Grote Ratelaar januari 2022

januari 2022

Grote Ratelaar CONTACTBLAD IVN GOOI & KNNV GOOI

NGO: Prakticum Bodemkunde Weekend Texel

BELEEF DE NATUUR!

De KNNV is de landelijke vereniging voor veldbiologie, voor actieve natuur­ liefhebbers en -beschermers. Voor mensen die graag meer over de natuur, planten en dieren willen weten en ervan genieten.

KNNV-leden organiseren natuurexcur­ sies, inventarisaties, lezingen en cur­ sussen en wandelen, fietsen en kampe­ ren veel buiten. Want wat is er leuker dan samen met anderen de natuur te ontdekken?

2

Grote Ratelaar

IVN werkt aan een duurzame samenle­ ving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimu­ leert. Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. We verbinden hen met groene initiatieven rond na­ tuur en maatschappelijke thema’s zoals voeding, gezondheid en energie.

Dit doen we met zo'n twintigduizend betrokken leden en een enorm netwerk van groene professionals. Dat maakt IVN een unieke partner in duurzaam­ heid en verantwoord ondernemen.

IVN GOOI & KNNV GOOI

Grote Ratelaar Voorwoord

Het eerste volledige corona-jaar zit erop. We hebben er met zijn allen behoorlijk veel last van gehad, al kon er in zomer en najaar toch nog wel het een en ander georganiseerd worden. Maar bij­ eenkomsten waren net “live” weer opgestart of er kwam alweer een einde aan: de gidsencursus ging weer digitaal, contactavon­ den moesten geannuleerd worden en de excursies zijn weer aan beperkingen onderhevig.

We zullen het er nog even mee moeten doen, want terwijl ik dit schrijf zijn we in afwachting van de persconferentie, maar de berichten (er lekt zoals gebruikelijk weer van alles uit) bieden tot nu toe weinig hoop. Daarom wordt er in dit nummer maar één excursie aangekondigd, nog wel onder voorbehoud. Het zal dui­ delijk zijn, dat er geen excursie-overzicht geplaatst is: er valt verder niets aan te kondigen.

Wat hebben we dan wel?

Geniet van de laatste Gidsenblooper. Gaetan Dirwan heeft ons met zijn tekeningen twee jaar lang laten zien waar het fout kan gaan tijdens excursies. Hartelijk dank daarvoor!

Verder een mooi, letterlijk beeldend artikel van Doortje Smit van de Natuurgidsen Opleiding over de excursie Bodemkunde. Het friste letterlijk mijn geheugen weer op en voor wie deze les op een andere manier heeft gekregen: een mooi inkijkje in de tegen­ woordige aanpak.

Dan hebben we natuurlijk een aantal vaste rubrieken: een deze keer wel heel bijzonder interview; een iets anders dan gebruikelijk uitgewerkt Dubbelportret, maar daarom niet minder interessant; de mooie foto’s op de middenpagina’s, deze keer niet als puzzel, maar gewoon om van te genieten. Tot slot gelukkig toch een aantal verslagen van publieksactiviteiten.

Kortom: genoeg te lezen tijdens de komende feestdagen. Namens de redactie wens ik jullie gezellige feestdagen en alle goeds voor 2022. Blijf gezond!

Joke Calis - van den Abbeele

Foto’s: Voorpagina: Harm Klinkenberg Middenpagina’s: Aad Kop en Harm Klinkenberg Achterpagina: Joke Calis - van den Abbeele

januari 2022

4

De laatste Gidsenblooper

6

Dubbelportret: Watercrassula

8

Werkgroep Duurzaamheid in oprichting

10

Weekend Texel

14

NGO Prakticum Bodemkunde

18

Gagel

22

Dialoogdag groene vereni­ gingen

COLOFON De Grote Ratelaar is het afdelingsblad van IVN Gooi e.o. en KNNV Gooi en verschijnt vier maal per jaar.

REDACTIE: Jetse Jaarsma Fred Jansen Jaap van der Vliet Joke Calis - van den Abbeele

DRUKKER: Editoo B.V. te Arnhem

REDACTIEADRES: groteratelaar.ivnknnvgooi@gmail.com

Uiterste inzenddata kopij: 15 november, 15 februari, 15 mei en 15 augustus

De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden artikelen al dan niet te plaatsen, in te korten of aan te passen.

Grote Ratelaar

3

vanuit het KNNV-bestuur

Nu, midden december, is de corona-situatie aanzienlijk slechter dan Fred drie maanden geleden verwachtte.

Mondkapje, anderhalve meter, geen avondactiviteiten, nieuw varianten. Het virus is net zo grillig als we eigenlijk ook wel hadden kunnen voorspellen. Toch is het ook een bijzondere tijd. Het geeft je een beetje een indruk hoe het vroeger was, toen de pest heerste. Ook toen al was isolatie een van de belangrijkste middelen om de epidemie te be­ strijden.

Buitenactiviteiten kunnen wel, zij het op gepaste afstand.

Gelukkig spelen de meeste van onze activiteiten zich buiten af, zodat we ,nog steeds, veel wél kunnen doen. Sinds deze zomer inventariseren we als KNNV-afdeling eens in de maand de Zanderij, het gebied rondom de Infoschuur.

We gaan in groepjes op zoek naar planten, paddenstoelen ,insecten en ook andere soortgroepen. Het is zeer genoeglijk en leerzaam.

We zijn de voorbereidingen gestart om in mei weer een 1000-soortendag te houden, zoals dat in 2014 en 2016 ook al is gebeurd. KNNV, IVN, Vogelwerkgroep met ondersteu­ ning van het GNR organiseren samen deze dag. We gaan weer in 24 uur zoveel mogelijk soorten scoren in de terrei­ nen va het GNR en Natuurmonumenten tussen de Zanderij en de Laegieskamp. Deze keten van heide-, bos en moeras­ gebieden vormt een geleidelijke overgang van droog naar nat, van voedselarm naar voedselrijk. In 2016 werden hier

ruim 1200 soorten op één dag waargenomen. Noteer alvast de duizendsoortendag 2022 op 20 en 21 mei.

We gaan er een klein feestje van maken!

Feiko Prins

KNNV excursie Naardermeer.

12-2-2022

Afhankelijk van de geldende coronamaatregelen en het weer gaan we op zaterdag 12 februari 2022 gewapend met verrekijker en eventueel telescoop de natuur in de omgeving van het Naardermeer weer eens verkennen.

Afgelopen jaren is er flink wat onderhoud gepleegd en dat is de biodiversiteit ten goede gekomen. We gaan het zien!

Kleed je warm aan en neem lunch en (warm) drinken mee.

De excursie wordt verzorgd door Ellie Fluitsma en Johan Lindeman.

Aanmelden is verplicht en kan tot en met 10 februari 2022 door een e-mail te sturen naar: knnv.gooi@gmail.com Na aanmelding krijgt u te horen waar de excursie start.

Mocht corona roet in het eten gooien dan laten wij dat weten aan iedereen die zich aangemeld heeft.

"Hij moet vast de trein halen!" Tekening: Gaetan Dirven

4

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

1000 soortendag 2022

20 en 21 mei 2022

Duizend soorten vinden in één dag, het is een hele uitdaging! Toch is het ons al twee keer gelukt. In 2014 en in 2016 werden al eens 1000-soortendagen georganiseerd. Dat gaan we dit jaar weer doen.

Noteer de datum alvast: 20 en 21 mei 2022.

De vorige duizend-soortendagen waren in 2014 en in 2016. Binnen 24 uur werden beide keren meer dan 1000 soorten waargenomen in de bos- en heideterreinen van het Goois Natuurreservaat tussen de Zanderij en de Laegieskamp van Natuurmonumenten. Meer dan 70 mensen hebben in mei 2016 bijna 1300 soorten waargenomen. Dat record willen we dit jaar verbeteren. We starten vrijdag 20 mei aan het eind van de middag. ’s Avonds en ’s nachts gaan we door, vleermuizen en nachtvlinders vliegen immers bij voorkeur in het donker. De vogelaars komen zaterdagmorgen al vroeg in actie o de broedvogels in kaart te brengen waarna de planten- en insectenmensen de rest van de dag tal van andere planten en dieren op naam zullen brengen.

Op deze manier gaan we de biodiversiteit in het Gooi in beeld brengen. Daarmee geven we ook een duidelijk beeld van het belang van het Goois Natuurreservaat bij het be­ houd van de biodiversiteit in het Gooi. Het GNR bestaat dit jaar 90 jaar en daar willen we op deze wijze een gepaste bijdrage aan leveren.

Toevalligerwijs is 22 mei ook de internationale dag van de Biodiversiteit, uitgeroepen door de Verenigde Naties. Dus al met al een goed moment om aandacht te vragen voor de biodiversiteit in het Gooi. Dat gaan we die dag doen door te inventariseren en workshops en demonstraties voor het geïnteresseerde publiek te geven. KNNV, IVN en Vogel­ werkgroep organiseren deze dag samen.

Feiko Prins

Gedicht Stadskind Diana Ozon, Bronwater

Foto: Pixabay

januari 2022

Er is een stadskind geboren tussen baksteen en beton Het speelt niet tussen bomen maar in de schaduw van gevels en het licht van de zon

Het licht tegels voor de pui kweekt gras op het balkon bespiedt de ratten in de goot voert eendjes in de gracht ziet de meeuwen op het dak

Natuur is ook de geur van gas van uithardende hondenstront bezaaid met glanzende vliegen glimmend als regenbogen gemorste olie in de regen

Overal kunnen kinderen leven Stel ik word opnieuw geboren niet tussen hemel en weiden waar de mensen verdwijnen maar op een etage met een balkon

Grote Ratelaar

5

Watercrassula – Crassula helmsii Tekst en Foto: Christine Tamminga

Waarschijnlijk heb je deze plant nog nooit gezien of wel gezien maar niet herkend. Dit plantje, dat bij een opper­ vlakkige blik op een mos lijkt, is nogal klein, met nog klei­ nere witte of bleekroze bloempjes. Maar helaas, hoe klein ook: het is een invasieve exoot van de bovenste plank.

In oktober liep ik bij wijze van voorwandeling door het Laarder Wasmeer. De Leeuwenkuil, altijd goed voor een interessante variatie aan korstmossen, mossen, planten en soms enkele waadvogels, bleek helemaal vol gegroeid met deze indringer. Overal overheen groeien de kleine plantjes.

Ook onder water gedijen ze. Van de oorspronkelijke be­ groeiing laten ze niets over omdat die verstikt wordt.

De biotoop waarin dit groen het liefst staat, is op natte en vochtige plaatsen en in ondiep water, dat niet al te voed­ selrijk is. Ofwel in alle vennen en poelen die met moeite en inspanning door de mens in stand gehouden worden vanwege de bijzondere flora en bijbehorende fauna. Zodra grond rond een ven wordt afgegraven vestigt deze exoot zich uit kleine brokjes afgebroken materiaal dat b.v. met een graafmachine is meegelift. Het kan lange slierten maken en door middel van vertakkingen dichte matten vormen. Vooral in tijdelijk drooggevallen water en oevers die kaal gemaakt zijn, wordt het snel dominant.

Dat betekent dat men bij de inventarisatie van amfibieën uiterst voorzichtig te werk moet gaan om de plant niet van de ene poel naar de andere over te brengen, als die onbe­ doeld aan je laarzen blijft hangen. Men gaat sowieso zorgvuldig te werk: om de verspreiding van ziektes onder de bekeken dieren tegen te gaan, worden de netten na ie­ dere poel schoongemaakt.

Of watercrassula nog tegen te houden is, is de vraag. In de vijvers van Anna’s Hoeve komt het massaal voor.

Watercrassula is voor het eerst in 1995 in de Nederlandse natuur opgedoken. Oorspronkelijk komt het uit Australië en Nieuw-Zeeland. Het wordt hier als aquarium- of vijver­ plant verkocht, onder namen als Crassula recurva, Crassu­ la Hemsii of Waternaaldkruid. Met de waarschuwing erbij het in toom te houden vanwege zijn snelle verbreiding.

Koude winters overleeft het moeiteloos door onder te duiken en na de dooi gewoon weer uit te botten.

Er worden pogingen ondernomen de verkoop te verbieden en deze soort op de Europese Unielijst te zetten als inva­ sieve exoot.

Mosbloempje

Watercrassula hoort bij de Vetplantenfamilie en vormt samen met het Mosbloempje (Crassula tillaea) een geslacht.

Ook dit petieterige plantje is aan een opmars bezig gesti­ muleerd door het warmer wordende klimaat. Als pionier houdt het van natte plekken die ’s zomers sterk uitdrogen.

Het is gesignaleerd langs het fietspad naar ’t Bluk en ver­ schijnt in steden en op campings tussen de tegels. Het valt op door de snel rood kleurende blaadjes en stengels.

Glanzend druivenpitje

Tijdens de excursie op de zondag erna hebben we met een grote boog om de Leeuwenkuil gelopen. Maar er waren ook lichtpuntjes. De enthousiaste groep deed heel leuk mee. Zo vonden we kleine gele balletjes hangend aan sprietjes buntgras en schapenzuring. Het bleek het Glanzend drui­ venpitje te zijn, een slijmzwam. Toen we op de hoogste top stonden voor een weids uitzicht over de Zuiderheide pronkten daar zes grote vliegenzwammen in een groep, de eerste van deze herfst die ik zag. Beter kan je het als gids niet treffen!

Watercrassula (Crassula helmsii)

Glanzend druivenpitje (Leocarpus fragilis)

6

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

In gesprek met ... Wolfgang Tekst: Rob Le Febre In Nederland wordt met gemengde gevoelens naar de te­ rugkeer van de wolf gekeken. Een deel van de bevolking ziet hem vooral als schapendoder en als een mogelijk gevaar voor de mens zelf en ziet hem liever weer vertrekken richting Duitsland. Een ander deel kan niet wachten op het moment dat de wolf zich definitief heeft gevestigd in Ne­ derland om daar, na ruim 150 jaar afwezigheid, weer zijn plek op te eisen aan de bovenkant van de voedselketen.

Maar wat vindt de wolf nu zelf van al die heisa? Via een familielid in dierentuin Amersfoort krijg ik de kans om in gesprek te komen met één van de wilde wolven die mo­ menteel rond zwerft in het oosten van ons land. Om priva­ cy-redenen noemt hij zich “Wolfgang”. Het is even zoeken voordat ik onze geheime ontmoetingsplek heb gevonden, ergens in de Gooise bossen niet ver van het Smithuyserbos vandaan.

Opeens hoor ik een zachte grom en daar zie ik Wolfgang staan op het mos tussen de varens. “Kon je het vinden?”, vraag ik. “Nou, het was wel even zoeken maar via wat geursporen, is het me toch gelukt. Ik moest er wel een ki­ lometer of zeventig voor lopen vanaf Planken Wambuis.

Voor mij geen enkel probleem overigens! Mooi hoor al die ecoducten die jullie maken. Kunnen wij, wolven, ook weer verder! Onderweg nog een paar schapen verschalkt. Ik heb ze even laten liggen, dan heb ik op de terugweg ook nog wat te snacken. Onbegrijpelijk dat jullie die beesten niet beter bewaken!” “Daar wou ik het nu net even over hebben met je”, zeg ik, “want waarom bijt je er nu direct een paar de keel door? Eén schaap is toch ruim voldoende?” “Tja”, antwoordt Wolfgang enigszins beschaamd, “Dat is een oude gewoonte van ons, wolven: een voorraadje aanleggen voor slechtere tijden. Het is onnodig want er is genoeg wild, ik weet het. Maar het zit nu eenmaal in onze natuur en ik kan het niet bedwingen. Zeker als die beesten toch nergens heen kunnen en je een beetje sullig aan staan te kijken.

Onze neef, de vos, heeft hetzelfde probleem in het kippen­ hok! Heb ik eenmaal mijn vaste plek gevonden dan beperk ik mij overigens wel tot één ree of een lekker zwijntje want daar lopen er genoeg van rond op de Veluwe”.

“Er is bij ons veel weerstand tegen de terugkeer van wolven.

Wat vind je daar van?” Wolfgang: “Ja, wij horen die gelui­ den natuurlijk ook via onze ‘Huili huili-krant’. Nog altijd ondervinden wij de negatieve gevolgen van de beeldvor­ ming vanuit Roodkapje. Die wolf was overigens een sukkel!

Wie gaat er nu slapen in het bed van zijn slachtoffer? Dan ben je toch echt niet goed wijs? Net zo als Midas, die sufferd uit de ‘Donald Duck’. Dat is ook geen reclame voor ons.

Okay, hij eet geen mensen op maar dat hij nog altijd die drie biggetjes niet heeft gevangen, doet mij ernstig twijfelen of hij wel een echte wolf is. Ik heb ze in één dag te pakken.

Reken maar! Mensen vallen we overigens zelden aan. Zoek maar op in de statistieken. Er vallen meer slachtoffers door honden dan door mijn familieleden”.

Ik vraag Wolfgang of hij een positief punt kan aanvoeren voor de vestiging van hem en zijn familieleden in Neder­ land. “Goeie vraag!”, zegt Wolfgang, “Jullie weten van gekkigheid niet wat jullie aan moeten met alle everzwijnen, edelherten en andere beesten. Laat ons maar even onze

januari 2022

Foto: Pixabay

gang gaan en je zult zien dat het natuurlijk beheer in no time weer op orde is maar of de wildleveranciers en jagers hier nu blij mee zullen zijn, dat betwijfel ik. Ik vind het overigens wel bijzonder dat jullie het altijd hebben over biodiversiteit en het faciliteren van eigen inheemse soorten maar ondertussen koesteren jullie wel de moeflons in het park de Hoge Veluwe. Die wilde schapen komen uit Sardi­ nië en Corsica en horen helemaal niet op de Hoge Veluwe.

Ik vind ze overigens niet eens lekker…. Oeps! Daar versprak ik me! Afijn, nu kom ik met wat familieleden op een na­ tuurlijke wijze weer terug in een gebied waar mijn voorou­ ders ooit vandaan kwamen en dan is het land ineens te klein! Dat is toch de hypocrisie ten top! En van wie is de natuur nu eigenlijk? Toch niet alleen van de mens?” “Nee”, zeg ik, ”Ik geef je helemaal gelijk maar voor- en tegenstan­ ders zul je altijd blijven houden. Veel boeren zijn niet blij met jullie komst en om Friesland willen ze zelfs hoge hekken zetten om jullie te weren”. Wolfgang begint te la­ chen: “Tja, die hekken gaan echt niet helpen hoor. Daar zijn wij te slim voor. Je moet het zo zien: Men heeft hier gewoon geluk gehad in al die jaren dat wij er niet waren. Bij mijn familieleden in Oost-Europa werken de boeren met grote getrainde honden om ons weg te houden bij het vee. Ik moet zeggen, dat helpt wel want die zijn ons de baas. Anderen werken met stroomdraden rondom het hek. Vinden wij ook niet fijn, vooral niet als we er tegenaan plassen! Maar goed, dat kan ik beter niet zeggen misschien”.

Ik heb nog een laatste vraag voor Wolfgang: “Wanneer kunnen we je familie verwachten in het Gooi?”. “Voorlopig hebben we nog geen verhuisplannen en de bossen zijn hier nog niet zo uitgestrekt als in het oosten van Nederland maar ik sluit niet uit dat er af en toe een nazaat van ons op ver­ kenning gaat in dit gebied. Reeën genoeg heb ik al gezien!

Over reeën gesproken: ik begin een beetje trek te krijgen!”.

Op dat moment krijgt Wolfgang een vreemde blik in zijn ogen en kijkt hij mij even strak aan terwijl zijn bovenlip iets begint te trekken! “Grapje!”, zegt hij dan grijnzend, “je schrok wel even, he?”. Ik haal opgelucht adem. Vooroorde­ len verlies je niet snel. “Kom, ik ga er weer vandoor. Leuk je gesproken te hebben en doe een goed woordje voor ons want we zijn veel beter voor het hele ecosysteem dan je denkt!” En weg is Wolfgang. “Sympathieke gast, die mag wel blijven”, denk ik. Dichtbij Wolfsdreuvik meen ik nog een langgerekt gehuil te horen…..

Grote Ratelaar

7

Werkgroep Duurzaamheid IVN afd. Gooi e.o. in oprichting Tekst: Jan Portengen

Doel

Het idee om te komen tot een werkgroep duurzaamheidin de IVN afdeling Gooi e.o. is ontstaan door het besef bij onder andere Jan van den Berg en mij dat de versnelling van de klimaatverandering erg groot is, de biodiversiteit in de natuur sterk onderdruk staat en de weersextremen toene­ men. De mens kan hier in positieve zin hun invloed op uitoefenen. Wij vinden daarom dit bij uitstek onderwerpen om verder uit te diepen en te delen met onze leden en be­ langstellenden.

Aanpak

Het onder de aandacht brengen duurzaamheid onder de leden willen wij doen door een tweetal thema-avonden en of excursies per jaar te organiseren voor de IVN-leden en belangstellenden. Het doel van deze thema-avonden of excursies is bewustwording te creëren bij de deelnemers over de samenhang tussen mens en natuur en het leren van de natuur. Tevens willen wij twee nascholingsbijeen­ komsten per jaar te organiseren voor de IVN-natuurgidsen.

Het doel van deze nascholingsbijeenkomsten is om de gidsen bagage mee te geven voor de excursies.

Over het vormen van deze werkgroep is ruggenspraak ge­ houden met enkele leden van de voormalige werkgroep Duurzaamheid van IVN Gooi e.o.

Duurzaamheid

Te behandelen onderwerpen willen wij in het beginsel in­ delen volgens de vijf invloeden, de vijf v’s, waarop de mens kan acteren, te weten; Verontreiniging, Vermesting, Ver­ droging, Verzuring en Versnippering. De thema’s worden opgehaald bij de IVN afdelingsleden, bij het IVN (intranet ons IVN) en bij andere IVN-afdelingen.

Planning

Wij willen volgend jaar starten met twee nascholingsbij­ eenkomsten over: - Bos en Klimaat - Aspecten van de klimaatveranderingen die te zien zijn in de natuur en de achterliggende oorzaken.

Als thema-avonden voor de IVN-leden kan worden gedacht aan: - Introductie van de reeks klimaatcursussen door IVN. - Een lezing van Hilda Feenstra over haar boek "Duurzaam zijn moet je durven".

- Een lezing van Babette Porcelijn over haar boek "De ver­ borgen impac"t.

Wil jij deze werkgroep in oprichting verstreken om een gedegen voorstel te maken aan het bestuur van onze IVNafdeling? Meld je dan bij Jan Portengen, tel. 06 44187875 of jan.portengen@me.com.

Foto: Pixabay

8

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Paddenstoelenspeurtocht voor kinderen Tekst: Ella van der Lof

Kwam het nu door de smeekbeden van Truus die zo graag regen wilde om te zorgen dat er meer paddenstoelen zou­ den komen, dat het deze zondag 3 oktober de hele tocht regende? Want nat was het! Toch mocht de regen de pret niet drukken. 41 kinderen vergezeld door ouders of groot­ ouders, geheel gehuld in alle mogelijke kleuren regenkle­ ding en dito laarsjes kwamen erop af. Wij zelf waren bijna onherkenbaar in van alles wat regen tegenhield, maar mét de IVN hesjes er overheen.

Foto: sascia vos

Foto: Truus Houwers

De paden stonden soms blank, maar er waren alleen maar vrolijke gezichten. Wat is nu ook heerlijker dan door grote plassen lopen? De regen had nog niet veel extra padden­ stoelen laten groeien maar gelukkig waren er wel veel buisjeszwammen aan en op bomen, met als pronkstukken een prachtig rode biefstukzwam en een pruikzwam. Zo­ waar één vliegenzwam, waar de even aanwezige boswach­ ter John Didderen over tweette.

Het was net als vorig jaar weer een doe-het-zelfroute met bordjes en informatie bij de paddenstoelen en langs de route 5 posten onder soms provisorische tentzeilen. De padvinders onder ons konden zich uitleven. Ze moesten met regelmaat even wat water lozen door onder het zeil te prikken voor de volgende groep kinderen kwam!

Er is toch altijd veel uit te leggen over schimmeldraden, verschillende soorten paddenstoelen zoals de plaatjesbuis- en buikzwammen en de functie van schimmels.

Voorbeelden doen het altijd goed, dus naast paddenstoe­ lensoorten ook voorbeelden van bruin- en witrot. Daar­ naast was er ook aandacht voor de rups van de Merians­ borstel die op de boomstam zat, beukengalletjes en het overal aanwezige boomschuim. Wat is het dan makkelijk dat je tegenwoordig snel kunt googelen midden in het bos wat dit ook weer precies is.

Verder was er een post opgezette dieren op de kapvlakte (weer werk voor de padvinders onder ons) en een post vuur maken bij de tonderzwammen. Helaas waren er alleen maar vonken te zien vanwege de massa’s vocht. Tot slot de heks Sascia met de door haar opgeknapte schatkist met

januari 2022

allerlei bijzondere voorwerpen uit de natuur. Kinderen die dat wilden, konden nog even op de foto als heks.

Wat was het weer een (waterig) feestje! We hebben ook weer veel volwassen wandelaars gezien met wie we aan de praat raakten over wat we aan het doen waren. Misschien is het een idee om dit volgend jaar ook voor volwassenen te doen??

Na afloop gingen we drijfnat naar huis om alles snel te drogen, maar met een heel voldaan gevoel over deze dag.

Dank aan de organisatoren Brigitte, Liesbet en Truus en de medeuitvoerders Hilda, Sascia, Yvonne, Elly, Josefine, Ita, Franca, Erik, Anneke, Guatan en Ella!

Foto: sascia vos

Grote Ratelaar

9

Weekend Texel IVN & KNNV wandel- en fietsweekend 1-3 oktober 2021

10

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Tekst: Christine Tamminga Foto's: Wouter Nugteren

Na een uitstel van meer dan een jaar gingen we begin ok­ tober met een grote groep uit onze afdeling naar Texel. Het valt niet mee om op Texel een geschikte groepsaccommo­ datie te vinden: de keus viel uiteindelijk op de Stayokay, een groot gebouw waar ook andere groepen te gast waren.

Het was de eerste keer dat we als we als groep niet alleen waren, maar vooral betekende het voor ons als organisator dat we geen eten hoefden te verzorgen. Een verblijf met alles erop en eraan.

Over het weer hebben we geen onvertogen woord gehoord.

Als het op bestelling te regelen zou zijn geweest, dan hadden we dat wel anders gewild. Het is samen te vatten als: veel wind of veel regen. Goed ingepakt zijn we alle drie de dagen op pad gegaan.

Vrijdagmiddag wandelden we naar de Hoge Berg. Die torent 15 meter hoog boven het landschap uit. Het is een uitsteek­ sel van de keileembult waaraan Texel vastgeketend ligt.

Aan de voet ervan bezochten we het oorlogskerkhof waar 600 Georgiërs begraven liggen die kort na de bevrijding om het leven kwamen. Hiernaast is het enige insectenreservaat van Europa. Het is een grote kuil ontstaan door het afgraven van zand en daardoor een luwe plek. De insecten waren helaas ondergedoken voor de regen en de kou. De tuunwal­ len zijn hier dé kenmerkende landschapselementen. Als afscheiding van de verschillende percelen kon men geen palen gebruiken, destijds was er op Texel geen bos. Sloten graven was niet mogelijk, te droog. Men maakte gebruik van de mogelijkheden die er wel waren: grasplaggen opsta­ pelen. Tuunwallen zijn niet bemest en droog, ze herbergen daarom een bijzondere plantengemeenschap.

’s Avonds vertelde Jan de Leeuw, voormalig directeur van het NIOZ, ons over het ontstaan van Texel. Dat deed hij op een originele wijze o.a. door een touw door de zaal te spannen die de tijdlijn weergaf. Hij kenmerkte Texel als het enige eiland aan de noordkant van Nederland dat geen waddeneiland is. Ontstaan rond de keileembult kan het niet door de Waddenzee wandelen. Het blijft altijd op dezelfde plaats.

Zaterdag was het weliswaar zeer winderig maar droog en

januari 2022

fietsten we achter Bert de Boer aan langs allerlei bijzonde­ re, ook voor de die-hard-Texelgangers soms toch nog on­ verwachte plekken. Langs polder Waalenburg die is terug­ gegeven aan de natuur en het nieuwe bezoekerscentrum De Marel.

De Slufter was het einddoel, waar we in twee groepen met IVN-gidsen Lydia en Bert van alles hebben bekeken en in deze voor ons totaal andere omgeving hebben ervaren.

Wouter zwermde om de groep heen terwijl hij foto’s maakte vanuit een onverwachte hoek.

We hebben lang gewikt en gewogen wat we zondag zouden doen, het regende. De melding van een zwarte ibis in de Mokbaai lokte de vogelaars om te gaan kijken. In verschil­ lende groepjes togen we van hier naar Paal 9 waar de af­ sluitende koffie geserveerd werd. Onze groep vond ver­ schillende bijzondere planten: nog bloeiende parnassia, herfstbitterling en moeraskartelblad. Op een duintje in het zand paddenstoelen als de kleine aardster en de duinstink­ zwam.

We zijn lang niet overal geweest…..toch gaat het volgende weekend naar een geheel ander gebied: Noord Limburg.

Hiervoor is inmiddels een wachtlijst in het leven geroepen.

Foto's op de pagina hiernaast: Bovenste rij: Hoge Berg, Wezenputten Tweede rij: Sluftertrap, in de Slufter, Roodachtig Zeekraal Derde rij: De Hors: nieuwe duinen in wording Vierde rij: Parnassia, Mokbaai.

Hieronder: Hoge berg

Grote Ratelaar 11

12

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

januari 2022

Grote Ratelaar 13

NGO: Practicum Bodemkunde Tekst, foto's, tekeningen: Doortje van Dijk

Na maanden lessen via Zoom, mochten we eindelijk weer samen het veld in. Hoewel de Zoom-les over bodemkunde interessant was, kwam het échte begrip en het plezier voor mij pas toen we begonnen te graven bij de zandverstuiving bij 't Bluk. We gingen de theorie in de praktijk letterlijk én figuurlijk tot op de bodem uitzoeken.

Een van mijn groepsgenoten had een groot vel aquarelpa­ pier meegenomen en ik had vulpen en potlood bij de hand voor de (aan)tekeningen. Behalve dat ik graag foto's maak, is het maken van (aan)tekeningen voor mij een prettige manier om de aangeboden stof (theorie en praktijk) tot mij te nemen.

14

Grote Ratelaar

Na de lessen kijk ik deze na, vul ze aan en kleur ze in. Voor de bodemkunde had ik in het veld het materiaal van de bodemlagen gebruikt om ze ter plekke in te kleuren. Thuis heb ik met aquarelverf deze bodemkleuren na te bootsen.

Rechtsonder zie je de 'bodemvlekken' van het materiaal wij met een grondboor naar boven haalden om een bodempro­ fiel te vast te kunnen stellen (A-E-B-B-C).

Het zal nog heel wat studie kosten om de Gooise geologische geschiedenis een beetje onder de knie te krijgen, maar deze dag is een mooi begin.

IVN GOOI & KNNV GOOI

januari 2022

Grote Ratelaar 15

Excursie studenten Universiteit Leiden Tekst: Veronica van der Meer

Het IVN Gooi en omstreken is voor het 6e jaar benaderd door Universiteit Leiden om weer een excursie "Het Gooise landschap" te verzorgen voor de (biologie)studenten. De route loopt van Station Bussum Zuid over de Fransekamp­ heide, door het Spanderswoud en de Zanderij/de Snip, over de Natuurbrug en de Bussumerheide naar het eindpunt Media Park.

Donderdag 30 september was het zover. Uiteindelijk waren er ruim 40 studenten, een docent en een begeleider die verdeeld werden over 3 IVN gidsen (Ella v D, Sascia en ondergetekende). Voor aanvang van de excursie vertelde Ella in het kort over het ontstaan van het Gooi als onderdeel van de Utrechtse Heuvelrug. Daarna gingen we na elkaar met eigen groep op pad.

Voordat ik met mijn groep op pad ging, vertelde ik eerst wat huishoudelijke regels: wij zijn te gast in het GNR natuurge­ bied en gedragen ons ernaar; let op eigen en andermans veiligheid. Nu kon de excursie echt beginnen!

Het Spanderswoud:

Dit bos is gedeeltelijk met loof- en naaldbomen aangeplant als productiebos. Op en nabij bomen zagen we diverse zwammen en paddenstoelen. Ik wees hen op een oranje­ bruine waas op een boom, een Trentepolia. De meeste studenten kenden dit niet. Het is een alg die leeft op boomstammen en vochtige rotsen. De opvallende kleur komt door de aanwezigheid van grote hoeveelheden aan carotenoïden pigmenten, die de groene bladkleur over­ heerst. Even verder zagen we een paar prachtige rupsen op een loofboom, de Meriansborstel (Calliteara pudibunda).

Een prachtige rups, die zich ontpopt tot een spinneruil (= nachtvlinder)

De Franschekamp Heide:

Aan de linkerkant bevindt zich de Bussumse Watertoren inmiddels in gebruik als kantoor en in 2010 uitgeroepen tot het duurzaamste kantoor van Nederland.

Terwijl ik bezig was met een beknopte uitleg over het hei­ denbeheer van het GNR voor flora en fauna, kwam er nog een student aanrennen. Met excuus voor het laatkomen sloot hij aan. Het blijkt een bekende te zijn: Harold Timans, die wel eens meegaat met de Werkgroep Flora. Hij is nu student Biologie en weet al veel over dit gebied. Gewapend met zijn fototoestel, mobiel en loep spotte hij al snel een kriebelbeestje, een Mijnspin (Atypus affinis) en later een bijzonder plantje, de Gewone vleugeltjesbloem (Polygala vulgaris).

Meriansborstel. Foto: Veronica van der Meer

Zanderij/De Snip:

Bij De Zanderij is een korte uitleg over het ontstaan hiervan gegeven. Het hoogteverschil komt door de zandafgraving.

Het zand werd gebruikt voor o.a. de aanleg van spoordijken en harde ondergrond voor de woningbouw in Amsterdam,

De Natuurbrug:

Dit is de langste Natuurbrug ter wereld. De Grote zwerfkei (een blok graniet uit de ijstijd afkomstig uit Scandinavië) die er ligt, herinnert ons aan de opening in 2006 door des­ tijds Koningin Beatrix. Harold zag nog vele soorten flora en korstmossen. Deze zijn vastgelegd m.b.v. de app Waarne­ ming.nl te weten: Prikneus (Silene coronaria), Donker landkaartmos (Rhizocarpon reductum), Witrandschotel­ korst (Lecanora semipallida), Rafelschotelkorst (Lecanora crenulata), Kleine citroenkorst (Flavoplaca oasis), Kleine geelkorst (Candelariella aurella), Sinaasappelkorst (Calo­ gaya pusilla)

MIjnspin. Foto: Harold Timans

16

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

De Bussumerheide:

Hier vertelde ik over vier veel voorkomende stenen uit de IJstijd, die je hier kunt tegen komen. Van elk soort liet ik een excemplaar rondgaan; vuursteen, windkanter, melk­ kwarts en kwartsiet met kwartsaders.

Vuursteen werd door Neanderthalers gebruikt als gereed­ schap (artefact) Windkanter is geen steensoort, de naam zegt alleen iets over de vorm. Tijdens de ijstijd was de bodem diepgevroren (permafrost). Alleen tijdens de korte zomers kon een dunne bovenlaag ontdooien. Vegetatie was er nauwelijks en de wind had vrij spel. Hierdoor kon zand op de droog gevroren bodem gemakkelijk weggeblazen worden. Zand als schuurmiddel voor het slijpen van de zwerfstenen was ruim voorhanden. Zo zijn er tijdens de ijstijden dan ook heel wat windkanters ontstaan.

Melkkwarts is genoemd naar de melkkleur.

Kwartsiet met kwartsaders, die je goed kunt voelen.

Evaluatie:

Leuke excursie, mooie wandeling en een snelle indruk van het Gooi.

Algemene Tips voor gidsen:

- probeer met hulpbronnen zoals veldgidsen of Waarne­ ming.nl wat specifieke soortenkennis te verzamelen van de gebieden waar de excursie plaats vindt. Waarneming.nl heeft een optie om de soorten per gebied op te vragen, op die manier kan je snel veel leren over wat waar leeft en heb je meer aanknopingspunten op de excursie en de gebieden in kwestie - geef korte informatie over het gebied - En verder: gewoon veel plezier maken. Eén van de leukste dingen tijdens excursies is, dat je veel leert van elkaar en grappige dingen ontdekt door te praten.

Nawoord:

Bij deze wil ik Harold Timans hartelijk danken voor zijn medewerking. Mijn stem begaf het op 2/3 van de excursie.

Met zijn hulp, kennis en uitleg van flora en fauna aan zijn medestudenten is de excursie alsnog goed voltooid. Tevens heeft hij vele waarnemingen op Waarneming.nl gezet. De foto’s mogen voor educatieve doeleinden met naamsver­ melding worden gebruikt.

Vier stenen. Foto: Veronica van der Meer

Tijdens voorlopen van de excursie zag ik een klodder heksenboter (Fuligo septiva) hangen op een stuk vermolmd hout nabij een houten klaphekje. Helaas was deze al weg­ gewandeld bij de echte excursie. Gelukkig had ik een mooie foto gemaakt. Velen kenden het niet. Heksenboter, ook wel runbloem genoemd behoort tot het rijk van slijmzwammen en niet tot de planten- of dierenrijk.

Naar het eindpunt richting station Media park:

Bij het eindpunt bedankte ik hen voor de aanwezigheid en hoopte dat zij zich hebben vermaakt en tevens wat van de excursie hebben opgestoken. Ik wens hen nog veel succes toe met de studie. Hierop kwam een applaus. Men vond het een leuke excursie, mooie wandeling en een snelle indruk van het Gooi. Blij en voldaan ging ieder zijns weegs.

januari 2022

Heksenboter. Foto: Veronica van der Meer

Grote Ratelaar 17

Gagel Gagel of tegenwoordig “Wilde gagel” is een onopvallend struikje uit een kleine plantenfamilie met ongeveer 50 soorten. Van deze familie vormt het geslacht Myrica (Gagel) het grootste geslacht met ruim 35 soorten. In de Heukels wordt dit geslacht nog opgesplitst in Gagel (Myrica) en Wasgagel (Morella) op grond van de katjes en de vorm van de vruchten. In Nederland is de Wilde gagel inheems. Het verspreidingsgebied wereldwijd van deze soort omvat Noordwest-Europa, Japan en het noorden en oosten van de VS.

Gagel (Myrica gale) is een kleine sterk vertakte heester met donker - roodbruine twijgen. Jonge twijgen zijn behaard.

Het blad is omgekeerd eirond tot omgekeerd lancetvomig, van boven donker grijsgroen, dof, aan de onderzijde grijzig en enigszins viltig behaard. De top van het blad is vaak stomp, met een getande tot gezaagde rand. De bladvoet is wigvormig. Zowel de twijgen als het blad zijn met vele goudgele puntjes bezet. Dit zijn harskliertjes die een sterk aromatische geur verspreiden als zij worden gekneusd.

Eindelings en zijdelings op het éénjarige hout worden re­ latief grote (bloei-)knoppen gevormd, die later de manne­ lijke of vrouwelijke katjes vormen. Dit geeft de struiken in de winter een bezemachtig uiterlijk. Bestuiving gebeurt door de wind. Doorgaans is Gagel tweehuizig maar een enkele keer kun je eenhuizige struiken vinden en soms worden er zelfs katjes gevormd die zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen bevatten. De planten kunnen ook in verschillende jaren van geslacht wisselen. Eenhuizige exemplaren zijn protandrisch. De bloei vindt plaats voor het uitlopen van het blad tussen april en mei.

Mannelijke katjes zijn tot bijna een centimeter lang. De dekschubben zijn bruin met lichte rand, en zijn met hars­ kliertjes bezet. Mannelijke bloempjes bestaan uit een kleine discus met hierop 4 meeldraden. De vrouwelijke katjes zijn hooguit 5-6 mm lang, roodachtig, de dekschub­ ben zijn eirond en iets toegespitst. In elke dekschub staan twee schutblaadjes die zijdelings vergroeid zijn met één vruchtbeginsel, dat twee stijlen heeft. Ook de vrouwelijke katjes zijn bezet met harskliertjes. De vruchtjes zijn iets afgeplat, wigvormig en lopen naar boven in 3 spitsjes uit, die gevormd worden door de schutblaadjes en de stijlres­ ten. De vruchtjes hebben luchtblaasjes waardoor ze blijven drijven en door het water kunnen worden verspreid.

Gagel houdt van lichte standplaatsen op vochtige tot zeer natte, zure, vaak venige grond. Hij groeit vooral op plaatsen die in het najaar onder water staan en in de zomer droog­ vallen. Vaak vinden we gagel in de randen langs broekbos­ sen, hoogveen, natte dopheidevelden, natte duinvalleien , in de begroeiing langs vennen en hier in het Gooi vooral in laagveenmoeras en het plassengebied. Gagel kan groeien onder extreem voedselarme omstandigheden met begelei­ ders als Veenbes Lavendelheide en Beenbreek. Dit komt doordat Gagel net als bij Elzen wortelknolletjes vormt met stikstofbindende bacteriën van het geslacht Frankia en dus zelf voor de nodige stikstof zorgt. In het Gooi komen we dergelijke voedselarme milieus niet tegen. Hier vinden we naast gagel soorten als Waternavel, Koningsvaren, Melk­ eppe, Blauwe knoop en Gewone wederik. Bij verdroging

18

Grote Ratelaar

Tekst en foto's: Jetse Jaarsma houdt Gagel het nog een behoorlijke tijd uit. Er duiken dan soorten als pijpenstrootje of framboos op.

Naast de Wilde gagel is er in het oosten van ons land een zeldzame exoot te vinden. Dit is de zogenaamde Wasgagel (Morella caroliniensis). De plant verschilt van Gagel door het iets grotere blad, dat bovendien ’s winters deels aan de struik blijft zitten. Andere verschillen met Gagel zijn, dat de schutblaadjes van de vrouwelijke katjes uitvallen en dat de plant bolronde vruchtjes vormt met een dikke blauw­ grijze waslaag. Deze Wasgagel werd voor het eerst in de 19e eeuw in Nederland beschreven. Deze ingeburgerde soort leeft in hetzelfde biotoop als Wilde gagel en is thans bijzon­ der zeldzaam. In de 19e eeuw kwam Wasgagel ook nabij het Gooi voor (in Maartensdijk).

Gagel lijkt weinig relaties met paddenstoelen te onderhou­ den. Er is een aantal minuscule Ascomyceten die dood hout van Gagel afbreken met fraaie namen als: Gageluitbreek­ kogeltje, Gagelpiekhaarkelkje, Gagelmummiekelkje en Gagelstromakelkje. Er is ook nog een klein Ascomyceetje dat parasiteert op gagelkatjes en luistert naar de naam Gagelfranjekelkje. Er zijn daarnaast ook een paar Mycena-­ soorten die kunnen leven op dood gagelhout.

IVN GOOI & KNNV GOOI

Er wordt beweerd dat de sterk geurende hars, die rijk is aan mono- en sesquiterpenen, Gagel zou beschermen tegen vraat. Inderdaad heeft Gagel niet de voorkeur van de meeste zoogdieren. Toch blijkt uit archeologisch onderzoek dat geiten en schapen hier ’s winters in de ijzertijd hoofd­ zakelijk Gagel te eten kregen.

Er is ook een vrij groot aantal doorgaans generalistische vlindersoorten en micro’s die Gagel als waardplant gebrui­ ken. Ik noem als voorbeelden: Witvlakvlinder, Groentje, Heidespanner, diverse ooglapmotten, Elzenbladmineer­ mot en Gageluil. Toch is de insectenwerende werking van Gagel één van de bekendste toepassingen door de mens. In Schotland wordt de olie uit Gagel nog altijd gebruikt om knutten af te weren (voor zover iets daartegen helpt ). Een oude benaming voor Gagel was Luishout. Stromatrassen werden aangevuld met gageltwijgen om ongedierte als luizen en vlooien te weren. Ook werden gageltakken in de kast tussen de kleding gestoken om deze vrij te houden van motten.

Van diverse gagelsoorten waaronder de Wasgagel, werd de was / hars gewonnen door planten te koken. De was die kwam bovendrijven werd afgeschept en gebruikt voor de productie van kaarsen.

Gagel is in de kruiden- en volksgeneeskunde in gebruik voor de behandeling van darmklachten en dysenterie. Het wordt ook gebruikt voor de behandeling van keelklachten en kiespijn. De plant heeft een abortieve werking en mag dus niet bij zwangerschap worden gebruikt. Volgens overleve­ ring zou Gagel ook de mannelijke lust ten goede komen.

Tussen de negende en de vijftiende eeuw was Gagel een belangrijk economisch gewas. Gagel was het hoofdbe­ standdeel van gruit (in het oosten van ons land ook wel pos, pors, possem etc. genoemd), een kruidenmengsel dat werd gebruikt om de bittere smaak aan bier te geven tijdens het brouwproces en om de houdbaarheid van het bier te ver­ beteren. Ons land maakte in die dagen deel uit van het “heilige Roomse rijk” en viel onder de soevereiniteit van de

januari 2022

Duitse keizer. Over het gruiten van bier werd door de keizer belasting geheven. In praktijk was het innen van deze gruitrechten belegd bij de lokale adel en geestelijkheid. Feitelijk was de levering van gruit een monopolie van de adel, doordat zij ook het beheer hadden over de gronden waar Gagel van nature voorkwam. Ze gebruikten dit monopolie vooral voor eigen nut of gaven het in leen aan bijvoorbeeld steden. Rond de tiende eeuw werd in Noord-Duitsland hop als alternatief voor gruit ontdekt. Hop leidde tot een verde­ re verbetering van de smaak en houdbaarheid van bier. Dit was het begin van het einde van het gruit-monopolie.

Halverwege de 14e eeuw beklaagde de bisschop van Utrecht zich dat zijn inkomsten uit gruit sterk terugliepen door de nieuwe wijze van brouwen. De adel was echter niet op het achterhoofd gevallen en voerde al snel een hop(ac)cijns in.

Hoewel men in de zuidelijke Nederlanden nog vrij lang gruit bleef gebruiken voor bier, raakte het gebruik van Gagel in de zestiende eeuw in onbruik. In de achttiende eeuw werd gruit zelfs verboden omdat het giftig zou zijn. Die giftigheid is echter nooit aangetoond, wel is gruitbier koppiger dan hopbier en kan tot behoorlijke hoofdpijn leiden. Toch wordt er tegenwoordig weer gruitbier gebrouwen in diverse kleine brouwerijen. In Scandinavië wordt tot op de dag van vandaag nog sterke drank gestookt van Gagel.

Gagel is in onze streken ook bekend als “bruidsplant”. De aangenaam ruikende twijgen worden toegepast in bruids­ boeketten. Zo zaten in het bruidsboeket dat koningin Vic­ toria van prins Albert kreeg een paar gageltwijgjes. Victoria wist de twijgjes uit dit boeket te laten wortelen. De stekjes plantte ze op haar buitenverblijf op het eiland Wight. Vanaf dat moment krijgen alle vrouwelijke telgen uit het Engelse Koningshuis, bij hun huwelijk, een bruidsboeket met een twijg van deze struiken. Toch een mooi gebruik, voor een onopvallend struikje.

Grote Ratelaar 19

GOOD you to see

‘Verser dan vers’. Deze tekst hangt niet voor niets boven onze versafdeling.

Want Goodyfood krijgt groenten en fruit elke dag knispervers, zo van het land geleverd. Maak kennis met heerlijke én verrassende verse ingrediënten voor elke maaltijd. Biologisch of Demeter, altijd vol van smaak. En wil je en halve kool of een groentetas? Ook dat kan. We helpen je graag!

Aardappelen Broccoli Aardpeer Wilde bladspinazie Hollandse appels Flespompoen Verse kruiden Kant & klaar Cantharellen Cherry tomaatjes Lokale helden Sinaasappels Kolen en rapen Vergeten groenten En nog heel veel meer!

20 Grote Bosje Ratelaar11 • Hilversum • 035 - 6237163 • www.goodyfood.nl Noordse IVN GOOI & KNNV GOOI

Vroege Vogels Tekst en foto: Rob Le Febre

Gaat het over “televisie kijken”, dan hoor ik vaak: “O, wij kijken heel weinig, hooguit het journaal of een goede do­ cumentaire”. Vraag ik dan door over een bepaald program­ ma, dan hoor ik weer: “O, ja dat heb ik toevallig ook gezien toen ik aan het zappen was”. Toevallig, jaja! Een soort valse schaamte, denk ik. Uiteraard doe ik daar ook aan mee en antwoord geheel volgens verwachting. U en ik weten wel beter toch? Een quiz die ik graag kijk, is “Met het mes op tafel” . De quiz speelt zich af in een zeer relaxte omgeving en de meeste vragen zijn niet al te moeilijk zodat ik vanuit de luie stoel ook geen modderfiguur sla tegenover mijn immer slimmere echtgenote. Gelukkig zitten er vaak na­ tuurvragen bij waarvan mijn vrouw vindt dat ik die, als natuurgids, sowieso altijd goed moet kunnen beantwoor­ den. Dat lukt gelukkig meestal. Mijn parate kennis probeer ik op verschillende manieren op peil te houden. Eén daar­ van is het televisieprogramma “ Vroege Vogels”, u als na­ tuurliefhebber uiteraard niet onbekend. Ja, ik hoor u al zeggen dat de radioversie al sinds 1978 bestaat met destijds nog Bert Garthoff als presentator en dat u nog steeds iede­ re week luistert. Het punt is alleen dat dit programma op zondag tussen 07.00 en 10.00 uur wordt uitgezonden en ik ben nu eenmaal van nature meer een avondmens en houd van beelden!

Ik kijk het programma graag. De rechttoe-rechtaan aanpak van de makers spreekt mij bijzonder aan. Niks wollige taal, gewoon oprechte verwondering en verbazing over alles wat zij tegenkomen, hoe eenvoudig het soms ook lijkt. Het zijn ook geen mooiweer filmers want ik zie ze vaak genoeg in

de regen rondlopen. Elke keer als het programma is afge­ lopen, roep ik enthousiast naar mijn vrouw: “Daar moeten we binnenkort naar toe!”. Soms lukt dat. Onlangs was het VV-team op zoek naar wilde natuur in de stad, in dit geval de stad Utrecht. Het is verbazingwekkend wat je zoal tegen komt langs de eeuwenoude kademuren van de grachten of in verborgen steegjes. Wat te denken van het zeldzame varentje Zwartsteeltje, te vinden langs de oude watergang het Zwarte Water dat zijn naam ooit ontleende aan de kleur van het donkere veenwater. Dit stukje Oud-Utrecht is so­ wieso al zeer de moeite waard om te bezoeken. Ook steenbreekvaren, eikvaren (zelfs op de Domtoren) en tongvaren zijn volop te vinden langs de diverse kademuren.

En niet te vergeten de Tripmadam! Wat dat is, mag u zelf opzoeken maar om sommigen een teleurstelling te bespa­ ren: je wordt er niet high van! En wat dacht u van fossielen?

Ze zitten gewoon in de bestrating van Utrecht en zelfs bo­ venin de Domtoren. Ik zag o.a. een 350 miljoen jaar oude fossiele bekerspons in de stoep voor het huis op de Lange Nieuwstraat 56 (ga zelf kijken!) en op een andere plek weer een complete koraalkolonie in een willekeurig straatje.

Groot was de verbazing van de stadspaleontoloog Jelle Reumer die eerder al een boek schreef over stadsfossielen toen hij bij verrassing mee mocht om de gerestaureerde Domtoren te bezoeken. Daar, bovenin op 83 meter hoogte, waren vele afdrukken van fossiele schelpen te zien in de stenen muren. Ook voor hem een grote verrassing. Hoe zou het staan met onze natuurstenen stoepen en gevels in het Gooi? Wie weet ze te vinden?

Ammoniet, een fossiel van 120 miljoen jaar oud.

januari 2022

Grote Ratelaar 21

Dialoogdag groene verenigingen Tekst en foto: Maartje Hogenboom.

De jaarlijkse Dialoogdag voor vrijwilligers van groene orga­ nisaties uit Noord-Holland was deze keer neergestreken in het Gooi. Het GNR was gastheer op de ‘sociale broedplaats’ De Groene Afslag. Er waren zo’n 150 vrijwilligers aanwezig.

Er was een grote rol voor de onze gidsen, zij begeleiden veel van de excursies/workshops.

Titel van deze dag was Draagkracht van de Natuur: de bio­ diversiteit staat onder druk, heel veel vrijwilligers zetten zich in om natuur te herstellen, soorten te monitoren en educatie te geven. Door Corona gaan we massaal de natuur in, dat is goed voor ons welzijn. Een aantal workshops/ excursie spelen hier ook op in (bijvoorbeeld "bosbaden").

Maar deze run op de natuur zorgt ook voor druk op de natuur. Hoe ga je hier mee om? En op de plek van de Groene Afslag wordt binnenkort gestart met de bouw van een natuur-inclusieve woonwijk Crailo. Ook hieraan werd aandacht besteed.

Het programma bestond uit twee workshops/excursies rondes, één voor en één na een heerlijke lunch. Daarna volgde een plenair programma met als hoofdgast Arita Baaijens. Zij is schrijfster van diverse boeken over haar trektochten per kameel door de Sahara ("Een regen van eeuwig vuur") en te paard door het Altai gebergte ("Zoek­ tocht naar het paradijs"). Haar meest recente boek is "Pa­ radijs in de polder". Dit boek gaat over wat een plek je kan vertellen. Je leert door oefeningen ons eigen land te ont­ dekken. Op de Dialoogdag heeft ze vooral verteld over haar reis in de Altai. Op zoek naar Shambhala, het legendarisch paradijs van dit gebergte. Aansluitend volgende nog een gesprek met o.a. gedeputeerde Esther Rommel, directeurrentmeester GNR Karin Kos en Lucas Mol (Groene Afslag).

Ik heb zelf aan twee excursies meegedaan, een op de Westerheide en een naar natuurbrug Laarderhoogt. Wat nieuw voor mij was, is dat op de Westerheide plekken te vinden zijn waar de natuur haar gang kan gaan. Er zijn op diverse plaatsen palen in de grond geslagen en in een kring van 10 meter daaromheen, mag niets aan beheer gedaan worden. Nu komen er vooral dennen op, maar het is wel spannend om dit in de toekomst te gaan volgen.

Publieksexcursie paddenstoelen

Tekst en foto's: Maartje Hogenboom

Na een lange stille periode door Corona, hebben we op 26 oktober toch weer een korte natuurcursus voor publiek kunnen geven. Herfst, dus er waren volop paddenstoelen te vinden, een mooi ponderwerp voor een publieksexcursie.

We hadden 16 deelnemers waaronder opvallend veel jonge mensen die ook vaak van verder weg kwamen. We begon­ nen met een presentatie in de Infoschuur. Cursusleider Anje Oosterhuis gaf uitleg over de basisbegrippen van paddenstoelen. Daarna gingen we naar buiten, waar het prachtig weer was. We hebben gelukkig ook veel padden­ stoelen gevonden, vooral ook omdat iedereen druk aan het zoeken was. Kortom een geslaagde middag.

22

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Oplossingen herfst- en zomerpuzzel Oplossing herfstpuzzel tekst

Correctie zomerpuzzel

2021 - 4. Helaas klopt de nummering in deze puzzel niet: er waren twee nummers 13. De juiste oplossing: 1. Asgrauwe kaaszwam 2. Biefstukzwam 3. Honingzwam 4. IJsvingertjes 5. Gestreept nestzwammetje 6. Blauwgroen trechtertje 7. Heksenboter 8. Kastanjestromakelkje 9. Porseleinzwam 10. Bloedweizwam / Langstelig franjekopje 11. Parasolzwam 12. Goudgele hertenzwam 13.1 (linker pagina) Bundelmycela 13.2 (rechter pagina) Grofplaatrussula 14. Groene knolzwam 15. heksenbezem 16. elzenvlag Er was 1 inzending, die echter niet foutloos was.

Puzzel 2021 - 3. In de antwoorden is een fout geslopen. De Krompootdoodgraver moet een Gewone doodgraver zijn, waardoor de oplossing er als volgt uitziet: 1. Hooibeestje 2. Gewone doodgraver 3. Kraamwebspin 4. Muurhagedis 5. Wilde weit 6. Echte valeriaan 7. Groot dikkopje 8. Boomkikker 9. Oranje luzernevlinder 10. Bosbijvlieg 11. Bedeguaar of Rozengal 12. Gladde slang 13. Klein avondrood 14. vrucht Kardinaalsmuts 15. Moeraswederik Dit betekent dat we toch een foutloze oplossing hebben: Aad Kop had bij de zomerpuzzel 15 foto’s goed benoemd.

Van harte gefeliciteerd!

januari 2022

Grote Ratelaar 23

www.editoo.nl

INDIEN ONBESTELBAAR: POLLUXSTRAAT 18 1223 GB HILVERSUM