VOOROP DIERGEZONDHEIDIN schaap en geit Augustus 2022 - nummer 28 BEDRIJFSBEZOEK VREUGDEHOEVE Piet Vellema in gesprek koperproblemenoverTERUGBLIK Dag van het Schaap 2022MelkgeitenhouderijINTERVIEW door de jaren heen
SHEEP
I Co Zn B12 VIT E VIT GEZONDE OOIEN BETEKENT VITALE LAMMEREN HET IS NU TIJD VOOR MINERALEN VERKRIJGBAAR BIJ UW DIERENARTS OF BESTEL OP WWW.BOERENWINKEL.NL
Een goede mineralenvoorziening voor ooien is essentieel. Een vitale ooi werpt immers meer vitale en ge zonde lammeren. Daarom is het van groot belang in het najaar voldoende te verstrekken, via mineralenbolus, liksteen of likblokemmer . Jodium , selenium en cobalt hebben een positieve uitwerking op de vrucht baarheid , de dracht , de vitaliteit van de lammeren en de biestkwaliteit Voor een optimaal effect is het ver standig om de mineralenvoorziening 2 tot 6 weken voor het dekseizoen op peil te hebben. SLECHTS €0,13 PER(EXCL.WEEKBTW.) BULLET ISC SALT MINERALLICKSHEEP 1 Sheep Bullet ISC per volwassen schaap. eenmalige toediening. 6 maanden gegarandeerde afgifte per dag. Speciaal voor schapen en sporenelementen.BevatlijkGemaaktlammeren.vannatuur-rotszout.zouten Goed voor de darmen. Zuivert de huid. 1 likblok is voldoende voor 30 schapen. LIKBLOK TOPLIK
Bereikbaarheid U kunt GD van maandag tot en met vrijdag van 07.30 tot 19.00 uur telefonisch bereiken via 088 20 25 500. Voor inhoudelijke vragen kunt u de Veekijker Schaap en Geit bellen tussen 15.00 en 17.00 uur op 088 20 25 555.
23
In een tijdslijn hebben we een aantal van de belangrijkste gezondheidsgerelateerde zaken weergegeven, op het gebied van schapen en geiten in de afgelopen veertig jaar. Ook is een redacteur met Piet op bedrijfsbezoek geweest bij Herman en Henri van Assen. In deze reportage leest u over de gezamenlijke aanpak van een probleem met koper op hun melkschapenbedrijf. Een bedrijfsbezoek gaat volgens de familie dan ook om veel meer dan het oorspronkelijke probleem. Tot slot wil ik vanaf mijn positie Piet heel hartelijk bedanken voor alles wat hij heeft betekend op het gebied van de gezondheidszorg voor de schapen en geiten in Nederland en ver Ikdaarbuiten.benblijdat je ervoor hebt gezorgd dat er een team klaarstaat met medewerkers die allemaal door jou zijn ingewerkt, waardoor wij als GD de houders ook in de toekomst zo goed mogelijk van dienst kunnen zijn!
Tarieven Alle genoemde GD-tarieven in deze uitgave zijn exclusief btw en basiskosten. Ophaaldienst voor sectie- en monstermateriaal Aanmelden: digitaal via www.gddiergezondheid.nl/ophaaldienst of telefonisch via 088 20 25 500 (24 uur per dag). Wij halen het materiaal dan zo spoedig mogelijk bij u op. Sectie- en monstermateriaal kunt u brengen van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur. COLOFON Schaap en Geit is een uitgave van Royal GD | Redactie René van den Brom, Eveline Dijkstra, Karianne Peterson, Carlijn ter Bogt, Tara de Haan, Nienke Snijders-van de Burgwal en Anita Werkman | Beeldredactie Wendy van de Streek | Eindredactie Anne Taverne Redactieadres GD, Marketing & Communicatie, Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 088 20 25 500, redactie@gddiergezondheid.nl, www.gddiergezondheid.
15
ervaringen
Schaap en Geit
081606
, augustus 2022 - 3
Tijd om even stil te staan bij dit afscheid. In deze editie staan de gebruikelijke rubrieken én een aantal artikelen die zijn gerelateerd aan Piet zijn carrière.
voorwoord 04
20
18
Zo beschrijft Wilma Wolters van vakblad Geitenhouderij de ontwikkelingen in de melkgeitenhouderij, op basis van een interview met Piet en oud-collega Daan Dercksen. Jacques Engelen, redacteur van vakblad het Schaap, vertelt over zijn met Piet en deelt zijn kijk op Piet zijn expertise.
René van den Brom, sectormanager Kleine Herkauwers Actueel 06 Terugblik Dag van het Schaap Op bedrijfsbezoek met Piet Vellema: zo gaat de Vreugdehoeve om met koperproblemen Monitoring: dit doet begeleidingscommissiede Quiz: wat weet u over Piet Vellema? Over parasitologie: terugblik cursus en andere wetenswaardigheden De indrukwekkende carrière van Piet Vellema 19 Keurmerk Zoönosen uitgelegd Daan Dercksen en Piet Vellema over de ontwikkelingen in de melkgeitensector De boer op 24 Gastredacteur Jacques Engelen over Piet Vellema inhoud
nl | Productiecoördinatie Senefelder Misset Doetinchem B.V. | Basisontwerp Studio Kaap Vormgeving Dock35 Media B.V. | Druk Senefelder Misset Doetinchem B.V. | Abonnementen Schaap en Geit wordt gratis toegezonden aan relaties van GD. Een jaarabonnement (twee nummers) voor personen buiten de doelgroep kost € 17,75 (excl. btw) | Advertenties Dock35 Media B.V., T. 0314-35 58 52 | Verschijningsfrequentie twee keer per jaar | Suggesties Als u suggesties heeft voor dit blad, dan verzoeken wij u deze door te geven aan de redactie. Overname van artikelen is toegestaan uitsluitend na toestemming van de uitgever | Disclaimer Royal GD en de redactie zijn niet verantwoordelijk en daardoor niet aansprakelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties en advertorials. ISSN: 1875-2594 Wilt u dit blad niet meer ontvangen of wilt u een adreswijziging doorgeven? Dat kan via 088 20 25 500, vraag naar klantdatabeheer of mail naar brbs@gddiergezondheid.nl. EINDE ÉN NIEUW BEGIN
12
16
Medewerkers van GD namen eind juni afscheid van Piet Vellema. Hij werkte ruim veertig jaar bij onze afdeling kleine herkauwers. Piet heeft zich in die jaren op onuitputtelijke en eigen wijze ingezet voor de gezondheid van geiten en schapen in het belang van dier, dierhouder en samenleving.
08
Optimaal de dekperiode in: koper bepalen
Piet Vellema met pensioen Na veertig jaar dienst bij GD is het voor Piet tijd om van zijn pensioen te gaan genieten. Hij heeft zich altijd met veel plezier en passie ingezet voor de gezondheid van schapen en geiten, zowel in Nederland als internationaal. Deze editie van Schaap en Geit staat dan ook deels in het teken van Piet en alles wat hij heeft gedaan. Hij neemt ons mee op één van zijn laatste bedrijfsbezoeken, gaat om de tafel met oud-collega Daan Dercksen en Jacques Engelen (vakblad het Schaap) vertelt over zijn contact en ervaringen met Piet.
Ken je onze podcasts al?
Een te laag kopergehalte heeft invloed op de vruchtbaarheid van ooien. Een (te) laag bloedkopergehalte is een indicatie voor kopertekort in het rantsoen. Te veel uit voeding opgenomen koper wordt opgeslagen in de lever. Pas als deze levervoorraad helemaal uitgeput is, wordt een tekort in het bloed zichtbaar. Koper is belangrijk voor veel enzymen die een rol spelen in het centraal zenuwstelsel, de botopbouw en afweer. Kopergebrek bij ooien kan voor de volgende problemen bij de lammeren zorgen: (vertraagde) swayback, abnormale botopbouw, groeiachterstand en verlaagde afweer. Swayback is een niet te herstellen zenuwaandoening waarbij de lammeren moeilijk of niet zelfstandig op de achterpoten kunnen staan. Tijdig bijsturen indien een koper tekort speelt, is goed mogelijk. Maar let op: doe dit alleen na bevestiging van te lage koperwaardes, aangezien de marge tussen een overmaat en een te kort smal is en een overmaat levensgevaarlijk is.
Hoe fijn is het om in je eigen tijd te luisteren naar podcasts die jouw interesse hebben? Oortjes in, podcast aan en lekker werken in de stal. Wist je dat GD ook podcasts maakt? Speciaal voor schapen- en geitenhouders zijn we de podcast ‘Doe het zelf’ gestart waarin elke aflevering een ander onderwerp belicht.
Zo’n mestmonster vertelt iets over het rantsoen, de vertering en de aanof afwezigheid van bepaalde bacteriën en parasieten. Luister je
In deze aflevering van de serie is er aandacht voor mestonderzoek. GD’ers Tara de Haan (dierwetenschapper) en Nienke Snijders (dierenarts) vertellen hoe je als houder gemakkelijk mestmonsters kunt nemen bij je dieren.
Tijdens de Dag van het Schaap in juni in Ermelo werd ze verkozen tot Geit van de dag. GD sponsort deze prijs en feliciteert Erik met het behaalde resultaat!
4 - Schaap en Geit, augustus 2022 Mooiste geit van Nederland De Boergeit Amira van Dierenhofstee van Erik Roelofsen mag zich twee jaar lang de mooiste geit van Nederland noemen.
mee?MEER OVER WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/DIERGEZONDHEID/DIERZIEKTENMINERALEN
Aanmelden nieuwsbrief Altijd op de hoogte zijn van het laatste GD-nieuws? Dan kun je je aanmelden voor onze nieuwsbrieven en kiezen voor de diersoort(en) waarover je meer informatie wilt ontvangen. Zo lees je alles over de laatste ontwikkelingen op het gebied van diergezondheid. Nadat je het formulier hebt ingevuld en verstuurd, ontvang je een e-mail om de aanmelding te bevestigen en aan te geven welke informatie voor welke diersoort(en) je wilt ontvangen. Scan de QR-code om aan te melden.
GD is hier uiteraard ook bij aanwezig. Kom gerust even langs bij onze stand waar wij klaarstaan om uiteenlopende diergezondheidsvragen te beantwoorden. Ook verzorgen we een interactieve workshop over scrapie en vertellen we graag meer over melk- en mestonderzoek. Want wat kun je daar eigenlijk zelf in doen? Noteer 10 september vast in de agenda, want dit mooie evenement wil je niet
Het jaarverslag van de monitoring is beschikbaar op onze website. Via het jaarverslag geven wij terug wat we aan trends en bijzonderheden op het gebied van diergezondheid hebben gesignaleerd. Met een tijdlijn bespreken we per diersoort kort opvallende ontwikkelingen van het afgelopen jaar. Daarnaast gaan we via interviews in gesprek met de mensen achter de monitoring, zoals dierenartsen en veehouders, over casussen van het afgelopen jaar. Het is weer tijd voor het Geitenevent. Op zaterdag 10 september komt geitenhoudend Nederland massaal naar de IJsselhallen in Zwolle om deel te nemen aan de Nationale Geitenkeuring, de Nationaal Geiten Expo en een symposium met workshops.
Kom je ook naar het Nationaal Geiten Event?
WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/MONITORINGWWW.GEITENEVENT.NLMEERmissen!INFORMATIEMEERLEZEN MEER WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/WETENCL-CERTIFICERINGactueel
Jaarverslag monitoring 2021
Schaap en Geit, augustus 2022 - 5
vernieuwdCL-reglement GD heeft een aantal wijzigingen in het CL-reglement doorgevoerd. Voor de huidige deelnemers verandert er niets. Je hoeft dus geen actie te Voorondernemen.melkleverende bedrijven die starten met certi cering is er een nieuwe mogelijkheid om een CL-onverdachtstatus te behalen. Uiteraard behoort het behalen van de CL-vrij-status ook tot de mogelijkheden.
6 - Schaap en Geit, augustus 2022 De Dag van het Schaap: we moesten er even op wachten met z’n allen, maar wat was het weer een fantastisch evenement. Op zaterdag 11 juni trokken professionele- en hobbyhouders vanuit heel het land naar Ermelo om te delen in hun passie: schapen en/of geiten. Ook GD was van de partij! Zowel binnen als buiten was er weer genoeg te doen. Van een optreden van de Puttense Boerendansers en verschillende workshops tot keuringen en het NK schapen scheren; alles was even goed bezocht. De kinderen sprongen erop los op het springkussen, er werd druk geknutseld en de kaasjes en schapenwolproducten gingen als warme broodjes over de toonbank. Ook bij de GD-stand was het gezellig druk. DAG VAN HET SCHAAP 2022 Een gezellige en dagleerzame
‘Doe het zelf’ Ook dit jaar konden bezoekers weer terecht bij ons in de GD-stand voor informatie over schapen en geiten. Onze specialisten stonden klaar voor veterinair advies en er waren medewerkers aanwezig voor vragen rondom producten en andere diensten. We hebben veel houders mogen spreken, die niet alleen informatie van ons kregen, maar ook een handige lammer es ontvingen! Dit jaar stond het thema ‘Doe het zelf’ centraal in onze stand. Hierbij werd extra aandacht besteed aan melk-, mest- en watermonsters, die u als houder gemakkelijk zelf kunt nemen. Met melkmonsters kunt u veel kanten op. U kunt individuele monsters nemen, maar u kunt ook gepoolde of tankmelkmonsters
Toxicoloog licht toe Zowel jonge als oudere bezoekers van de stand kropen zelf achter de microscoop om verschillende mest- en watermonsters te bekijken en zo meer te leren over wat je hierin kunt herkennen.
Schaap en Geit, augustus 2022evenement7
laten onderzoeken om een algemeen beeld van een koppel te krijgen. Melk van schapen en geiten kan onder andere iets zeg gen over de uiergezondheid, het rantsoen en de aan- of afwezig heid van antistoffen tegen bepaalde ziektekiemen. Dit geldt ook voor mest; dit vertelt iets over het rantsoen, de vertering en de aan- of afwezigheid van bepaalde bacteriën en inwendige para sieten. Daarnaast is het belangrijk om zeker te weten dat uw dieren geschikt drinkwater krijgen. Een watermonster kan iets vertellen over de smakelijkheid, de aanwezigheid en hoeveelheid van mineralen en zware metalen, de toestand van het water en de aan- of afwezigheid van bepaalde bacteriën.
Toxicoloog Deon van der Merwe was aanwezig om bepaalde bevindingen toe te lichten en zo een compleet beeld te schetsen. Een belangrijke vraag die terugkwam was: “Ik kan zelf een monster nemen, maar hoe weet ik dan of wateronderzoek nodig is? Wat kan ik zelf precies herkennen?” Deon legde uit dat het belangrijk is om te letten op de geur, kleur en helderheid van het water en om te kijken naar het bezinksel. Zie je afwijkingen? Dan onderneem je actie. Dit geldt ook als iemand een Uitreiking mooiste geit van Nederland Hoewel de schapen natuurlijk centraal stonden, speelden ook geiten een rol tij dens de Dag van het Schaap. GD mocht de prijs uitreiken voor de mooiste geit van Nederland. Dit jaar ging deze prijs naar Boergeit Amira van Dierenhofstee. Eigenaar Erik Roelofsen mag zich nu twee jaar lang houder van de mooiste geit van Nederland noemen. Naast een felbegeerde beker, mocht Erik Roelofsen een foto van zijn zelf gefokte Boergeit Amira op canvas in ontvangst nemen van GD. Tweede plek Innovatieprijs! Net zoals voorgaande edities kon er ook weer gestreden wor den om de innovatieprijs. Met onze inschrijving van het ‘vierin-één melkonderzoek’, voor CAE of zwoegerziekte, CL, paratbc en chlamydia, behaalden we een prachtige tweede plek! Met deze nieuwe test kunt u één individueel melkmonster laten onderzoeken op CAE of zwoegerziekte, CL, paratbc en chlamydia voor een scherp tarief. De test is hiermee geschikt voor zowel geiten- als schapenmonsters en biedt een goede indicatie of extra check op de status van uw dieren. Heeft u geen lacterende schapen of geiten, maar spreekt dit pakket u wel aan? Dan kunt u ook bloedmonsters insturen. nieuwe bron in gebruik neemt of als er sprake is van gezondheidsklachten of tegenvallende productie. Leerzaam, zo vonden ook de aanwezige houders. Na al deze mooie gesprekken, bijzondere ontmoetingen en gezelligheid is er toch na elke editie van dit evenement weer één ding jammer: het duurt nog twee jaar tot de volgende! Wij zijn er zeker weer bij!
“Het viel op dat het koppel niet graag graasde en dat vooral langs de slootkant deed”, vertelt Piet over een opvallende bevinding tijdens het eerste bedrijfsbezoek. “We spraken af van een aantal slachtschapen leverweefsel te verzamelen om dat uitgebreid te laten onderzoeken op mineralen en spoorelementen. Ook heb ik Henri en Herman gevraagd om zoveel mogelijk informatie te verzamelen over het rantsoen dat ze de afgelopen jaren hadden gevoerd.” En zo zijn ze alles door gaan spitten, hebben ze de mineralengehaltes opgevraagd, naast elkaar gelegd en uitgeplozen. “Al gauw bleek dat de leverkopergehaltes veel te hoog waren”, vertelt Henri. “Daarnaast bleek het
BEDRIJFSBEZOEK MET PIET VELLEMA
8 - Schaap en Geit, augustus 2022
“Kennis is een welkome waardevolleenaanvulling”
Na telefonisch contact met de Veekijker werd een afspraak gemaakt voor een bedrijfsbezoek om wat dieper in de problemen van dit koppel te duiken.
Net buiten Zwolle, in de Vreugderijkerwaard, ligt biologische melkschapenboerderij ‘De Vreugdehoeve’ van de familie van Assen. Met 500 melkschapen, een goed bezocht restaurant en uitzicht op een beschermd natuurgebied een prachtige plek. Klinkt idyllisch, toch kreeg het bedrijf te maken met onverwachte uitval door kopervergiftiging. Samen met GD-dierenarts Piet Vellema maakten ze een plan van aanpak. Begin 2021 merkten Herman en zijn zoon Henri dat de productie terug begon te lopen. Ook was er sprake van verhoogde uitval onder de schapen. Ze stuurden een schaap in voor pathologisch onderzoek met vermageren en diarree als voornaamste klacht. Op basis van de uitslag van dit onderzoek konden ze eigenlijk niet verder. “We merkten dat de klachten niet minder werden. In juli hebben we daarom nog een dier ingestuurd. Dit dier had last van zenuwverschijnselen en viel plots dood neer.”
Schaap en Geit, augustus 2022reportage9
Constant monitoren Sinds het bedrijfsbezoek van vorig jaar heeft Henri de schapen goed in de gaten gehouden en de adviezen van Piet opgevolgd. In juni 2022 ging Piet nogmaals langs om de stand van zaken te bespreken en te kijken of er nog vragen waren. De schapen lie pen inmiddels met plezier buiten. “De productie loopt helaas nog achter, maar ze willen weer naar buiten en ze grazen weer volop, dus dat stemt positief”, vertelt Henri. Ook Piet vindt het een positieve verandering. “Het grote probleem van koperstape ling is dat het lang duurt voor de problemen zijn opgelost. Als houder moet je een lange adem hebben, veel controleren, meten en bijsturen voordat het leverkopergehalte weer in het normale gebied zit.” En dat is wat de familie van Assen doet. “We houden het koppel goed in de gaten. Controleren het voer op mineralen, doen leveronderzoek van volwassen schapen en bloedonderzoek bij de lammeren. Met de huidige krachtvoerprijzen, zeker voor biologi sche bedrijven, besteden we nog meer aandacht aan voer van eigen bedrijf. Grasklaver is de basis met eigen veldbonen als kopergehalte van het eigen kuilvoer 11,1 mg koper per kg drogestof (ppm) te zijn bij een molybdeengehalte van 1,2 ppm. Bovendien bleek aan de krachtvoeders die werden gevoerd 10 tot 15 ppm koper te zijn toegevoegd; met de kopergehalten in de grondstoffen betekent dit totale kopergehalten in deze producten van in totaal 15 tot 25 ppm koper; dit is te hoog. Dat was best even schrikken, want je hoopt toch dat je goed bezig bent.” Hoge kopergehaltes lever en advies
10 - Schaap en Geit, augustus 2022 “Als houder moet je veel controleren, meten en bijsturen voor je er qua koper weer bovenop bent”
deficiëntie, vooral onder lammeren. Het is daarom belangrijk om gedurende een aantal jaren de situatie te blijven monitoren door bijvoorbeeld elk halfjaar de levers van enkele volwassen slacht schapen te laten onderzoeken op mineralen en spoorelementen en van minimaal vijf lammeren van een halfjaar oud het bloed te laten onderzoeken op koper. Daarnaast moet natuurlijk zoveel mogelijk informatie worden verzameld over het gevoerde rant soen.” Maar het graasgedrag was ook iets waar Henri zich zorgen om maakte. “Piet vertelde ons dat dit kan liggen aan het kobalt gehalte in het rantsoen. Daarom keken we ook naar de vitamine B12-gehaltes bij de schapen, zodat ze hopelijk weer makkelijker gingen weiden en grazen.”
Op basis van de langzaam groeiende informatie over het voeren en bijvoeren, gaf Piet de familie advies. “Het is in zulke gevallen raadzaam om alle toegevoegde koper in eerste instantie uit het rantsoen te halen. Dit kan vervolgens ook weer leiden tot koper
Bij leverkopergehalten van meer dan 500 ppm ontstaat levercel schade en bij gehalten van meer dan 800 ppm kan stress leiden tot het vrijkomen van koper uit de lever, met sterfte als gevolg. “Op dit bedrijf was het leverkopergehalte van het eerste gepoolde levermonster van vier schapen bijna 1300 ppm. De hoofdoorzaak van het probleem konden we dus zoeken in de kopervoorziening”, gaat Piet verder. “Het is niet eenvoudig om schapen met een leverkoperstapeling te ontkoperen, maar er zijn wel degelijk dingen die de familie van Assen kon doen.”
eiwitbron. We kopen nog grasklaverbalen bij van een akkerbou wer die we kennen. Ook hier willen we van weten wat er precies in zit.“ Verstandig, vindt Piet. Hij heeft het kuilgras in zijn han den. “Het ruikt en voelt goed aan. Toch is het altijd slim om het voer te laten onderzoeken. Een ogenschijnlijk kleine disbalans in mineralen kan al een groot verschil in de gezondheid van de schapen betekenen.”
Ook Piet vindt het mooi. Toch loert het volgende gevaar alweer een beetje. “We gaan de zomer in en dus breekt de periode aan van de rode lebmaagworm Haemonchus contortus. De schapen gaan steeds meer naar buiten en het is zaak om goed te letten op de parasietendruk. Ook volwassen lacterende melkschapen zijn erg gevoelig voor deze wormsoort.” Henri knikt. “We hebben een weideschema gemaakt en laten de verschillende percelen in een vooraf bepaalde volgorde begrazen. Binnenkort gaan we zelf mestonderzoek doen om de besmettingsdruk nog beter te kun nen Henrivolgen.”moetlachen.
“Bedrijfsbezoeken gaan om meer dan het oorspronkelijke probleem”
Schaap en Geit, augustus 2022reportage11Anne Taverne, redacteur
Weiden: positief, maar ook parasiet Henri laat Piet de schapen in de weide zien. “Een mooi gezicht, hè”, zegt hij. “Zeker na vorig jaar; het is echt lastig als ze niet naar buiten willen. Nu grazen ze weer zoals we dat graag zien.”
“Dit maakt de momenten met Piet zo waar devol voor ons. Hij heeft zijn kennis altijd paraat en voorziet ons van ontzettend veel kennis.” Een bedrijfsbezoek gaat vol gens de familie dan ook om veel meer dan het oorspronkelijke probleem. “Of het nu gaat over koper, de weideschema’s of para sietendruk; hij duikt overal met evenveel passie in”, gaat Henri verder. “Die input is ontzettend welkom. Ook als welkome en waardevolle aanvulling op je eigen dierenarts. Die weet ook veel, maar heeft niet die jarenlange kennis in de schapenwereld.” Advies Het belangrijkste algemene advies voor schapenhouders is: weet wat je voert. Laat af en toe een grond- en ruwvoeranalyse uitvoeren en vraag bij jouw krachtvoerleverancier het totale mineralengehalte in het geleverde krachtvoer op. De gehalten op het label vermelden de toegevoegde hoeveelheden mineralen en die verschillen soms behoorlijk van de totale gehalten. Het zelf laten samenstellen van krachtvoer gaat makkelijk verkeerd, zeker bij relatief kleine partijen, en raden we daarom niet aan. Laat je het krachtvoer toch zelf samentellen? Laat dan de mineralengehalten bepalen om te controleren of de geleverde gehaltes overeenkomen met de gewenste gehaltes. Zo weet je beter wat je daadwerkelijk voert. Twijfel je? Aanvullend bloed- en leveronderzoek geeft een nog completer beeld. Dat is nodig. De afgelopen jaren heeft bijna een derde van de melkschapenbedrijven te maken gehad met kopervergiftiging; ook op melkgeitenbedrijven komen we dit probleem tegenwoordig tegen. Niet alleen het krachtvoer maar ook melkpoeder en mineralenmengsels kunnen een oorzaak van dit probleem zijn. Bij vragen kunnen we bedrijven altijd helpen om dergelijke problemen op te lossen.
voor mensen of dieren? Dan melden we dit direct aan de overheid en sector. Om de samenwerking tussen GD, overheid en bedrijfsleven goed te laten lopen zijn er sectorale begeleidingscommissies ingericht. Zij doen de beleidsvoorbereiding voor de opdrachtgevers; denk hierbij aan de monitoringsbevindingen en hun opvolging, maar ook op de inrichting en uitvoering van monitoringswerkzaamheden. De commissie heeft een adviserende rol, maar kan zelf geen besluiten nemen. Breed vangnet De nauwe samenwerking tussen GD, overheid en bedrijfsleven maakt dat het monitoringssysteem zich heeft ontwikkeld tot een breed vangnet voor het tijdig opvangen van signalen over dierge zondheid. Over de jaren heen heeft dit systeem belangrijke signa len opgepikt. Soms gaat het om een onbekende ziekte, soms komt er ineens iets op in Nederland en soms is het belangrijk om na een grote uitbraak te blijven monitoren: deze drie gevallen laten goed zien waarom het zo goed is dat de monitoring er is.
MONITORING: STAP VOOR STAP
Signalen uit het veld verzamelen. Reactief (initiatief ligt bij veehouders, dierenartsen en erfbetreders) en proactief (GD). Informatie geeft inzicht in trends en ontwikkelingen.
overleg.signalensamenbesprekenVeekijkerdierenartsenenanalyserenmetandereexpertsenuitkomstenin Stap 1: Verzamelen
Stap 2: Analyseren
12 - Schaap en Geit, augustus 2022 Al bijna twintig jaar voeren we diergezondheidsmonitoring uit voor kleine herkauwers. Dit vrijwillige systeem vult de Europese verplichtingen voor het monitoren en bestrijden van aangewezen dierziekten aan. We leggen graag uit wat we precies doen en welke successen er de afgelopen decennia zijn behaald. Met veel mensen en dieren die op een klein oppervlak samenleven, is het belangrijk om een systeem te hebben dat nauwkeurig is en de gezondheid van dieren in Nederland constant in de gaten houdt. De diergezondheidsmonitoring, gefinancierd door overheid en bedrijfsleven, is sinds 2021 bij GD belegd als wettelijke taak. Dit doen we aan de hand van vier monitoringsinstrumenten: een telefonische helpdesk (Veekijker), pathologisch onderzoek, kennisnetwerken en een jaarlijkse data-analyse. Op deze manier onderzoeken, verzamelen en interpreteren we informatie die van belang is voor diergezondheid en dierwelzijn, het beschermen van de volksgezondheid en de exportpositie van Nederland. Het systeem kent drie belangrijke doelstellingen:
InzettenMONITORINGop gezondheid
1. Opsporen van uitbraken van bekende ziekteverwekkers die, voor zover bekend, niet in Nederland voorkomen; 2. Opsporen van onbekende aandoeningen of ziekteverwekkers; 3. Zicht houden op trends en ontwikkelingen in de veehouderij. Samenwerken en informeren Elk kwartaal rapporteren we de bevindingen uit de monitoring aan de opdrachtgevers. Speelt er iets dat gevaarlijk kan zijn
Vóór 2007 was Q-koorts een relatief onbekende ziekte in Nederland. Toch werden er in 2007 en 2008 ineens veel mensen ziek. We spraken van de grootste uitbraak ooit. Na deze twee Q-koortsuitbraken startte aanvullend onderzoek en er volgden maatregelen. Vanaf juli 2008 gold een meldplicht voor Q-koorts bij kleine herkauwers met als meldcriterium een abortuspercentage van boven de vijf procent. Sinds eind 2009 wordt de eventuele uitscheiding van de Q-koorts-bacterie op melkschapen- en melkgeitenbedrijven gemonitord door tankmelkonderzoek. Om melk te mogen leveren zijn melkleverende bedrijven met meer
Q-koorts
BELANG VAN DE
Schmallenberg Eind november 2011 kreeg de Veekijker een melding van een bedrijf waar lammeren met aangeboren afwijkingen werden geboren. Niet veel later werd het schmallenbergvirus (SBV) in de hersenen aangetoond. Dit resulteerde in een meldplicht voor de geboorte van herkauwers met aangeboren afwijkingen. In de seizoenen die volgden hebben 350 schapenhouders en 38 geitenhouders melding gedaan. Op 6 juli 2012 is de meldplicht opgeheven; sindsdien worden meldingen van geboorte met aangeboren afwijkingen gerapporteerd. Wel is bekend dat er in de jaren die volgden nog viruscirculatie is geweest. Daarom is er nauw contact met schapenhouders die problemen met SBV hebben gehad en is er ingezet op groeiende bewustwording. Jaagsiekte Dankzij een oplettende schapenhouder werd in 2021 het zeer besmettelijke jaagsiekte sheep retrovirus (JSRV) in Nederland opgemerkt. Dit virus veroorzaakt longtumoren en is niet meldingsplichtig. Het is belangrijk om de Nederlandse schapenpopulatie vrij te houden van deze besmettelijke aandoening. Symptomen kunnen lijken op die van zwoegerziekte. Na drie onsuccesvolle antibioticumkuren nam de fokker contact op met de Veekijker. De beschrijving en het land van herkomst deden voorzichtige alarmbellen rinkelen. Het dier werd geëutha naseerd en ingestuurd voor onderzoek. Hierbij werd jaagsiekte aangetoond. In dit geval gingen de alarmbellen dus af gezien de beschrijving van de verschijnselen, het land van herkomst van de ram en contacten binnen het netwerk van specialisten van het European College of Small Ruminant Health Management.
Van links naar rechts: Fokko Aldershoff (LNV), Niels van Middelkoop (LTO), Eveline Dijkstra (GD), Kees Oomen (voorzitter), Heleen Prinsen (LTO), Marcel Spierenburg (NVWA), Wil Jansen (KSG) en René van den Brom (GD)
Schaap en Geit, augustus 2022monitoring13Eveline Dijkstra, dierenarts en Anne Taverne, redacteur
dan vijftig schapen en/of geiten verplicht om deel te nemen aan de tankmelkmonitoring.
Stap 3: Concluderen GD schrijft voor elke sector rapportages met de conclusies en eventuele aanbevelingen voor vervolgacties. Stap 4: Informeren Uitkomsten periodiek delen met alle betrokken partijen. Bij mogelijk (acuut) risico nemen we direct contact op met overheid, sector, humane gezondheidszorg en (indien nodig) omringende landen. Overheid en sector bepalen of er vervolgacties nodig zijn.
VOOROP DIERGEZONDHEIDIN Zien we je bij het Nationaal Geiten Event op 10 september 2022? Kom naar onze stand of luister de podcastserie ‘doe-het-zelf’ en ontdek hoe je eenvoudig zelf melk-, mest- en watermonsters neemt en wat we hierin kunnen meten. Scan de QR-code om de podcastserie te luisteren. MAINADVERTERENDITGAZINE? Neem contact op met: Marcel Koot T+31 (0)314 - 355 852 E marcel.koot@dock35media.nl I www.dock35media.nl
A 1996: The effect of cobalt supplementation on the immune response in vitamin B12 deficient Texel lambs. B 2003: The foot-and-mouth disease epidemic in The Netherlands in 2001. C 2014: The rise and control of the 2007-2012 human Q fever outbreaks in the Netherlands. Hoeveel jaar heeft Piet bij GD gewerkt?
Test je overkennisPiet
A Meer dan 10 B Meer dan 100 C Meer dan 1.000 Wat was de eerste publicatie waarop Piet vermeld stond als eerste auteur?
54321 Schaap en Geit, augustus 2022 - 15 Piet heeft een aantal boeken uitgegeven. Hoe heet zijn eerste boek en in welk jaar verscheen het? A Handboek schapenziekten, 1994 B Cobalt/vitamin B12 deficiency in lambs on pasture. A randomized trial., 1996 C Gezonde schapen, 2008 Aan hoeveel wetenschappelijke publicaties heeft Piet meegewerkt?
A 20 jaar B 30 jaar C 40 jaar Uit welke provincie komt Piet? A Groningen B Friesland, natuurlijk! C Noord-Holland quiz Piet Vellema, liefhebber van kleine herkauwers in hart en nieren. Hij is een veel en graag geziene gast op menig schapen- of geitenbedrijf. De kans is groot dat u hem weleens tegen bent gekomen. Deze zomer nam hij afscheid van GD. Maar wat deed hij eigenlijk in zijn werkzame leven? En wat weet u daar nog van? Test ’t in deze quiz!
Antwoorden:1;A,2;B,3;A,4;C,5;B
NIENKEDIERENARTSSNIJDERS-VAN
Worminfecties zijn een bekend probleem bij schapen en ze bedreigen de gezondheid van vooral lammeren. Steeds meer zien we resistentie van verschillende wormsoorten tegen wormmiddelen. Maar wat weten we eigenlijk over parasieten en wat kun je er (zelf) aan doen? Tijdens de cursus ‘Parasitologie voor schapen- en geitenhouders’ gingen we in op deze vragen. Om schade door worminfecties zo veel als mogelijk te voorkomen en resistentieontwikkeling van de wormen tegen de midde-
WormenPARASITOLOGIE
bestrijden doe je zo
DE BURGWAL: “Er is geen werelddeel waarbij maagdarmwormen geen ‘hot topic’ is bij kleine herkauwers. Deels omdat de infectiedruk van maagdarmwormen soms hoog is en problemen veelvuldig worden gezien. Maar ook omdat resistentie tegen maagdarmwormenmiddelen veel voorkomt en problemen daarvan frequent worden ervaren. Reden genoeg om een cursus te verzorgen met focus op preventie. Iedereen weet dat voorkomen beter is dan genezen.
Tijdens de cursus leerden deelnemende houders hoe je een beweidingsplan opstelt en waarom dat van belang is. Zo’n beweidingsplan is vooral gericht op preventie van haemonchose. Dit is de aandoening die wordt veroorzaakt door de meest ziekmakende maagdarmworm in Nederland. Sterfte door bloedarmoede, met name in de zomer, kenmerkt het beeld van deze aandoening. Hoewel alle puzzelstukken voor een beweidingsschema worden aangereikt, blijft het soms een uitdaging om dit te realiseren. Soms zijn er bijvoorbeeld niet genoeg weides. Het is dan toch belangrijk om te streven naar het gebruik van zo min mogelijk ontwormmiddelen en zo veel mogelijk preventieve actie.” len te vertragen, is een planmatige aanpak nodig. Een beweidingsschema en parasitologisch mestonderzoek vormen daar bijvoorbeeld een essentieel onderdeel van. Dit was dan ook het uitgangspunt voor de cursus die GD organiseerde voor schapenen geitenhouders. Het accent lag hierbij op praktische kennis en toepassing. Onze worm-experts, Nienke Snijders, Karianne Peterson, Coen Hegeman en Deborah van Doorn, vertellen iets over maagdarmwormen, haemonchose, leverbot en het onderzoek in het lab. Een beknopte impressie van deze. door de deelnemers als goed beoordeelde, cursus.
16 - Schaap en Geit, augustus 2022
CURSUS
MEER OVER WORMBESTRIJDING EN WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/WORMENWEIDEPLANNEN
DEBORAHPARASITOLOOGVANDOORN:
Schaap en Geit, augustus 2022 - 17
KARIANNEDIERENARTSPETERSON: “Leverbot, Fasciola hepaticia, is een parasiet die voorkomt bij herkauwers, maar ook bij paarden, hazen, reeën en soms bij de mens. De parasiet leeft in de galgangen van de lever en produceert veel eieren die via de gal met de mest worden uitgescheiden. Deze eieren kunnen tot wel zes maanden overleven; in uitzonderingssituaties overleven ze zelfs een winter. In het voorjaar zetten ze de ontwikkeling dan voort. Voor de verdere ontwikkeling is de leverbotslak Galba truncatula nodig als tussengastheer. Deze leeft op plaatsen waar de bodem het grootste deel van het jaar vochtig is, zoals in greppels, slenken, vertrapte slootkanten en kwelplaatsen achter dijken. Leverbotinfecties kunnen zich als acute of chronische infecties presenteren. In jaren met een hoge infectiedruk komt het voor dat schapen en geiten vijf tot zeven weken na een massale besmetting plotseling sterven, zonder voorafgaande uiterlijke verschijnselen. Bij deze acute leverbot treedt sterfte op door verbloeding als gevolg van de trektocht van grote aantallen jonge leverbotjes door de lever. De meest voorkomende vorm van leverbotziekte is chronische leverbotziekte. Hierbij vertonen schapen en geiten vooral algemene ziekteverschijnselen, zoals verminderde groei, vermagering en een grauw en dof haarkleed.
Daarnaast komen bloedarmoede en soms oedeem tussen de kaaktakken voor. Bij ernstige infecties zien we soms verwerpen en vroeggeboorte. Zonder behandeling kunnen dan veel dieren sterven. Resistentie tegen het leverbotmiddel met de werkzame stof triclabendazol komt in toenemende mate voor. Het is daarom een must om ongeveer drie weken na de behandeling te controleren of deze daadwerkelijk is aangeslagen, door de mest te controleren.”
EERSTE ANALIST LAB COEN HEGEMAN: “In het theoriegedeelte van de cursus krijgen deelnemers veel informatie over parasieten. ‘Welke parasieten zijn er?’, ‘Wat betekenen ze voor mijn schapen?’ en ‘Wat kan ik ertegen doen?’ zijn veel gestelde vragen. In het lab laat ik zien welke onderzoeksmogelijkheden er zijn. We duiken de praktijk in. Deelnemers nemen hun eigen materiaal mee (in dit geval faeces van hun eigen schapen) en dat onderzoeken we op het lab. Dit doen we met de McMaster-methode, waarbij we een nauwkeurige ei-telling doen. Dit laat zien of een worminfectie aanwezig is bij het dier. Dit geeft dierenarts en houder veel informatie, want pas boven een vastgestelde hoeveelheid eieren per gram faeces (EPG) is ontwormen gewenst. Zo houd je beter een vinger aan de pols en hoef je niet onnodig te ontwormen. Het is altijd erg leuk om te zien hoe deelnemers aan de slag gaan in het lab. Zodra het praktische deel start gaat het echt leven en komt iedereen los. Er wordt enthousiast vragen gesteld, deelnemers zijn fanatiek en willen tot een mooi onderzoek komen. Het is leuk om te zien dat het prikkelt en aanslaat.”
“Dit jaar zien de pathologen van GD maar ook in het veld relatief vroeg in het jaar een toename van sterfte door de rode lebmaagworm (Haemonchus contortus). Kenmerkend voor de aandoening zijn de (papier)witte slijmvliezen, minder groei, mindere conditie, oedeem en sterfte, Dit jaar is er dus al sterfte waargenomen bij lammeren/eerstejaars ooien. Als schapenhouder kun je oefenen witte slijmvliezen te herkennen door eerst vroeg in het voorjaar gezonde onderoogleden te bekijken. Een beweidingsplan zoals door Nienke benoemd helpt het voorkomen van problemen door haemonchose. Het is om meerdere redenen slim om ontwormmiddelen niet te geven zonder mestonderzoek te doen. Juist inzicht krijgen in het probleem door diagnostiek (ei-tellingen) uit te voeren helpt onnodige behandelingen te voorkomen en nodige behandelingen te onderbouwen. Het omweiden van de dieren kan de infectiedruk van de maagdarmwormlarven op de weide omlaag brengen. Zo’n beweidingsplan kost weliswaar tijd, maar als je dit samen met de dierenarts oppakt, voorkom je wormziekte en verder ontwikkelende resistentie en daardoor blijven er op de langere termijn meer ontwormmiddelen beschikbaar. Dit geldt ook voor leverbot waar Karianne het over heeft.” cursusAnne Taverne, redacteur
18 - Schaap en Geit, augustus 2022 tijdlijn Niet alleen voor zijn collega’s was Piet Vellema van grote waarde, maar ook voor de schapen- en geitensector. De kans is dan ook groot dat je hem weleens bent tegengekomen op een evenement of over de vloer hebt gehad toen er een bedrijfsprobleem was. Wat waren de gezondheidsgerelateerde kwesties waar Piet nauw bij betrokken is geweest? De tegenwaarcarrièrejeuzegt René van den Brom en Piet Vellema 2022 2017201120142008200520062003 2001 1998 1997 19961995 19941989 1984 1982 1980 Piet afscheidneemtvanGD alsAfgestudeerddierenarts Board VeterinaryInternationalmemberSheepConference Begin certificeringCAE-bijHerdrukGD boek ‘Gezonde schapen’ Debestrijdingzwoegerziekte-startbijGD Schmallenbergvirus komt op: nieuw virus dat zorgt voor geboorte van lammeren met aangeboren afwijkingenBenoemingBegonnenbijGDtot Europees specialistAuteurKleineGezondheidszorgHerkauwersvanhetboek‘Gezondeschapen’ StartCL-certificeringprogramma Uitbraak bluetongue in Nederland Auteur van schapenziekten’‘Handboekhet Q-koorts, eerste abortusgevallen op twee melkgeitenbedrijven Benoemd tot landelijk hoofd van de afdeling Kleine Herkauwers Start diergezondheid‘Basismonitoringkleineherkauwers’ Afronden ‘Cobalt/vitaminproefschriftB12defici-encyinlambsonpasture’ MKZ wordt vastgesteld na import uit UK – Piet is lid van het crisisteam Verband gekkekoeienziekte (BSE) met CJD wordt aannemelijk geacht Start (genotypering)bestrijdingsscrapie-programma Ingeschreven in het register van erkende Veterinaire specialisten als doorHerkauwers,GezondheidszorgSpecialistKleinezoalsvastgestelddeRaadvanSpecialisatieDiergeneeskundevandeKNMvD
WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/KEURMERKZOONOSENKEURMERK
Schaap en Geit, augustus 2022zoönosen19Tara de Haan, projectleider kleine herkauwers
MEER INFORMATIE EN INZIEN
UITGELICHT
het beste via pathologisch onderzoek. Hiervoor kunt u de verworpen of doodgeboren vrucht met de nageboorte insturen. Een laagdrempelige manier om de oorzaak van abortus te onderzoeken is door het nemen van een diepe keelswab bij de verworpen vrucht en deze in te sturen voor het abortuspakket. GD onderzoekt de swabs door middel van PCR en bacteriologisch onderzoek op de in Nederland meest voorkomende bacteriële oorzaken van abortus, zoals Chlamydia abortus, Campylobacter spp., Listeria spp., Salmonella spp., Escherichia coli en Trueperella pyogenes.
Er komt steeds meer aandacht voor zoönosen: ziektekiemen die van dier op mens overgedragen kunnen worden. Met name de zogenoemde ‘YOPI’s’ (jongeren, ouderen, zwangeren en immuun gecomprimeerde mensen) kunnen risico lopen bij zoönosen. Voor bedrijven met een publieksfunctie is het dus extra goed om hier bewust mee om te gaan. Sinds 2018 is de Duurzame Geitenzuivel Keten (DGZK) operatio neel en kunnen houders punten verdienen voor verschillende the ma’s binnen het programma. “Zoönose- en dierziektebestrijding is een belangrijk onderdeel van DGZK”, aldus programmaleider Karin van der Toorn. “Met het zoönosekeurmerk kunt u aantonen dat u maatregelen neemt om zoönosen te voorkomen en de kans op besmetting te beperken.” Geitenhouders die deelnemen aan het Keurmerk Zoönosen, kunnen hiervoor 15 punten verdienen binnen DGZK. Ook voor andere zaken rondom de bestrijding van zoönosen en dierziekten kunnen punten verdiend worden. Let op bij abortus Abortus tijdens de lammerperiode kan veroorzaakt worden door een besmettelijke ziektekiem. Het is dus goed om hier alert op te zijn en om bijvoorbeeld zwangere vrouwen niet te laten helpen bij aflammeren. Wanneer abortus voorkomt bij uw schapen of geiten, is het verstandig om met uw dierenarts een mogelijke aanpak te bespreken. Een diagnose vaststellen bij abortus kan
Alert op zoönosen
Keurmerk Zoönosen Het Keurmerk Zoönosen is ontstaan om houders bewust te maken van de risico’s van zoönosen en om handvatten te bieden waar mee ze deze risico’s zo klein mogelijk kunnen maken. Onder de ongeveer 1.700 deelnemers zitten bijvoorbeeld veel kinder- en zorgboerderijen, maar ook veehouderijen die de risico’s voor hun personeel en/of stagiairs willen beperken. Zij vullen ieder jaar een checklist in samen met hun eigen dierenarts. Wanneer er vol doende punten zijn behaald met de checklist, ontvangt de houder een bordje met een keurmerkzegel. Hiermee laat de houder zien dat het een zoönosen-verantwoord bedrijf betreft.
In de veertig jaar dat Piet Vellema bij GD werkte, was hij 25 jaar hoofd van de afdeling Kleine herkauwers van de landelijke GD. In die periode werkte hij vijftien jaar samen met Daan Dercksen. Samen kijken ze terug op de aanpak van de ‘echt grote ziektes’ bij schapen en geiten. Die aanpak kende, in samenwerking met onder andere RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en WBVR (Wageningen Bioveterinary Research), de nodige successen.
Voor dit artikel was Wilma Wolters bereid om als gastredacteur op te treden. Wilma is redacteur van vakblad Geitenhouderij
20 - Schaap en Geit, augustus 2022
serieus genomen, zowel bij veehouders als dierenartsen, maar ook bij ambtenaren en ministeries.” Piet vult nuchter aan: “Het helpt als je veel mensen kent en de lijntjes kort zijn.” Piets inter nationale netwerk helpt daarbij enorm. Hij kent vakbroeders in veel landen, is actief in het European College of Small Ruminant Health Management en zit in de board van de International Sheep Veterinary Association. Opnieuw bescheiden zegt hij daar over: “Ik probeer te zorgen dat mensen mensen kennen. Je kunt internationaal alleen wat halen als je ook wat brengt.”
Het eerste grote project waarin de tweede- en derdelijns rol tot uiting kwam, was het scrapiebestrijdingsprogramma dat in 1998 startte, na de zorgen over BSE. Op basis van bloedonderzoek heeft in enkele jaren tijd een zodanige selectie van fokschapen plaatsgevonden dat de gevoeligheid voor scrapie voor een groot deel uit de Nederlandse schapenpopulatie is verdwenen. Piet: “GD was uitvoerder van dit project dat in overleg tussen overheid en bedrijfsleven is opgezet en samen met schapenhouders en hun organisaties is uitgevoerd. Binnen dit project is heel nauw samengewerkt met de voorganger van WBVR, het CVI uit Lelystad. Dit programma is heel effectief gebleken, want de laatste 10 jaar hebben we geen scrapie meer gehad.”
In hun beginjaren bij GD bestond het werk uit de ‘gewone dierge neeskunde’: de bedrijfsgebonden ziektes, de vrijwillige dierge zondheidsprogramma voor zwoegerziekte, CL en CAE en de aan pak van bijvoorbeeld leverbot. Over hun samenwerking zegt Daan: “De onderlinge verhoudingen waren altijd helder, en werk ten voor beiden. In mijn rol, met Piet als hoofd, voelde ik me als een vis in het water.” Piet vult aan: “Je moet iedereen in zijn kracht proberen te zetten. Dat is meestal goed gegaan.” Altijd stonden de drie pijlers diergezondheid, schapen- en geitenhouder en volksgezondheid hoog in het vaandel. Bij uitbraken van zoö noses schoof de rol van GD, en specifiek die van Piet, meer rich ting tweede- en derdelijns gezondheidszorg; GD was en is een erkend betrouwbare diergezondheidsorganisatie en Piet werd vaak gevraagd om advies. In veel gevallen was het advies gericht aan de ministeries van LNV en VWS. Daan: “Piet heeft verstand van financiën en heeft een enorme inhoudskennis. Hij wordt echt
ONTWIKKELINGEN “OplossingenMELKGEITENHOUDERIJ zoeken door samen te werken”
Daan is heel nauw betrokken geweest bij zowel het eerste geval van MKZ in 2001 als dat van bluetongue in 2006. In beide gevallen nam hij deel aan het specialistenteam dat bij verden kingen een bedrijf bezoekt. “Bij de MKZ-verdenking werden bin nen een paar uur geiten erg ziek. Ik had in al mijn jaren bij het bezoeken van geitenbedrijven en met mijn ervaring met infec tiezieken nog nooit een ziektebeeld zo snel door een koppel zien “De drie pijlers diergezondheid, dierhouder en volksgezondheid stonden hoog in het vaandel”
Grote ziektes
Voor de gezondheid van schapen verwachten beide heren in de nabije toekomst niet veel geks, maar voor geiten vinden ze dat lastiger te zeggen. “Bij geiten speelt van alles: het onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden, stikstof. Er staat een mooie sector met prachtige bedrijven. Laten we hopen dat die zich kunnen blijven ontwikkelen.”
Piet benadrukt dat het zowel bij de aanpak van scrapie, MKZ en bluetongue en later bij Q-koorts echt heeft geholpen dat de con tacten met de collega’s van WBVR in Lelystad zo goed waren. Het advies van de specialisten werd niet altijd opgevolgd. Vanaf 2005 vonden abortusuitbraken bij melkgeiten plaats door Coxiella burnetii, de verwekker van Q-koorts bij de mens. Er was een vaccin dat hier niet geregistreerd was, maar dat GD samen met WBVR en faculteit Diergeneeskunde uiteindelijk wel mocht testen. Daan: “Avonden hebben we van geruimde drachtige geiten die deels wel en deels niet waren gevaccineerd baarmoeders staan aanprikken. Het vaccin bleek te werken. Wij achtten daarom toen ruimen van drachtige geiten op geënte bedrijven niet nodig. Dat was onze veterinaire afweging. Achteraf bezien en bekeken vanuit de onrust in de maatschappij, is ruimen toch een goede beslissing geweest.” Piet vult aan: “Als er meer vaccin was geweest hadden we alle melkgeiten en melkschapen in heel Nederland meteen gevaccineerd.”
Schaap en Geit, Wilma Wolters, gastredacteur gaan. Maar omdat we als specialistenteam MKZ vermoedden, werd aangenomen dat het helaas wel eens waar kon zijn en ver volgens werd door alle betrokken organisaties adequaat gehan deld.” Piet werd door de overheid gevraagd om te participeren in het crisisteam en twaalf weken lang, de eerste twee maanden 7 dagen in de week, zat hij op het crisiscentrum MKZ in Den Haag.
Terugkijkend concluderen Daan en Piet dat ze tevreden mogen zijn over de vorderingen die zijn gerealiseerd bij deze aandoeningen. Piet: “Daarvoor moet je de juiste mensen en organisaties en bedrijven kennen en uitgebreide onderzoeksmogelijkheden hebben. Maar vooral moet je overleggen. Oplossingen zijn alleen mogelijk door samen te werken en te overleggen. Alleen de snelheid die je wilt is niet altijd mogelijk.” Een van Piets grote gaves is dat hij op een nette manier en onderbouwd advies kan geven, vindt Daan. “Hij heeft bij elke crisis op basis van inhoud een goede rol gespeeld tussen veehouder, sector, het ministerie en GD zelf.”
augustus 2022interview21
Toen er vanaf eind 2011 verspreid over heel Nederland misvormde lammetjes werden geboren wilde de overheid weten of het oorzakelijk virus een risico voor de mens vormde. Met spoed hebben we er toen voor gezorgd dat van ruim 300 veehouders en dierenartsen van bedrijven met misvormd geboren lammeren en kalveren bloedmonsters werden onderzocht, en daarin werd geen enkele aanwijzing gevonden dat schmallenberg een zoönose zou zijn. Piet: “Met verschillende partijen, waaronder een onderzoeker uit Australië die ervaring had met een vergelijkbaar virus, hebben we gedeeld wat we zagen, en hen gevraagd mee te denken. Zo kwamen we verder.”
Alles opgelost door samen te werken
“Om een succes te behalen moet je de juiste mensen kennen en samenwerken”
Is er sprake van een tekort aan kobalt, en daarmee dus ook aan vitamine B12? Dan kan dit leiden tot een verminderde eetlust, groeivertraging of groeistilstand en zelfs tot sterfte bij lammeren. Daarnaast geeft een tekort een algemene verminderde weerstand bij de lammeren. Over het algemeen wordt met de melk voldoende kobalt verstrekt voor een aantal maanden. Als de lammeren na die tijd onvoldoende kobalt binnenkrijgen, kan een tekort ontstaan. Verschijnselen hiervan zijn het duidelijkst na het spenen.
Voor lammeren is vitamine D belangrijk voor de ontwikkeling van de groeischijven en goede botvorming. Tijdens de winter kan de concentratie lager zijn. Dieren met veel wol en/of een donker gepigmenteerde huid hebben vaak lagere concentraties dan dieren zonder wol en/ of een lichte huid, omdat zij minder vitamine D in de huid aanmaken.
Vitamine D is belangrijk voor de botstofwisseling en de regulatie van de calciumen fosfaathuishouding. Het wordt onder invloed van ultraviolet licht in de huid gemaakt, maar kan ook via het rantsoen worden opgenomen.
Schaap en Geit, augustus 2022 - 23 VRAAG: WAAROM HEEFT MIJN SCHAAP OF GEIT VITAMINE D NODIG? ANTWOORD:KARIANNEPETERSON vraag & antwoord 43 … KEER SCHAPENBEPAALDKOBALTINLEVERSIN2021
MEER OVER KOBALT? SCAN DE QR-CODE
Kobalt is een essentieel spoorelement, met name bij opgroeiende lammeren. In de pens wordt kobalt omgezet in vitamine B12, wat een belangrijke rol speelt in de stofwisseling. KOBALT BIJ SCHAPEN
We zien bij schapen en geiten dat vitamine D in het bloed normaal gezien tussen de 20 en 200 nmol/L zit. Bij minder dan 20 nmol/L is de vitamine D-voorziening mogelijk onvoldoende en GD adviseert dan overleg met uw voer adviseur en/of dierenarts of het nodig is om meer vitamine D te verstrekken. Maar let op: bij schapen komen in de wintermaanden regelmatig vitamine D-concentraties voor onder de 20 nmol/L, zonder dat klinische verschijnselen van een vitamine D-tekort bij de dieren worden waargenomen. Het verstekken van extra vitamine D luistert met name bij jonge dieren nauw.de boer op
Kobaltbepalingen worden bij GD bepaald aan de hand van leverweefsel. Dit kan bijvoorbeeld ingezet worden als vervolgonderzoek bij lammeren die voor pathologisch onderzoek komen. De kobaltbepaling valt binnen het ‘Pakket zware metalen en mineralen’.
Jacques Engelen over Piet Vellema Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 088 20 25 500, www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl
Kreta, Griekenland. 2005. De zesde International Sheep Veterinary Conference. Uit alle landen van de wereld kwamen schapendierenartsen bij elkaar om kennis uit te wisselen. Ik was erbij namens vakblad Het Schaap, als enige niet-dierenarts. Vooraf dacht ik: eens kijken wat ik namens ons nietige schapenlandje kan opsteken. Nou, na drie dagen congres was me één ding duidelijk: dankzij de Gezondheidsdienst voor Dieren heeft Nederland een ongeloo ijk hoog niveau als het gaat om gezondheidszorg voor kleine herkauwers. Programma’s, kennis, kwaliteit. We zijn hier helemaal niet nietig. Hoog aangeschreven En dan Piet Vellema. We reisden in hetzelfde vliegtuig naar Kreta. Eenmaal geland heb ik hem amper meer gezien. Daar, in Griekenland, merkte ik hoe hoog hij staat aangeschreven in de internationale gezondheidszorg voor kleine herkauwers. Werkelijk iedereen wilde iets van Piet. Zijn mening vragen, met hem overleggen. De beste man had geen seconde rust. Informatie overbrengen Ik wist wel dat je voor schapengezondheidszorg bij GD, inmiddels Royal GD, moest zijn. Voor Het Schaap maak ik al heel lang erg dankbaar gebruik van hun kennis. Het prettige is dat we elkaar daarin altijd goed kunnen vinden: GD heeft de kennis en Het Schaap is een mooi medium om die informatie bij de Nederlandse schapenhouders te brengen. Soms ga ik ervoor naar Deventer en krijg dan een privé-college over een of andere schapenaandoening en schrijf daar dan een artikel over. Geregeld schreven en schrijven de GD-experts zelf. In Het Schaap hebben we ‘ziekte-alerts’, geschreven door GD’ers. We organiseerden samen informatiebijeenkomsten en de laatste jaren weten we elkaar erg goed te vinden met webinars. Ongeloo ijk In die samenwerking is Piet Vellema heel belangrijk geweest. Nooit klopte ik vergeefs bij hem aan. En het is ongeloo ijk hoeveel kennis hij paraat heeft. Nooit hoefde hij iets op te zoeken, op alle vragen had hij antwoorden paraat. Zijn kennis is ongekend. Een simpele aandoening of een zeer complexe ziekte, Piet weet alles. En hij deelt zijn kennis graag. Hij schreef boeken maar gaf net zo vrolijk op een zaterdagochtend een quiz over schapenziekten aan een select groepje fokkers van een schapenstamboek. En ja, ook in het buitenland wist men Piet Vellema dus te Pietvinden.Vellema gaat stoppen met zijn werk bij GD. Er gaat wel iemand weg zeg. Maar hij laat ook heel veel achter.
