KÖK – GÖVDE - YAPRAK
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
KÖK Görevleri; Bitkinin toprağa bağlama Su ve minerallerin alma
Besin maddelerinin depolama Hormonların ve bazı kimyasal bileşiklerin
sentezleme
Gövdenin desteklenmesi ve oksijen
alınmasını sağlayan organdır.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Tohum çimlendiğinde embriyonik kök, yer
çekimi yönünde aşağıya doğru yönelip ana kökü meydana getirir.
Ana kökün dallanmasıyla toprak altında yan
kökler gelişir. Bunun sonucu bitkinin topraktan madde alma yüzeyi artar ve toprağa tutunması kolaylaşır.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Kök; Kaliptra Hücre bölünme bölgesi Uzama bölgesi Olgunlaşma bölgesi
olmak üzere dört bölümde incelenir
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Kaliptra Kökün uç kısmını örten konik şekilli yapıdır. Kaliptra
hücreleri jelatinimsi bir madde salgılar. Bu madde kök ucunun toprak içinde kolayca ilerlemesini sağlar.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Hücre bölünme bölgesi Kök ucunun merkezinde bulunan uç meristem
hücrelerinden oluşmuştur. Bu hücreler sürekli olarak bölünür. Bu bölgenin uç kısmına büyüme konisi denir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Uzama Bölgesi Uzama bölgesindeki uç meristem tarafından
oluşturulan hücreler hızla dikey yönde büyür. Böylece kökün uzaması sağlanır.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Olgunlaşma Bölgesi Uzama bölgesinin üzerinde olgunlaşma bölgesi (kök
emici tüy bölgesi) bulunur. Bu bölgede yoğun olarak kök emici tüyleri yer alır.
Emici tüyler suyun ve suda çözünmüş minerallerin
topraktan emilmesinde görevlidir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Tek Çenekli Bitkilerde Kök; En dışta epidermis tabakası bulunur. Epidermisten merkezi silindire kadar klorofilsiz, ince
çeperli korteks parankiması hücreleri bulunur.
Korteks parankimasının iç tabakasını endodermis
oluşturur. Endodermis tabakası korteks ile merkezi silindiri birbirinden ayırır.
Kökün merkezinde iletim demetlerini bulunduran
bölüme merkezi silindir denir. Merkezi silindir kökte hem ksilem hem de floemin geliştiği iletim dokularından oluşur Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Tek çenekli bitki köklerinde merkezi silindirin en iç
kısmında bulunan hücreler farklılaşmamış parankima hücreleri olarak kalır. Bu bölge öz olarak adlandırılır.
Öz, iletim doku tarafından halka şeklinde kuşatılır.
Ksilem ve floem iletim dokuda almaşık olarak dizilmiştir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Çift Çenekli Bitkilerde Kök; Merkezi silindir, büyük bir bölümü farklılaşmış floem ve
ksilem hücrelerinden oluşmuştur.
Ksilem hücreleri merkezi silindirde iki ya da daha fazla
kol hâlinde ışınsal olarak çıkar. Bu kolların arasında floem gelişir.
Çift çenekli bitkilerde merkezî silindirde ksilem ve floem
arasında kambiyum halkası bulunur. Kambiyum hücreleri bölünerek merkeze doğru ksilemi, dışa doğru floemi oluşturur.
Her büyüme döneminde kambiyumun etkinliği ile yeni
ksilem ve floem tabakası meydana gelir. Bu şekilde sekonder büyüme ile kök enine büyür, kalınlaşır. Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Kök Çeşitleri Saçak kök: Gövdenin kökle birleştiği yerden hemen
hemen aynı uzunlukta çok sayıda yan kök çıkar. Ana kök fazla gelişmemiştir. Soğan, buğday, çuha çiçeği, mısır, çilek, arpa, pırasa vb.
Kazık kök: Ana kök iyi gelişmiş, kalınlaşmış ve toprağın
içine doğru uzamıştır. Yan kökler ise ana köke bağlıdır ve az gelişmiştir. Ebegümeci, fasulye, havuç, lahana, bakla, bamya, gelincik vb. Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Saçak Kök
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Kazık Kök
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
GÖVDE Görevleri; –
Bitkide boy, yüzey alanı ve kütle artışına olanak sağlar
–
Köklerden alınan suyu yapraklara, yapraklarda oluşan organik bileşikleri de bitkinin diğer bölümlerine taşır.
–
Tomurcukları sayesinde yeni yaprak ve çiçekleri meydana getirir.
–
Besin depo edebilir
–
Fotosentetik organ gibi çalışabilir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
OTSU GÖVDELER
ODUNSU GÖVDELER
Otsu gövdelere daha çok tek yıllık bitkilerde rastlanır.
Odunsu gövdelere ise çok yıllık bitkilerde rastlanır.
Otsu gövdeler odun ve kabuk içermeyen narin, yeşil gövdelerdir.
Odunsu gövdeler ise daha kalındır ve koruyucu bir kabuğa sahiptir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Otsu Bitkiler Tek Çenekli
Çift Çenekli
En dışta koruyucu doku olan epidermis tabakası görülür. Epidermisin altında parankima doku yer alır.
Epidermis, korteks, iletim demetleri ve öz bulunur. Koruyucu doku olan epidermis tabakası gövdeyi dış etkilerden korur.
Tek çenekli bitki gövdelerinde iletim demetleri dağınık olarak dizilmiştir.
İletim demetleri halka oluşturacak şekilde yerleşmiştir.
Floem ve ksilemden oluşan iletim demetleri parankima dokusu içinde düzensiz dağılmıştır.
Korteksin altında su ve madde iletiminin yapıldığı iletim demetleri bulunur
Tek çenekli otsu bitkilerde kambiyum bulunmadığı için enine büyüme görülmez
Floem ve ksilem arasında kalan parankima hücreleri bölünerek kambiyum tabakasını oluşturur.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Tek Çenekli
Çift Çenekli
Bu demetlerde floem dışta, ksilem içte bulunur.
Bölünme özelliği gösteren kambiyum dışa doğru floemi, merkeze doğru ksilemi meydana getirir.
Korteks bulunmaz.
Epidermis ile kambiyum arasındaki bölge korteks tabakasıdır. Korteks tabakasında genellikle parankima, kollenkima, sklerenkima dokuları yer alır.
Öz bulunmaz.
Merkezdeki bölüm parankima dokusundan oluşmuştur ve öz olarak adlandırılır.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Odunsu gövde yapısına sahip çift çenekli bitkilerde
epidermis parçalanır, kurur ve dökülür.
Epidermisin yerini mantar kambiyumu alır. Elverişsiz
çevre koşullarına ve iç değişmelere karşı gövdeyi örterek koruyan mantar doku mantar kambiyumu tarafından oluşturulur.
Mantar hücrelerinin çeperlerinde mumsu süberin
maddesi birikir ve hücreler ölür. Böylece mantar doku oluşur.
Mantar doku, gövdedeki su kaybını önler; ayrıca
gövdeyi vurma, çarpma ve hastalık gibi olumsuz etkenlere karşı korur. Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Mantar ve mantar kambiyumu peridermisi oluşturur. Gövdenin en dış kısmında yer alan kabuk, peridermis ve
floemden oluşur.
Çift çenekli bitkilerde kambiyumdan ilk yıl oluşan primer
ksilem tabakası birinci yıllık yaş halkasını meydana getirir
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Bitkilerde Büyüme Halkaları Sekonder ksilem odun olarak adlandırılır. Ilıman
bölgelerde yaşayan ağaçların gövdesinden enine kesit alındığında iç içe birçok halka görülür. Bu halkaların her biri bir yıl içinde meydana gelen ksilem dokudur ve bunlara büyüme (yaş) halkaları denir.
Ilıman bölgelerde ağaçlar genel olarak ilkbaharda
büyümeye başlar ve büyüme sonbaharda durur. Bu süreye büyüme mevsimi denir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Büyüme mevsiminin erken döneminde oluşan ilkbahar
odununun hücreleri büyük ve hücre duvarları ince; büyüme mevsiminin sonuna doğru oluşan sonbahar odununun hücreleri ise daha küçük ve hücre duvarları kalındır.
İlkbahar odununun açık renkli, sonbahar odununun ise
koyu renkli halkalar şeklinde görülür.
Aynı yıl oluşan açık ve koyu halka ağacın bir yaşını
gösterir ve bu halka sayısı her yıl artar Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Bitkilerde Sekonder Büyüme Her büyüme mevsiminde, primer büyüme kök ve
gövdenin genç sürgünlerini oluştururken sekonder büyüme bitkinin yaşlı kısımlarını kalınlaştırır.
Sekonder büyümede iki yanal meristem görev alır. Bunlardan biri ksilem ve floemi oluşturan
kambiyumdur.
Diğeri ise kök ve gövdede sert, kalın bir örtü oluşturan
mantar kambiyumudur. Mantar kambiyumunun bölünmesiyle oluşan mantar doku, korteks ve epidermisin yerini alır. Ölü mantar hücreleri kök ve gövdeyi koruma görevini üstlenir. Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
YAPRAK Görevleri; –
Fotosentez yapma
–
Terleme
–
Çoğunlukla klorofil taşır.
–
Bitkinin özelliğine göre yaprakların dizilişleri, şekilleri ve büyüklükleri farklılık gösterir.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
●
Yapraklar yaprak ayası ve yaprak sapı olmak üzere iki kısımdan oluşur
Yaprak ayası: Yaprağın yassılaşmış, genişlemiş, ince ve
yeşil kısmıdır. Yaprak ayası fotosentezin yoğun olarak gerçekleştiği, gaz alış verişinin yapıldığı bölgedir. Sıcaklığın arttığı yerlerde aya küçük olur.
Yaprak sapı: Yaprak sapının yapısı gövdenin yapısına
benzer.Yaprak sapı, yaprak ayasını gövdeye bağlar ve yaprak ayasının ışıktan verimli şekilde yararlanmasını sağlar
Not: Mısır, buğday, lale vb. birçok tek çenekli bitkide
ve bazı çift çenekli bitkilerde yaprak sapı bulunmaz Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Yaprakta damarlanma çeşitleri;
Paralel damarlanma
Ağsı damarlanma
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Yaprak Çeşitleri Yaprak, tek yaprak
ayasından oluşuyorsa basit yaprak adını alır.
Yaprak ayası iki veya daha
fazla yaprakçıktan oluşuyorsa bileşik yaprak olarak adlandırılır
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Yaprağın Anatomisi
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Kütikula; Mumsu tabaka olup sıcak bölgelerde
yaşayan bitkilerde kalındır.
Epidermis; yaprağın alt ve üst yüzeylerinde tek sıralı
olarak bulunur. Bu hücreler kloroplastları bulunmadığı için renksizdir. Epidermis hücreleri arasında boşluk yoktur.
Stoma; Fotosentez için gerekli olan karbon dioksit
epidermis hücreleri arasında bulunan stomalarla dışarıdan alınır. Stoma ayrıca oksijen ve su buharı giriş çıkışını düzenler.
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
Palizat Parankiması; üst epidermisin altında ve
epidermise dik yerleşmiş, uzun, silindir şeklindeki hücrelerden oluşur. Çok sayıda kloroplasta sahip olan palizat parankiması hücrelerinde yoğun bir şekilde fotosentez gerçekleşir.
Sünger parankiması; Burada hücreler düzensiz şekle
sahiptir ve aralarında geniş boşluklar olacak şekilde yerleşmiştir. Bu boşluklarda karbon dioksit, oksijen ve su buharı bulunur.
Yaprak damarları iletim demetlerinin devamıdır.
Damarların üst kısmında ksilem, alt kısmında ise floem yer alır. Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ