BİTKİ BİYOLOJİSİ
Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ
DOKULAR Özel bir görevi yapmak için bir arada
bulunan ve aynı tip hücrelerden oluşan yapıya doku denir. Dokuları inceleyen bilim dalına histoloji
denir.
Bitkisel Dokular MERİSTEM DOKU TEMEL DOKU İLETİM DOKU ÖRTÜ DOKU
olmak üzere 4 çeşit doku bulunur.
1- Meristem Doku Bitkilerde bölünür doku hücreleri kök, gövde,
yaprak ve yan sürgün uçlarında bulunur. Bölünür doku hücreleri küçük, çekirdekleri büyük,
sitoplazmaları boldur. Kofulları küçük ve az sayıdadır. Hücrelerin çeperleri incedir ve
Birincil (Primer) Meristem Doku
İkincil (Sekonder) Bölünür Doku Bölünmez doku hücrelerinin sonradan bölünme
özelliği kazanmasıyla oluşur. İkincil bölünür dokudan kambiyum ve mantar
meristemi kök ve gövdenin enine büyümesini sağlar.
Bulundukları Yere Göre; Uç (Apikal) Meristem: Kök ve gövdenin büyüme noktalarında bulunarak
boyca uzamayı sağlar. Yanal (Lateral) Meristem Kök ve gödenin yapısında bulunarak bitkinin
enine büyümesini ve kalınlaşmasını sağlar.
2- TEMEL DOKU
Parankima, kollenkima ve sklerenkima olmak
üzere 3 çeşittir.
PARANKİMA Parankima hücreleri canlı, ince çeperli ve bol
sitoplazmalıdır. Görevlerine göre 4 çeşittir. Özümleme İletim Depo Havalandırma
Özümleme (Assimilasyon) Parankiması Bitki yapraklarında, genç gövde ve dallarda
bulunur. Hücrelerinde bol kloroplast kapsadıkları için
görevleri fotosentezde organik besin yapmaktır.
İletim Parankiması Özümleme parankiması ile iletim boruları
arasında bulunur. Ve iki doku arasında su ve besin iletimini sağlar.
Depo Parankiması Kök, gövde, tohum ve meyvede bulunur. Yedek
besin ve su depolarlar.
Havlandırma Parankiması Su ve bataklık bitkilerinin kök ve gövdesinde
bulunur. Hücreler arası boşluklarında hava depo edilir.
KOLLENKİMA Genç bitkilerde, yaprak ve çiçeklerle, meyve
sapları ve otsu bitki gövdelerinde bulunur. Hücreleri canlıdır. Hücre çeperleri selüloz ve
pektin maddelerinin birikimiyle kalınlaşmıştır. Bu
kalınlaşma hücre köşelerinde (köşe kollenkiması) veya karşılıklı hücre çeperlerinde (levha kollenkiması) olabilir.
Köşe Kollenkiması
SKLERENKİMA Sitoplazma ve çekirdekleri yoktur. Hücrelerin tüm
çeperleri kalınlaşmış ve ölmüştür. Örneğin keten ve kenevir bitkilerinde, dokuma sanayinde kullanılan sklerenkima lifleridir. Sklerenkima hücreleri şekillerine göre taş ve lif
olabilir. Taş
hücre ayva ve armut gibi meyvelerde görülürken, lif hücre keten, kenevir gibi bitkilerde görülür.
SKLERENKİMA
3. İLETİM DOKU Damarsız bitkiler dışında, karada yaşayan tüm
bitkilerde iletim doku bulunur. İletim dokuyu odun ve soymuk demetleri oluşturur. Bölünür doku hücreleri üst üste gelerek zamanla
çekirdek ve sitoplazmalarını kaybeder. Hücrelerin kenarlarında odun özü birikerek kalınlaşmalar başlar. Hücreler arasındaki enine zarlar eriyerek kaybolur. Böylece ince bir boru şeklindeki odun boruları oluşur.
a) Odun Boruları (Ksilem) Odun
borularının görevi su ve suda erimiş mineralleri taşımaktır.
Kökteki emici tüylerle topraktan alınan su, bitkinin
diğer organlarına taşınır. Odun
borularında taşıma, aşağıdan yukarıya doğru tek yönlüdür.
b) Soymuk Boruları (Floem) Tek sıra halinde üst üste dizilmiş canlı hücrelerden
oluşur. Soymuk borular oluşurken hücrelerin ara çeperleri tamamen erimediğinden, yer yer delikler oluşur. Delikli yapılar kalbura benzediğinden bunlara kalburlu borular da denir. Soymuk borularının yanında arkadaş hücreleri de
bulunur. Soymuk
borularının görevi fotosentez ürünlerini bitkinin diğer organlarına taşımak, bazı bitkilerin köklerinde sentezlenen aminoasitleri yaprak ve diğer organlara taşımaktır.
Soymuk
borularında
madde
taşınması
çift
yönlüdür. Soymuk boru hücreleri canlı olduğundan taşınma
hızı odun borularına istinaden daha yavaştır.
4. ÖRTÜ DOKU Epidermis ve peridemisten oluşur.
Tek sıralı hücrelerden oluşmuştur. Büyük kofullu,
az sitoplazmalı ve kloroplastsızdır.
a) Epidermis Epidermis tabakasının üstünde mumsu bir tabaka
bulunur. Bu tabaka su kaybını önler. (kutikula) Epidermis
hücrelerinin farklılaşmasıyla stoma, hidatot, tüy, emergens yapıları oluşur.
Stoma: Yaprak ve genç gövde epidermisinde stoma adı
verilen açıklıklar bulunur. Stomalar
bitkilerde
kontrollü
gaz
alışverişini
sağlar. Kloroplast taşıdığı için fotosentez yapar.
Hidatot: Nemli
bölge bitkilerinde yaprak kenarlarında bulunur.
Havanın
neme doygun olduğu durumlarda damlama (gutasyon) ile suyun atılmasını sağlar.
Tüyler: Epidermis
hücrelerinin hücre dışına doğru oluşturdukları stoplazmik uzantılardan oluşur.
Tüyler; kökte emme, sarmaşıkta tutunma, ısırgan
otunda savunma, nanede salgılama, gibi görevler yapar.
Emergensler (dikenler): Epidermis
ve epidermis farklılaşmasıyla oluşur.
altı
Bitkinin kendini savunmasını sağlar.
dokuların
b) Peridermis: Periderm hücreleri ölüdür, çeperlerinde suberin
birikir. Süberin, bitkinin su kaybını önler. Peridermiste gaz alışverişi lentisel (kovucuk) adı
verilen açıklıklarla hücrelerden oluşur.
sağlar.
Letiseller
ölü
Bitkilerde bazı metabolizma ürünleri (reçine, eterik yağ,
enzim, kauçuk, lateks v.b) salgı elemanları tarafında dışarı verilir ya da depolanır. Salgı hücreleri, canlı, bol stoplazmalı, büyük çekirdekli
golgi organeli bakımında zengindir. Salgı
hücrelerinin ürettiği salgılar tozlaşma, mikroorganizmalarından korunma, hücre dışı sindirimi sağlama, bitkiyi çürümekten koruma gibi işlevler yapar.
REÇİNE
ETERİK YAĞ
KAUÇUK