Grote Ratelaar april 2022

april 2022

Grote Ratelaar CONTACTBLAD IVN GOOI & KNNV GOOI

1000-soorten dag 90 jaar Goois Natuurreservaat

BELEEF DE NATUUR!

IVN werkt aan een duurzame samenle­ ving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimu­ leert. Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. We verbinden hen met groene initiatieven rond na­ tuur en maatschappelijke thema’s zoals voeding, gezondheid en energie.

De KNNV is de landelijke vereniging voor veldbiologie, voor actieve natuur­ liefhebbers en -beschermers. Voor mensen die graag meer over de natuur, planten en dieren willen weten en ervan genieten.

KNNV-leden organiseren natuurexcur­ sies, inventarisaties, lezingen en cur­ sussen en wandelen, fietsen en kampe­ Dit doen we met zo'n twintigduizend ren veel buiten. Want wat is er leuker betrokken leden en een enorm netwerk dan samen met anderen de natuur te van groene professionals. Dat maakt ontdekken?

IVN een unieke partner in duurzaam­ heid en verantwoord ondernemen.

2

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Grote Ratelaar Voorwoord We mogen weer! Alle Coronamaatregelen zijn opgeheven, al wordt er wel een beroep gedaan op het gezonde verstand met een aantal adviezen. Uiteraard nemen we die adviezen mee, als het nodig is zullen we daar aandacht aan besteden.

Voorlopig zijn we blij dat we elkaar weer kunnen ontmoeten en met belangstellenden de natuur in kunnen. We hebben het weer mee: maart is tot nu toe een schitterende maand met, terwijl ik dit schrijf, een “dipje bij de start van de lente” zoals het weerbe­ richt aangaf. En dat dipje is niet meer dan een daling van de temperatuur naar normale waarden, zelfs de zon is nog te zien en het was heerlijk wandelweer vanmiddag!

We hebben geprobeerd weer een mooi nummer neer te zetten.

6

Lariks

9

GNR 90 jaar natuurbehoud in het Gooi

14

In gesprek met ..... Jan Portengen

15

Vegetatiekartering Oostelijke Binnenpolder

16

Laarder Wasmeer

19

1000-soortendag 21-22 mei

22

Floriade 2022

Doordat we weer aan de slag kunnen, hebben we in dit nummer voor het eerst sinds lange tijd weer een activiteitenkalender, nog wel zonder nadere toelichting maar dat willen we vanaf het volgende nummer ook weer gaan realiseren.

Er is dit keer geen dubbelportret, maar wel een artikel over de vegetatiekartering in de Oostelijke Binnenpolder en een artikel over het Laarder Wasmeer. Beide zeer de moeite waard!

COLOFON

Verder is er aandacht voor het 90-jarig bestaan van het GNR. We gaan er veel mee te maken krijgen dit jaar, want het GNR pakt groot uit en heeft daar graag onze hulp bij.

De Grote Ratelaar is het afdelingsblad van IVN Gooi e.o. en KNNV Gooi en verschijnt vier maal per jaar.

En dit keer weer een mooie puzzel. We hopen op veel inzendingen naar e-mailadres: groteratelaar.ivnknnvgooi@gmail.com.

REDACTIE: Jetse Jaarsma Fred Jansen Jaap van der Vliet Joke Calis - van den Abbeele

Kortom voor elk wat wils! Geniet van ons blad, maar ga ook zeker naar buiten. Veel plezier daarbij!

Joke Calis - van den Abbeele.

DRUKKER: Editoo B.V. te Arnhem

Foto's: Voorpagina: Harm Klinkenberg, Schaep en burgh Puzzel: Jaap van der Vliet Achterpagina: Rob Le Febre, Klokjesgentiaan

REDACTIEADRES: groteratelaar.ivnknnvgooi@gmail.com Uiterste inzenddata kopij: 15 november, 15 februari, 15 mei en 15 augustus De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden artikelen al dan niet te plaatsen, in te korten of aan te passen.

april 2022

Grote Ratelaar

3

Van het IVN-bestuur Op 9 maart hebben we met IVN de jaarlijkse ALV weer fysiek kunnen houden. De animo was weer groot. Voor velen was het de eerste keer weer iets in een grotere groep doen. Dat voelde nog wat onwennig zonder mondkapje en afstand.

De vergadering liep prima en er werd gezellig bijgepraat. In de jaarplannen stonden nog niet veel activiteiten, omdat die in januari geschreven waren.

Op 19 maart hebben we met bijna 20 mensen een brain­ storm gedaan over activiteiten voor dit jaar. Er zijn veel ideeën gespuid voor wandelingen en fietstochten, maar ook voor bijzondere activiteiten, zoals de 1000-soortendag, Fête de la Nature en de jubileumactiviteiten van GNR. Dit was een middag die weer energie gaf.

In de afgelopen maanden hebben we in het bestuur ook moeten zoeken naar inspiratie en enthousiasme. Veel is in de ontwikkelfase opgestart. Ik denk daarbij aan de Geoparkexcursies die voorzichtig gestart zijn vorige zomer, maar nu flinke vaart gaan nemen. Dit is een samenwerking tussen alle IVN-afdelingen die op de Heuvelrug werkzaam zijn.

Met KNNV, de Vogelwerkgroep en GNR hebben we de 1000soortendag in de steigers gezet. Op 21 en 22 mei wordt dat een groot festijn voor zowel de kenners als publiek (daar­ over meer op bladzijde 19).

Goois Natuurreservaat bestaat 90 jaar en viert dat groots met allerlei bijzondere activiteiten voor publiek, jong en oud. Vanuit IVN willen we onze samenwerking met GNR die we al vele jaren hebben ook actief laten blijken. Via de Nieuwsbrief zullen we regelmatig oproepen doen om je aan te melden om een activiteit te leiden of te begeleiden.

Er is genoeg reden om bewoners van het Gooi mee op pad te nemen en ze te betrekken bij de noodzaak en de waarde van de natuur in en om de stad. Wij kunnen en willen als IVN daarin een belangrijke rol spelen. Dat kunnen we alleen als iedere IVN-er een steentje bijdraagt.

We gaan een mooie lente tegemoet.

Fred Jansen

Biodiversiteitje Enkele dagen na storm Eunice vond ik op straat een leuk onderwerp voor een biodiversiteitje. Bij mij in de buurt zijn langs diverse straten lindes geplant als straatboom. Enkele dagen na de storm maakte ik bijgaande foto's. Veel afge­ waaide takken waren stuk gereden door het aanwezige verkeer en op straat bleven vooral de rest bast liggen vaak in lange repen. Dit wordt veroorzaakt doordat de bast van de linde bijzonder veel lange en sterke vezels bevat.

Ik ben natuurlijk niet de eerste die dit opmerkt. Lindebast was hier tot in de vroege middeleeuwen een belangrijke grondstof voor het maken van touw. Al meer dan 7000 jaar geleden was linde als vezelgewas in gebruik. Er zijn veel archeologische vondsten van lindebast bekend. Het werd gebruikt voor vislijnen, boogpezen, messchedes, kleding en schoenen. De Vikingen gebruikte scheepstouwen gemaakt uit lindebast. Al vanaf de Romeinse tijd tot in de 18e eeuw werd lindetouw gebruikt in waterputten. Tot in de 20e eeuw werden, in Scandinavië en Rusland, vezels van lindebast als grondstof gebruikt voor de productie van touw.

Voor de productie van touw werd de bast van stevige lin­ detakken geschild. Deze bast werd opgerold en gedurende enkele maanden tot een jaar in het water te rotten gelegd.

Dit proces werd roten genoemd. Na het roten werden de lange vezels gedroogd en gesplitst. Hierna konden de vezels tot touw worden getwijnd en gedraaid.

In onze streken verdween de productie van lindetouw, met de opkomst van gewassen als vlas en hennep en raakte in vergetelheid.

Tekst en foto's: Jetse Jaarsma

4

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Column: Hoeveel paden kun je hebben?

Wonende aan de Hoorneboegse heide, zal het u niet vreemd in de oren klinken als ik zeg dat ik deze heide dagelijks bezoek. Meestal in gezelschap van mijn viervoe­ tige zwartwit-gekleurde schaduw. Ondanks het bescheiden formaat, is het één van de drukst bezochte heides in de wijde omgeving. Honden mogen hier op het heide-deel het hele jaar door los lopen dus u snapt wel waarom het gebied met name in het weekend veel overkomsten vertoont met de Kalverstraat in uitverkoopmodus! Hoewel ik me serieus afvraag waarom zoveel mensen persé twee of drie honden willen hebben, ga ik als hondenbezitter nu niet klagen over de hoeveelheid honden. Dat zou enigszins hypocriet zijn toch? Dat doe ik dan wel een andere keer! Ik wil het nu hebben over iets anders: paden en paadjes op de heide.

Er was een tijd, ver voor mijn natuurgids-zijn, dat ik voor de aardigheid bijhield waar nieuwe paden ontstonden en waar oude langzaam of plotseling verdwenen. Dit laatste gebeurde nog wel eens als er door storm wat bomen waren omgewaaid en verder doorlopen onmogelijk werd. Vooral het ontstaan van nieuwe paadjes `uit het schijnbare niets` vond ik altijd een intrigerend verschijnsel. Soms ontstond er een nieuw pad als gevolg van een wildspoor, een su­ persmal paadje dat door dieren wordt gemaakt en gebruikt om van A naar B te komen. Ook zag ik paadjes ontstaan na heftige regenval waarbij het water de snelste route koos om weg te stromen. Toen er runderen werden ingezet door het GNR ter ondersteuning van het natuurbeheer, zag je ook regelmatig paadjes ontstaan als gevolg van hun loop­ routes door bos en heide. Prima, dat hoort erbij.

Nog nooit zag ik echter zo snel zoveel nieuwe paden ver­ schijnen als gedurende de laatste twee jaar. Ik hoor het u al zeggen: “Ja, joh, dat komt door corona!” Dat vermoeden heb ik natuurlijk ook. Bij gebrek aan ander vertier, trok jong en oud begrijpelijkerwijs de natuur in. Het verplicht afstand houden van elkaar in combinatie met de enorme toestroom aan mensen, zorgde er echter wel voor dat veel paden buitensporig breed werden. Soms wel tot acht sporen! Elke paar weken verscheen en verschijnt er wel weer een nieuwe sluiproute doordat er ook bezoekers zijn, die menen dat de heide er vooral voor hun is en dat zij er dwars doorheen mogen lopen of fietsen om bijvoorbeeld een stuk van de route af te snijden of om uitgebreid te gaan lunchen midden op de heide. Hoe ik dat vind? Tja, ik ben daar dubbel in: aan de ene kant is het mooi dat veel mensen de natuur herontdekken. Ik gun iedereen dat ze genieten van de natuur. Aan de andere kant: “Als je niet weet hoe je je moet gedragen, kras dan maar gauw weer op voordat de hele heide naar de Filistijnen gaat!” De vele paden die hierdoor ontstaan, versnipperen de heide in kleine puzzel­ stukjes waardoor het leefgebied van dieren zoals de veld­ leeuwerik, de levendbarende hagedis en vele kleinere diersoorten steeds onrustiger en onleefbaarder wordt. Hoe het anders zou moeten? Ik zou het ook niet precies weten.

Goede voorlichting? Stukken heide wisselend afsluiten?

Beter toezicht? Verplichte cursus gevolgd door dwangar­ beid voor overtreders? Wie het weet, mag het zeggen. Feit is dat we met velen zijn. Laten we hopen dat als u dit stukje leest in april, de huidige maatregelen niet meer nodig zijn. Het zal dan een stuk rustiger worden in de natuur, vermoed ik. Ik kijk uit naar de lente!

Tekst en foto: Rob Le Febre

Hoorneboegse Heide op een zonnige dag in februari 2022

april 2022

Grote Ratelaar

5

Lariks Vroeger heb ik op de lagere school een ezelsbruggetje ge­ leerd om naaldbomen uit elkaar te houden. Het luidde als volgt: spar solo, den duo en lariks legio. Het rijmpje slaat op de groepering van de naalden aan een twijg. Bij alle naaldboomgeslachten waar we in de Nederlandse naam spar achter zetten (Abies) Zilverspar, (Picea) Spar, (Pseu­ dotsuga) Douglasspar en (Tsuga) Hemlockspar staan de naalden alleen (solo). Bij de dennen staan de naalden in bundels van twee (duo) (helaas bij diverse soorten ook in bundels van drie of vijf). Maar bij de Lariks staat er vaak een heel legertje naalden bij elkaar (legio). Toch staat elke naald volledig zelfstandig ingeplant. Het effect van het le­ gertje, wordt veroorzaakt doordat de naaldjes heel dicht bijeen staan op een heel korte takjes, zogenaamde kortlo­ ten. Op een grote tak staan vaak honderden kortloten in­ geplant. De tak zelf loopt doorgaans uit in een lange twijg een langlot. Op zo’n langlot zie je pas goed dat de naalden net als bij een Spar individueel zijn ingeplant.

Lariks is het enige loofverliezende naaldbomengeslacht dat van nature in Europa voorkomt. Lariks is een bomenge­ slacht dat bijna over het gehele Noordelijk halfrond is verspreid. Wereldwijd zijn er ongeveer 13 soorten Lariks bekend waarvan er twee van nature in Europa voorkomen:

de Russische lariks (Larix sukaczewii) en de Europese lariks (Larix decidua). Het begrip soort is bij Lariks een beetje vaag omdat de meeste soorten onderling kunnen kruisen.

De Europese lariks is één van de twee Lariks-soorten die in ons land voorkomt. De soort heeft een vrij klein natuurlijk verspreidingsgebied dat grofweg de Alpen, de Karpaten en de Sudeten omvat. Hij werd hier aan het einde van de 18e eeuw geïntroduceerd vanwege zijn snelle groei en uitste­ kende kwaliteit hout. Aan het begin van de 20e eeuw was de Europese lariks hier de meest frequente larikssoort. In Nederland ging de cultuur van deze gebergteboom echter vrij snel teloor, doordat Europese lariks hier erg gevoelig is voor een schimmelinfectie genaamd larikskanker (Lach­ nellula willkommii). Op dit moment bestaat ongeveer 6,3 % van het Nederlandse bosoppervlak uit Lariks. Meer dan tweederde hiervan betreft Japanse lariks.

Europese lariks is een conifeer met een rechte stam, met horizontaal afstaande takken en naar beneden hangende twijgen. Aanvankelijk is de kroon smal maar deze wordt zeker bij vrijstaande exemplaren breed piramidaal. De hoogte kan zo’n 30 meter bedragen met een breedte van circa 15 m. De schors is donker roodbruin, geschubd. Op kortloten bevinden zich de naalden in bundels van 30 - 40 bijeen. Ze zijn, vooral in het voorjaar, frisgroen en kleuren laat in de herfst gedurende korte tijd goudgeel en korte tijd later bruin.

De bloei vindt tegelijk met het uitlopen van de jonge naalden plaats, meestal in maart. De bloemen zijn over de gehele kroon verspreid. De mannelijke bloemen, die zich ontwikkelen uit eenjarige kortloten, zijn tot ruim één cm. lang en geelrood van kleur. De vrouwelijke bloemen even­ eens ontstaan uit eenjarige kortloten, zijn wat groter, naar boven gekromd en rood van kleur. De schutblaadjes zijn tijdens den bloei groter dan de zaadschubben, die dan nog nauwelijks zichtbaar zijn. Na de bloei groeien de zaad­ schubben verder, waardoor de schutblaadjes bij de rijpe kegels niet meer zichtbaar zijn. De kegels zijn in hetzelfde najaar rijp. De kegels zijn 2 tot 4 cm lang, de zaadschubben stomp, met een aanliggende rand. De punten der schut­ blaadjes steken soms iets boven de kegelschubben uit. Bij rijping van het zaad gaan de kegelschubben enigszins uit­ staan. De kegels blijven doorgaans aan de boom zitten totdat de tak zelf valt.

Europese Lariks (afbeelding:Thomé 1895)

6

Grote Ratelaar

Er werd geëxperimenteerd met verschillende andere lariks­ soorten als vervanging van L. decidua. Rond 1860 werd zo de Japanse Lariks (L. kaempferi) geïntroduceerd. Deze soort uit de bergen van Honshu (Japan) bleek hier een doorslaand succes. Verschillen met de Europese lariks zijn: de vrouwe­ lijke bloemen zijn hier meer groengeel en soms paarsrood.

Jonge twijgen, die bij de Europese lariks geelgrijs zijn en kaal, zijn rood tot paars, soms berijpt en licht behaard. De zaadschubben van de kegels zijn aan de randen sterk naar buiten gebogen. De kegels zelf zijn korter en breder. Verder zijn de naalden donkerder dan die van den Europese lariks.

De herfstkleur is goudgeel. Als de boom vrij staat vormt deze een zeer brede kroon met recht afstaande takken, de twijgen hangen doorgaans niet naar beneden. Japanse la­ riks groeit zeer snel. Aanplantingen van 30-40 jaar produ­ ceren ruim drie maal zoveel hout als vergelijkbare grove dennenbossen. Hij verdraagt meer schaduw dan de Euro­ pese lariks en kan daardoor beter in dichte bosbestanden groeien.

IVN GOOI & KNNV GOOI

In ons land komt ook een kruising tussen Europese en Ja­ panse lariks ( Larix x marschlinsii ) voor. Deze kruising werd in 1897 voor het eerst ontdekt in het plaatsje Dunkeld (Schotland). Omdat de soort beide kruisingsouders in groeisnelheid overtreft en bovendien ongevoelig is voor larikskanker, wordt er hier sinds de jaren zeventig mee geëxperimenteerd als bosbouw-soort. De kruising lijkt sterk op de Japanse lariks en is hiervan moeilijk te onder­ scheiden.

masten en voor wat je in ons land niet vaak meer ziet: te­ lefoon- en elektriciteitspalen.

Lariks levert van alle naaldhoutsoorten ook de beste kwa­ liteit terpentijn, de zgn. Venetiaanse terpentijn. Van de bloemen wordt likeur gemaakt en uit de bast wordt een kleurstof gewonnen. De hars wordt in de volksgeneeskun­ de gebruikt voor wondheling en de behandeling van huidkwalen als psoriasis. Daarnaast wordt het toegepast bij de behandeling van hoestklachten en bronchitis.

In en rond de Alpen maar ook bijvoorbeeld in grote delen van Siberië gold de Lariks als een heilige boom. In de Alpen geloofde men dat een oude Lariks een plek was waar de Salgfraulein (zalige maagd/meisje) kwam zingen. Zij was volgens de overlevering een sneeuwwitte fee die in een verborgen ijsgrot in een gletsjer leefde. Volgens mij is dit de reden dat in Oostenrijk veel Mariabeelden uit larikshout zijn gesneden. Het boomgeloof rond de Lariks en de Salg­ fraulein is met de komst van het Christendom, letterlijk in het geloof geïncorporeerd. De figuur van Maria (heilige maagd) nam de plek in van de Salgfraulein (zalige maagd).

Eén van de laatste heilige lariksen werd in 1855 geveld in Tirol. Het was een oeroude gegaffelde Lariks bekend als de Lariks van Nauders.

Kegel met zaad en vrouwelijke bloeiwijze Japanse lariks

Er is een heel legertje aan plaaginsecten dat het op Lariks gemunt heeft: Larikswolluis (Adelges laricis), Lariksspinsel­ bladwesp (Cephalcia lariciphila), Lariksbladwesp (Pristip­ hora laricis), Grote dennensnuitkever (Hylobius abietis), Lariksbastkever(Ips embrae) , Plakker (Lymantria dispar), Dennenpijlstaart (Hyloicus pinastri), Dennenspanner (Bu­ palus piniaria), Nonvlinder (Lymantria monacha) en Lariks­ mineermot (Coleophora laricella).

Lariksen kunnen ook door een aantal schimmelinfecties worden aangetast. Ik noemde al de larikskanker die wordt veroorzaakt door het Larikskankerviltkelkje (Lachnellula willkommii). Maar Lariks is ook gevoelig voor Dennenmoor­ der (Heterobasidion annosum) , Dennenvoetzwam (Phaeo­ lus schweinitzii), diverse soorten honingzwam (Armillari­ a spp.) en tenslotte Lariksnaaldschot (Meria laricis). On­ danks het feit dat Lariks hier een exoot is zijn er toch rela­ ties met ectomycorrhiza vormende paddenstoelen gevon­ den. In een aantal gevallen gaat het om soorten die in Ne­ derland uiterst zeldzaam zijn zoals: de Lariksspijkerzwam (Gomphidius maculatus), Oranje ridderzwam (Tricholoma aurantium), Lariksridderzwam (Tricholoma psammopus) en de Roestrode ringboleet (Suillus tridentinus). Ook een paar algemenere soorten als Gewone franjezwam (Thelep­ hora terrestris) en Gele ringboleet (Suillus grevellei) vormen ectomycorrhiza-relaties met Lariks.

De Lariks in de eerste plaats in Nederland terecht gekomen vanwege de goede kwaliteit van het harsrijke hout. Het is uitermate geschikt als constructiehout zowel binnen als buiten. Het is stevig, taai, duurzaam, rijk aan hars en droogt snel. Het wordt gebruikt als bouwhout voor de vervaardi­ ging van deuren en raamkozijnen maar het is ook gewild in de meubelindustrie. Het werd ook toegepast in de scheeps- en bruggenbouw zelfs voor gebruik onder de waterspiegel, daarnaast voor de productie van vaten, dakpannen, heklatten en vooral ook palen. Het is uiterma­ te geschikt voor de productie van scheepsmasten, vlaggen­

april 2022

Een ander opmerkelijk verhaal dat in vele vormen en overleveringen is terug te vinden, is de vermeende on­ brandbaarheid van Lariks. In sommige streken van de Alpen werd een bosje Larikstwijgen boven de stal gehangen om brand te weren. Feit is dat Lariks prima kan branden en toch wordt in bronnen als Plinius de oudere vermeld dat Lariks ongeveer even goed zou branden als steen.

Dit verhaal heeft mogelijk een historische achtergrond.

Rond 58 voor Christus trok de toen nog jonge ambitieuze Julius Caesar, met een aantal legioenen, de Alpen over.

Aanleiding was een op handen zijnde migratie van een Gallische stam, de Helvetii. Deze “woestelingen” bedreig­ den Romeinse belangen in het zuiden van het huidige Frankrijk. Bij de belegering van een versterking van de Helvetii, wilde Caesar de omwalling doorbreken, door het hout in de wal in brand te steken. Hiertoe werd al het loka­ le kreupelhout tegen de wal gestapeld en in brand gestoken.

Bij de aanval door Caesar na het uitdoven van het vuur bleek tot zijn verbijstering dat de wal nauwelijks was be­ schadigd waardoor de aanval werd afgeslagen. De verster­ king stond bekend onder de naam Laringium en gaf zijn naam aan het onbrandbare larikshout. Het is één van de vele verhalen hoe Lariks aan zijn naam komt. Dat de wal nauwelijks was beschadigd kwam natuurlijk niet door de onbrandbaarheid van het larikshout, maar waarschijnlijk door de bijzonder ingenieuze wijze waarop de Galliers hun wallen bouwden. Ceasar beschreef deze constructie jaren later zelf in zijn boek “Commentarii de bello Gallico”. Hij gaf ongeveer het volgende commentaar: “Deze constructie is zeer voordelig ter verdediging van steden. Want de ste­ nen bekleding biedt bescherming tegen vuur en het houten geraamte beschermt tegen de stormram, omdat het hout van binnen onderling verbonden is in rijen van balken, meestal veertig voet lang zodat het niet doorbroken of uit elkaar getrokken kan worden”. Kortom Lariks is misschien niet onbrandbaar, maar het is prima constructiemateriaal.

Tekst en afbeeldingen: Jetse Jaarsma

Grote Ratelaar

7

Grote kaardenbol Viviparie In mijn tuin heb ik een paar jaar geleden zaden van de Grote kaardenbol uitgestrooid voor het aantrekken van insecten en putters. Dit is inderdaad in de (na)zomer goed gelukt.

Tot mijn verbazing zag ik dat de nog resterende zaden in de Grote kaardenbollen aan het ontkiemen zijn, nota bene in de winter. Ik vroeg me af of dit vaker voorkwam. Na wat informatie speurwerk vond ik o.a. op Wikipedia, dat dit fenomeen viviparie heet.

Viviparie is het verschijnsel waarbij de zaden ontkiemen terwijl ze nog aan de moederplant zitten. Dit komt voor bij bepaalde planten w.o. Grote kaardenbol en is niet zeld­ zaam. Het wordt ook gezien bij Smalle weegbree en bepaal­ de grassen. Er is kennelijk nog genoeg vocht in de zaden, die nog in de plant zitten, om te ontkiemen.

Voor de grap heb ik een exemplaar mee naar binnen geno­ men en in een droog vaasje gezet. Na een paar dagen be­ gonnen de nog groen ontkiemde zaden te verleppen en na 1,5 week waren ze geheel verschrompeld. De Grote Kaar­

Kaardebol met viviparie

denbollen die nog buiten staan, zijn nog steeds groen. Dit komt door het vochtige winterweer. Ik ben benieuwd hoe lang ze dit nog volhouden.

Dit verschijnsel vond ik toch het vermelden waard.

Tekst en foto: Veronica van der Meer

8

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Negentig jaar natuurbescherming Gedwongen trendsetter, zo kun je Stichting Goois Natuurreservaat (GNR) wel noemen. Midden in een sterk verstedelijkt gebied laat ze zien dat het mogelijk is om zowel natuurbeschermer als gastheer te zijn. Al blijft het een uitdaging om steeds een goede balans te vinden.

Het Goois Natuurreservaat is al negentig jaar beschermer van ruim 2.850 hectare natuur op het noordelijke deel van de Heuvelrug. Het ligt ingeklemd tussen Hilversum, Bus­ sum, Naarden, Huizen, Blaricum, Laren, Muiden en Mui­ derberg, verdeeld over 61 kleine en grotere natuurgebieden.

Al sinds jaar en dag is drukte in de Gooise natuur een ge­ geven. Tegen veel ontwikkelingen in, zoals sterke bevol­ kingsgroei, woningbouw, aanleg van wegen en spoorlijnen, afnemende biodiversiteit en verslechterde milieukwaliteit, heeft het GNR ervoor gezorgd dat de eeuwenoude Gooise landschappen bewaard zijn gebleven.

Geschiedenis Dat er nu een ruim 2.850 hectare groot natuurgebied in het Gooi ligt, mag gerust een klein wonder heten. Om dit te begrijpen moeten we even terug in de tijd. Sinds de der­ tiende eeuw beschermden erfgooiers, boeren die samen het gebruiks- en beheerrecht hadden over de bebouwbare gronden in Het Gooi, deze rechten via een belangenorgani­ satie: Vereeniging Stad en Lande van Gooiland. Daar kwam in het begin van de vorige eeuw verandering in. Verschil­ lende erfgooiers stapten uit het agrarisch bedrijf en de heidegebieden hadden nauwelijks meer nut voor de agra­ riërs die nog actief waren. Er werd onderzoek gedaan naar mogelijke verkoop. Ondertussen had wethouder De Miran­ da uit Amsterdam in 1922 het plan opgevat om de woning­ nood in Amsterdam te verlichten door een tuinstad op de

2022 -2

Bussummer- en Westerheide te bouwen voor 50.000 inwo­ ners. De plannen waren al vergevorderd toen er mensen in het Gooi opstonden om de natuur te redden. Er kwam veel negatieve publiciteit op het plan. Door Kamervragen en acties van natuurbeschermers van het eerste uur, die ook aan de wieg stonden van de oprichting van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten, kwamen de gemeen­ ten tot inkeer: “de instandhouding of de bevordering van het natuurschoon, hetwelk immers voor den bloei en welvaart onzer

Grote Ratelaar

9

met de Utrechtse Heuvelrug. En daar blijft het niet bij. Eén natuurbrug bij Anna’s Hoeve (Hilversum) staat nog op de planning, evenals een natuurbrug over de N525 tussen Hilversum en Laren. De natuurbrug tussen Bussum en Hilversum, gerealiseerd dankzij bijdragen van de provincie Noord-Holland en de Nationale Postcode Loterij, is met 800 meter lengte bovendien het grootste ecoduct van Europa.

De effectiviteit van al deze natuurverbindingen is aantoon­ baar én aanzienlijk. Zo is de das, die in de jaren tachtig bijna was uitgestorven, weer terug in het Gooi. Ook met boom­ marter gaat het goed dankzij voorzieningen om aanrijdin­ gen tegen te gaan en om de dieren veilig te laten oversteken.

gemeenten als een vitaal belang kan worden aangemerkt”. Op 11 november 1932 werd de Stichting Gooisch Natuurreser­ vaat opgericht. Op 31 januari 1933 passeerde de akte bij de notaris voor de eigendomsoverdracht van 1.526 ha natuur­ gebied, dat werd gekocht van de Vereeniging Stad en Lande van Gooiland. Vanaf nu waren de heide, bossen, oude ak­ kers ‘ten eeuwigen dage’ beschermd als natuurgebied.

Waarde van het Goois Natuurreservaat Anno 2022 is het Goois Natuurreservaat nog altijd een schatkamer van biodiversiteit en archeologische waarden, zoals prehistorische grafheuvels en urnenvelden. De Gooise landschappen vormen een belangrijk leefgebied voor vele dier- en plantensoorten. En de meer dan 200.000 inwoners in het Gooi hebben vele hectares natuur als ‘achtertuin’. Dat maakt het Gooi in alle opzichten tot een groen thuis. De Gooise natuur is bovendien landschappelijk van grote waarde: als bezoeker waan je je in een oneindig groot natuurgebied. Dit zogenaamde “illusielandschap’’ is uniek gezien de ligging in de randstad: dorpen en steden liggen wel dichtbij, maar zijn niet of nauwelijks zichtbaar.

In al die jaren is het het GNR gelukt om op in te spelen op kansen en mogelijkheden. En op te staan tegen bedreigin­ gen, net als de natuurbeschermers in de vorige eeuw. Zo is het totale areaal van het GNR in negentig jaar tijd gegroeid van 1.526 hectare naar 2.850 hectare natuur. Met deze uitbreiding heeft het GNR tegenwicht gegeven aan de uit­ breiding van het stedelijk gebied. Want bouwen in het Gooi is gewild. Dat was het, en dat is het nog. Geregeld blijkt dat bouwplannen aan de randen van de GNR-gebieden niet verenigbaar zijn met natuurbelangen of het illusieland­ schap. En dan nog het vele asfalt in de natuur dat er nooit gekomen is: ‘de weg door Bikbergen’, wegen over de Hoorneboegse heide en nog niet zo lang geleden plannen voor een weg over de Bussummerheide. Met andere woor­ den: natuur op deze plek in Nederland is niet vanzelfspre­ kend. Dat was het niet, en dat is het niet.

Hoge druk én grote waardering Het Goois Natuurreservaat is een nationaal natuurgebied waar mensen welkom zijn. Bezoekers komen veelal uit de regio, maar ook uit de rest van de randstad. In de corona­ pandemie hebben veel natuurbeheerders enorme drukte in hun gebieden ervaren. En nog steeds. Een goede balans behouden tussen recreatie en natuurbescherming is één van de opgaven van de toekomst. Flora en fauna hebben voldoende leefruimte nodig. Er is steeds meer inzet nodig om de biodiversiteit te beschermen en te herstellen. Voor kenmerkende soorten als levendbarende hagedis, veld­ leeuwerik of het heideblauwtje wordt het steeds moeilijker om zich te handhaven. De druk op de natuurgebieden is groter dan ooit. Denk aan de effecten van te veel stikstof, klimaatverandering, verdroging en versnippering van na­ tuurgebieden door wegen en spoorlijnen. Maar ook aan toenemende bebouwing, mobiliteit, recreatie, zwerfafval en afvaldumpingen.

Daarnaast vraagt een steeds grotere en diversere groep recreanten om ruimte in de natuur: wandelaars, fietsers, gezinnen, mountainbikers, ruiters, sporters. Recreatieve drukte is niet alleen voor de natuur een knelpunt. Er zijn maatregelen nodig om recreatie in goede banen te leiden.

De coronapandemie heeft ertoe geleid dat veel mensen vaker de natuur in gingen. Uit recent onderzoek van het GNR (november 2021) naar de bekendheid en beleving van het Goois Natuurreservaat onder de bewoners van de vijf omringende Gooise gemeentes blijkt dat maar liefst de helft van de inwoners meerdere keren per week de natuur in gaat. De meeste mensen (94%) vinden dat we zuinig met de natuur om moeten gaan en 91% vindt het een voorrecht om zo dicht bij zoveel natuur te wonen.

Grootste dichtheid aan natuurverbindingen Waren de Gooise gemeenten in 1932 nog eilanden in een oneindig groene ruimte, anno 2022 is het precies andersom.

De natuur vormt groene eilanden midden in een stedelijke omgeving. Om deze eilanden niet te isoleren en de biodi­ versiteit te vergroten, beheert het GNR een groot aantal natuurverbindingen. Nergens in Nederland zijn dat er zo­ veel als in het Gooi en daarom voor onderzoekers en ter­ reinbeheerders een waardevolle bron van informatie. Er liggen vele kleine faunatunnels onder wegen en spoorlij­ nen, er zijn vier grote natuurbruggen en een grote fauna­ tunnel onder de A27 die het Goois Natuurreservaat verbindt

10

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Deze waardering biedt ook kansen om de balans te verster­ ken. De toenemende aandacht voor natuur, duurzaamheid, bebouwing en vergroening van het stedelijk gebied maakt dat meer mensen zorg en aandacht hebben voor hun groene thuis.

Investeren in de natuur De financiële basis voor het Goois Natuurreservaat wordt, naast de eigen inkomsten uit beheeractiviteiten en de re­ guliere subsidies voor natuur en landschap, gevormd door bijdragen van de zogeheten participanten in de Stichting Goois Natuurreservaat. Daarnaast ontvangt het GNR bijdra­ gen uit fondsen en donaties, waaronder de Nationale Postcode Loterij. Vanaf dit jaar nemen de participanten provincie Noord-Holland en de gemeenten Amsterdam niet langer deel aan bestuur van het GNR, en zijn de Gooise gemeenten verantwoordelijk voor een toekomstbestendige financiering van de exploitatiekosten van het GNR. Iedere euro die aan het beheer, de instandhouding van de natuur en de recreatieve voorzieningen wordt geven, is welbesteed. Het Goois Natuurreservaat levert immers cruciale ecosysteemdiensten voor het Gooi. De natuur geeft rust, ruimte en inspiratie en draagt bij aan onze gezond­ heid. Het buffert de effecten van klimaatverandering door te zorgen voor CO2-opslag, verkoeling en waterberging, en is de bron van ons drinkwater. Een schatkamer van biodi­ versiteit en archeologie, en een van de meest geliefde woonlocaties in Nederland. Het GNR biedt zoveel meer dan een groen thuis.

2022 -2

Op naar 100 jaar natuurbescherming in het Gooi Aan vooravond van het negentigjarig jubileum denk je haast onwillekeurig terug aan Bedevaart voor de natuur. Een wandeltocht die de herders van het Goois Natuurreservaat in 2007 met hun schaapskudde ondernamen over de Utrechtse Heuvelrug en het Gooi waarbij, via de landelijke media, aandacht werd gevraagd voor de barrières die dieren tegenkomen. Inmiddels zijn veel van die barrières voorzien van robuuste natuurverbindingen. Het Goois Natuurreser­ vaat kan er trots op zijn dat het gelukt is om de natuur en het landschap in het Gooi te behouden en uit te breiden, en weerstand te bieden aan de toenemende verstedelijking.

Het werk is nooit af. Het is een belangrijke opgave om de natuur in de steeds drukker wordende randstad te bescher­ men. Er liggen ook kansen door te zorgen voor een natuur­ lijke aansluiting tussen de stad en de aangrenzende na­ tuurgebieden. Dit vergroot de leefbaarheid en versterkt de natuur. Voorbeelden genoeg: denk aan ecologisch groen­ beheer, uitbreiding van de groengebieden, gebruik van in­ heemse plantensoorten en natuurinclusief bouwen. Een mooie ambitie voor de komende tien jaar! Op naar honderd jaar natuurbescherming, zodat nog vele generaties na ons van de unieke natuur in het Goois Natuurreservaat kunnen genieten.

(Artikel en foto's door Goois Natuurreservaat)

Grote Ratelaar 11

12

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

2022 -2

Grote Ratelaar 13

In gesprek met .... Jan Portengen Net op tijd arriveer ik in Muiden voor een gesprek met Jan Portengen. Als we naar boven lopen, meldt Jan dat hij wel onverwachts weg moet om half drie. Dat wordt dan wel een beetje haasten voor het gesprek! Gelukkig vond ik al eerder een uitgebreid portret van Jan op de website van Groenlinks, gemeente Gooise Meren alwaar hij gemeenteraadslid is. Zo heb ik toch alvast wat voorinformatie!

Jan is in 1951 geboren in een oude molen in het buurtschap Winkeldijk bij Abcoude. Deze molen deed dienst als water­ gemaal. Zijn vader was daar als machinist verantwoordelijk voor het onderhoud van de machinekamer en de bediening van het gemaal. Ook Jan’s opa en zelfs zijn overgrootvader waren eerst molenaars en later machinisten, zo hoor ik van Jan. Op jonge leeftijd hielp hij zijn vader met allerlei onder­ houdsklusjes dus het is niet zo gek dat Jan voor de techniek koos.

Jan: “Ik kon op een gegeven moment naar de bedrijfsschool van de KLM om vliegtuig-onderhoudstechnicus te worden.

Via de luchtmacht, waar ik als dienstplichtig militair diende, kreeg ik op een gegeven moment het aanbod van Schreiner Airways om bij hun te komen werken in het buitenland. Ik ben daar uiteindelijk op ingegaan en zo kwam ik terecht in Perzië alwaar ik vierenhalf jaar met veel plezier heb gewerkt als helicopter-onderhoudsmonteur”.

In 1975 leerde Jan zijn huidige vrouw Ans kennen en ineens werd het werken in het buitenland toch minder aantrek­ kelijk. Niet veel later kreeg hij de mogelijkheid om aan de slag te gaan als, jawel, machinist op het gemaal in de Houtrakpolder. Zo trad hij alsnog in de voetsporen van zijn vader!

Jan hield echter van afwisseling en solliciteerde in 1986 naar een kantoorfunctie om vervolgens twintig jaar als districts­ beheerder van regio Vechtstreek werkzaam te zijn. Onder­ tussen behaalde hij ook nog even zijn mastergraad Wegen waterbouw met als onderwerp integraal waterbeheer!

De laatste tien jaar, tot aan zijn pensioen in 2016, heeft Jan gewerkt voor Waternet, van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht en de gemeente Amsterdam.

Ook politiek is Jan al langere tijd actief.

Jan hierover: ”Ja, dat was in 2003 ten tijde van het kabinet Balkenende II, dat verregaande bezuinigen wilde doorvoe­ ren op het gebied van o.a. uitkeringen, pensioenen en WAO. Als vakbondsman was ik het daar uiteraard helemaal niet mee eens. En zo kwam ik aanvankelijk terecht bij de PvdA om in 2014 over te stappen naar Groenlinks. Hun politieke standpunten sloten beter aan bij mijn standpunten. In maart zijn er weer gemeenteraadsverkiezingen en dan stop ik met mijn raadslidwerk voor Groenlinks in Gooise Meren.

Ik word 71 jaar en vind het dan wel welletjes na 15 jaar raadswerk. Ik sta overigens nog wel als lijstduwer op de kieslijst van Groenlinks in Gooise Meren!”

Jan is zeer begaan met het milieu en is als energiecoach bij de energie coöperatie Watt Nu en als klimaatcoach betrok­ ken bij Klimaatgesprekken Muiden. Dit betekent natuurlijk wel dat je zelf het goede voorbeeld moet geven. Jan: “ Zo heb ik onder andere het vliegen al enige tijd geleden afge­ schaft. Ook de auto probeer ik zoveel mogelijk te laten staan. Als het even kan, pak ik de fiets! Vlees eten doe ik

14

Grote Ratelaar

niet meer maar ik eet nog wel vis. Je zou kunnen zeggen dat ik een soort flexitariër ben. Ik moet wel zeggen dat het eten van vis mij steeds meer gaat tegenstaan als je kijkt naar vangmethoden en dergelijke”. Ik vraag Jan of altijd het goede voorbeeld moeten geven soms niet lastig is. Jan: “­ Meestal niet maar soms wel. Zo heb ik bijvoorbeeld lang geleden een open haard laten aanleggen die ik uiteraard ook regelmatig gebruikte. De laatste jaren blijkt uit allerlei rapporten dat het stoken van hout veel slechter is voor milieu en gezondheid dan we ooit dachten. Tja, dan denk je nog wel een keer na voordat je weer een blokje hout in de haard gooit!”

Jan heeft na zijn pensionering de gidsenopleiding 2017-2019 bij IVN Gooi e.o. gedaan. Jan hierover: “Ik vond dat een hele leuke opleiding. Toen ik de informatie las dacht ik: Ja, dat past wel bij mij! Binnen IVN houd ik me nu bezig met het thema duurzaamheid”. Ik vraag Jan wat daar nu de status van is. Jan antwoordt, enigszins verontschuldigend: “Ja, het is nog niet echt van de grond gekomen de afgelopen peri­ ode maar in april starten we met een lezing over bomen en klimaat en enkele dagen later is er een excursie”.

Jan heeft er sinds april 2021 nog een bijzondere liefhebberij bij. In het waterrijke Natuurgebied Waterlandtak-West bij Muiden lopen namelijk sinds april 2021 een aantal water­ buffels rond. Zij moeten dit drassige natuurgebied, dat een schakel vormt tussen Waterland, het Naardermeer en de Diemerscheg, open houden. Jan: “Ik help daar de beheerder van het gebied door o.a. het hekwerk te controleren en het gedrag van de waterbuffels te observeren. Ook tel ik ze regelmatig om te kijken of de kudde nog compleet is. Er zijn ook al drie jongen geboren. Momenteel bestaat de kudde uit elf dieren”.

Ans, de vrouw van Jan, is inmiddels ook binnengekomen en geeft nadrukkelijk aan dat het langzamerhand tijd wordt voor hen (en dus ook voor mij) om te vertrekken. Een foto op het balkon kan nog net. Ik bedank Jan en voordat ik het weet ben ik weer op weg naar Hilversum.

Tekst en Foto: Rob Le Febre

IVN GOOI & KNNV GOOI

Vegetatiekartering Oostelijke Binnenpolder Voorbij het einde van het Gooi en achter de zuidgrens van Noord Holland liggen de Oostelijke Binnenpolder van Tienhoven en de Westbroekse Zodden. Hier strekt het vlakke land zich uit zoals dat al eeuwen is. In de verte rijst hoog aan de horizon de dom van Utrecht. In deze uitloper van de Utrechtse Heuvelrug duikt het zand in meer of mindere mate onder het veen. Kwel vanuit de stuwwal van het Gooi en de omringende polders welt hier uit de bodem omhoog.

Het terrein is aangewezen als een Natura-2000-gebied en wordt als zodanig beheerd. Er wordt al ruim 20 jaar geen water uit de Vecht meer toegelaten. Een aantal jaren gele­ den is de voedselrijke bovenlaag vrij diep afgegraven. Zo zijn er tussen de zandruggen petgaten en moerassen ont­ staan. Er wordt gestreefd naar alle stadia van de matig voedselarme verlandingsreeks. Men is vooral geïnteres­ seerd in de ontwikkeling van trilveen.

Als je zelf wilt genieten van de doordringende stilte van het gebied dat grotendeels in eigendom is van NM en SBB, neem dan een van de twee wandelpaden: het Bert Bospad naar Westbroek of het Vredevoetpad, een rondje van 7,5 km vanaf streekmuseum Vredegoed in Tienhoven. Vanaf de Kanaaldijk heb je fietsend of lopend een prachtig uitzicht op de natuur waar de stilte slechts doorbroken wordt door het geluid van de weidevogels.

Natuur kan in Nederland alleen floreren met veel inspan­ ningen al dan niet met vrijwilligers en financiering. Voor het behouden van subsidies is monitoring verplicht. Door professionals worden eens in de 6 à 12 jaar verschillende soortgroepen geteld: libellen, broedvogels, dagvlinders, vegetatie. Om de natuurontwikkeling beter te kunnen volgen heeft Winnie Rip, werkzaam bij Waternet, in 2019 een inventarisatieproject met vrijwilligers ontworpen. In de afgelopen drie jaar hebben we met vier groepjes van twee het terrein bezocht om de planten te inventariseren.

De bedoeling is dat drie keer per jaar in het groeiseizoen te doen. Iedere groep heeft twee verschillende stukken.

Samen met Ella liep ik steeds op een rustige maandagoch­ tend met mooi zomerweer het gebied in. Met laarzen aan baanden we ons een weg door het groen. De lawaaierige wereld ver weg, omringd door natuur. Eerst naar veld 2, iedere keer weer zoekend hoe we slingerend langs sloten, over hekken en dammetjes, door zeer hoge begroeiing onze route naar dit veld kunnen volgen. Op veld 2 is het altijd

Natte veld op14 juni 2021. Foto: Christine Tamminga

april 2022

Foto: Chrtistine Tamminga

nat – in het voorjaar van 2021 na een lange natte periode staat het bijna geheel onder water. Een bijzondere ervaring hier met laarzen te mogen lopen. In het water zien we de vrij zeldzame smalle waterweegbree en kranswier met oranje bolletjes. We hebben een stuk van 20 meter van sloot tot sloot afgepaald waarin we alle planten noteren die er staan. Met behulp van de schaal van Tansley maken we een schatting van het aantal exemplaren per soort.

Op weg naar ons volgende plekje - veld 4 - moeten we bijna weer helemaal terug. Het slotenpatroon is een doolhof

Foto: Aad Kop

waarop je geen overzicht hebt. Een lange kade langs waarop nieuwsgierige koeien ons in de gaten houden, een hek over, weer een dijkje langs. Hier zien we altijd wel een ree wegschieten of laat in de verte een roerdomp zich horen.

Dit veldje is verder weg van de stuwwal waarop de kwel minder invloed heeft. Gezien de begroeiing lijkt het meer op een willekeurig voedselarm grasveld dat niet zo bijzon­ der is. Volkomen anders dan veld 2. Als we klaar zijn eten we een boterham op het dijkje en nemen we alle verzamel­ de gegevens nog eens door. Het is een voorrecht aan dit project te mogen meewerken. Na drie jaar hebben we een band opgebouwd met onze terreinen.

Tekst: Christine Tamminga

Grote Ratelaar 15

Het Laarder Wasmeer Verleden Het Laarder Wasmeer, gelegen op de Zuiderheide tussen theehuis ’t Bluk en de nieuwe woonwijk Anna’s Hoeve was ooit het afvoerputje van Hilversum. Overtollig rioolwater tezamen met industrieel afvalwater werd decennia lang geloosd in dit laag gelegen gebied. Het water stroomde vanzelf de goede kant uit. De grond raakte met name in de periode 1945 – 1960 door de opkomende industrie in Hilver­ sum ernstig vervuild met zware metalen en giftige stoffen zoals lood, chroom, nikkel en cadmium. Het probleem was bekend maar lange tijd gebeurde er om allerlei redenen weinig tot niets. In een interview met de Gooi- en Eemlan­ der in 2012, merkte oud-wethouder van Milieu, Sjors Wolf, terugblikkend al eens op, dat rond 1990 niemand zich voor dat probleem verantwoordelijk voelde. En om een probleem op te lossen moet het wel een eigenaar hebben. Een oude wijsheid die nog steeds opgaat! De noodklok had allang geluid en het zou uiteindelijk tot 2003 duren voordat er min of meer bij toeval tot actie werd overgegaan.

Begin van de sanering De zomer van 2003 was extreem droog. Eén van de vennen in het gebied, de Leeuwenkuil, viel als eerste droog. De zwaar vervuilde sliblaag verstofte waardoor het risico ontstond dat gevaarlijke stoffen de lucht ingeblazen wer­ den. Niemand mocht het terrein betreden en de sanering werd in recordtempo in gang gezet. Tot 2005 werd de bodem onder begeleiding van professor Jan Sevink centimeter voor centimeter afgegraven om zoveel mogelijk te behouden wat niet vervuild was. Daarna volgde het overige gedeelte. In 2011 was de totale sanering van het Laarder Wasmeer een feit. Over de restauratie van het stuifzand is in 2015 een zeer informatief en goed geïllustreerd boekje verschenen, ‘Zand in beweging’ door Sander Koopman & Jan Sevink.

Heden Het omheinde gebied dat met een hek in twee stukken is verdeeld wordt sinds de sanering begraasd door Schotse hooglanders en door Hollandse landgeiten. Aan de ene kant

Laarder Wasmeer. Hollandsde Landgeit

16

Grote Ratelaar

Laarder Wasmeer. Kaart

van het hek, het noordelijk deel, treft men de geiten aan terwijl de hooglanders zich meer in het zuidelijk deel, richting het ven Laarder Wasmeer, ophouden. Soms komt de schaapsherder met de kudde een paar dagen langs.

Inmiddels zijn we sinds de sanering vele jaren verder en is de natuur niet stil blijven staan. De zandverstuivingen zijn grotendeels bedekt met mossen zoals het snel oprukkende en invasieve grijs kronkelsteeltje en prachtige plakkaten korstmossen. Het zuidelijk deel is vooral bedekt met boompjes en andere planten. Langzamerhand heeft het groen het in meer of mindere mate overgenomen. Behalve op enkele stuifduinen na, is de bodem groen en begroeid.

Vanwege de hoge concentratie fosfaten in de bodem, stammend uit de vervuilende periode, schieten de boom­ pjes - voornamelijk berken - ieder jaar weer als raketten uit de grond. Deze vlakte in het middendeel van het gebied wordt ieder jaar machinaal gemaaid en het maaisel wordt afgevoerd. Het kan nog zo maar 30 jaar doorgaan voordat de fosfaten uit de bodem langzaam verdwijnen.

Wie het gebied nog kent van vòòr de sanering zal het op­ vallen dat van het grootste ven weinig meer over is. Voor de sanering werd overtollig en vooral ook voedselrijk water hierop geloosd. Dat is stopgezet. Het waterniveau is nu volledig afhankelijk van de regenval.

Flora en fauna Zoals het er nu uitziet verloopt de ontwikkeling in het ge­ bied zoals verwacht. Rondom de vennetjes Laarder Was­ meer en Leeuwenkuil is een gevarieerde flora aanwezig waarvan kleine zonnedauw, klokjesgentiaan en echt dui­ zend guldenkruid tot de verbeelding van velen spreken.

Dop- en struikheide ontwikkelen zich goed. Ook korstmos­ sen en schimmels zoals o.a. rode heidelucifer, zomer­ sneeuw en het heideknotszwammetje zijn vrij gemakkelijk te vinden. Als het over de grotere zoogdieren gaat, dan treft men regelmatig reeën en vossen aan en sinds enige tijd zijn ook veel dassensporen te zien. Van de vele insecten is de driehoornmestkever op de zandige vlakten duidelijk aanwezig. In en rondom de vennen zijn in het seizoen vele libellensoorten en waterkevertjes aan te treffen. Ook met de vogelstand lijkt het goed te gaan. Bij de laatste inventa­ risatie van broedvogels door Vogelwerkgroep Gooi in 2020 waarover een rapport is verschenen, bedroeg het aantal

IVN GOOI & KNNV GOOI

aangetroffen soorten meer dan vijftig met af en toe een bijzondere gast zoals de wielewaal.

Het voert te ver om hier een uitgebreide opsomming te geven van alles wat er leeft, groeit en bloeit.

Toekomst Wat kunnen we nu verwachten aan concrete acties en veranderingen?

Wij gingen daarvoor te rade bij de eigenaar van het gebied.

Hoe kijkt het Goois Natuurreservaat zelf tegen het gebied aan en wat zijn de plannen voor de toekomst?

We spraken met Peter Kampen, teamleider terreinbeheer en Derk van de Velden, beleidsmedewerker en landschaps­ architect. Uit het gesprek werd onder meer duidelijk dat alle GNR-gebieden en dus ook het Laarder Wasmeer worden beheerd in lijn met de provinciale regeling Natuurbeheer SNL. Wordt een natuurgebied onderhouden volgens een in die regeling vastgesteld natuurbeheertype zoals bijvoor­ beeld ‘vochtig hooiland’ of ‘zandverstuiving’, dan wordt hiervoor subsidie verkregen waarvan het GNR dan ook dankbaar gebruik maakt. Het Laarder Wasmeer bestaat uit meerdere natuurtypes die allemaal op een specifieke ma­ nier beheerd moeten worden.

Uit het gesprek concluderen wij dat het GNR de volgende intenties heeft voor het omheinde Laarder Wasmeer.

Het is zeker de bedoeling om de zandverstuiving in het noordelijk deel open te houden. Er wordt nog nagedacht over de wijze waarop. Een mogelijke genoemde optie is de toplaag machinaal te frezen of met een triltand te bewerken waarbij het bovenste laagje van de grond wordt losgemaakt en fijngehusseld zodat het zand weer kan gaan stuiven.

Het jaarlijks maaien en afvoeren van de vele boompjes die in het fosfaatrijke middendeel van het gebied groeien, zal vanaf dit jaar op een andere wijze plaatsvinden. Dat wil zeggen: minder rigoureus maaien, sinus maaien en waar­ schijnlijk ook niet meer jaarlijks. In sommige delen wil men de boompjes laten doorgroeien zodat daar meer variatie kan ontstaan.

De afrastering zal blijven bestaan om het kwetsbare en ook unieke gebied te beschermen tegen de steeds hoger wor­ dende recreatiedruk. Dan zijn er meer mogelijkheden voor o.a. de broedvogels. Vooralsnog betekent dit dat het gebied door het publiek alleen te betreden is in excursieverband o.l.v. een (IVN-) gids, iedere 3e zondag van de maand of op

Laarder Wasmeer Echt duizendguldenkruid

afspraak met het GNR. Als het nog te openen ecoduct vanuit Monnikenberg naar Anna’s Hoeve dit najaar actief wordt, verwacht het GNR in het hele gebied meer dynamiek en variatie zowel in flora als in fauna.

Natuurlijke begrazing door Schotse hooglanders en Hol­ landse landgeiten zoals nu plaatsvindt, wordt gecontinu­ eerd en waar mogelijk uitgebreid. Zij verrichten daar goed werk. Over een mogelijke pilot-introductie van de wisent (Europese bizon) in het gebied waarover wordt gerept in het Beheerplan GNR 2021 zijn vooralsnog geen plannen.

Tot slot De wijze van beheer zal enigszins worden aangepast aan de ontwikkelingen zoals eerder omschreven en naast na­ tuurlijke begrazing zal regelmatig menselijk ingrijpen waarschijnlijk altijd nodig blijven. In het algemeen geldt dit voor vrijwel ieder natuurgebied in Nederland.

Al met al is het een bijzondere plek met meerdere biotopen die zich de komende jaren zal blijven ontwikkelen. Daarbij opgeteld dat het gebied met het voltooien van de Groene Schakel, waarbij de natuurgebieden van de Utrechtse Heuvelrug met elkaar worden verbonden via ecoducten of andere faunapassages, er alleen maar gevarieerder en aantrekkelijker op zal worden.

Als de natuurbrug Anna’s Hoeve (tussen Anna’s Hoeve en Monnikenberg) eind 2022 klaar is en de Weg over Anna’s Hoeve wordt verwijderd en teruggegeven aan de natuur, zal het Laarder Wasmeer in een minder versnipperde omgeving komen te liggen. Rond de natuurbrug wordt droge en natte heide ontwikkeld, een nieuw ven en diverse poelen gegraven en worden rustgebieden aangewe­ zen. GNR verwacht dat flora en fauna in de ruime omgeving hiervan kan profiteren, waarbij vooral aan water gebonden en verstoringsgevoelige soorten, en soorten van open na­ tuurtypen en bosranden zullen toenemen.

Het is en blijft zeer de moeite waard om regelmatig het gebied te bezoeken tijdens de maandelijkse excursies. Ook het mooie en altijd toegankelijke fiets- en wandelpad langs de afrastering biedt in elk seizoen een prachtig zicht op een groot deel van het Laarder Wasmeer!

Tekst: Christine Tamminga, Rob Le Febre Foto’s: Rob Le Febre

Laarder Wasmeer. Ven leeuwenkuil

april 2022

Grote Ratelaar 17

ObsIdentify ObsIdentify is sinds de lancering in 2017 al meer dan driehonderdduizend keer gedownload in Nederland en België. Sinds de coronamaatregelen is de app nóg populair­ der geworden, doordat veel mensen de natuur in hun eigen buurt (her)ontdekken. Dankzij ObsIdentify weten natuur­ liefhebbers direct welke soort plant of dier ze voor hun lens hebben.

De vernieuwde versie van ObsIdentify herkent 22.303 Ne­ derlandse wilde dieren en planten. (“De vernieuwde versie van ObsIdentify is gebruiksvriendelijker, zet in op het ontdekken van soorten en daagt je uit om meer uit je waarnemingen te halen”, zegt Timo Roeke van Waarne­ ming.nl. “Zo zul je vanaf nu kunnen deelnemen aan chal­ lenges. Hierin ga je op zoek naar een bepaalde soort in een afgebakende periode. Je geeft je eigen waarnemingen door en je kunt ook die van andere deelnemers volgen. Ook ontvang je als een van de eersten de resultaten van de challenge.”

Bovendien worden waarnemingen vanaf nu beloond met een badge. “Elke soortgroep heeft vanaf nu een eigen badge, waarvoor je sterren kunt verdienen. Hoe meer waarnemin­ gen je doorgeeft per groep, hoe meer sterren je verdient.

Per badge kun je maximaal vijf sterren verdienen. Je kunt het vergelijken met het spel Pokémon Go, maar dan in de echte natuur”, legt Roeke uit. Ook kun je vanaf nu in een handig overzicht al je waarnemingen bekijken.

Grootste natuurdatabank

“Naast het spelelement blijft de app voornamelijk een goed instrument voor burgerwetenschappers en natuurliefheb­ bers om wilde planten en dieren te identificeren. Het aantal waarnemingen dat we op deze manier binnenkrij­ gen, kunnen we als wetenschappers zelf nooit evenaren.

Om een voorbeeld te geven: op één dag kunnen we tiendui­ zenden waarnemingen binnenkrijgen. Al die waarnemin­ gen komen terecht op Waarneming.nl, de grootste natuur­ databank van Nederland. Vervolgens worden de waarne­ mingen via NLBIF en GBIF.org wereldwijd openlijk gedeeld.

Zo draagt iedereen bij aan de kennis over de natuur.

Overigens werkt ObsIdentify alleen met waarnemingen van de 'wilde natuur'. “Foto’s van potplanten en huisdieren, daar kan ObsIdentify niks mee”, legt Roeke uit. “En nu, hop de natuur in!”

Meer informatie

De beeldherkenning in ObsIdentify wordt mogelijk ge­ maakt door waarnemingen uit Waarneming.nl, Waarne­ mingen.be en Observation.org. ObsIdentify is een product van Stichting Observation International, in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center, Natuurpunt, COSMONiO Imaging BV en Zostera. De vernieuwde versie van ObsIden­ tify is te downloaden in de Apple App Store of via Google Play.

Neem voor meer info contact op met Timo Roeke via 06 415 21 260 of info@waarneming.nl.

Tekst: Timo Roeke, Waarneming.nl en Amy van Nobelen, ­ Naturalis Biodiversity Center (overgenomen van: https://www.naturetoday.com/intl/nl/naturereports/message/?msg=27665)

18

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

1000-soortendag Op vrijdagavond 21 mei en zaterdag 22 mei vindt de 1000-soortendag plaats. KNNV, IVN, Vogelwerkgroep en Goois Natuurreservaat hebben de handen ineengeslagen om deze dag te organiseren. Het doel is om in 24 uur zoveel mogelijk soorten op naam te brengen. Daarmee proberen we de biodiversiteit van het gebied vanaf de Zanderij Crailoo met de Natuurbrug, Spanderswoud, de Snip, Fran­ se Kampheide, Laegieskamp, Gijzenveen en Cruysbergen in beeld te brengen. We zijn natuurlijk op zoek naar de soortenjagers die ons kunnen helpen om insecten, mossen, schimmels, waterdiertjes, maar ook flora en vogels in kaart te brengen. We leggen alles vast op waarneming.nl. Waar dat kan, maken we ook gebruik van de app ObsIdentify.

We willen deze dag ook gebruiken om het grotere publiek mee te nemen in ons onderzoek. IVN-gidsen nemen publiek mee in verschillende gebieden. Ze laten mensen zien waarom onderzoek als dit belangrijk is. We gaan dan na­ tuurlijk in op biodiversiteit en de bijzonderheden van de terreinen. We willen de betrokkenheid van het publiek vergroten door ze ook mee te laten doen aan het onderzoek.

De app ObsIdentify op de telefoon maakt het mogelijk om het publiek ook mee te laten doen aan het onderzoek.

We zijn op zoek naar gidsen die in maximaal 1,5 uur met mensen een gebied in willen gaan om te speuren naar een bepaalde soort. Er is vooraanmelding om de groep niet te groot te maken. Op dit moment denken we aan excursie over de volgende onderwerpen: vleermuizen, nachtvlin­ ders, vroege vogels, leven in het water, flora in bos, heide en weide. In de voorbereiding op de dag spreken we een moment af om de excursies voor te bespreken.

Fred Jansen

Doe je ook mee?

We zijn op zoek naar IVN-gidsen die tijdens deze dag een excursie willen verzorgen.

• • • • • • •

vleermuizen (vrijdagavond) nachtvlinders (vrijdagavond) vroege vogels (zaterdagochtend) leven in en om het water (zaterdag) heide (zaterdag) bos (zaterdag) weide (zaterdag)

Meld je hiervoor aan bij Fred Jansen. jansen.fred@gmail.com

april 2022

In ieder geval worden de volgende soortgroepen geinven­ tariseerd. Mocht je kennis hebben van een of meerdere van deze soorten, laat het ons weten en kom ons op 21 en 22 mei helpen om de 1000 soorten in kaart te brenegen.

Mail naar: 1000soortendaggooi2022@gmail.com • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Hogere planten Mossen en korstmossen Paddenstoelen Waterfauna en -flora micro Algen, wieren en eencelligen Libellen Dagvlinders Nachtvlinders + micro's Bijen, wespen en mieren Vliegen en muggen Wantsen, cicaden en plantenluizen Sprinkhanen en krekels Kevers Insecten (overig) Geleedpotigen (overig) Weekdieren en overige ongewervelden Vogels Amfibieën en reptielen Vissen Zoogdieren

Grote Ratelaar 19

GOOD you to see

‘Verser dan vers’. Deze tekst hangt niet voor niets boven onze versafdeling.

Want Goodyfood krijgt groenten en fruit elke dag knispervers, zo van het land geleverd. Maak kennis met heerlijke én verrassende verse ingrediënten voor elke maaltijd. Biologisch of Demeter, altijd vol van smaak. En wil je en halve kool of een groentetas? Ook dat kan. We helpen je graag!

Aardappelen Broccoli Aardpeer Wilde bladspinazie Hollandse appels Flespompoen Verse kruiden Kant & klaar Cantharellen Cherry tomaatjes Lokale helden Sinaasappels Kolen en rapen Vergeten groenten En nog heel veel meer!

20 Grote Bosje Ratelaar11 • Hilversum • 035 - 6237163 • www.goodyfood.nl Noordse IVN GOOI & KNNV GOOI

Gedicht JA DAT WATERHOENTJE Ik schreef eens dat mijn glas vol water Holland terug riep jaren later Nu drink ik munt-kamille thee daar gaat dat blijkbaar ook goed mee.

Als ik met dichte ogen kijk groeien die planten langs de dijk.

Het paadje dat de dijk verliet zonk in het uitgestorven riet Het waterhoentje was er niet.

Foto: Pixabay

Vanuit het waterhoen gezien was ik daar wel en bovendien gevestigd sinds een jaar of tien.

Ik had hem zo graag beetgegrepen en in zijn ronde buik geknepen.

Hij heeft daar weinig van begrepen,

De zomerwind woei door mijn haar en ik was acht tot zestien jaar.

Haast elke zondag kwam ik daar

van hem uit was ik eeuwig want ellendig droog en tergend groot

en als ik dan dat hoentje vond was het zo lief, zo kogelrond, zo knorrig met zijn rode mond.

en ben nu met het riet, het land en alles veertig jaren dood Uit Nieuwsgierig van Leo Vroman

Foto: Pixabay

april 2022

Grote Ratelaar 21

Floriade Expo 2022 in Almere Eens in de tien jaar vindt de wereldtuinbouwtentoonstel­ ling plaats. In 2022, van 14 april t/m 9 oktober vindt de 7de editie plaats in Almere. Experts komen van over de hele wereld om groene oplossingen te laten zien die onze steden mooier, maar zeker ook duurzamer kunnen maken. Meer dan 400 nationale en internationale deelnemers tonen hun nieuwste groene uitvindingen, oplossingen en toepassin­ gen. Denk aan hypermoderne zonnedakpannen tot prach­ tige verticale geveltuinen en van de beste manieren om tomaten te kweken tot de nieuwste snoeitechnieken.

Los van alle inspirerende snufjes en innovaties kun je ook gewoon heerlijk genieten van al de natuurlijke pracht en praal op het terrein. Je kunt een reis maken langs de vele in-bloei-staande tuinen, het inspirerende arboretum en smullen van verrassende groene gerechten of jezelf onder­ dompelen in het afwisselende kunst en cultuurprogram­ ma. Er is voor ieder wat wils. Kinderen kunnen op expedi­ tie Zie het persbericht hieronder), ouders op proeverij en ondernemers kunnen de basis leggen voor vruchtbare sa­ menwerkingen.

Foto: Floriade.com

Verschillende landen hebben een paviljoen op het terrein, denk aan onder andere China, Duitsland, België, Frankrijk en India.

Er is een Floriadepas van 79 euro voor volwassenen voor de hele periode. Een los kaartje kost 29-35 euro, afhankelijk van laag-midden-hoog seizoen, en dit is inclusief de kabel­ baan.

Voor meer informatie zie de website: www.floriade.com Tekst: Maartje Hogenboom

Floriade voor kinderen Spelenderwijs leren doe je bij Floriade Tijdens een bezoek aan Floriade Expo 2022 maken kinderen op een leuke manier kennis met het thema ‘Growing Green Cities’: hoe groen onze steden geweldig kan maken. Ze leren over groen, voeding, gezondheid en energie. De perfecte mix om spelenderwijs te leren over duurzaamheid en samen plezier hebben. Onderdeel van het aanbod voor kinderen is de Floriade Kids Expeditie. Met de fysieke kaart die kinderen op het park ontvangen, gaan ze op ontdek­

kingstocht naar vier luisterpalen. De kinderen worden daarnaast begeleid naar de highlights op het park die voor hen bijzonder leuk zijn. Nationale en internationale deel­ nemers, kunst & cultuur, speeltuinen en een fijne plek om te lunchen komen hierbij aan bod.

Bij de luisterpalen komen de oerbewoners van Floriade aan het woord. Zij geven de kinderen op een humoristische en leuke manier wijze lessen mee: Wat kun je als mens leren van de natuur om van de planeet een duurzamere en groenere plek te maken? Met de Floriade Kids Expeditie kunnen de kinderen Floriade gemakkelijk navigeren en zijn ze gegarandeerd van een leuke en educatief dagje uit.

Activiteiten voor kids Er valt veel te beleven bij Floriade voor kinderen. Bij M. beleef je kunst die overal om je heen is, bij de Pigeon Towers van Qatar ontdek je hoe de woestijn wordt vergroend en bij de Duitse tuin ontvang je een slimme armband, waarmee je de exposities activeert en jouw visie op een groene stad van de toekomst creëert. In de speeltuin ‘A million friends’ leer je op een creatieve manier over de CO2-kringloop, al­ ternatieve bestrijding van ziekten en plagen, en het belang van insecten en bijen voor de bestuiving. In het door kun­ stenaar Will Beckers ontworpen bostheater presenteert BonteHond een korte theatershow over circulair leven in de toekomstige klimaatneutrale stad. Of stap in de kabel­ baan voor een vogelvlucht over het Floriade-park en maak een reis door de tuinbouw in The Green House.

Tekst en foto: Floriade.com

22

Grote Ratelaar

IVN GOOI & KNNV GOOI

Prijswinnaar

2022 -2

Aad Kop is tot nu toe de enige deelnemer die een foutloze oplossing van de puzzel op de middenpagina's heeft inge­ stuurd. Hij kan een boekenbon van € 20,- tegemoet zien.

Van harte gefeliciteerd!

Grote Ratelaar 23

www.editoo.nl

INDIEN ONBESTELBAAR: POLLUXSTRAAT 18 1223 GB HILVERSUM