირების საჭიროებაც ცხადყო. 2011 წლის ივნისი - 2014 წლის დეკემბრის პერიოდში ბანკებში დაფიქსირებული და დღევანდელი მდგომარეობით განხილული პრეტენზიების 39% ბანკებმა საფუძვლიანად მიიჩნიეს და მომხმარებლის სასარგებლოდ გადაწყვიტეს, ხოლო 60% უსაფუძვლო აღმოჩნდა. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ წინა წელთან შედარებით 2014 წელს პრეტენზიების რაოდენობა დაახლოებით 8%-ით გაიზარდა, საფუძვლიანი პრეტენზიების წილი კვლავ დაბალი იყო და 33% შეადგინა. აღნიშნული, ერთი მხრივ, ბანკების მიმართ პრეტენზიების დაფიქსირების მექანიზმის არსებობის შესახებ ცნობადობის ზრდას ცხადყოფს, ხოლო მეორე მხრივ, მომხმარებელთა პრეტენზიების შედეგად კომერციული ბანკების მიერ იდენტიფიცირებული ტექნიკური და მომსახურების ხარისხის მხრივ არსებული ხარვეზების დროულად აღმოფხვრას მიანიშნებს.

დიაგრამა N 3.35 კომერციულ ბანკებში დაფიქსირებული პრეტენზიები, რომელთა განხილვა დასრულებულია (წლების მიხედვით) 3000 2500 2000

ბანკების მიერ მიჩნეულ იქნა უსაფუძვლოდ

1500

ბანკების მიერ მიჩნეულ იქნა საფუძვლიანად

1000 500 0 2012

2013

2014

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს ეროვნული ბანკის მომხმარებელთა უფლებების დაცვის განყოფილებაში სულ 878 პრეტენზია დაფიქსირდა, რაც წინა წლის მაჩვენებელს დაახლოებით 9%–ით აღემატება. პრეტენზიების უმრავლესობა - 719 (82%) – ტელეფონით დაფიქსირდა, მივიღეთ 90 (10%) წერილი, 41 მომხმარებელი (5%) პირადად გვესტუმრა, ხოლო 28 მომხმარებელმა (3%) ელექტრონული ფოსტით მოგვმართა. წინა წლების მსგავსად 2014 წელს ასევე გაგრძელდა მომხმარებელთა მიერ დაფიქსირებული პრეტენზიების შესაბამის ფინანსურ ინსტიტუტებთან და ეროვნული ბანკის სხვა სტრუქტურულ ერთეულებთან დეტალურად განხილვისა და მომხმარებელთან შემდგომი კომუნიკაციის პრაქტიკა, მათთვის კვალიფიციური კონსულტაციის გაწევის მიზნით. ფინანსური განათლება ფინანსური განათლება ერთ-ერთი სერიოზული გამოწვევაა მთელი მსოფლიოსთვის. ეს საკითხი საქართველოსთვისაც საკმაოდ პრობლემატურია, ვინაიდან საკუთარი ბიუჯეტის და ფინანსების სწორად დაგეგმვა სწორედ საშუალო და დაბალი შემოსავლის მქონე მოსახლეობისთვისაა კრიტიკულად მნიშვნელოვანი. კვლევები ადასტურებს პირდაპირ კავშირს ფინანსური განათლების დონესა და მოსახლეობის ვალის ტვირთს შორის. დაბალი ფინანსური განათლების მქონე მოქალაქეებს, როგორც წესი, „ძვირადღირებული“ ქცევა ახასიათებთ, ანუ, კონკრეტული ფინანსური სერვისით სარგებლობის ან პროდუქტის შეძენისას, ისინი არაინფორმირებულ და შესაბამისად, „ძვირ“ გადაწყვეტილებებს იღებენ. ფინანსური განათლების პრობლემებზე ზრუნვა არის ფინანსური სექტორის, ეკონომიკისა და ქვეყნის ინტერესი. ფინანსურ განათლებასთან დაკავშირებული პრობლემების განხილვისა და მათზე რეაგირების მიზნით, 2014 წელს ეროვნული ბანკის მიერ განხორციელდა შესაბამისი ღონისძიებები.  საერთაშორისო კონფერენცია „ფინანსური განათლება - გამოწვევები და პერსპექტივები“ 30 სექტემბერს, სასტუმრო „ჰოლიდეი ინში“, საქართველოს ეროვნული ბანკის ორგანიზებითა და გერმანული შემნახველი ბანკების ფონდის მხარდაჭერით, გაიმართა საერთაშორისო კონფერენცია „ფინანსური განათლება - გამოწვევები და პერსპექტივები“. კონფერენცია მიზნად ისახავდა ფინანსურ განათლებასთან დაკავშირებული პრობლემების იდენტიფიკაციასა და ფინანსური ინსტიტუტების მიერ ამ კუთხით უკვე განხორციელებული და სამომავლოდ განსახორციელებელი ღონისძიებების შესახებ

ინფორმაციის, ასევე, სხვადასხვა დაინტერესებული მხარის შეხედულებების გაზიარებას. შეხვედრაზე განხილული იყო ფინანსური განათლების დაბალი დონის ნეგატიური ეფექტი მომხმარებლის კეთილდღეობაზე და შედეგად, მისი შესაძლო გავლენა ფინანსურ ინსტიტუტებზე. გაიმართა დისკუსია ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ფინანსური განათლების დაბალი დონის ამაღლებისკენ მიმართული ღონისძიებები, დაინტერესებული მხარეების როლი, მათი პასუხისმგებლობა და ა.შ. კონფერენციის მონაწილეებს საკუთარი გამოცდილება ბრიტანელმა და გერმანელმა საერთაშორისო ექსპერტებმა გაუზიარეს. მათ კონფერენციის მონაწილეებს გააცნეს საერთაშორისო გამოცდილება ფინანსური განათლების ამაღლებისკენ მიმართულ ღონისძიებებთან დაკავშირებით. კონფერენციაში მონაწილეობდნენ მოქმედი კომერციული ბანკების, საქართველოს ბანკების ასოციაციის, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების განვითარებისა და მხარდაჭერის ასოციაციის, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წარმომადგენლები, ასევე საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და დამოუკიდებელი ექსპერტები.  სასწავლო მასალები

მომხმარებელთა უფლებების დაცვის სასწავლო პროგრამა გერმანული შემნახველი ბანკების ფონდის დაფინანსებითა და საქართველოს ეროვნული ბანკისა და ბანკების ასოციაციის მხარდაჭერით, ასოციაციის ტრენინგ ცენტრის მიერ დაიწყო კომერციულ ბანკებში მომხმარებელთა უფლებების დაცვის თემასთან დაკავშირებული სახელმძღვანელოსა და პრაქტიკული სამუშაო რვეულის შემუშავება, რომლის დასრულებაც 2015 წლის გაზაფხულისთვის იგეგმება. აღნიშნული მასალები წარმოადგენს პირველ მცდელობას შეიქმნას მომხმარებელთა უფლებების დაცვის საკითხებთან დაკავშირებული სასწავლო მასალა, რომელსაც პრაქტიკული გამოყენება ექნება ფინანსური მიმწოდებლების თანამშრომელთა მხრიდან. გარდა სასწავლო მასალისა, ასოციაციის ტრენინგ ცენტრმა დამატებით შექმნა შესაბამისი ტრენინგ პროგრამა, რომელიც ფინანსური პროდუქტებისა და მომსახურების მიმწოდებლების თანამშრომლებს დაეხმარება უკეთ გაეცნონ და პრაქტიკაში გამოიყენონ მომხმარებელთა უფლებების დაცვის კუთხით არსებული მარეგულირებელი ჩარჩოს ძირითადი მოთხოვნები და პრინციპები.

ბროშურები ევროპული ფონდის სამხრეთ–აღმოსავლეთ ევროპისთვის (EFSE) მხარდაჭერით, ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო მუშაობა სასწავლო მასალებზე ფიზიკური პირებისა და მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის. ფიზიკური პირებისთვის განკუთვნილი ბროშურა მომხმარებლებს დაეხმარება მიიღონ ინფორმირებული გადაწყვეტილება იპოთეკური კრედიტით სარგებლობისას, ხოლო მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებს – ბიზნეს სესხით სარგებლობისას. მასალა მოიცავს სესხით სარგებლობასთან დაკავშირებული რისკების შეფასებას, დაფარვის სხვადასხვა ტიპის გრაფიკების შედარებასა და პრაქტიკულ რჩევებს მომხმარებლებისთვის. მასალების დაბეჭდვა იგეგმება 2015 წლის პირველ ნახევარში.  ფინანსური განათლების კონცეფცია 2014 წლის სექტემბერში ჩატარებულმა საერთაშორისო კონფერენციამ, ასევე საფინანსო სექტორის წარმომადგენლებთან არაერთხელ გამართულმა შეხვედრებმა ცხადყო, რომ ფინანსური განათლების კუთხით ქვეყანაში არსებული პრობლემების დასაძლევად ფინანსური სექტორის წარმომადგენლებისა და სხვადასხვა დაინტერესებული მხარის მიერ განხორციელებული ცალკეული ღონისძიებები საკმარისი არ არის და საჭიროა შესაბამისი სტრატეგიული დოკუმენტის შემუშავება.

100

აღნიშნულმა დოკუმენტმა უნდა განსაზღვროს ძირითადი პრინციპები და მიმართულებები, რომელთა შესრულება და განხორციელება მომხმარებელთა ფინანსური განათლების დონის ამაღლებასა და შედეგად მათი ფინანსური მდგომარეობის გაუმჯობესების ხელშეწყობის წინაპირობად უნდა იქცეს. ამ მიზნით, ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო ფინანსური განათლების კონცეფციის სტრატეგიულ დოკუმენტზე მუშაობა. დოკუმენტი განხილული იქნება როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშორისო ექსპერტებთან განათლების, ეკონომიკისა და ფინანასების მიმართულებით. პროცესში ჩაერთვებიან ადგილობრივი სამთავრობო და არასამთავრობო, აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლების ორგანოები. სტრატეგიულ დოკუმენტზე მუშაობის დასრულება 2015 წლისთვის არის დაგეგმილი.  გლობალური ფულის კვირეული საქართველოს ეროვნული ბანკის ორგანიზებით, 2014 წელს პირველად საქართველოში გლობალური ფულის კვირეული აღინიშნა. ფულის კვირეული მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში ყოველწლიურად, მარტის თვის პირველ ნახევარში იმართება, რომლის მთავარი მიზანია ხელი შეუწყოს ახალგაზრდა თაობის ჩართულობას ფულის დაზოგვის, ეკონომიკური სისტემის ცვლილებისა და ფინანსური მომავლის შესახებ დისკუსიაში ეს ღონისძიება ასევე ეხმარება ახალგაზრდა თაობას ფინანსური შესაძლებლობების გაძლიერებაში. ფულის კვირეულის ფარგლებში საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა საგანმანათლებლო ტური სოციალურად დაუცველი და მრავალშვილიანი ოჯახების ბავშვებისათვის მოაწყო. ახალგაზრდები ეროვნული ბანკის ფულის მუზეუმს ეწვივნენ ყვარელში და ქართული ფულის შესახებ ინფორმაცია მიიღეს. კვირეულის ფარგლებში ახალგაზრდებმა ყვარლის ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო მუზეუმიც დაათვალიერეს. გლობალური ფულის კვირეულის ყოველწლიურად აღნიშვნა კიდევ ერთი საშუალებაა უფრო მეტ ბავშვსა და ახალგაზრდას მიეწოდოს ინფორმაცია ფულისა და მისი ისტორიის, დაზოგვის კულტურისა და პირადი ფინანსების მართვის მნიშვნელოვნების შესახებ, რაც, თავის მხრივ, ფინანსური განათლების დონის ამაღლებისა და ფინანსური ჩართულობის ერთ-ერთი წინაპირობაა. მსოფლიო დაზოგვის დღე 2014 წლის ოქტომბერში საქართველოში უკვე მესამედ აღინიშნა მსოფლიო დაზოგვის დღე, რომელსაც დიდი ისტორია აქვს და მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში სხვადასხვა ღონისძიებით 1925 წლიდან აღინიშნება. 2014 წლის მსოფლიო დაზოგვის დღე საქართველოში წინა წლებთან შედარებით უფრო მასშტაბური იყო. პირველად, კომერციულმა ბანკებმა და საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა საერთო ღონისძიებები გამართეს თბილისსა და ქუთაისში. ბავშვებისა და მათი მშობლებისთვის ღონისძიება თბილისში, რიყის პარკში, ხოლო ქუთაისში, მესხიშვილის თეატრის წინ მდებარე ცენტრალურ მოედანზე შედგა. ბავშვებს ორივე ქალაქში კომპანია "მულტი პულტის სამყარომ" სპეციალური გასართობი პროგრამით უმასპინძლა, რომელიც მოიცავდა სპექტაკლებს ზღაპრების გმირების მონაწილეობით, სხვადასხვა სახის თამაშობებს, შეჯიბრებებს, იუმორისტულ და შემეცნებით ნაწილს. ღონისძიებაზე ასევე წარმოდგენილი იყვნენ მონაწილე კომერციული ბანკები, რომლებმაც გაავრცელეს ბროშურები, და ასევე, ბანკის ფილიალებში, ბანკომატებზე, ვებგვერდებსა და სოციალურ ქსელებში განათავსეს ვიდეო მსოფლიო დაზოგვის დღის ქართულ სიმბოლოს - "გროვიას" მონაწილეობით. სპეციალურად ამ დღისთვის შექმნილ ვებგვერდს www.grovia.com.ge დაემატა სხვადასხვა სახის ინფორმაცია საბანკო პროდუქტებისა და მომსახურებების, ასევე მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ.

101

დაზოგვის დღის ფარგლებში დაგეგმილი კამპანია მიზნად ისახავდა მოსახლეობის ფინანსური ინფორმირებულობის დონის გაზრდას. ამ დღის აღნიშვნა კიდევ ერთხელ სწორედ იმის შეხსენებაა, რომ თითოეულმა ადამიანმა კარგად უნდა ისწავლოს საკუთარი შემოსავლებისა და ხარჯების სწორად განაწილება. შესაბამისი ღონისძიების ჩატარება ასევე ხელს უწყობს სხვადასხვა ფინანსური ორგანიზაციის, ეროვნული ბანკის, აკადემიებისა და ასოციაციების მონაწილეობით ფინანსური სექტორისადმი მოსახლეობის ნდობის ამაღლებას. მსოფლიო დაზოგვის დღის აღნიშვნა მოსახლეობასა და კომერციულ ბანკებს შორის არსებული ბარიერის გადალახვის კარგი საშუალებაცაა. სწრაფი სესხები ეროვნული ბანკის მომხმარებელთა უფლებების დაცვის განყოფილება რეგულარულად ახორციელებს საცალო საფინანსო ბაზრის მონიტორინგს მომხმარებელთა უფლებების დაცვის კუთხით არსებული პრობლემებისა და არასასურველი საბაზრო პრაქტიკების იდენტიფიცირების მიზნით. 2014 წელს გამოიკვეთა საცალო ბაზარზე ე.წ. ონლაინ სესხების გამცემი ორგანიზაციების გააქტიურება, რომლებიც შემოსავლების დადასტურების გარეშე გასცემენ მცირე მოცულობის მოკლევადიან კრედიტებს. მსგავსი ბიზნეს საქმიანობა მთელს მსოფლიოში ფართოდ არის გავრცელებული. ამასთან, ზოგიერთ ქვეყანაში, საქართველოსგან განსხვავებით, ამ ორგანიზაციების საქმიანობა რეგულირებულია, ზოგიერთ ქვეყანაში კი – აკრძალული. 2014 წლის განმავლობაში ეროვნული ბანკი რეგულარულად აკვირდებოდა აღნიშნული ბაზრის განვითარების დინამიკას შესაძლო რეგულირების შემოღების აუცილებლობის განსაზღვრისთვის. ამ ეტაპზე არ არის ცნობილი მსგავსი კომპანიების საკრედიტო პორტფელის მასშტაბი. თუმცა, ეროვნული ბანკის დაკვირვებით, სწრაფი სესხების ონლაინ გამცემი კომპანიების მომხმარებელთა ფინანსური მდგომარეობის გათვალისწინებით, ამ კომპანიების საქმიანობის გააქტიურებამ შესაძლოა ნეგატიურად იმოქმედოს მომხმარებელთა სოციალურ მდგომარეობაზე. ამდენად, საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინებით, ეროვნული ბანკი გეგმავს საფინანსო სექტორის წარმომადგენლებთან, ასევე, საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და ექსპერტებთან შესაბამისი მარეგულირებელი ჩარჩოს შემუშავების შესახებ დისკუსიის დაწყებას.

102

4 არასაბანკო სექტორი 4.1 ფასიანი ქაღალდების ბაზარი 2014 წლის ბოლოსთვის საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე საქმიანობდა 1 საფონდო ბირჟა, 1 ფასიანი ქაღალდების ცენტრალური დეპოზიტარი, 8 საბროკერო კომპანია და 3 ფასიანი ქაღალდების დამოუკიდებელი რეგისტრატორი. 8 საბროკერო კომპანიიდან 2 არ იყო საფონდო ბირჟის წევრი. 2013 წელთან შედარებით ერთით შემცირებულია მოქმედი საბროკერო კომპანიების რაოდენობა. რეგისტრატორების მიერ იწარმოებოდა 818 სააქციო საზოგადოების აქციათა რეესტრი, რაც 36 სააქციო საზოგადოებით მეტია წინა წელთან შედარებით. საანგარიშო წელი გამოირჩეოდა სავალო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებით და ამ სფეროში ინვესტორთა ინტერესების გაზრდით. აღსანიშნავია, რომ ის რეფორმები და ინვესტორზე ორიენტირებული რეგულაციები, რომლებიც წინა წლებში გატარდა ბაზრის განვითარების წასახალისებლად, პროდუქტიული აღმოჩნდა და საბოლოოდ გამოიღო ის შედეგი, რაც რეფორმების გატარების დაწყების პერიოდში იყო გათვალისწინებული. 2014 წლის განმავლობაში სამი კომპანიის მიერ 5–ჯერ განხორციელდა ობლიგაციების ემისია, რომლებიც განთავსდა საჯარო შეთავაზების გზით. საჯარო შეთავაზებით განთავსებული ობლიგაციების ჯამურმა ღირებულებამ შეადგინა 30 მილიონი აშშ დოლარი. ასევე, 2014 წლის განმავლობაში საჯარო შეთავაზების გზით განხორციელდა აქციების ერთი ემისია ღირებულებით 11 მილიონი ლარი. ცხრილი N 4.1 ობლიგაციების საჯარო ემისია #

ემიტენტი

ვალუტა/მოცულ ობა

ვადიანობა (წელი)

ნომინალი

საპროცენტო განაკვეთი(%)

სს M2

USD/5,000,000

USD/1,000

9.50

USD/1,000

8.42

USD/10,000

9.00

USD/1,000

8.75

USD/10,000

9.00

სს M2 USD/10,000,000 შპს თიბისი კრედიტი არასაბანკო საკრედიტო 3 ორგანიზაცია USD/2,500,000 სს საქართველოს სალიზინგო 4 კომპანია USD/10,000,000 შპს თიბისი კრედიტი არასაბანკო საკრედიტო 5 ორგანიზაცია USD/2,500,000 წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი 2

ცხრილი N 4.2 აქციების საჯარო ემისია # 1

ემიტენტი სს ვითიბი ბანკი ჯორჯია წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

მოცულობა

ნომინალი (ლარი)

GEL/11,000,000

სავალო ფასიანი ქაღალდების ბაზრის გააქტიურებამ გავლენა იქონია ბაზრის შუამავლების აქტივობის ზრდაზეც. 2014 წლის 31 დეკემბრისთვის მოქმედი საბროკერო

103

კომპანიების აქტივების საერთო მოცულობამ 33.7 მილიონი ლარი შეადგინა, რაც 11%-ით მეტია წინა წლის მონაცემთან შედარებით. 37%-ით გაიზარდა და 8.4 მლნ ლარი შეადგინა ვალდებულებების საერთო მოცულობამ. კაპიტალის საერთო მოცულობამ 25.3 მლნ ლარი შეადგინა, რაც 2013 წლის ანალოგიურ მონაცემთან შედარებით 5%-ით არის გაზრდილი. 2014 წლის მონაცემებით კლიენტების პორტფელმა (ფულადი სახსრები და ფასიანი ქაღალდები) საბროკერო კომპანიების მთლიანი აქტივების 13% შეადგინა და მისი ოდენობა 4.39 მლნ ლარით განისაზღვრა, რაც 17%–ით მეტია წინა წლის მონაცემთან შედარებით. აღსანიშნავია, რომ კლიენტების პორტფელის მთლიან აქტივებთან თანაფარდობის წილობრივი მაჩვენებელი ბოლო წლების განმავლობაში არსებითად არ შეცვლილა.

ღირებულება (მილიონი ლარი)

დიაგრამა N 4.1 საბროკერო კომპანიების მთლიანი აქტივების, ვალდებულებების, კაპიტალის მონაცემები და აქტივებში კლიენტის პორტფელის პროცენტული წილის დინამიკა წლების მიხედვით (2009-2014) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 -

25% 15.0%

20.3%

20% 12.4%

15% 13.0%

12.8%

10% 7.6% 5% 35 12 23

35 23 12

45 14 31

47 18 29

30 6 24

34 8 25

2009

2010

2011

2012

2013

2014

აქტივები ვალდებულებები კაპიტალი მიბარებული პორტფელის წილი მთლიან აქტივებში წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ცხრილი N 4.3 საბროკერო კომპანიების აქტივობა (2014წ)

საბროკერო კომპანიის დასახელება სს „გალტ ენდ თაგარტი“ შპს „თიბისი ბროკერი“ შპს „ლიბერთი სიქიურითიზ“ სს საბროკერო კომპანია „კაუკაზუს კაპიტალ ჯგუფი“ შპს „ქართუ ბროკერი“ შპს „აბბი ასეტ მენეჯმენტი“ შპს „სტოქს“ შპს „კაუკაზუს ფაინენშიალ სერვისის“ სულ წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი 34

მოცულობა (ფასიანი ქაღალდების რაოდენობა) 82,398,754

ღირებულება (ლარი) 388,996,863

2,441,322 32,953,557 409,079 1,213 118,203,925

52,408,108 3,402,515 2,162,877 49,349 447,019,71234

აღნიშნულის ღირებულების მნიშვნელოვანი ნაწილი უკავშირდება საერთაშორისო ბაზარზე განხორციელებულ ოპერაციებს

104

საბროკერო კომპანიების მიერ საბირჟო და არასაბირჟო გარიგებათა ღირებულებამ 447 მლნ ლარი შეადგინა (118.2 მლნ ცალი ფასიანი ქაღალდი). აქედან ბირჟის სავაჭრო სესიებზე დაიდო 1 მლნ ლარის გარიგება (16.7 მლნ ცალი ფასიანი ქაღალდი), ხოლო ბირჟის გარეთ 446 მლნ ლარის გარიგება (101.5 მლნ ცალი ფასიანი ქაღალდი). 2014 წლის 31 დეკემბრის მონაცემებით, საქართველოს საფონდო ბირჟის სავაჭრო სისტემაში დაშვებული იყო 128 ემიტენტის ფასიანი ქაღალდი. საანგარიშო პერიოდში სავაჭრო სესიებზე და ბირჟაზე დაფიქსირებულ გარიგებათა საერთო ღირებულებამ 47.4 მლნ ლარი შეადგინა (85.4 მლნ ცალი ფასიანი ქაღალდი). 2013 წლის ანალოგიურ მონაცემებთან შედარებით ღირებულება 1.11-ჯერ, ხოლო მოცულობა 2.96-ჯერ შემცირდა. აქედან, ბირჟის სავაჭრო სესიაზე დაიდო 0.9 მლნ ლარის გარიგება, ხოლო ბირჟაზე დაფიქსირებული გარიგებების ღირებულებამ 46.5 მლნ ლარი შეადგინა. ამის გარდა, რეგისტრატორების მიერ წარმოებულ რეესტრებში აისახა ის გარიგებები, რომლებიც მოქმედი კანონმდებლობით არ ექვემდებარება საფონდო ბირჟაზე დაფიქსირებას (მემკვიდრეობით გადაცემა, ჩუქება და სხვა). 2014 წლის განმავლობაში განხორციელდა 86 ასეთი გარიგება 770 ათას ფასიან ქაღალდზე.

3,500

800

3,000

700

2,500

600 500

2,000

400

1,500

300

1,000

200

500

100

0 2007

2008

2009

2010

მოცულობა

2011

2012

2013

2014

ღირებულება (მილიონი ლარი)

მოცულობა (მილიონი)

დიაგრამა N 4.2 ვაჭრობის ძირითადი მაჩვენებლები (სავაჭრო სესიებზე დადებული და ბირჟაზე დაფიქსირებული გარიგებები) 2007-2014

ღირებულება

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ცხრილი N 4.4 კრებსითი ინფორმაცია სავაჭრო სესიებზე დადებული და ბირჟაზე დაფიქსირებული მაჩვენებლების მიხედვით (2012-2014 წწ) გარიგების ფასიანი ქაღალედების რაოდენობა მოცულობა წელი 2014 2013 2014 2013 საბირჟო 131 283 12,122,547 27,170,709 დაფიქსირებული 115 230 73,306,185 225,508,802 სულ 246 513 85,428,732 252,679,511 წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ფასიანი ქაღალდების ღირებულება (ლარი) 2014 2013 881,234 530,493 46,549,015 51,955,237 47,430,249 52,485,730

105

დიაგრამა N 4.3 სავაჭრო სესიებზე და ბირჟაზე დაფიქსირებული გარიგებების რაოდენობა წლების მიხედვით (2007–2014 წწ) 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 -

დაფიქსირებული საბირჟო

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს ცენტრალურ დეპოზიტარში დეპონირებული იყო 32.96 მლნ ფასიანი ქაღალდი და 11.39 მლნ ლარი. წინა წლის ანალოგიურ მონაცემთან შედარებით ცენტრალურ დეპოზიტარში ფასიან ქაღალდებზე ტრანზაქციების რაოდენობა გაზრდილია 23%–ით, ხოლო ბრუნვა 48%–ით. დიაგრამა N 4.4 ცენტრალურ დეპოზიტარში დეპონირებული ფასიანი ქაღალდები წლების მიხედვით (2008-2014)

ღირებულება (მილიონი ლარი)

100

1,200

1,047

1,000

800

60 50

630

600

40 20

227 18

2007

2008

2009

400

249

2010

ბრუნვა

2011

110 2012

52 2013

200 64 2014

2015

ტრანზაქციების რაოდენობა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საანგარიშო წელს ცენტრალურ დეპოზიტარში 10.9 მლნ ლარით შემცირდა ფულადი სახსრების ბრუნვა. რაც შეეხება ტრანზაქციების რაოდენობას, წინა წლის მაჩვენებელთან მიმართებაში დაფიქსირებულია 26%–იანი კლება.

106

დიაგრამა N 4.5 ცენტრალურ დეპოზიტარში დეპონირებული ფულადი სახსრები წლების მიხედვით (2008-2014) 895

ღირებულება (მილიონი ლარი)

140

900

120

763

127

100

800

637

700

600

499

469

500

393

348

400

20 2007

10 2009

2008

2010

ბრუნვა

14 2011

2012

2013

300 200

11 2014

2015

ტრანზაქციების რაოდენობა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

4.2 სხვა ფინანსური ინსტიტუტები 2014 წლის 31 დეკემბრისათვის საფინანსო სფეროს სხვა მონაწილეებს წარმოადგენდა 17 საკრედიტო კავშირი, 70 მიკროსაფინანასო ორგანიზაცია, 1116 ვალუტის გადამცვლელი პუნქტი და 51 ფულადი გზავნილების განმახორციელებელი პირი. 4.2.1 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები მიკროსაფინანსო სექტორის განვითარებისა და ზრდის ტენდენცია 2014 წელსაც შენარჩუნდა. 2013 წლის მონაცემებთან შედარებით, მთლიანი აქტივების ოდენობა 36%– ით გაიზარდა და 1.1 მილიარდი ლარი შეადგინა. მატება თანაბარ პროპორციულად განხორციელდა ვალდებულებებისა და კაპიტალის ხარჯზე, რამაც შესაბამისად 836 მლნ ლარი და 271 მლნ ლარი შეადგინა. აქტივების ზრდის 2014 წლის მაჩვენებელი (36%) არსებითად არ ჩამორჩება წინა წლების აქტივების ზრდის ტემპის საშუალო მონაცემს, რომელიც დაახლოებით 42%–ს უტოლდებოდა.

1,200

80.0%

1,000 73.6%

74.8%

74.5%

1,010 755

75.0% 70.0%

254

271

65.0%

235

938 703

2012

218

2011

853 635

679 508 171

2010

203

444 316 128

400

1,107 836

71.1%

600

200

75.5%

74.9%

75.0%

812 609

800

74.9%

310 228 82

მილიონი ლარი

დიაგრამა N 4.6 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მთლიანი აქტივები, ვალდებულებები, კაპიტალი და მთლიანი ვალდებულებების დინამიკა აქტივებთან მიმართებაში

2014 II

2014 III

2014 IV

60.0% 2013 IV

2014 I

მთლიანი აქტივები მთლიანი ვალდებულებები მთლიანი კაპიტალი მთ. ვალდ. დინამიკა აქტივებთან მიმართებაში (მარჯვენა ღერძი) წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

107

2104 წლის მონაცემებით წმინდა სესხების ოდენობა 841.4 მლნ ლარით განისაზღვრა და მთლიანი აქტივების 76% შეადგინა. აღსანიშნავია, რომ წმინდა სესხების მთლიან აქტივებთან თანაფარდობის წილობრივი მაჩვენებელი ბოლო წლების განმავლობაში არსებითად არ შეცვლილა. სესხების ზრდის ტემპი თითქმის იდენტურია მთლიანი აქტივების ზრდისა და 37%–ს შეადგენს. 1,200

2011

2014 I

2014 II

2014 III

841

2013 IV

938

2012

1,010 755

2010

853 655

444 346

200

310 227

400

615

812

600

712

800

1,107

1,000

679 513

მილიონი ლარი

დიაგრამა N 4.7 წმინდა სესხების ზრდის დინამიკა აქტივებთან მიმართებაში

მთლიანი აქტივები

2014 IV

წმინდა სესხები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წლის მონაცემებით მიკროსაფინანსო სექტორის მთლიანმა საკრედიტო პორტფელმა 852.2 მილიონი ლარი შეადგინა. იგი ძირითადად წარმოდგენილია სამი სექტორით: 1. ვაჭრობა და მომსახურება – 170.2 მლნ ლარი (პორტფელის 20%); 2. სოფლის მეურნეობა და მეტყევეობა – 187.6 მლნ ლარი (პორტფელის (22%); 3. სამომხმარებლო სესხები – 427.9 მლნ ლარი (პორტფელის 50%).

მილიონი ლარი

დიაგრამა N 4.8 მთლიანი პორტფელის სტრუქტურა 1,000

50% 67

800 600

67 59

400 200 -

49 102 92 105 2011

333

351

40% 428 30%

276

299

143

146

154

169

175

188

140

131

136

144

155

170

2012

2013 IV

2014 I

2014 II

2014 III

2014 IV

177

20% 10%

სხვა სამომხმარებლო სესხები სოფლის მეურნეობა და მეტყევეობა ვაჭრობა და მომსახურება სამომხმარებლო სესხების წილი მთლიან სესხებში ვაჭრობა და მომსახურების წილი მთლიან სესხებში სოფლის მეურნეობის და მეტყევეობის წილი მთლიან სესხებში

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 4.8–ის მიხედვით, 2014 წლის განმავლობაში სამომხმარებლო სესხების ხვედრითი წილის მატების ფონზე, ფიქსირდება სოფლის მეურნეობის სექტორზე გაცემული სესხების წილის კლება, თუმცა მიკროსაფინანსო სექტორის მიერ სოფლის მეურნეობის დაკრედიტების ტენდენცია ნარჩუნდება.

108

გასული წლების მაჩვენებლების მსგავსად, აქტივების დაფინანსების მთავარ წყაროს (საშუალოდ 68%) ნასესხები სახსრები შეადგენს.

მლნ ლარი

დიაგრამა N 4.9 ნასესხები სახსრების სტრუქტურა, არარეზიდენტი ორგანიზაციებიდან და ფიზიკური პირებიდან მოზიდული რესურსების დინამიკა. 1,000

70%

800

60%

600 83 91

400 200 -

23 75 13 2009

230

58 106 44

67 139 82

2010

2011

2012

145

110

124

152

166

328

255

247

275

285

223

234

255

270

288

2013 IV

2014 I

2014 II

2014 III

2014 IV

50% 40% 30% 20% 10%

სხვა

სესხები არარეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტებიდან და იურიდიული პირებიდან სესხები ფიზ. პირებიდან არარეზიდენტი ფინ. ინს. და იურიდიული პირებიდან მოზ. სესხების წილი (მარჯვენა ღერძი) ფიზ. პირებიდან მოზიდული სესხების წილი (მარჯვენა ღერძი)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წლის განმავლობაში შენარჩუნდა არარეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტებიდან მიღებული სახსრების ზრდის ტენდენცია. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მიკროსაფინანსო ბაზრით დაინტერესდნენ მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ინვესტორები (მ.შ. Triodos, AccesHolding, responsAbility, და სხვა), რომელთაც მიკროსაფინანსო სექტორის დაფინანსების მრავალწლიანი გამოცდილება აქვთ. 2014 წელს კიდევ უფრო გააქტიურდა მუშაობა იმ მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებთან, რომლებიც იზიდავდნენ რესურსებს ნაკლებად ინფორმირებული საცალო ინვესტორებისგან. აღნიშნულმა ორგანიზაციებმა გამოხატეს მზადყოფნა ბიზნეს მოდელის ცვლილებასთან დაკავშირებით და წარმოადგინეს სამოქმედო გეგმა, რომელიც ითვალისწინებს ფიზიკური პირებისგან შედარებით მცირე ოდენობის მოზიდული სახსრების შემცირებას და საცალო სეგმენტიდან ეტაპობრივ გასვლას. გეგმის შესაბამისად, აღნიშნულმა ორგანიზაციებმა შეწყვიტეს ფიზიკური პირებიდან სახსრების მოზიდვის კუთხით წარმოებული სარეკლამო კამპანია და დაიწყეს საცალო მსესხებლების კვალიფიციური ინვესტორებით ჩანაცვლების პროცესი, რაც ნაწილობრივ 2014 წელს განხორციელდა და მიმდინარე წელსაც გრძელდება. უცხოური ინსტიტუციონალური დაფინანსების ზრდისა და საცალო ინვესტორებთან დაკავშირებით ეროვნული ბანკის მიერ გატარებული მიზანმიმართული ქმედებების ფონზე, 2014 წელს მისო-ების ვალდებულებების სტრუქტურაში ფიზიკური პირებიდან მოზიდული სახსრების ხვედრითი წილი შემცირდა. დიაგრამა N 4.9-ის მიხედვით, საცალო ინვესტორებისგან მოზიდული სახსრების მნიშვნელოვანი ნაწილი ეროვნული ბანკის მიერ კვალიფიციურ საკრედიტო ინსტიტუტად აღიარებული მიკროსაფინანსო ორგანიზაციის ვალდებულებებს წარმოადგენს. მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მომსახურების მომხმარებელთა ინტერესების დაცვის, ინფორმირებულობის ხარისხის ამაღლებისა და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციისათვის ნებადართული საქმიანობის დაკონკრეტების აუცილებლობის მიზნით, 2014 წელს სებ-ის მიერ შემუშავდა და საკანონმდებლო ინიციატივის წესით საქართველოს პარლამენტში წარსადგენად საქართველოს მთავრობას გაეგზავნა

109

„მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში შესატანი ცვლილებებისა და დამატებების კანონის პროექტი. ამასთან მნიშვნელოვანია, რომ ნაკლებად ინფორმირებული ინვესტორებისგან სახსრების მომზიდველ ორგანიზაციებზე საზედამხედველო ჩარჩოს მორგების მიზნით, აქტიურად მიმდინარეობს საერთაშორისო პრაქტიკის შესწავლა, მათ შორის ფიზიკური პირებიდან მოზიდულ სახსრებზე ქვედა ზღვრის (მაგალითად 100,000 ლარის ოდენობით) და დამატებითი საზედამხედველო მოთხოვნების დაწესების მიმართულებით. მიკროსაფინანსო სექტორი მაღალი მომგებიანობით ხასიათდება. გასათვალისწინებელია, რომ მიკროსაფინანსო სექტორი არ რეგულირდება ეროვნული ბანკის მიერ, შესაბამისად სებ-ი არ ახორციელებს სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვების ადეკვატურობის ინსპექტირებას). 2014 წლის განმავლობაში საფინანსო ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთების კლების ტენდენციამ შესაბამისი გავლენა იქონია მიკროსაფინანსო სექტორის მომგებიანობის პარამეტრებზე (ROE, ROA). თუმცა, აქტივების ზრდისა და ბაზრისათვის შეთავაზებულ პროდუქტებზე არსებული მაღალი მარჟების ფონზე, მაჩვენებლები მაინც შთამბეჭდავია. დიაგრამა N 4.10 მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მომგებიანობის პარამეტრები 40.0%

10.0% 7.6%

8.8% 33.1%

35.0% 6.2%

6.7%

8.3% 8.0%

8.3%

33.7% 33.2%

6.0%

30.0% 4.0%

27.1% 25.0%

24.1%

2.0%

22.2% 20.0%

0.0%

2009

2010

2011

ROE (მარცხენა ღერძი)

2012

2013

2014

ROA (მარჯვენა ღერძი)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

აღსანიშნავია, რომ 2014 წლის განმავლობაში ეროვნული ბანკი კვლავაც განაგრძობდა მუშაობას საკანონმდებლო ინიციატივებზე, რომელიც მიზნად ისახავს სექტორის განვითარებას, მისი მარეგულირებელი ნორმატიული ბაზის დახვეწას და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების მომსახურების მომხმარებელთა ინტერესების დაცვას.

110

5 საგადახდო სისტემები საქართველოს საგადახდო სისტემა მოიცავს ინფრასტრუქტურას როგორც მსხვილი, ასევე საცალო გადახდებისათვის. ბოლო წლებში განხორციელებული მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო და ინფრასტრუქტურული რეფორმების შედეგად გაუმჯობესდა გადახდის ოპერაციის ეფექტიანობა და შემცირდა მის შესრულებასთან დაკავშირებული რისკები. აღნიშნული რეფორმების განხორციელების შემდეგ, ეროვნული ბანკის მხრიდან დიდი ყურადღება დაეთმო საგადახდო სისტემის (კერძოდ კი, ეროვნული ბანკის RTGS და CSD სისტემების) ბიზნეს უწყვეტობის და ინფორმაციული უსაფრთხოების მიმართულებებს. ამ მხრივ უნდა აღინიშნოს, რომ 2014 წელს დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწორების (RTGS) სისტემის უწყვეტობის მაჩვენებელი შეადგენდა 99.9%-ს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის ერთობლივი მისიის „ფინანსური სექტორის შეფასების პროგრამის (FSAP)“ 2014 წლის ანგარიშში აღინიშნა, რომ „საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა მყარი საძირკველი ჩაუყარა საქართველოს ეროვნულ საგადახდო სისტემას. ამჟამად არსებობს ნათლად ჩამოყალიბებული სამართლებრივი და მარეგულირებელი სტრუქტურა. გარდა ამისა, ფუნქციონირებს საქართველოს საგადახდო და ანგარიშსწორების სისტემა - ქვეყნის ძირითადი საგადახდო ინფრასტრუქტურა, რომელიც დაინერგა ოთხი წლის წინ. სისტემა არის იმდენად ეფექტური და ქმედუნარიანი, რომ მის შესასწავლად ხშირად ჩამოდიან წარმომადგენლები მსოფლიოს სხვადასხვა ცენტრალური ბანკიდან“35. საქართველოს ეროვნული ბანკის რეფორმების ექსპორტის ფარგლებში საგადახდო სისტემების კუთხით განხორციელებული პროგრამებს შორის, აღსანიშნავია ტაჯიკეთის ცენტრალური ბანკის წარმომადგენლებისთვის მომზადებული სემინარები, რომლებიც ფარავდნენ საგადახდო სისტემების ყველა მიმართულებას. კერძოდ, ეროვნული ბანკის საგადახდო და ფასიანი ქაღალდების ანგარიშსწორების სისტემებს, საგადახდო სისტემების მარეგულირებელ სამართლებრივ ბაზას, რეგულირებას დაქვემდებარებული პირების ანგარიშგების წარმოებას, საგადახდო სისტემების რეგულირებისა და ზედამხედველობის სხვა ასპექტებს. 2014 წელს გაგრძელდა მუშაობა საგადახდო სისტემების სფეროს რეგულირების მიმართულებით - „საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში საგადახდო სისტემის ოპერატორებისა და საგადახდო მომსახურების პროვაიდერების რეგისტრაციის პროცესის სრულყოფის, მარეგულირებელი ნორმატიული აქტების შემუშავებისა და ანგარიშგების ფორმების დახვეწის მხრივ. დაგეგმილია სისტემურად მნიშვნელოვანი საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების მნიშვნელოვან პროვაიდერად აღიარების შესაბამისი კრიტერიუმების განსაზღვრა და ასეთი პირების მიმართ დამატებითი მოთხოვნების დაწესება.

ეროვნული ბანკის საგადახდო და ანგარიშსწორების სისტემების დანერგვის გამოცდილების გაზიარების მიზნით, ეროვნულ ბანკს 10-ზე მეტი ქვეყნის ცენტრალური ბანკის წარმომადგენელი ესტუმრა.

111

RTGS სისტემაში განხორციელებული ოპერაციების სტატისტიკა 2014 წლის განმავლობაში, დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწორების (RTGS) სისტემაში განხორციელდა 15.2 მლნ გადახდის ოპერაცია, თანხობრივი მაჩვენებლით 131 მილიარდი ლარი. გადარიცხვების ბრუნვის საშუალო დღიური მაჩვენებელი შეადგენდა 61 ათას საბუთს, ხოლო თანხობრივად 525.5 მლნ ლარს. 2013 წელთან შედარებით RTGS სისტემაში გადარიცხვების რაოდენობა გაიზარდა 2.4 მილიონით (18.7 პროცენტით), ხოლო თანხობრივი მაჩვენებელი გაიზარდა 1.4 მილიარდი ლარით (1.1 პროცენტით). დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწორების სისტემის სტატისტიკური მონაცემები იხილეთ ქვემოთ წარმოდგენილ დიაგრამა N 5.1-ზე და დიაგრამა N 5.2-ზე. დიაგრამა N 5.1 RTGS სისტემაში განხორციელებული გადარიცხვები (2014 წელი) თანხა (მლრდ ლარი) 16

ათასი ოპერაცია 2,000 1,800 1,600 1,400 1,200 1,000 800 600 400 200 -

14 12 10 8 6

4 2 0

თანხა

რაოდენობა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

დიაგრამა N 5.2 RTGS სისტემაში განხორციელებული გადარიცხვები (2002-2014 წწ) თანხა (მლრდ ლარი) 140

მილიონი ოპერაცია 16 14

120

100

8 60

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 თანხა რაოდენობა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს RTGS სისტემა ინარჩუნებდა უმნიშვნელოვანეს როლს როგორც მაღალი თანხობრივი მოცულობის, ასევე მცირე მოცულობის (საცალო) გადახდების კუთხით. 2013 წლის მსგავსად საქართველოში განხორციელებული ტრანზაქციების საერთო ბრუნვაში (თანხობრივი სიდიდის) ეროვნული ბანკის RTGS სისტემით დამუშავებული

112

ტრანზაქციების წილმა შეადგინა 75.5% (2013 წელს იყო 75.7%). აღნიშნული სულ მცირე 4ჯერ აღემატება უნაღდო გადახდებისათვის საქართველოში გამოყენებულ ნებისმიერ სხვა სისტემას/საშუალებას36 და ამგვარად ფინანსური რესურსების შეუფერხებელი მოძრაობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საშუალებაა. 2014 წელს მნიშვნელოვანად გაიზარდა საბარათე ტრანზაქციების წილი უნაღდო გადახდების საერთო რაოდენობაში და შეადგინა 44.6% (2013 წელს - 33%). დამუშავებული გადახდების რაოდენობრივი მაჩვენებლების მხრივ, ასევე, მნიშვნელოვანი წილი ბანკის შიდა გადარიცხვებს (38%) და RTGS სისტემით გადარიცხვებს (17%) უკავია. აღსანიშნავია, რომ უცხოური ვალუტით განხორციელებული უნაღდო გადახდები საქართველოს ტერიტორიაზე ტრადიციულად უმნიშვნელო როლს თამაშობს. დიაგრამა N 5.3 გადახდის ოპერაციები საგადახდო სისტემებისა და მათი შესრულების სხვა საშუალებების მიხედვით (2014 წ.) რაოდენობრივად

თანხობრივად

0.54%

3.32%

0.76% 5.30%

44.63% 0.05%

14.55%

0.21% 0.01% 17.09%

75.53%

გადახდები RTGS სისტემით ბანკების საკორ. გადახდები ლარით გადახდები საბარათე სისტემებით

38.01%

ბანკების შიდა გადახდები ლარით უცხოური ვალუტით გადარიცხვები უცხ. ვალუტით არარეზ. ბანკების გამოყენებით

შენიშვნა: უცხ. ვალუტით არარეზ. ბანკების გამოყენებით გადარიცხვა მოიცავს რეზიდენტი ბანკების კლიენტებს შორის გადარიცხვას, რომლის მიხედვითაც ბანკებს შორის საბოლოო ანგარიშსწორება განხორციელდა არარეზიდენტ ბანკებში არსებული საკორესპონდენტო ანგარიშებით

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ელექტრონული საგადახდო ინსტრუმენტები საქართველოში მომხმარებლის დამოკიდებულება ელექტრონული გადახდის საშუალებების (საგადახდო ბარათებს, ინტერნეტ-ბანკინგს და სხვა) მიმართ 2014 წლის განმავლობაშიც კვლავ ტრადიციულად დადებითი ტენდენციით ხასიათდება. მომხმარებლების მიერ გამოყენებული საგადახდო ინსტრუმენტებიდან წამყვან როლს თამაშობს საგადახდო ბარათები. 2014 წელს კიდევ უფრო გაიზარდა ბარათებით განხორციელებული გადახდის ოპერაციების რაოდენობის წილი მთლიან უნაღდო გადახდებში და შეადგინა 57.5% (2013 წელს - 49.8%). ასევე მნიშვნელოვანია ინტერნეტბანკის მეშვეობით განხორციელებული ტრანზაქციების წილიც, რომელმაც წლის ჯამური შედეგებით შეადგინა 21.3% (2013 წელს - 24.8%). აღსანიშნავია, რომ კლიენტის მიერ უშუალოდ ბანკში ქაღალდით წარდგენილი საკრედიტო საგადახდო დავალებების წილი უკანასკნელი 4 წლის განმავლობაში სტაბილურად მცირდება და 2014 წელს შეადგინა 13.8% (2013 წელს - 16.6%; 2012 წელს - 21.4%; 2011 წელს - 27.1%). თანხობრივი 36

გარდა ქვეყანაში არსებული საგადახდო სისტემებისა, ბანკები საჭიროების შემთხვევაში უნაღდო გადახდებისათვის/ანგარიშსწორებისათვის ასევე იყენებენ პირდაპირ საკორესპონდენტო ურთიერთობებსაც. განსაკუთრებით ეს ეხება უცხოური ვალუტით გადარიცხვებს.

113

მაჩვენებლებით ინტერნეტ-ბანკით ინიცირებული დავალების საფუძველზე განხორციელებული გადახდები უნაღდო გადახდის ოპერაციებს შორის უდავო ლიდერია (2014 წელს მისი წილი შეადგენდა 64.6%-ს, რაც 3.6 პროცენტული პუნქტით მეტია 2013 წლის მაჩვენებელზე). დიაგრამა N 5.4 უნაღდო გადახდების განაწილება საგადახდო დავალების ინიცირების მიხედვით რაოდენობრივად 21.3% 2.6% 13.8%

57.5%

4.4% 0.3% ინტერნეტ ბანკინგი ტელეფონი/მობილური ბანკინგი ქაღალდით საკრედიტო საგადახდო დავალება

საგადახდო ბარათი სხვა ელექტრ. საშუალება სადებეტო დავალება

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საგადახდო ბარათები 2014 წლის ბოლოსათვის საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკების მიერ გამოშვებული ბარათების რაოდენობამ შეადგინა 7.7 მლნ ბარათი. ეს მაჩვენებელი 29%ით მეტია 2013 წლის ბოლოს მონაცემთან შედარებით. 10 სულ მოსახლეზე დაახლოებით გამოშვებულია 17 ბარათი (4 ბარათით მეტი გასული წლის შესაბამის მაჩვენებელთან შედარებით). 2014 წლის ბოლოსათვის გამოშვებული ბარათების 19% არის საკრედიტო, რაც 4 პროცენტული პუნქტით ნაკლებია წინა წლის დეკემბრის თვის შესაბამის მაჩვენებელზე. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საკრედიტო ბარათების რაოდენობა გასული წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით გაიზარდა 7%-ით, თუმცა სადებეტო ბარათების ზრდის მაჩვენებელი გაცილებით დიდი იყო (36%), რამაც გამოიწვია სულ გამოშვებულ ბარათებში საკრედიტო ბარათების წილის შემცირება. 2010-2014 წლების განმავლობაში ქვეყანაში გამოშვებული საგადახდო ბარათების დინამიკა ნაჩვენებია დიაგრამა N 5.5-ზე.

114

დიაგრამა N 5.5 გამოშვებული საგადახდო ბარათები 2010-2014 წწ. მლნ ბარათი

საკრედიტო

სადებეტო

2014

2013

2012

2011

2010

სულ

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

გამოშვებული ბარათების 50% არის Visa-ს ბრენდის, 25% - MasterCard-ის, ხოლო 23% ლოკალური ბარათები. Visa ბარათების წილი გამოშვებულ ბარათებში წინა წელთან შედარებით შემცირდა 16 პროცენტული პუნქტით, MasterCard-ის წილი გაიზარდა 5 პროცენტული პუნქტით, ხოლო ლოკალური ბარათების - 10 პროცენტული პუნქტით. სულ გამოშვებული Visa ბარათების რაოდენობა წინა წლის შესაბამის მაჩვენებელთან შედარებით შემცირდა 1%-ით, ხოლო MasterCard და ლოკალური ბარათების რაოდენობა გაიზარდა 65%-ით და 133%-ით შესაბამისად. 2014 წლის განმავლობაში ქართული საგადახდო ბარათებით სულ შესრულდა 90.8 მლნ ოპერაცია თანხობრივად 10.8 მლრდ ლარი. აღნიშნული რაოდენობის 96% და თანხის 93% შესრულდა ქვეყნის შიგნით, ხოლო დანარჩენი - ქვეყნის გარეთ. შესრულებული ტრანზაქციების რაოდენობრივი მაჩვენებელი 31%-ით, ხოლო თანხობრივი 21%-ით მეტია წინა წლის შესაბამის მაჩვენებლებთან შედარებით. საგადახდო ბარათებით პოს-ტერმინალებში შესრულებული გადახდის ოპერაციები შეადგენს სულ შესრულებული ოპერაციების 48%-ს რაოდენობრივად და 17%-ს თანხობრივად, დანარჩენი ნაღდი ფულის გატანის ოპერაციებია. თუ შევადარებთ 2013 წლის შესაბამის მაჩვენებლებს, ნაღდი ფულის გატანის ოპერაციები გაიზარდა რაოდენობრივად 15%-ით და თანხობრივად 19%-ით, მაშინ როცა ბარათით გადახდის ოპერაციები სავაჭრო/მომსახურების პოს-ტერმინალებში გაიზარდა 53%-ით რაოდენობრივად და 33%-ით თანხობრივად. ინტერნეტ-გადახდების წილმა სულ შესრულებულ პოს-გადახდებში შეადგინა 31% რაოდენობრივად და 27% თანხობრივად. სულ 2014 წლის განმავლობაში ქართული ბარათებით შესრულდა 13.5 მლნ ინტერნეტ ოპერაცია, თანხობრივად 489 მლნ ლარი. ქვეყნის შიგნით ქართული საგადახდო ბარათებით განხორციელებული ოპერაციების დინამიკა 2010-2014 წწ-ში გამოსახულია შემდეგ დიაგრამაზე:

115

დიაგრამა N 5.6 ქვეყნის შიგნით ქართული ბარათებით განხორციელებული ოპერაციები (2010– 2014 წწ) მლნ ოპერაცია

მლრდ ლარი 10

100 80

გადახდები სავაჭრო/მომსახურების ობიექტებში (რაოდენობა) ნაღდის გატანა (რაოდ.)

6 ნაღდის გატანა (თანხა)

გადახდები სავაჭრო/მომსახურების ობიექტებში (თანხა)

0 2010

2011

2012

2013

2014

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

ვითარდება საგადახდო ბარათების მიმღები მოწყობილობების ინფრასტრუქტურაც. 2014 წლის ბოლოსთვის საქართველოში ბანკომატების რაოდენობამ შეადგინა 2,192; პოსტერმინალების რაოდენობა სავაჭრო-მომსახურების ობიექტებში იყო 17,108 და პოსტერმინალები ბანკის ფილიალებსა და სერვის-ცენტრებში - 1,963. გასული წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით ბანკომატების რაოდენობა გაიზარდა 6%-ით, ხოლო სავაჭრო/მომსახურების ობიექტებში არსებული პოს-ტერმინალების რაოდენობა - 26%ით. დიაგრამა N 5.7 საგადახდო ბარათების მიმღები მოწყობილობების დინამიკა (დეკემბერი, 2011– 2014 წწ.)

2010

2011

2012

2013

2014

-27% +6% -8% +25%

7,164 1,500

+5%

2,681

2,525

2,742

+26%

2,191

+24%

8,914

+25%

1,568

+23%

ბანკომატი

1,963

+22%

13,565

+7%

2,065

11,119

1,933

POS სავაჭრო ობიექტში

+6%

17,108

2,192

POS ბანკის ფილიალში

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელს საქართველოში ფუნქციონირებდა საგადახდო ბარათების 5 საპროცესინგო ცენტრი, რომელთაგან 3 არის კომერციული ბანკის შიგნით მოქმედი (in house), ხოლო 2 -

116

საქართველოს ეროვნულ ბანკში დარეგისტრირებული საგადახდო სისტემის ოპერატორი. საგადახდო მომსახურების პროვაიდერები 2014 წლის 31 დეკემბრისათვის, საქართველოს ეროვნულ ბანკში რეგისტრირებული იყო 19 საგადახდო მომსახურების პროვაიდერი, მათ შორის ხუთის რეგისტრაცია განხორციელდა 2014 წელს. ისინი მომხმარებლებს მრავალფეროვან საგადახდო მომსახურებას სთავაზობენ, როგორიცაა თვითმომსახურების კიოსკების მეშვეობით გადახდების მიღება, საგადახდო ბარათების გამოშვება, ელექტრონული ფულის გამოშვება და მისი მეშვეობით გადახდის ოპერაციების განხორციელება. ამასთან, ერთერთი ელექტრონული ფულის მეშვეობით შესაძლებელია თბილისის ტრანსპორტში (მეტრო, მიკროავტობუსები, ავტობუსები) გადახდების განხორციელება. აღსანიშნავია, რომ ხშირ შემთხვევაში ცალკეული პროვაიდერები მომხმარებელს ერთდროულად რამდენიმე სახის საგადახდო მომსახურებას სთავაზობენ, რაც დივერსიფიცირებულს ხდის მათ ბიზნესს, ზრდის ბაზარზე კონკურენციას და აუმჯობესებს მომსახურების ხარისხს. 2014 წელს მნიშვნელოვნად გაიზარდა საქართველოს ეროვნული ბანკში რეგისტრირებული საგადახდო მომსახურების პროვაიდერების ბაზარი. მათ მიერ განხორციელებული საგადახდო მომსახურების თანხობრივმა მაჩვენებელმა შეადგინა 2.9 მილიარდი ლარი, რაც წინა წელთან შედარებით 60%-ით არის გაზრდილი, თუმცა კომერციული ბანკების მიერ განხორციელებული გადახდების ჯერ კიდევ უმნიშვნელო ნაწილს (1.8%-ს) შეადგენს. მიუხედევად ამისა, საგადახდო მომსახურების პროვაიდერები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ მცირე მოცულობის (საცალო) გადახდების განხორციელებაში. კერძოდ, რეგისტრირებული პროვაიდერების მიერ განხორციელებული გადახდების რაოდენობამ 2014 წლის ჯამური მონაცემებით შეადგინა 475 მილიონი ტრანზაქცია (18%-იანი ზრდა 2013 წელთან შედარებით). ამ მაჩვენებლით ის 2013 წლის მსგავსად 31-ჯერ აღემატება RTGS სისტემით განხორციელებული გადახდების რაოდენობრივ მაჩვენებელს. აღსანიშნავია, რომ რეგისტრირებული პროვაიდერების მიერ შესრულებული გადახდების ძირითადი წილი როგორც რაოდენობრივად, ასევე თანხობრივად თვითმომსახურების კიოსკებზე მოდის. ამის მიზეზი ქვეყნის მასშტაბით თვითმომსახურების კიოსკების კარგად განვითარებული ქსელია და ამავე დროს ის ფაქტორიც, რომ ისინი სხვა საგადახდო მომსახურების პროვაიდერებთან (გარდა კომერციული ბანკებისა) შედარებით, უფრო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში არსებობენ საქართველოს ბაზარზე. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ წინა წელთან შედარებით 2014 წელს მნიშვნელოვნად შემცირდა თვითმომსახურების კიოსკების პროვაიდერების გადახდების წილი რეგისტრირებული საგადახდო მომსახურების პროვაიდერების მთლიან გადახდებში (11 პროცენტული პუნქტით რაოდენობრივად და 8 პროცენტული პუნქტით თანხობრივად). გადახდების საერთო რაოდენობაში წილის შემცირება ძირითადად განპირობებულია ელექტრონული ფულით განხორციელებული გადახდების სწრაფი ზრდით (48%-იანი ზრდა 2013 წელთან). ამასთან, ამ ზრდაში უდიდესი წილი მოდის ტრანსპორტში გამოყენებულ ელექტრონულ ფულზე. რაც შეეხება თანხობრივ გამოხატულებაში, ელექტრონული ფულით განხორციელებულ ტრანზაქციებს, 2013 წლის მსგავსად, რეგისტრირებული საგადახდო მომსახურების პროვაიდერების ბაზრის 3% უკავიათ.

117

6 საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარება საანგარიშო პერიოდში ხორციელდებოდა სამუშაოები საინფორმაციო ტექნოლოგიების სრულყოფის მიმართულებით. 2014 წლის 6-7 ნოემბერს, ქ. თბილისში გამართულ კიბერუსაფრთხოებისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების განვითარების რიგით მე-7 რეგიონალურ კონფერენციაზე (GITI 2014), საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა სამ ნომინაციაში გაიმარჯვა - „ყველაზე ფართოდ გამოყენებადი ელექტრონული სერვისი“, რომელიც ითვალისწინებს საბანკო სექტორში ქაღალდზე შესრულებული ოპერაციების ჩანაცვლებას „განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერის“ გამოყენებით შექმნილი ელექტრონული დოკუმენტით; „ინფორმაციული უსაფრთხოების საუკეთესო მენეჯმენტი“, რომლის ფარგლებშიც ეროვნულ ბანკში დაინერგა საერთაშორისო ISO27001 სტანდარტის შესაბამისი ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემა, ხოლო უახლოეს მომავალში ეროვნული ბანკი გეგმავს აღნიშნული სტანდარტით სერტიფიცირებას, რაც იქნება საქართველოში პირველი ISO27001-ით სერტიფიცირება და „ყველაზე წარმატებული ინფრასტრუქტურული გადაწყვეტილება“, რომლის ფარგლებში ეროვნულ ბანკში, პირველად საჯარო სექტორში, დაინერგა მონაცემთა სანახის ფედერირებული ვირტუალიზატორი, რამაც სერვერულ ცენტრებს შორის გადართვის დროის ხანგრძლივობა ნულამდე შეამცირა. თანამედროვე ორგანიზაციაში ინფორმაციული აქტივი ერთ-ერთი ყველაზე ღირებული აქტივია, რომელსაც სათანადო მოპყრობა ჭირდება. გამომდინარე აქედან, სტანდარტიზაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ISO-ს) მიერ შემუშავებულია ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემის საერთაშორისო სტანდარტი ISO27001, რომელიც მიზნად ისახავს ინფორმაციის კონფიდენციალობის, მთლიანობის და ხელმისაწვდომობის სათანადო უზრუნველყოფას. სტანდარტი მოიცავს 113 კონტროლის მექანიზმს, რომლებიც გაერთიანებულია 14 ჯგუფში. აღნიშნული საერთაშორისო სტანდარტის შესაბამისი ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემის დანერგვა ეროვნულ ბანკს აძლევს იმის სათანადო რწმუნებას, რომ სისტემის გავრცელების სფეროსთან დაკავშირებული ინფორმაციული უსაფრთხოების რისკები იმართება ადექვატურად. სტანდარტის შესაბამისი ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემის შექმნით, დანერგვითა და ოპერირებით ეროვნულ ბანკში ჩატარდა ისეთი მნიშვნელოვანი სამუშაოები, როგორიცაა სისტემის გავრცელების სფეროს განსაზღვრა; ინფორმაციული აქტივების რეესტრის შექმნა, რისკების შეფასების და რისკებთან მოპყრობის პროცესის და თავსებადობის განაცხადის ჩამოყალიბება (SoA); კონტროლების ეფექტიანობის გაზომვა, ჩანაწერების მართვა, ანგარიშგება, ინციდენტების მართვა, პოლიტიკების და პროცედურების შექმნა და დამტკიცება, აუდიტი; რისკების შეფასების, რისკების მართვის გეგმის და თავსებადობის განაცხადის დანერგვა. წარმატებულად სერტიფიცირებისათვის ასევე საჭიროა დანერგილი ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემით სათანადო ოპერირება, რათა შეიქმნას შესაბამისი პროცედურული ჩანაწერები. ზემოაღნიშნული სამუშაოები დასრულდა გასული წლის ბოლოს და შეიძლება ითქვას, რომ ამჟამად ეროვნული ბანკი უკვე მზად არის შესაბამისი საერთაშორისო სერტიფიცირებისათვის, რომელიც იგეგმება 2015 წლის პირველ ნახევარში. ISO27001 საერთაშორისო სტანდარტით სერტიფიცირება ნიშნავს იმას, რომ ეროვნულ ბანკში ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვა ხორციელდება საერთაშორისო სტანდარტის და მსოფლიო საუკეთესო პრაქტიკის შესაბამისად, რაც დადასტურებულია საერთაშორისოდ აკრედიტირებული დამოუკიდებელი აუდიტორის მიერ

118

მასერტიფიცირებელი აუდიტისას. აქედან გამომდინარე ბანკის ფასეული ინფორმაციული აქტივების დაცვა ხდება მაღალ დონეზე, ინფორმაციის კონფიდენციალობა, მთლიანობა და ხელმისაწვდომობა არის უზრუნველყოფილი. სერტიფიკატით ასევე ხდება დემონსტრირება ფაქტისა, რომ ინფორმაციული უსაფრთხოების ყველა კონტროლი გამართულად ფუნქციონირებს. ISO27001 სერტიფიცირება ეროვნული ბანკის რეპუტაციის მნიშვნელოვან ზრდასაც შეუწყობს ხელს. კერძოდ, იზრდება მომხმარებლებისა და პარტნიორების ნდობა ბანკის სერვისებისადმი ინფორმაციული უსაფრთხოების კუთხით. გასულ წელს საკმაოდ მნიშვნელოვანი პროცედურულ-ტექნიკური ნაბიჯები გადაიდგა ეროვნული ბანკის ელექტრონული ინფორმაციის დაცვის კუთხით. კერძოდ, დაინერგა შიფრაციის პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც განკუთვნილია პერსონალური კომპიუტერების მყარი დისკის და ელექტრონული ფოსტის დაშიფვრისათვის. ზემოაღნიშნული სისტემის ძირითადი დანიშნულებაა უცხო პირებისათვის მყარ დისკზე ან ელექტრონულ გზავნილში არსებულ ინფორმაციაზე წვდომის სრული შეზღუდვა. ვებ უსაფრთხოების ამაღლების მიზნით, 2014 წლის ბოლოს, ეროვნულ ბანკის მიერ შეძენილ იქნა ახალი თაობის ინტერნეტ მომხმარებლების შიდა და გარე ქსელთან (ინტერნეტთან) კავშირის კონტროლისა და დაცვის პროგრამული უზრუნველყოფა, რომელიც განკუთვნილია ვებ ფილტრაციის, ქსელის ტრაფიკის შეზღუდვის და ინტერნეტ აპლიკაციების კონტროლისათვის. ამჟამად მიმდინარეობს ზემოაღნიშნული სისტემის დანერგვის სამუშაოები. როგორც ცნობილია, ეროვნულ ბანკს გააჩნია ორი ერთმანეთისგან მოშორებული იდენტური ძირითადი და სარეზერვო მონაცემთა დამუშავების ცენტრი (სერვერული ცენტრი), საიდანაც ხდება ბანკში არსებული ყველა საინფორმაციო სისტემის ოპერირება. სერვერული ცენტრის ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტია მონაცემთა შენახვის დისკური სისტემა. აღნიშნული სისტემა არის საკმაოდ მნიშვნელოვანი და კრიტიკული არა მარტო ეროვნული ბანკისათვის, არამედ მთლიანად ქვეყნის ფინანსური სექტორისათვის, რადგან მათი გამოყენებით ხდება ეროვნული ბანკის ყველა სისტემის, მათ შორის ქვეყნის ანგარიშსწორების სისტემის და საერთაშორისო რეზერვების მართვის სისტემის მუშაობის უზრუნველყოფა. შესაბამისად, მათი სტაბილური, მდგრადი და უწყვეტი მუშაობა კრიტიკულია ქვეყნის სტაბილურობისათვის. აქედან გამომდინარე, საქმიანობის უწყვეტობისა და მდგრადობის კიდევ უფრო გაუმჯობესების მიზნით, 2013 წლის ბოლოს მიღებულ იქნა არსებული ინფრასტრუქტურის დახვეწის და სრულყოფის გადაწყვეტილება, რაც გამოიხატა მონაცემთა შენახვის დისკური სისტემების აქტივ-პასივ რეჟიმიდან აქტივ-აქტივ რეჟიმზე გადასვლაში. აქტივ-აქტივ კონფიგურაცია გულისხმობს იმას, რომ ერთ სერვერულ ცენტრში არსებული დისკური სისტემის დაზიანების შემთხვევაში, ტექნოლოგიურად უნდა იყოს შესაძლებელი ავტომატურად და მყისიერად მოხდეს სისტემის გადართვა მეორე სერვერულ ცენტრში არსებულ მონაცემთა შენახვის დისკურ სისტემაზე. ბიზნეს უწყვეტობის გეგმის შემუშავების ფარგლებში უცხოელი კონსულტანტების მიერ გაწეულ იქნა ანალოგიური რეკომენდაცია მონაცემთა შენახვის დისკურ სისტემებს შორის გადართვის დროის შემცირების თაობაზე და აქტივ-პასივ კონფიგურაციის აქტივ-აქტივ კონფიგურაციით შეცვლაზე, რაც გეოგრაფიულად დაშორებული მონაცემთა შენახვის დისკური სისტემის კლასტერულ ტექნოლოგიაზე გადასვლას გულისხმობს. ყოველივე ამას კი მონაცემთა შენახვის დისკური სისტემების განაწილებული (ფედერირებული) ვირტუალიზატორი უზრუნველყოფს. სისტემა გეოგრაფიულად დაშორებულ მონაცემთა შენახვის ორ დისკურ სისტემას ვირტუალურად აერთიანებს ერთ სისტემაში,

119

რაც უზრუნველყოფს იმას, რომ ყოველი აპლიკაციისა და სერვისისათვის მონაცემთა შენახვის სისტემა წარმოდგენილია როგორც ერთი ვირტუალური სისტემა, მიუხედავად იმისა, გეოგრაფიულად რომელ სერვერულ ცენტრში მდებარე დისკური სისტემა არის ფიზიკურად აქტიური. ეს კი თავის მხრივ უზრუნველყოფს სერვისების მაღალ საიმედოობას და გადართვის ავტომატიზაციას. აღსანიშნავია, რომ ეროვნული ბანკი წარმოადგენს საქართველოში პირველ საჯარო დაწესებულებას, სადაც დაინერგა ზემოაღნიშნული თანამედროვე ტექნოლოგია მონაცემთა სანახის ფედერირებული ვირტუალიზატორი, რის შედეგადაც ეროვნული ბანკის აქტიუ-პასიური სერვერული ცენტრები გახდა აქტიურ-აქტიური, რაც მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯია. აქტივ-აქტივ სერვერული ცენტრების მთავარი უპირატესობა ტრადიციულ აქტივპასივ მიდგომასთან შედარებით არის ის, რომ ერთი სერვერული ცენტრის დაზიანების შემთხვევაში, IT სერვისების მეორე სერვერულ ცენტრში გადართვა ხდება ავტომატურად და მყისიერად. მონაცემთა ფედერირებული ვირტუალიზატორის დანერგვის შემდეგ, თითქმის ყველა IT სერვისისათვის ბიზნეს უწყვეტობის ძირითადი პარამეტრი ე.წ. RTO (Recovery Time Objective), რომელიც განსაზღვრავს მაქსიმალურ დასაშვებ დროის ხანგრძლივობას, რომლის განმავლობაშიც უნდა აღდგეს ინციდენტისას დაზიანებული სერვისი, გახდა ნულის ტოლი. ადრე არსებული ინფრასტრუქტურული არქიტექტურით, სერვისების ერთი ცენტრიდან მეორეში გადართვას ჭირდებოდა გარკვეული დრო, რაც იწვევდა აპლიკაციების წყვეტას და შესაბამისად მუშაობის შეფერხებას განსაზღვრული დროით. ასევე, გადართვა საჭიროებდა ადამიანურ ჩარევას, რაც ზრდიდა ოპერაციულ რისკებს. ახალი ტექნოლოგიის დანერგვის შემდეგ მნიშვნელოვნად გაიზარდა სერვისების ხელისაწვდომობის ხარისხი, რადგან ყველა IT სერვისი ერთდროულად ორივე სერვერულ ცენტრშია ხელმისაწვდომი. 2014 წლის განმავლობაში ხორციელდებოდა საქართველოს საბანკო სექტორში განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვა (იხ. თავი 7, ელექტრონული ხელმოწერა). 2014 წელს სერვერულ ცენტრებს და მონაცემთა შენახვის დისკურ სისტემებს შორის არსებული ოპტიკური კავშირის სიჩქარის, საიმედოობისა და ინფორმაციის დაცულობის ხარისხის გაზრდის მიზნით, განხორციელდა არსებული ოპტიკური ქსელის ინფრასტრუქტურის ცვლილება და ახალი ოპტიკური ქსელის კომუტატორების იმპლემენტაცია. საანგარიშო პერიოდში განახლდა და საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის განკარგულებით ოფიციალურად დამტკიცდა საქართველოს ეროვნული ბანკის მონაცემთა ბაზებისა და პროგრამული უზრუნველყოფის სარეზერვო ასლების მართვის პოლიტიკა. რეზერვირება დაიყო სისტემების კრიტიკულობის ხარისხის მიხედვით, სხვადასხვა სისტემებისათვის განისაზღვრა რეზერვირების სიხშირე, სარეზერვო ასლების შენახვის ვადები და განისაზღვრა მედია, რაზეც ხდება სარეზერვო ასლების შენახვა. ასევე ყოველი სისტემისათვის განისაზღვრა რეზერვირების ტიპები. საანგარიშო პერიოდში შემუშავდა და ექსპლუატაციაში შევიდა ფულის გათეთრებისა და სპეციალური ინსპექტირების პროგრამული უზრუნველყოფა „AML-Search“, რომელიც მიზნად ისახავს ადგილზე შემოწმების პროცესში შესამოწმებელი ორგანიზაციების მიერ ელექტრონული ფორმატით მოწოდებული ინფორმაციის დამუშავების ხელშეწყობას. მოცემულ საძიებო სისტემას ასევე გააჩნია საქართველოს კანონმდებლობით მონიტორინგს დაქვემდებარებული, დანაწევრებული ოპერაციების გამოვლენის შესაძლებლობა. გასულ წელს დასრულდა მუშაობა და ექსპლუატაციაში შევიდა საქართველოს ეროვნული ბანკის საბანკო ზედამხედველობის ანგარიშგების ელექტრონული მიღების

120

სისტემა. ზემოაღნიშნული სპეციალური პორტალი განთავსებულია დახურულ ვირტუალურ ქსელში და მისი საშუალებით კომერციულ ბანკებს უსაფრთხოდ შეუძლიათ ატვირთონ საქართველოს ეროვნულ ბანკში წარსადგენი ელექტრონული ანგარიშგებები, რომელიც თავის მხრივ ციფრულად არის ხელმოწერილი. აღნიშნული სისტემის განვრცობამ ეტაპობრივად უნდა გამორიცხოს ეროვნულ ბანკში წარსადგენი ელექტრონული დოკუმენტების ელექტრონული ფოსტით მოწოდება, რაც მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯია. 2014 წლის ბოლოს, რეალურ რეჟიმში ექსპლუატაციაში გასაშვებად მომზადდა საქართველოს ეროვნული ბანკის ერთიანი ფინანსური, მაკროეკონომიკური და სტატისტიკური ინფორმაციული სისტემა - „სებსტატი“ (იხ. თავი 13, სტატისტიკური საქმიანობა). ეროვნული ბანკის კლიენტების მომსახურების გაუმჯობესების უზრუნველსაყოფად, ხორციელდებოდა დისტანციური საბანკო მომსახურების პროგრამის დანერგვის და ტესტირების პროცესი. იგი მიზნად ისახავს მომხმარებელთა საოპერაციო ეფექტურობისა და მოხერხებულობის გაზრდას, საოპერაციო ხარჯების შემცირებასა და კლიენტთა მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესებას. პროგრამამ უნდა უზრუნველყოს კლიენტთა საბანკო მომსახურება დისტანციურად, მათ შორის მათი სამუშაო ადგილიდან დაცული გზით ელექტრონული დავალებების მიღება და მათ საფუძველზე ძირითად საბანკო სისტემაში შესაბამისი ჩანაწერების განხორციელება. საქართველოს ეროვნული ბანკი, როგორც ინოვაციური პროექტების განმახორციელებელი ერთ-ერთი ლიდერი სახელმწიფო დაწესებულება, მომავალშიც გააგრძელებს თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვას, საინფორმაციო ინფრასტრუქტურის დახვეწას და მისი მდგრადობის ამაღლებას, რათა IT სერვისების მიწოდების საიმედოობა მუდმივად იყოს მაღალ დონეზე და ამავე დროს ხდებოდეს ბიზნეს პროცესების გაუმჯობესება.

121

7 ელექტრონული ხელმოწერა 2013 წელს ეროვნული ბანკი გამოვიდა ინიციატივით, საბანკო სექტორში დაწყებულიყო ელექტორნული ხელმოწერის დანერგვის პროცესი. ელექტროული ხელმოწერის პრაქტიკაში გამოყენება გულისხმობს საქართველოს საბანკო სექტორში ქაღალდზე შესრულებული ხელმოწერის ჩანაცვლებას ელექტრონული ხელმოწერითა და შესაბამისად, ელექტრონული დოკუმენტბრუნვით ყველა იმ ოპერაციაზე, რომელთა ელექტრონული ფორმით შესრულება დაშვებულია მოქმედი კანონმდებლობით. საბანკო სექტორის განვითარების მასშტაბმა დღის წესრიგში დააყენა ელექტრონული ბიზნესის სტიმულირებისთვის ისეთი გარემოს შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფს ტრანზაქციის დაცულობას, რაც თავის მხრივ პირდაპირ უკავშირდება პროცესის მონაწილე მხარეების ნების გამოხატვას. ელექტრონული ხელმოწერის, როგორც იურიდიული ძალის მქონე ინსტრუმენტის გამოყენების აუცილებლობა, უალტერნატივო ინსტრუმენტია ქაღალდზე ოპერაციების შესრულების პრაქტიკიდან ეტაპობრივი ამოღებისთვის. ხოლო დოკუმენტის მატერიალური ფორმიდან ელექტრონულზე გადასვლა, ბიზნეს პროცესების მოქნილობის და ოპტიმიზაციის უპირობო საშუალებაა. ელექტრონული დოკუმენტბრუნვის გამოყენება გამართლებულად იქნა მიჩნეული მხოლოდ და მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ დაცულია დოკუმენტის და მასზე არსებული ხელმოწერის ავთენტურობა და ეს ყოველივე აღიარებული იქნება მესამე მხარის მიერ. მიმდინარე პროექტმა დღის წესრიგში დააყენა იმ ტიპის ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენება, რომელიც თავისი იურიდიული ბუნებით გაუთანაბრდება მატერიალურ დოკუმენტზე პირად ხელმოწერას. საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვით დაინტერესებულ კომერციულ ბანკს, „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ენიჭება უფლება თავად შექმნას ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვის მთავარი საფუძველი უსაფრთხოების პოლიტიკა, ხოლო ამავე პუნქტის შესაბამისად, „კომერციული ბანკის მიერ ეროვნულ ბანკთან შეთანხმებული კონკრეტული საბანკო მომსახურების გაწევისას ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენების უსაფრთხოების პოლიტიკის საფუძველზე კონკრეტული საბანკო მომსახურების გაწევის დროს გამოყენებულ ელექტრონულ ხელმოწერას აქვს მატერიალურ დოკუმენტზე პირადი ხელმოწერის თანაბარი იურიდიული ძალა“. პროექტის განხორციელებისას, ელექტრონული ხელმოწერის იურიდიული სტატუსის გარდა აქტუალური გახდა მისი ტექნიკური მოდელის განსაზღვრა, ხელმოწერის დაცულობის და გამოყენების სანდო გარემოს უზრუნველყოფა, ასევე, საბანკო სექტორში გამოყენებული ელექტრონული დოკუმენტბრუნვის უსაფრთხო გარემოს შექმნა. საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის იმ მოდელის გამოყენება, რომელსაც ექნება მატერიალურ დოკუმენტზე პირადი ხელმოწერის თანაბარი იურიდიული ძალა, პირველ რიგში გამიჯნული იქნა მომხმარებელთან პირისპირ ან დისტანციურად მომსახურების მიწოდების მიხედვით. მომსახურების აღნიშნული ფორმების შესაბამისად აქტუალური გახდა ხელმოწერის განსხვავებული მოდელის დანერგვა, მაგრამ ხელმოწერის სანდო და დაცული გარემოს უზრუნველსაყოფად, ორივე მოდელის შემთხვევაში სავალდებულოდ იქნა მიჩნეული ხელმოწერის ციფრული სერტიფიკატის გამოყენება. მიმდინარე ეტაპზე საბანკო სექტორში დანერგილი ელექტრონული ხელმოწერა ითვალისწინებს მომხმარებელთან პირისპირ მომსახურებისას ოპერაციების ქაღალდზე შესრულების ჩანაცვლებას ელექტრონული დოკუმენტით, რომელიც დამოწმებული

122

იქნება როგორც კლიენტის, ასევე ბანკის ელექტრონული ხელმოწერით. ამასთანავე, დანერგილი მოდელი ვარგისია ნებისმიერი პოტენციური ხელმომწერისთვის, მიუხედავად იმისა, მომხმარებლის სავალდებულო იდენტიფიკაციას ბანკი განახორციელებს პირადობის ახალი მოწმობით თუ მის გარეშე; მომსახურების ეს ფორმატი საშუალებას აძლევს საბანკო სექტორს ელექტრონულ დოკუმენტბრუნვაზე გადაიყვანოს მომხმარებელთან პირისპირ მომსახურების სრული სეგმენტი. ასევე, საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენება არ გულისხმობს საბანკო საქმიანობაში ქაღალდზე შესრულებული მატერიალური ხელმოწერის გამოყენების ამოღებას. კომერციული ბანკი, რომელიც ეროვნულ ბანკთან შეთანხმებული უსაფრთხოების პოლიტიკის შესაბამისად კონკრეტულ საბანკო ოპერაციაზე დანერგავს ელექტრონულ ხელმოწერას, ვალდებულია უზრუნველყოს ამ ტიპის ოპერაციაზე ქაღალდზე შესრულებული მატერიალური ხელმოწერის გამოყენების შესაძლებლობა. პროექტის განხორციელების პირველი ეტაპი დასრულდა 2013 წლის დეკემბერში, როცა ეროვნული ბანკის მიერ შემუშავებული და მიღებულ იქნა საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენების საზედამხედველო ჩარჩო. დამტკიცდა „ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვის პროექტის აღწერა“, რომელიც წარმოადგენს საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვის პრინციპებსა და განმარტებებს მონაწილე მხარეების ფუნქციონალური ჩართვისთვის, აღწერს გამოყენებულ საბაზისო მიდგომებსა და რეგულაციებს, ასევე ეხება სამართლებრივ ასპექტებს ელექტრონული ხელმოწერის ლეგალური აღიარებისთვის. გარდა აღნიშნული დოკუმენტისა, დამტკიცდა „ელექტრონული ხელმოწერის მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო“, რომელიც მიიღება როგორც საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებისთვის სანდო და დაცული გარემოს შექმნის სახელმძღვანელო დოკუმენტი, რაც ასვე წარმოადგენს ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვის მეთოდოლოგიურ საფუძველს საბანკო სექტორში განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენების მიზნით ბანკის უსაფრთხოების პოლიტიკის შემუშავებისთვის. „ელექტრონული ხელმოწერის მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო“ შემუშავებულია საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნათა და ევროკავშირის სივრცეში მოქმედი რეგულაციების გათვალისწინებით და ეყრდნობა ევროკავშირის რეგულაციებით განსაზღვრულ ელექტრონული იდენტიფიკაციის, აუთენთიფიკაციისა და ხელმოწერის ტექნიკურ, პროცედურულ და ხარისხობრივ მოთხოვნებს. ელექტრონული ხელმოწერის სანდო და დაცული გარემოს უზრუნველყოფის მიზნით, ეროვნული ბანკი ხელმძღვანელობს ევროკავშირში ან/და მის მიერ სანდოდ მიჩნეულ საკანონმდებლო სივრცეში არსებული რეგულაციებით, სტანდარტებით და რეკომენდაციებით. ასევე პროექტი ცალსახად განსაზღვრავს ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებას ღია/დახურული გასაღების პრინციპის, ასიმეტრიული კრიპტოგრაფიისა და სერტიფიკატზე დამყარებული ხელმოწერის (PKI) პრინციპების დაცვას. ღია გასაღების ინფრასტრუქტურა (PKI) განიხილება როგორც მომსახურების, სტანდარტების, პროტოკოლების და პროგრამული უზრუნველყოფის კომპონენტების ერთობლიობა, რომელიც საშუალებას იძლევა გამოყენებული იქნეს ღია გასაღების შიფრაციის ტექნოლოგია. PKI ასევე გაგებულია როგორც ღია გასაღების სერტიფიკატზე დამყარებული სანდო იერარქია. სხვა შემთხვევაში შესაძლოა, ასევე გაგებულ იქნეს, როგორც შიფრაციისა და ციფრული სერტიფიკატის მომსახურების მიწოდება. PKI ასევე, მიჩნეულია გარემოდ, რომელიც ახორციელებს ღია გასაღების მართვას CA-ს მიერ გამოშვებული ციფრული სერტიფიკატის მეშვეობით, რაც მომხმარებელს საშუალებას აძლევს აღნიშნულ გარემოში განახორციელოს დაცული კომუნიკაცია და ოპერაციები.

123

საბანკო სექტორში დანერგილი ელექტრონული ხელმოწერის პრაქტიკაში მართებულად გაგების მიზნით, ეროვნული ბანკის მიერ დამტკიცებული რეგულაციებით განისაზღვრა ელექტრონული ხელმოწერის ჩარჩო-მოდელი, რაც გულისხმობს ევროპარლამენტისა და ევროპული საბჭოს N910/2014 რეგულაციით „ელექტრონული იდენტიფიკაცია და სანდო სერვისები ელექტრონული ტრანზაქციებისთვის“ (რომელმაც შეცვალა დირექტივა 1999/93/EC) - განსაზღვრულ „განვითარებულ ელექტრონულ ხელმოწერას“ (ან უფრო ძლიერი დაცვის მქონე ხელმოწერას), რომელიც საჭიროა აკმაყოფილებდეს ამავე დირექტივით განსაზღვრულ მოთხოვნას. „განვითარებულ ელექტრონულ ხელმოწერის“ განმარტების ზოგადი და „ტექნოლოგიურად ნეიტრალური“ ბუნებიდან გამომდინარე, პრაქტიკაში მისი გამოყენება გულისხმობს ხელმომწერის იდენტიფიცირებისთვის საჭირო მონაცემების შიფრაციას, ამ მონაცემების ხელმოსაწერ დოკუმენტთან დაკავშირებასა და სერტიფიკატზე დამყარებული ხელმოწერის განხორციელებისას ასიმეტრიულ შიფრაციას რეკომენდირებული ალგორითმებით და PKI-ს სხვა პრინციპების გამოყენებით. შედეგად, დანერგილი „განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერის“ გამოყენება, საბანკო სექტორში ელექტრონული კომერციის ეფექტურობისა და ეფექტიანობის ზრდის მიზნით მინიმუმ ნიშნავს: ბიზნეს პროცესის ავტომატიზაციას, მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესებას, მომსახურების ხარჯების შემცირებას, საინფორმაციო უსაფრთხოების ზრდას, მომსახურების დროის შემცირებას, მონაცემების ხარისხისა და ელექტრონული არქივირების ზრდის შესაძლებლობას. ეროვნული ბანკის ზემოთ აღნიშნული რეგულაციის შესაბამისად ელექტრონული ხელმოწერა დანერგა „პროკრედიტ ბანკმა“, რასაც საფუძვლად დაედო 2014 წლის თებერვალში ეროვნული ბანკის მიერ გამოცემული ინდივიდუალურადმინისტრაციული აქტი საბანკო ოპერაციებში ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებაზე უფლებამოსილების მინიჭების შესახებ. ამავე წლის დეკემბერში, აღნიშნულ განკარგულებაში შესული ცვლილების საფუძველე „პროკრედიტ ბანკმა“ მიიღო უფლებამოსილება ელექტრონული ხელმოწერა გამოიყენოს საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ ყველა ფილიალში მომხმარებელთან პირისპირ საბანკო ოპერაციის განხორციელების დროს. ელექტრონული ხელმოწერის ის მოდელი, რომელსაც 2014 წლის თებერვალში მიენიჭა იურიდიული ძალა და დაინერგა საბანკო სექტორში, პირველი მოდელია არა მარტო საქართველოს საბანკო სექტორში, არამედ ქვეყანაში და რეგიონშიც კი, რომელიც ევრორეგულაციების შესაბამისად კვალიფიცირდება „განვითარებულ ელექტრონულ ხელმოწერად (Advanced electronic signature), დამყარებულია ციფრულ სერტიფიკატზე და იყენებს ხელმომწერის ბიომეტრიულ მონაცემებს. გარდა ამისა, ხელმოწერის შესრულების დრო დადასტურებულია მესამე მხარის „დროის აღნიშვნით“. განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერა საბანკო სექტორში განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებისთვის უზრუნველყოფილ იქნა ისეთი სანდო და დაცული გარემო, სადაც დაცულია ინფრასტრუქტურული და უსაფრთხოების მინიმალური მოთხოვნები, რომლებიც გათვალისწინებული უნდა იქნეს სისტემის მონაწილე მხარეების მიერ. აღნიშნული მინიმალური მოთხოვნების ძირითადი კომპონენტებია:  ხელმომწერი ფლობს ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობას და აქვს ერთპიროვნული კონტროლი მასზე; 

გარანტირებულია დოკუმენტის მთლიანობა და უცვლელობა;

124



უზრუნველყოფილია სანდო CSP-ს და მოწინავე ტექნოლოგიების გამოყენებით აღჭურვილი ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობის გამოყენება;



უზრუნველყოფილია დოკუმენტზე დროის აღნიშვნის გამოყენება მომსახურების გამწევი სანდო პირის მიერ;



დაცულია ხელმომწერის ბიომეტრიული მონაცემები;



დაცულია მომხმარებლის უფლებები, რაც მინიმუმ გამოიხატება ელექტრონული ხელმოწერის ლეგალური ეფექტის შესახებ ინფორმირებულობასა, ხელმოწერამდე დოკუმენტის გაცნობასა და დოკუმენტის ორიგინალზე ხელმისაწვდომობაში;



უზრუნველყოფილია ელექტრონული დოკუმენტის (დედანი) დაცული გზით



ხელმომწერისთვის მიწოდება; უზრუნველყოფილია ხელმოწერის სადავოდ ან/და საეჭვოდ ცნობის შემთხვევაში ექსპერტიზის ჩატარების შესაძლებლობა.

ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენების გარემოში ჩართული არიან შემდეგი მონაწილე მხარეები:  ეროვნული ბანკი - განსაზღვრავს ელექტრონული ხელმოწერის შექმნის უსაფრთხოების მინიმალურ ზღვარს და უფლებას აძლევს კომერციულ ბანკს 

გამოიყენოს უსაფრთხოების ამ მოდელით შექმნილი ელექტრონული ხელმოწერა; კომერციული ბანკი - შეიმუშავებს უსაფრთხოების პოლიტიკას და შესათანხმებლად წარუდგენს ეროვნულ ბანკს;



ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობის მომწოდებელი - უზრუნველყოფს მოწყობილობისა და შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის მოწოდებას;



სერტიფიკატის გამცემი უფლებამოსილი პირი - გასცემს ხელმოწერის სერტიფიკატს;



დროის აღნიშვნის მიმწოდებელი - პირი, რომელიც კომერციულ ბანკს აწვდის ამ



მომსახურებას; ელექტრონული ხელმოწერის ბიომეტრიული მონაცემების შიფრაციის გასაღების წყვილის გენერირებისა და მართვის ფუნქციის შემსრულებელი ორგანო უზრუნველყოფს ხელმომწერის ბიომეტრიული მონაცემების შიფრაციისთვის აუცილებელი გასაღების წყვილის გენერირებას და მის მართვას;



ექსპერტიზა - იღებს საექსპერტო მასალას ელექტრონული ხელმოწერის ბიომეტრიული მონაცემების შიფრაციის გასაღების წყვილის გენერირებისა და მართვის ფუნქციის შემსრულებელი ორგანოსგან და ახორციელებს ელექტრონული ხელმოწერის ექსპერტიზას;



ხელმომწერი.

ეროვნული ბანკის მიერ „სანდო სერვისის მიმწოდებლად“ აღიარებული და დაშვებული უნდა იქნეს საბანკო სექტორში ხელმოწერის პროცესში მონაწილე შემდეგი ერთეულები:  ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობის მწარმოებელი;  

სერტიფიკატის გამცემი უფლებამოსილი პირი; ელექტრონული ხელმოწერის ბიომეტრიული მონაცემების შიფრაციის გასაღების წყვილის გენერირებისა და მართვის ფუნქციის შემსრულებელი ორგანო;

125



დროის აღნიშვნის სერვისის მიმწოდებელი;



სხვა „სანდო სერვისის მიმწოდებელი“, რომელიც უზრუნველყოფს ელექტრონულ ხელმოწერასთან დაკავშირებულ სხვა ნებისმიერ მომსახურებას.

ეროვნულმა ბანკმა, თავისი უფლებამოსილების ფარგლებში განსაზღვრა მისთვის მისაღები სანდო და დაცული გარემოს შექმნისთვის მომსახურების გამწევის, გამოყენებული პროდუქტის უსაფრთხოების დონის, რისკების მართვის და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის სავალდებულო დონე. აღნიშნული და სხვა ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებასთან დაკავშირებული საკითხები, რომლებიც წარმოდგენილია ზემოთ დასახელებულ, ეროვნული ბანკის მიერ დამტკიცებულ რეგულაციებში, ასევე კომერციული ბანკის მიერ, უსაფრთხოების პოლიტიკის შესაბამისად გამოყენებული ელექტრონული ხელმოწერის შესახებ ინფორმაცია ქვეყნდება ეროვნული ბანკის შესაბამის ვებ-გვერდზე https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=623. ამავე მისამართზე ქვეყნდება ეროვნული ბანკის მიერ „სანდო სერვისის მიმწოდებლად“ აღიარებული და საბანკო სექტორში დაშვებული ინსტიტუტები. საბანკო სექტორში ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებისას დაცული უნდა იქნეს მინიმუმ შემდეგი ტექნიკური მოთხოვნების შესაბამისი დონის უსაფრთხოება და ტექნიკური პარამეტრები: ღია გასაღების სერტიფიკატის ფორმატი გასაღების ტიპი გასაღების ზომა კრიპტოგრაფიული ჰეშ ფუნქცია დროის აღნიშვნის პროტოკოლი ხელმოსაწერი დოკუმენტის ფორმატი

X.509 RSA 2048 ბიტი SHA-256 RFC 3161 PDF A/ - 1a; PDF A/ - 2a

ფიზიკური და იურიდიული პირის ხელმოწერა როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, საბანკო სექტორში გამოყენებული „განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერა“ ემყარება ხელმოწერის ბიომეტრიულ მონაცემებს, რაც წარმოადგენს ხელმომწერის პერსონალურ ინფორმაციას და გამოიყენება მისი იდენტიფიცირებისთვის. ბიომეტრიული მონაცემების მიღება ხორციელდება ხელმოწერის მოწყობილობის მეშვეობით. იმისთვის, რომ იდენტიფიცირებისთვის ვარგისი ბიომეტრიული მონაცემები იქნეს გამოყენებული ხელმოწერაში, ბანკებს მოეთხოვებათ დაიცვან ISO (ISO/IEC 19794-7:2007(E) Information technology - Biometric data interchange formats) სტანდარტის მოთხოვნები, რომელიც განსაზღვრავს ბიომეტრიული მონაცემების მინიმალურ ხარისხობრივ მოთხოვნებს. ხელმოწერის ბიომეტრიული მონაცემები ესაა ელექტრონული ხელმოწერის შექმნის მონაცემების შემადგენელი ნაწილი, კერძოდ სტატიკური და დინამიური მონაცემების ერთობლიობა, რომელიც დაკავშირებულია ელექტრონულ ხელმოწერასთან, უნიკალურია თითოეული ხელმომწერი პირისთვის (რომლითაც შესაძლებელია ამ პირის იდენტიფიცირება) და შესაძლოა შეიცავდეს ელექტრონული ხელმოწერის შექმნის მოწყობილობის მიერ განსაზღვრულ სხვა, დამატებით მონაცემებს. ელექტრონული ხელმოწერის შექმნის სტატიკური და დინამიური მონაცემების კატეგორიები წარმოდგენილია შემდეგი სახით:

126

შესაბამისად, საბანკო სექტორის მომხმარებელი ფიზიკური პირი და/ან ბანკის წარმომადგენელი, რომელიც გამოდის საბანკო ოპერაციის განხორციელებისას ხელმომწერის როლში, „განვითარებულ ელექტრონულ ხელმოწერას“ შეასრულებს აღნიშნული ხარისხის მაიდენტიფიცირებელი (ბიომეტრიული) მონაცემებითა და PKI ინფრასტრუქტურის, ეროვნული ბანკის მიერ განსაზღვრული მინიმალური მოთხოვნების შესაბამისად. საბანკო საქმიანობაში ოპერაციების მოქნილობის, საბანკო საქმიანობის ოპტიმიზაციისა და ეფექტიანობის ზრდის მიზნით, ეროვნული ბანკის მიერ განსაზღვრული იქნა და შესაბამისი განკარგულების გამოცემის შემდეგ იურიდიული ძალა ენიჭება ე.წ. „იურიდიული პირის ხელმოწერას“, სადაც ხელმომწერად განიხილება კომერციული ბანკი როგორც იურიდიული პირი. ხელმოწერის ამ მოდელის გამოყენებას საფუძვლად დაედო ზემოთ აღნიშნული ევრო რეგულაციის ტექნოლოგიურად ნეიტრალური ბუნება, რაც საშუალებას იძლება PKI-ს პრინციპების შესაბამისად დაშვებულ იქნეს ციფრულ სერტიფიკატის გამოყენებით შესრულებული ხელმოწერა, რომელიც სრულად დააკმაყოფილებს აღნიშნული რეგულაციის მოთხოვნებს. ეს ნიშნავს, რომ „იურიდიული პირის ხელმოწერა“ იყენებს ასიმეტრიულ კრიპტოგრაფიაზე დაფუძნებულ ციფრული ხელმოწერას; ხოლო იურიდიული პირის იდენტიფიკაცია ხორციელდება Certification Authorities (CA)-ის მიერ, რომელიც იდენტიფიცირებულ პირზე გასცემს ციფრული ხელმოწერის სერტიფიკატს. ეროვნული ბანკი განსაზღვრავს იმ საბანკო ოპერაციებს, რომელთა განხორციელების დროს შესაძლებელია ბანკის მხრიდან გამოყენებული იქნეს არა ხელმოწერის ბიომერტიულ მონაცემებზე დაყრდნობილი განვითარებული ელექტრონული ხელმოწერა, არამედ ციფრული სერტიფიკატის გამოყენებით შესრულებული იურიდიული პირის ხელმოწერა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ როგორც ფიზიკური პირის, ასევე იურიდიული პირის ხელმოწერას დაედება დამოუკიდებელი მესამე მხარის სერვერიდან მიღებული კრიპტოგრაფიული დროის აღნიშვნა. დროის აღნიშვნა გამოიყენება ციფრული ხელმოწერაზე დროის დაფიქსირებისთვის, რათა შესაძლებელი იყოს დადასტურება იმისა, რომ ციფრული ხელმოწერა წარმოიქმნა უშუალოდ მოცემულ კონკრეტულ მომენტამდე. ღია გასაღების სერტიფიკატის გაუქმების შემთხვევაში, დროის აღნიშვნის არსებობა საშუალებას აძლევს ვერიფიკაციის განმხორციელებელს განსაზღვროს ხელმოწერა შესრულდა თუ არა სერტიფიკატის გაუქმებამდე ან/და სერტიფიკატის მოქმედების პერიოდში.

127

ელექტრონული შტამპი კიდევ ერთი სიახლე, რომელიც საბანკო სექტორში შექმნილ ელექტრონულ დოკუმენტზე იქნება გამოყენებული, ესაა „ელექტრონული შტამპი“. ელექტრონული შტამპი წარმოადგენს კომერციული ბანკის მიერ შესრულებულ ელექტრონულ დადასტურებას, რომელიც მიბმულია ელექტრონულ დოკუმენტზე და ადასტურებს ამ კომერციული ბანკის მიერ ელექტრონული დოკუმენტის მომზადებას. ისე როგორც იურიდიული პირის ხელმოწერა, ელექტრონული შტამპი იყენებს Public Key Infrastructure (PKI) პრინციპების შესაბამისად ასიმეტრიულ კრიპტოგრაფიაზე დაფუძნებულ ციფრულ ხელმოწერას. როგორც საბანკო სექტორში დაშვებული „სანდო სერვისის მიმწოდებელი“, იურიდიული პირის ხელმოწერისა და ელექტრონული შტამპის შესასრულებლად გამოყენებული ციფრული სერტიფიკატის გამცემი (CA) აღიარებული უნდა იქნეს ეროვნული ბანკის მიერ.

128

8 საკასო-საემისიო სამუშაოების ორგანიზაცია ფულის ნიშნებით ეკონომიკის მოთხოვნის შეუფერხებელი დაკმაყოფილების უზრუნველსაყოფად, საანგარიშო პერიოდში ხორციელდებოდა სამუშაოები, რომელიც მიზნად ისახავდა ფულის ნიშნების დამზადების, შემოტანის, შენახვის და ემისიასთან დაკავშირებული საქმიანობის რეგულირებას, მიმოქცევაში არსებული ბანკნოტებისა და მონეტების ხარისხის ამაღლებას, საემისიო ლარის ბანკნოტების/მონეტების და მიმოქცევიდან ამოღებული ფულის ნიშნების დადგენილი წესით დამუშავებას, ექსპერტიზის საქმიანობის გაუმჯობესებას, მიმოქცევისთვის უვარგისი ლარის ბანკნოტების განადგურებასა და ნორმატიული ბაზის დახვეწას. 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, მიმოქცევაში არსებული ნაღდი ფულის ოდენობამ 2.46 მლრდ ლარი შეადგინა. მათ შორის ბანკნოტებმა - 2.39 მლრდ ლარი, ხოლო მონეტებმა - 69.9 მლნ ლარი (მთლიან მიმოქცევაში ბანკნოტების ცალკეული ნომინალის და მონეტების ხვედრით წილს თანხების მიხედვით გვიჩვენებს დიაგრამა N 8.1). დიაგრამა N 8.1 მიმოქცევაში თითოეული ნომინალის ხვედრითი წილი (31.12.2014) 0.13% 3.07%

2.84%

0.13% 2.67%

4.83 1 ლარი 2 ლარი

11.53%

5 ლარი 10 ლარი 20.94% 53.86%

20 ლარი 50 ლარი 100 ლარი 200 ლარი მონეტები

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საანგარიშო პერიოდში, მიმოქცევაში ნაღდი ფულის მოცულობა წლის დასაწყისთან შედარებით 110.6 მლნ ლარით, ანუ 4.7 %-ით გაიზარდა (დიაგრამა N 8.2).

129

დიაგრამა N 8.2 ნაღდი ფული მიმოქცევაში 2013-2014 წლები 3,000 2,462

2,500 მლნ ლარი

2,098

2,131

2,160 2,115

2,164

2,209

2,264

2,000 1,500

2,317

1,885 1,749

1,715

1,746

1,804

1,760

2,295

1,998

2,265 2,221

2,066

2,109

2,137

2,352

1,822

2013 1,000

2014

500 0

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წლის განმავლობაში მიმოქცევაში ბანკნოტების რაოდენობა 103.7 მლნ ლარით გაიზარდა და მიმოქცევაში არსებული ფულის მთლიან მოცულობაში მისმა ხვედრითმა წილმა 97.2 % შეადგინა. აღნიშნულ პერიოდში მიმოქცევაში მაღალი ნომინალის (50 და 100 ლარის ნომინალის) ბანკნოტებზე მოთხოვნა 7.6%-ით გაიზარდა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, 100 ლარის ნომინალის ბანკნოტზე მიმოქცევის მოთხოვნის 11.1 პროცენტიანი (132 მლნ ლარი) ზრდა, რომლის ხვედრით წილს მთლიან მიმოქცევაში 53.9 პროცენტი უკავია. საანგარიშო პერიოდში 3.2%-ით (15,3 მლნ ლარით) შემცირდა მიმოქცევაში 5, 10 და 20 ლარის ნომინალის ბანკნოტების რაოდენობა, ხოლო 1 და 2 ლარის ნომინალის ბანკნოტების რაოდენობა - 1.2%-ით. რაც შეეხება მიმოქცევაში 1 და 2 ლარის ნომინალის მონეტების ოდენობას, საანგარიშო პერიოდში იგი 11.6%-ით გაიზარდა და წლის ბოლოს 44.2 მლნ ლარი შეადგინა. 2013 წელთან შედარებით, მიმოქცევაში ეროვნული ვალუტის ხურდა ფულის „თეთრის“ თანხობრივი რაოდენობა 9.6%-ით გაიზარდა. (2013 წელს მიმოქცევაში ხურდა ფულის ზრდის მაჩვენებელი 2012 წელთან შედარებით 10.6%-ს შეადგენდა). საანგარიშო პერიოდში, მიმოქცევაში ნაღდი ფულის ზრდის პარალელურად გაიზარდა მოძველებული და შესაბამისად განადგურებული ბანკნოტების ხვედრითი წილი. კერძოდ, ფულის გადამთვლელ-დამხარისხებელი აგრეგატების მიერ ავტომატურ რეჟიმში განადგურდა 32.7 მლნ ფურცელი სხვადასხვა ნომინალის ლარის ბანკნოტი, რაც საქართველოს ეროვნულ ბანკში კომერციული ბანკებიდან შემოსული ბანკნოტების 20.5%-ს შეადგენს. 2013 წელს ეს მაჩვენებელი 15.7 %-ს შეადგენდა. ნაღდი ფულით ქვეყნის ეკონომიკის შეუფერხებელი დაკმაყოფილების მიზნით, გრძელდებოდა სამუშაოები ეროვნული ბანკის სარეზერვო მარაგების ლარის ბანკნოტებითა და მონეტებით შესავსებად. ასევე, 2014 წელს დაიწყო მუშაობა 1, 5 და 10 უნციანი ოქროს საინვესტიციო მონეტების, ევროპის XIII ახალგაზრდული ოლიმპიური ფესტივალისადმი და „ლარის“ მიმოქცევაში გაშვების 20 წლის იუბილესადმი მიძღვნილი საკოლექციო დანიშნულების მონეტების დასამზადებლად.

130

გასულ წელთან შედარებით, გაიზარდა ნაღდი ფულის ბრუნვები. კერძოდ, ეროვნული ვალუტით შემოსულმა ნაღდმა ფულმა 4.2 მლრდ ლარი შეადგინა, რაც 16.7 %-ით აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს, ხოლო გასულმა ნაღდმა ფულმა - 4.3 მლრდ ლარი, რაც 7%-ით აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს. უცხოური ვალუტით გასულმა ნაღდმა ფულმა 100 ათასი აშშ დოლარი შეადგინა. ფიზიკური პირების მომსახურების სალაროს მიერ გაცვლილ იქნა 465.1 ათასი ლარი, 185.1 ათასი ევრო და 4.1 ათასი დოლარის ოდენობის ნაღდი ფული. ფულის ნიშნების გადათვლა-დამუშავების ტექნიკური საშუალებების გამართულად ფუნქციონირებისა და ფულის ნიშნების დახარისხების დადგენილი დონის უზრუნველსაყოფად, საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 2010 წლის 3 ივნისის განკარგულებით დადგენილი პერიოდულობით ხორციელდებოდა ბანკნოტების გადათვლა-დამუშავების ტექნიკური საშუალებების მიერ ფულის ნიშნების დახარისხების გამართულობის შემოწმება. საანგარიშო პერიოდში გრძელდებოდა ფულის ნიშნების ექსპერტიზის სამუშაოები. კერძოდ, საქართველოს ეროვნული ბანკის საკასო ცენტრის სალაროებიდან, კომერციული ბანკებიდან, ვალუტის საგადამცვლელო სფეროდან, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროდან, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურიდან გამოგზავნილ და ფიზიკური პირების მიერ შემოტანილ 15,531 ცალ საეჭვო ფულად ნიშანზე ჩატარებული ექსპერტიზის შედეგად გამოვლინდა: ცხრილი N 8.1 2014 წელს შემოტანილი საეჭვო ფულის ნიშნების ექსპერტიზის შედეგები

საეჭვო

ყალბი

ნამდვილი

არგადახდითი

4 186

3 684

326

176

ლარის მონეტები

10 315

5 142

5 172

აშშ დოლარი

843

684

159

ევრო

116

15 531

9 633

5 721

177

ლარის ბანკნოტები

სხვა ვალუტა სულ

უცხოური

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

2014 წელში გამოვლენილი ყალბი ლარის ბანკნოტების და მონეტების პროცენტული თანაფარდობა მოცემულია დიაგრამა N 8.3-ზე.

131

დიაგრამა N 8.3 2014 წელს გამოვლენილი ყალბი ლარის ბანკნოტები და მონეტები (%)

0.01% 24.63%

1.62%

0.01%

1 ლარი

0.02% 0.06%

2 ლარი

15.76%

5 ლარი 12.57%

10 ლარი 20 ლარი 50 ლარი 100 ლარი

6.07%

200 ლარი

20 თეთრი

33.58%

5.33% 0.02%

50 თეთრი (1993წ)

0.32%

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

გამოვლენილი ყალბი ლარის ბანკნოტების რაოდენობა 2013 წელთან შედარებით 5.5%-ით გაიზარდა, ყალბი აშშ დოლარების რაოდენობა - 28.3%-ით, ხოლო ყალბი ევროს ბანკნოტების რაოდენობა კი – 42.5%-ით. სხვა უცხოური ყალბი ვალუტების რაოდენობა ანალოგიურ პერიოდში გაიზარდა 2.1-ჯერ. რაც შეეხება 50 თეთრის ნომინალის ყალბი მონეტების რაოდენობას, 2013 წელთან შედარებით გაიზარდა 1.2-ჯერ, ხოლო 1 ლარის ნომინალის ყალბი მონეტების რაოდენობა - 3-ჯერ (ნომინალების მიხედვით 2013-2014 წლებში გამოვლენილი ყალბი ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების რაოდენობას გვიჩვენებს დიაგრამები N8.4 და N8.5). დიაგრამა N 8.4 ყალბი ლარის ბანკნოტების რაოდენობა 2500

2013 1919

2000

1391

1500

1109 912

1000

536 500 0

2014

243 0

143

1 ლარი 2 ლარი 5 ლარი 10 ლარი წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

470

277 117

20 ლარი

50 ლარი

22 28

100 ლარი 200 ლარი

132

დიაგრამა N 8.5 ყალბი მონეტების რაოდენობა 3500

2013

2964

3000

2014

2402

2500

2174

2000 1500 1000

721

500 0

20 თეთრი

50 თეთრი (1993წ) 1 ლარიანი მონეტა 2 ლარიანი მონეტა 10 ლარიანი მონეტა

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

საანგარიშო პერიოდში, საქართველოს ეროვნული ბანკი მეთოდოლოგიურ დახმარებას უწევდა კომერციულ ბანკებსა და ვალუტის გადამცვლელ პუნქტებს, ასევე იურიდიულ და ფიზიკურ პირებს კადრების კვალიფიკაციის ამაღლების საქმეში. კერძოდ, დაინტერესებული პირებისათვის ფულის ნიშნების დამცავი მექანიზმების სწავლების, ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების ვარგისიანობის განსაზღვრისა და ზოგადად ნაღდ ფულთან მუშაობის კვალიფიკაციის ამაღლების მიზნით სწავლება ჩაუტარდა 357 პირს. მიმდინარეობდა როგორც საკოლექციო და ოქროს ზოდების, ისე ნუმიზმატიკური და სხვა დანიშნულები პროდუქციის რეალიზაცია. რეალიზებულმა ფასეულობამ შეადგინა 25,067 ერთეული - თანხით 640 ათასი ლარი (ყვარლის მუზეუმის მიერ რეალიზებულ იქნა 94 ერთეული, თბილისის ზარაფხანის მიერ - 65 ერთეული, საკასო ცენტრის ფიზიკური პირების მომსახურების სალაროს მიერ - 24,846 ერთეული და ონლაინ მაღაზიის მეშვეობით - 62 ერთეული). მათ შორის: საკოლექციო მონეტები - 4,125 ერთეული, თანხით - 491.5 ათასი ლარი; ოქროს ზოდები - 69 ერთეული (ოქროს სერტიფიკატისათვის განკუთვნილი ოქროს ზოდების გარდა), თანხით - 44.7 ათასი ლარი; ხოლო ნუმიზმატიკური და სხვა ფასეულობა - 20,873 ერთეული, თანხით - 103.8 ათასი ლარი. ქართული ფულის ისტორიისა და საქართველოს ეროვნული ბანკის როგორც ქვეყნის ცენტრალური ბანკის განვითარებისა და მისი ძირითადი საქმიანობის გაცნობის მიზნით, ეროვნული ბანკის ფულის მუზეუმი აქტიურად სთავაზობდა საზოგადოებას საგანმანათლებლო-შემეცნებით კურსებს. მუზეუმს ესტუმრა 3,778 ვიზიტორი (2013 წელთან შედარებით 1,019 ვიზიტორით მეტი). გასულ წელს ფულის მუზეუმში ჩატარდა 115 საგანმანათლებლო-შემეცნებითი ტური (ექსკურსია), რომელიც მოიცავდა ქართული ნუმიზმატიკის მიმოხილვას და უშუალოდ ექსპონატების დათვალიერებას. კურსი მოისმინა 1,845 მოსწავლემ და 172 პედაგოგმა (რაც 2013 წელთან შედარებით 706 მსმენელით მეტია). ამასთან, საანგარიშო პერიოდში ფულის მუზეუმში ჩატარდა ლექციები თემაზე „ქართული ფულის ისტორია, საქართველოს ეროვნული ბანკის ფუნქცია-მოვალეობები“.

133

9 შიდა აუდიტი, რისკების მართვა და ბუღალტრული აღრიცხვა შიდა აუდიტის პროფესიული საქმიანობის საერთაშორისო სტანდარტების მოთხოვნათა შესაბამისად, საქართველოს ეროვნული ბანკის შიდააუდიტორულმა სამსახურმა საანგარიშო წელს განახორციელა საქმიანობის დაგეგმვის მეთოდოლოგიის განახლება, რომლის მიხედვითაც გადამუშავდა მოქმედი აუდიტის ობიექტების ნუსხა („საქმიანობის აუდიტის უნივერსი“). ეროვნული ბანკის საქმიანობის საინფორმაციო ტექნოლოგიურ გარემოში, ბოლო პერიოდში განხორციელებული მნიშვნელოვანი ცვლილებების, ახალი პროგრამული სისტემების დანერგვის გათვალისწინებით, განახლებული მიდგომებით განხორციელდა ინფორმაციული ტექნოლოგიების აუდიტის დაგეგმვაც. კრიტიკულად მნიშვნელოვანი და არსებითი საქმიანობის სფეროების, პროცესებისა და სისტემების მხედველობაში მიღებით, შემუშავდა ბანკის ინფორმაციული ტექნოლოგიების სფეროსთან დაკავშირებული აუდიტის პოტენციური ობიექტების ნუსხა („ინფორმაციული ტექნოლოგიების აუდიტის უნივერსი“). სამწლიან აუდიტორულ ციკლზე დაფუძნებული მარწმუნებელი მომსახურების გრძელვადიანი საპროგნოზო გეგმის საფუძველზე, ჩამოყალიბდა 2014 წლის სამოქმედო გეგმა, რომელიც შეთანხმებულ იქნა აუდიტის კომიტეტთან და დამტკიცდა ეროვნული ბანკის საბჭოს მიერ. აღნიშნული გეგმის შესაბამისად, საანგარიშო პერიოდში, მარწმუნებელი მომსახურების კუთხით, განხორციელდა 30 თემატური შემოწმება და მიმოხილვა, რომლის ფარგლებშიც მომზადდა შესაბამისი აუდიტორული შეფასებები ცალკეული ბიზნეს პროცესების მიხედვით, რისკების მართვის, შიდა კონტროლის მექანიზმების ადეკვატურობისა და მარეგლამენტირებელი ნორმატიული ბაზის მოთხოვნებთან შესაბამისობის თაობაზე. ამავდროულად, შიდააუდიტორული სამსახური, დამკვიდრებული პრაქტიკის შესაბამისად, კვლავ აგრძელებდა საკონსულტაციო მომსახურების გაწევას ეროვნული ბანკის სტრუქტურული ერთეულებისათვის, ოპერაციული მენეჯმენტის სხვადასხვა პროექტების მიხედვით, მათ შორის ბიზნესის უწყვეტობის პროცედურების შემუშავების კუთხით. საანგარიშო პერიოდში გრძელდებოდა მარწმუნებელი მომსახურების პროცესში გაწეული რეკომენდაციების იმპლემენტაციის პროცესის მონიტორინგი. ასევე, ხორციელდებოდა სხვადასხვა გარე მხარეების (გარე აუდიტორული კომპანია, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, ჰოლანდიის ცენტრალური ბანკი) მიერ ეროვნული ბანკის სტრუქტურული ერთეულებისათვის გაწეული რეკომენდაციების შესრულების მონიტორინგი და კონსოლიდირებული საანგარიშგებო ინფორმაციის მომზადება. წარმოებდა თანამშრომლობა სსფ-ს „უსაფრთხოების მექანიზმების შეფასების“ მისიის მიერ 2014 წელს განხორციელებული სამუშაო ვიზიტის ფარგლებში. აღსანიშნავია, რომ მისიის მიერ მომზადებულ შესაბამის ანგარიშში, მიმდინარე საკითხების გარდა, განხილულ იქნა წინა მისიის ფარგლებში გაწეული რეკომენდაციების შესრულების მდგომარეობაც და ეროვნული ბანკის მიერ ამ კუთხით გაწეული საქმიანობა პოზიტიურად შეფასდა. შიდააუდიტორული საქმიანობის ხარისხის უზრუნველყოფისა და გაუმჯობესების პროგრამის თანახმად, 2014 წელსაც განახორციელდა შიდააუდიტორული სამსახურის შიდა პერიოდული შეფასება, რომლის ძირითად მიზანს წარმოადგენდა სამსახურის საქმიანობის შიდა აუდიტის პროფესიული პრაქტიკის საერთაშორისო სტანდარტებისა და ეთიკის კოდექსის მოთხოვნებთან შესაბამისობის ხარისხის დადგენა. მნიშვნელოვანია, რომ საანგარიშო პერიოდის განმავლობაში მიღწეულ იქნა ხარისხის გაუმჯობესებისა და უზრუნველყოფის პროგრამით განსაზღვრული „ბენჩმარკების“ -

134

შიდააუდიტორული სამსახურის საქმიანობის ყველა მიზნობრივი მაჩვენებლების შესრულება. საქართველოს ეროვნულ ბანკში ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემის დანერგვის პროექტის კონსულტანტებთან თანამშრომლობით, მომზადებულ იქნა მეთოდოლოგიური დოკუმენტი - „ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემის შიდა აუდიტის სახელმძღვანელო“, რომელიც შესაძლებელს ხდის ინფორმაციული უსაფრთხოების მართვის სისტემის ფარგლებში, შიდა აუდიტთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი ეტაპის, პროცესისა და პროცედურის ფორმალიზებას. თანამედროვე კორპორატიული მმართველობის გამოწვევებისა და სხვადასხვა ცენტრალური ბანკების მოქმედი პრაქტიკის გათვალისწინებით, 2014 წელს ეროვნულმა ბანკმა განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა რისკების მართვის სისტემატიზაციის აუცილებლობას. შესაბამისად, 2014 წლის ნოემბერში შეიქმნა რისკების ცენტრალიზებული მართვის დეპარტამენტი, რომელსაც დაევალა რისკების ეფექტური მართვის სისტემის შემუშავება და დანერგვა ეროვნულ ბანკში. რისკების ცენტრალიზებული მართვის დეპარტამენტმა, სხვადასხვა ქვეყნების ცენტრალური ბანკების საუკეთესო პრაქტიკის გათვალისწინებით, დაიწყო რისკის მართვის პროცესების პირველადი იდენტიფიცირება. საანგარიშო პერიოდში, სტრუქტურული ქვედანაყოფების დონეზე აღწერილ იქნა ძირითადი პროცესები, თანმდევი რისკები და არსებული კონტროლის მექანიზმები, ასევე კლასიფიცირებულ იქნა არსებული რისკები სტრატეგიულ, ფინანსურ და საოპერაციო რისკების კატეგორიებად. ეროვნული ბანკი აქტიურად თანამშრომლობს ჰოლანდიისა და გერმანიის ცენტრალურ ბანკებთან რისკების ცენტრალიზებული მართვის ჩარჩოს კონცეფციაზე. უკვე მიღწეული შედეგების და საუკეთესო პრაქტიკის გაზიარების საფუძველზე, ეროვნულმა ბანკმა მიზნად დაისახა საერთაშორისო სტანდარტების ორგანიზაციის მიერ შემუშავებული რისკების მართვის სტანდარტის - ISO 31000 დანერგვა, რომელიც სრულად იქნება ინტეგრირებული ეროვნული ბანკის მიზნებთან და ერთიან სტრატეგიასთან. გრძელდებოდა მუშაობა ბუღალტრული აღრიცხვის და ანგარიშგების შემდგომი სრულყოფისა და განვითარების მიმართულებით. კერძოდ, აღნიშნული საქმიანობა ძირითადად ფოკუსირებული იყო ფინანსური ანგარიშგებისა და მმართველობითი აღრიცხვისათვის საჭირო ანგარიშგებების განვითარებაზე. დასმული ამოცანის გადაწყვეტის ფარგლებში შემუშავდა „Cost accounting“ მოდელის კონცეფცია, რომელიც ითვალისწინებს ფინანსური შედეგების ფორმირებას ეროვნული ბანკის ძირითადი ფუნქციების მიხედვით, ასევე მომზადდა შესაბამისი ანგარიშგებები.

135

10 საზოგადოებასთან ურთიერთობა და საერთაშორისო თანამშრომლობა საქართველოს ეროვნული ბანკის საქმიანობის მაქსიმალური გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის მიზნით, საზოგადოებასთან ურთიერთობა წარიმართებოდა როგორც მასობრივი ინფორმაციის, ისე კომუნიკაციის სხვა საშუალებების გამოყენებით. საანგარიშო პერიოდში, ეროვნული ბანკი ოპერატიულად ავრცელებდა პრესრელიზებსა და სტატისტიკურ მონაცემებს, რეგულარულად მართავდა შესაბამის თემებზე პრესკონფერენციებს, კონფერენციებს, ბრიფინგებს, სემინარებს, პრეზენტაციებსა და შეხვედრებს. ეროვნული ბანკის წარმომადგენლები მართავდნენ პერიოდულ შეხვედრებს ბეჭდვითი და ელექტრონული მედიის მუშაკებთან. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება იმ გარემოებას, რომ საზოგადოებას ესმოდეს ეკონომიკაში მიმდინარე პროცესები და მოსალოდნელი შედეგები, ასევე ნათელი იყოს საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ გატარებული პოლიტიკა და მისი გავლენა ეკონომიკაზე. ამ თვალსაზრისით, სხვა წამყვანი ქვეყნების ცენტრალური ბანკების მიერ აპრობირებული პრაქტიკის შესაბამისად, საქართველოს ეროვნული ბანკი ცდილობდა ელექტრონული და ბეჭდვითი გამოცემებისა თუ მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების მეშვეობით მაქსიმალურად ხელმისაწვდომი გაეხადა ინფორმაცია ფულად და სავალუტო ბაზრებზე მიმდინარე ტენდენციების შესახებ, წარმოეჩინა საკუთარი ხედვა ამ საკითხებთან დაკავშირებით და აეხსნა ამა თუ იმ გადაწყვეტილების მიღების მოტივები. საქართველოს ეროვნული ბანკი ყოველთვიურად გამოსცემდა „თვის მიმოხილვას“, ყოველკვარტალურად გამოსცემდა „ინფლაციის მიმოხილვას“, ოპერატიულად აქვეყნებდა სტატისტიკურ მონაცემებს და მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის პრესრელიზებს. ამასთან, ეროვნულმა ბანკმა 2014 წელს მოამზადა და სტამბური წესით გამოსცა „საქართველოს ეროვნული ბანკის წლიური ანგარიში, 2013“. გამოვიდა სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალის „ეკონომიკა და საბანკო საქმის“ ოთხი ნომერი, რომელმაც მკითხველს ყველაზე აქტუალურ თემებზე მნიშვნელოვანი სტატიები შესთავაზა. საქართველოს ეროვნული ბანკის გამოცემათა ელექტრონული ვერსიები ხელმისაწვდომია ბანკის ოფიციალურ ინტერნეტ გვერდზე - www.nbg.ge საერთაშორისო თანამშრომლობა 2014 წელი მნიშვნელოვანი იყო საერთაშორისო თანამშრომლობის თვალსაზრისით. საქართველოს ეროვნული ბანკის „მონეტარული პოლიტიკის სტრატეგიას“ საერთაშორისო კონფერენცია მიეძღვნა, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის შუა აღმოსავლეთისა და ცენტრალური აზიის დეპარტამენტის დირექტორმა მასუდ აჰმედმა, სსფ-ის მისიის ხელმძღვანელმა მარკ გრიფიტსმა, ჩეხეთის ცენტრალური ბანკის ყოფილმა მმართველმა ზდენიეკ ტუმამ და სხვა მაღალი რანგის მომხსენებლებმა. საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციების წარმომადგენლებმა განიხილეს საქართველოში, ჩეხეთსა და სხვა განვითარებად ქვეყნებში მონეტარული პოლიტიკის განვითარების ეტაპები. კონფერენციაზე საერთაშორისო სავალუტო ფონდის

136

წარმომადგენლებმა დადებითად შეაფასეს სებ-ის მონეტარული და გაცვლითი კურსის პოლიტიკა. მათი განცხადებით, საქართველოს ეროვნული ბანკი ახორციელებს სწორ და თანმიმდევრულ პოლიტიკას. სწორედ ამდაგვარი პოლიტიკის შედეგად აღწევენ ქვეყნები მაკროეკონომიკურ და ფინანსურ სტაბილურობას, ხელმისაწვდომ და იაფ საბანკო პროდუქტებს, აღნიშნეს გამომსვლელებმა. საქართველოს ეროვნული ბანკის ორგანიზებით, საკრედიტო სტანდარტების თემაზე საერთაშორისო კონფერენცია გაიმართა, რომლის მუშაობაში მონაწილეობდნენ ეროვნული ბანკის, კომერციული ბანკების, საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და სხვა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების, ფინანსთა და ეკონომიკის სამინისტროების, მსხვილი აუდიტორული კომპანიების წარმომადგენლები და ეკონომიკის ექსპერტები. კონფერეციის მონაწილეების წინაშე პრეზენტაციით წარსდგნენ საერთაშორისო სარეიტინგო კომპანია „Standards and Poor’s“ის, საერთაშორისო ფინანსური კორპორაციის (IFC)-ის წარმომადგენლები. კონფერენციის მიზანი დაკრედიტების სტანდარტებთან დაკავშირებით ფინანსური სექტორის წარმომადგენელთა ხედვების გაზიარება იყო. შეხვედრაზე განიხილეს კორპორატიული და საცალო პროდუქტების კოეფიციენტები, მათი ისტორიული და მიმდინარე დონეები და საკრედიტო ხარისხზე ზემოქმედება. ყურადღება ასევე გამახვილდა მსესხებლების სავალუტო და საპროცენტო რისკებზე. 2014 წლის 19-21 ნოემბერს, სასტუმროში „რედისონში“, საქართველოს ეროვნული ბანკისა და აზიის განვითარების ბანკის ორგანიზებით, სავალუტო რეზერვების მართვის მეოთხე რეგიონული ფორუმი ჩატარდა. აღნიშნული ტიპის ფორუმის ორგანიზება კავკასიის რეგიონში პირველად მოხდა და მის ძირითად დანიშნულებას წარმოადგენდა ცოდნისა და პრაქტიკული გამოცდილების გაზიარება სხვადასხვა ქვეყნის ფინანსური სფეროს ექსპერტებს შორის, ასევე მსოფლიო ფინანსურ ბაზრებზე მიმდინარე ტენდენციებისა და პროცესების განხილვა და სხვადასხვა ჭრილში გაანალიზება იყო. საქართველოს ეროვნული ბანკის დაკვეთით, საერთაშორისო აუდიტორულმა კომპანიამ KPMG საბანკო პროდუქტების კვლევის ანგარიში წარმოადგინა. კვლევის შედეგების განხილვა 2014 წლის 11 მარტს, სასტუმრო „ქორთიარდ მარიოტში“ გაიმართა, რომელსაც ესწრებოდნენ საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკების ხელმძღვანელები, საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციების, საბანკო და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციათა ასოციაციების წარმომადგენლები, ექსპერტები. KPMG-ის კვლევის მიზანი იყო შეედარებინა სხვადასხვა ქვეყნებში სასესხო პროდუქტებზე არსებული საპროცენტო განაკვეთები. კვლევამ ბალკანეთის, აღმოსავლეთ ევროპის, კავკასიის და ცენტრალური აზიის ქვეყნები მოიცვა. შედეგი არის ის, რომ საქართველოში, სასესხო პროდუქტების აბსოლუტურ უმრავლესობაზე საპროცენტო განაკვეთები უფრო ნაკლებია, ვიდრე ყაზახეთში, სერბეთში, ჩვენს მეზობელ აზერბაიჯანსა და სომხეთში და უფრო მეტი, ვიდრე პოლონეთსა და უფრო განვითარებულ აღმოსავლეთ-ევროპულ ქვეყნებში. „ფინანსური განათლება - გამოწვევები და პერსპექტივები“ - ამ სახელწოდებით, გასული წლის 30 სექტემბერს, სასტუმრო „ჰოლიდეი ინში“, საქართველოს ეროვნული ბანკის ორგანიზებით და გერმანული შემნახველი ბანკების ფონდის მხარდაჭერით საერთაშორისო კონფერენცია გაიმართა. კონფერენციის მიზანი იყო სხვადასხვა დაინტერესებული მხარის შეხედულებების გაზიარება ფინანსური განათლების

137

პრობლემასთან დაკავშირებით. შეხვედრაზე განიხილეს ფინანსური განათლების დაბალი დონის ნეგატიური ეფექტი მომხმარებლის კეთილდღეობაზე და შედეგად, მისი შესაძლო გავლენა ფინანსურ ინსტიტუტებზე. გაიმართა დისკუსია ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ფინანსური განათლების დაბალი დონის ამაღლებისკენ მიმართული ღონისძიებები, დაინტერესებული მხარეების როლი, მათი პასუხისმგებლობა და ა.შ. კონფერენციის მონაწილეებს საკუთარი გამოცდილება ბრიტანელმა და გერმანელმა საერთაშორისო ექსპერტებმა შონ მუნდიმ და ანია დაინცერმა გაუზიარეს. კონფერენციაში მონაწილეობდნენ მოქმედი კომერციული ბანკების, საქართველოს ბანკების ასოციაციის, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების განვითარებისა და მხარდაჭერის ასოციაციის, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წარმომადგენლები, ასევე საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და დამოუკიდებელი ექსპერტები.

რეფორმების ექსპორტი 2014 წელს, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა რეფორმების ექსპორტის განხორციელება დაიწყო. აღსანიშნავია, რომ ეროვნული ბანკის მიერ ბოლო პერიოდში დანერგილი რეფორმების გაცნობისა და გამოცდილების გაზიარების სურვილი არაერთმა ქვეყანამ გამოთქვა. ამ მიზნით, საქართველოს ეროვნულ ბანკს სტუმრობდნენ აზიის, აფრიკის, აღმოსავლეთ ევროპის, პოსტსაბჭოთა სივრცის არაერთი ქვეყნის ოფიციალური დელეგაციები, რომელთა უმრავლესობა საქართველოში მსოფლიო ბანკის რეკომენდაციით იმყოფებოდა. საქართველოს ეროვნული ბანკი ტაჯიკეთის ცენტრალურ ბანკს საგადახდო სისტემების განვითარების პროექტის დანერგვაში დაეხმარება. ამ მიზნით, ეროვნულ ბანკს ტაჯიკეთის ცენტრალური ბანკის წარმომადგენლები ეწვივნენ. პროექტის განხორციელებას ტაჯიკეთში მსოფლიო ბანკი აფინანსებს, რომელიც ასევე იზრუნებს სპეციალისტთა გადამზადებაზე. აღსანიშნავია, რომ ტაჯიკეთის ცენტრალურმა ბანკმა არჩევანი საქართველოს ეროვნული ბანკის წარმატებულ გამოცდილებაზე შეაჩერა. სასწავლო პროგრამა საგადახდო სისტემების თემაზე გაიმართა, რომელიც მოიცავდა საგადახდო სისტემების სფეროში როგორც სამართლებრივი გარემოს გაცნობას, ისე ამ სფეროს ზედამხედველობის საკითხებსაც. საქართველოს ეროვნული ბანკის ინოვაციური პროექტების გაცნობის და გამოცდილების გაზიარების მიზნით 2014 წლის აპრილში, საქართველოს ეროვნულ ბანკს კონგოს ცენტრალური ბანკის დელეგაცია ეწვია. სტუმართა მხრიდან განსაკუთრებული ინტერესის საგანს საქართველოს ეროვნულ ბანკში ანგარიშსწორების მაღალტექნოლოგიური სისტემების ადგილზე გაცნობა წარმოადგენდა, რომელიც

138

ფინანსურ ინსტიტუტებს საშუალებას აძლევს სწრაფად და უსაფრთხოდ განახორციელონ გადარიცხვები. საერთაშორისო რეზერვების მართვის სფეროში გატარებული რეფორმების გაცნობისა და გამოცდილების გაზიარების მიზნით, ივლისში, ეროვნულ ბანკს ყირგიზეთის ცენტრალური ბანკის დელეგაცია ეწვია. მნიშვნელოვანია, რომ რეზერვების მართვის თანამედროვე სისტემების დანერგვამდე, ყირგიზეთის ცენტრალურმა ბანკმა არჩევანი საქართველოს ეროვნული ბანკის წარმატებულ რეფორმაზე შეაჩერა. ქართული საზედამხედველო მოდელის გასაცნობად, საქართველოს ეროვნულ ბანკს ტაჯიკეთისა და ყაზახეთის ცენტრალური ბანკების დელეგაციები ეწვივნენ. შეხვედრების ფარგლებში სტუმრები გაეცნენ ეროვნული ბანკის მიერ დანერგილ რისკებზე დაფუძნებულ საზედამხედველო მიდგომის ძირითად პრინციპებს და ჩარჩოს, მათ შორის, კონსოლიდირებული ზედამხედველობის, სტრეს-ტესტების მეთოდოლოგიასა და საკრედიტო აქტივების ხარისხის ანალიზის საკითხებს. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკის საზედამხედველო მიდგომების მიმართ ინტერესი განსაკუთრებით მას შემდეგ გაიზარდა, რაც საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო ბანკის ერთობლივმა მისიამ „ფინანსური სექტორის შეფასების პროგრამის“ (FSAP) ფარგლებში პოზიტიური დასკვნა გამოაქვეყნა. საგარეო სექტორის სტატისტიკის მიმართულებით გატარებული რეფორმების გაცნობისა და გამოცდილების გაზიარების მიზნით, 2014 წლის ნოემბერში საქართველოს ეროვნულ ბანკს აზერბაიჯანის ცენტრალური ბანკის დელეგაცია ეწვია. სტუმრებმა საგარეო სექტორის სტატისტიკის გასაუმჯობესებლად გამოცდილება ქართველი კოლეგებისაგან მიიღეს. გასული წლის ბოლოს კი, საქართველოს ეროვნულ ბანკს ყირგიზეთის რესპუბლიკის ეროვნული ბანკის დელეგაცია ეწვია ბანკის პრეზიდენტის ტოლკუნბეკ აბდიგულოვის მეთაურობით. ვიზიტის მთავარი მიზანი საქართველოს ეროვნული ბანკის წარმატებული გამოცდილების გაზიარება იყო. სტუმართა განსაკუთრებული ინტერესის საგანს ეროვნული ბანკის საკასო ცენტრი წარმოადგენდა, რომელიც ერთადერთია დსთ-ს სივრცეში, უსაფრთხოების თანამედროვე ტექნოლოგიებითაა აღჭურვილი და სრულ შესაბამისობაშია საერთაშორისო სტანდარტებთან. „ცოტა ხნის წინ ოფიციალური ვიზიტით გახლდით შვეიცარიის ცენტრალურ ბანკში, მათ მირჩიეს მენახა საქართველოს ეროვნული ბანკის საკასო ცენტრი,

რომელიც ძალიან სწრაფად აშენდა და სრულად შეესაბამება ევროკავშირის მაღალ სტანდარტებს. თითქმის ნახევარი დღე გავატარე საკასო ცენტრში და დავათვალიერე ეს შენობა. ჩვენი ვიზიტის მიზანია გავიზიაროთ საქართველოს გამოცდილება და უკვე ყირგიზეთში შევეცადოთ განვახორციელოთ მსგავსი პროექტი“... ტოლკუნბეკ აბდიგულოვი ყირგიზეთის ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი

139

ჩანართი N 3 ლარის სიმბოლო

მსოფლიოში არსებული პრაქტიკის მიხედვით, ვალუტის მნიშვნელოვან კომპონენტს მისი სიმბოლო წარმოადგენს.

იმიჯის

ერთ-ერთ

ლარის სიმბოლოს ეტალონური ნიმუში

ლარის სიმბოლოს შექმნაზე მუშაობა საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა 2013 წლის ბოლოს დაიწყო. შეიქმნა დროებითი კომისია, რომლის შემადგენლობაში შედიოდნენ ეროვნული ბანკის, პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის, ჰერალდიკის სახელმწიფო საბჭოს, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და სამხატვრო აკადემიის წარმომადგენლები. კონკურსში შემოსული ნიმუშებიდან, გამარჯვებულის გამოვნლენის დროს კომისიამ უპირატესობა ქართული მხედრული დამწერლობიდან ერთთაღიანი „ლასი-სთვის“ ორი ვერტიკალური ხაზის არასრულად ჩამოსმის კონცეფციით წარმოდგენილი ნიმუშებს მიანიჭა. სიმბოლოს შერჩევის დროს კომისია კონცეფციის გარდა ყურადღებას ამახვილებდა შემდეგ კრიტერიუმებზე: დიზაინი, შესაბამისობა ქართულ დამწერლობასთან, სიმბოლოზე ვალუტის აღმნიშვნელი ელემენტების არსებობა, ხელით ადვილად მოხაზვის შესაძლებლობა, ასევე კონკურსის წესებით განსაზღვრული მოთხოვნებისა და რეკომენდაციების დაცვა. გამოცხადებული კონკურსის შედეგად შერჩეულ იქნა სიმბოლო, რომელიც საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს მიერ დამტკიცდა 2014 წლის 7 ივლისს.

ლარის სიმბოლოს ადაპტირებული ნიმუშები

ლარის სიმბოლო ეფუძნება ქართული ერთ თაღიანი ასო „ლასის“ გრაფიკულ მოხაზულობას. მსოფლიო პრაქტიკის მიხედვით, სხვადასხვა სიმბოლოს შემთხვევაში ვალუტის დასახელების პირველი სიმბოლო გადახაზულია ერთი ან ორი პარალელური ხაზით. აღსანიშნავია, რომ მთელი რიგი ვალუტის სიმბოლოების შემთხვევაში, პარალელური ხაზების არსებობა ემსახურება მხოლოდ ასო-ნიშნის სიმბოლოდ გარდასახვას. ლარის აღმნიშვნელ სიმბოლოში კი, ქართული „ლასის“ ვერტიკალური ორი ხაზი ასოს ორგანული ნაწილია. ასევე, სიმბოლოს აუცილებელ ატრიბუტს წარმოადგენს „ლასის“ ეგრეთწოდებული ფეხი, რომელიც ჰორიზონტალური ხაზითაა წარმოდგენილი და ზედა დინამიურ რკალს მონუმენტალურ სტატიკას სძენს. დიზაინში ასო-ნიშნის მოხაზულობა გარკვეულწილად სილუეტითა და სიმბოლური დატვირთვით განზრახ ტრანსფორმირებულია, რაც გააადვილებს მისი, როგორც ვალუტის აღმნიშვნელ

140

სიმბოლოდ აღქმას და მის დამკვიდრებას.

გამარჯვებული სიმბოლოს ავტორი პროფესიით მხატვარ-კერამიკოსი მალხაზ შველიძეა. ლარის სიმბოლოს დამტკიცების შემდეგ, მისი ელექტრონულ სისტემებში ადაპტაციის უზრუნველსაყოფად, ეროვნულმა ბანკმა განაცხადი შეიტანა უნიკოდის კონსორციუმში სიმბოლოს რეგისტრაციის თაობაზე. რეგისტრაცია ხანგრძლივი პროცესია და მოიცავს საერთაშორისო სტანდარტების ორგანიზაციაში (ISO) რეგისტრაციასაც. ამასთან, სიმბოლოს პოპულარიზაციისა და პრაქტიკაში გამოყენების მიზნით, ეროვნულმა ბანკმა დაიწყო მუშაობა სხვადასხვა ორგანიზაციებთან, მათ შორის საქართველოს ეროვნულ ბანკში რეგისტრირებულ საგადახდო სისტემების ოპერატორებთან და საგადახდო მომსახურების პროვაიდერ კომპანიებთან. ადაპტაციის პროცესის გასამარტივებლად, ეროვნულმა ბანკმა შეიმუშავა სპეციალური სახელმძღვანელო - „ლარის სიმბოლოს დანერგვის პრინციპები და დამხმარე სახელმძღვანელო“. ასევე შეიქმნა სიმბოლოს სტილიზებული ვარიანტები სხვადასხვა პოპულარული შრიფტებისათვის. სიმბოლოს გამოყენება აქტიურად დაიწყო ბევრმა ორგანიზაციამ, ხოლო ზოგიერთ მათგანში კვლავ მიმდინარეობს მისი ადაპტაციის პროცესი. ლარის სიმბოლოს გამოყენება უფრო პრაქტიკულს გახდის ქართული ფულის რიცხვით მნიშვნელობასთან მითითების პროცესს როგორც ხელით წერისას, ასევე ელექტრონულ სისტემებში სხვადასხვა შრიფტების გამოყენებით ბეჭდვისას. ამგვარი სიმბოლოს შემოღებით ასევე ამაღლდება ეროვნული ვალუტის მიმართ საზოგადოებრივი ნდობა.

141

11 ადამიანური რესურსების მართვა და განვითარება სტატისტიკური ინფორმაცია თანამშრომელთა რაოდენობის შესახებ 2014 წლის ბოლოს ეროვნულ ბანკში მუშაობდა 343 თანამშრომელი, რომელთა საშუალო ასაკია 38 წელი. თანამშრომელთა 90% უმაღლესი განათლებითაა. თანამშრომელთა მთლიანი რაოდენობის 44%-ს ქალები შეადგენდნენ. დიაგრამა N 11.1 ეროვნული ბანკის თანამშრომლების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლები (სულ 343 თანამშრომელი)

მოხელე (243)

308

დამხმარე მოსამსახურე (50) შტატგარეშე მოსამსახურე (50)

243

ქალი (152)

191

კაცი (191)

152

მოხელეების საშუალო ასაკი (39)

დამხმარე მოსამსახურეების საშუალო ასაკი (43) შტატგარეშე მოსამსახურეების საშუალო ასაკი (34) უმაღლესი განათლებით (308)

წყარო: საქართველოს ეროვნული ბანკი

სტრუქტურული ოპტიმიზაცია 2014 წელს სამუშაო პროცესების თვისებრივი ცვლილებების გამო, განხორციელდა ეროვნული ბანკის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია და შეიქმნა რისკების ცენტრალიზებული მართვის დეპარტამენტი. მისი ძირითადი ამოცანაა რისკების ეფექტური მართვის სისტემის შემუშავება და დანერგვა ეროვნულ ბანკში, რომელიც ინტეგრირებული იქნება ეროვნული ბანკის პროცესებთან, მიზნებთან და ერთიან სტრატეგიასთან. ადამიანური რესურსების მართვის თანამედროვე პრაქტიკების დანერგვა 2014 წელს ეროვნულ ბანკში დაინერგა ტრენინგების საჭიროებების ანალიზის პროცედურა, რომლის მიზანსაც წარმოადგენს თანამშრომელთა პროფესიული ცოდნის დონის ამაღლება საქმიანობის ეფექტიანობის ზრდისათვის. ასევე შემუშავდა თანამშრომლის ორიენტაციის პროცედურა, რომლის მიზანსაც წარმოადგენს ახლად აყვანილი თანამშრომლის სამუშაო გარემოსთან ადაპტაციის ხელშეწყობა. გარდა ამისა, დაინერგა ეროვნული ბანკიდან თანამშრომლის წასვლის პროცედურა, რაც დაწესებულებას ეხმარება ორგანიზაციული ცოდნის მართვაში. ევროპის პარტნიორი ქვეყნების ცენტრალური ცენტრალური ბანკების საქმიანობის შეფასების სისტემების შესწავლის საფუძველზე შემუშავდება საქართველოს ეროვნული ბანკის თანამშრომელთა საქმიანობის შეფასების სისტემა და მისი პილოტირება 2015 წელს განხორციელდება.

142

უმაღლეს საგანმანთლებლო სასწავლებლებთან თანამშრომლობა ეროვნული ბანკი ყოველწლიურად აძლევს სტუდენტებს შესაძლებლობას გაეცნონ ეროვნული ბანკის სპეციფიკას, გაიარონ სტაჟირება და გამოიმუშავონ პრაქტიკული უნარები, რაც მათ პროფესიონალებად ჩამოყალიბებაში დაეხმარება. ამ მიზნით უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებთან გაფორმებული „ურთიერთთანამშრომლობის შესახებ მემორანდუმის“ საფუძველზე აყვანილი იქნა 40 სტაჟიორი, რომელთაგან დღეს 8 ეროვნული ბანკის თანამშრომელია. გარდა ამისა, ეროვნული ბანკი შესაძლებლობას აძლევს ქართველ სტუდენტებს, რომლებიც საზღვარგარეთ სწავლობენ, გაიარონ საზაფხულო სტაჟირება და გაეცნონ ეროვნული ბანკის საქმიანობის სპეციფიკას. აღნიშნული მიზნად ისახავს ქართველი სტუდენტებისათვის ეროვნული ბანკის მიმართ ინტერესის გაღვივებას, რათა მათ სწავლის დასრულების შემდეგ საქართველოში დაბრუნება გადაწყვიტონ და მიღებული ცოდნა საქართველოში გამოიყენონ. 2014 წელს სტაჟირება გაიარა 6-მა სტუდენტმა. ეროვნული ბანკი ასევე ზრუნავს სოციალურად დაუცველი სტუდენტების დასაქმებაზე. ამ მიზნით 2014 წელს გაფორმდა მემორანდუმი ეროვნულ ბანკს, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების ასოციაციას შორის. აღნიშნული მემორანდუმის მიზანს წარმოადგენს სოციალურად დაუცველი სტუდენტებისათვის მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებში პროფესიული სტაჟირების ორგანიზება. მემორანდუმის ფარგლებში ჩატარდა სტაჟირების ორი ნაკადი: 2014 წლის პირველ ნახევარში სხვადასხვა მიკროსაფინანსო ორგანიზაციაში სტაჟირება გაიარა 51-მა სტუდენტმა, 5 მათგანმა სტაჟირების დასრულების შემდეგ მუშაობა დაიწყო მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებში, ხოლო 2014 წლის ნოემბრის თვიდან სტაჟირება დაიწყო 32 სტაჟიორმა. ეროვნული ბანკის ერთ-ერთი პრიორიტეტი ფინანსურ განათლებაზე ზრუნვაა. ამ მიმართულებით ბანკი რამდენიმე პროექტს ახორციელებს, მათ შორისაა უმაღლეს სასწავლებლებთან თანამშრომლობა. ამ მიზნით 2014 წელს ეროვნული ბანკის სათავო ოფისს, საკასო ცენტრსა და ფულის მუზეუმს სტუდენტების არაერთი ნაკადი ეწვია. ისინი გაეცნენ ეროვნული ბანკის საქმიანობის სპეციფიკას და მიიღეს ამომწურავი ინფორმაცია ეროვნული ბანკის სხვადასხვა პროექტების შესახებ. თანამშრომელთა პროფესიული განვითარება 2014 წელს ეროვნული ბანკი აგრძელებდა თავის თანამშრომელთა პროფესიულ განვითარებაზე ზრუნვას. თანამშრომელთა პროფესიული საქმიანობის ეფექტიანობის ამაღლების მიზნით, გერმანიის ბუნდესბანკში, საფრანგეთის ცენტრალურ ბანკში, იტალიის ცენტრალურ ბანკში, ნიდერლანდების ბანკში, ლატვიის ცენტრალურ ბანკში, პოლონეთის ეროვნულ ბანკში, შვეიცარიის ცენტრალურ ბანკში, ჩეხეთის ეროვნულ ბანკში, ავსტრიის ეროვნულ ბანკში, ასევე მსოფლიო ბანკში, საერთაშორისო სავალუტო ფონდსა და სხვა ქვეყნების ცენტრალურ ბანკებში სწავლება გაიარა ეროვნული ბანკის 93 სპეციალისტმა, ხოლო საქართველოში არსებულ სასწავლო დაწესებულებებში სწავლება გაიარა ეროვნული ბანკის 127 სპეციალისტმა. 2014 წელს ეროვნულ ბანკში ჩატარდა შიდატრენინგები, რომლის მიზანსაც წარმოადგენდა ეროვნულ ბანკში დაგროვილი ცოდნისა და გამოცდილების დაინტერესებული თანამშრომლებისათვის გაზიარება. აღნიშნულ შიდატრენინგებს სასერთიფიკატო სწავლების ხასიათი ჰქონდა და მასში მონაწილეობა 81-მა თანამშრომელმა მიიღო. 2014 წლის 21-15 მაისს საქართველოს ეროვნულ ბანკს ესტუმრა ნიდერლანდების ცენტრალური ბანკის დელეგაცია, რომლებმაც სამუშაო შეხვედრები გამართეს ეროვნული ბანკის ყველა დეპარტამენტის თანამშრომლებთან. სამუშაო შეხვედრები

143

მოიცავდა 2009 წელს მიცემული რეკომენდაციების შესრულების უკუკავშირს, ასევე ვიზიტის შედეგად შემუშავდა საქართველოს ეროვნული ბანკისათვის სამომავლო სამოქმედო გეგმის რეკომენდაციები. ფინანსური სექტორის თანამშრომელთა პროფესიული განვითარება ეროვნული ბანკი ასევე ხელს უწყობს საბანკო სექტორის თანამშრომელთა პროფესიულ განვითარებას. ამ მიზნით 2014 წლის სექტემბერსა და ნოემბერში უცხოელი პარტნიორების მხარდაჭერით, ლუქსემბურგის საფინანსო ტექნოლოგიების გადაცემის კვლევითი სააგენტოს ექსპერტების მიერ ეროვნულ ბანკში ჩატარდა 2 სემინარი, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს როგორც ეროვნული ბანკის, ასევე კომერციული ბანკების თანამშრომლებმა. ამავე მიზნით ეროვნულ ბანკში საერთაშორისო აუდიტორულმა კომპანიამ დიდი ოთხეულიდან - EY-მა, საქართველოს ეროვნული ბანკისა და კომერციული ბანკების წარმომადგენლებისათვის ფინანსებისა და ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო სტანდარტების (ფასს 9 - ფინანსური ინსტრუმენტები (IFRS 9 - Financial instruments)) თემაზე სემინარი გამართა, რომელსაც დაესწრო 30 მონაწილე. ეროვნული ბანკი ამავე მიზნით თანამშრომლობს გარე აუდიტორებთან. გამოცდილების გაზიარებისათვის ეროვნულმა ბანკმა დიდი ოთხეულის აუდიტორებისათვის გამართა სამუშაო შეხვედრა და აუდიტორებს ეროვნული ბანკის მიერ დანერგილი „რისკებზე დაფუძნებული საზედამხედველო მიდგომის“ ძირითადი ჩარჩო გააცნო.

144

12 ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზის განვითარება საანგარიშო პერიოდში ხორციელდებოდა ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზის სრულყოფის სამუშაოები. კერძოდ, შემუშავდა და საკანონმდებლო ინიციატივის წესით საქართველოს პარლამენტში წარსადგენად საქართველოს მთავრობას გაეგზავნა მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ცვლილებების პროექტების პაკეტი. მათ შორის „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში, „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“, „საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“, „მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“, „გადახდისუუნარობის საქმისწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონებში, ასევე სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ კანონპროექტები. აღნიშნული კანონპროექტების შემუშავების მიზანია ახალი, საერთაშორისო პრაქტიკისა და დირექტივების შესაბამისი სამართლებრივი რეგულაციებისა და ბერკეტების შექმნა, რაც უზრუნველყოფს ეროვნული ბანკის, როგორც საფინანსო სექტორის საზედამხედველო ორგანოს მიერ სტაბილურობის შენარჩუნებასა და მომხმარებელთა უფლებების ინტერესების მაქსიმალურ დაცვას. მეტად მნიშვნელოვანია, რომ შემუშავებული პროექტის შესაბამისად, საბანკო სისტემაში მომსახურების გაწევის დროს შესაძლებელი ხდება ელექტრონული/ციფრული ხელმოწერის გამოყენება, ხოლო ელექტრონული ხელმოწერით დამოწმებულ/დადასტურებულ ელექტრონულ დოკუმენტს ენიჭება მტკიცებულების ძალა. 2014 წელს მომზადდა საქართველოს ეროვნული ბანკის 51 ნორმატიული აქტის პროექტი, უზრუნველყოფილ იქნა მათი მოქმედ კანონმდებლობასთან შესაბამისობაში მოყვანა. საანალიზო პერიოდში შემუშავებულ იქნა და მიღებულია მნიშვნელოვანი სამართლებრივი აქტები. მათ შორის: „კომერციული ბანკების ლიცენზირების წესი“, ეროვნული ბანკის საბჭოს დადგენილება „ინფორმაციის კონფიდენციალურად მიჩნევის, მისი გაცემის წესის და კონფიდენციალური ინფორმაციის ნუსხის დამტკიცების თაობაზე“, დებულება „კომერციული ბანკების ადმინისტრატორთა შესაფერისობის კრიტერიუმების შესახებ“, „კომერციული ბანკების მიერ აქტივების კლასიფიკაციისა და შესაძლო დანაკარგების რეზერვების შექმნისა და გამოყენების წესი“, „ელექტრონული ხელმოწერის დანერგვის მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო“ და ა.შ. 2014 წელს ხორციელდებოდა საქართველოს ეროვნული ბანკის ინფორმაციული უსაფრთხოების სისტემის დანერგვის პროექტის სამართლებრივი მხარდაჭერა, რომელიც ითვალისწინებდა ორგანიზაციაში ინფორმაციული აქტივების დაცვის მექანიზმების ჩამოყალიბებას. ეროვნული ბანკი აღმოჩნდა პირველი ადმინისტრაციული ორგანო, რომელმაც მოახდინა ინფორმაციული უსაფრთხოების პოლიტიკის, სისტემისა და პროცედურების დანერგვა. საანგარიშო პერიოდში წარმოებდა კომერციულ ბანკებში ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენების პროექტის დანერგვა. აღნიშნული პროექტის ფარგლებში, კომერციულ ბანკებს ეძლევათ უფლებამოსილება „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, ეროვნულ ბანკთან შეთანხმებული უსაფრთხოების პოლიტიკის საფუძველზე, კლიენტების მომსახურების პროცესში გამოიყენონ კონკრეტული ელექტრონული ხელმოწერა. აღნიშნული ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენებით ხელმოწერილ დოკუმენტს აქვს იგივე იურიდიული ძალა, რაც მატერიალურ დოკუმენტს. ეროვნული ბანკის აქტიურ სამართლებრივ მხარდაჭერას უწევდა აღნიშნულ პროექტს და მისი თანამშრომლების მიერ ხდებოდა ყველა იმ დოკუმენტის შესწავლა, რომელსაც კომერციული ბანკი

145

ელექტრონული ხელმოწერის გამოყენების შესახებ უსაფრთხოების პოლიტიკის შეთანხმების ფარგლებში წარმოადგენს. პარალელურად, ეროვნული ბანკი აქტიურად მონაწილეობდა იმ მეთოდოლოგიური სახელმძღვანელო დოკუმენტების შედგენაში, რომელთა მოთხოვნების დაცვითაც უნდა მოხდეს კომერციული ბანკის მიერ შესაბამისი უსაფრთხოების პოლიტიკის შემუშავება. ელექტრონული ხელმოწერების კომერციულ ბანკებში დანერგვასთან დაკავშირებით, ეროვნული ბანკის მიერ 2014 წელს დაიწყო სპეციალური პორტალის შემუშავება. აღნიშნული პორტალის მეშვეობით შესაძლებელი იქნება კლიენტებმა მიიღონ მათ მიერ კომერციულ ბანკში ელექტრონულად ხელმოწერილი ნებისმიერი ელექტრონული დოკუმენტი. პორტალი შექმნილია უშუალოდ ეროვნული ბანკის მიერ და მასში ჩაერთვება ნებისმიერი ზედამხედველობას დაქვემდებარებული ის სუბიექტი, რომელიც თავის საქმიანობაში გამოიყენებს ელექტრონულ ხელმოწერას. პარალელურად მიმდინარეობდა აქტიური მუშაობა პორტალის მესამე პირების (სახელმწიფო ორგანოების) მიერ აღიარების მიზნით. აღნიშნული პორტალის ფარგლებში ეროვნული ბანკი აქტიურ მონაწილეობას იღებდა პორტალის ფუნქციონირებისთვის აუცილებელი სამართლებრივი დოკუმენტების, ამ პორტალში ბანკების და მესამე პირების ჩართვისათვის საჭირო ხელშეკრულებების და მემორანდუმების მომზადებაში. საანგარიშო პერიოდში ეროვნული ბანკი მონაწილეობდა სახელმწიფო საიდუმლოებასთან დაკავშირებული საკითხების რეგულირების პროცესში. კერძოდ, საქართველოს პარლამენტის მიერ შემუშავებულ იქნა „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ ახალი კანონპროექტი. ამ კანონპროექტის განხილვის ფარგლებში, ხორციელდებოდა ეროვნული ბანკის ინტერესების წარმოდგენა და კანონპრექტში ეროვნული ბანკისათვის საჭირო დებულებების და ნორმების გაწერა. 2014 წელს მომზადდა იმ კანონქვემდებარე აქტების პროექტები, რომლებიც ეროვნულმა ბანკმა უნდა მიიღოს „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ ახალი კანონპროექტის ამოქმედების შემდეგ. ახალი რეგულაციებით მთლიანად იცვლება ეროვნულ ბანკში სახელმწიფო საიდუმლოებაზე მოპყრობის პრინციპები. კერძოდ, მნიშვნელოვან სიახლეს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ ლარის ბანკნოტების და მონეტების დამზადება, გადაზიდვა და აღრიცხვასთან დაკავშირებული სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაცია იარსებებს უკვე ელექტრონული ფორმითაც და სამართლებრივი აქტით გაიწერა ის აუცილებელი დაცვითი მექანიზმები, რომლითაც უნდა მოხდეს ელექტრონულად არსებული სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის შენახვა, მიმოცვლა და დაცვა.

146

13 სტატისტიკური საქმიანობა ფინანსური და საგარეო სექტორების სტატისტიკაზე მომხმარებელთა მზარდი მოთხოვნების დაკმაყოფილების მიზნით, საქართველოს ეროვნული ბანკი საანგარიშო პერიოდში ახორციელებდა საქმიანობას ფინანსური და საგარეო სექტორების ამსახველი ინფორმაციის ხარისხის ამაღლებისა და მონაცემთა წარმოების ბიზნეს პროცესის ოპტიმიზაციის მიმართულებით. ახალ ფაზაში შევიდა ახალი ინოვაციური სტატისტიკური ბიზნეს-პროცესის სებსტატის დანერგვის პროექტი. კერძოდ, 2014 წელს დასრულდა საბანკო სისტემაში მისი დანერგვის პროცესი და გააქტიურდა მუშაობა სებსტატის საბოლოო სტატისტიკური პროდუქტების სექტორული ბალანსების, მონეტარული მიმოხილვებისა და ფინანსური ანგარიშების ავტომატიზებული დამუშავების მიმართულებით. აქტიურ ფაზაშია ეროვნული ბანკის სტატისტიკის საბოლოო მომხმარებლისათვის მონაცემებზე შეუფერხებელი წვდომის მიზნით კომფორტული გარემოს შექმნაზე მუშაობა. როგორც ცნობილია, მონაცემთა შეგროვების მკაცრად განსაზღვრული უნიფიცირებული წესი არ არსებობს. სხვადასხვა ქვეყანა, თუ სტატისტიკური ორგანო ამ საკითხს წყვეტს ინდივიდუალურად, დამკვიდრებული სტატისტიკური პრაქტიკიდან, არსებული რესურსების რაოდენობიდან და კვალიფიკაციიდან გამომდინარე. ეროვნული ბანკის სტატისტიკური ბიზნეს-პროცესის ახალი მოდელის არსი და მისი კონცეპტუალური არქიტექტურის ინოვაციური გადაწყვეტა მდგომარეობს იმაში, რომ შემუშავებულ იქნა საჭირო მონაცემთა სტრუქტურის განსაზღვრის უნივერსალური ალგორითმი და მისი გამოყენების წესი, რაც საჭიროა სტატისტიკური ბიზნეს-პროცესის სტანდარტიზაციის, ოპტიმიზაციის და ცენტრალიზაციისათვის. აღნიშნული ალგორითმის გამოყენებით მონაცემებზე მოთხოვნის ფორმირება ეროვნული ბანკის მიერ, ფინანსური ინსტიტუტების მიერ ამ მონაცემების გენერირება და ეროვნული ბანკისათვის მიწოდება ინტერნეტზე დაფუძნებული ვებ-აპლიკაციების გამოყენებით, მონაცემთა კონტროლი მათი ფორმირების, გადაცემისა და დამუშავების ყველა ეტაპზე, მონაცემთა დამუშავება და დროითი მწკრივების ფორმირება ხორციელდება ავტომატურად. გარდა იმისა, რომ დროისა და სხვა რესურსების ეკონომიას განაპირობებს, სებსტატი მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მონაცემთა ხარისხს, ამაღლებს ოპერატიულობას და ამცირებს საანგარიშგებო ტვირთს. მომწოდებლებთან კომუნიკაციის მეთოდების სრულყოფამ მნიშვნელოვნად განაპირობა სებსტატის დანერგვის პროექტის წარმატება. ამ ახალი ინოვაციური სტატისტიკური ბიზნეს-პროცესის დანერგვის თაობაზე კომერციული ბანკების წარმომადგენელთა აზრის გამოკვლევით, რომელიც 2014 წლის ბოლოს ჩატარდა, დადგინდა, რომ:  გამოკითხულთა აბსოლუტური უმრავლესობა თანამშრომლობას საქართველოს ეროვნულ ბანკთან სებსტატის დანერგვის პროცესში თვლის ძალიან სასარგებლოდ;  გამოკითხულთა უმრავლესობას მიაჩნია, რომ სებსტატის დანერგვის ორგანიზაციული და მეთოდოლოგიური ასპექტები კარგად იყო ორგანიზებული:

147

კითხვა: როგორ შეაფასებთ სებსტატის დანერგვის ორგანიზაციულ და მეთოდოლოგიურ ასპექტებს? (1 - სრულიად არ ვეთანხმები; 5 - სრულიად ვეთანხმები). სებ–ის სებსტატის ჯგუფი მზადაა (გახსნილია) შემდგომი თანამშრომლობისათვის

4.8

ამოცანა დასმული იყო გასაგებად

4.6

სებსტატის მეთოდოლოგია არის სრულყოფილი და გასაგები

4.4

სებ–ის მიერ შემოთავაზებული მეთოდოლოგია იყო სასარგებლო და სრულიად საკმარისი

4.4

სებსტატი სასარგებლოა გამოცდილების გაზიარებისთვის

4.1

სებსტატის მეთოდოლოგია დაგვეხმარა მონაცემთა ბაზების სრულყოფაში

4.1

სებ–ის მიერ შემოთავაზებული პრაქტიკული მასალები იყო სასარგებლო და სრულიად საკმარისი

4.1

სებ–ის და კომ. ბანკების ექსპერტთა სასწავლო/სამუშაო შეხვედრები იყო ეფექტიანი

4.0

კითხვაზე, თუ რამდენად შეცვალა საანგარიშგებო ტვირთი სებსტატის დანერგვამ, გამოკითხულთა 63 პროცენტმა უპასუხა, რომ იგი მნიშვნელოვნად შემსუბუქდა. აღსანიშნავია, რომ რესპოდენტებისთვის დასმული იყო შეკითხვა იმის შესახებ, თუ რამდენად ადეკვატური რესურსები გააჩნდათ მათ ფინანსური და სტატისტიკური მონაცემების წარმოებისათვის სებსტატის დანერგვამდე და თუ შეიცვალა რესურსების მდგომარეობა აღნიშნული სისტემის დანერგვის შემდეგ. რესპოდენტთა პასუხები საკმაოდ პოზიტიურად გადანაწილდა: კითხვა: როგორ შეიცვალა რესურსების ადეკვატურობა პროექტის დასაწყისთან შედარებით? გაუმჯობესდა

76% იყო ადეკვატური

არ შეცვლილა

89%

24% გაუარესდა

კომერციული ბანკების ადამიანური და საინფორმაციოტექნოლოგიური რესურსები

0% გაუმჯობესდა 50% არ იყო ადეკვატური

არ შეცვლილა

11%

50% გაუარესდა 0%

სტატისტიკური ინფორმაციის გავრცელების პოლიტიკა კვლავაც ორიენტირებულია მომხმარებელთა მზარდ მოთხოვნებზე და შესაბამისობაშია ამ სფეროში საერთაშორისო დონეზე აღიარებულ სტანდარტებთან. 2014 წლის განმავლობაში გრძელდებოდა

148

მუშაობა ფინანსური სტაბილურობის ინდიკატორების შემდგომი სრულყოფის მიმართულებით. წლის განმავლობაში, ეროვნული ბანკის ვებ-გვერდზე გამოქვეყნდა ფინანსური სტაბილურობის ინდიკატორებთან დაკავშირებული 150-ზე მეტი დროითი მწკრივი და შესაბამისი მეტამონაცემები, რაც მნიშვნელოვანი ხელისშემწყობი ფაქტორია ქვეყანაში ფინანსური სტაბილურობისა და მაკროპრუდენციული ანალიზის განვითარებისათვის. ეროვნული ბანკის სტატისტიკურ საქმიანობაში საანგარიშო წელი ასევე აღსანიშნავი იყო იმით, რომ დაიწყო აქტიური მუშაობა ქვეყნის ფინანსური ანგარიშის შედგენის მიმართულებით. ეს უკანასკნელი, როგორც ქვეყნის ეკონომიკურ სექტორებსა და ამ სექტორებსა და საზღვარგარეთს შორის ფინანსური ნაკადების შემსწავლელი მნიშვნელოვანი სტატისტიკური ინსტრუმენტი, სერიოზული გამოწვევაა ამ სფეროში საერთაშორისო სტატისტიკური მეთოდოლოგიისა და გამოცდილების შესწავლის, ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე თანამშრომლობის გაფართოებისა და გაუმჯობესების, თანამშრომელთა კვალიფიკაციის ამაღლებისა და პროფესიული უნარჩვევების დახვეწის თვალსაზრისით. დაიგეგმა სტატისტიკის ეროვნულ სამსახურთან ერთად განსახორციელებელი გრძელვადიანი პროექტები ფინანსური ანგარიშის ინფორმაციული უზრუნველყოფის თაობაზე. ფინანსთა სამინისტროსთან მჭიდრო თანამშრომლობის შედეგად, ეროვნული ბანკი რეგულარულად იღებს ყველა საჭირო ინფორმაციას სამთავრობო სექტორის ოპერაციების შესახებ. ამასთან, საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა, 2014 წლიდან, საგადასახდელო ბალანსისა და საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიციის სტატისტიკის წარმოება დაიწყო საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ) მიერ 2009 წელს გამოშვებული „საგადასახდელო ბალანსისა და საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიციის სახელმძღვანელოს“ (BPM6) მე-6 გამოცემის შესაბამისად. საანგარიშო წლის საგარეო სექტორის სტატისტიკის მონაცემები გამოქვეყნებულია ორივე ფორმატში: მე-5 („საგადასახდელო ბალანსის სახელმძღვანელო“, 1993 წლის გამოცემა) და მე-6 რედაქციების („საგადასახდელო ბალანსისა და საინვესტიციო პოზიციის სახელმძღვანელო“, 2009 წლის გამოცემა) შესაბამისად. ასევე, გადაისინჯა დინამიკური მწკრივებიც 2000 წლიდან და 2014 წელს მათი გამოქვეყნებაც ორივე მეთოდოლოგიის შესაბამისად განხორციელდა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საგადასახდელო ბალანსის მე6 რედაქციაში, მე-5 რედაქციასთან შედარებით კონცეპტუალური საკითხები დარჩა უცვლელი, ხოლო ზოგიერთი მუხლის დასახელება, პრეზენტაციისა და ფორმირების წესი შეიცვალა.

149

14 სტატისტიკური საქმიანობა 1.

ძირითადი მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები

სამომხმარებლო ფასების ინდექსის დინამიკა

წლიური ინფლაცია

სარეზერვო ფულის მასის მოცულობისა და სტრუქტურის დინამიკა

ფულის მასის აგრეგატების დინამიკა

6. 7.

ეროვნული ბანკის მიმოხილვა სხვა დეპოზიტური კორპორაციების მიმოხილვა

დეპოზიტური კორპორაციების მიმოხილვა

9. მონეტარული კოეფიციენტების დინამიკა 10. მონეტარული პოლიტიკის საპროცენტო განაკვეთი 11. კომერციული ბანკების კრებსითი აქტივებისა და პასივების დინამიკა 12. კომერციული ბანკების სესხებისა და დეპოზიტების მოცულობა და საშუალო წლიური შეწონილი საპროცენტო განაკვეთები 13. კომერციული ბანკების მიერ გაცემული ვადიანი სესხებით დავალიანება 14. კომერციული ბანკების ვადაგადაცილებული სესხებით დავალიანება 15. სავალუტო ბაზარზე აშშ დოლარით განხორციელებული ოპერაციები 16. სავალუტო ბაზარზე ევროთი განხორციელებული ოპერაციები 17. გაცვლითი კურსები: ლარი/აშშ დოლარი 18. გაცვლითი კურსები: ლარი/ევრო 19. საგადასახდელო ბალანსი 20. საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიცია 21. მთლიანი საგარეო ვალი 22. საგარეო ვაჭრობა 23. უმსხვილესი საგარეო სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნები 24. უმსხვილესი საექსპორტო სასაქონლო ჯგუფები 25. უმსხვილესი საიმპორტო სასაქონლო ჯგუფები 26. საფინანსო სექტორის ინსტიტუტები 27. საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკების სია 2015 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით 28. კომერციული ბანკების დაჯგუფება საწესდებო კაპიტალის სტრუქტურის მიხედვით 2015 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით 29. საქართველოში მოქმედი მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების სია 2015 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით

150 1. ძირითადი მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები ზომის ერთეული

2005

2010

2011

2012

2013

2014

1. რეალური სექტორი ნომინალური მთლიანი შიდა პროდუქტი მშპ ერთ სულზე

მლნ ლარი

11,620.9

20,743.4

24,344.0

26,167.3

26,847.4

29,187.0

ლარი

2,689.1

4,675.7

5,447.1

5,818.1

5,987.6

6,499.7

მრეწველობის პროდუქციის გამოშვება

მლნ ლარი

3,242.9

5,855.3

7,458.7

8,019.2

8,493.4

9,193.6

სოფლის მეურნეობის პროდუქციის გამოშვება

მლნ ლარი

2,585.4

2,396.7

2,877.7

3,018.7

3,393.6

3,579.0

109.6

106.3

107.2

106.4

103.3

104.8

% %

106.2

111.2

102.0

98.6

102.4

102.0

107.3

115.7

101.3

97.0

102.8

101.8

103.5

100.9

97.0

98.2

96.4

97.0

100.9

104.2

96.7

97.5

95.7

104.5

104.2

100.9

105.9

101.3

103.4

102.8

მლნ ლარი მლნ ლარი მლნ ლარი

2,213.0 2,012.7

5,421.5 5,466.5

6,388.8 5,926.9

7,058.2 6,641.5

6,808.1 6,514.5

7,377.2 7,447.7

200.3

-45.0

461.9

416.7

293.6

-70.5

მლნ ლარი

23.1

873.6

755.8

537.7

687.4

617.2

მლნ ლარი

177.2

-918.6

-293.9

-121.0

-393.8

-687.7

1.6

-4.4

-1.2

-0.5

-1.5

-2.4

1,744.6

1,628.1

1,664.2

1,724.0

1,712.1

…

13.8

16.3

15.1

15.0

14.6

…

მლნ ლარი

272.6

567.2

617.0

715.6

820.5

…

მლნ ლარი

309.1

535.8

599.3

692.8

804.1

…

ლარი

204.2

597.6

636.0

712.5

773.1

…

130.4

107.3

106.4

112.0

108.5

…

რეალური ხელფასის ზრდის ტემპი

120.5

100.2

98.0

113.1

109.1

…

საარსებო მინიმუმი (პერიოდის შრომისუნარიანი მამაკაცისათვის საშუალო მომხმარებლისათვის საშუალო ოჯახისათვის

ლარი ლარი ლარი

98.3 87.1 164.9

149.6 132.5 250.9

156.9 139.0 263.3

149.1 132.1 250.1

155.1 137.4 260.2

159.4 141.2 267.4

რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდის ტემპი 2. ინფლაცია სამომხმარებლო ფასების ინდექსი ხანმოკლე მოხმარების საქონელი საშუალო ხანგრძლივობის მოხმარების საქონელი ხანგრძლივი მოხმარების საქონელი მომსახურება 3. სახელმწიფო ბიუჯეტი შემოსავალი ხარჯი ბიუჯეტის საოპერაციო სალდო არაფინანსური აქტივების ცვლილება ბიუჯეტის მთლიანი სალდო პროფიციტი(+) / დეფიციტი(–) %-ად მთლიან შიდა პროდუქტთან

4. დასაქმება დასაქმებული მოსახლეობის რიცხოვნობა უმუშევრობის დონე 5. სოციალური ინდიკატორები მოსახლეობის თვიური ფულადი შემოსავალი მოსახლეობის თვიური ფულადი ხარჯი ნომინალური საშუალო ხელფასი ნომინალური ხელფასის ზრდის ტემპი

ათასი კაცი

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური; ფინანსთა სამინისტრო. შენიშვნები: ა) სამომხმარებლო ფასების ინდექსის ბაზად აღებულია ყოველი წინა წლის დეკემბერი.

151

2. სამომხმარებლო ფასების ინდექსის დინამიკა (წინა წლის დეკემბერი=100)

101.1 102.6 102.4 102.7 102.3 102.0 101.8 104.1 107.4 109.5 110.7 111.2

1.1 1.5 -0.2 0.2 -0.4 -0.3 -0.2 2.3 3.1 2.0 1.1 0.5

102.1 104.9 104.9 104.8 105.2 100.9 99.3 100.3 100.9 100.8 101.4 102.0

2.1 2.8 0.0 -0.1 0.4 -4.0 -1.6 1.1 0.6 -0.2 0.7 0.6

0.5 0.2 -0.2 0.0 -0.9 -0.9 -0.9 0.1 0.8 0.0 0.1 -0.3

100.3 100.0 99.8 100.2 100.9 100.3 99.0 99.0 98.9 100.4 100.9 102.4

0.3 -0.3 -0.1 0.4 0.7 -0.6 -1.3 0.0 -0.1 1.5 0.5 1.5

პროცენტული ცვლილება წინა თვესთან

ფასების ინდექსი

ფასების ინდექსი 100.5 100.7 100.5 100.5 99.6 98.7 97.8 97.9 98.6 98.7 98.8 98.6

2014 პროცენტული ცვლილება წინა თვესთან

2013 პროცენტული ცვლილება წინა თვესთან

2012 პროცენტული ცვლილება წინა თვესთან

ფასების ინდექსი

ფასების ინდექსი იანვარი თებერვალი მარტი აპრილი მაისი ივნისი ივლისი აგვისტო სექტემბერი ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერი

2011 პროცენტული ცვლილება წინა თვესთან

2010

100.8 101.0 100.9 101.2 101.0 100.0 99.4 99.9 101.1 101.4 101.3 102.0

0.8 0.2 -0.1 0.3 -0.3 -0.9 -0.6 0.5 1.2 0.3 -0.1 0.7

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

3. წლიური ინფლაცია 2010

იანვარი თებერვალი მარტი აპრილი მაისი ივნისი ივლისი აგვისტო სექტემბერი ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერი

2011

2012

12 თვის ცვლილება

12 თვის საშუალო

12 თვის ცვლილება

12 თვის საშუალო

2.7

1.6

12.3

5.6

1.9

13.7

5.8

2.2

5.6

2013

2014

12 თვის ცვლილება

12 თვის საშუალო

12 თვის ცვლილება

12 თვის საშუალო

12 თვის ცვლილება

12 თვის საშუალო

7.9

0.5

7.5

-1.6

-1.1

2.9

-0.1

8.6

-2.1

6.2

-2.1

-1.1

3.5

0.3

13.9

9.3

-2.2

4.8

-2.1

-1.1

3.5

0.8

2.6

13.5

10.0

-2.1

3.5

-1.7

-1.1

3.4

1.2

4.0

2.7

14.3

10.8

-3.3

2.1

-0.1

-0.8

2.4

1.4

3.7

2.8

10.0

11.3

-0.2

1.3

0.2

-0.8

2.0

1.6

7.0

3.4

8.5

11.4

0.6

0.7

-0.2

-0.8

2.8

1.8

9.5

4.4

7.2

11.2

-0.4

0.1

-0.4

-0.8

3.4

2.2

9.8

5.2

4.6

10.8

-0.1

-0.3

-1.3

-0.9

4.8

2.7

9.6

5.7

2.3

10.1

0.1

-0.5

0.2

-0.9

3.4

2.9

10.5

6.4

1.9

9.3

-0.5

-0.7

0.6

-0.8

2.8

3.1

11.2

7.1

2.0

8.5

-1.4

-0.9

2.4

-0.5

2.0

3.1

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

2010 2011 2012 2013 2014

სავალდებულო რეზერვები 2010 2011 2012 2013 2014

2010 2011 2012 2013 2014

თანხები ბანკების საკორესპონდენტო ანგარიშებზე

ნაღდი ფული მიმოქცევაში

სარეზერვო ფული

(პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი)

138,340 507,489 777,989 877,947 1,015,303

217,510 196,845 218,346 378,270 592,600

1,357,686 1,474,969 1,565,827 1,749,013 2,097,932

1,713,536 2,226,104 2,780,441 3,047,796 3,756,142

იან

140,570 738,549 792,708 867,329 999,879

299,978 187,779 171,276 510,545 482,236

1,356,142 1,443,728 1,528,540 1,714,529 2,131,254

1,796,689 2,430,168 2,819,931 3,146,226 3,717,321

თებ

141,969 771,121 760,194 864,976 992,174

239,217 134,548 222,443 354,374 440,982

1,398,806 1,395,350 1,542,650 1,746,055 2,115,493

1,779,993 2,311,381 2,642,387 2,972,029 3,659,706

მარ

141,836 766,509 764,760 861,579 1,009,571

164,134 258,562 291,414 528,496 629,792

1,412,001 1,436,103 1,535,298 1,804,007 2,159,671

1,840,471 2,505,956 2,691,390 3,220,089 3,855,910

აპრ

140,190 779,967 758,070 872,526 1,021,302

197,181 214,431 303,374 436,348 541,986

1,431,384 1,429,488 1,523,101 1,759,565 2,164,141

1,794,175 2,432,249 2,671,575 3,129,435 3,804,159

მაი

4. სარეზერვო ფულის მასის მოცულობისა და სტრუქტურის დინამიკა

148,473 780,070 821,984 887,012 1,017,365

132,106 183,062 272,620 309,772 543,053

1,460,407 1,467,042 1,606,258 1,822,327 2,209,451

1,814,726 2,448,706 2,775,362 3,184,262 3,846,994

ივნ

153,540 794,036 824,818 903,817 1,026,946

124,090 179,249 178,077 295,543 573,049

1,501,064 1,536,990 1,685,922 1,885,006 2,264,280

1,850,494 2,542,648 2,937,988 3,302,037 3,901,000

ივლ

159,678 796,237 877,961 899,083 1,044,540

91,298 136,526 360,751 554,132 600,967

1,530,686 1,581,259 1,822,229 1,997,773 2,317,334

1,871,817 2,621,688 3,107,542 3,487,679 3,988,861

აგვ

242,133 719,977 891,592 917,373 1,057,756

166,772 278,250 335,152 550,554 656,840

1,500,695 1,596,306 1,999,238 2,065,559 2,295,072

1,954,729 2,595,533 3,285,540 3,655,479 4,056,513

სექ

239,590 756,920 859,422 931,392 1,074,988

214,645 302,443 287,636 418,667 623,599

1,503,652 1,602,717 1,854,465 2,109,420 2,265,104

1,997,837 2,664,581 3,094,823 3,663,278 4,020,879

ოქტ

234,329 736,422 850,225 936,575 1,114,622

190,543 263,213 176,845 375,664 610,597

1,487,064 1,555,417 1,808,343 2,137,069 2,220,580

1,975,036 2,566,552 2,937,213 3,737,236 4,050,812

ნოე

244,750 752,332 874,358 992,621 1,154,372

157,887 164,433 270,702 348,096 646,381

1,618,180 1,753,584 1,918,059 2,351,553 2,462,108

2,081,129 2,901,072 3,255,314 3,989,083 4,501,010

დეკ

152

2010 2011 2012 2013 2014

დეპოზიტები უცხოური ვალუტით

2010 2011 2012 2013 2014

დეპოზიტები ეროვნული ვალუტით

ბანკებს გარეთ არსებული ნაღდი ფული (M0)

2010 2011 2012 2013 2014

ფართო ფული, უცხოური ვალუტით დეპოზიტების გარეშე (M2)

ფართო ფული (M3)

(პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი)

2,514,219 3,207,991 3,161,683 3,840,912 4,543,589

1,075,086 1,514,379 2,338,537 2,502,033 3,184,735

1,132,677 1,248,360 1,308,176 1,428,277 1,725,649

2,207,763 2,762,739 3,646,713 3,930,310 4,910,384

4,721,983 5,970,730 6,808,396 7,771,223 9,453,973

იან

5. ფულის მასის აგრეგატების დინამიკა

2,488,047 3,177,853 3,207,130 3,896,151 4,513,189

1,161,722 1,556,690 2,426,233 2,586,574 3,307,697

1,142,394 1,224,546 1,285,343 1,429,621 1,735,660

2,304,117 2,781,235 3,711,576 4,016,195 5,043,357

4,792,164 5,959,088 6,918,706 7,912,346 9,556,546

თებ

2,436,488 3,167,440 3,270,748 3,984,252 4,532,025

1,214,129 1,548,334 2,284,169 2,557,735 3,303,760

1,186,814 1,183,232 1,276,827 1,417,119 1,719,520

2,400,944 2,731,566 3,560,996 3,974,854 5,023,280

4,837,432 5,899,006 6,831,744 7,959,106 9,555,305

მარ

2,444,533 3,063,568 3,091,386 3,970,797 4,716,886

1,274,335 1,785,436 2,420,652 2,695,491 3,315,130

1,219,755 1,213,635 1,273,870 1,437,181 1,767,032

2,494,090 2,999,071 3,694,523 4,132,672 5,082,162

4,938,623 6,062,639 6,785,909 8,103,469 9,799,048

აპრ

2,493,126 3,093,841 3,556,930 3,985,239 4,723,734

1,218,041 1,684,255 2,359,690 2,704,766 3,337,885

1,234,321 1,217,040 1,277,898 1,440,726 1,784,593

2,452,361 2,901,295 3,637,588 4,145,492 5,122,478

4,945,487 5,995,136 7,194,519 8,130,731 9,846,213

მაი

2,616,846 3,224,957 3,556,687 4,005,088 4,922,547

1,268,086 1,690,351 2,342,207 2,860,515 3,393,293

1,269,456 1,248,893 1,344,033 1,489,096 1,815,070

2,537,542 2,939,244 3,686,240 4,349,611 5,208,363

5,154,387 6,164,201 7,242,927 8,354,699 10,130,909

ივნ

3,138,073 3,084,781 3,946,352 4,135,714 4,856,367

1,297,097 1,830,207 2,499,080 2,864,489 3,457,598

1,315,057 1,306,298 1,422,108 1,553,207 1,864,242

2,612,155 3,136,504 3,921,188 4,417,696 5,321,839

5,750,228 6,221,285 7,867,540 8,553,410 10,178,206

ივლ

3,189,504 3,231,972 3,951,971 4,148,787 4,791,043

1,316,128 1,908,691 2,484,988 3,050,736 3,603,416

1,334,415 1,341,026 1,534,747 1,627,059 1,879,174

2,650,543 3,249,717 4,019,735 4,677,795 5,482,590

5,840,047 6,481,689 7,971,705 8,826,582 10,273,633

აგვ

3,249,008 3,333,009 3,738,234 4,161,214 5,035,443

1,318,424 1,881,507 2,417,540 3,093,724 3,627,113

1,306,717 1,343,738 1,633,345 1,698,864 1,854,187

2,625,141 3,225,245 4,050,885 4,792,587 5,481,300

5,874,149 6,558,254 7,789,119 8,953,801 10,516,743

სექ

3,155,573 3,209,698 3,814,211 4,175,831 4,941,079

1,393,488 1,995,885 2,363,025 3,250,691 3,719,062

1,302,947 1,344,431 1,555,433 1,762,091 1,837,304

2,696,435 3,340,316 3,918,457 5,012,782 5,556,365

5,852,008 6,550,014 7,732,669 9,188,613 10,497,444

ოქტ

2,990,131 3,079,246 3,845,950 4,271,674 5,138,101

1,505,482 1,965,557 2,304,321 3,310,003 3,825,129

1,280,023 1,308,118 1,498,179 1,757,891 1,791,375

2,785,505 3,273,675 3,802,499 5,067,894 5,616,504

5,775,637 6,352,921 7,648,450 9,339,568 10,754,605

ნოე

3,238,755 3,314,598 3,834,577 4,418,216 5,278,526

1,587,265 2,344,188 2,519,134 3,518,777 3,968,728

1,372,989 1,438,992 1,550,028 1,899,625 1,942,582

2,960,254 3,783,180 4,069,162 5,418,403 5,911,310

6,199,009 7,097,777 7,903,739 9,836,619 11,189,836

დეკ

153

154

6. ეროვნული ბანკის მიმოხილვა (პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი) დეკ - 2013 წმინდა უცხოური აქტივები უცხოური აქტივები ოქრო ნასესხობის სპეციალური უფლებები (ნსუ) უცხოური ვალუტა

მარ - 2014

ივნ - 2014

სექ - 2014

დეკ - 2014

4,317,813 4,903,770 0 385,345 4,516,936

4,019,098 4,543,193 0 388,534 4,152,559

3,913,299 4,421,189 0 393,992 4,024,991

4,276,754 4,737,093 0 375,065 4,359,625

4,564,842 5,033,668 0 388,675 4,641,389

სხვა უცხოური აქტივები უცხოური ვალდებულებები სსფ–ს რესურსების გამოყენება სხვა უცხოური ვალდებულებები წმინდა საშინაო აქტივები მთავრობის წმინდა დავალიანება ცენტრალური მთავრობის დავალიანება სახაზინო ვალდებულებები სესხები ცენტრალურ მთავრობას ცენტრალური მთავრობის დეპოზიტები სესხები ცენტრალური მთავრობიდან ადგილობრივ მთავრობის წმინდა დავალიანება სესხები ადგილობრივ მთავრობას ადგილობრივი მთავრობის დეპოზიტები სახელმწიფო არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება მათ შორის სესხები უცხოური ვალუტით სხვა არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება მათ შორის სესხები უცხოური ვალუტით ფიზიკური პირების დავალიანება მათ შორის სესხები უცხოური ვალუტით

1,489 -585,957 -584,220 -1,737 -328,730 35,307 35,307 523,581 3 -488,277 0 0 0 0 0 0 3,581 0 1,342 0

2,100 -524,095 -521,185 -2,911 -357,495 -92,906 -92,906 518,866 3 -611,775 0 0 0 0 0 0 3,481 0 1,267 0

2,206 -507,890 -505,459 -2,432 -64,754 105,274 105,274 519,280 3 -414,009 0 0 0 0 0 0 3,882 0 1,209 0

2,403 -460,339 -458,115 -2,224 -218,870 -148,248 -148,248 520,740 3 -668,991 0 0 0 0 0 0 3,481 0 1,067 0

3,605 -468,826 -467,431 -1,395 -63,832 -66,310 -66,310 521,623 3 -587,935 0 0 0 0 0 0 3,468 0 1,010 0

ბანკების წმინდა დავალიანება ბანკების დავალიანება ვალდებულებები ბანკების წინაშე ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების წინაშე სხვა წმინდა აქტივები სარეზერვო ფული ეროვნული ვალუტა მიმოქცევაში ბანკების დეპოზიტები სავალდებულო რეზერვები

-284,521 400,200 -684,721

-155,800 420,184 -575,984

-15,996 450,197 -466,193

-1,113 500,274 -501,387

211,654 712,500 -500,846

0 -84,439 3,989,083 2,351,553 1,637,531 992,621

0 -113,537 3,659,706 2,115,493 1,544,213 992,174

0 -159,123 3,846,994 2,209,451 1,637,542 1,017,365

0 -74,057 4,056,513 2,295,072 1,761,441 1,057,756

0 -213,653 4,501,010 2,462,108 2,038,901 1,154,372

992,621 348,096 141,947

992,174 440,982 149,819

1,017,365 543,053 172,243

1,057,756 656,840 210,507

1,154,372 646,381 172,276

296,814 0 0 0

111,056 1,896 1,896 0

77,124 1,551 1,551 0

46,845 1,371 1,371 0

238,148 0 0 0

მათ შორის: უცხოური ვალუტით ნაშთების საკორესპონდენტო ანგარიშებზე მათ შორის: უცხოური ვალუტით სხვა დეპოზიტები სადეპოზიტო ვალდებულებები ეროვნული ვალუტით უცხოური ვალუტით

155

7. სხვა დეპოზიტური კორპორაციების მიმოხილვა (პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი) დეკ - 2013

მარ - 2014

ივნ - 2014

სექ - 2014

დეკ - 2014

წმინდა უცხოური აქტივები უცხოური ვალუტის რეზერვები უცხოური ფასიანი ქაღალდები ინვესტიციები საზღვარგარეთ სესხები არარეზიდენტებზე

-3,122,593 1,396,664 0 23,825 221,538

-3,027,801 1,327,908 58,739 77,251 158,560

-2,925,134 1,497,423 58,157 84,888 162,408

-2,991,895 1,448,560 65,113 81,951 239,768

-3,640,769 1,073,094 73,158 89,288 342,273

უცხოური ვალდებულებები სხვა წმინდა უცხოური აქტივები წმინდა საშინაო აქტივები მთავრობის წმინდა დავალიანება ცენტრალური მთავრობის წმინდა დავალიანება სახაზინო ვალდებულებები სესხები ცენტრალურ მთავრობას ცენტრალური მთავრობის დეპოზიტები ფინანსთა სამინისტროს სესხები კერძო ბიზნესის განვითარებისთვის ადგილობრივი მთავრობის წმინდა დავალიანება სესხები ადგილობრივ მთავრობას ადგილობრივი მთავრობის დეპოზიტები მისაღები პროცენტები სახელმწიფო არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება მათ შორის სესხები უცხოური ვალუტით სხვა არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება მათ შორის სესხები უცხოური ვალუტით ფიზიკური პირების დავალიანება მათ შორის სესხები უცხოური ვალუტით კერძო სექტორის სხვა დავალიანება

-4,703,535 -61,085 11,059,587 534,487 788,863 826,538 49,729 -74,828

-4,594,013 -56,246 10,861,690 595,954 880,459 1,027,772 48,052 -179,421

-4,703,775 -24,235 11,239,423 646,573 990,543 1,148,506 53,930 -196,584

-4,806,546 -20,741 11,653,081 703,004 1,048,412 1,294,495 64,668 -297,298

-5,192,281 -26,301 12,888,024 715,244 1,082,714 1,373,565 45,546 -323,370

-12,576 -184,428 0 -184,428 -69,948 66,461 53,324 5,882,414 4,399,702 4,425,261 1,954,942 385,880

-15,943 -202,541 0 -202,541 -81,964 66,104 46,038 5,889,566 4,327,657 4,649,502 1,997,549 360,537

-15,308 -245,407 0 -245,407 -98,563 58,611 38,431 6,090,316 4,421,061 4,945,059 2,167,801 412,550

-13,453 -226,753 0 -226,753 -118,655 53,646 39,647 6,189,112 4,476,930 5,213,299 2,276,024 416,497

-13,027 -244,197 0 -244,197 -123,273 74,938 46,513 6,884,735 4,944,803 5,824,122 2,651,829 474,842

ბანკების რეზერვები ლარი სალაროში სავალდებულო რეზერვები ნაშთები საკორესპონდენტო ანგარიშებზე ბანკების წმინდა დავალიანება სხვა სადეპოზიტო კორპორაციების დავალიანება ვალდებულებები სხვა დეპოზიტური კორპორაციების მიმართ სებ–ის დავალიანება ვალდებულებები სებ–ის წინაშე

1,793,350 451,927 993,327 348,096 590,577 530,840

1,830,175 395,973 993,330 440,872 273,446 708,911

1,956,267 394,382 1,018,833 543,052 106,143 647,960

2,157,733 440,885 1,060,023 656,825 58,540 674,615

2,322,967 519,527 1,157,059 646,381 47,765 673,568

-521,841 981,982 -400,404

-701,617 687,239 -421,086

-634,677 543,638 -450,778

-662,691 548,373 -501,757

-652,873 740,220 -713,150

-2,618,843 1,998,088 -4,616,931

-2,803,595 2,049,605 -4,853,200

-2,976,096 2,063,403 -5,039,499

-3,138,749 2,105,855 -5,244,604

-3,456,589 2,113,363 -5,569,952

-160,492 -11,510 -4,444,928 7,936,993 3,518,777 4,418,216

-153,557 -44,863 -4,654,780 7,833,889 3,301,864 4,532,025

-141,246 -44,788 -4,853,465 8,314,289 3,391,742 4,922,547

-139,486 -60,205 -5,044,913 8,661,185 3,625,742 5,035,443

-148,109 -74,783 -5,347,061 9,247,254 3,968,728 5,278,526

სხვა მუხლები, წმინდა სხვა აქტივები სხვა ვალდებულებები სესხები სხვა რეზიდენტი არასაფინანსო კორპორაციებიდან ფულადი ბაზრის ინსტრუმენტები სხვა ვალდებულებები სადეპოზიტო ვალდებულებები ეროვნული ვალუტით უცხოური ვალუტით

156

8. დეპოზიტური კორპორაციების მიმოხილვა (პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი) დეკ - 2013 წმინდა უცხოური აქტივები წმინდა უცხოური აქტივები (სებ) წმინდა უცხოური აქტივები (სდკ) წმინდა საშინაო აქტივები საშინაო სესხები მთავრობის წმინდა დავალიანება ცენტრალური მთავრობის წმინდა დავალიანება (სებ) ცენტრალური მთავრობის წმინდა დავალიანება (სდკ) ადგილობრივი მთავრობის წმინდა დავალიანება (სებ) ადგილობრივი მთავრობის წმინდა დავალიანება (სდკ) მისაღები პროცენტები (სებ) მისაღები პროცენტები (სდკ) სახელმწიფო არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება სახელმწიფო არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება (სებ) სახელმწიფო არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება (სდკ) სხვა არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება სხვა არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება (სებ) სხვა არასაფინანსო კორპორაციების დავალიანება (სდკ) ფიზიკური პირების დავალიანება ფიზიკური პირების დავალიანება (სებ) ფიზიკური პირების დავალიანება (სდკ) კერძო სექტორის სხვა დავალიანება კერძო სექტორის სხვა დავალიანება (სებ) სხვა მუხლები, წმინდა სხვა მუხლები, წმინდა (სებ) ბანკების წმინდა დავალიანება ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების წინაშე ვალდებულებები სხვა დეპოზიტური კორპორაციების მიმართ სხვა წმინდა აქტივები სხვა მუხლები, წმინდა (სდკ) სავალდებულო რეზერვები ნაშთები საკორესპონდენტო ანგარიშებზე ბანკების წმინდა დავალიანება სხვა მუხლები, წმინდა მონეტარული აგრეგატი (M3) მონეტარული აგრეგატი (M2) მონეტარული აგრეგატი (M1) ბანკებს გარეთ არსებული ნაღდი ფული(M0) დეპოზიტები მოთხოვნამდე ეროვნულ ვალუტაში ვადიანი დეპოზიტები ეროვნული ვალუტით დეპოზიტები უცხოურ ვალუტაში

მარ - 2014

ივნ - 2014

სექ - 2014

დეკ - 2014

1,195,220 4,317,813 -3,122,593 8,641,399 11,334,732

991,296 4,019,098 -3,027,801 8,564,009 11,473,506

988,164 3,913,299 -2,925,134 9,142,745 12,263,473

1,284,858 4,276,754 -2,991,895 9,231,885 12,431,857

924,073 4,564,842 -3,640,769 10,265,763 13,912,049

569,793 35,307 788,863 0 -184,428 0 -69,948 66,461

503,048 -92,906 880,459 0 -202,541 0 -81,964 66,104

751,847 105,274 990,543 0 -245,407 0 -98,563 58,611

554,756 -148,248 1,048,412 0 -226,753 0 -118,655 53,646

648,934 -66,310 1,082,714 0 -244,197 0 -123,273 74,938

66,461 5,885,995 3,581 5,882,414 4,426,603 1,342 4,425,261 385,880 385,880 -2,693,333 -2,006,490

66,104 5,893,047 3,481 5,889,566 4,650,770 1,267 4,649,502 360,537 360,537 -2,909,497 -1,813,550

58,611 6,094,198 3,882 6,090,316 4,946,267 1,209 4,945,059 412,550 412,550 -3,120,728 -1,812,661

53,646 6,192,593 3,481 6,189,112 5,214,366 1,067 5,213,299 416,497 416,497 -3,199,973 -1,836,611

74,938 6,888,203 3,468 6,884,735 5,825,132 1,010 5,824,122 474,842 474,842 -3,646,285 -2,040,901

-284,521

-155,800

-15,996

-1,113

211,654

-1,637,531 -84,439

-1,544,213 -113,537

-1,637,542 -159,123

-1,761,441 -74,057

-2,038,901 -213,653

-686,843 993,327 348,096 590,577 -2,618,843

-1,095,947 993,330 440,872 273,446 -2,803,595

-1,308,067 1,018,833 543,052 106,143 -2,976,096

-1,363,362 1,060,023 656,825 58,540 -3,138,749

-1,605,384 1,157,059 646,381 47,765 -3,456,589

9,836,619 5,418,403 4,307,502

9,555,305 5,023,280 3,866,455

10,130,909 5,208,363 3,995,785

10,516,743 5,481,300 4,114,615

11,189,836 5,911,310 4,460,837

1,899,625 2,407,876 1,110,901 4,418,216

1,719,520 2,146,935 1,156,825 4,532,025

1,815,070 2,180,716 1,212,577 4,922,547

1,854,187 2,260,428 1,366,685 5,035,443

1,942,582 2,518,255 1,450,473 5,278,526

157

9. მონეტარული კოეფიციენტების დინამიკა (პერიოდის ბოლოსათვის) კ/ბ-ის სავალდებ კ/ბ-ის საკორესპონ- ნაღდი ფულის ულო რეზერვებ დოლარიდენტო ფული კ/ბმულტირეზერვებ ის საერთო ზაციის ანგარიშები ში პლიკაი თანხა კოეფიციენ სებ-ში ტორი ტი პროცენტულად კომერციული ბანკების (M2) სადეპოზიტო ვალდებულებებთან

ფულის მულტიპლიკატორი (M3)

ფულის ფულის მიმოქცევი მიმოქცევი ს სიჩქარე ს სიჩქარე (M2) (M3)

2013 იანვარი თებერვალი მარტი აპრილი მაისი ივნისი ივლისი აგვისტო სექტემბერი ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერი 2014 იანვარი თებერვალი მარტი აპრილი მაისი ივნისი ივლისი აგვისტო სექტემბერი ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერი

13.85 13.38 13.23 12.93 13.05 12.92 12.91 12.49 12.65 12.54 12.36 12.51

5.97 7.88 5.42 7.93 6.52 4.51 4.22 7.70 7.59 5.64 4.96 4.39

5.06 4.40 5.03 5.50 4.77 4.85 4.74 5.15 5.06 4.68 5.00 5.69

24.87 25.66 23.67 26.36 24.34 22.29 21.88 25.34 25.29 22.86 22.31 22.59

60.57 60.12 60.92 59.58 59.59 58.35 59.09 57.64 57.37 56.24 56.35 55.67

1.29 1.28 1.34 1.28 1.32 1.37 1.34 1.34 1.31 1.37 1.36 1.36

2.55 2.51 2.68 2.52 2.60 2.62 2.59 2.53 2.45 2.51 2.50 2.47

13.14 12.79 12.67 12.57 12.67 12.24 12.35 12.45 12.21 12.41 12.44 12.48

7.67 6.17 5.63 7.84 6.72 6.53 6.89 7.16 7.58 7.20 6.81 6.99

4.82 5.06 5.05 4.89 4.71 4.74 4.81 5.22 5.09 4.94 4.79 5.62

25.63 24.02 23.35 25.30 24.10 23.51 24.06 24.83 24.89 24.56 24.04 25.09

58.81 57.72 57.85 58.74 58.61 59.21 58.42 57.08 58.14 57.06 57.33 57.08

1.31 1.36 1.37 1.32 1.35 1.35 1.36 1.37 1.35 1.38 1.39 1.31

2.52 2.57 2.61 2.54 2.59 2.63 2.61 2.58 2.59 2.61 2.65 2.49

6.75

3.37

6.17

3.21

5.60

3.00

4.95

2.73

5.81

3.05

5.60

2.88

5.32

2.78

4.94

2.61

158

10. მონეტარული პოლიტიკის საპროცენტო განაკვეთი თარიღი

საპროცენტო განაკვეთი,%

თარიღი

საპროცენტო განაკვეთი,%

1/23/2008 2/20/2008

10.00 11.00

2/16/2011 4/13/2011

8.00 8.00

3/19/2008

11.00

5/25/2011

8.00

4/16/2008

12.00

6/22/2011

8.00

5/14/2008

12.00

7/20/2011

7.75

6/25/2008

12.00

8/17/2011

7.50

7/23/2008

12.00

9/14/2011

7.50

8/20/2008

11.00

10/26/2011

7.25

9/10/2008

10.00

11/22/2011

7.00

9/17/2008

10.00

12/21/2011

6.75

10/15/2008

10.00

1/18/2012

6.50

11/26/2008

9.00

2/15/2012

6.50

12/24/2008 1/21/2009 2/18/2009 3/18/2009 4/15/2009 5/13/2009 6/24/2009 7/22/2009 8/19/2009 9/16/2009 10/13/2009 11/25/2009 12/23/2009 1/20/2010 2/17/2010 3/17/2010 4/14/2010 5/25/2010 6/16/2010 7/7/2010 7/21/2010 8/18/2010 9/15/2010 10/27/2010 11/24/2010 12/22/2010 1/18/2011

8.00 8.00 7.00 6.50 6.00 6.00 6.00 6.00 6.00 6.00 6.00 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 5.00 6.25 6.25 6.50 6.50 7.00 7.50 7.50 7.50 7.50

3/28/2012 4/25/2012 5/23/2012 6/20/2012 7/18/2012 8/29/2012 9/26/2012 10/24/2012 11/21/2012 12/19/2012 2/13/2013 3/27/2013 5/8/2013 6/19/2013 8/14/2013 9/25/2013 11/6/2013 12/18/2013 2/12/2014 3/26/2014 5/7/2014 6/18/2014 8/13/2014 9/24/2014 11/19/2014 12/17/2014

6.50 6.25 6.00 5.75 5.75 5.75 5.75 5.75 5.50 5.25 4.75 4.50 4.25 4.00 3.75 3.75 3.75 3.75 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00 4.00

შენიშვნა: 2008 წლის 20 აგვისტოს ჩათვლით მონეტარული პოლიტიკის საპროცენტო განაკვეთის დასადგენად გამოიყენებოდა ისეთი ინსტრუმენტი, როგორიცაა 7–დღიანი სადეპოზიტო სერტიფიკატი, ხოლო აღნიშნული თარიღის შემდეგ გამოიყენება 7–დღიანი რეფინანსირების განაკვეთი.

159

11. კომერციული ბანკების კრებსითი აქტივებისა და პასივების დინამიკა (პერიოდის ბოლოს, ათასი ლარი) დეკ - 2013 ნაღდი ფულადი სახსრები ფულადი სახსრები საბანკო ანგარიშებზე ფასიანი ქაღალდები დილინგური ოპერაციებისათვის საინვესტიციო ფასიანი ქაღალდები წმინდა სესხები სესხები სახელმწიფო სექტორს

მარ - 2014

ივნ - 2014

სექ - 2014

დეკ - 2014

911,411

847,212

816,202

836,992

997,140

3,020,401

2,992,989

3,242,586

3,371,523

3,200,183

23,786

17,800

21,349

18,944

20,729

1,494,109

1,656,119

1,657,533

1,854,348

1,927,692

9,862,813

10,042,523

10,478,339

10,890,078

12,266,618

სესხები კერძო სექტორს (ბანკთაშორისი სესხების გარდა) ბანკთაშორისი სესხები სესხების შესაძლო დანაკარგების რეზერვები (-) დარიცხული მისაღები პროცენტები და დივიდენდები ინვესტიციები საწესდებო კაპიტალში ძირითადი საშუალებები და არამატერიალური აქტივები სხვა წმინდა აქტივები

10,469,851

10,628,531

11,109,612

11,548,100

12,965,670

95,896

137,619

118,204

120,162

103,885

702,934

723,627

749,477

778,185

802,937

134,413

136,613

155,367

152,373

180,054

354,032

389,945

444,777

446,805

504,871

1,020,992

1,028,881

1,025,500

1,039,224

1,043,887

449,917

474,101

479,032

505,182

476,178

მთლიანი აქტივები ვალდებულებები ბანკების დეპოზიტები არასაბანკო დეპოზიტები დეპოზიტები მოთხოვნამდე მ.შ. სამთავრობო სექტორის ვადიანი დეპოზიტები მ.შ. სამთავრობო სექტორის დარიცხული გადასახდელი პროცენტები და დივიდენდები ნასესხები სახსრები სხვა ვალდებულებები სულ სააქციო კაპიტალი განაღდებული საწესდებო კაპიტალი კაპიტალის რეზერვები გაუნაწილებელი მოგება

17,271,874

17,586,183

18,320,686

19,115,468

20,617,351

14,378,483

14,542,740

15,109,963

15,779,302

17,030,553

623,300

794,177

765,445

804,762

808,419

9,664,597

9,667,746

10,213,352

10,695,737

11,617,066

4,492,931

4,245,803

4,636,642

4,851,658

5,193,042

258,579

292,170

338,780

337,059

375,559

5,171,666

5,421,943

5,576,710

5,844,079

6,424,024

350

88,645

99,786

184,200

184,970

208,248

189,938

180,114

180,303

167,095

3,570,332

3,512,420

3,573,211

3,661,871

3,977,768

312,006 2,893,391

378,459 3,043,443

377,840 3,210,723

436,630 3,336,166

460,205 3,586,798

1,001,419

1,080,175

1,084,168

1,089,385

1,105,508

1,202,198

1,206,844

1,379,618

1,396,179

1,459,985

689,775

756,423

746,937

850,601

1,021,305

17,271,874

17,586,183

18,320,686

19,115,468

20,617,351

მთლიანი პასივები

160 ÞÄËÄÁÀ

12. კომერციული ბანკების სესხებისა და დეპოზიტების მოცულობა და საშუალო წლიური შეწონილი საპროცენტო განაკვეთები დეკ - 2013

მარ - 2014

ივნ - 2014

სექ - 2014

დეკ - 2014

(პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი)

სესხები ეროვნული ვალუტით იურიდიულ და ფიზიკურ პირებზე

სესხები უცხოური ვალუტით იურიდიულ და ფიზიკურ პირებზე ვადიანი დეპოზიტები ეროვნული ვალუტით ვადიანი დეპოზიტები უცხოური ვალუტით

სულ

3,820,064

4,054,676

4,285,593

4,465,716

4,945,556

მოკლევადიანი

1,379,436

1,492,492

1,526,781

1,497,683

1,688,522

გრძელვადიანი

2,440,627

2,562,184

2,758,812

2,968,034

3,257,033

სულ

6,418,710

6,293,770

6,577,008

6,803,335

7,768,461

მოკლევადიანი

1,021,060

1,071,165

1,086,630

1,125,862

1,204,167

გრძელვადიანი

5,397,650

5,222,605

5,490,378

5,677,473

6,564,294

სულ

1,584,574

1,660,536

1,779,712

2,009,721

2,162,639

მოკლევადიანი

1,292,019

1,287,749

1,439,320

1,545,108

1,646,530

გრძელვადიანი

292,554

372,787

340,392

464,613

516,109

სულ

4,561,775

4,625,844

4,667,257

4,756,964

5,369,548

მოკლევადიანი

3,278,540

3,358,425

3,403,406

3,405,452

3,781,186

გრძელვადიანი

1,283,236

1,267,419

1,263,851

1,351,511

1,588,361

საპროცენტო განაკვეთები,%

სესხები ეროვნული ვალუტით იურიდიულ და ფიზიკურ პირებზე

სესხები უცხოური ვალუტით იურიდიულ და ფიზიკურ პირებზე

სულ

19.0

18.6

18.3

17.8

17.4

მოკლევადიანი

23.3

22.6

22.5

22.0

21.6

გრძელვადიანი

16.6

16.3

16.0

15.7

15.3

სულ

12.6

12.3

12.0

11.6

11.2

მოკლევადიანი

13.7

13.1

12.7

12.1

12.0

გრძელვადიანი

12.4

12.1

11.8

11.5

11.0

სულ

7.6

7.8

7.6

7.5

დეპოზიტები ეროვნული ვალუტით მოკლევადიანი

6.5

6.7

6.6

6.5

გრძელვადიანი

დეპოზიტები უცხოური ვალუტით

12.4

11.6

11.5

10.9

10.6

სულ

5.8

5.5

5.1

5.0

4.9

მოკლევადიანი

4.8

4.6

4.2

4.1

გრძელვადიანი

8.2

7.8

7.3

7.0

6.7

161

13. კომერციული ბანკების მიერ გაცემული ვადიანი სესხებით დავალიანება (ბანკთაშორისი სესხების გარეშე) (პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი) მათ შორის:

სესხებით დავალიანება, სულ

ეროვნული ვალუტით

უცხოური ვალუტით

10,238,774

3,820,064

6,418,710

იანვარი

10,194,489

3,858,610

6,335,879

თებერვალი

10,160,372

3,924,379

6,235,993

მარტი

10,348,446

4,054,676

6,293,770

აპრილი

10,477,192

4,050,569

6,426,623

მაისი

10,539,434

4,101,696

6,437,738

ივნისი

10,862,601

4,285,593

6,577,008

ივლისი

10,839,759

4,351,852

6,487,907

აგვისტო

10,866,947

4,341,247

6,525,700

სექტემბერი

11,269,052

4,465,716

6,803,335

ოქტომბერი

11,481,010

4,553,350

6,927,660

ნოემბერი

12,040,285

4,661,456

7,378,830

დეკემბერი

12,714,016

4,945,556

7,768,461

დეკემბერი - 2013 2014

14. კომერციული ბანკების ვადაგადაცილებული სესხებით დავალიანება (ბანკთაშორისი სესხების გარეშე) (პერიოდის ბოლოს; ათასი ლარი) მათ შორის:

ვადაგადაცილებული დავალიანება, სულ

ეროვნული ვალუტით

უცხოური ვალუტით

231,077

106,037

125,041

იანვარი

256,743

119,834

136,909

თებერვალი

263,283

126,098

137,186

მარტი

280,085

127,045

153,040

აპრილი

291,530

134,160

157,370

მაისი

283,994

130,340

153,654

ივნისი

247,011

117,410

129,600

ივლისი

257,510

121,310

136,201

აგვისტო

271,683

132,863

138,820

სექტემბერი

279,049

134,202

144,846

ოქტომბერი

263,756

128,668

135,088

ნოემბერი

295,520

139,609

155,911

დეკემბერი

251,654

131,597

120,057

დეკემბერი - 2013 2014

14,120,188

619,405 899,596 985,192 1,153,470 1,419,266 1,178,345 1,308,217 1,374,213 1,258,122 1,245,226 1,222,901 1,456,236

13,164,237

1,285,906 888,708 1,073,431 904,137 968,253 930,899 1,056,112 1,096,016 982,774 1,043,901 1,162,862 1,771,239

2013

2014

სულ

220,000 40,000 40,000

300,000

20,000 80,000 140,000

240,000

220,000 40,000 40,000

300,000

20,000 80,000 140,000

240,000

145,618 140,759 171,911 107,792 201,179 253,081 208,764 130,617 126,515 187,356 151,314 191,943

2,016,849

94,744 97,311 113,447 148,619 122,142 137,500 135,065 113,196 133,146 131,977 135,311 191,862

1,554,319

505,388 280,308 385,460 304,192 260,208 163,113 256,944 353,787 281,736 329,164 475,193 882,154

4,477,647

156,650 407,407 351,385 359,502 606,934 441,453 586,552 677,581 530,256 555,223 497,311 517,475

5,687,729

279,611 296,174 349,657 321,706 326,916 325,594 377,916 416,795 360,432 343,327 345,588 456,986

4,200,701

247,828 272,264 350,154 466,825 495,119 355,104 335,667 334,493 365,678 362,541 345,085 408,294

4,339,051

სულ

135,289 171,467 166,403 170,447 179,949 189,111 212,488 194,818 214,090 184,055 150,767 200,156

2,169,041

120,182 122,614 170,206 178,523 195,071 224,289 250,933 248,943 229,042 195,485 165,195 198,606

2,299,090

1,329,350 1,001,425 1,035,465 966,018 1,024,781 1,090,285 1,142,536 1,144,599 979,348 1,015,016 1,128,083 1,787,991

13,644,898

686,359 939,833 977,760 1,150,175 1,394,552 1,200,675 1,282,613 1,364,880 1,346,509 1,257,212 1,250,273 1,517,579

14,368,420

aTasi aSS dolari

სებ-ის სავალუტო აუქციონის გარდა: სებ-ის აქედან: სავაეროვნუ არარეზიიურიდილუტო კომ. ფიზიკური ლი დენტი ული აუქციონბანკებიდან პირებისგან ბანკიდან ბანკებიდან პირებისგან ზე

კომერციული ბანკების მიერ ნაყიდი აშშ დოლარი

15. სავალუტო ბაზარზე აშშ დოლარით განხორციელებული ოპერაციები

80,000 120,000 -

200,000

35,000 65,000 40,000 55,000 120,000 60,000 60,000 60,000 80,000 -

575,000

80,000 120,000 -

200,000

35,000 65,000 40,000 55,000 120,000 60,000 60,000 60,000 80,000 -

575,000

145,618 140,759 171,911 107,792 201,179 253,081 208,764 130,617 126,515 187,356 151,314 191,943

2,016,849

94,744 97,311 113,447 148,619 122,142 137,500 135,065 113,196 133,146 131,977 135,310 191,862

1,554,318

593,964 323,381 363,582 379,914 338,006 301,103 378,968 395,413 290,967 298,538 474,431 827,420

4,965,687

201,462 441,200 408,060 384,322 621,182 571,899 615,754 720,260 592,065 557,616 573,182 584,619

6,271,620

457,632 376,889 387,263 394,632 380,264 426,732 448,422 400,803 453,379 409,055 400,017 643,495

5,178,583

307,952 287,171 354,759 461,239 443,273 350,749 381,263 378,138 449,650 463,806 424,316 585,352

4,887,668

132,137 80,396 112,710 83,680 105,332 109,369 106,382 97,766 108,486 120,066 102,320 125,133

1,283,778

47,200 49,152 61,494 100,995 87,955 80,528 90,532 93,286 91,647 103,813 117,465 155,746

1,079,813

სებ-ის სავალუტო აუქციონის გარდა: სებ-ის სავააქედან: არარეზი- იურიდილუტო ეროვნულ კომ. ფიზიკურ დენტ ულ აუქციონბანკზე ბანკებზე პირებზე ბანკებზე პირებზე ზე

კომერციული ბანკების მიერ გაყიდული აშშ დოლარი

162

28,180 27,335 23,710 24,573 20,037 22,333 22,691 22,695 21,235

280,428 250,621 222,490 299,389 354,492 243,624 405,023 660,977

32,941

445,313

309,688

29,567

386,485

27,017

36,863

403,740

24,573

30,197

360,514

268,165

34,638

509,133

222,490

49,284

455,327

28,008

51,163

485,119

292,386

30,357

504,804

416,267

26,298

343,840

3,933,654

41,620

361,220

2014 იანვარი თებერვალი მარტი აპრილი მაისი ივნისი ივლისი აგვისტო სექტემბერი ოქტომბერი ნოემბერი დეკემბერი

32,209 36,514

221,855 405,875

431,649

კომ. ბანკებიდან

4,883,226

სულ

2013

(ათასი ევრო)

581,251

332,033

168,099

121,512

220,337

148,565

172,112

199,053

226,941

187,589

148,565

346,623

2,852,679

337,203

302,886

270,010

260,659

404,427

335,684

361,383

412,516

239,538

267,198

140,928 307,510

3,639,943

37,005

33,023

33,993

186,305

37,022

31,752

34,034

34,696

34,827

34,618

31,752

26,907

555,934

50,934

37,026

66,996

45,718

37,367

39,461

39,341

35,434

54,984

35,838

33,660 45,058

521,817

21,487

17,271

18,841

24,342

21,994

17,600

20,766

19,344

19,740

18,942

17,600

14,730

232,655

24,236

17,006

29,870

23,940

32,702

30,898

33,231

26,496

23,020

16,565

15,058 16,794

289,817

არარეზი- იურიდიულ ფიზიკური დენტი ი პირებისგან ბანკებიდან პირებისგან

აქედან:

ნაყიდი ევრო

687,373

440,405

304,462

236,125

276,991

224,816

204,933

252,460

298,189

282,097

224,816

395,897

3,828,563

411,935

390,474

400,834

359,246

491,831

479,523

409,605

589,789

369,712

355,706

209,973 416,358

4,884,985

სულ

16. სავალუტო ბაზარზე ევროთი განხორციელებული ოპერაციები

21,235

22,695

22,691

22,333

20,037

24,573

23,710

27,335

28,180

27,017

24,573

28,008

292,386

32,941

29,567

36,863

31,032

34,008

49,314

51,548

31,937

27,763

41,620

32,209 36,514

435,315

კომ. ბანკებზე

531,276

299,256

158,997

84,217

151,791

102,359

64,653

128,288

162,456

154,225

102,359

261,188

2,201,066

271,015

253,396

234,300

233,013

371,170

315,312

254,320

426,819

228,853

217,679

105,548 282,055

3,193,480

არარეზიდენტ ბანკებზე

111,291

90,452

95,029

101,499

86,780

77,948

99,031

77,362

86,262

79,592

77,948

82,694

1,065,890

87,083

81,644

108,879

80,991

71,891

93,971

81,153

105,478

84,896

75,798

60,179 78,429

1,010,391

იურიდიულ პირებზე

აქედან:

გაყიდული ევრო

23,570

28,002

27,746

28,076

18,382

19,935

17,538

19,475

21,291

21,262

19,935

24,007

269,220

20,896

25,867

20,792

14,210

14,763

20,926

22,584

25,556

28,201

20,609

12,036 19,360

245,799

ფიზიკურ პირებზე

163

164

17. გაცვლითი კურსები: ლარი/აშშ დოლარი თვის ბოლოს

საშუალოდ თვის განმავლობაში

1.6574

1.6587

1.6537

1.6567

1.6577

1.6588

1.6508

1.6536

1.6411

1.6416

1.6509

1.6559

1.6540

1.6549

1.6615

1.6616

1.6644

1.6619

1.6707

1.6652

1.6920

1.6784

1.7363

1.7129

1.7819

1.7591

1.7495

1.7480

1.7477

1.7411

1.7709

1.7546

1.7719

1.7633

1.7691

1.7693

1.7418

1.7597

1.7360

1.7302

1.7524

1.7458

1.7544

1.7543

1.8368

1.7776

1.8636

1.8850

165

18. გაცვლითი კურსები: ლარი/ევრო თვის ბოლოს

საშუალოდ თვის განმავლობაში

2.2448

2.2006

2.1659

2.2185

2.1245

2.1517

2.1602

2.1506

2.1297

2.1342

2.1566

2.1827

2.1949

2.1642

2.1993

2.2118

2.2474

2.2169

2.2985

2.2710

2.3020

2.2652

2.3891

2.3457

2.4225

2.3989

2.3879

2.3843

2.4001

2.4064

2.4545

2.4244

2.4116

2.4267

2.4081

2.4050

2.3342

2.3846

2.2891

2.3055

2.2234

2.2552

2.2097

2.2239

2.2872

2.2174

2.2656

2.3235

166

19. საგადასახდელო ბალანსი (ათასი აშშ დოლარი)

მიმდინარე ანგარიში ა. საქონელი კრედიტი დებეტი ბ. მომსახურება კრედიტი დებეტი გ. შემოსავალი კრედიტი დებეტი დ. მიმდინარე ტრანსფერტები კრედიტი დებეტი კაპიტალისა და ფინანსური ანგარიში კაპიტალის ანგარიში კრედიტი დებეტი ფინანსური ანგარიში ა. პირდაპირი ინვესტიციები საზღვარგარეთ საზღვარგარეთიდან ბ. პორტფელის ინვესტიციები აქტივები პასივები გ. ფინანსური წარმოებულები აქტივები პასივები დ. სხვა ინვესტიციები აქტივები პასივები ე. სარეზერვო აქტივები

2005

2010

2011

2012

2013

2014

-709,724.4

-1,192,832.7

-1,840,611.1

-1,854,511.0

-929,927.2

-1,611,276.3

-1,213,903.4

-2,590,073.9

-3,493,817.8

-4,216,003.2

-3,492,633.6

-4,225,408.0

1,472,437.3

2,462,201.6

3,254,492.3

3,502,319.4

4,245,762.2

4,073,415.5

-2,686,340.7

-5,052,275.5

-6,748,310.1

-7,718,322.5

-7,738,395.8

-8,298,823.4 1,341,041.4

83,591.0

513,453.9

747,465.1

1,100,853.0

1,405,386.0

715,043.4

1,598,771.3

2,008,157.3

2,543,662.4

2,964,032.9

3,018,739.7

-631,452.4

-1,085,317.3

-1,260,692.3

-1,442,809.5

-1,558,647.0

-1,677,698.3 -158,461.6

61,550.3

-214,687.2

-422,931.1

-146,952.2

-308,316.5

263,327.0

556,598.1

758,045.8

1,077,499.8

922,110.8

980,562.7

-201,776.7

-771,285.3

-1,180,976.9

-1,224,452.0

-1,230,427.2

-1,139,024.3

359,037.6

1,098,474.4

1,328,672.8

1,407,591.4

1,465,636.9

1,431,551.9

413,435.0

1,183,436.5

1,458,537.5

1,515,851.8

1,584,594.5

1,567,030.0

-54,397.4

-84,962.1

-129,864.7

-108,260.4

-118,957.6

-135,478.2

683,205.0

1,225,788.6

1,825,608.8

1,877,337.1

957,569.9

1,660,906.0

58,644.3

206,440.2

153,244.2

133,514.0

134,063.6

114,567.5

61,571.4

206,594.5

153,465.3

133,945.5

134,621.2

114,935.1

-2,927.1

-154.3

-221.1

-431.6

-557.6

-367.6

624,560.7

1,019,348.4

1,672,364.6

1,743,823.1

823,506.4

1,546,338.5 1,077,380.1

542,229.6

678,689.4

901,617.1

614,333.4

829,031.3

89,477.3

-135,148.0

-146,616.1

-296,952.4

-119,904.1

-201,766.4

452,752.3

813,837.5

1,048,233.2

911,285.7

948,935.4

1,279,146.5

15,484.8

250,489.7

133,410.1

848,354.6

-36,580.8

209,927.2

13,066.0

-610.3

47.7

-33,148.6

5,961.0

-36,897.7

2,418.8

251,100.0

133,362.4

881,503.2

-42,541.8

246,824.9

0.0

790.1

5,125.0

5,403.5

-2,435.0

8,169.8

0.0

1,750.3

12,132.1

10,652.3

5,083.4

11,569.2

0.0

-960.2

-7,007.1

-5,248.7

-7,518.4

-3,399.4

177,416.4

297,347.8

1,204,626.9

313,902.8

-11,728.8

217,501.3

-16,251.5

-419,216.6

196,635.4

-349,443.7

-176,785.9

-134,238.6

193,667.8

716,564.4

1,007,991.4

663,346.5

165,057.2

351,739.9

-110,570.1

-207,968.6

-572,414.5

-38,171.2

45,219.6

33,360.2

წმინდა შეცდომები და გამოტოვებები

26,519.4

-32,955.9

15,002.3

-22,826.0

-27,642.7

-49,629.8

განსაკუთრებული დაფინანსება

67,091.9

94,225.3

224,606.2

110,760.5

111,951.0

134,627.2

აქტივები პირდაპირი ინვესტიციები საზღვარგარეთ პორტფელის ინვესტიციები ფინანსური წარმოებულები სხვა ინვესტიციები სარეზერვო აქტივები ვალდებულებები პირდაპირი ინვესტიციები საქართველოში პორტფელის ინვესტიციები ფინანსური წარმოებულები სხვა ინვესტიციები

საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიცია, წმინდა

(პერიოდის ბოლოს; ათასი აშშ დოლარი)

20. საერთაშორისო საინვესტიციო პოზიცია

-3,906,621 1,144,264 148,046 14 0 517,729 478,474 5,050,885 2,373,600 24,203 0 2,653,082

12/31/2005 -11,814,885 4,574,351 847,854 1,999 1,493 1,459,074 2,263,931 16,389,236 8,350,234 1,221,775 218 6,817,009

12/31/2010 -13,757,747 5,046,993 957,960 1,927 4,166 1,264,681 2,818,260 18,804,740 9,549,655 1,389,627 367 7,865,091

12/31/2011 -15,705,444 5,794,941 1,276,735 34,485 50 1,610,691 2,872,982 21,500,385 10,389,476 2,496,515 385 8,614,008

12/31/2012 -16,080,377 6,026,002 1,369,093 27,384 63 1,806,039 2,823,423 22,106,379 11,417,882 1,938,573 340 8,749,585

12/31/2013

-17,122,132 6,128,579 1,514,169 61,091 1,085 1,853,048 2,699,188 23,250,711 12,241,226 2,222,574 47 8,786,864

12/31/2014

167

168

21. მთლიანი საგარეო ვალი (პერიოდის ბოლოს; ათასი აშშ დოლარი) 12/31/2005

12/31/2010

12/31/2011

12/31/2012

12/31/2013

12/31/2014

1,485,877.4 196,804.4 1,289,073.0

3,342,765.0 64,166.5 3,278,598.5

3,691,253.0 69,921.8 3,621,331.3

4,245,807.1 96,872.1 4,148,935.0

4,185,083.3 70,426.6 4,114,656.7

4,249,894.5 82,848.4 4,167,046.1

ეროვნული ბანკი მოკლევადიანი გრძელვადიანი

285,845.9 17.2 285,828.7

876,513.6 1,380.9 875,132.8

815,400.3 1,551.9 813,848.4

582,319.9 1,232.5 581,087.5

338,205.2 781.7 337,423.5

251,758.6 561.6 251,197.0

ბანკები მოკლევადიანი გრძელვადიანი

308,240.4 169,229.4 139,011.0

1,595,160.8 454,923.4 1,140,237.3

2,119,584.4 902,009.1 1,217,575.3

2,468,478.1 1,014,859.7 1,453,618.4

2,646,777.2 1,034,116.3 1,612,660.9

2,673,043.9 1,121,951.8 1,551,092.1

სხვა სექტორები მოკლევადიანი გრძელვადიანი პირდაპირი ინვესტიციები: კომპანიათაშორისი სესხები

573,121.9 157,342.4 415,779.5

1,819,524.8 574,309.2 1,245,215.6

2,227,479.5 651,700.9 1,575,778.7

3,283,354.2 843,091.4 2,440,262.8

3,411,825.9 915,801.7 2,496,024.2

3,455,458.2 974,238.9 2,481,219.3

557,356.3

2,468,838.2

2,724,934.9

2,662,851.3

2,649,935.4

2,829,649.2

3,210,441.8

10,102,802.4

11,578,652.2

13,242,810.6

13,231,827.0

13,459,804.4

სამთავრობო სექტორი მოკლევადიანი გრძელვადიანი

მთლიანი საგარეო ვალი

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

(არარეგისტრირებული ვაჭრობის გარეშე; ათასი აშშ დოლარი) სულ იან თებ მარ ექსპორტი (FOB) 2005 865,456 52,696 48,766 68,501 2011 2,189,136 149,011 146,579 169,493 2012 2,375,384 156,548 148,453 231,354 2013 2,908,499 196,270 162,100 207,058 2014 2,861,191 223,508 216,056 256,202 იმპორტი (CIF) 2005 2,487,548 132,829 139,371 181,483 2011 7,065,278 451,309 423,794 583,825 2012 8,049,476 504,796 561,245 688,546 2013 8,025,715 484,510 517,895 618,028 2014 8,596,286 542,427 591,950 701,034 საგარეო სავაჭრო ბრუნვა 2005 3,353,004 185,525 188,136 249,984 2011 9,254,414 2,640,445 572,804 730,404 2012 10,424,860 661,344 709,698 919,900 2013 10,934,214 680,780 679,995 825,086 2014 11,457,477 765,936 808,007 957,236 საგარეო სავაჭრო ბალანსი 2005 -1,622,093 -80,133 -90,605 -112,982 2011 -4,876,142 1,737,826 -274,783 -437,246 2012 -5,674,093 -348,247 -412,792 -457,192 2013 -5,117,216 -288,240 -355,795 -410,970 2014 -5,735,095 -318,919 -375,894 -444,832

22. საგარეო ვაჭრობა მაი 57,852 199,783 235,063 216,011 242,506 175,254 561,217 694,827 660,134 814,368 233,106 753,187 929,890 876,145 1,056,874 -117,402 -369,247 -459,765 -444,123 -571,862

აპრ 75,741 191,970 187,713 220,320 236,606 176,782 531,280 706,188 656,766 682,943 252,523 700,773 893,901 877,086 919,549 -101,040 -361,787 -518,474 -436,446 -446,337

-105,752 -367,939 -459,553 -376,799 -453,713

244,020 767,506 818,844 843,965 941,880

174,886 567,722 639,199 610,382 697,796

69,134 180,199 179,645 233,583 244,084

ივნ

-158,808 -393,752 -487,836 -478,854 -540,544

303,424 754,149 910,793 958,887 1,033,475

231,116 573,950 699,314 718,870 787,009

72,308 149,151 211,479 240,016 246,466

ივლ

-145,122 -533,671 -508,115 -426,694 -434,780

302,050 831,972 905,987 995,231 930,320

223,586 682,822 707,051 710,962 682,550

78,464 184,408 198,936 284,268 247,770

აგვ

-158,692 -431,720 -550,018 -446,487 -486,610

306,504 800,536 986,226 962,193 966,072

232,598 616,128 768,122 704,340 726,341

73,906 180,853 218,104 257,853 239,731

სექ

-167,787 -485,274 -520,234 -447,166 -509,969

319,964 846,979 953,973 1,021,213 1,054,613

243,876 666,127 737,104 734,189 782,291

76,089 186,641 216,870 287,024 272,322

ოქტ

-193,773 -483,722 -466,221 -477,812 -521,753

411,716 857,004 851,635 1,101,291 927,607

302,745 670,363 658,928 789,551 724,680

108,972 198,252 192,707 311,740 202,927

ნოე

-189,996 -538,490 -485,645 -527,832 -629,883

356,051 934,993 882,669 1,112,342 1,095,909

273,023 736,741 684,157 820,087 862,896

83,027 252,797 198,512 292,255 233,013

დეკ

169

170

23. უმსხვილესი საგარეო სავაჭრო პარტნიორი ქვეყნები (ათასი აშშ დოლარი) საგარეო სავაჭრო ბრუნვა ექსპორტი (FOB)

იმპორტი (CIF)

ბალანსი

Tანხა

2013 თურქეთი აზერბაიჯანი უკრაინა რუსეთი ჩინეთი გერმანია სომხეთი

182,863

1,408,942

709,897 192,760

აშშ ბულგარეთი რუმინეთი უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორების მიხედვით სულ უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორების წილი,%

-1,226,079

1,591,806

14.6

652,914

56,983

1,362,811

12.5

602,697

-409,937

795,457

7.3

190,703

587,757

-397,054

778,460

7.1

33,862

611,461

-577,598

645,323

5.9

72,996 315,414

449,393 181,918

-376,397 133,496

522,390 497,332

4.8 4.5

136,424

253,782

-117,358

390,206

3.6

150,754

200,025

-49,271

350,779

3.2

5,033

322,924

-317,891

327,957

3.0

1,990,707

5,271,813

-3,281,107

7,262,520

2,908,499

8,025,715

-5,336,135

10,934,214

100.0

68.4

65.7

61.5

66.4

2014 თურქეთი აზერბაიჯანი რუსეთი ჩინეთი უკრაინა გერმანია სომხეთი აშშ ბულგარეთი იაპონია უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორების მიხედვით სულ უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორების წილი,%

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

239,313

1,727,420

-1,488,107

1,966,734

17.2

544,419

637,592

-93,173

1,182,011

10.3

274,964

577,713

-302,750

852,677

7.4

90,393

732,975

-642,583

823,368

7.2

140,213

546,138

-405,925

686,351

6.0

69,142

465,853

-396,712

534,995

4.7

288,244

210,313

77,932

498,557

4.4

207,583

287,269

-79,686

494,852

4.3

164,090

209,774

-45,683

373,864

3.3

3,285

368,174

-364,889

371,459

3.2

2,021,646

5,763,222

-3,741,576

7,784,868

2,861,191

8,596,286

-5,995,045

11,457,477

100.0

70.7

67.0

62.4

67.9

171

24. უმსხვილესი საექსპორტო სასაქონლო ჯგუფები 2013

ათასი აშშ დოლარი ექსპორტი, სულ

2014

%-ულად ჯამთან

ათასი აშშ დოლარი

%-ულად ჯამთან

2,908,499

100.0

2,861,191

100.0

მსუბუქი ავტომობილები ფეროშენადნობები

703,862 229,899

24.2 7.9

517,787 285,753

18.1 10.0

სპილენძის მადნები და კონცენტრატები თხილი და სხვა კაკალი

161,633 166,713

5.6 5.7

248,090 183,399

8.7 6.4

ყურძნის ნატურალური ღვინოები აზოტოვანი სასუქები მინერალური და მტკნარი წყლები

127,851

4.4

180,722

6.3

130,575 106,884

4.5 3.7

137,622 137,124

4.8 4.8

99,866 52,089 62,517

3.4 1.8 2.1

95,190 92,065 63,736

3.3 3.2 2.2

1,066,611

36.7

919,705

32.1

მათ შორის:

სპირტი ეთილის არადენატურირებული 80 მოც. % -ზე ნაკლები სპირტის კონცენტრაციით სამკურნალო საშვალებები წნელები ნახშირბადიანი ფოლადისაგან - ე.წ. "არმატურა" დანარჩენი პროდუქცია

25. უმსხვილესი საიმპორტო სასაქონლო ჯგუფები 2013

ათასი აშშ დოლარი იმპორტი, სულ

2014

%-ულად ჯამთან

ათასი აშშ დოლარი

%-ულად ჯამთან

8,025,715

100.0

8,596,286

100.0

ნავთობი და ნავთობპროდუქტები მსუბუქი ავტომობილები ნავთობის აირები და აირისებრი ნახშირწყალბადები

954,408 710,483

11.9 8.9

918,343 715,051

10.7 8.3

316,726

3.9

368,895

4.3

სამკურნალო საშუალებები სატელეფონო აპარატები, ფიჭური ან სხვა უსადენო ქსელებისათვის სპილენძის მადნები და კონცენტრატები ხორბალი სიგარეტები გამომთვლელი მანქანები და მათი ბლოკები მეტალოკონსტრუქციები შავი ლითონებისაგან დანარჩენი პროდუქცია

280,736

3.5

314,626

3.7

152,563 113,057

1.9 1.4

195,565 165,286

2.3 1.9

184,337 95,690

2.3 1.2

151,718 115,474

1.8 1.3

90,623

1.1

104,114

1.2

65,413

0.8

90,668

1.1

5,061,680

63.1

5,456,547

63.5

მათ შორის:

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

172

26. საფინანსური სექტორის ინსტიტუტები (პერიოდის ბოლოს) ზომის ერთეული

კომერციული ბანკები, სულ

2010

2011

2012

2013

2014

ერთეული

100 000 კაცზე

0.4

0.5

ფილიალები

ერთეული

119

144

142

164

168

სერვისცენტრები

ერთეული

522

564

691

739

796

მათ შორის: უცხოური კაპიტალის მონაწილეობით

კომერციული ბანკების: განცხადებული საწესდებო ფონდი

მლნ ლარი

805.1

915.6

909.2

1,054.0

1,157.7

სააქციო კაპიტალი

მლნ ლარი

1,787.6

2,104.4

2,390.1

2,916.2

3,586.8

ერთეული

1,624

1,500

1,029

1,089

1,116

ვალუტის გადამცვლელი პუნქტები

100 000 კაცზე

36.6

33.6

22.9

24.3

24.9

არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებები

ერთეული

მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები

ერთეული

საფონდო ბირჟები

ერთეული

სადაზღვევო კომპანიები

ერთეული

საპენსიო სქემები

ერთეული

173

27. საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკების სია 2015 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით

ბანკების დასახელება

ლიცენზიის გაცემის თარიღი

მოქმედი ლიცენზიის ფილიალების ნომერი რაოდენობა

მოქმედი სერვის– ცენტრების რაოდენობა

სს ბანკი "რესპუბლიკა"

04.02.1992

სს "პრივატბანკი"

25.02.1992

სს "თიბისი ბანკი"

20.01.1993

სს "ლიბერთი ბანკი"

10.02.1993

237

სს "ბაზისბანკი"

11.04.1993

173

სს "საქართველოს ბანკი"

15.12.1994

219

სს "ვითიბი ბანკი ჯორჯია"

07.05.1995

226-ა

სს "ბანკი ქართუ"

09.01.1997

229

თურქეთის რესპუბლიკის სს "ზირაათ ბანკის" თბილისის ფილიალი

16.03.1998

231-1

სს "პროკრედიტ ბანკი"

13.05.1999

233

სს "სილქ როუდ ბანკი"

13.03.2001

238

სს "კაპიტალ ბანკი"

29.09.2003

241

სს "აზერბაიჯანის საერთაშორისო ბანკი საქართველო"

07.02.2007

0110242

სს " პროგრეს ბანკი"

31.12.2007

0110244

სს "კორ სტანდარტ ბანკი"

25.01.2008

0110245

სს "ხალიკ ბანკი საქართველო"

29.01.2008

0110246

სს "ბანკი კონსტანტა"

03.07.2008

130

სს "თურქეთის იშ ბანკის ბათუმის ფილიალი"

13.07.2012

908

სს "პაშა ბანკი საქართველო"

17.01.2013

909

სს "კავკასიის განვითარების ბანკისაქართველო"

30.05.2013

320

სს "ფინკა ბანკი საქართველო"

06.08.2013

252

174

28. კომერციული ბანკების დაჯგუფება საწესდებო კაპიტალის სტრუქტურის მიხედვით, 2015 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით კომერციული ბანკები ადგილობრივი კაპიტალის 100%–იანი წილით სს "ბანკი ქართუ" სს "ბანკი კონსტანტა"

50%–მდე უცხოური კაპიტალის მონაწილეობით სს "ლიბერთი ბანკი" სს "სილქ როუდ ბანკი" სს "კაპიტალ ბანკი"

50%–ზე მეტი უცხოური კაპიტალის მონაწილეობით სს ბანკი "რესპუბლიკა" სს "პრივატბანკი" სს "თიბისი ბანკი" სს "ბაზისბანკი" სს "საქართველოს ბანკი" სს "ვითიბი ბანკი ჯორჯია" სს "პროკრედიტ ბანკი" სს "აზერბაიჯანის საერთაშორისო ბანკი - საქართველო" სს " პროგრეს ბანკი" სს "კორ სტანდარტ ბანკი" სს "ხალიკ ბანკი საქართველო" სს "პაშა ბანკი საქართველო" სს "კავკასიის განვითარების ბანკი- საქართველო" სს "ფინკა ბანკი საქართველო"

უცხოური ბანკების ფილიალები თურქეთის რესპუბლიკის სს "ზირაათ ბანკის" თბილისის ფილიალი სს "თურქეთის იშ ბანკის ბათუმის ფილიალი"

175

29. საქართველოში მოქმედი მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების სია 2015 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით N

დასახელება

რეგისტრაციის თარიღი

რეგისტრაციის ნომერი

მოქმედი ფილიალების და სერვის– ცენტრების რაოდენობა

სს "ქართული კრედიტი "

04.10.2006

1006-1/და

შპს "ალიანს ჯგუფი "

09.10.2006

1006-1/დბ

შპს "თბილბიზნესი"

30.11.2006

1106-2/და

სს "ალფა ექსპრესი"

01.10.2007

40107

შპს "ალფაკრედიტი"

12.02.2007

50207

შპს "TAM კრედიტი"

06.03.2007

60307

შპს "ინტელ ექსპრეს ჯორჯია"

23.03.2007

70307

შპს "რიკო ექსპრესი"

11.04.2007

80407

სს "კრისტალი"

18.09.2007

90907

სს "ფინაგრო"

30.11.2007

101107

შპს "კრედო"

06.12.2007

111207

სს "კავკასუსკრედიტი"

13.12.2007

121207

შპს "იმერკრედიტი"

18.12.2007

131207

შპს "კრედიტ სერვისი"

20.12.2007

141207

სს "ლაზიკა კაპიტალი"

21.01.2008

170108

შპს "კრედიტსერვისი +"

06.02.2008

180208

შპს "კრისტალ კრედიტი"

03.04.2008

190408

შპს "მონეტა ექსპრეს ჯორჯია"

13.06.2008

210608

შპს "ინტელნეტი"

01.07.2008

220708

შპს "თბილმიკროკრედიტი"

17.10.2008

241008

შპს "ამიგო+"

30.10.2008

251008

სს "ნიკე კრედიტი"

30.10.2008

261008

შპს "X კრედიტი"

27.01.2009

280109

შპს "იზიკრედ ჯორჯია"

20.02.2009

290209

სს "მიკროკრედიტი"

30.03.2009

310309

სს "ჯორჯიან კაპიტალი"

28.05.2009

320509

შპს "ნიუ კრედიტ ოფისი"

14.07.2009

340709

შპს "B კრედიტი"

04.09.2009

360909

შპს "მიკრო ინვესტი"

25.11.2009

381109

შპს "სიტი კრედიტი"

15.12.2009

391209

შპს "ბი.აი.ჯი."

01.02.2010

400110

სს "ინვესტ ჯორჯია"

31.08.2010

410810

შპს "სმარტ ფინანსი"

18.10.2010

431010

შპს "ფინანსური ალიანსი ბიზნესისათვის"

18.10.2010

441010

სს "სვის კაპიტალ"

18.10.2010

451010

შპს "კაპიტალ კრედიტი"

27.10.2010

461010

სს "აიემჯი"

10.11.2010

471110

შპს "ბონაკო"

19.11.2010

491110

შპს "ნოვა კრედიტი"

29.12.2010

511210

სს "GeoCapital "

28.01.2011

520111

176

შპს "ბანი კრედიტი"

04.02.2011

530211

სს "ჯეო კაპიტალ მენეჯმენტი"

17.03.2011

540311

შპს "სვის-კრედიტი"

18.03.2011

550311

შპს "ჯიენ კაპიტალი"

29.03.2011

560311

სს "ლოიალ კრედიტი"

20.04.2011

570411

შპს "ლიდერ კრედიტი"

10.06.2011

580611

შპს "მო მანი კრედიტი"

14.06.2011

590611

შპს "რივალკრედიტი"

15.06.2011

600611

სს "ჯი-აი-სი"

21.09.2011

610911

შპს "კრედიტორი"

29.09.2011

620911

სს "კრედიტ პლუს ჯორჯია"

28.10.2011

631011

შპს "გირო კრედიტი"

20.12.2011

651211

შპს "უნივერს კრედიტი"

26.03.2012

660412

შპს "კონტინენტალ სითი კრედიტი"

03.05.2012

670512

შპს "კრედექსი"

29.10.2012

691012

შპს "ფენიქსი მიკროფინანსები"

22.11.2012

701112

შპს "Finlex Group"

07.12.2012

711212

შპს "კაპიტალ ექსპრესი"

14.02.2013

720213

სს "მიკრო ბიზნეს კაპიტალი"

19.04.2013

740413

23.04.2013

750413

15.08.2013

770813

15.08.2013

780813

24.09.2013

790913

შპს "AIA GROUP" შპს "კავკასიის მიკრო კრედიტი" შპს "PIAZZA CAPITAL" შპს "ჯორჯიან ინტერნეიშენალ მისო" შპს "MJC"

04.11.2013

811113

1 1 -

შპს "ჯორჯიან ფინანშიალ კრედიტი - ჯი ეფ სი"

25.03.2014

820314

შპს "ევრო კრედიტი"

15.04.2014

830414

შპს "ბიზნეს სტარტაპ კრედიტი"

28.05.2014

840514

სს "იზიმანი"

28.05.2014

850514

შპს "ფინკრედიტი"

15.07.2014

860714

შპს "მიქ კაპიტალი"

10.09.2014

870914

61 62 63

177

საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსური ანგარიშგება 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

178

საქართველოს ეროვნული ბანკი სარჩევი გვერდი ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობის ანგარიში 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის წარმოდგენილი ფინანსური ანგარიშგების მომზადებასა და დამტკიცებაზე

დამოუკიდებელი აუდიტორის დასკვნა

ფინანსური ანგარიშგება 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის: მოგება ან ზარალის და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგება

3-4

ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგება

5-6

კაპიტალში ცვლილებების ანგარიშგება

ფულადი სახსრების მოძრაობის ანგარიშგება ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები

8-9 10-62

179

180

181 საქართველოს ეროვნული ბანკი მოგება ან ზარალისა და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგება 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) დასრულებული წლისათვის შენიშვნები 31 დეკემბერი 2014

დასრულებული წლისათვის 31 დეკემბერი 2013

1,781

2,589

1,186 14,489 339 17,795

56 663 18,592 296 22,196

18,398 5,712 24,110

10,029 2,908 12,937

26,938 70 27,008 68,913

29,338 78 29,416 64,549

(22,032)

(37,922)

(9,505)

(9,146)

(31,537)

(47,068)

(2,698)

(8,419)

(34,235) 34,678

(55,487) 9,062

(74)

275

34,604

9,337

103,894 832 1,409 (1,281)

147,471 (1,215) 1,249 (1,057)

3,667

3,801

(2,073)

(113)

379

(83)

1,266 108,093

1,901 151,954

საპროცენტო შემოსავალი საერთაშორისო რეზერვების მართვა მოთხოვნები საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები გასაყიდად არსებული ინვესტიციები სხვა მონეტარული პოლიტიკის ოპერაციები მოთხოვნები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ გასაყიდად არსებული ინვესტიციები სხვა საპროცენტო შემოსავალი დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები სხვა სულ საპროცენტო შემოსავალი საპროცენტო ხარჯი მონეტარული პოლიტიკის ოპერაციები გამოშვებული სავალო ფასიანი ქაღალდები ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ სხვა საპროცენტო ხარჯები ვალდებულებები საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ სულ საპროცენტო ხარჯი წმინდა საპროცენტო შემოსავალი სხვა აქტივების გაუფასურების დანაკარგების რეზერვის (ხარჯი)/აღდგენა წმინდა საპროცენტო შემოსავალი გაუფასურების დანაკარგების შემდეგ წმინდა მოგება/(ზარალი) უცხოური ვალუტით განხორციელებულ ოპერაციებიდან -საკურსო სხვაობებიდან -სავაჭრო ოპერაციებიდან საკომისიო შემოსავლები საკომისიო ხარჯები წმინდა მოგება რეალიზებული გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივებიდან წმინდა ზარალი რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური აქივებისა, მოგებასა ან ზარალში ასახვით. წმინდა არარეალიზებული მოგება/(ზარალი) რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური აქივებისა, მოგებასა ან ზარალში ასახვით. სხვა შემოსავლები არასაპროცენტო შემოსავალი

4 4

მოგება ან ზარალისა და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგება წაკითხულ უნდა იქნეს თანდართულ შენიშვნებთან ერთად რომელიც განუყოფელი ნაწილია ფინანსური ანგარიშგების

182

183 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგება 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი)

შენიშვნები

31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

აქტივები: აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში საერთაშორისო რეზერვები: ფული და ფულის ექვივალენტები

1,725,028

1,514,181

SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში

388,675

385,345

წარმოებული ფინანსური აქტივები

2,835

669

სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები

494,071

413,916

გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

2,422,291

2,588,841

სხვა აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ

სხვა აქტივები

766

5,032,904

4,903,776

აქტივები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ

712,500

400,200

გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

80,776

42,735

დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები

442,094

482,207

საინვენსტიციო ქონება

2,173

2,618

გასაყიდად გამიზნული აქტივები

415

ძირითადი საშუალებები

58,547

61,334

არამატერიალური აქტივები

2,514

3,640

სხვა აქტივები

4,102

6,730

1,303,121

999,464

6,336,025

5,903,240

სხვა აქტივები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში

სულ აქტივები

ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგება წაკითხულ უნდა იქნეს თანდართულ შენიშვნებთან ერთად რომელიც განუყოფელი ნაწილია ფინანსური ანგარიშგების

184

185

186 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფულადი სახსრების მოძრაობის ანგარიშგება 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი)

შენიშვნები ფულადი სახსრების მოძრაობა საოპერაციო საქმიანობიდან: მიღებული პროცენტი გადახდილი პროცენტი მიღებული საკომისიო შემოსავალი გადახდილი საკომისიო ხარჯები საინვესტიციო ფასიანი ქაღალდებიდან მიღებული წმინდა მოგება წმინდა რეალიზებული მოგება/(ზარალი) უცხოური ვალუტით განხორციელებული სავაჭრო ოპერაციებიდან სხვა მიღებული შემოსავალი თანამშრომლებზე გადახდილი ხარჯები ფულის ბეჭდვაზე გადახდილი ხარჯი სხვა გადახდილი საერთო და ადმინისტრაციული ხარჯები ფულადი სახსრების მოძრაობა საოპერაციო საქმიანობიდან, საოპერაციო აქტივებისა და ვალდებულებების ცვლილებამდე

დასრულებული წლისათვის 31დეკემბერი 2014

დასრულებული წლისათვის 31 დეკემბერი 2013

96,888

103,328

(28,539)

(45,568)

1,409

1,249

(1,281)

(1,057)

2,073

114

832

(1,215)

752

1,176

(13,141)

(12,169)

(2,467)

(4,146)

(4,294)

(6,571)

52,232

35,141

(312,440)

(8,673)

1,210

357

(2,166)

(483)

(79,958)

(211,796)

332

749

110,559

433,493

334,143

241,394

102,318

(475,896)

(89)

206,141

14,366

წმინდა (ზრდა)/კლება საოპერაციო აქტივებში: მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში აქტივები დაკავშირებული წარმოებულ ინსტრუმენტებთან სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები სხვა აქტივები

წმინდა ზრდა/(კლება) საოპერაციო ვალდებულებებში: მიმოქცევაში გაშვებული ფული ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ ვალდებულებები კლიენტების მიმართ ფულადი სახსრების წმინდა შემოდინება საოპერაციო საქმიანობიდან

ფულადი სახსრების მოძრაობის ანგარიშგება წაკითხულ უნდა იქნეს თანდართულ შენიშვნებთან ერთად რომელიც განუყოფელი ნაწილია ფინანსური ანგარიშგების 8

187

188 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 1.

ორგანიზაცია საქართველოს ეროვნული ბანკი (შემდგომში ,,ბანკი”) წარმოადგენს საქართველოს ცენტრალურ ბანკს და საქართველოს მთვარობის ბანკირსა და ფისკალურ აგენტს. იგი საკუთარ საქმიანობას ახორციელებს ,,საქართველოს ეროვნული ბანკის” შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის საფუძველზე, რომელიც ძალაში შევიდა 2009 წლის 1 დეკემბერს (შემდგომში ,,კანონი.“) და სრულად ჩაანაცვლა 1995 წლის 24 ოქტომბრით დათარიღებული კანონი. ბანკის ძირითადი ამოცანები და ფუნქციებია ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა, ფინანსური სექტორის სტაბილურობა და ეფექტურობა, ეროვნული ვალუტის ემისია და საერთაშორისო რეზერვების მართვა. ეს ფუნცქიები განიხილება ქვემოთ აღწერილი ფუნქციების შემადგენელ ნაწილად . მონეტარული პოლიტიკა საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის ძირითადი მიზანია ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა. ფასების სტაბილურობა გულისხმობს ზომიერი და პროგნოზირებადი ინფლაციის განაკვეთს, რომელიც გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდის აუცილებელი პირობაა. გარდა ამისა, ეროვნული ბანკი ახორციელებს ფინანსური სისტემის სტაბილურობის მხარდაჭერას და ხელს უწყობს ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდას თუ ამ უკანასკნელი მიზნების განხორციელება თანხვედრაშია მთავარ მიზანთან ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფასთან. მონეტარული და გაცვლითი კურსის პოლიტიკა მიზნად ისახავს ეროვნული ვალუტის მსყიდველობითი უნარის, მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდის პოტენციალისა და საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესებას. ზედამხედველობა და ფინანსური სტაბილურობა მთავარ მიზანს წარმოადგენს საქართველოს საფინანსო სისტემის სტაბილურობისა და ეფექტიანობის უზრუნველყოფა. ამ მიზნის განხორციელებისთვის ეროვნული ბანკს გააჩნია საზედამხედველო და მარეგულირებელი უფლებამოსილება ფინანსური და ფასიანი ქაღალდების ბაზრების სხვადასხვა წარმომადგენლების - კომერციული ბანკების, საკრედიტო კავშირების, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების, ფულადი გზავნილებების განმხორციელებელი პირების, ვალუტის გადამცვლელი პუნქტებისა და ფასიანი ქაღალდების ბაზრის მიმართ. ვალუტა მხოლოდ ეროვნულ ბანკს აქვს მიმოქცევისათვის განკუთვნილი ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების დამზადებისა და საქართველოს ტერიტორიაზე მათი ემისიის უფლება. ბანკი განსაზღვრავს ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების დიზაინს, მასალასა და სხვა მახასიათებლებს, ბანკნოტების ბეჭდვა და მონეტების დამზადება ხდება წამყანი ევროპული დამამზადედბელი კომპანიების მიერ. საერთაშორისო რეზერვების მართვა ბანკის მიერ საერთაშორისო რეზერვების ფლობის ძირითად დანიშნულებას წარმოადგენს სავალუტო პოლიტიკისა და ოპერაციების მხარდაჭერა, რაც გამოიხატება, მაგალითად ფინანსური კრიზისის პერიოდში საგარეო შოკების ზეგავლენის თავიდან ასაცილებლად შესაბამისი ლიკვიდობის უზრუნველყოფით, საქართველოს მთავრობისათვის და ასევე ბანკის, უცხოურ ვალუტით გადახდების შეუფერხებელად განხორციელების ხელშეწყობისთვის.

189 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) საგადახო სისტემები ბანკი ახორციელებს ქვეყანაში ყველაზე დიდი საგადახდო სისტემის - ,,დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწიორების სისტემა“-ის (RTGS) საქმიანობას, რომელიც ახორციელებს ბანკთშორის ანგარიშსწორებას და საქართველოს მთავრობის გადახდებს ეროვნულ ვალუტაში. 2014 და 2013 წლების 31დეკემბრის მდგომარეობით შედგება შემდეგი წევრებისაგან: თანამდებობა

საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭო

წევრი წევრი წევრი წევრი წევრი

სახელი (2014) გიორგი ქადაგიძე (მმართველი) არჩილ მესტვირიშვილი ოთარ ნადარაია ლაშა ჯუღელი ნიკოლოზ გონგლიაშვილი ვაჟა ჯანყარაშვილი

სახელი (2013) გიორგი ქადაგიძე (მმართველი) არჩილ მესტვირიშვილი ოთარ ნადარაია ლაშა ჯუღელი ნიკოლოზ გონგლიაშვილი ვაჟა ჯანყარაშვილი

წევრი

ნიკოლოზ ყაველაშვილი

არჩილ მამათელაშვილი

თავმჯდომარე

ბანკის სათავო ოფისი მდებარეობს შემდეგ მისამართზე: სანაპიროს ქუჩა 2, 0114, თბილისი, საქართველო. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკს გააჩნია ერთი საკასო მომსახურების ცენტრი. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკში დასაქმებული იყო შესაბამისად 351 და 328 თანამშრომელი. 2.

ფინანსური ანგარიშგებების წარდგენის საფუძველი შესაბამისობა წინამდებარე ფინანსური ანგარიშგება მომზადებულია ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად (,,ფასს”). ფინანსური ანგარიშგება წარმოდგენილია ეკონომიკური და ბუღალტრული აღრიცხვის ფარგლებში, რომელიც სამართლიანად ასახავს ბანკის ფინანსურ მდგომარეობას და ამავდროულად ხელს უწყობს ბანკის ოპერაციების ეკონომიკურ ანალიზს. აქედან გამომდინარე, საერთაშორისო რეზერვებისა და მონეტარული პოლიტიკის ეკონომიკური კონცეფცია შესაბამისად ნაჩვენებია, საერთაშორისო რეზერვებისა და მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტებში. წარდგენის პრინციპები უკანასკნელი კონცეფციის თანახმად პირველად გამოიყენება 2014 წელს. ასევე წარმოდგენილია შესადარისი ინფორმაცია მიმდინარე წლის წარდგენის ცვლილებების შესაბამისად. შეფასების საფუძველი წინამდებარე ფინანსური ანგარიშგება მომზადებულია ისტორიული ღირებულების საფუძველზე, გარდა რეალური ღირებულებით მოგება ან ზარალში ასახვით აღრიცხული ფინანსური ინსტრუმენტებისა და ასევე რეალური ღირებულებით აღრიცხული, გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივებისა.

190 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) სამუშაო და ანგარიშგების ვალუტა ვინაიდან ბანკის ძირითადი ამოცანაა ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა, რომელიც გულისხმობს ღია ბაზრის ოპერაციების მნიშვნელოვან როლს მონეტარული პოლიტიკის განხორციელებაში, შესაბამისად, მისი ძირითადი საქმიანობა არის ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების გამოშვება. რომელიც წარმოადგენს სამუშაო და ფინანსური ანგარიშგების ვალუტას. მაშასადამე, ყველა ნაშთი და ოპერაცია, რომელიც ასახულია ლარის გარდა სხვა ვალუტაში განიხილება როგორც „უცხოური ვალუტა“. ფინანსური ანგარიშგება წარმოდგენილია ათას ლარში, თუ სხვაგვარად არ არის მითითებული. ფინანსური ინფორმაცია წარმოდგენილი ლარში, დამრგვალებულია უახლოეს ათასამდე. 3.

ძირითადი სააღრიცხვო პოლიტიკა ქვემოთ მოცემული სააღრიცხვო პოლიტიკა არის გამოყენებული ამ ანგარიშგებებში წარმოდგენილი ყველა პერიოდისათვის და ბანკი მას იყენებს თანამიმდევრულად. ფინანსური ინსტრუმენტები ფინანსური ინსტრუმენტი არის ნებისმიერი ხელშეკრულება, რომელიც წარმოშობს როგორც ერთი მხარის ფინანსურ აქტივს ასევე მეორე მხარის ფინანსურ ვალდებულებას ან წილობრივ ინსტრუმენტს. ბანკის ფინანსური ინსტრუმენტებში წარმოდგენილია ეროვნული ვალუტით ფასიანი ქაღალდები, უცხოური ქვეყნების მთავრობების, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების (სუპრანაციონალური) და სახელმწიფო სააგენტოების მიერ ემიტირებული ფასიანი ქაღალდები, საპროცენტო განაკვეთების ფიუჩერსული კონტრაქტები, საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან (სსფ) ანგარიშები. ფული და ფულის ექვივალენტები, მოთხოვნები საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციების მიმართ, ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროსა და ადგილობრივი კომერციული ბანკების მიმართ. და სხვა ფინანსური აქტივები და ვალდებულებები. ბანკი ფინანსურ ინსტრუმენტებს აღრიცხავს ბასს 39 ,,ფინანსური ინსტრუმენტები: აღირება და შეფასება“ და წარადგენს ამ ინსტრუმენტებს ფასს 7- ,,ფინანსური ინსტრუმენტები განმარტებითი შენიშვნები“ და ფასს13 ,,რეალური ღირებულებით შეფასება“ შესაბამისად. ბანკი ფინანსური აქტივების კლასიფიკაციას ახდენს შემდეგ კატეგორიებად: რეალური ღირებულებით მოგება ან ზარალში ასახვით, დაფარვის ვადამდე ფლობილი და გასაყიდად არსებული. კლასიფიკაცია განისაზღვრება შეძენის მიზნებიდან გამომდინარე. ფინანსური აქტივების კლასიფიკაციას განსაზღვრავს მენეჯმენტი მათი საწყისი აღიარებისას. ფინანსური აქტივებისა და ფინანსური ვალდებულებების საწყისი აღიარება ბანკი ფინანსურ აქტივებს და ვალდებულებებს აღიარებს ფინანსური მდგომარეობის მონაწილე. ანგარიშგებაში, როდესაც ის ხდება ინსტრუმენტის საქონტრაქტო პირობების ფინანსური აქტივის ჩვეულებრივი ყიდვის ან გაყიდვის აღიარება ან აღიარების შეწყვეტა, როგორც შესაფერისია, ხდება გარიგების დღის ან განაღდების დღის მდგომარებით აღრიცხვის გამოყენებით.

191 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ფინანსური აქტივებისა და ფინანსური ვალდებულებების თავდაპირველი აღიარება ხდება რეალური ღირებულებით პლუს (ფინანსური აქტივისა და ფინანსური ვალდებულების შემთხვევაში, რეალური ღირებულება არა მოგება ან ზარალში ასახვით) ის დანახარჯები რომლებიც უშუალოდ მიეკუთვება ფინანსური აქტვის შეძენას ან ფინანსური ვალდებულების ემისიას. გარიგების დანახარჯები, რომელიც პირდაპირ უკავშირდება მოგება ან ზარალში ასახვით რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების შესყიდვასა და გამოშვებას, მაშინვე აღიარდება მოგება ან ზარალში. მათი შემდგომი შეფასების სააღრიცხვო პოლიტიკა წარმოდგენილია შესაბამისი ინსტრუმენტების სააღრიცხვო პოლიტიკებში ქვემოთ ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების აღიარების შეწყვეტა ფინანსური აქტივები ბანკი ფინანსური აქტივების აღიარებას წყვეტს, როდესაც აქტივიდან ფულადი სახსრების, მიღების უფლების ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვადა ამოიწურება, ან თუ ის სხვა საწარმოს გადასცემს ფინანსურ აქტივებს და შესაბამისად აქტივის ფლობასთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან რისკებს და სარგებელს ან თუ ბანკი არ გადასცემს საკუთრებასთან დაკავშირებულ რისკებს და სარგებელს და არ ინარჩუნებს კონტროლს ფინანსურ აქტივზე. თუ ბანკი არც გადასცემს და არც იტოვებს აქტივის ფლობასთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან რისკებსა და სარგებელს და აგრძელებს გადაცემული აქტივის კონტროლს, იგი აღიარებს აქტივში შენარჩუნებულ მონაწილეობას და მასთან დაკავშირებულ ვალდებულებას შესაძლო გადასახდელი თანხის ოდენობით. იმ შემთხვევაში თუ ბანკი იტოვებს გადაცემულ ფინანსურ აქტივთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან რისკებსა და სარგებელს, იგი აგრძელებს ფინანსური აქტივის და მიღებული ფულადი სახსრებით უზრუნველყოფილი სესხების აღიარებას. ფინანსური აქტივის მთლიანად აღიარების შეწყვეტისას სხვაობა აქტივის საბალანსო ღირებულებასა და მიღებული და მისაღები ანაზღაურების და სხვა სრულ შემოსავლებში აღიარებული და კაპიტალში დაგროვილი მოგება ან ზარალის ჯამს შორის, აღიარებას მოგება ან ზარალში ექვემდებარება. ფინანსური აქტივის აღიარების შეწყვეტისას, გარდა მთლიანი შეწყვეტისა (მაგალითად, როდესაც ბანკი ინარჩუნებს უფლებას გამოისყიდოს გადაცემული აქტივის ნაწილი), ბანკი ანაწილებს ფინანსური აქტივის ადრინდელ საბალანსო ღირებულებას იმ ნაწილზე, რომლის აღიარებაც გრძელდება მონაწილეობის პროპორციულად და იმ ნაწილზე, რომლის აღიარებაც უკვე შეწყდა, ამ ნაწილების გადაცემის განხორციელების დღისათვის არსებულ რეალურ ღირებულებაზე დაყრდნობით. მოგებაში ან ზარალში აღიარდება სხვაობა აღიარება შეწყვეტილ ნაწილზე გადანაწილებულ საბალანსო ღირებულებასა და აღიარება შეწყვეტილ ნაწილზე მიღებული კომპენსაციისა და ნებისმიერი აკუმულირებული შემოსულობის ან ზარალის ჯამს შორის, რომელიც გადანაწილებულია სხვა სრულ შემოსავალში აღიარებულ ნაწილზე. აკუმულირებული შემოსულობა ან ზარალი, რომელიც აღიარებული იყო სხვა სრულ შემოსავალში, გადანაწილდება იმ ნაწილებს შორის, რომელთა აღიარებაც გრძელდება და რომელთა აღიარებაც უკვე შეწყდა ამ ნაწილების შესაბამის რეალურ ღირებულებებზე დაყრდნობით. ფინანსური ვალდებულებები ბანკი ფინანსური ვალდებულებების აღიარებას წყვეტს მხოლოდ და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ბანკის ვალდებულება დაიფარება, გაუქმდება, ან ვადა გაუვა. სადაც არსებული ფინანსური ვალდებულება ენაცვლება იმავე მსესხებლისაგან მეორეს, არსებითად განსხვავებული პირობებით, ან არსებული ვალდებულების პირობები არსებითად იცვლება, ამგვარი ცვლილება ან მოდიფიკაცია განიხილება, როგორც თავდაპირველი ფინანსური ვალდებულების ანულირება და ახალი ფინანსური ვალდებულების აღიარება. სხვაობა ფინანსური ვალდებულების საბალანსო ღირებულებას და მიღებულ ან გადახდილ თანხას შორის აისახება მოგებაში ან ზარალში.

192 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) რეალური ღირებულების შეფასების პრინციპები რეალური ღირებულება არის თანხა, რომელიც მიღებული იქნება აქტივის გაყიდვიდან ან იქნება გადახდილი ვალდებულებების გადაცემისას ჩვეულებრივი გარიგებების ფარგლებში ბაზრის მონაწილეებს შორის შეფასების თარიღისათვის ძირითად ან მისი არარსებობის შემთხვევაში უფრო საიმედო ბაზარზე, რომელიც ბანკისათვის ხელმისაწვდომია მოცემული დღისათვის. ვალდებულების რეალური ღირებულება ასახავს მისი გადაუხდელობის რისკს. თუ ეს ხელმისაწვდომია, ბანკი ინსტრუმენტის რეალურ ღირებულებას აფასებს ამ ინსტრუმენტისათვის აქტიურ ბაზარზე კოტირებული ფასების გამოყენებით. ბაზარი არის აქტიური, თუ გარიგებები წარმოებს საკმარისი სიხშირით და მოცულობით, რომელიც უზუნველყოფს ფასების შესახებ ინფორმაციის რეგულარულად მიღებას. იმ შემთხვევაში, როდესაც არ არის კოტირებული ფასები აქტიურ ბაზარზე, ბანკი იყენებს შეფასების მეთოდებს, რომლებიც მაქსიმალურად იყენებენ შესაბამისი ბაზრის მონაცემებს და მონაცემებს. შერჩეული შეფასების ტექნიკა მინიმალურად ეყრდნობიან არადაკვირვებად ითვალისწინებს ყველა ფაქტორს რომელსაც ბაზრის მონაწილეები გაითვალისწინებდნემ არსებულ პირობებში. ფინანსური ინსტრუმენტის თავდაპირველი აღიარებისას ფინანსური ინსტრუმენტების რეალური ღირებულების საუკეთესო მტკიცებულება არის გარიგების ღირებულება, ანუ მიღებული და გადახდილი თანხების რეალური ღირებულება. თუ ბანკი მიიჩნევს, რომ საწყისი აღიარებისას რეალური ღირებულება განსხვავდება გარიგების ღირებულებისაგან და რეალური ღირებულების დადგენა ვერ ხერხდება ვერც კოტირებული ფასების საშუალებით აქტიურ ბაზარზე იდენტური აქტივის ან ვალდებულებისათვის, ვერც შეფასების ტექნიკის გამოყენებით, რომელიც ეყრდნობა დაკვირვებადი ბაზრის მონაცემებს, ფინანსური ინსტრუმენტი თავდაპირველად აღიარდება რეალური ღირებულებით და სხვაობა გარიგების ღირებულებასა და რეალურ ღირებულებას შორის გადავადდება. შემდგომში ეს სხვაობა აღიარდება მოგება ან ზარალში ფინანსური ინსტრუმენტის სიცოცხლის ვადის განმავლობაში, მაგრამ არაუგვიანეს მომენტისა როდესაც შესაძლებელი გახდება შეფასება ან ტრანზაქცია დაიხურება. ამორტიზებული ღირებულება ფინანსური აქტივების და ვალდებულებების ამორტიზებული ღირებულება არის ღირებულება, რომლითაც შეფასებულია ფინანსური აქტივი ან ვალდებულება თავდაპირველი აღიარების დროს, მინუს ძირითადი გადასახდელი თანხები, პლიუს ან მინუს აკუმულირებული ამორტიზაცია თავდაპირველ ღირებულებასა და დაფარვის დროინდელ ღირებულებას შორის ნებისმიერი სხვაობაზე ეფექტური საპროცენტო მეთოდის გამოყენებით და მინუს გაუფასურების ზარალი. პრემია და დისკონტი, საწყისი ხარჯების ჩათვლით, ჩართული არის შესაბამისი ინსტრუმენტის საბალანსო ღირებულებაში და მისი ამორტიზაცია ხდება ეფექტური საპროცენტო განაკვეთით.

ფინანსური აქტივები ფული და ფულადი ექვივალენტები ფული და ფულის ექვივალენტები მოიცავს ფულს სალაროში, თავისუფალ სახსრებს საკორესპოდენტო ანგარიშებზე, გაცემის დღიდან ოთხმოცდაათ დღემდე დაფარვის საწყისი ვადის მქონე იმ ვადიან დეპოზიტებსადა იმ მოთხოვნებს ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ, რომლებსაც არ გააჩნიათ საკონტრაქტო ვალდებულებები. ფული და ფულის ექვივალენტები შეფასებიან ამორტიზებული ღირებულებით

193 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და სხვა საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების წევრობა ორგანული კანონის მე-5 მუხლის შესაბამისად ბანკი მოქმედებს როგორც საქართველოს მთავრობის შუამავალი საერთაშორისო ფინანსურ ინსტიტუტებში (საერთასორისო სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი) საქართველოს წევრობასთან დაკავშირებულ ოპერაციებთან მიმართებაში, რაც ასევე მოიცავს ამ ორგანიზაციებისათვის საწევრო შენატანების გადახდას. სესხები და მოთხოვნები ჩვეული საქმიანობის პროცესში ბანკი სესხებისა და დეპოზიტების სახით განსხვავებული ვადებით განათავსებს სახსრებს სხვადასხვა ფინანსურ ინსტიტუტებში. მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ და სხვა ფინანსური აქტივები განხილულია ამ კატეგორიაში. სესხები და მოთხოვნები წარმოადგენს არაწარმოებულ ფინანსურ ინსტრუმენტებს, რომლებიც არ არის კოტირებული მოქმედ ბაზარზე. ისინი არ წარმოიქმნება დაუყოვნებელი, ან მოკლევადიანი გადაყიდვის მიზნით და არ კლასიფიცირდება როგორც სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები, ან გასაყიდად არსებული ინვესტიციები. სესხები და მოთხოვნები თავდაპირველად რეალური ღირებულებით აისახება, ხოლო შემდგომში ამორტიზებული ღირებულებით ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის მეთოდის გამოყენებით. სესხები და მოთხოვნები აისახება გაუფასურების დანაკარგების გამოკლებით. მოგება და ზარალი აისახება მოგება ან ზარალისა და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში, როდესაც ადგილი აქვს სესხებისა და მოთხოვნების აღიარების შეწყვეტას ან გაუფასურებას, ან ამორტიზაციას სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები ფინანსური აქტივები რეალური ღირებულებით აღრიცხული მოგებასა ან ზარალში ასახვით არის ვაჭრობისათვის გამიზნული ფინანსური აქტივები. ფინანსური აქტივი კლასიფიცირდება ამ კატეგორიაში თუ იგი შეძენილია მხოლოდ გაყიდვის ან გამოსყიდვის მიზნით უახლოეს ვადებში. წარმოებული ინსტრუმენტები ასევე კლასიფიცირდება ვაჭრობისათვის გამიზნულად, გარდა იმ წარმოებული ინსტრუმენტებისა, რომლებიც ჰეჯირების ინსტრუმენტებად არის მიჩნეული. ვაჭრობისათვის გამიზნული კატეგორია მოიცავს საერთაშორისო რეზერვების ნაწილს, რომელიც გადაცემულია სამართავად გარე მენეჯერისათვის– მსოფლიო ბანკისა და საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკისათვის (,,BIS”) ფინანსური აქტივები რეალური ღირებულებით აღრიცხული მოგებაში ან ზარალში ასახვით აღირიცხება რეალური ღირებულებით. ნებისმიერი მოგება ან ზარალი გადაფასებიდან აისახება ფასიანი ქაღალდებიდან და წარმოებული ინსტრუმენტებიდან მიღებული არარეალიზებული მოგება/ზარალის მუხლით მოგების ან ზარალის და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში. რეალური ღირებულება განისაზღვრება შენიშვნა 27–ში აღწერილი წესის შესაბამისად. წარმოებული ფინანსური ინსტრუმენტები ბანკი უცხოური ფასიანი ქაღალდების პორტფელის საპროცენტო რისკის მართვისათვის იყენებს საპროცენტო განაკვეთის ფიუჩერსულ კონტრაქტებს. საპროცენტო განაკვეთის ფიუჩერსული კონტრაქტები არის შეთანხმება მომავალში, განსაზღვრული თარიღისათვის, სპეციფიური ფასებით ფასიანი ქაღალდების შეძენა/გაყიდვაზე. საპროცენტო განაკვეთების ფიუჩერსები ბასს 39-ის მიხედვით კლასიფიცირდება, როგორც ,, რეალური ღირებულებით აღრიცხული მოგებაში ან ზარალში ასახვით“. წარმოებული ინსტრუმენტები თავდაპირველად აღიარდება რეალური ღირებულებით კონტრაქტის დადების თარიღისათვის და შემდგომ ანგარიშგების ყოველი თარიღისათვის გადაფასდება რეალური ღირებულებით. ანგარიშგების თარიღისათვის რეალური ღირებულება ეფუძნება ბლუმბერგით

194 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) მიღებულ მიწოდების ფასებს და მიღებული გადაფასების მოგება ან ზარალი აისახება ფასიანი ქაღალდებიდან და წარმოებული ინსტრუმენტებიდან მიღებული არარეალიზებული მოგება/ზარალის მუხლით მოგება ან ზარალის და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში. წარმოებული ინსტრუმენტები ასახულია აქტივებად თუ მისი რეალური ღირებულება დადებითია და ვალდებულებებად, თუ რეალური ღირებულება უარყოფითია. გასაყიდად არსებული ინვენსტიციები გასაყიდად არსებული ინვენსტიციები წარმოადგენს არაწარმოებულ აქტივებს, რომლებიც ან გასაყიდად არის გამიზნული ,ან არ კლასიფიცირდება სხვა კატეგორიაში. ბანკის გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივები მოიცავს საქართველოს და უცხო ქვეყნების მთავრობების, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების და უცხოური სახელმწიფო სააგენტოების მიერ ემიტირებულ სავალო ფასიან ქაღალდებს. გასაყიდად არსებული ინვესტიციები თავდაპირველად აისახება რეალური ღირებულებით. შემდგომში ფასიანი ქაღალდების შეფასება ხდება რეალური ღირებულებით და გადაფასების შედეგი აისახება პირდაპირ კაპიტალში, გარდა გაუფასურების დანაკარგებისა, უცხოური ვალუტის გადაფასებიდან მიღებული მოგება-ზარალისა და ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის მეთოდით დარიცხული საპროცენტო შემოსავლისა, რომლებიც პირდაპირ აისახება მოგება-ზარალისა და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში. გაყიდვის შედეგად კაპიტალის კლასში ადრე აღიარებული მოგება ან ზარალი ხდება რეალიზებული და აისახება მოგება ან ზარალში, გარდა უცხოური ვალუტის გაცვლითი კურსით წარმოშობილი სხვაობისა, რომელიც აღირიცხება ზემოთ პარაგრაფში აღწერილის შესაბამისად. გასაყიდად არსებული ინვენსტიციების რეალური ღირებულების დასადგენად ბანკი იყენებს კოტირებულ საბაზრო ფასებს. კოტირებული საბაზრო ფასები საერთაშორისო ფასიანი ქაღალდებისათვის მიიღება ყოველდღიურად ბლუმბერგის სისტემიდან და ეფუძნება მიმდინარე მიწოდების ფასებს. ბანკის ხელმძღვანელობის აზრით, ეს ფასები საკმარისად ასახავენ ფასიანი ქაღალდების ღირებულებას საერთაშორისო ბაზრებზე მიმდინარე მომენტისათვის არსებულ საბაზრო ინფორმაციაზე დაყრდნობით და სრულად შეესაბამება ბანკის ხელმძღვანელობის მიერ განსაზღვრულ სააღრიცხვო პოლიტიკას. თუ არ არსებობს აქტიური ბაზარი ინვესტიციებისთვის, ბანკი რეალურ ღირებულებას განსაზღვრავს წმინდა ფულადი ნაკადების დისკონტირებული ღირებულების ანალიზისა და შეფასების სხვა სათანადო შეფასების მეთოდების საშუალებით, შეფასების ტექნიკა გულისხმობს საფონდო ბირჟაზე გათვითცნობიერებულ და სურვილის მქონე მხარეებს შორის დადებული უკანასკნელი გარიგებების გამოყენებას , თუ შესაძლებელია , რომ განისაზღვროს თითქმის მსგავსი სხვა ინსტრუმენტის მიმდინარე რეალური ღირებულება, დისკონტირებული ფულადი სახსრების ანალიზი, რომელიც მაქსიმალურად იყენებს საბაზრო მონაცემებს და მინიმალურად ეყრდნობა საწარმოს სპეციფიკურ მონაცემებს. დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვენსტიციები დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები წარმოადგენს სავალო ფასიან ქაღალდებს განსაზღვრადი ან ფიქსირებული გადახდებით და ფიქსირებული დაფარვის ვადით, რომელთა დაფარვის ვადამდე ფლობის სურვილი და პოტენციური შესაძლებლობა გააჩნია ბანკს. ასეთი ფასიანი ქაღალდების ასახვა ხდება ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის მეთოდზე დაფუზნებული ამორტიზებული ღირებულებით გაუფასურების დანაკარგების გამოკლებით. დაფარვის ვადამდე ფლობილი სავალო ფასიანი ქაღალდების მიხედვით ნებისმიერი დისკონტის ან პრემიუმის ამორტიზაცია გამოიანგარიშება ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის მეთოდით და

195 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) მოგება ან ზარალის და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში აღიარდება ,,დაფარვის ვადამდე ფლობილ ინვესტიციებზე“ დარიცხული საპროცენტო შემოსავლების მუხლში. ეფექტური საპროცენტო მეთოდი იყენებს განაკვეთს, რომელიც ზუსტად ადისკონტებს მომავალში მისაღებ ან გადასახდელ სავარაუდო ფულად სახსრებს, ფინანსური ინსტრუმენტის მოსალოდნელი მომსახურების ვადის განმავლობაში იმგვარად, რომ ახდენს საპროცენტო შემოსავლების და ხარჯების შესაბამის პერიოდში თანაბარ განაწილებას. დაფარვის ვადამდე ფლობილ ფასიან ქაღალდებად კლასიფიცირებული არის საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები. ფინანსური აქტივების გაუფასურების დანაკარგების რეზერვი ფინანსური აქტივი გაუფასურებულია თუ მისი საბალანსო ღირებულება აღემატება შეფასებულ ანაზღაურებად ღირებულებას.

მის

(ა) ფინანსური აქტივები ამორტიზებული ღირებულებით ფინანსური აქტივების გაუფასურების მტკიცებულებების განსაზღვრას ბანკი ახდენს ყოველი საანგარიშგებო თარიღისათვის. ფინანსური აქტივი გაუფასურებულია და გაუფასურების ზარალი წარმოშობილია მხოლოდ მაშინ, თუ არსებობს გაუფასურების ობიექტური მტკიცებულება, გამოწვეული აქტივის საწყისი შეფასების შემდეგ მომხდარი ერთი ან რამდენიმე მოვლენის შედეგად (,,ზარალის გამომწვევი მოვლენა“) და თუ ამ მოვლენამ გავლენა იქონია ფინანსური აქტივიდან სავარაუდი მომავალ ფულად ნაკადებზე რომელთა საიმედოდ განსაზღვრა შესაძლებელია, ფაქტორები, რომლებსაც ბანკი აფასებს გაუფასურების ზარალის წარმოშობის ობიექტური მტკიცებულების განსაზღვრისათვის მოიცავს:     

ემიტენტის ან მოვალის საკრედიტო რეიტინგი; მოვალის ან ემიტენტის ლიკვიდურობა; მოვალის ან ემიტენტის მოკლევადიანი გადახდისუნარიანობა; ბიზნესისა და ფინანსური რისკები; მსგავსი ფინანსური აქტივების და ვალდებულებების გადაუხდელობის ტენდენციები;  ეროვნული და ადგილობრივი ეკონომიკის ტენდენციები და მდგომარეობა;  უზრუნვეყოფის და გარანტიების რეალური ღირებულება;

ხარისხი

და

აღნიშნული და სხვა ფაქტორები, ინდივიდუალური ან ჯგუფურად, საკმარის ობიექტურ საფუძველს წარმოადგენს ფინანსური აქტივის ან ფინანსური აქტივის ჯგუფის გაუფასურების ზარალის აღიარებისათვის. თუ არსებობს ამორტიზებული ღირებულებით შეფასებული ფინანსური აქტივის გაუფასურებით წარმოშობილი ზარალის რეალური ნიშნები ზარალის ოდენობა უნდა შეფასდეს როგორც აქტივის საბალანსო ღირებულებასა და ფინანსური აქტივის თავდაპირველი ეფექტური საპროცენტო განაკვეთით დისკონტირებული მომავალი სავარაუდო ფულადი ნაკადების მიმდინარე ღირებულებას შორის სხვაობა. აქტივის საბალანსო ღირებულება შემცირდება და ზარალის თანხა აღიარდება მოგება ან ზარალში. ცვლადი საპროცენტო განაკვეთის მქონე სესხებისა და მოთხოვნებისათვის გაუფასურების დანაკარგების ზარალის შეფასებისათვის დისკონტირების განაკვეთი იქნება მიმდინარე ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი კონტრაქტის პირობების შესაბამისად. თუ შემდგომ პერიოდში გაუფასურების ზარალი მცირდება და შემცირება შეიძლება ობიექტურად დაკავშირებულ იქნეს მოვლენასთან, რომელიც წარმოიშვა გაუფასურების ზარალის აღიარების შემდეგ, როგორიცაა საკრედიტო რეიტინგის გაუმჯობესება, მოხდება ადრე აღიარებული გაუფასურების ზარალი უკუგატარება და ასახვა მოგება ან ზარალში.

196 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ბ) ფინანსური აქტივები რეალური ღირებულებით ბანკი ყოველი საანგარიშგებო თარიღისათვის აფასებს არის თუ არა რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური აქტივები გაუფასურებული. გასაყიდად არსებული ინვესტიციებისათვის რეალური ღირებულების მნიშვნელოვანი ან ხანგრძლივი შემცირება მის საბალანსო ღირებულებასთან შედარებით განსაზღვრავს მის გაუფასურებას. თუ არსებობს რეალური ნიშნები რომ გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივები გაუფასურდა აკუმულირებული ზარალი, შეფასებული როგორც შეძენის ღირებულებასა (ყველა ძირითადი გადასახდელი თანხისა და ამორტიზაციის გამოკლებით) და მიმდინარე ღირებულებას შორის სხვაობას, გამოკლებული მოგება ან ზარალში ადრე აღიარებული გაუფასურების ზარალი., ამოიღება სხვა სრული შემოსავლიდან და აღიარდება მოგება ან ზარალში. თუ შემდგომ პერიოდში გასაყიდად არსებული ინვესტიციების რეალური ღირებულება გაიზრდება და გაზრდა შეიძლება რეალურად დაკავშირებულ იქნეს მოვლენასთან, რომელიც წარმოიშვა გაუფასურების ზარალის აღიარების შემდეგ, რომელიც მოხვდა მოგებაში ან ზარალში, ხდება ადრე აღიარებული გაუფასურების ზარალის უკუგატარება მოგება ან ზარალში. ამასთან შემდგომ პერიოდში გაუფასურებული აქტივის რეალური ღირებულების აღდგენა აღიარდება სხვა სრულ შემოსავალში. ფინანსური ვალდებულებები

ფინანსური ვალდებულებები ამორტიზებული ღირებულებით გამოშვებული ფინანსური ინსტრუმენტები ან მათი კომპონენტები კლასიფიცირდება როგორც ვალდებულებები, როდესაც საკონტრაქტო მოთხოვნების გამო ბანკს აქვს ვალდებულება გადასცეს ნაღდი ფული ან სხვა ფინანსური აქტივები ფინანსური ინსტრუმენტის მფლოებელს ან გადაცვალოს ნაღდი ფულის ფიქსირებული ოდენობა ან სხვა ფინანსური აქტივები საკუთარი კაპიტალის ინსტრუმენტებში. ასეთი ინსტრუმენტები მოიცავენ ვალდებულებებს მთავრობის, რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების და კლიენტების მიმართ, გამოშვებულ ფასიან ქაღალდებს, ვალდებულებებს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ და სხვა ფინანსურ ვალდებულებებს. ისინი თავდაპირველად აისახება მიღებული სახსრების რეალური ღირებულებით გარიგებასთან დაკავშირებული ხარჯების გამოკლებით. პირველადი ასახვის შემდგომ ეს ფინანსური ინსტრუმენტები აღირიცხება ამორტიზებული ღირებულებით ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის მეთოდის გამოყენებით. მიმოქცევაში გაშვებული ფული მიმოქცევაში გაშვებული ფული წარმოადგენს ბანკის მიერ კანონისა და ცენტრალური ბანკის ფუნქციის ფარგლებში გამოშვებულ ბანკნოტებსა და მონეტებს. მიმოქცევაში გაშვებული ბანკნოტები და მონეტები ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგებაში აისახება ნომინალური ღირებულებით, შემცირებული ბანკის სალაროში ნაღდი ფულის ოდენობით. ბანკნოტებისა და მონეტების დამზადების ხარჯები აისახება ხარჯებში მათი გაწევისთანავე. როდესაც კომერციული ბანკები უბრუნებენ ბანკს ბანკნოტებს, ხდება მათი მიმოქცევაში არსებული ფულადი სახსრებიდან ამოღება და მათი მდგომარეობიდან ან სტატუსიდან გამომდინარე, ხდება მათი ან განადგურება, ან ბანკის სარეზერვო ფონდებში შენახვა, რომელიც არ აისახება ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგებაში.

197 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ანარიცხები (წარმოდგენილი სხვა ვალდებულებებში) ანარიცხების აღიარება ხდება მაშინ, როდესაც ბანკს აქვს მიმდინარე იურიდიული ან კონსტრუქციული ვალდებულებები, რომლებიც წარმოიქმნა წარსული მოვლენების შედეგად და სავარაუდოა რომ ვალდებულების დასაფარად საჭირო იქნება ეკონომიკურ სარგებელში განივთებული რესურსების გასვლა და შესაძლებელია ვალდებულების თანხის საიმედოდ შეფასება. საპენსიო და სხვა ვალდებულებები თანამშრომელთა მიმართ (წარმოდგენილია სხვა ვალდებულებებში) მომუშავის მოკლევადიანი გასამრჯელოს ვალდებულებები ფასდება არადისკონტირებულ საფუძველზე და ხარჯებში აისახება. მათი გაწევისას ვალდებულება აღიარდება გადასახდელი თანხის ოდენობით, თუკი ბანკს აქვს ამ თანხის გადახდის მიმდინარე იურიდიული ან კონსტრუქციული ვალდებულება წარსული მომსახურების შედეგად და ვალდებულება შეიძლება იქნეს საიმედოდ შეფასებული. საპენსიო სქემის ვალდებულებები ფინანსური მდგომარეობის შესახებ ანგარიშგებაში წარმოადგენს 2009 წლის 29 მაისს გაუქმებული საპენსიო სქემის მიხედვით გადასახდელ ვალდებულებებს (შენიშვნა 18). ამ საპენსიო პროექტის ფარგლებში ბანკი საკუთარი თანამშრომლებისაგან იღებდა საპენსიო შენატანებს და საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ დაგროვილი თანხიდან უხდიდა თანამშრომლებს პენსიას წინასწარ შეთანხმებული გრაფიკის მიხედვით. ძვირფასი ლითონები (წარმოდგენილი სხვა აქტივებში) ოქროს სამახსოვრო მონეტები და ოქროს ზოდები აღიარებას და შემდგომ შეფასებას ექვემდებარება ბასს 2 ,, სასაქონლო-მატერიალური ფასეულობები“ –ს შესაბამისად. ოქროს სამახსოვრო მონეტები და ოქროს ზოდები თავდაპირველად აღიარდება თვითღირებულებით დამზადების, ტრანსპორტირებისა და სხვა პირდაპირი ხარჯების გათვალისწინებით. შემდგომში მათი შეფასება ხდება თვითღირებულებასა და ნეტო სარეალიზაციო ღირებულებას შორის უმცირესი თანხით. სამახსოვრო მონეტების და ზოდების გაყიდვისას წარმოშობილი მოგება და ზარალი აისახება მოგება ან ზარალი და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში. სხვა სამახსოვრო მონეტებზე გაწეული ხარჯები აღიარებას გადახდისთანავე ექვემდებარება როგორც მიმდინარე ხარჯები და აისახება მოგება ან ზარალი და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში. საინვესტიციო ქონება საინვესტიციო ქონება (ასეთი მიზნებისთვის მშენებარე ობიქტების ჩათვლით) არის ქონება, რომელსაც ფლობენ საიჯარო შემოსავლების მიღების ან კაპიტალის ღირებულების ზრდის ან ორივე მიზნით და არ გამოიყენება ჩვეულებრივი საქმინაობის პროცესში გაყიდვისთვის, საქონლის წარმოების ან მიწოდების, მომსახურების გაწევის ან ადმინისტრაციული მიზნებისათვის. საინვესტიციო ქონება თავდაპირველად ფასდება თვითღირებულებით გარიგების ხარჯების ჩათვლით. თავდაპირველი აღიარების შემდეგ საინვესტიციო ქონება წარმოდგენილია ისტორიული ღირებულებით დაგროვილი ცვეთის და აღიარებული გუფასურების ზარალის გამოკლებით. ცვეთის გაანგარიშება წარმოებს წრფივი მეთოდით აქტივის სასარგებლო მომსახურების ვადაზე. გასაყიდად გამიზნული ძირითადი საშუალებები გრძელვადიან აქტივს მიენიჭება გასაყიდად გამიზნულის კლასიფიკაცია, თუ მისი საბალანსო ღირებულება ანაზღაურდება გაყიდვის გარიგებით და არა მის გამოყენების გაგრძელებით, და თუ აქტივის (ან სარეალიზაციო ჯგუფის) გაყიდვა შესაძლებელია დაუყოვნებლივ მის არსებულ

198 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) მდგომარეობაში. ხელმძღვანელობა მხარს უნდა უჭერდეს გაყიდვას გარდა ამისა, ამ გაყიდვის აღიარება დასრულებულ გაყიდვად შესაძლებელი უნდა იყოს კლასიფიცირების დღიდან ერთი წლის განმავლობაში გასაყიდად გამიზნული გრძელვადიანი აქტივების შეფასება ხდება საბალანსო ღირებულებასა და გაყიდვის ხარჯით შემცირებულ რეალურ ღირებულებას შორის უმცირესი თანხით. იმ შემთხვევაში, თუ გასაყიდად გამიზნული აქტივების რეალური ღირებულება გაყიდვის ხარჯების გამოკლებით ნაკლებია საბალანსო ღირებულებაზე, გაუფასურების დანაკარგები აისახება მოგება ან ზარალისა და სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში, როგორც ზარალი გასაყიდად გამიზნულ გრძელვადიან აქტივებზე. აქტივების გაყიდვის ხარჯების გამოკლებით რეალური ღირებულების შემდგომი ზრდა აღიარებას ექვემდებარება მთლიან სრულ სხვა შემოსავალში დაგროვილი გაუფასურების დანაკარგების თანხით, რომელიც უკვე აისახა ამ კონკრეტულ აქტივთან მიმართებაში. ძირითადი საშუალებები ძირითადი საშუალებები წარმოდგენილია ისტორიული ღირებულებით დაგროვილი ცვეთისა და გაუფასურების ზარალის გამოკლებით, ასეთის არსებობის შემთხვევაში. მიწა არ ექვემდებარებიან ცვეთას. თუ ძირითადი საშუალებების რომელიმე კომპონენტს აქვს განსხვავებული სასარგებლო მომსახურების ვადა, მაშინ იგი აღირიცხება ძირითადი საშუალებების ცალკე ქვემუხლში. ძირითადი საშუალებების ცვეთა გამოიქვითება მათი ისტორიული ღირებულებიდან და გამოიყენება აქტივების ჩამოსაწერად მათი სასარგებლო მომსახურების ვადის განმავლობაში. აქტივზე ცვეთის დარიცხვა იწყება მისი შეძენის დღიდან ან საკუთარი ძალებით შექმნილი აქტივისათვის იმ მომენტიდან როდესაც აქტივი შექმნა დასრულებულია და ის მზად არის გამოყენებისთვის. ცვეთის დარიცხვა წარმოებს წრფივი მეთოდით შემდეგი წლიური განაკვეთების გამოყენებით: % შენობები კომპიუტერები, საოფისე მოწყობილობა და ავეჯი ტრანსპორტი და სხვა

2 10-20 20

რემონტისა და გაუმჯობესების ხარჯები აისახება გაწევისთანავე და მიეკუთვნება საოპერაციო ხარჯებს, გარდა შემთვევებისა როდესაც ის ექვემდებარება კაპიტალიზაციას. ძირითადი საშუალებების საბალანსო ღირებულების გადახედვა ხდება თითოეული საანგარიშგებო თარიღისათვის, რათა დადგინდეს აღემატება თუ არა მათი საბალანსო ღირებულება მათ ანაზღაურებად ღირებულებას. ანაზღაურებადი ღირებულება წარმოადგენს უდიდეს გაყიდვის ხარჯებით შემცირებულ რეალურ ღირებულებასა და არსებულ გამოყენების ღირებულებას შორის. ძირითადი საშუალებების საბალანსო ღირებულების ანაზღაურებად ღირებულებაზე გადამეტების შემთხვევაში, აქტივები ექვემდებარება შემცირებას მათ ანაზაღაურებად ღირებულებამდე. გაუფასურებით მიღებული დანაკარგების აღიარება ხდება შესაბამის საანგარიშგებო პერიოდში და აისახება მოგება ან ზარალისა და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში. გაუფასურებით გამოწვეული დანაკარგების ასახვის შემდეგ, ხდება ძირითადი საშუალებების ცვეთის კორექტირება შემდგომ პერიოდებში, იმისათვის, რომ გაანგარიშებული აქტივების საბალანსო ღირებულება ნარჩენი ღირებულების გამოკლებით (თუ ასეთი არსებობს) სისტემატურად გადანაწილდეს დარჩენილ სასარგებლო მოხმარების პერიოდზე.

199 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) არამატერიალური აქტივები არამატერიალური აქტივები მოიცავს კომპიუტერულ პროგრამებს და ლიცენზიებს. ცალკე შესყიდული არამატერიალური აქტივები ინდივიდუალურად აღირიცხება და თვითღირებულებით აისახება თავდაპირველი აღიარებისას. თავდაპირველი აღიარების შემდგომ აღირიცხება თვითღირებულებით, დაგროვილი ამორტიზაციისა და გაუფასურების გამოკლებით. არამატერიალური აქტივების სასარგებლო მომსახურების ვადა ფასდება როგორც შეზღუდული, ან განუსაზღვრელი ვადის მქონე. შეზღუდული ვადის მქონე არამატერიალური აქტივები ამორტიზებულია 5 წლიანი სასარგებლო მოხმარების ვადის განმავლობაში და მათი შემოწმება გაუფასურებაზე ხდება გაუფასურების ნებისმიერი მაჩვენებლის არსებობისას. შეზღუდული ვადის მქონე არამატერიალური აქტივების ამორტიზაციის პერიოდისა და მეთოდების გადახედვა ხორციელდება ყოველი ფინანსური წლის ბოლოს. საგადასახადო დაბეგვრა ბანკის აქტივები, ქონება და შემოსავალი, ისევე როგორც მისი საქმიანობა და ოპერაციები არ ექვემდებარება დაბეგვრას და სხვა მოსაკრებლების გადახდას. პირობითი აქტივები და ვალდებულებები პირობითი ვალდებულებები არ აღიარდება ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგებაში, მაგრამ აისახება შენიშვნებში, ანგარიშსწორებისას სახსრების ნებისმიერი გადინების შესაძლებლობის არსებობამდე. პირობითი აქტივი ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგებაში არ აღიარდება, მაგრამ აისახება შენიშვნებში იმ შემთხვევაში, თუ ეკონომიკური სარგებლის მიღება ივარაუდება. შემოსავლებისა და ხარჯების აღიარება ამონაგების აღიარება ხდება მაშინ, როდესაც მოსალოდნელია, რომ ბანკი მიიღებს ეკონომიკურ სარგებელს და შესაძლებელია მისი ოდენობის საიმედოდ შეფასება.

საპროცენტო და მასთან გათანაბრებული შემოსავლები და ხარჯები ამორტიზებული ღირებულებით შეფასებული და ვაჭრობისათვის გამიზნული საპროცენტო შემოსავლის მქონე ფასიანი ქაღალდებისათვის, საპროცენტო შემოსავლები და ხარჯები აღირიცხებიან ეფექტური საპროცენტო განაკვეთით, რომელიც ზუსტად ახდენს მომავალში მისაღები ან გადასახდელი სავარაუდო ფულადი სახსრების დისკონტირებას ფინანსური ინსტრუმენტის მოსალოდნელი მომსახურების ვადის ამოწურვამდე ან უფრო მოკლე ვადაში როდესაც შესაფერსია, ფინანსური აქტივისა თუ ვალდებულების წმინდა საბალანსო ღირებულებამდე. ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის გამოანგარიშების დროს გაითვალისწინება ფინანსური ინსტრუმენტის ყველა საკონტრაქტო პირობა (მაგ.წინასწარი გადახდები) და მოიცავს ფინანსურ ინსტრუმენტთან პირდაპირ დაკავშირებულ ყველა საკომისიო და სხვა ხარჯებს, რომლებიც წარმოადგენს ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის განუყოფელ ნაწილს, მაგრამ არ ითვალისწინებს მომავალ საკრედიტო დანაკარგებს. მისაღები ან გადასახდელი თანხების გადახედვის შემთხვევაში სწორდება ფინანსური აქტივის ან ფინანსური ვალდებულების საბალანსო ღირებულება. გადახედილი საბალანსო ღირებულების თანხა გაიანგარიშება თავდაპირველი ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის საფუძველზე და საბალანსო ღირებულების ცვლილების თანხა აღიარდება როგორც საპროცენტო შემოსავლები ან ხარჯები.

200 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) მას შემდეგ რაც, ფინანსური აქტივი ან მსგავსი ფინანსური აქტივების ჯგუფი ჩამოიწერება გაუფასურების შედეგად მიღებული დანაკარგების გამო, საპროცენტო შემოსავლის აღიარება გრძელდება თავდაპირველი ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის გამოყენებით ახალი საბალანსო ღირებულების მიმართ. საკომისიო შემოსავლები და ხარჯები ბანკი გამოიმუშავებს გასამრჯელოს და საკომისიო შემოსავლებს კონტრაგენტებისათვის სხვადასხვა სახის მომსახურების გაწევის საფუძველზე. გასამრჯელო და საკომისიო შემოსავლები ნაღდი ფულით განხორციელებულ ოპერაციებს და გადარიცხვების საკომისიოს, მოიცავს რომლებიც აღიარდება შემოსავლად მათი გაწევისთანავე. გასამრჯელო და საკომისო ხარჯები მიოცავს ნაღდი ფულით ოპერაციებს ანგარიშსწორების საკომისიო ხარჯებს და გარე მენეჯერისათვის გადახდილ საკომისიოს რომლებიც აღიარდება როგორც კი სერვისი გაიწევა. უცხოური ვალუტის გადაყვანა ფინანსური ანგარიშგება წარმოდგენილია ლარში, რომელიც ბანკის სამუშაო ვალუტა და წარსადგენი ვალუტაა. გარიგებები უცხოურ ვალუტაში თავდაპირველად აისახება სამუშაო ვალუტაში, გარიგების თარიღისათვის მოქმედი გაცვლითი კურსის შესაბამისად. უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული ფულადი აქტივებისა და ვალდებულებების ეროვნულ ვალუტაში გადაფასება ხდება ანგარიშგების თარიღისათვის დაფიქსირებული სამუშაო ვალუტის გაცვლითი კურსით. უცხოურ ვალუტაში ისტორიული ღირებულებით წარმოდგენილი არაფულადი ერთეულების გადაფასება ხორციელდება თავდაპირველი გარიგებისათვის არსებული გაცვლითი კურსით. უცხოურ ვალუტაში რეალური ღირებულებით წარმოდგენილი არაფულადი ერთეულების გადაფასება ხორციელდება რეალური ღირებულების განსაზღვრის თარიღისათვის არსებული გაცვლითი კურსით. უცხოურ ვალუტაში განხორციელებული ოპერაციების გაცვლით გამოწვეული მოგება ან ზარალი მოგება ან ზარალი და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში აისახება უცხოური ვალუტით განხორციელებული ოპერაციებიდან მიღებულ წმინდა მოგებაშიგადაფასების საკურსო სხვაობებში სხვაობა კონტრაქტით გათვალისწინებულ უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული გარიგებების გაცვლით კურსებსა და ბანკში გარიგების თარიღისათვის არსებულ კურსებს შორის აისახება წმინდა მოგებაში/(ზარალში) უცხოურ ვალუტაში განხორციელებული სავაჭრო ოპერაციებიდან. გაცვლითი კურსები გაცვლითი კურსები, რომლებიც ბანკმა გამოიყენა ფინანსური ანგარიშგების მომზადებისას წლის ბოლოს არის შემდეგი: 31 დეკემბერი 2014 ლარი/1 აშშ დოლარი ლარი/1 ევრო ლარი/1 ავსტრალიური დოლარი ლარი/1 კანადური დოლარი ლარი/1 SDR

1.8636 2.2656 1.5218 1.6021 2.6992

31 დეკემბერი 2013 1.7363 2.3891 1.5403 1.6209 2.6739

201 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების ურთიერთგადაფარვა ფინანსური აქტივები და ვალდებულებები ურთიერთგადაიფარება და ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშგებაში აისახება ნეტო თანხით იმ შემთხვევაში თუ ბანკს აქვს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლება განახორციელოს აღიარებული თანხების ურთიერთგადაფარვა და ვარაუდობს რომ დაფარვა განახორციელოს ნეტო საფუძველზე, ან აქტივის რეალიზაცია და ვალდებულების დაფარვა ერთდროულად განახორციელოს. ისეთი ფინანსური აქტივის გადაცემის აღრიცხვის დროს, რომელიც არ აკმაყოფილებს აღიარების შეწყვეტის კრიტერიუმებს, ბანკს არა აქვს გადაცემული აქტივისა და დაკავშირებული ვალდებულებების ურთიერთგადაფარვის უფლება ფინანსური აქტივების რეკლასიფიკაცია იმ შემთხვევაში, თუ სავაჭროდ არსებული ფინანსურ აქტივებად კლასიფიცირებული არაწარმოებული ფინანსური აქტივების გაყიდვა ახლო მომავალში აღარ იგეგმება, შესაძლებელია მათი რეკლასიფიკაცია მოგება ან ზარალში რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური აქტივების კატეგორიებიდან შემდეგ შემთხვევებში: -

ფინანსური აქტივები, რომლებიც დააკმაყოფილებდნენ ზემოთ მოცემულ სესხებისა და მითხოვნების განმარტებას, შეიძლება რეკლასიფიცირდნენ სესხებსა და მოთხოვნებში, თუ ბანკს გააჩნია სურვილი და პოტენციური შესაძლებლობა ფლობდეს ამ აქტივებს ახლო მომავალში ან დაფარვის ვადამდე; სხვა ფინანსური აქტივების რეკლასიფიკაცია გასაყიდად არსებულ, ან დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინსტრუმენტების კატეგორიებში შესაძლებელია მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში.

გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივი, რომელიც დააკმაყოფილებდა სესხებისა და მოთხოვნების განმარტებას, იმ შემთხვევაში რეკლასიფიცირდება სესხებისა და მოთხოვნების კატეგორიაში, თუ ბანკს აქვს სურვილი და პოტენციური შესაძლებლობა მას ახლო მომავალში, ან დაფარვის ვადამდე. ფინანსური აქტივების რეკლასიფიკაცია ხორციელდება მათი რეალური ღირებულებით რეკლასიფიკაციის თარიღის მდგომარეობით. მოგება ან ზარალში უკვე აღიარებული მოგებისა და ზარალის რეზერვის აღდგენა არ ხორციელდება. ფინანსური აქტივის რეკლასიფიკაციის თარიღის მდგომარეობით რეალური ღირებულება ხდება მისი ახალი თვითღირებულება, ან თუ მართებულია მისი ამორტიზებული ღირებულება. არ მომხდარა რეკლასიფიკაცია საანგარიშგებო პერიოდისათვის. ხელმძღვანელობის მსჯელობების სფეროები და შეფასებების არასარწმუნოობის წყარო ბანკის ფინანსური ანგარიშგების მომზადების პროცესი მოითხოვს ხელმძღვანელობის შეფასებებსა და დაშვებებს, რომლებსაც გავლენა აქვს ანგარიშგების თარიღისათვის აქტივებისა და ვალდებულებების წარმოდგენილ თანხებზე და მოგება ან ზარალზე პერიოდის ბოლოსათვის წარმოდგენილ თანხებზე. დაშვებები და შეფასებები მუდმივად განიხილება ხელმძღვანელობის მიერ. ხელმძღვანელობის შეფასება ეფუძნება ისტორიულ გამოცდილებას და მრავალ სხვა ფაქტორს, რომლებიც მართებულად ითვლება მოცემულ გარემოებებში. ბანკის ფაქტიური შედეგები შეიძლება განსხვავდებოდეს ამ დაშვებებისაგან სხვადასხვა პირობებში და არსებითი დაშვებები შემთხვევაში. ინფორმაცია შეფასებებისა და მნიშვნელოვანი დაშვებების შესახებ სააღრიცხვო პოლიტიკის გამოყენებისას აღწერილია 27-ე შენიშვნაში - ფინანსური ინსტრუმენტების რეალური ღირებულება

202 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ახალი და შესწორებული ფინანსური ანგარიშგების საერთაშორისო სტანდარტების (ფასს) გამოყენებნა ახალი და შესწორებული ფასს-ის მიმოხილვა, რომელიც გამოცემულია, მაგრამ ჯერ ძალაში არაა შესული წარმოდგენილია ქვემო. ბანკი აპირებს დანერგოს აღნიშნული სტანდარტები მათი ძალაში შესვლისას. ახალი სტანდარტები და ცვლილებები არსებულ სტანდარტებში ფასს 9 ფინანსური ინსტრუმენტები ფასს 9 - ფინანსური ინსტრუმენტები გამოიცა რამდენიმე ნაწილად და განზრახულია შეცვალოს ბასს 39 - ფინანსური ინსტრუმენტები: აღიარება და შეფასება. ფასს 9 -ის პირველი ნაწილი გამოშვებულია 2009 წლის ნოემბერში და ეხება ფინანსური აქტივების კლასიფიკაციას და შეფასებას. მეორე ნაწილი ფინანსური ვალდებულებების კლასიფიკაცია და შეფასებაზე გამოშვებულია 2010 წლის ოქტომბერში. ფასს 9-ის მესამე ნაწილი გამოშვებულია 2013 წლის ნოემბერში და ეხება ჰეჯირების აღრიცხვის ზოგად მოთხოვნებს. სტანდარტი დასრულებული და გამოქვეყნებული იყო 2014 წლის ივლისს. საბოლოო ნაწილი ეხება მოსალოდნელი საკრედიტო ზარალის ახალი მოდელს ფინანსური აქტივების გაუფასურების გამოსაანგარიშებლად. ბანკი აცნობიერებს, რომ ახალ სტანდარტს შემოაქვს ბევრი ცვლილებები ფინანსური ინსტრუმენტების აღრიცხვაში და სავარაუდოდ მნიშვნელოვან გავლენას მოახდენს ფინანსურ ანგარიშგებაზე. ბანკს ჯერ არ გაუანალიზებია აღნიშნული ცვლილებების გავლენა. ბანკი არ გეგმავს ამ სტანდარტის დანერგვას მის ძალაში შესვლამდე. სტანდარტი ძალაში შევა წლიური საანგარიშგებო პერიოდებისთვის 2018 წლის 1 იანვრიდან და გამოყენებულ იქნება რეტროსპექტულად გარკვეული გამონაკლისით. ბასს 16 ძირითადი საშუალებები და ბასს 38 არამატერიალური აქტივები აღნიშნული ცვლილება გამოიყენება რეტროსპექტულად და აზუსტებს ბასს-16 და ბასს 38-ში იმას, რომ შეიძლება მოხდეს აქტივის გადაფასება მთლიან ან წმინდა საბალანსო ღირებულების დაკვირვებად მონაცემებზე მითითებით. გარდა ამისა, დაგროვილი ცვეთა და ამორტიზაცია არის სხვაობა აქტივის მთლიან და წმინდა საბალანსო ღირებულების შორის. ცვეთისა და ამორტიზაციის მისაღები მეთოდების დაზუსტება აღნიშნული ცვლილებები განსაზღვრავენ ბასს 16 და ბასს 38-ში პრინციპს, რომლის თანახმად, შემოსავალი ასახავს ეკონიმიკური სარგებლის სტრუქტურას, რომელიც წარმოიქმნება ბიზნესის ოპერირებიდან (რომლის ნაწილია აქტივი), ვიდრე ეკონომიკური სარგებელი, რომელიც მოიხმარება აქტივის გამოყენებით. შედეგად, შემოსავალზე დაფუძნებული მეთოდი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას ძირითადი საშუალებების ცვეთისთვის და მხოლოდ შეიძლება გამოყენებულ იქნას ძალიან შეზღუდულ გარემოებებში, არამატერიალური აქტივების ამორტიზაციისთვის. ბასს 24 ინფორმაცია დაკავშირებულ მხარეებზე ცვლილება გამოიყენება რეტროსპექტულად და განმარტავს იმას, რომ მართვის ორგანიზაცია (ორგანიზაცია, რომელიც უზრუნველყოფს ძირითადი მმართველი პერსონალის მომსახურებას) არის დაკავშირებული მხარე, რომელიც ექვემდებარება ინფორმაციას დაკავშირებულ მხარეზე. გარდა ამისა, ორგანიზაციას, რომელიც იყენებს მართვის ორგანიზაციას მოეთხოვება ინფორმაციის უზრუნველყოფა იმ ხარჯებზე, რომელიც წარმოიშვა მართვის მომსახურებიდან. ახალი სტანდარტები და ცვლილებები არსებულ სტანდარტებში ფასს 13 რეალური ღირებულების შეფასება ცვლილება გამოიყენება პერსპექტივაში და განმარტავს იმას, რომ პორტფელის გამონაკლისი ფასს 13-ში შეიძლება გამოყენებულ იქნას არა მხოლოდ ფინანსურ აქტივებსა და ფინანსურ ვალდებულებებთან მიმართებაში, არამედ ფასს 9-ის (ან ბასს 39-ის) ფარგლებში სხვა ხელშეკრულებებთან მიმართებაშიც.

მოქმედი წლიური პერიოდებისთვის დაწყებული

2018 წლის 1 იანვარი, დროზე ადრე გამოყენება დაშვებულია. ხელმძღვანელობა აფასებს ფასს 9-ის გამოყენების პოტენციურ გავლენას მის ფინანსურ ანგარიშგებაზე.

2014 წლის 1 ივლისი და სავარაუდოდ არ ექნება არსებითი გავლენა ბანკზე.

2016 წლის 1 იანვარი, დროზე ადრე მიღება დაშვებულია.

2014 წლის 1 ივლისი და სავარაუდოდ არ ექნება არსებითი გავლენა ბანკზე. მოქმედი წლიური პერიოდებისთვის დაწყებული 2014 წლის 1 ივლისი და სავარაუდოდ არ ექნება არსებითი გავლენა ბანკზე.

ფასს-ში შეტანილი სხვადასხვა გაუმჯობესებები განხილულია სტანდარტების საფუძველზე. წარდგენა, აღიარება ან შეფასებასთან დაკავშირებული ყველა ცვლილებები ძალაში შევა 2015 წლის

203 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 1 იანვარს. ბანკს ჯერ არ გაუანალიზებია გაუმჯობესებების სავარაუდო გავლენა ფინანსურ მდგომარეობაზე ან შედეგებზე. 4.

საკომისიო შემოსავლები და ხარჯები საკომისიო შემოსავლები და ხარჯები შედგება: დასრულებული წლისათვის 31დეკმბერი 2014

დასრულებული წლისათვის 31დეკმბერი 2013

1,399

1,232

1,409

1,249

საკომისიო შემოსავლები: ფულადი სახსრების გადარიცხვა სხვა სულ საკომისიო შემოსავლები საკომისიო ხარჯები: გარე მენეჯერისათვის გადახდილი საკომისიო

(786)

(650)

ანგარიშსწორების ოპერაციები

(420)

(336)

(75)

(71)

(1,281)

(1,057)

ნაღდ ფულთან დაკავშირებული ოპერაციები სულ საკომისიო ხარჯები

ბანკი ფლობს და მართავს დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწორების სისტემას, რომელიც არის ბანკთაშორისი საგადახდო სისტემა ეროვნულ ვალუტაში განხორციელებული ოპერაციებისთვის. ფულადი სახსრების გადარიცხვა წარმოადგენს ანგარიშსწორების საკომისიო გადასახადს რომელიც გადახდილია მონაწილეების მიერ (ფინანსთა სამინისტროს გარდა) ანგარიშსწორების შესრულების დროს. 5.

სხვა შემოსავლები სხვა შემოსავლები მოიცავს:

შემოსავალი მიღებული გრანტიდან სხვა სხვა შემოსავლები

დასრულებული წლისათვის 31დეკმბერი 2014

დასრულებული წლისათვის 31დეკმბერი 2013

1,122

1,123

144

778

1,266

1,901

204 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 6.

საოპერაციო ხარჯები საოპერაციო ხარჯები მოიცავს: დასრულებული წლისათვის 31დეკმბერი 2014

დასრულებული წლისათვის 31დეკმბერი 2013

12,319 822 13,141

11,482 687 12,169

1,071

1,092

1,036 794 642 434 432 315 224 233 222 147 73 32 22 491

929 765 619 438 446 448 226 159 136 214 69 13 22 770

სულ საერთო და ადმინისტრაციული ხარჯები

6,168

6,346

ცვეთის ხარჯი (შენიშვნა 14,16) ამორტიზაციის ხარჯი (შენიშვნა 17)

4,808 1,395

4,634 1,331

სულ ცვეთა და ამორტიზაცია

6,203

5,965

ხელფასები და პრემიები ანაზღაურებადი შვებულება და ბიულეტენი სულ თანამშრომლებზე გაწეული ხარჯები საჯარო სამართლის იურიდიული პირების დაფინანსებასთან დაკავშირებული ხარჯები საინფორმაციო მომსახურება კომუნალური ხარჯები პროგრამული უზრუნველყოფის ხარჯი თანამშრომლების დაზღვევა პროფესიული მომსახურება დაცვის ხარჯები საწვავის ხარჯები პერსონალის კვალიფიკაციის ამაღლება მივლინება და მასთან დაკავშირებული ხარჯები რემონტი და შეკეთება კომუნიკაციის ხარჯები სარეკლამო ხარჯები საოფისე ხარჯი სხვა

ბანკის მიერ დაფინანსებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირების ხარჯები მოიცავს საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურთან დაკავშირებულ ხარჯებს. თუმცა, უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციის აღკვეთის ხელშეწყობის შესახებ საქართველოს კანონში შესწორების შეტანის შემდეგ (2015 წლის 1 იანვარი), საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახური ხდება იურიდიული პირი, რომელსაც გააკონტროლებს და დააფინანსებს საქართველოს მთავრობა. 7.

ფული და ფულის ექვივალენტები 31 დეკემბერი, 2014

31 დეკემბერი, 2013

ნაღდი ფული უცხოური ვალუტაში

262,700

250,157

მიმდინარე ანგარიშები 90 დღემდე ვადის მქონე დეპოზიტები ფინანსურ ინსტიტუტებში

162,174

60,373

1,300,154

1,203,651

1,725,028

1,514,181

სულ ფული და ფულის ექვივალენტები

205 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) საქართველოს ეროვნულ ბანკს არ გააჩნია ვადაგადაცილებული ან გაუფასურებული ფული და ფულის ექვივალენტები. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით, შესაბამისად 1,094,505 და 813,755 ათასი ლარი განთავსებული იყო საერთაშორისო აღიარებული ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (ეგთო) ექვს კომერციულ და ცენტრალურ ბანკში მიმდინარე ანგარიშებსა და ოთხმოცდაათ დღემდე დაფარვის ვადის მქონე დეპოზიტებზე. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ფინანსური ინსტიტუტების ოთხმოცდაათ დღემდე დაფარვის ვადის მქონე დეპოზიტებზე წლიური საპროცენტო განაკვეთის დიაპაზონი შეადგენდა შესაბამისად 0.06-2.6 % და 0.05-2.42 %. 8.

მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ მოიცავს: 31 დეკემბერი, 2014

31 დეკემბერი, 2013

მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში დეპოზიტები

სულ მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში

690,000

370,200

22,500

30,000

712,500

400,200

მოთხოვნები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ რეფინანსირების სესხები ერთდღიანი სესხი სულ მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ დენომინირებული ეროვნული ვალუტაში

2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ფინანსური ინსტიტუტების ოთხმოცდაათ დღეზე მეტი ვადის მქონე დეპოზიტებზე წლიური საპროცენტო განაკვეთი შეადგენდა ნულ პროცენტს. რეფინანსირების სესხები წარმოადგენს ბანკის მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტებს, რომლებიც გაიცემა საქართველოს კომერციულ ბანკებზე ლიკვიდობის მიზნებით და გააჩნია 7 დღიანი ვადიანობა. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკს გააჩნდა რეფინანსირების სესხები გაცემული სამ რეზიდენტ კომერციულ ბანკზე 618,271 ათასი ლარის ოდენობით, 4.05-5.5 წლიური საპროცენტო განაკვეთის დიაპაზონით და ორ რეზიდენტ კომერციულ ბანკზე და 330,179 ლარის ოდენობით, 3.75-4.75 წლიური საპროცენტო განაკვეთის დიაპაზონით შესაბამისად. გირაო და სხვა სასესხო უზრუნველყოფა სესხის უზრუნველყოფის ტიპი და კრიტერიუმები თითოეული უზრუნველყოფის ტიპისთვის განისაზღვრება ბანკის საბჭოს მიერ. უზრუნველყოფად მიღებული აქტივებია ა) საქართველოს მთავრობისა და ბანკის მიერ გამოშვებული სავალო ფასიანი ქაღალდები დენომინირებული ლარში, ბ) საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტების მიერ გამოშვებული სავალო ფასიანი ქაღალდები

206 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) დენომინირებული ლარში; გ) რეზიდენტი და არა რეზიდენტი იურიდიული პირების მიერ გამოშვებული სავალო ფასიანი ქაღალდები საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ბაზრის კანონმდებლობასთან შესაბამისობით გ) კომერციული ბანკებისგან სესხის აქტივების მოთხოვნა. ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი პერიოდულად განსაზღვრავს უზრუნველყოფის თითოეული სახეობის დასაკავებელ თანხას. კანონით განსაზღვრულ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, ბანკის საბჭო უფლებამოსილია უზრუნველყოფის გარეშე გასცეს ბოლო ინსტანციის სესხი. კანონის თანახმად საქართველოს ეროვნულ ბანკს გააჩნია მსესხებლის აქტივების დაყადაღების პირველადი უფლება. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტებისგან უზრუნველყოფად მიღებული ფინანსური აქტივების სახეობები და რეალური ღირებულებები მოცემულია ქვემოთ: 31 დეკემბერი, 2014 სახელმწიფო სავალო ფასიანი ქაღალდები (სახაზინო ვალდებულებები/ობლიგაციები) ბანკის მიერ გამოშვებული სავალო ფასიანი ქაღალდები (სადეპოზიტო სერტიფიკატები) კომერციულ ბანკებიის სასესხო პორტფელი EBRD ის მიერ ლარში გამოშვებული ობლიგაციები

31 დეკემბერი, 2013

508,697

247,651

144,520

159,711

101,372 25,000 779,589

27,007 434,369

ბანკი ახორციელებს უზრუნველყოფის ღირებულების მონიტორინგს, ითხოვს დამატებით უზრუნველყოფას არსებული ხელშეკრულების ფარგლებში, და ასევე ახდენა უზრუნველყოფის ღირებულების მონიტორინგს სესხის გაუფასურებისთვის ადეკვატურობის შემოწმებისას. 9.

ნაშთები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის („სსფ“) მიმართ. ნაშთები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (“სსფ”) მიმართ მოიცავს: 31 დეკემბერი, 2014 აქტივები: SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში ვალდებულებები: საერთაშორისო სავალუტო ფონის მიმდინარე ანგარიშები მიმდინარე ანგარიში # 1 მიმდინარე ანგარიში # 2 საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრები “სთენდ-ბაი” შეთანხმება (SBA) სიღარიბის დაძლევა და ეკონომიკური ზრდა (PRGF) ზოგადი SDR-ის სახსრების განაწილება სპეციალური SDR-ის სახსრების განაწილება

სულ ვალდებულებები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ გარე-საბალანსო ნაშთები: საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრების უზრუნველსაყოფად ფლობილი ფასიანი ქაღალდები

31 დეკემბერი, 2013

388,675

385,345

1,031 27 1,058

936 25 961

78,822 300,841 87,768 467,431

72,805 126,414 297,976 87,025 584,220

468,489

585,181

412,463

373,445

(732,026)

(835,225)

207 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში SDR-ის ანგარიში წარმოადგენს ბანკის მიმდინარე ანგარიშს საერთაშორისო სავალუტო ფონდში, რომელიც გამოიყენება სესხებთან დაკავშირებული ოპერაციებისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან ანგარიშსწორებისათვის. SDR -ის ანგარიში ძირითადად შეადგენს საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან ხელშეკრულების თანახმად მიღებულ SDR სახსრების ზოგად და სპეციალურ განაწილებას. SDR-ის ანგარიშზე დარიცხული პროცენტის გაანგარიშება ხდება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ ყოველკვირეულად დადგენილი განაკვეთით, რომელიც ეფუძნება ძირითად ფულად ბაზრებზე არსებულ მოკლევადიან საბაზრო განაკვეთებს. 2014 და 2013 წლების განმავლობაში საშუალო წლიურმა საპროცენტო განაკვეთმა შესაბამისად შეადგინა 0.03 %- 0.13 % და 0.06 %-0.13 %. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმდინარე ანგარიშები ბანკს მოეთხოვება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ორი ანგარიშის ფლობა: მიმდინარე ანგარიში #1 და მიმდინარე ანგარიში #2. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ანგარიში #1 გამოიყენება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ საოპერაციო ანგარიშსწორებისათვის, ხოლო მიმდინარე ანგარიში #2 განკუთვნილია საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ ლარში წარმოშობილი საოპერაციო ხარჯების დასაფარად. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრები საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრები წარმოადგენს 0.5 % წლიური საპროცენტო განაკვეთის მქონე ათ წლიან PRGF სესხს 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით საბალანსო ღირებულებით 78,822 ათასი ლარი (2013: 126,414 ათასი ლარი), რომელიც მიღებულ იქნა სიღარიბის დაძლევისა და მაკროეკონომიკური სტაბილურობის ხელშეწყობისათვის. PRGF-ECF (“Extended Credit Facility”) ტრასტი სახსრებს ცენტრალური ბანკებისაგან, სამთავრობო და სხვა ოფიციალური დაწესებულებებისგან სესხულობს ძირითადად საბაზრო საპროცენტო განაკვეთით და გასცემს PRGF-ზე უფლების მქონე ქვეყნებზე. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სხვა სახსრებისათვის ამგვარი ტრასტი არ არსებობს. 2014 წლის 10 დეკემბერს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის საბჭომ 2016 წლის 31 დეკემბრამდე გადაავადა 2010 წლის 7 იანვარს შემოღებული პროცენტის გაუქმება PRGF სესხზე. დაგეგმილი საპროცენტო ხარჯი 2017 და 2018 წლებისთვის განისაზღვრა როგორც 0%. 2016 წლის ბოლოს საერთაშორისო სავალუტო ფონდი გადახედავს საპროცენტო განაკვეთებს PRGF-ECF სახსრებისთვის და ამ თარიღიდან ყოველ ორ წელიწადში განიხილავს მათ. PRGF-ECF სესხი სრულად გადახდილი იქნება 2017 წელს. ხუთ წლიანი საწყისი დაფარვის ვადისა და ცვალებადი საპროცენტო განაკვეთის მქონე SBA სახსრები სრულად დაიფარა 2014 წელს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრები მთლიანად დენომინირებულია SDRში. SDR სახსრების განაწილება SDR სახსრების განაწილება წარმოადგენს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ უზრუნველყოფის გარეშე, საპროცენტო განაკვეთის მქონე SDR სახსრების განაწილებას ზოგადი და სპეციალური სახსრების სახით. სახსრების ზოგადი განაწილება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიერ ხელშეკრულების თანახმად ხორციელდება SDR განყოფილების ყველა წევრისათვის კვოტის პროპორციულად. 2009 წლის 10 აგვისტოთი დათარიღებული საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ხელშეკრულების მეოთხე ცვლილება, რომელიც განსაზღვრავს SDR სახსრების სპეციალურ, ერთჯერად განაწილებას, უკავშირდება გლობალური ლიკვიდობის ხელშეწყობას.

208 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 2009 წლის 9 სექტემბრის ცვლილების თანახმად სახსრების სპეციალური განაწილება შეეხო საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წევრებს, მათ შორის საქართველოს. წევრები და განსაზღვრული მფლობელები უფლებამოსილნი არიან SDR სახსრები გამოიყენონ საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან ოპერაციების განსახორციელებლად. ბანკი სახსრების განაწილებას მიიჩნევს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წინაშე უცხოურ ვალუტაში არსებულ ვალდებულებად. საქართველო, როგორც საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წევრი და სახსრების მიმღები ქვეყანა, ვალდებულია საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წინაშე იმ თანხით, რომელიც უტოლდება მასზე განაწილებულ წმინდა აკუმულირებულ სახსრებს და ნებისმიერ სხვა თანხას, რომელიც ექვემდებარება გადახდას წევრობის შეწყვეტის, ან საერთაშორისო სავალუტო ფონდის SDR განყოფილების გაუქმების შემთხვევაში. SDR სახსრების განაწილების საპროცენტო განაკვეთის დიაპაზონი 2014 და 2013 წლებში შესაბამისად შეადგენდა წლიურ 0.03 % -0.13 % და 0.06 %-0.13%. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტა 150,300 ათასი SDR, წარმოადგენს საქართველოს საწევრო შენატანს საერთაშორისო სავალუტო ფონდში, რომელსაც არ ერიცხება საპროცენტო განაკვეთი. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრების უზრუნველსაყოფად ფლობილი ფასიანი ქაღალდები ფასიანი ქაღალდი შედგება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტის უზრუნველსაყოფად ფლობილი 412,463 ათასი ლარისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან მიღებული სახსრების უზრუნველსაყოფად ფლობილი 319,563 ათასი ლარისაგან. ფასიანი ქაღალდი საქართველოს მთავრობის მიერ გამოშვებულ იქნა 1992 წელს საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კვოტასთან მიმართებაში უზრუნველყოფის სახით არსებული ფასიანი ქაღალდი მოიცავს საერთაშორისო სავალუტო ფონდისგან საქართველოს მთავრობისა და ბანკის მიერ მიღებული სახსრების მთლიან ნომინალურ ღირებულებას. ფასიანი ქაღალდის ნომინალური ღირებულება იცვლება ყოველწლიური გადაფასებისას და ბანკის მიერ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის საერთო რესურსების ანგარიშიდან სახსრების მიღებისას. ფასიან ქაღალდს ბანკი ფლობს შენახვის მიზნით, შედეგად მისი აღრიცხვა ხდება გარე-საბალანსო ანგარიშზე და წარმოდგენილია ნომინალური ღირებულებით.

209 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 10.

წარმოებული ფინანსური აქტივები

ფიუჩერსის მარჟა

საპროცენტო განაკვეთის ფიუჩერსი საპროცენტო განაკვეთის ფიუჩერსთან დაკავშირებული აქტივი საპროცენტო განაკვეთისფიუჩერსთან დაკავშირებული ვალდებულება წმინდა პოზიცია ფიუჩერსზე სულ წარმოებული ფინანსური აქტივები

31 დეკემბერი 2014 2,960

31 დეკემბერი 2013 600

საბალანსო ღირებულება 31 დეკემბერი 2014

წარმოდგნეთი საბალანსო ღირებულება ღირებულება 31 დეკემბერი, 2014 31 დეკემბერი 2013

წარმოდგნეთი ღირებულება 31 დეკემბერი 2013

348,365

177,103

(134)

(1,531,879)

(23)

(612,053)

(125)

(1,183,514)

(434,950)

2,835

(1,183,514)

669

(434,950)

თავდაპირველად, წარმოებული ინსტრუმენტები ხშირად მოიცავენ მხოლოდ დაპირებების ურთიერთგაცვლას ანაზღაურების მცირე გადაცემით ან ყოველგვარი გადაცემის გარეშე. თუმცა, აღნიშნული ინსტრუმენტები ხშირად მოიცავენ მაღალი ხარისხის ბერკეტებს და ცვალებადნი არინ. აქტივის ღირებულებაში, განაკვეთში ან ინდექსში შედარებით მცირე მოძრაობას შესაძლოა ჰქონდეს მნიშვნელოვანი გავლენა ბანკის მოგებაზე ან ზარალზე. ფიუჩერსული ხელშეკრულებები წარმოადგენენ სახელშეკრულებო შეთანხმებებს გარკვეული ფინანსური ინსტრუმენტის გარკვეული ფასით და სამომავლო თარიღით ყიდვაზე ან გაყიდვაზე. ფიუჩერსული ხელშეკრულებები სრულდება სტანდარტიზებულ თანხებით რეგულარული გაცვლების საფუძველზე და ექვემდებარება ყოველდღიური ფულადი ზღვარის მოთხოვნებს. ფიუჩერსულ ხელშეკრულებებთან დაკავშირებული საკრედიტო რისკი მინიმალურად განიხილება, ვინაიდან გაცვლის ფულადი ზღვარის მოთხოვნები უზრუნველყოფენ იმას, რომ აღნიშნული ხელშეკრულებები შესრულდება და ანგარიშსწორება განხორციელდება ნეტო საფუძველზე. ბანკი ვაჭრობს ევროდოლარის ფიუჩერსებით 2012 წლის მარტიდან, აქტიური პორტფელის მართვის ფარგლებში. აღნიშნული ფინანსური ინსტრუმენტი კოტირებულია ჩიკაგოს სასაქონლო ბირჟაზე და ჩიკაგოს ვაჭრობის საბჭოზე. ევროდოლარის ფიუჩერსები ყველაზე ლიკვიდურია. თითოეული ევროდოლარის ხელშეკრულების საფუძველია 3-თვიანი ევროდოლარის ვადიანი ანაბარი, რომლის პირობითი თანხაა 1 მილიონი აშშ დოლარი. ევროდოლარის ფიუჩერსებით ვაჭრობისას ბანკი უპირისპირდება მხოლოდ “საკლირინგო სახლს” საკრედიტო რისკს, სადაც ხდება ევროდოლარის ფიუჩერსების ყიდვისა და გაყიდვის ურთიერთგადაფარვა. ბანკი პოზიციებს ევროდოლარებში ჰეჯირების მიზნებისათვის იკავებს აშშ-ს სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ან “სპრედ” პროდუქტების (სააგენტოს და სუპრანაციონალური ფასიანი ქაღალდები) ყიდვის/გაყიდვის მეშვეობით და საპირისპირო პოზიციების შეყვანით ევროდოლარის ფიუჩერსების შესაბამის თანხაში. ასეთი სტრატეგიის მთავარი მიზანია პორტფელის საპროცენტო განაკვეთის რისკისადმი მიდრეკილების შემცირება და აზრის გამოხატვა საკრედიტო სპრედზე. ბანკის პორტფელში არსებული ევროდოლარის ფიუჩერსები არ არის გამიზნული სავაჭრო მიზნებისათვის, ანუ ბანკი არ აპირებს მოგების მოპოვებას მათ ფასებში ხელსაყრელი მოძრაობებიდან.

210 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 11.

სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები მოიცავს:

მსოფლიო ბანკის მიერ სამართავი სახსრები RAMP*-ის პროგრამის ფარგლებში სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები: US Treasury Notes French Treasury Bills Bundesrepublik Deutschland Government of the Netherlands Kingdom of Denmark Kingdom of Belgium Republic of Austria სუპრანაციონალური ფასიანი ქაღალდები European Financial Stability Facility, Luxembourg European Investment Bank, Luxembourg სააგენტოს ფასიანი ქაღალდები: Kreditanstalt fuer Wiederaufbau Svensk Exportkredit AB Kommunalbanken AS, OSLO Bank Nederlandse Gemeenten Neder Waterschapsbank, Hague Erste Abwicklungsanstalt Caisse Des Depots et Consignations FMS Wertmanagement Province of Quebec Canada Nederlandse Financierings-Maatschappij voor Ontwikkelingslanden NV, Hague Municipality Finance PLC Kommuninvest I Sverige AB, Orebro NRW Bank, Duesseldorf Federal National Mortgage Association, Washington Kommunekredit Kommunalbanken AS Province of Ontario Federal Home Loan Japan Bank for International Cooperation Federal Home Loan Bank

სულ - მსოფლიო ბანკის მიერ სამართავი სახსრები RAMP*-ის პროგრამის ფარგლებში BIS**-ის მიერ სამართავი სახსრები BISIP_K სულ სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები

31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

119,478 91,329 31,917 27,284 2,304 2,277 274,589

99,411 120,574 39,316 18,313 11,943 17,516 307,073

4,563 1,105 5,668

39,767 15,475 8,503 8,317 8,153 6,352 5,611 5,592 5,397

39,277 16,060 1,737 3,044 5,923 3,458 12,121 -

4,483

3,729 3,727 1,871 1,868 1,864 120,709

5,237 1,738 6,081 3,518 3,473 3,437 1,739 106,843

400,966

413,916

93,105 494,071

413,916

211 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) * RAMP პროგრამის ფარგლებში სამართავი სახსრები წარმოადგენს რეზერვების ნაწილის სამართავად გადაცემას მსოფლიო ბანკის ხაზინაზე (გარე მენეჯერი), რომელიც სპეციალიზებულია პორტფელის მართვაზე. გარეა მენეჯერისათვის სამართავად სახსრების გადაცემის მთავარ მიზანს წარმოადგენს ბანკის მიერ გამოცდილებისა და საკონსულტაციო მომსახურების მიღება. მენეჯერი კონტრაქტის საფუძველზე იღებს მართვის გასამრჯელოს, რომელიც გამოითვლება გადაცემული სახსრების ნეტო აქტივების ღირებულების საფუძველზე. გარე მენეჯერის პორტფელში არსებული აქტივები ბანკის სახელზეა, გლობალური მეურვის („ქასთოდიანის’) პასუხისმგებლობის ქვეშ, შერჩეული სავაჭრო ფასიანი ქაღალდების ინვესტირებისა და რეინვესტირების მიზნით. ბანკს შეუძლია, დროდადრო, შეატყობინოს გარე მენეჯერს, საინვესტიციო თანხის დამატებების ან შემცირების შესახებ ** საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკისთვის სამართავად გადაცემული სახსრები წარმოადგენს ბანკის მიერ ინვესტიციის განთავსებას საინვესტიციო კალათაში („Pool“-ში) (BISIP K), რომელიც თავის მხრივ წარმოადგენს ცენტრალური ბანკების საერთაშორისო რეზერვების ინვესტიციების სამართავად არსებულ ფონდს და რომლის მთავარი მიზანიცააა ბანკისთვის გამოცდილების გაზიარება და საკონსულტაციო მომსახურების გაწევა. ფონდში ქვოტის მფლობელებმა შესაძლოა მოითხოვონ საკუთარი ინვესტიციის გამოტანა ნაწილობრივ ან სრულად ნებისმიერ დროს. ქვემოთ ცხრილში მოცემულია სავაჭრო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო (კუპონური) განაკვეთები და დაფარვის ვადები: 2014 წლის 31 დეკემბერი წლიური საპროცენტო განაკვეთი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები

2013 წლის 31 დეკემბერი

დაფარვის ვადა

წლიური საპროცენტო განაკვეთი

დაფარვის ვადა

0.125%-4%

2015 - 2019

0.04%-4.3%

2014-2018

სუპრანაციონალური ფასიანი ქაღალდები

0.25%-1.625%

2015 - 2017

სააგენტოს ფასიანი ქაღალდები

0.05%-3.625%

2015 - 2019

0.166%-4.1%

2014-2018

ფინანსური აქტივები რეალური ღირებულებით მოგება ან ზარალში არ არის გაუფასურებული ან ვადაგადაცილებული.

212 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 12.

გასაყიდად არსებული ინვესტიციები გასაყიდად არსებული ინვესტიციები დენომინარებული უცხოურ ვალუტაში: სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები US Treasury Notes Australia Government Bond Canada Government Bond German Government Bond France Treasury Note Sweden Government Bond Netherlands Government Bond Austria Government Bond Finland Government Bond Luxembourg Government Bond Australian Treasury Bills სუპრანაციონალური ფასიანი ქაღალდები Inter-American Development Bank Asian Development Bank IBRD World Bank European Investment Bank European Stability Mechanism Nordic Investment Bank Council of Europe Development Bank European Financial Stability Facility EUROFIMA, Basel International Finance Corporation European Union სააგენტოს ფასიანი ქაღალდები Kreditanstalt fuer Wiederaufbau, Frankfurt Kommuninvest I Sverige AB, Orebro NRW Bank, Duesseldorf Neder Waterschapsbank, Hague Bank Nederlandse Gemeenten, Den Haag –Netherlands Province of Ontario Canada, Toronto Kommunalbanken AS, Oslo Landeskreditbank Baden-Wuerttemberg Foerderbank Oesterreichische Kontrollbank AG, Vienna Landwirtschaftliche Rentenbank, Frankfurt Kommunekredit, Copenhagen Svensk Exportkredit AB, Stocholm Federal Home Loan Mortgage Corporation, Washington Federal National Mortgage Association, Washington Federal Home Loan, Washington Export Development Canada, Ottawa სულ გასაყიდად არსებული ინვესტიციები დენომინირებულ უცხოურ ვალუტაში სავაჭრო სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში სახელმწიფო სავალო ფასიანი ქაღალდები საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები სულ გასაყიდად არსებული ინვესტიციები დენომინირებულ უცხოურ ვალუტაში

31 დეკემბერი, 2014

31 დეკემბერი, 2013

1,345,437 283,341 110,131 86,380 83,299 37,315 15,866 3,837 2,394 1,968,000

1,311,239 109,017 69,388 135,031 19,386 40,093 3,746 30,548 4,614 1,723,062

32,760 26,694 18,834 18,180 11,327 6,261 3,920 117,976

20,117 8,679 81,160 64,981 93,127 15,759 6,236 51,087 46,403 37,030 22,160 446,739

67,633 57,241 39,954 35,156 33,275 24,560 18,807 18,651 17,078 10,819 9,400 3,741 336,315

87,891 71,165 14,464 19,153 22,014 20,129 33,027 43,795 8,738 4,505 12,181 22,048 33,876 8,734 8,697 8,623 419,040

2,422,291

2,588,841

31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

80,776

42,735

80,776

42,735

213 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) გასაყიდად არსებული ინვესტიციების საპროცენტო (კუპონური) განაკვეთები და დაფარვის ვადები იხილეთ ქვემოთ ცხრილში: 31 დეკემბერი 2014 დენომინირებული წლიური საპროც. უცხოურ ვალუტაში: განაკვეთი დაფარვის ვადა სახელმწიფო სავალო 0.25%-6.25% 2015 – 2019 ფასიანი ქაღალდები სუპრანაციონალური სავალო ფასიანი 0.5%-6% 2015 – 2018 ქაღალდები სააგენტოს სავალო ფასიანი 0.375%-6% 2015 – 2016 ქაღალდები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში: სახელმწიფო სავალო 7.3%-8.5% 2015-2019 ფასიანი ქაღალდები

31 დეკემბერი 2013 წლიური საპროც. განაკვეთი დაფარვის ვადა 0.125%-6.25%

2014 – 2016

0.375%-6%

2015 – 2016

0.25%-6%

2014 – 2018

8.5%

2015-2018

გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივები არ არის ვადაგადაცილებული ან გაუფასურებული. 13.

დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები 31 დეკემბერი 2014 საბალანსო ნომინალური ღირებულება ღირებულება საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები სულ დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტივიები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში

31 დეკემბერი 2013 საბალანსო ნომინალური ღირებულება ღირებულება

442,094

440,846

482,207

480,846

442,094

440,846

482,207

480,846

დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციების საპროცენტო (კუპონური) განაკვეთები და დაფარვის ვადები იხილეთ ქვემოთ ცხრილში: 31 დეკემბერი 2014

საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები

წლიური საპროცენტო განაკვეთი 6%

31 დეკემბერი 2013

დაფარვის ვადა

წლიური საპროცენტო განაკვეთი.

დაფარვის ვადა

2015-2025

2014-2025

საქართველოს მთავრობის ობლიგაციები ეროვნულ ვალუტაში წარმოადგენს საქართველოს მთავრობასა და ბანკს შორის 2006 წლის მარტში გაფორმებული ხელშეკრულების თანახმად სამთავრობო სესხის სავალო ფასიან ქაღალდებად გარდაქმნის შედეგად საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ გამოშვებულ ფიქსირებული საპროცენტო განაკვეთის მქონე ფასიან ქაღალდებს. საქართველოს მთავრობის ობლიგაციების გადახდა ხდება გასაყიდად არსებული ფინანსური ინსტრუმენტების გამოშვების გზით 40,000 ათასი ლარის ოდენობით ყოველწლიურად დაფარვის ვადამდე. საპროცენტო განაკვეთი ექვემდებარება ყოველწლიურ გადახედვას არსებული საბაზრო განაკვეთების გათვალისწინებით. დაფარვის ვადამდე ფლობილი აქტივები არ არის ვადაგადაცილებული ან გაუფასურებული.

214 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 14.

საინვესტიციო ქონება 31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

2,618

გადატანა გასაყიდად გამიზნულ აქტივებში

(401)

31 დეკემბერის მდგომარეობით

2,217

2,618

ცვეთის დარიცხვა

(44)

31 დეკემბერის მდგომარეობით

(44)

2,173

2,618

თვითღირებულება 1 იანვარის მდგომარეობით გადატანა გასაყიდად გამიზნული აქტივებიდან

დაგროვილი ცვეთა 1 იანვარის მდგომარეობით

წმინდა საბალანსო ღირებულება:

საინვესტიციო ქონება მოიცავს უზურფრუქტის ხელშეკრულების საფუძველზე სახელმწიფო სააგენტოს მიერ გამოყენებულ შენობა-ნაგებობებს, ჯერ განუსაზღვრელი გამოყენების ფუნქციით. შენობა ფლობილია კაპიტალის ღირებულების ზრდის მიზნით. საინვესტიციო ქონების გადმოტანა მოხდა გასაყიდად გამიზნული აქტივებიდან 2013 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, რადგან არ იყო მოსალოდნელი მათი რეალიზაცია აღნიშნული თარიღიდან 12 თვის განმავლობაში. 2014 წლის განმავლობაში, 401 ათასი ლარის ღირებულების მიწა გადავიდა საინვესტიციო ქონებიდან გასაყიდად გამიზნულ აქტივებში (შენიშვნა 15). 15.

გასაყიდად გამიზნული აქტივები 31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

საწყისი ნაშთი

2,818

ძირითადი საშუალებად რეკლასიფიკაცია

(209)

საინვესტიციო ქონებად რეკლასიფიკაცია

(2,618)

შეფასების ეფექტი

ძირითადი საშუალებიდან გადმოტანა

საინვესტიციო ქონებიდან გადმოტანა

401

საბოლოო ბალანსი

415

215 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 16.

ძირითადი საშუალებები

მიწა და შენობანაგებობები

კომპიუტერები, საოფისე მოწყობილობა და ავეჯი

სატრანსპორტო საშუალებები და სხვა

სულ

თვითღირებულებით: 1 იანვარი 2013

71,058

6,554

13,985

91,597

174

141

2,210

2,525

(15,383)

(1,563)

(4,644)

(21,590)

(4,305)

353

3,952

209

51,753

5,485

15,503

72,741

შესყიდვა

2,021

2,036

გასვლა

(283)

(318)

(601)

გადატანა გასაყიდად გამიზნულ აქტივებში (შენიშვნა 15)

(14)

51,755

7,223

15,184

74,162

1 იანვარი 2013

(3,926)

(3,145)

(9,754)

(16,825)

ცვეთის დარიცხვა

(1,330)

(883)

(2,421)

(4,634)

4,170

1,379

4,503

10,052

31 დეკემბერი 2013

(1,086)

(2,649)

(7,672)

(11,407)

ცვეთის დარიცხვა

(1,032)

(1,123)

(2,609)

(4,764)

273

283

556

(2,118)

(3,499)

(9,998)

(15,615)

31 დეკემბერი 2014

49,637

3,724

5,186

58,547

31 დეკემბერი 2013

50,667

2,836

7,831

61,334

შესყიდვა გასვლა გადატანა გადმოტანა გასაყიდად გამიზნულ აქტივებში (შენიშვნა 15) 31 დეკემბერი 2013

31 დეკემბერი 2014 დაგროვილი ცვეთა:

გასვლა

გასვლა 31 დეკემბერი 2014 წმინდა საბალანსო ღირებულება:

216 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 17.

არამატერიალური აქტივები პროგრამული უზრუნველყოფა

სულ

6,920 313 (385)

32 33 -

6,952 346 (385)

31 დეკემბერი 2013

6,848

6,913

195

269

6,922

260

7,182

დაგროვილი ამორტიზაცია: 1 იანვარი 2013 წლის დარიცხვა გასვლის შედეგად ელიმინირებული

(2,318) (1,320) 385

(9) (11) -

(2,327) (1,331) 385

31 დეკემბერი 2013

(3,253)

(20)

(3,273)

წლის დარიცხვა

(1,359)

(36)

(1,395)

31 დეკემბერი 2014

(4,612)

(56)

(4,668)

წმინდა საბალანსო ღირებულება 31 დეკემბერი 2014

2,310

204

2,514

31 დეკემბერი 2013

3,595

3,640

შესყიდვა 31 დეკემბერი 2014

18.

ლიცენზიები

თვითღირებულებით: 1 იანვარი 2013 შესყიდვა გასვლა

სხვა აქტივები და ვალდებულებები 31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

სხვა აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში: წინასწარი გადახდები სხვა მოთხოვნები

762 4

სულ სხვა აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში

766

სხვა აქტივების გაუფასურების რეზერვი

3,117 1,009 422 92 125 4,765 (663)

3,836 1,341 410 840 940 7,367 (637)

სულ სხვა აქტივები ეროვნული ვალუტით

4,102

6,730

სხვა აქტივები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში: სამახსოვრო ოქროს მონეტები თანამშრომლებზე გაცემული სესხები სასაქონლო-მატერიალური მარაგები წინასწარი გადახდები სხვა მოთხოვნები

2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარებობით სხვა ფინანსური აქტივები შესაბამისად შეადგენს 471 და 2,410 ათას ლარს.

217 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) სხვა აქტივების დანაკარგების გაუფასურების რეზერვის მოძრაობა მოიცავს: სხვა აქტივების გაუფასურების რეზერვი 1 იანვარი 2013

(1,148)

წინდა გაუფასურების უკუაღდგენა

275

აქტივების ჩამოწერა

236

31 დეკემბერი 2013

(637)

წმინდა გაუფასურების ხარჯი

(74)

აქტივების ჩამოწერა

31 დეკემბერი 2014

(663)

სხვა აქტივების გაუფასურების რეზერვი წარმოადგენს თანამშრომლებზე გაცემული სესხების გაუფასურების დანაკარგის რეზერვს. ბანკის თანამშრომელს აქვთ ბანკში მუშაობის განმავლობაში ბანკიდან სესხის აღების უფლება. თანამშრომლის ბანკიდან წასვლის შედეგად, გაცემულ სესხზე იქმნება 100%-იანი რეზერვი. ჩამოწერა ხდება ბანკის ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილების მიხედვით. სხვა ვალდებულებები მოიცავს:

სხვა ვალდებულებები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში: ვალდებულებები მომწოდებლების მიმართ მთლიანი სხვა ვალდებულებები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში. სხვა ვალდებულებები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში: ვალდებულებები მომწოდებლების მიმართ გადავადებული შემოსავლები ვალდებულება რეალიზებულ ბანკნოტებსა და მონეტებზე საპენსიო სქემის ვალდებულებები სხვა ვალდებულებები მთლიანი სხვა ვალდებულებები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში მთლიანი სხვა ვალდებულებები

31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

617

797

617

797

5,779 1,719

5,906 2,841

1,439

1,398

304 321

411 234

9,562

10,790

10,179

11,587

2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით სხვა ფინანსური ვალდებულებები შესაბამისად შეადგენს 8,402 და 8,746 ათას ლარს. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით, ბანკს არ გააჩნია აქტიური საპენსიო შეთანხმებები ან მნიშვნელოვანი შრომითი საქმიანობის შემდგომი გასამრჯელოები. 2014 წლისა და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკს გააჩნია საპენსიო სქემის ვალდებულებები შესაბამისად 304 და 411 ათასი ლარის ოდენობით, რაც წარმოადგენს ვალდებულებას საპენსიო 39

218 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) სქემის მიხედვით. საპენსიო სქემა გაუქმდა 2009 წლის 29 მაისს, რომლის მიხედვითაც ბანკი აგროვებდა თანხებს თანამშრომლებისგან და საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ წინასწარ შეთანხმებული გრაფიკის მიხედვით თანამშრომელს უხდიდა დაგროვებულ თანხას. 19.

ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ მოიცავს:

ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტების მიხედვით საკორესპონდენტო ანგარიშები ეროვნულ ვალუტაში ერთდღიანი დეპოზიტები ეროვნულ ვალუტაში მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები ეროვნულ ვალუტაში სულ ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტების მიხედვით ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ, სხვა საკორესპონდენტო ანგარიშები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში მთლიანი სხვა ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ,

31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

480,334 231,923

213,463 289,499

1,154,372

992,621

1,866,629

1,495,583

172,276

141,947

172,276

141,947

2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ ვალდებულებებში შედის 1,275,989 ათასი ლარის და 1,024,538 ათასი ლარის ოდენობის სამი უმსხვილესი რეზიდენტი კომერციული ბანკის ნაშთები, რომლებიც აღემატება ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ მთლიანი ვალდებულების 62.57 პროცენტს. რეზიდენტ კომერციულ ბანკებს მოეთხოვებათ საქართველოს ეროვნულ ბანკში განათავსონ მინიმალური სარეზერვო ნაშთები. 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით სავალდებულო რეზერვები წარმოადგენს რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიერ ეროვნულ ვალუტაში დენომინირებული მოზიდული სახსრების 10 პროცენტს და უცხოურ ვალუტაში დენომინირებული მოზიდული სახსრების 15 პროცენტს. უცხოური ვალუტის ვალდებულებების შემთხვევაში დარჩენილი ხანდაზმულობით 1-2 წელი მინიმალური სარეზერვო ნაშთები შეადგენს 5 პროცენტს. სავალდებულო რეზერვებზე 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით წლიური საპროცენტო განაკვეთი ლარში დენომინირებულ მინიმალურ სარეზერვო მოთხოვნებზე შესაბამისად შეადგენს 4.00 და 3.75 პროცენტს, ხოლო აშშ დოლარში და ევროში დენომინირებულ მინიმალურ სარეზერვო მოთხოვნებზე 0 პროცენტს. ეროვნულ ვალუტაში დენომინირებული მოზიდული სახსრები რომელთა დარჩენილი დაფარვის ვადა აღემატება ერთ წელს და უცხოურ ვალუტაში დენომირებული მოზიდული სახსრები რომელთა დარჩენილი დაფარვის ვადა აღემატება 2 წელს, არიან განთავისუფლებული სავალდებულო რეზერვის მოთხოვნისაგან.

219 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 20.

ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ 31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

187,948

146,834

407,787

341,443

595,735

488,335

ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ: მიმდინარე ანგარიშები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში მიმდინარე ანგარიშები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში შეზღუდული დეპოზიტები აკრედიტივების დასაფარად

სულ ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ

21.

მიმოქცევაში გაშვებული ფული მიმოქცევაში გაშვებული ფული წარმოადგენს ბანკის მიერ გამოშვებულ საქართველოს ეროვნულ ვალუტას. 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის დასრულებული წლისათვის მოძრაობა წლის განმავლობაში არის შემდეგი 31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

ბალანსი 1 იანვარის მდგომარეობით

2,351,552

1,918,059

მიმოქცევაში გაშვებული ბანკნოტები

4,325,732

4,033,807

72,855

77,483

(1,480)

(936)

(4,220,498)

(3,607,619)

(66,050)

(69,242)

2,462,111

2,351,552

31 დეკემბერი 2014

31 დეკემბერი 2013

1,046

1,135

მიმოქცევაში გაშვებული მონეტები გამოკლებული: ნაღდი ფული სალაროში ეროვნული ვალუტით მიმოქცევიდან ამოღებული ბანკნოტები მიმოქცევიდან ამოღებული მონეტები ბალანსი 31 დეკემბერის მდგომარეობით

22.

ვალდებულებები კლიენტების მიმართ ვალდებულებები კლიენტების მიმართ მოიცავს:

საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები

23.

გამოშვებული სავალო ფასიანი ქაღალდები წლიური საპროცენტო განაკვეთი სადეპოზიტო სერთიფიკატები 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით სადეპოზიტო სერთიფიკატები 2013 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით

4.12%-4.94% 3.84%-4.71%

დაფარვის ვადა 8 იანვარი-25 ივნისი 2015 9 იანვარი - 26 ივნისი 2014

ნომინალური ღირებულება

საბალანსო ღირებულება

505,000

500,688

690,000

684,635

220 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 24.

კაპიტალი კანონის შესაბამისად, ბანკის კაპიტალი შეიცავს ბანკის გამოშვებულ და მთლიანად გადახდილ კაპიტალსა და სარეზერვო ფონდს. საწესდებო კაპიტალი 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკის საწესდებო კაპიტალი სრულად არის შეტანილი და შეადგენს 15,000 ათას ლარს. კაპიტალის მართვა ბანკი განსაზღვრავს კაპიტალს როგორც საკუთარ კაპიტალს ფასს-ის თანახმად. ,,საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის საფუძველზე, დათარიღებული 2009 წლის 1 დეკემბრით (შემდგომში ,,კანონი.“) 24–ე მუხლის შესაბამისად ყოველი საფინანსო წლისათვის ეროვნული ბანკის წმინდა მოგება გამოიანგარიშება, როგორც წმინდა საოპერაციო მოგების ან ზარალის და გადაფასები შედეგად მიღებული არარეალიზებული წმინდა მოგების ან ზარალის ჯამი. წმინდა საოპერაციო მოგება ან ზარალი მიიღება საანგარიშგებო წლის შემოსავლის თანხიდან ძირითადი საქმიანობის წარმართვისათვის განკუთვნილი მიმდინარე ხარჯების გამოქვითვით. გაუნაწილებელი მოგება კანონის მოთხოვნებისა და საბჭოს მიერ დამტკიცების შესაბამისად, გადადის სხვადასხვა რეზერვებში. წლიური ანგარიშის ბანკის საბჭოს მიერ დამტკიცების შემდეგ საფინანსო წლის დარჩენილი წმინდა მოგება უნდა გადაირიცხოს საფინანსო საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ანგარიშზე ეროვნული ბანკის წლისდასრულებიდან 6 თვის ვადაში. სარეზერვო ფონდი ,,საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ” საქართველოს ორგანულ კანონში შეტანილი ცვლილების (მუხლი 25) თანახმად, ეროვნული ბანკის საერთო სარეზერვო ფონდმა უნდა შეადგინოს სარეზერვო ფულის (ბანკის მიერ მიმოქცევაში გაშვებული ნაღდი ფული ეროვნულ ვალუტაში და კომერციული ბანკების საკორესპონდენტო ანგარიშები ეროვნულ ვალუტაში) 15 პროცენტი. ეროვნული ბანკის საერთო სარეზერვო ფონდი იქმნება წლის რეალიზებული მოგებიდან, რომელიც წარმოადგენს წლის წმინდა მოგებას გადაფასებით გამოწვეული არარეალიზებული წმინდა მოგების გამოკლებით. საბჭო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება წმინდა მოგების დარჩენილი თანხით საერთო სარეზერვო ფონდის მოცულობის შესაბამისი ფინანსური წლის ბოლოს არსებული სარეზერვო ფულის ოდენობის 15 პროცენტზე ნაკლები ოდენობით შევსების შესახებ. საერთო სარეზერვო ფონდი გამოიყენება მხოლოდ ბანკის ზარალის საკომპენსაციოდ. ქვეყნის ფინანსური სისტემის სტაბილურობის შენარჩუნებისა და მდგრადი ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობის მიზნით, საბჭო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება სარეზერვო ფონდის განაწილებაზე. სარეზერვო ფონდის შექმნის შემდგომ, ბანკის რეალიზებული მოგების ნარჩენი ნაშთი უნდა გადაირიცხოს საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში. ეს რეზერვები არ ექვემდებრაება განაწილებას. 2014 ში ბანკმა გადაიტანა 10,373 ათასი ლარი სარეზერვო ფონდში ( 2013: ნული) უცხოური ვალუტის და სხვა გადაფასების რეზერვი კანონის 25(ა)-ე მუხლის თანახმად, უცხოური ვალუტის გადაფასებით გამოწვეული არარეალიზებული წმინდა მოგება მიემართება უცხოური ვალუტის გადაფასების რეზერვში და რეალური ღირებულებით აღრიცხული მოგება ან ზარალში ასახვით აქტივების საბაზრო ფასების ცვლილებების წმინდა არარეალიზებული მოგება სხვა გადაფასების შესაბამის სპეციალურ რეზერვში.

221 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 2014 წელს უცხოურივალუტის გადაფსებიდან წმინდა რეალიზებული მოგება 103,894 ათასი ლარის ოდენობით სრულად მიიმართა უცხოური ვალუტის გადაფასების რეზერვში, რადგან ბანკს ჰქონდა წმინდა საოპერაციო მოგება უცხოური ვალუტის გადაფასებიდან მიღებული მოგების გარდა. 2014 წელს, დამატებით, ბანკმა გადაიტანა 379 ათასი ლარი სხვა გადაფსების რეზერვში (2013: ნული). 2013 წელს უცხოური ვალუტის გადაფასებიდან მიღებული მთლიანი მოგებიდან 147,471 ათასი ლარიდან უცხოური ვალუტის გადაფასების რეზერვში გადატანილი იქნა წმინდა მოგება 121, 399 ათასი ლარი, ხოლო 26, 072 ათასი ლარით განხორციელდა საოპერაციო ზარალის კომპენსაცია. სპეციალური რეზერვები ურთიერთგადაფარვისთვის

გამოიყენება

მომავალში

შესაბამისი

ზარალის

ინვესტიციების

რეალური

გასაყიდად არსებული ინვესტიციების გადაფასების რეზერვი აღნიშნული რეზერვი წარმოადგენს ღირებულების ცვლილებას. 25.

გასაყიდად

არსებული

ვალდებულებები და პირობითი ვალდებულებები ბანკი თავისი ჩვეული საქმიანობის პროცესში არის მხარე ფინანსური ინსტრუმენტებისა რომელიც დაკავშირებულია გარესაბალანსო ვალდებულებებთან. ბანკი გარესაბალანსო ვალდებულებებთან მიმართებაში ხელმძღვანელობს რისკების მართვის იმავე პოლიტიკით, რომელსაც იყენებს საბალანსო ოპერაციებში. ვალდებულებები კაპიტალურ დანახარჯებზე 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკს არ გააჩნია ვალდებულებები კაპიტალურ დანახარჯებზე. საოპერაციო გარემო როგორც განვითარებად ბაზარს, საქართველოს არ გააჩნია მაღალგანვითარებული ინფრასტრუქტურა, რომელიც, როგორც წესი, ახასიათებს უფრო მომწიფებულ საბაზრო ეკონომიკას. ამიტომ, განსაკუთრებით მკვეთრმა ცვლილებებმა საოპერაციო გარემოში (გლობალური გარემოს ჩათვლით) შეიძლება იქონიოს ისეთი გავლენა ბანკის შედეგზე და ფინანსურ მდგომარეობაზე რომელიც ამჟამად ვერ განისაზღვრება ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, საქართველოს მთავრობამ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა, რამაც დადებითი გავლენა იქონია ქვეყნის საინვესტიციო გარემოზე. განსაკუთრებით აღსანიშნავია რეფორმები საბანკო, იურიდიულ, საგადასახადო, მარეგულირებელი სისტემის ეფექტიანობის გაზრდის მიმართულებით და ასევე სხვა და სხვა შეფასებების გაკეთება ენომიკის ლიკვიდუბისთვის და ეროვნული ვალუტის კურსის სტაბილიზაციისთვის. ყოველივე ამან ხელი შეუწყო მაკროეკონომიკურ სტაბილურობას, რეალური ზრდის მაღალ ტემპებს და უცხოური ინვესტიციების შემოდინებას. არსებული ტენდენცია იძლევა საფუძველს რომ ეკონომიკის ზრდა მთლიანობაში კვლავაც გაგრძელდება. საქართველოს ეკონომიკის სამომავლო განვითარება მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ზემოთხსენებულ რეფორმებზე და საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ მიღებული ფინანსური თუ ეკონომიკური ზომების ეფექტურობაზე.

222 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ხელმძღვანელობას სჯერა, რომ ყველა საჭირო შეფასებები არის დანერგილი რათა ხელი შეუწყოს ბანკის როლს მაკროეკონომიკური და ფინანსური სტაბილურობის შესანარჩუნებლად. ვალდებულებები საოპერაციო ლიზინგზე 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკს არ გააჩნდა არსებითი სალიზინგო ვალდებულებები. სასამართლო დავები ბანკის მიმდინარე სასამართლო პროცესებთან და საჩივრებთან მიმართებაში ხელმძღვანელობას მიაჩნია, რომ ამგვარი სასამართლო პროცესებიდან წარმოშობილი ვალდებულება, თუ ასეთს ადგილი ექნება, არ იქონიებს არსებით გავლენას ბანკის ფინანსურ მდგომარეობაზე ან მისი საქმიანობის შედეგებზე. ხელმძღვანელობის აზრით, არ არსებობს რაიმე არსებითი დაურიცხავი ზარალი, რომელიც შესაძლოა მომავალში მოხდეს და შესაბამისად ფინანსურ ანგარიშგებაში არ არის გათვალისწინებული დანაკარგების ანარიცხები. საკრედიტო და პირობითი ვალდებულებები 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით ბანკს არ გააჩნია რაიმე მატერიალური საკრედიტო და პირობითი ვალდებულებები. დაზღვევა სადაზღვეო ინდუსტრია საქართველოში განვითარების ეტაპზეა და მსოფლიოსთვის სხვადასხვა კუთხეში არსებული დაზღვევის მრავალი სახეობა, ზოგადად, ჯერ ხელმიუწვდომელია საქართველოსათვის. ბანკს არ გააჩნია საკუთარი ოპერაციების წყვეტის ან მესამე მხარის მიმართ ვალდებულების სრული დაზღვევა, გარემოზე მიყენებული ზიანისთვის, რომელიც წარმოიშვება ბანკის ოპერაციებისას დაშვებული შეცდომებით. სანამ ბანკი მოიპოვებს ადეკვატურ დაზღვევას, არსებობს იმის რისკი რომ კონკრეტული აქტივების დაკარგვა ან განადგურება გამოიწვევს უარყოფით ეფექტს ბანკის ოპერაციებსა და ფინანსურ პოზიციაზე. 26.

გარიგებები დაკავშირებულ მხარეებთან ბანკი, როგორც სახელმწიფო ორგანო, დაკავშირებულია საქართველოს მთავრობის ორგანოებთან. თავისი პოლიტიკის მიზნების მისაღწევად, ბანკი ინარჩუნებს სტრუქტურულ და ფუნქციურ დამოუკიდებლობას საქართველოს მთავრობისგან, იქიდან გამომდინარე რომ ბანკს შეუძლია თავისი ხელმძღვანელობით და მართვით თავად დააფინანსოს ბანკის ოპერაციები გარე დახმარების გარეშე. უმაღლესი რანგის ხელმძღვანელობაში იგულისხმებიან ის პიროვნებები, რომლებსაც გააჩნიათ უფლებამოსილება და აკისრიათ პასუხისმგებლობა დაგეგმონ, განკარგონ და აკონტროლონ ბანკის საქმიანობა, პირდაპირ თუ არა პირდაპირ. უმაღლესი რანგის ხელმძღვანელობას შეადგენენ საბჭოს წევრები, აღმასრულებელი დირექტორი და დეპარტამენტების უფროსები. ბანკი ჩვეულებრივი საქმიანობისას წარმართვის პროცესში შედის გარიგებებში დაკავშირებულ მხარეებთან და არსებითი ოპერაციები და ნაშთები ფინანსურ ანგარიშგებაში წარმოდგენილია ურთიერთდამოკიდებულების შინაარზე და არა მხოლოდ იურიდიული ფორმატზე დაყრდნობით ბანკის გარიგებები დაკავშირებულ მხარეებთან წარმოდგენილია ქვემოთ:

223 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 31 დეკემბერი, 2014 სულ ფინანსური დაკავშირებული ანგარიშგების შენიშვნა მხარეების მუხლის ნაშთები მიხედვით აქტივები: გასაყიდად არსებული ინვესტიციები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში:

- საქართველოს მთავრობა

80,776 12

დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში

- საქართველოს მთავრობა

- უმაღლესი რანგის ხელმძღვანელობა

442,094

42,735

482,207

482,207 1,009

214

595,735

42,735 42,735

442,094 214

ვალდებულებები: ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ

- საქართველოს მთავრობა

80,776 442,094

თანამშრომლებზე გაცემული სესხები

80,776

31 დეკემბერი 2013 სულ ფინანსური დაკავშირებული ანგარიშგების მხარეების მუხლის ნაშთები მიხედვით

256

1,341

256

595,735

488,335

31 დეკემბერი 2014 გარიგებები სულ ფინანსური დაკლავშირებულ ანგარიშგების მხარეებთან მუხლის მიხედვით

31 დეკემბერი 2013 სულ ფინანსური დაკავშირებული ანგარიშგების მხარეების ნაშთები მუხლის მიხედვით

უმაღლესი რანგის ხელმძღვანელობის ანაზღაურება:

- მომუშავის მოკლევადიანი გასამრჯელო

(2,508)

(13,141)

31 დეკემბერი 2014

(2,318)

(12,169)

31 დეკემბერი 2013

გარიგებები სულ ფინანსური დაკლავშირებულ ანგარიშგების მუხლის დაკავშირებული მხარეებტან მიხედვით მხარეების ნაშთები

სულ ფინანსური ანგარიშგების მუხლის მიხედვით

საპროცენტო შემოსავალი

32,672

68,913

32,270

64,549

- საქართველოს მთავრობა

32,650

68,913

32,246

64,549

- უმაღლესი რანგის ხელმძღვანელობა

ზარალი ძირითადი საშუალებების გასხვისებიდან

- საქართველოს მთავრობა

საერთო და ადმინისტრაციული ხარჯები

(1,071)

- სხვა დაკავშირებული მხარეები

(1,071)

24 (44)

(10,923)

(11,199)

(10,923) (6,168)

(1,092)

(6,346)

(1,092)

224 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) 27.

ფინანსური ინსტრუმენტების რეალური ღირებულება ფასს-ის თანახმად რეალური ღირებულება არის თანხა, რომელიც მიღებული იქნება აქტივის გაყიდვიდან ან იქნება გადახდილი ვალდებულებების გადაცემისას ჩვეულებრივი გარიგებების ფარგლებში ბაზრის მონაწილეებს შორის შეფასების თარიღისათვის. რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური ინსტრუმენტები ბანკის ზოგიერთი ფინანსური ინსტრუმენტის რეალური ღირებულებით აღრიცხვა ყოველი საანგარიშო პერიოდის ბოლოს ხდება. მომდევნო ცხრილი იძლევა ინფორმაციას თუ როგორ განისაზღვრება ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების რეალური ღირებულება (კერძოდ შეფასების ტექნიკები და გამოყენებული მონაცემები). წარდგენის მიზნით, რეალური ღირებულებით აღრიცხული ფინანსური ინსტრუმენტები დაყოფილია რეალური ღირებულების იერარქიის სამი დონის მიხედვით, რაც დაფუძნებულია რეალური ღირებულების დასადგენად გათვალისწინებული შემავალი მონაცემების დაკვირვებადობის ხარისხზე:



აქტიურ ბაზარზე კოტირებული ფასები (დონე 1) – შეფასება დაფუძნებულია აქტიურ ბაზრებზე მსგავსი აქტივებისა თუ ვალდებულებების კოტირებულ ფასებზე, ბანკის წვდომის შესაძლებლობის შესაბამისად. ამ სახის ფინანსურ ინსტრუმენტებზე შეფასების კორექტირებები არ ვრცელდება, რადგან შეფასება დაფუძნებულია კოტირებულ ფასებზე, რომლებიც მზა სახით და საკმარისი სიხშირით გვხვდება აქტიურ ბაზარზე. ამ პროდუქტების შეფასება არ წარმოადგენს მნიშვნელოვანი შეფასების საგანს; ეს დონე მოიცავს საერთაშორისო რეზერვების პორტფელის ფინანსურ ინსტრუმენტებს, რომლებიც კლასიფიცირებულია წამოებულ ფინანსურ ინსტრუმენტებად, სავაჭრო ფასიან ქაღალდებად და გასაყიდად არსებულ ინვესტიციებად. ინსტრუმენტები ფასდება ყოველდღიურად, ბლუმბერგის დღის საბოლოო ე.წ. „შეთავაზებული ფასების“ მიხედვით.



შეფასების ტექნიკა, რომელიც იყენებს დაკვირვებად მონაცემებს. (დონე 2) შეფასება რომელიც ემყარება მონაცემებს, გარდა კვოტირებული ფასებისა რომელიც გამოიყენებოდა დონე 1, რომლებიც დაკვირვებადია აქტივისა და ვალდებულებბეისთვის პირდაპირ ანდ არაპირდაპირ მე-2 დონე მოიცავს შემდეგს: ა) კვოტირებული ფასები მსგავსი აქტივებისა და ვალდებულებებისთვის აქტიურ ბაზრებზე; ბ) კვოტირებული ფასები იდენტური ან მსგავსი აქტივებისა და ვალდებულებებისთვის არა აქტიურ ბაზრებზე; გ) არა კვოტირებული ფასების მქონე მონაცემი, რომლის დაკვირვებაც შესაძლებელია, მაგალითად o საპროცენტო განაკვეთები და სარგებლის მრუდები, რომლებიც დაკვირვებადია კვოტირებული ინტერვალებისთვის o ნაგულისხმები მერყეობა და o საკრედიტო „სპრედი” დ) ბაზრით გამყარებული მონაცემები

საქართველოს მთავრობის ფასიანი ქაღალდები, კლასიფიცირებული როგორც გასაყიდად არსებული ინვესტიციები, მიეკუთვნება მე-2 დონეს და ითვლება დაკვირვებადი მონაცემების მიხედვით, უფრო კონკრეტულად კი საბაზრო სარგებლის მიხედით საქართველოს მთავრობის მიერ გამოშვებული მსგავსი ფასიანი ქაღალდებისთვის. რეალური ღირებულების შესაფასებლად, დისკონტირებული ფულადი ნაკადების მოდელი გამოიყენება მიმდინარე საპროცენტო განაკვეთის სარგებლის მრუდზე დაყრდნობით, რომელიც შეესაბამება დარჩენილ ვადიანობას.

225 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი)  შეფასების ტექნიკა, რომლის შემავალი მონაცემები არ ეფუძნება საბაზრო მონაცემებს (დონე 3) – შეფასება დაფუძნებულია ყველა იმ მონაცემზე, რომელიც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს რეალურ ღირებულებაზე და არ ეფუძნება დაკვირვებად საბაზრო მონაცემებს. ბანკს არ გააჩნია ისეთი ფინანსური ინსტრუმენტები, რომლებიც არ ეფუძნება საბაზრო მონაცემებს. ბანკს მიაჩნია რომ რომ ბუღალტრული შეფასება რომელიც დაკავშირებულია ფინანსური ინსტრუმენტების შეფასებასთან როდესაც არ არის ხელმისაწვდომი კოტირებული საბაზრო ფასები ან სხვა დაკვირვებადი მონაცემები არის მნიშვნლოვანი წყარო გაურკვევლობებისა შეფასებებში რადგან: 1) ის არის მიდრეკილი პერიოდული ცვლილებებისკენ, საჭიროებს მენეჯმენტისგან დაშვებებს საპროცენტო განაკვეთებზე, ცვალებადობაზე, გაცვლით კურსებზე, კონტრაგნტის საკრედიტო რეიტინგზე, შეფასების კორექტირებებზე და სპეციფიურ ფუნქციებზე და 2) გავლენა რომელიც შეიძლება ჰქონდეს შეფასების ცვლიებას აქტივებზე ფინანსური მდგომარეობის ანგარიშებასა და მოგებასა ან ზარალზე არსებითი იყოს. ქვემოთ ცხრილში მოცემულია ფინანსური ინსტრუმენტები რეალური ღირებულებით, შეფასების დონეების მიხედვით 2014 წლის 31 დეკმბრისა და 2013 წლის 31 დეკმებრის მდგომარეობით. თანხები მოცემულია ღირებულებებით რომლებიც ასახულია ფინანსური მდგომარეობის ანგაიშგებაში: რეალური ღირებულების შეფასების ტექნიკები არადაკვირვებადი იერარქიის და ძირითადი მნიშვნელოვანი დონეები მონაცემები მონაცემები რეალური ღირებულება 31 31 დეკემბერი, დეკემბერი, ფინანსური 2014 2013 აქტივი შენიშვნები საერთაშორისო რეზერვები წარმოებული 10 2,835 669 დონე 1 კოტირებული არ შეესაბამება ფინანსური “შეთავაზებული ფასი” აქტივები აქტიურ ბაზარზე სავაჭრო 11 494,071 413,916 დონე 1 კოტირებული არ შეესაბამება ფასიანი “შეთავაზებული ფასი” ქაღალდები აქტიურ ბაზარზე გასაყიდად 12 2,422,291 2,588,841 დონე 1 კოტირებული არ შეესაბამება არსებული “შეთავაზებული ფასი” ინვესტიციები აქტიურ ბაზარზე მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები გასაყიდად 12 80,776 42,735 დონე 2 საბაზრო საპროცენტო არ შეესაბამება არსებული განაკვეთი მსგავსი ინვესტიციები ინსტრუმენტებისთვის

2014 წლის 31 დეკემბრით და 2013 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის გადატანა პირველ მეორე და მესამე დონეებს შორის არ მომხდარა. სხვა სრულ შემოსავალში შესული მოგება და ზარალი უკავშირდება გასაყიდად არსებულ ინვესტიციებს და მისი ანგარიშგება ხდება გასაყიდად არსებული ინვესტიციების გადაფასების რეზერვის ცვლილებების საფუძველზე. მოგება ან ზარალში გაერთიანებული წმინდა არარეალიზებული ზარალი ფასიანი ქაღალდებისა და წარმოებული ინსტრუმენტებიდან უკავშირდება წარმოებული ფინანსური აქტივებისა და სავაჭრო ფასიან ქაღალდების ცვლილებებს რეალურ ღირებულებაში 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის.

226 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) იმ ფინანსური აქტივებისა და ფინანსური ვალდებულებების რეალური ღირებულება, რომლებიც არ ფასდება რეალური ღირებულებით განმეორებით საფუძველზე (მაგრამ რეალური ღირებულების ასახვა აუცილებელია) ფიქსირებული საპროცენტო შემოსავლის მქონე ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების საბალანსო ღირებულება უტოლდება რეალურ ღირებულებას, იმ შემთხვევაში თუ მათ გააჩნიათ ხანმოკლე დაფარვის ვადა. ეს დაშვება ასევე ეხება მოთხოვნამდე დეპოზიტებსა და ანგარიშებს დაფარვის ვადის გარეშე. მიჩნეულია, რომ ცვლადი საპროცენტო სარგებლის მქონე ფინანსური აქტივებისა (საქართველოს სახელმწიფო სავალო ფასიანი ქაღალდები კლასიფიცირებული როგორც დაფარვის ვადამდე ფლობილი) და ვალდებულებების (სესხები საერთაშორისო სავალუტო ფონდიდან) შემთხვევაში საბალანსო ღირებულება უტოლდება რეალურ ღირებულებას. დამატებით ბანკის მენეჯმენტი მიიჩნევს რომ სესხი საერთაშორისო სავალუტო ფონდიდან, მისი სპეციფიური თვისებიდან გამომდინარე წარმოადგენს ცალკე სესხების სეგმენტს რომლებიც გაიცემა საერთაშორისო ფინანსური ორგანიზაციების მიერ განვითარებადი ქყვეყნებისთვის ხელშეწყობის მიზნით. შედეგად ეს სესხები განიხილება როგორც “გაშლილი ხელის მანძილის პრინციპით” მიღებული. 28.

რისკის მართვა შესავალი ბანკის საქმიანობა დაკავშირებულია სხვადასხვა რისკებთან, როგორიცაა საბაზრო, საკრედიტო და ლიკვიდობის ფინანსური რისკები. ბანკი ასევე დაკავშირებული საოპერაციო რისკებთან. ბანკის უნიკალური ფუნქციებიდან და მოვალეობიდან გამომდინარე, ბანკის რისკების მართვა და კონტროლი ითვალისწინებს არა მხოლოდ ორგანიზაციულ რისკსა და მოგებას, არამედ მხედველობაში იღებს ეროვნულ ინტერესს, კანონით დადგენილი პასუხისმგებლობების შესაბამისად, რომელიც გაწერილია შესაბამის კანონმდებლობაში. ბანკი თვლის რომ რისკის მართვა და კონტროლი ძლიერი კორპორაციული მართვის არსებითი კომპონენტია. ბანკის საბჭო მაქსიმალურად პასუხისმგებელია ზედამხედველობა გაუწიოს რისკების მართვის სტრუქტურას, აკონტროლოს ძირითადი რისკების მართვის პროცესი და გადახედოს რისკების მართვის პოლიტიკასა და პროცედურებს; აგრეთვე გარკვეული რისკების მართვასა და მონიტორინგზე პასუხსმგებელია ცალკეული ბიზნეს ერთეულები. თავდაცვის პირველი ხაზი (კონტროლის პირველი დონე) - მართვა დეპარტამენტების დონეზე რისკების მართვა და შიდა კონტროლის სისტემა ბანკის მართვისა და ანგარიშვალდებულების/პასუხისმგებლობის განუყოფელი ნაწილებია. ოპერაციის ხასიათიდან გამომდინარე, ბანკის მიერ რისკების მართვა ხდება ცენტრალიზებული და არა-ცენტრალიზებული მეთოდებით. ფინანსური რისკის მართვა ხორციელდება ცენტრალიზებულად, ხოლო საოპერაციო რისკი დეპარტამენტების დონეზე იმართება. დეპარტამენტის დონეზე რისკის მართვის ძირითადი ამოცანაა რისკების ამოცნობა, შეფასება და მართვა შესაბამის დეპარტამენტებში, რაც გულისხმობს (მაგრამ არ შემოიფარგლება) ადეკვატური და ეფექტური კონტროლის სისტემის შემუშავებას, დანერგვასა და შენარჩუნებას.

227 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) თავდაცვის მეორე ხაზი (კონტროლის მეორე დონე) - ინტეგრირებული რისკის მართვის ფუნქციები საქართველოს ეროვნული ბანკისთვის რისკის მართვა სტრატეგული პრიორიტეტია, რის შედეგადაც შეიქმნა ცენტრალიზებული რისკის მართვის დეპარტამენტი (2014 წლის ნოემბრიდან). დეპარტამენტი პასუხისმგებელია მმართველის წინაშე. მიუხედავად იმისა, რომ ყოველდღიური რისკის მართვა (ფინანსური თუ არა-ფინანსური) დეპარტამენტების დონეზე ხორციელდება, კოორდინირებულ, ამომწურავ და სისტემატურ რისკის მართვაზე საბოლოო პასუხისმგებლობა ცენტრალიზებული რისკების მართვის დეპარტამენტს ეკისრება. დეპარტამენტი უზრუნველყოფს რისკების აღმოჩენას, შეფასებას და შემცირებას რისკის მართვის სტრუქტურის შესაბამისად, რომელიც თავის მხრივ შეესაბამება საერთაშორისო რისკის მართვის საქმიანობის საუკეთესო სტანდარტებსა და მიდგომებს. თავდაცვის მესამე ხაზი (კონტროლის მესამე დონე) - შიდა აუდიტი ბანკის რისკის მართვის პროცესი რეგულარულად აუდირებულია შიდა აუდიტის მიერ, რომელიც ამოწმებს როგორც პროცედურების ადეკვატურობას, ასევე ბანკის საქმიანობის შესაბამისობას აღნიშნულ პროცედურებთან. შიდა აუდიტი შეფასების შედეგებს განიხილავს ხელმძღვანელობასთან და საბჭოს თავმჯდომარეს წარუდგენს მის შედეგებსა და რეკომენდაციებს. რისკის მართვის დეპარტამენტის სტრუქტურა

რისკის ტიპი

რისკის მართვა

ფინანსური რისკები

დეპარტამენტის დონეზე

არა-ფინანსური რისკები

დეპარტამენტის დონეზე

სახელმძღვანელოების, პოლიტიკის ავტორი მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი საერთაშორისო რეზერვების მართვის კომიტეტი პასუხისმგებელი კომიტეტებიპასუხისმგებელი კომიტეტები

ზედამხედველობა ცენტრალიზებული რისკის მართვის დეპარტამენტი

ცენტრალიზებული რისკის მართვის დეპარტამენტი

ფინანსური რისკები ბანკი ფინანსურ ინსტრუმენტებს იყენებს მონეტარული პოლიტიკის მიზნების მისაღწევად და ასევე, საერთაშორისო რეზერვების მართვისთვის. ამ ორ პორტფელს განსხვავებული რისკის პოლიტიკა და მახასიათებლები აქვს და ორივე იმართება ფინანსური ბაზრების დეპარტამენტის მიერ. ქვემოთ მოცემულ ფინანსური რისკების დახასიათებაში წარმოდგენილია მთავარი რისკები, რომლის წინაშეც დგას ამ ორ პორტფელში შემავალი ფინანსური ინსტრუმენტები და ასევე წარმოდგენილია ამ რისკების მართვის პოლიტიკა.

228 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ქვემოთ მოყვანილი ცხრილი წარმოადგენს კომპონენტების მაქსიმალურ საკრედიტო რისკს.

ფინანსური

მდგომარეობის

მაქსიმალური რისკი აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში

ანგარიშგების

მაქსიმალური რისკი

შენიშვნ 31 დეკემბერი 2014 ები

31 დეკემბერი 2013

საერთაშორისო რეზერვები ფული და ფულის ექვივალენტები (ნაღდი ფულის გამოკლებით) SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში

1,462,328

1,264,024

388,675

385,345

აქტივები წარმოებული ინსტრუმენტების მიხედვით

2,835

669

სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები

494,071

413,916

გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

2,422,291

2,588,841

სხვა ფინანსური აქტივები

766

აქტივები დენომინირებული ეროვნული ვალუტაში მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ

712,500

400,200

გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

80,776

42,735

სხვა აქტივები დენომინირებული ეროვნული ვალუტაში დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები

442,094

482,207

სხვა ფინანსური აქტივები

467

1,644

6,006,041

5,580,405

სულ საკრედიტო რისკი

საერთაშორისო რეზერვების პორტფელი ეროვნული ბანკის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მიხედვით , ბანკი უფლებამოსილია იქონიოს და მართოს საერთაშორისო რეზერვების პორტფელი. ბანკი პორტფელს იყენებს მონეტარული და გაცვლითი კურსის პოლიტიკის წარმოებისა და შიდა და უცხოური გადახდების ნორმალური ფუნქციონირებისთვის. რეზერვები ასევე გამოიყენება ქვეყნის გარე რისკებისგან დასაცავად, რაც გულისხმობს საკმარისი ლიკვიდობის შენარჩუნებას ფინანსური კრიზისის დროს შოკის დასაძლევად. შესაბამისად, საერთაშორისო რეზერვების ფლობის სხვადასხვა მიზნებია უსაფრთხოების, ლიკვიდობისა და მომგებიანობის უზრუნველყოფა. ამ ამოცანების ხელშესაწყობად, განსაკუთრებით კი ლიკვიდობისა და კაპიტალის შესანარჩუნებლად, საერთაშორისო რეზერვების პორტფელში არსებული აქტივების ინვესტიცია ხდება კონსერვატიულად. მაგალითად, ბანკის საინვესტიციო სახელმძღვანელოში პრიორიტეტი ენიჭება კაპიტალის შენარჩუნებას და რეზერვების მაღალ ლიკვიდობას. როდესაც ეს წინაპირობები სრულდება, უნდა მოხდეს მოგების მაქსიმიზაცია. პორტფელის მართვა ხდება საინვესტიციო სახელმძღვანელოს მიხედვით (SAA - აქტივების სტრატეგული გადანაწილება), რომელიც დამტკიცებულია ეროვნული ბანკის საბჭოს მიერ. ბანკის რეზერვების მართვის კომიტეტი (შემდგომში "კომიტეტი") პასუხისმგებელია აქტივების სტრატეგიულ გადანაწილების მიხედვით რისკის შემცირებისთვის საჭირო ზომების დანერგვასა და მონიტორინგზე. ასევე კომიტეტმა უნდა მიიღოს რწმუნება იმისა, რომ ბანკის საქმიანობა ხდება 50

229 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) რისკის დადგენილი პარამეტრების ფარგლებში. კომიტეტის ჩვეულებრივი საქმიანობა მოიცავს ყოველთვიური ანგარიშების მიმოხილვას, კონტრაგენტების სიის დამოწმებას, სტრატეგიული ცვლილებების დამოწმებას საბჭოში წარდგენამდე და პერიოდულად აქტივების გადანაწილებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი ტაქტიკური გადაწყვეტილებების მიღებას. ბანკის რისკის მართვისა და კონტროლის განყოფილება (შემდგომში "განყოფილება") პასუხისმგებელია საერთო რისკების ყოველდღიურ მართვასა და დადგენილ პარამეტრებთან შესაბამისობაზე. განყოფილებამ უნდა უზრუნველყოს რისკების ამოცნობის, შეფასების, მართვისა და ანგარიშგებისათვის საჭირო საერთო პრინციპებისა და მეთოდების შემუშავება. შიდა რეზერვების პორტფელი დაყოფილია 3 ძირითად ტრანშად მათი მიზნობრიობიდან გამომდინარე:

  

საოპერაციო ტრანში - რათა მოხდეს მოკლე-ვადაში საჭირო ნაღდი ფულის უზრუნველყოფა გადახდების, მოკლე-ვადიანი ობლიგაციებისა და შესაძლო უცხოური ვალუტის ინტერვენციებისთვის; ლიკვიდერობის ტრანში - რათა მოხდეს ჩარევა საჭიროების შემთხვევაში ლიკვიდობის მნიშვნელოვნად გასაზრდელად - გარე შოკის ან საოპერაციო ტრანშის ამოწურვისას. საინვესტიციო ტრანში - რათა მოხდეს მოგების მაქსიმიზაცია ხანგრძლივი საინვესტიციო პერიოდისთვის, საბაზრო რისკის დონის შეზღუდვით.

მონეტარული პოლიტიკის პორტფელი მონეტარული პოლიტიკის განხოირციელების ძირითადი საშუალებებია ისეთი ფინანსური ინსტრუმენტები, როგორიცაა სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები, სესხები გაცემული კომერციულ ბანკებზე, სადეპოზიტო სერტიფიკატები და მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები კომერციული ბანკებისთვის. მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტი პასუხისმგებელია დანერგოს და მონიტორინგი გაუწიოს რისკის შემცირების საშუალებებს, მაგალითად როგორიცაა უზრუნველყოფის მოთხოვნები რეფინანსირების სესხებისთვის. საკრედიტო რისკი საკრედიტო რისკი არის დანაკარგი, რომელიც შესაძლებელია წარმოიშვას კონტრაგენტის მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შეუსრულებლობის შემთხვევაში.

ა) საერთაშორისო რეზერვების პორტფელში არსებული ფინანსური ინსტრუმენტები საერთაშორისო რეზერვების ოპერაციებში გამოყენებული ფინანსური ინსტრუმენტების საკრედიტო რისკის კონტროლისთვის, "სტრატეგული აქტივების გადანაწილება" ზღუდავს საკრედიტო რისკს ქვეყნების, კონტრაგენტების და ემიტენტების მიხედვით, საკონცენტრაციო ლიმიტებისა და მინიმალური გრძელვადიანი საკრედიტო რეიტინგების დაწესებით (Standard & Poor’s, Moody’s და Fitch). მაგალითად, საინვესტიციო სახელმძღვანელო ნათლად საზღვრავს, რომ საკრედიტო რეიტინგის მინიმალურ დონე წარმოადგენს AA- ობლიგაციბსა და თამასუქებში ინვესტირებისათვის. რაც შეეხება ბანკთაშორის დეპოზიტებსა და სხვა ფინანსურ ინსტრუმენტებს, მინიმალური საკრედიტო რეიტინგი A- შეფასებაა. “სტრატეგული აქტივების გადანაწილება” ასევე ზღუდავს ინსტრუმენტების კომპოზიციასა და ვადიანობას, ძირითადად სხვადასხვა ფულადი ბაზრის ინსტრუმენტებისთვის, ფიქსირებული და ცვალებად განაკვეთიანი ფასიანი ქაღალდებისთვის (სახელმწიფო ობლიგაციები, სააგენტოს და სუპრანაციონალური ფასიანი ქაღალდები) და სხვა ძლიერ ლიკვიდური, და უსაფრთხო ინსტრუმენტების ტიპებისთვის.

230 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) კონტრაგენტების შერჩევისას ბანკი ითვალისწინებს კონტრაგენტების საკრედიტო რეიტინგს, ქვეყანას, აქტივებისა და კაპიტალის მოცულობას, საერთაშორისო ბაზრებზე და კორპორატიულ კლიეტებთან გამოცდილებას და სერვისისა და ინსტრუმენტების ტიპებს. ზემოთ ხსენებული საკრედიტო სააგენტოების მიერ ბანკის კონტრაგენტის გრძელვადიანი საკრედიტო რეიტინგის შემცირებისას, კონტრაგენტი ამოღებული იქნება დაშვებული კონტრაგენტების სიიდან. ქვემოთ მოცემული ცხრილი მოიცავს საერთაშორისო მართვის პორტფელში არსებული ფინანსური ინსტრუმენტების საკრედიტო რეიტინგებს. როდესაც სარეიტინგო სააგენტოების (Standard & Poor’s, Moody’s და Fitch) მიერ აქტივისთვის ხდება განსხვავებული საკრედიტო რეიტინგების მინიჭება , აქტივის საკრედიტო რისკის შესაფასებლად გამოიყენება უმცირესი საკრედიტო რეიტინგი.

31 დეკემბერი 2014 აქტივები დენომინირებული უცხოური ვალუტაში საერთაშორისო რეზერვები ფული და ფულის ექვივალენტები (ნაღდი ფულის გამოკლებით) SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში აქტივები წარმოებული ინსტრუმენტების მიხედვით სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები გასაყიდად არსებული ინვესტიციები სულ საერთაშორისო რეზერვები

31 დეკემბერი 2013

შენიშვ ნები

AAA

AA+

202,539

172,720 106,809 532,196 236,919 208,741

388,675

2,835

189,759

186,912 101,503

10,500

5,397

494,071

802,452 1,472,026

64,514

- 2,422,291

1,583,425 1,831,658 291,611 607,210 242,316 211,576

1,079

1,325 4,770,200

შენი შვნე ბი

აქტივები დენომინირებული უცხოური ვალუტაში საერთაშორისო რეზერვები ფული და ფულის 7 ექვივალენტები (ნაღდი ფულის გამოკლებით) SDR-ის ანგარიში 9 საერთაშორისო სავალუტო ფონდში აქტივები წარმოებული 10 ინსტრუმენტების მიხედვით სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები 11 გასაყიდად არსებული 12 ინვესტიციები სულ საერთაშორისო რეზერვები

AA-

83,299

AA-

A+

A-

BBB

1,079

A-

სულ

1,325 1,462,328

AAA

AA+

302,677

151,903

385,345

669

157,819 135,975

12,879

413,916

728,341 1,526,157 186,118 148,225

- 2,588,841

1,523,606 1,835,879 327,049 334,800 199,590 251,853 180,018

- 4,652,795

107,243

A+

BBB

4,956 173,696 199,590 251,853 179,349

სულ

- 1,264,024

231 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ბ) მონეტარული პოლიტიკის პორტფელში არსებული ფინანსური ინსტრუმენტები საკრედიტო რისკი დაკავშირებულია ღია ბაზრის ოპერაციებთან და ინსტრუმენტებთან, რომელთა მეშვეობითაც ფინანსურ სისტემაში ხდება ლიკვიდობის მიწოდება. ბანკის ფასიანი ქაღალდების პორტფელი შედგება მხოლოდ საქართველოს მთავრობის მიერ გამოცემული ფასიანი ქაღალდებისაგან, რომლებიც მიჩნეულია დაბალი საკრედიტო რისკის მქონე აქტივებად. საბანკო ინსტიტუტებზე გაცემული სესხების რისკის შესამცირებლად, ბანკი ითხოვს უზრუნველყოფას რომელსაც მისთვის მისაღები საკრედიტო ხარისხი აქვს. უზრუნველყოფის შეფასება ხდება მათი მიღებისას არსებული საბაზრო ფასით და შეფასებაზე შეიძლება გავრცელდეს დისკონტი ან „ჰეარკატი“ინსტრუმენტის სპეციფიკური მახასიათებლებიდან გამომდინარე. ქვემოთ მოცემულია მონეტარული პოლიტიკის პორტფელში შემავალი აქტივებისა და სხვა ფინანსურ აქტივების საკრედიტო ხარისხი, რომელიც შედგენილია ბანკის შიდა საკრედიტო რეიტინგის სისტემაზე დაყრდნობით: 31 დეკემბერი 2014

შენიშვნ ები

ვადაგადაუცილებული და არა გაუფასურებული AAA AA რეიტინგი რეიტინგი

B რეიტინგი

სულ

აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში სხვა ფინანსური აქტივები

აქტივები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

8 12

712,500 -

80,776

712,500 80,776

სხვა აქტივები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში დაფარვის ვადამდე ფლობილი ინვესტიციები სხვა ფინანსური აქტივები

13 18

442,094 -

467

442,094 467

712,500

522,870

471 1,235,841

სულ

შენიშვნ ები

31 დეკემბერი 2013 ვადაგადაუცილებული და არა გაუფასურებული AAA AA B რეიტინგი რეიტინგი რეიტინგი

სულ

აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ სხვა ფინანსური აქტივები აქტივები დენომინირებული ეროვნულ ვალუტაში მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტები მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

8 18

58 -

766

58 766

8 12

400,200 -

42,735

400,200 42,735

13 18

482,207 -

1,644

482,207 1,644

400,258

524,942

2,410

927,610

სულ

232 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ბანკი ფინანსური აქტივებს, გარდა საერთაშორისო რეზერვებისა, აკლასიფიცირებს შემდეგნაირად: AAA რეიტინგი - ძალიან კარგი ფინანსური მაჩვენებლების მქონე მსესხებლები, რომელთა სესხის ხელშეკრულების პირობებში არ შესულა ცვლილებები და რომელთა ძირითადი თანხა და პროცენტი არ არის ვადაგადაცილებული. AA რეიტინგი – სტაბილური ფინანსური მაჩვენებლების მქონე მსესხელბები, რომელთა სესხის ხელშეკრულების პირობებში არ შესულა ცვლილებები და რომელთა ძირითადი თანხა და პროცენტი არ არის ვადაგადაცილებული. A რეიტინგი - დამაკმაყოფილებელი ფინანსური მაჩვენებლების მქონე მსესხებლები, რომელთა სესხის ხელშეკრულების პირობებში შესულია ცვლილებები და რომელთა ძირითადი თანხა და პროცენტი არ არის ვადაგადაცილებული. B რეიტინგი - დამაკმაყოფილებელი ფინანსური მაჩვენებლების მქონე მსესხებლები, რომელთა სესხის ხელშეკრულების პირობებში შესულია ცვლილებები და რომელთა ძირითადი თანხა და პროცენტი ვადაგადაცილებულია პოლიტიკის შესაბამისად, ბანკი საკრედიტო პოლიტიკის მიზნებისთვის სათანადოდ აწარმოებს რისკის რეიტინგების. დაკავშირებული რისკების შეფასება და განახლება ხდება რეგულარულად. ჭარბი რისკის კონცენტრაცია რისკის კონცენტრაციას მაშინ აქვს ადგილი, როდესაც კონტრაგენტები ჩართულნი არიან მსგავს ბიზნეს საქმიანობაში, საქმიანობას ეწევიან ერთსადაიმავე გეოგრაფიულ რეგიონში, ან აქვთ მსგავსი ეკონომიკური მდგომარეობა და ეკონომიკური, პოლიტიკური და სხვა ცვლილებები თანაბრად უარყოფით გავლენას ახდენს სახელშეკრულებო ვალდებულებების შესრულების უნარზე. კონცენტრაცია მიუთითებს იმაზე, რომ ბანკი შედარებით მგრძნობიარე იქნება კონკრეტულ სფეროსა თუ გეოგრაფიულ ნაწილში მიმდინარე ცვლილებების მიმართ. ჭარბი რისკის კონცენტრაციის თავიდან აცილების მიზნით, ბანკის პოლიტიკა და პროცედურები მოიცავს დივერსიფიცირებული პორტფელის შექმნისა და შენარჩუნების სპეციალურ ინსტრუქციებს. რისკის კონცენტრაცია აქტივების ხარისხისა და კონტრაგენტების მიხედვით წარმოდგენილია შესაბამის შენიშვნებში.

233 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) გეოგრაფიული კონცენტრაცია გარდა საერთაშორისო რეზერვების პორტფელისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ ვალდებულებისა,

ბანკის ფინანსური აქტივები და

ვალდებულებები კონცენტრირებულია საქართველოში. ქვემოთ მოცემულია საქართველოს გარეთ კონცენტრირებულ ფინანსური აქტივები და ვალდებულებები: 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით

შენიშვნები

აშშ

აქტივები: საერთაშორისო რეზერვები ფული და ფულის ექვივალენტები (ნაღდი ფულის გამოკლებით) SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში აქტივები წარმოებული ინსტრუმენტების მიხედვით სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები გასაყიდად არსებული ინვესტიციები

7 9 10 11 12

ვალდებულებები: ვალდებულებები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ

წმინდა პოზიცია 2013 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით

ევროკავშირი

ავსტრალია

კანადა

საერთაშორისო

190,799 2,835 121,346 1,397,031 1,712,011

722,447 273,118 547,107 1,542,672

212,349 283,341 495,690

321,171 5,397 134,691 461,259

601 388,675 94,210 60,121 543,607

14,961 14,961

1,462,328 388,675 2,835 494,071 2,422,291 4,770,200

468,489

1,712,011

1,542,672

495,690

461,259

75,118

14,961

4,301,711

ევროკავშირი

ავსტრალია

საერთაშორისო

სულ

შენიშვნები

აშშ

7 9 10 11 12

153,034 669 101,151 1,500,847 1,755,701

516,888 305,810 772,582 1,595,280

60,793 113,637 174,430

195,504 3,518 28,752 227,774

61,726 385,345 173,023 620,094

276,079 3,437 279,516

1,264,024 385,345 669 413,916 2,588,841 4,652,795

ვალდებულებები: ვალდებულებები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ

585,181

1,755,701

1,595,280

174,430

227,774

34,913

279,516

4,067,614

წმინდა პოზიცია:

კანადა

სხვა

სულ

234 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ლიკვიდობის რისკი ლიკვიდობის რისკი წარმოიშვება როდესაც ფასიანი ქაღალდებით მეორად ბაზარზე ვაჭრობა სირთულეს წარმოადგენს, იქიდან გამომდინარე რომ ბაზარზე შეუძლებელია სასურველი მოცულობის ვაჭრობის განხორციელება ფასის მნიშვნელოვნად შეცვლის გარეშე.

ა) საერთაშორისო რეზერვების პორტფელში შემავალი ფინანსური ინსტრუმენტები ლიკვიდობის რისკის მართვის ამოცანაა დარწმუნდეს რომ ბანკი ასრულებს ყველა აღებულ ფინანსურ ვალდებულებას. შესაბამისად, არსებობს ვადიანობის დივერსიფიკაციის პოლიტიკა და დაწესებული ლიმიტები, რომელთა მიზანია იმის უზრუნველყოფა, რომ შესყიდული ფასიანი ქაღალდებით მეორად ბაზარზე ვაჭრობა შესაძლებელი იყოს აქტივების ფასების მკვეთრი ცვლილებების გამოწვევის გარეშე. ამ სახელმძღვანელოების მიხედვით, გრძელვადიან ფასიან ქაღალდებსაც კი მყისიერი ლიკვიდობა გააჩნიათ.

ბანკის მონეტარული პოლიტიკისა და საერთაშორისო რეზერვების მართვის კომიტეტები ადგენენ იმ ვადადამდგარი სახსრების მინიმალური პროპორციის ზღვრებს, რომლებიც გამოიყენება ფულადი სახსრების გადინების დასაფარად. ბანკის ლიკვიდობის მართვის პოლიტიკა მოითხოვს: • • • • •

ძირითად ვალუტებში ფულადი ნაკადების პროგნოზირებას ლიკვიდური აქტივების დონის გათვალისწინებით; დაფინანსების დივერსიფიცირებული წყაროს არსებობას; სესხების კონცენტრაციისა და პარამეტრების მართვას; პორტფელის მაღალ ლიკვიდურ აქტივებში განთავსებას, რომლებიც ადვილად იქნებიან ლიკვიდირებულნი, როგორც დაცვის მექანიზმი ნებისმიერი ფულადი ნაკადის შეწყვეტისას; ლიკვიდობისა და გაუთვალისწინებელი დაფინანსების გეგმის არსებობას

ფინანსური ბაზრების დეპარტამენტი ინფორმაციას იღებს ბიზნეს ერთეულებიდან ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების ლიკვიდობის ჭრილში და სხვა დეტალებს პროგნოზირებული ფულადი ნაკადების შესახებს დაგეგმილი მომავალი ოპერაციებიდან. ბანკის ლიკვიდობის რისკი დაკავშირებულია ფულად ნაკადებთან უცხოურ ვალუტაში.

235 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ქვემოთ მოცემული ცხრილში ნაჩვენებია ბანკის უცხოურ ვალუტაში არსებული ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების ვადიანობის ანალიზი 2014 და 2013 წლების 31 დეკემბრის მდგომარეობით, სახელშეკრულებო არადისკონტირებულ ფულად ნაკადებზე დაფუძნებით. ფინანსური აქტივები უცხოურ ვალუტაში წარმოდგენილია „3 თვიდან 12 თვემდე“ კატეგორიაში, იმის საფუძველზე რომ ბანკს შეუძლია მათი რეალიზება არა უმეტეს 3 თვის ვადის განმავლობაში ლიკვიდურობის მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად: 2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში საერთაშორისო რეზერვები ფული და ფულის ექვივალენტები (ნაღდი ფულის გამოკლებით) SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში აქტივები წარმოებული ინსტრუმენტების მიხედვით სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები გასაყიდად არსებული ინვესტიციები სხვა აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში სხვა ფინანსური აქტივები სულ აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში ვალდებულებები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ ვალდებულებები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ სხვა ვალდებულებები სულ ვალდებულებები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში

შენიშვ ნები

აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში საერთაშორისო რეზერვები ფული და ფულის ექვივალენტები (ნაღდი ფულის გამოკლებით) SDR-ის ანგარიში საერთაშორისო სავალუტო ფონდში აქტივები წარმოებული ინსტრუმენტების მიხედვით სავაჭრო ფასიანი ქაღალდები გასაყიდად არსებული ინვესტიციები სხვა აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში მოთხოვნები ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ სხვა ფინანსური აქტივები სულ - აქტივები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში ვალდებულებები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში ვალდებულებები რეზიდენტი ფინანსური ინსტიტუტების მიმართ ვალდებულებები ფინანსთა სამინისტროს მიმართ ვალდებულებები საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მიმართ ვალდებულებები კლიენტების მიმართ სხვა ვალდებულებები სულ -ვალდებულებები დენომინირებული უცხოურ ვალუტაში წმინდა პოზიცია

3 თვიდან 1 წლიდან 12 თვემდე 5 წლამდე

სულ

1,462,328

9 10 11 12

388,675 2,835 494,071 2,422,291

4 4,770,204

1,326,648

20 9 18

187,948 404,784 617 1,919,997

26,452 26,452

37,789 37,789

187,948 469,025 617 1,984,238

2,850,207

(26,452)

(37,789)

2,785,966

წმინდა პოზიცია

2013 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით

3 თვეზე ნაკლები

შენიშვნე 3 თვეზე ბი ნაკლები

3 თვიდან 1 წლიდან 5 12 თვემდე წლამდე

სულ

1,264,024

9 10 11 12

385,345 669 413,916 2,588,841

8 18

58 766 4,653,619

1,134,568

20 9 22 18

146,892 453,764 1 797 1,736,022 2,917,597

54,694 54,694 (54,694)

78,689 78,689 (78,689)

146,892 587,147 1 797 1,869,405 2,784,214

236 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ბ) მონეტარული პოლიტიკის პორტფელში შემავალი ფინანსური ინსტრუმენტები ეროვნული ბანკის, როგორც მონეტარული ორგანოს მახასიათებლების გათვალისწინებით, რომელიც გულისხმობს ფინანსური სისტემის ლიკვიდობის კონტროლს, ბანკს არ გააჩნია ეროვნულ ვალუტაში აქტივებსა და ვალდებულებებს შორის შეუსაბამობის შეზღუდვები. საბაზრო რისკი საბაზრო რისკი წარმოიშობა ფინანსური ინსტრუმენტების ღირებულების ცვლილების შედეგად, რაც გამოწვეულია ისეთი საბაზრო ფაქტორების ცვალებადობით, როგორიცაა საპროცენტო განაკვეთი და სავალუტო კურსი. საბაზრო რისკები მოიცავს სავალუტო რისკს, საპროცენტო განაკვეთებისა და სხვა ფასების ცვლილების რისკებს. საბაზრო რისკი წარმოიშობა საპროცენტო განაკვეთების, სავალუტო და კაპიტალის ფინანსური ინსტრუმენტების ღია პოზიციიდან, რომლებიც არ არის დაცული ზოგადი და სპეციფიკური საბაზრო რყევებისა და და საბაზრო ფასების ცვლილებებისგან.

ა) საერთაშორისო რეზერვების პორტფელში არსებული ფინანსური ინსტრუმენტები საბაზრო რისკი დანაკარგებს.

გულისხმობს

ინვესტიციების

ფასების

ცვლილების

შედეგად

შესაძლო

სტრატეგიული აქტივების გადანაწილების პროცესი ბანკის მიერ რისკის ტოლერანტობის/ამტანობის საფუძველზე ზღუდავს საბაზრო რისკს. მოგების მაქსიმიზაციის მიზნით, მას შემდეგ რაც მოხდება სცენარების შეფასება სხვადასხვა საპროცენტო განაკვეთების მიხედვით, საბაზრო რისკის ლიმიტის ფარგლებში ისაზღვრება შემოსავლიანობის სავარაუდო მაჩვენებელი ცალკეული პორტფელებისთვის. ვალუტის რისკები განისაზღვრება უცხოურ ვალუტაში არსებული ვალდებულების ანალიზის საფუძველზე. საერთო სავალუტო რისკის შესამცირებლად ასევე განიხილება დივერსიფიკაციის ეფექტი (იხილეთ შენიშვნა - სავალუტო რისკი) საოპერაციო ტრანშის გარდა ყველა პორტფელი აქტიურად იმართება შემოსავლიანობის სავარაუდო მაჩვენებელთან მიმართებაში. აქტიური საბაზრო რისკი შემოსავლიანობის სავარაუდო მაჩვენებელთან მიმართებაში განისაზღვრება რისკის ბიუჯეტირების პროცესის დროს და აქტიური საბაზრო რისკის ლიმიტები დაწესებულია ყოველი პორტფელისთვის წინასწარ შეფასებული სავარაუდო „ტრეკინგ ერორი“-ისა და გადახრის ხანგრძლივობის შეზღუდვით. იმის შესაფასებლად თუ რამდენად მდგრადია აქტიური პორტფელები საბაზრო შოკის მიმართ ხორციელდება რეგულარული "სტრეს-ტესტინგი". ქვემოთ მოცემულია სტრატეგიული შედარებითი საფუძვლების ხანგრძლივობა და აქტიური ბაზრების რისკის ლიმიტები საერთაშორისო რეზერვების პორტფელისთვის:

ტრანშები ლიკვიდობის პორტფელი - აშშ დოლარი საინვესტიციო პორტფელი - აშშ დოლარი საინვესტიციო პორტფელი - ევრო საინვესტიციო პორტფელი ავსტრალიური დოლარი

შედარებითი საფუძვლების ხანგრძლივობა (ხანგრძლივობის გადახრის ლიმიტები)

წინასწარი ნავარაუდები „ტრეკინგ ერორი“

3 თვე (+/-1 თვე)

10 საბაზო პუნქტი

6 თვე (+/-3 თვე)

15 საბაზო პუნქტი

1 წლი (+/-3 თვე)

15 საბაზო პუნქტი

1,5 წელი (+/-3 თვე)

15 საბაზო პუნქტი

237 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) საინვესტიციო პორტფელი კანადური დოლარი

1,5 წელი (+/-3 თვე)

15 საბაზო პუნქტი

საბაზრო რისკის მონიტორინგი ხდება ვალუტებისა და ვადიანობის ყოველდღიური შეფასებით, და „ტრეკინგ ერორი“ -ის შემდგომი მეთვალყურეობით. საერთაშორისო რეზერვების მართვის ყოველდღიური რეპორტი, რომელიც მზადდება ფინანსური ბაზრების დეპარტამენტის მიერ, მოიცავს შედეგებისა და რისკის როგორც ცალკეულ, ასევე "ბენჩმარკთან" მიმართებაში შეფასებას და წარმოადგენს დანერგილი საინვესტიციო სტრატეგიის შეფასებას. ბ) მონეტარული პოლიტიკის პორტფელში შემავალი ფინანსური ინსტრუმენტები ღია სავალუტო ოპერაციებისთვის, რისკი ძირითადად დაკავშირებულია საქართველოს სახელმწიფო ობლიგაციების საბაზრო ღირებულის ცვლილებასთან და ლიკვიდობის მიწოდების ტრანზაქციებისას მიღებული უზრუნველყოფის ღირებულების ცვლილებასთან. უზრუნველყოფებისთვის გაუფასურების რისკი მცირდება მარჟებითა და haircut-ებით, რომლებიც ამცირებს მათ ღირებულებას და საშუალებას იძლევა რომ გასესხებული თანხის ეფექტური ნაწილი უზრუნველყოფის ღირებულებაზე ნაკლები იყოს. ბანკის ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების საპროცენტო განაკვეთის მგრძნობელობის ანალიზი საპროცენტო განაკვეთის რისკი წარმოიშობა იმის ალბათობით, რომ საპროცენტო განაკვეთის ცვლილება გავლენას მოახდენს მომავალ ფულად ნაკადებზე ან ფინანსური ინსტრუმენტების რეალურ ღირებულებაზე. ქვემოთ მოცემული ცხრილი ასახავს საპროცენტო განაკვეთის 1 პროცენტიანი ცვლილების გავლენას ბანკის მოგება ან ზარალის ანგარიშგებაზე, წარმოებული ინსტრუმენტების ეფექტის გათვალისწინებით, სხვა ცვლადების უცვლელობის პირობებში. 2014 ვალუტა

აშშ დოლარი SDR ევრო ავსტრალიური დოლარი კანადური დოლარი ლარი სხვა

2013 წმინდა საპროცენტო შემოსავლის მგრძნობელობა

საპროცენტო განაკვეთის ზრდა

1% 1% 1% 1% 1% 1% 1%

22,472 (793) 4,084 3,589 1,604 4,959 161

საპროცენტო განაკვეთის ზრდა

1% 1% 1% 1% 1% 1% 1%

2014 ვალუტა

აშშ დოლარი SDR ევრო ავსტრალიური დოლარი კანადური დოლარი ლარი სხვა

საპროცენტო განაკვეთის შემცირება 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1%

წმინდა საპროცენტო შემოსავლის მგრძნობელობა 19,193 (2,004) 8,563 2,842 2,186 (596) 108

2013

წმინდა საპროცენტო შემოსავლის მგრძნობელობა (22,472) 793 (4,084) (3,589) (1,604) (4,959) (161)

საპროცენტო განაკვეთის შემცირება 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1%

წმინდა საპროცენტო შემოსავლის მგრძნობელობა (19,193) 2,004 (8,563) (2,842) (2,186) 596 (108)

238 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) კაპიტალის მგრძნობელობა ფიქსირებული განაკვეთის გასაყიდად არსებული ფინანსური აქტივების გადაფასებით მიღებული საპროცენტო განაკვეთის 1 პროცენტიანი ცვლილების გათვალისწინებით. 2014

ვალუტა

აშშ დოლარი ევრო ავსტრალიური დოლარი კანადური დოლარი ლარი

საპროცენტო განაკვეთის ზრდა 1% 1% 1% 1% 1%

ვალუტა

აშშ დოლარი ევრო ავსტრალიური დოლარი კანადური დოლარი ლარი

2013

კაპიტალის მგრძნობელობა 16,824 2,237 3.456 1,386 800

საპროცენტო განაკვეთის ზრდა 1% 1% 1% 1% 1%

2014 საპროცენტო განაკვეთის შემცირება 1% 1% 1% 1% 1%

კაპიტალის მგრძნობელობა 17,150 6,180 2,186 400

2013 კაპიტალის მგრძნობელობა (16,824) (2.237) (3,456) (1386) (800)

საპროცენტო განაკვეთის შემცირება 1% 1% 1% 1% 1%

კაპიტალის მგრძნობელობა (17,150) (6,180) (2,186) (400)

სავალუტო რისკი სავალუტო რისკი წარმოადგენს სავალუტო კურსების ცვლილებების გამო ფინანსური ინსტრუმენტის ღირებულების ცვალებადობის რისკს. აქტივების სავალუტო სტრუქტურიდან გამომდინარე ბანკის აქტივების ღირებულებისთვის დამახასიათებელია ძირითადი ვალუტების კურსების ცვლილების რისკი. სავალუტო კურსის რისკის შემცირება გარკვეულ დონეზე შესაძლებელია აქტივების ფლობით ვალუტების დივერსიფიცირებული პორტფელში. ბანკი ფლობს უცხოურ რეზერვებს შემდეგ ვალუტებში: აშშ დოლარი (70%), ევრო (20%), კანადური დოლარი, ავსტრალიური დოლარი და სხვა ვალუტები 10%-მდე. სტრატეგული აქტივების გადანაწილების მიხედვით, დასაშვები გადახრა მიზნობრივი თარგეტირებული ვალუტის კომპოზიციიდან კანადური და ავსტრალიური დოლარისთვის +/-5%-ია, ხოლო აშშ დოლარისა და ევროსთვის +/-10%. მგრძნობელობა უცხოური ვალუტის მიმართ ქვემოთ მოცემული ცხრილი გვიჩვენებს ბანკის ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების კონცენტრაციას ძირითად ვალუტებში და ანალიზსს ლართან მიმართებაში სავალუტო კურსების 1%, 5% და 10% ცვლილებების გავლენისაა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაზე, სხვა ცვლადების უცვლელობის პირობებში. უარყოფით ნაშთები ცხრილში ასახავს სრული შემოსავლის ანგარიშგებაში სავარაუდო წმინდა კლებას, ხოლო დადებითი ნაშთები ასახავს სავარაუდო წმინდა მატებას.

239 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) ავსტრალი ური დოლარი

კანადური დოლარი

388,675

376,913

162,372

16,067 5,032,903

293,402

467,965

280 1,983,281

2,234,973

338,867

(79,290)

376,913

162,372

15,787 3,049,622

2013 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით

აშშ დოლარი

ევრო

ავსტრალი ური დოლარი

კანადური დოლარი

აქტივები უცხოურ ვალუტაში

2,962,879 1,089,229

386,107

292,551

162,233

10,767 4,903,766

ვალდებულებები უცხოურ ვალუტაში

1,046,334

235,390

584,218

532 1,866,474

წმინდა პოზიცია

1,916,545

853,839

(198,111)

292,551

162,233

10,235 3,037,292

2014 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით

აშშ დოლარი

ევრო

აქტივები უცხოურ ვალუტაში

3,456,607

632,269

ვალდებულებები უცხოური ვალუტაში

1,221,634

წმინდა პოზიცია

SDR

სხვა

სულ

სხვა

სულ

ეფექტი მოგება ან ზარალი და სრული შემოსავლის ანგარიშგებაზე 31 დეკემბერი 2014 აშშ დოლარი

ევრო

SDR

ავსტრალ კანადური იური დოლარი დოლარი

სხვა

სულ

სავალუტო კურსის ზრდა 1%

22,350

3,389

(793)

3,769

1,624

158

30,497

სავალუტო კურსის ზრდა 5%

111,749

16,943

(3,965)

18,846

8,119

789

152,481

სავალუტო კურსის ზრდა 10%

223,497

33,887

(7,929)

37,691

16,237

1,579

304,962

სავალუტო კურსის კლება 1%

(22,350)

(3,389)

793

(3,769)

(1,624)

(158)

(30,497)

სავალუტო კურსის კლება 5%

(111,749)

(16,943)

3,965

(18,846)

(8,119)

(789)

(152,481)

სავალუტო კურსის კლება 10%

(223,497)

(33,887)

7,929

(37,691)

(16,237)

(1,579)

(304,962)

ეფექტი მოგება ან ზარალი და სრული შემოსავლის ანგარიშგებაზე 31 დეკემბერი 2013 აშშ დოლარი

ევრო

SDR

ავსტრ ალიური დოლარი

კანადური დოლარი

სხვა

სულ

ვალუტო კურსის ზრდა 1%

19,165

8,538

(1,981)

2,926

1,622

102

30,372

ვალუტო კურსის ზრდა 5%

95,827

42,692

(9,906)

14,628

8,112

512

151,865

ვალუტო კურსის ზრდა 10%

191,655

85,384

(19,811)

29,255

16,223

1,024

303,730

ვალუტო კურსის კლება 1%

(19,165)

(8,538)

1,981

(2,926)

(1,622)

(102) (30,372)

ვალუტო კურსის კლება 5%

(95,827)

(42,692)

9,906

(14,628)

(8,112)

(512) (151,865)

ვალუტო კურსის კლება 10%

(191,655)

(85,384)

19,811

(29,255)

(16,223)

(1,024) (303,730)

240 საქართველოს ეროვნული ბანკი ფინანსურ ანგარიშგებასთან თანდართული შენიშვნები 2014 წლის 31 დეკემბრით დასრულებული წლისათვის

(ათასი ლარი) სხვა რისკები ანგარიშსწორების რისკი ანგარიშსწორების რისკი გულისხმობს იმას, რომ კონტრაგენტმა შესაძლოა ვერ დაასრულოს ტრანზაქცია და მისი შემცირების რამდენი გზა არსებობს. ბანკი მხოლოდ მას შემდეგ გადარიცხავს თანხებს, რაც დარწმუნდება რომ ტრანზაქციისთვის საკმარისი უზრუნველყოფა არსებობს. ფასიანი ქაღალდების პირდაპირი ტრანზაქციებისას ანგარიშსწორების რისკი იფარება ისეთი სისტემების გამოყენებით, რომლებიც ემყარება გადახდისთანავე მიწოდების პრინციპს, რაც გულისხმობს ფასიანი ქაღალდებისა და ფულისა და ფულის ექვივალენტების ერთდროულ/თანადროულ გაცვლას. გარდა ამისა, ფულისა და ფულის ექვივალენტების კომპონენტისთვის ანგარიშსწორებას ახორციელებას ბანკის საგადახდო სისტემა RTGS (Real Time Gross Settlement) მეშვეობით, რომელიც განსაზღვრავს თითოეული მონაწილის პოზიციას რეალურ დროში ინდივიდუალური გადახდების საფუძველზე. ამის შედეგად, ავტომატურად ხდება ოვერდრაფტების თავიდან აცილება და იქიდან გამომდინარე, რომ სისტემა ამავდროულად იყენებს ბანკში განთავსებულ აქტივებს ანგარიშსწორების წყაროდ, ამცირებს საკრედიტო რისკს. არა-ფინანსური რისკი არა-ფინანსური რისკი სხვა რისკებთან ერთად მოიცავს სტრატეგიულ, იურიდიულ და საოპერაციო რისკებს. არა-ფინანსურმა რისკმა ერთი ან რამდენიმე გამომწვევი მიზეზის შედეგად, შეიძლება წარმოშოს ფინანსური დანაკარგი, ზიანი მიაყენოს რეპუტაციას ან ხელი შეუშალოს ბიზნესის მიზნების მიღწევას. რისკის გამომწვევი მიზეზები შეიძლება იყოს ადამიანური ფაქტორი, დეფექტური ან არაადეკვატური პროცესები, ან სისტემები, ან გარე მოვლენები. არა-ფინანსური რისკის მართვისთვის ბიზნესის უწყვეტობის დაგეგმვა ბანკისთვის გახდა უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი. ამ მხრივ, ბანკმა გააუმჯობესა მნიშვნელოვანი პროცესები და უზრუნველყო ბიზნესის უწყვეტობის რისკების მართვა. ბიზნესის უწყვეტობის სისტემა დაინერგა 2014 წელს. ბანკმა შექმნა 2 ძირითადი ერთეული: ბიზნესის უწყვეტობის კომიტეტი და ბიზნესის უწყვეტობის გუნდი. ბიზნესის უწყვეტობის კომიტეტს ხელმძღვანელობს ბანკის აღმასრულებელი დირექტორი, რომელიც პასუხისმგებელია პოლიტიკასა და დაკავშრებულ სტრატეგიულ გადაწყვეტილებებზე. ბიზნესის უწყვეტობის გუნდი პასუხისმგებელია კონკრეტული ამოცანების განხორციელებაზე. ამ რისკების დასაფარად განხორციელებულ ყველა ქმედებას ამოწმებს და ადასტურებს კომიტეტი. არა-ფინანსური რისკის აღმოჩენისა და მართვისთვის, ბანკს აქვს შიდა კონტროლის სისტემები თავისი საქმიანობის მახასიეთებლების გათვალისწინებით, ისევე როგორც პოლიტიკა და პროცესები თითოეული დეპარტამენტის კომპეტენციების ფარგლებში. ასეთ რეგულაციებთან შესაბამისობა და რისკის მართვის არსებული პრაქტიკა მოწმდება ბანკის შიდა აუდიტის მიერ, ადეკვატური შიდა სისტემების უზრუნველყოფის მიზნით. 29

ანგარიშგების თარიღის შემდომი მოვლენები 2015 წლის იანვრიდან 2015 წლის მარტამდე ლარის სავალუტო გაცვლითი კურსმა დევალვაცია განიცადა დაახლოებით 19%-ით აშშ დოლართან მიმართებაში. ბანკის ხელმძღვანელობის მიხედვით ასეთი დევალვაციის ეფექტი არის მნიშვნელოვანი წმინდა მოგება უცხოური ვალუტის საკურსო ცვლილებებიდან მოგება ან ზარალისა და სხვა სრული შემოსავლის ანგარიშგებაზე.