Grote Ratelaar januari 2023

De KNNV is de landelijke vereniging voor veldbiologie, voor actieve natuurliefhebbers en -beschermers. Voor mensen die graag meer over de natuur, planten en dieren willen weten en ervan genieten.

KNNV-leden organiseren natuurexcursies, inventarisaties, lezingen en cursussen en wandelen, fietsen en kamperen veel buiten. Want wat is er leuker dan samen met anderen de natuur te ontdekken?

IVN werkt aan een duurzame samenleving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimuleert. Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. We verbinden hen met groene initiatieven rond natuur en maatschappelijke thema’s zoals voeding, gezondheid en energie.

Dit doen we met zo'n twintigduizend betrokken leden en een enorm netwerk van groene professionals. Dat maakt IVN een unieke partner in duurzaamheid en verantwoord ondernemen.

Grote Ratelaar

Voorwoord

Alweer een jaar voorbij. Dit keer lijkt het een normale jaarwisseling te worden, waarin we elkaar kunnen ontmoeten. De besturen van IVN en KNNV nodigen je uit op 15 januari om een mooie nieuwjaarswandeling te maken in de buurt van Huizen. Er zullen gidsen zijn die je meenemen in het gebied tussen de Crailoseweg en de Nieuwe Bussummerweg.

De Grote Ratelaar die je nu ontvangt, biedt weer interessante artikelen. Op 8 oktober jongstleden ontvingen 19 afgestudeerde IVN-gidsen hun diploma. Met twee van hen heeft Rob le Febre een uitgebreid gesprek gevoerd. In het interview lees je meer over hun eindopdracht.

Doortje van Dijk neemt je als lezer mee op haar wandeling langs laatbloeiers. Lees haar boeiende verhaal en geniet van de prachtige tekeningen. Doortje zal ons ook in volgende Grote Ratelaars meenemen.

In het vorige voorwoord is afscheid genomen van de middenpagina van Jaap van der Vliet. We vonden het erg jammer dat we de mooie zoekplaten niet meer zouden hebben. We hebben in Aad Kop een waardige vervanger gevonden. Aad is bereid ons te laten genieten van zijn mooie natuurfoto's.

De redactie wenst je fijne feestdagen en een gezond en natuurrijk 2023.

5Column Blauw Jan en het Stedelijk  6In gesprek met Chantal Fikke en Josefine Blok

10Dubbel Dubbelportret

12Fotopuzzel

14Kersen (deel 3)

16IVN-weekend 2023

17Laatbloeiers door Doortje

COLOFON

De Grote Ratelaar is het afdelingsblad van IVN Gooie.o.enKNNVGooienverschijntviermaal per jaar.

REDACTIE: Jetse Jaarsma Fred Jansen Jaap van der Vliet Joke Calis - van den Abbeele

DRUKKER: Editoo B.V. te Arnhem

REDACTIEADRES: groteratelaar.ivnknnvgooi@gmail.com

Uiterste inzenddata kopij: 15 november, 15 februari, 15 mei en 15 augustus

De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden artikelen al dan niet te plaatsen, in te korten of aan te passen.

Fotograaf:

Harm Klinkenberg (foto voorkant) Chris van de Kamp (foto achterkant) Fred Jansen (foto van de afgestudeerde gidsen)

Van het bestuur

MeteengrootsymposiumvierdehetGooisNatuurreservaat haar 90-jarig bestaan. Opgericht in 1932 is het GNR van dezelfde generatie als de provinciale landschappen. Maar de situatie in het Gooi was totaal anders dan in de provincies. Immers, de heidevelden waren grotendeels in handen van de Erfgooiers, verenigd in de vereniging Stad en Lande van het Gooi. Van Tienhoven, voorzitter van Natuurmonumenten, voorzag dat de druk op het Gooi om te bouwen sterk zou toenemen. Dudok bepleitte een concentrische uitbreiding van de bestaande steden op de – toen al gedeeltelijk- bebouwde engen en het sparen van de heiden en bossen. Tot op heden is het Gooise buitengebied een landschap dat grotendeels uit “weldadige illusies” bestaat, mede dankzij het GNR en de vereniging Vrienden van het Gooi.

Het Gooi is meer dan een illusielandschap. “Onze achtertuin” is een heel gevarieerd gebied met droge heiden en bossen, natte heiden en vennen. Het is een oud cultuurlandschap gevormd door eeuwenlang agrarisch gebruik, vanaf de middeleeuwen tot in de 20e eeuw, met deels een zeer waardevolle flora en fauna. Het beheer van het GNR en de mede door het streven van het GNR gerealiseerde natuurverbindingen vormen een stevige basis voor het behoud van dit waardevolle landschap.

Ook nu staan we weer voor een toenemende vraag om huizen te bouwen voor een groeiende bevolking. Groei van de bevolking, mogelijk door verdichting van de steden en het opvullen van de “gaten” in de randen van het stedelijk gebied, zal de druk op de terreinen van het GNR sterk doen toenemen.Enerzijdswellichtonvermijdelijk,anderzijdszal het een grote kunst worden om dit in goede banen te geleiden.

Voor de bescherming van natuur en landschap is het ontzettend belangrijk om de “stem van de natuur” krachtig te laten horen door een sterk GNR. Het is onze achtertuin. Het GNR wil dan ook iedereen betrekken bij de bijzondere Gooise natuur. We zouden allemaal ambassadeur van dit gemeenschappelijke bezit moeten zijn. Bent u al donateur van het GNR? Nog niet? Ga dan naar https://gnr.nl/steunons .

het KNNV-bestuur  Feiko Prins

Cursus plantenherkenning

Vanaf half april 2023 organiseren KNNV en de Florawerkgroep een cursus planten herkennen. Doel van de cursus is om met een eerste oogopslag de belangrijkste plantenfamilies in het veld te kunnen herkennen en leren om planten op naam te brengen met behulp van een flora. De cursus is toegankelijk voor leden van IVN en KNNV, maar ook voor belangstellenden van buiten. De kosten zullen omstreeks € 40 bedragen. De cursus zal bestaan uit een zestal avonden waar de theorie besproken wordt een aantal excursies waar dan in de praktijk met de flora planten gedetermineerd zullen worden. In het volgende nummer van de Grote Ratelaar meer gedetailleerde informatie over deze cursus. Als je belangstelling hebt om mee te doen laat ons dat alvast weten via secretaris@gooi. knnv.nl

Nieuwjaarswandeling

De besturen van IVN Gooi e.o. en KNNV Gooi nodigen je uit voor een winterse wandeling op zondag 15 januari vanaf 13.30 uur.

We wandelen vanaf de Oude Loods aan de Langerhuizenweg 3 te Huizen. Gidsen nemen je mee op zoek naar bijzondere plekken in dit boeiende landschap bij Huizen.

Na terugkomst is er ruim gelegenheid om met elkaar op het nieuwe jaar te drinken en elkaar te spreken. We zorgen natuurlijk voor de versnaperingen. We hopen velen van jullie daar te zien en te spreken.

Om een goede inschatting te maken hoeveel we moeten inkopen, vragen we je om je vooraf aan te melden. Doe dit per mail bij jansen.fred@gmail.com .

Feiko Prins en Fred Jansen

Namens

Foto: Harm Klinkenberg

Christine Tamminga, Feiko Prins en Jetse Jaarsma

Column: Blauw Jan en het Stedelijk

“Misschien moeten we deze week maar weer eens een museum bezoeken”, opperde mijn wederhelft. “Dat is goed voor rust in je hoofd want als de blaadjes vallen….”  “Ja, ja, ik weet het”, zeg ik, ”ik ga al mee!”. Afijn, het Stedelijk Museum in Amsterdam werd ons doel.

Al lopend vanaf het Centraal Station naar het Museumplein, stuiten we in de omgeving van het Leidseplein opeens op een plantsoen vol met grote bronzen reptielen. Leguanen, varanen en agames kruipen daar al sinds 1994 met enige onderbreking rond. Ik had ze, gek genoeg, nog nooit eerder gezien.

De beeldengroep luistert naar de naam Blauw Jan, vernoemd naar de achttiende-eeuwse menagerie Blauw Jan. Blauw Jan was de bijnaam van herbergier Jan Westerhof die net als zijn gasten, zelf ook wel van een neutje hield. U begrijpt zijn bijnaam? Deze Jan was niet alleen herbergier maar had als hobby ook het verzamelen van exotische dieren waaronder leeuwen, tijgers, apen, een koningsgier, papagaaien en nog veel meer. De dieren kwamen binnen via schepen van de Vereenigde Oostindische Compagnie. Voor een paar centen mocht je dan de beestenboel van Jan bekijken. Zo verdiende hij ook nog wat aan zijn hobby! Het schijnt zelfs dat deze menagerie de voorloper was van het huidige Artis. Dat de bronzen reptielen nog niet omgesmoltenzijndooreen“handelaarinmetaal”komtwaarschijnlijk doordat de beesten verankerd zitten aan blokken beton in de grond. Ik kwam daar achter omdat ik even wilde testen of een varaan ook in mijn binnenzak paste…  Mocht u de fraaie exemplaren willen bekijken: ze staan op het KleineGartmanplantsoen.

Dóór naar het Stedelijk Museum. Het aardige van een museum voor moderne en hedendaagse kunst is dat er altijd wat bijzonders te beleven valt en de kunst haakt vaak in op misstanden of de actualiteit zoals de plastic afvalberg, de opwarming van de aarde etc. Het zet je dus ook aan het denken. Binnengekomen ging ik direct enthousiast aan de slag met een bak vol bier- en frisdrankdoppen om een mooie compositie te maken op de magnetische wand die daar speciaal voor bedoeld was. Na het eerste schutting­

woord, wel uitgevoerd in zeven kleuren, kreeg ik van een suppoost te horen dat dergelijke vuige taal niet helemaal de bedoeling was. Ik heb er toen maar snel IVN Gooi van gemaakt. Dat mocht!

Het is verbazingwekkend wat je allemaal van afval kunt vervaardigen zoals bijvoorbeeld een prachtig wandkleed bestaande uit lege, platgeslagen blikjes en andere materialen (zie foto). Wilt u uw hersenen in beweging zetten en uw hart heftiger voelen kloppen (mooie definitie van kunst toch?), dan is dit museum zeker een aanrader!

Na vele meters te hebben afgelegd, kwamen we erachter dat we enkele ruimten met werken van Chagall, Toorop, Matisse, Karel Appel en zijn COBRA-kornuiten compleet hadden overgeslagen. Ondanks onze inmiddels vermoeide voetentochnogmaarevenbezocht.Opwegnaardeuitgang vanhetmuseumstaikineensooginoogmeteenjaargenoot van mijn IVN-gidsenopleiding. Hij werkt in dit museum. Dat is leuk! Even bijpraten en herinneringen ophalen. Hij zegt: “Ik lees altijd je columns en kijk uit naar de volgende”, “Aha, in ieder geval één vaste lezer. Daar doe ik het voor!”, dacht ik blij tevreden. “Nou dit is ‘m dan, Martijn!”

Rob le Febre (tekst en foto's)

In gesprek met Chantal Fikke en Josefine Blok

In deze Ratelaar, twee kersverse natuurgidsen van de lichting 2020-2022. Met de uitbraak van corona in het achterhoofd, zeker niet de gemakkelijkste jaren om deze opleiding te volgen waarbij veel in groepsverband wordt gewerkt. Josefine: “Door de uitbraak begonnen we enkele maanden later en in het begin was het vooral nog via zoom-meetings van huis uit. Ja, dat is toch een andere beleving dan wanneer je bij elkaar in dezelfde ruimte bent. De interactie was natuurlijk veel minder. Gelukkig veranderde dat al vrij snel nadat fysieke bijeenkomsten weer mogelijk werden in het Comenius College en later in de Infoschuur. Veel diversiteit in onze groep, wat erg leuk was. Ook hebben we heel veel mooie dingen ontdekt met elkaar!”

Als toch wel bijzondere eindopdracht kozen Chantal en Josefine voor het ontwikkelen van een fraai spel. Het spel kreeg de naam Op Groen Geluk in het Gooi en is een afgeleide van een bestaand spel. Chantal en Josefine: “Cruciaal in het spel is om als één team samen te werken om het einddoel te bereiken. In dit geval: ervoor zorgen dat de ecologische samenhang in stand blijft. Als er één soort wegvalt heeft dat gevolgen voor andere soorten. Als op één plek de natuur verdwijnt, zorgt dat ook voor achteruitgang op andere plekken”. Het spel oogt heel fraai en zit vol met opdrachten, uitdagingen en kleine en grote natuurrampen om het spannend en uitdagend te houden. Er zijn diverse rollen te spelen door de deelnemers zoals die van ecoloog, bioloog, boswachter, ambtenaar, vrijwilliger en natuurlijk die van natuurgids!

Chantal en Josefine: “Het maken van het spel is grotendeels handwerk geweest. Letterlijk heel veel knippen en plakken. Op de kaartjes staan afbeeldingen van dieren en planten die ook daadwerkelijk voorkomen in de gebieden die worden genoemd zoals het Spanderswoud, de Laarder Eng en de Limitische heide”. Die herkenbaarheid van je eigen omgeving maakt het extra leuk als inwoner van het Gooi. Het moeilijkst was om te zorgen dat het spel klopt: de vorm, de inhoud en de logica moet op elkaar aansluiten. We hebben dan ook heel wat moeten doorlezen om tot de juiste teksten te komen die in het bijbehorende boekje staan”. Op mijn vraag hoeveel tijd zij hebben gestoken in het vervaardigen van het spel, kijken beiden elkaar even lachend aan. “Dat hebben we nooit zo bijgehouden maar het was wel giga-veel tijd! We hebben momenten gehad dat we dachten: waar zijn we aan begonnen! Uiteindelijk zijn we heel trots op het resultaat. Het leuke is dat je al spelenderwijs ook echt veel leert over de natuur in het Gooi”.

Gaat het spel nu uitgerold worden in grotere oplagen of blijft het hierbij? Chantal: “We vonden het super om het spel te maken, maar we hebben niet de ambitie dit verder groots uit te rollen met alle rompslomp die daarbij komt kijken. We hebben er nu twee gemaakt en gaan er nog twee bij maken en dat vinden we voorlopig wel genoeg. Twee spellen schenken we aan IVN en ik heb begrepen dat dit spel waarschijnlijk gebruikt gaat worden tijdens het kennismakingsweekend van de eerstvolgende IVN-gidsenopleiding”.

Het toeval wil dat beiden in Amsterdam geboren zijn en uiteindelijk in Hilversum terecht zijn gekomen. Josefine volgde in Amsterdam de lerarenopleiding aan de Academie voor Beeldende Vorming. Tijdens een uitwisselingstraject

in Australië leerde zij haar huidige partner kennen. Na haar afstuderen is Josefine in Singapore getrouwd en heeft daar ook enkele jaren met haar man gewoond. Via Antwerpen kwamen zij in Amsterdam terecht en woonden daar met z’n vieren - want inmiddels waren er ook twee kinderen geboren - in een ruimte met een oppervlakte van 41m2. Dat werd toch wel wat krap en zo belandden zij in 2017 uiteindelijk in Hilversum waar Josefine werkzaam is bij de Bibliotheek Hilversum. Dat lezen één van haar hobby’s is, komt dan mooi uit!

Chantal woont sinds 2011 in Hilversum en heeft eerst de hotelschool doorlopen om vervolgens een opleiding HumanResourceManagementtevolgenaandeHogeschool van Amsterdam. Zij is aangesloten bij het Grafisch Atelier waar ze o.a. etsen en litho’s maakt. Ook “moestuinen” en wandelen in de natuur behoren tot haar hobby’s.

Gaan jullie je ook nog actief inzetten binnen IVN Gooi? Chantal: “Wij hebben ons beiden opgegeven bij de werkgroep Jeugd en daarnaast heb ik ook interesse in de werkgroep Gezond in het Groen. Daar heb ik binnenkort een gesprek over”.

Op de vraag of zij, als “nieuwe IVN-ers” nog tips hebben voor IVN, antwoordt Josefine: “Ik merk dat de naam IVN nog niet zo bekend is. Af en toe wat extra aandacht voor de naamsbekendheid zou goed zijn”. Ik ben het met haar eens. We nemen afscheid en ik stap weer op mijn stalen ros richting huis.

Artikel en foto's:  Rob le Febre

Bloemen

Als alle mensen eensklaps bloemen waren zouden zij grote bloemen zijn met lange snorren. Vermagerende vliegen, dode torren zouden blijven haken in hun haren.

Tandenstokers, steelsgewijs ontsproten, zouden zwellen tot gedraaide tafelpoten, katoenen knoppen zouden openscheuren tot pluchen harten die naar franje geuren, en op de bergen zouden gipsen zuilen staan die gipsen druiven huilen.

Op het water dreven bordkartonnen blaren, de vlinders vielen uit elkaar tot losse vlerken en van geur verdorden alle perken als alle mensen eensklaps bloemen waren.

Leo Vroman

Uit: Domweg gelukkig, in de Dapperstraat

Biomomentje

Rupsendoder (Cordyceps militaris)

OpeenmooiezaterdaginoktoberliepikmeemeteenKNNV paddenstoelenexcursie. We gingen de omgeving van het Spanderswoud verkennen. Uiteraard zag ik weer wat moois, een feloranje duo knuppel tussen het frisse groene mos. Mooi, weer iets om uit te zoeken. Het was een ……rupsendoder.

De rupsendoder is een zakjeszwam (Ascomyceet) die als parasiet leeft op poppen van nachtvlinders, kevers of langpootmuggen. De rups of larve van zo’n insect wordt geïnfecteerd, vermoedelijk door het eten van met sporen besmette planten. Het geïnfecteerde insect verpopt zich in de grond. De zakjeszwam groeit in en om de geïnfecteerde pop heen en doodt deze. De zakjeszwam groeit uit tot een 2 tot 5 cm hoge, geeloranje tot knaloranje gekleurde knotsvormige vruchtlichamen met een bobbelig oppervlak. Dit gebeurt meestal in de herfst. De vruchtlichamen van de rupsendoder hebben een levensduur van enkele weken. Zij kunnen solitair of in groepjes van meerdere exemplaren op één pop tevoorschijn komen.

De rupsendoder komt voor in matig of niet bemeste graslanden,loof-ofgemengdebossenenlanenopvoedselarme, droge zand- of leembodem. Je ziet ze vaak tussen Echt Haakmos (Rhytidiadelphus squarrosus)

Veronica van der Meer (tekst en foto)

Foto: Rupsendoder tussen Echt Haakmos

Foto: Chris van de Kamp

Nascholingscursus

Samenwerking IVN en GNR

IVN-afdeling Gooi e.o. en Goois Natuurreservaat (GNR) werken al jaren nauw samen. Er zijn activiteiten voor publiek, waaronder (school)kinderen in natuurterreinen van GNR waar IVN-gidsen een vaste rol hebben. Vaste afspraken zijn er bij de Groene Schakel, Laarder Wasmeer, de Schaapskooi Blaricum, groepsverblijf ’t Laer en Speelbos ’t Laer. De werkgroep Jeugd van IVN Gooi werkt regelmatig mee in projecten die door Stichting Omgevingseducatie i. s.m. GNR ontwikkeld zijn of worden (‘Ontdek de Gooise Heide’ en ‘Natuurverbindingen’). Verder zijn er veel IVNgidsen actief als vrijwilliger in de ‘Natuurwerkgroepen’ (de ‘herstellers’) en als monitorder (‘tellers’) en uiteraard als gids (‘verteller’).

In de afgelopen jaren hebben er grote ontwikkelingen plaatsgevonden binnen GNR als organisatie, maar zeker ookontwikkelingeninnatuurbeheer,zoalsderealisatievan natuurverbindingen in het Gooi waar GNR een belangrijke rol in speelt.

GNR wil de ontwikkelingen graag breed gedragen zien bij de bewoners van het Gooi. Groot draagvlak is nodig om het werk van GNR mogelijk te maken en om de gebieden te behouden. GNR ziet daar een grote rol voor IVN-gidsen, IVN Gooi wil die rol graag op zich nemen.

IVN-gidsen zijn goed in staat om als ambassadeurs hierin een belangrijke rol te spelen. Om deze rol goed te kunnen vervullen, is het noodzakelijk dat IVN-gidsen het goede

verhaal doen en van de actuele ontwikkelingen op de hoogte zijn. IVN-gidsen zijn goed opgeleid en bezitten een groot scala aan educatieve vaardigheden.

In 2022 is het idee geopperd om een cursus te ontwikkelen voor IVN-gidsen, die actief willen meewerken aan een programma van publieksactiviteiten in de terreinen van GNR. GNR levert de basiskennis over de organisatie, het beheer en terreinkennis. IVN verzorgt de organisatie van deze cursus en levert de educatieve bouwstenen om de gidsen goed toe te rusten. De cursus zal een combinatie zijn van theoretische achtergronden, praktische terreinkennis en educatieve werkvormen.

Samen met GNR willen we een groot publiek bereiken met bekende en nieuw te ontwikkelen activiteiten. We hebben je nodig om deze activiteiten uit te kunnen voeren. Met de praktische kennis uit deze cursus heb je veel bagage om het publiek te boeien. Onze eerste nascholingscursus wordt waarschijnlijk in het voorjaar gegeven.

Meer gegevens over deze nascholingscursus ontvang je te zijner tijd via de Nieuwsbrief.

Mocht je je interesse voor deze cursus al willen aangeven, dan kun je een mail sturen aan: nascholing@ivngooi.nl.

Fred Jansen, Inge Brandenburg (IVN) Jaap Vlaanderen, Derk van der Velden (GNR)

Foto: Fred Jansen

Dubbel dubbelportret

Kort geleden hing er in onze straat een A4-tje aan een boom: ‘Onze bulbul is gevlogen. Wie heeft hem gezien?’ Wat mij meteen opviel was de repeterende klank in de naam van deze exotische merel-grote vogel. Dat komt vast meer voor. Iets om uit te zoeken.

Buulbuul

Eerst over de buulbuul. De meest gebruikelijke schrijfwijze is buulbuul. Bulbul betekent in het Arabisch nachtegaal. Zijn naam klinkt tropisch en dat klopt inderdaad want deze vogel komt van nature voor in de regenwouden van Afrika; in Azië vliegt hij in meer open landschappen. Wat doet zo’n vogel dan hier in Nederland?

Eenweeknadatikgelezenhadoverdekwijtzijndebuulbuul kwamdenieuwsbriefKijkopexotenmetdaarineenverhaal over de roodbuikbuulbuul, een populaire vogel die in kooien wordt gehouden vanwege zijn zang en voor de jacht. Ontsnapt uit dierentuinen of met schepen meegekomen is deze soort nu ook in Nederland waargenomen. Nog niet veel voorkomend maar wel een soort die de potentie heeft om inheemse vogelsoorten te verdringen. Zo zorgde de introductie van de buulbuul op Hawaii voor een verandering van de overheersende kleur van de monarchvlinder en zijn rups. De buulbuul herkent vooral de rood gekleurde rupsen en de vlinders met oranje vleugels. Daarom hebben de witte exemplaren van de monarchvlinder op Hawaii meer levenskansen en zijn er talrijker.

Dubbelnamen komen - zeker bij vogels - vaker voor, voorbeelden zijn koekoek en oehoe. Tjiftjaf komt in de buurt. Het zijn onomatopeeën ofwel klanknabootsende woorden. Het woord Taigagaai mag van mij ook in de categorie verdubbeling worden opgenomen.

Planten

Bij planten ligt dat anders, die kunnen niet dubbel worden vernoemd naar het geluid dat ze maken. Toch heb ik er een gevonden die hier niet misstaat, look-zonder-look. Deze naam beschrijft in het kort wat de plant is: een plant met een uiengeur die geen ui is en er ook helemaal niet op lijkt. Het is een kruisbloemige, terwijl alle soorten look en ui tot de narcisfamilie horen.

Er zijn wel ‘dubbele’ soorten zoals dubbelloof en dubbelkelk. Deze namen spreken als vanzelf.

Dubbelloofheeftuiterlijkenfunctioneeltweeverschillende bladeren. Beide zijn ze veervormig en in slippen gedeeld. Het onvruchtbare blad heeft brede slippen, terwijl de bladeren waarop aan de onderkant de sporen zitten, veel langer zijn en smalle zijslippen hebben.

Er zijn ook andere varensoorten die twee verschillende bladeren hebben zoals het kleine plantje gelobde maanvaren dat hier en daar op de hei te vinden is en de reusachtige koningsvaren die meer van natte omstandigheden houdt. Bij deze soorten zitten de sporen op lange en smalle bladeren die boven de plant uitsteken om beter met de wind te kunnen meevliegen. Deze naar boven reikende plantenonderdelen lijken nauwelijks op bladeren omdat ze helemaal bezet zijn met de sporendragers.

Dubbelkelk is een plant die bij de composieten hoort. De samengestelde bloemen van deze stijf behaarde plant hebben als het ware twee kelken, die bij composieten omwindsels heten. De buitenste rij staat wijd om de bloem heen en omsluiten de binnenste omwindselbladeren. Het lijken bijna twee kelken die om de gele lintbloemen staan.

Andere soorten Na enig zoeken vond ik nog andere dubbelnamen die in dit rijtje genoemd kunnen worden. Een dikdik is een kleine antilope op de savannen van Afrika die zo heet vanwege het alarmgeluid dat hij maakt. Het vingerdier ofwel ayeaye leeft op Madagaskar en behoort bij de lemuren. Een boops-boops zwemt in de Middellandse Zee of in de Atlantische Oceaan en is een kleine vis. Wie weet nog meer voorbeelden?

Of de weggevlogen buulbuul inmiddels teruggevonden is of naar zijn kooi teruggevlogen, vertelt het verhaal niet.

Christine Tamminga

roodwenkbrauw buulbuul  (bron:Flickr   foto: Lip Kee )

De veldkrekel in het Gooi inventariseren

De veldkrekel (Gryllus campestris) behoort tot de orthoptera (krekels en sprinkhanen), een orde van de gevleugelde insecten. Het is een forse, donkere krekel met een brede geheel zwarte kop (figuur 1). Het mannetje heeft een lengte van 18-26 mm en het vrouwtje 19-27 mm. De vrouwtjes hebben een lange dunne legboor.

Veldkrekels leven op droge en schrale plaatsen met wat lichte begroeiing zoals de heide. Ze leven voornamelijk van plantaardig materiaal, een enkele keer eten ze wat resten van dode dieren.

De mannetjes hebben een holletje met daarvoor een podium dat hij gemaakt heeft door de begroeiing weg te knagen (zie figuur 1). Om de vrouwtjes te lokken maken mannetjes een speciaal geluid (sjirpen). Dat doen ze met hun vleugels: met de tandjes op hun rechter voorvleugel raspen ze over een richel op de linker voorvleugel. Na de paring leggen de vrouwtjes m.b.v. een legboor de eitjes één voor één in de bodem. Na het uitkomen van de eitjes komen de nimfen uit de grond. De volwassen dieren sterven in hetzelfde jaar.

De nimfen vervellen voor de winter een aantal keren. Ze overwinterenalsnimfineengegravenholteindebodem. In het voorjaar komt de nimf weer tevoorschijn en vervelt dan nog één keer om als volwassen exemplaar verder te leven.

Figuur 2 Overzicht voorkomen van de veldkrekel in het Gooi. De blauwe stippen zijn waargenomen mannetjes veldkrekels.(uit geraadpleegde bron)

Omdat veldkrekels niet kunnen vliegen is de verspreiding van de soort moeilijk en traag. Dit gaat stapsgewijs of per toeval (verspreiding via vacht van b.v. runderen).

Omdat het mij leuk lijkt om te kijken waar in het Gooi de veldkrekel nog aanwezig is, wil ik het komende jaar (2023) de soort gaan inventariseren.

Veldonderzoek

Inventariseren van de veldkrekel in het Gooi; doe mee! Voor het inventariseren van de veldkrekel kan ik jullie hulp goed gebruiken.

Veldkrekels zijn goed waar te nemen door te letten op het geluid (sjirpen) van de mannetjes. Dit is vooral te horen in de maanden mei en juni zowel overdag als in de avond. Kom je te dicht bij dan stopt het sjirpen en verdwijnen de mannetjes in hun holletje. Als je lang genoeg wacht kan het zijn dat ze weer tevoorschijn komen.

Voorkomen in het Gooi

Het Gooi met al zijn heidegebieden zou een ideale habitat moeten zijn voor de veldkrekel.  Vermeldingen van de veldkrekel in het Gooi stonden bijvoorbeeld al in een artikel in het blad Orthoptera Neerlandicva, 1899 van Folmer T. Hierin werd aan gegeven dat de veldkrekel voorkwam op “De heide tusschen Naarden en Bussum”.

In 2011 heeft Rombout de Wijs een inventarisatie gedaan van de veldkrekel in het Gooi (zie figuur 2)

Hieruit bleek dat de veldkrekel in verschillende heidegebieden verdwenen was. Met uitzondering van de Hoorneboeg, een klein geïsoleerd veldje in het Dassenbos en een enkele waarneming op het heideveldje in het Laapersbos.

Het is van belang dat mogelijke waarnemingen (geluid of foto) aan mij doorgegeven worden of vermeld worden op waarneming.nl. Bij het doorgeven (e-mail veldkrekel@ziggo.nl) is het belangrijk dat zo nauwkeurig mogelijk aangegeven wordt waar de veldkrekel is waargenomen. Meer informatie over de veldkrekel zowel geluid als foto’s is te vinden op de volgende site https://waarneming.nl/ species/1933/.

Voor meer informatie neem contact met mij op via het e-mailadres veldkrekel@ziggo.nl.

Robert Bekenkamp

Geraadpleegde bronnen :

1) Veldkrekels in het Gooi, Rombout de Wijs, Tussen Duin & Dijk, Jaargang 10 nr. 2 2011

2) https://waarneming.nl/species/1933/

Figuur 1: Paartje veldkrekels op het podium gemaakt door het mannetje  (uit geraadpleegde bron).

Prunus deel 3: Pruimen en dergelijke.

In de afgelopen twee nummers van de grote ratelaar schreef ik over vogelkersen (groep Padus) en kersen (groep Cerasus). In dit nummer ga ik in op een derde grote groep binnen het plantengeslacht Prunus namelijk het onder-geslacht "Prunus". Deze groep omvat diverse economisch belangrijke soorten zoals amandel (P.dulcis) , perzik/nectarine (P. persicaria), abrikoos (P.armeniaca) en natuurlijk pruim (P.domestica).

Bovengenoemde soorten zijn  bij ons niet echt ingeburgerd, in de zin dat ze zich zelfstandig als soort in onze natuur handhaven. De  pruim is in ons land al wel ruim 3000 jaar bekend. Soorten als perzik  en abrikoos kom je ook steeds regelmatiger in tuinen tegen. Van het jaar zag ik tot mijn verbazing  in Hilversum in een tuintje een abrikoos volop in het fruit staan.  Met de zachte winters en warme zomers  krijgen deze soorten steeds meer  kans.  Eén soort uit het onder-geslacht Prunus is bij ons echt inheems en dat is de sleedoorn. Deze komt al ruim 7000 jaar in ons land voor. Het verspreidingsgebied omvat nagenoeg heel West Europa en het noorden van Afrika

abrikoos

Sleedoorn is een onopvallende bladverliezende struik en heelsomseen meerstammigboompje,dattot6meterhoog kan worden. Meestal  worden ze niet hoger  dan 3 meter en worden ongeveer  40 jaar oud. De talrijke kortloten  staan onder een hoek van bijna 90° af en lopen doorgaans uit in een harde takdoorn.  Ze zijn  ’s winters  dicht spiraalsgewijs  met  knoppen bezet  De plant heeft een bijna zwarte bast. In Duitsland leverde hem dat de naam Schwarzdorn  op. Sleedoorns hebben vaak een ondoordringbaar slordig en dicht  vertakt uiterlijk.  Doorgaans vind je sleedoorn in lichte bosranden.  Vroeger werd sleedoorn vaak in hagen gebruikt . Sleedoorn wortelt ondiep en breidt zich onder gunstige omstandigheden snel uit  met behulp van wortelopslag.

Aan het eind van de winter  bloeit sleedoorn met een spectaculaire sluier  van  witte 1 tot 1,5 cm grote bloemetjes . De bloemen zijn proterogynisch (stempels zijn eerder rijp dan de meeldraden).  Na de bloei loopt het blad uit en vanaf de zomer tot na de winter zie je de diepblauwe berijpte pruimpjes aan de struiken zitten. Deze zijn uitermate wrang van smaak en worden pas eetbaar en zoet na de eerstenachtvorst.Heteirondetotlancetvormigebladwordt ongeveer 4 cm lang en heeft een gezaagde tot gekartelde rand. De bladeren hebben de grootste breedte boven het midden.

In Nederland werd sleedoorn samen met meidoorn tot het begin van de twintigste eeuw gebruikt voor hagen en erfscheidingen. Met de komst van prikkeldraad is dit gebruik helaas grotendeels verdwenen. Sleedoorn is , mede  door deze historie, gelukkig zelf nog een algemene soort die in

sleedoorn vormt vaak een ondoordringbaar struweel het gehele land is te vinden. De soort is een pionier voor bosvegetaties. Door zijn vermogen tot wortelopslag kan hij zich snel uitbreiden. Eenmaal gevestigd, kunnen worteluitlopers ondoordringbaar struikgewas creëren en de kruidachtige flora verdringen.  Door zijn uitbundige bloei is hij een belangrijke drachtplant voor vroeg vliegende vliegenen bijensoorten. Door zijn laat eetbare vruchten is de soort ’s winters belangrijk als voedselbron voor vogels. In bosranden biedt sleedoorn door zijn ondoordringbare karakter bescherming aan jonge bomen. Het blad is voedsel  voor de rupsen van diverse vlindersoorten, waaronder de sleedoornpage. Eén snuitkever is voor zijn voortbestaan volledig van sleedoorn afhankelijk. De larven van deze snuitkever Anthonomus rufus, parasiteren op de bloemknoppen van sleedoorn.  Veel ziekten en plagen deelt sleedoorn met andere leden uit het geslacht prunus. Pruimen, kerspruim en sleedoorn zijn bijvoorbeeld gevoelig voor Taphrina prunii ,  een schimmel die de vruchten aantast en zogenaamde hongerpruimen veroorzaakt. Sleedoornsatijnzwam (Entoloma sepium) is waarschijnlijk een parasiet op de wortels van sleedoorn. sleepruim

Naast sleedoorn kennen we hier  de kerspruim of Myrobalaan (Prunus cerasifera). De soort is afkomstig uit de Balkan en hier in de jaren 50 van de vorige eeuw ingeburgerd.  In Midden-Europa wordt de soort aangeplant vanwe­

ge de eetbare vruchten en voor de productie van sterke drank . Hier wordt de kerspruim vaak gebruikt als onderstam  voor pruim in depruimenteelt.  Er zijn verschillende, vroegbloeiende cultivars van de kerspruim die gekweekt worden om de sierwaarde. Vooral  de roodbladige vormen (cv. pisardii en cv. nigra) met roze bloemen worden vaak aangeplant.  Kerspruimen zijn grote struiken of kleine meerstammige bomen met een  hoogte tot circa 8 m.  De kerspruim heeft een open kroon met uitstaande takken. Jonge twijgen zijn onbehaard en vaak  glanzend groen soms groeien kortloten uit tot takdoorns . De schors is bruinachtigtotzwart.Debloeitijd begint netietseerderof ongeveer gelijk met de sleedoorn. Het blad loopt gedurende de bloei uit.

De bladeren zijn eirond en hebben stomp getande randen. Ze worden 4-7 cm lang. De bladstelen zijn circa 1 cm lang. De bladeren zijn aan de bovenzijde glanzend groen en aan de onderzijde bleek en dof.  De bloemen zijn wit tot enigszins roze en hebben een doorsnede van ongeveer 2 cm. De vruchten zijn bolvormig. De kleur verandert van glimmend groen tot geel of rood. Ze zitten aan een korte steel en zijn 2 cm in doorsnede.

rode kroospruim wel heesterpruim (P. x fruticans) genoemd. De vruchten van kroosjes lijken vaak sterk op die van sleedoorn, terwijl de blauwe kleur vruchten bij kerspruim niet voorkomt.  De varianten van kroosjes met  rode of gele vruchten lijken weer sterk op kerspruim, terwijl deze kleuren niet bij sleedoorn voorkomen.  De herkomst van de pruim zal voorlopig nog wel een raadsel blijven.

In mijn volgende en  laatste artikel over het geslacht Prunus wil ik ingaan op de relatie tussen ons mensen en de diverse Prunus soorten.

Jetse Jaarsma

kerspruim of mogelijk een kroospruim

Ook de pruim (Prunus domestica ) komt in ons land voor en wordt gebruikt in parken en plantsoenen. In  ons land wordt de pruim, nog op beperkte schaal wordt gekweekt. Het areaal is in de afgelopen 25 jaar echter ruim gehalveerd. De soort is zeer variabel. Wereldwijd zijn er meer dan 2000 pruimenrassen bekend, waarvan er ooit ongeveer 100 in ons land werden gekweekt.  Het oudste ‘ras’ in ons land heet kroosjes of kroospruim (P. domestica institia). Er zijn hiervan pitten gevonden bij opgravingen uit de bronstijd. Pruimen worden hier bekender vanaf de Romeinse tijd. Kroosjes heeft meestal diepblauwe vruchten, maar er zijn ook vormen met gele  of rode pruimpjes . De soort is op het oog lastig van kerspruimen met gele of  rode vruchten te onderscheiden. Pruim is zeer nauw verwant aan zowel sleedoornals kerspruim enkanmetbeidesoortenkruisen. Mogelijk is de pruim (Prunus domestica ) ontstaan  uit  hybrides van  kerspruim (P.cerasifera ) (8 chromosoomparen)  en sleedoorn (P. spinosa)(16 chromosoom-paren). Een andere hypothese stelt dat Prunus domestica mogelijk een spontaan ontstane hexaploide  vorm (24 chromosoomparen )  van de kerspruim is. Persoonlijk denk ik dat de waarheid ergens in het midden ligt. Pruim kan fertiele (vruchtbare) kruisingen vormen met zowel kerspruim als sleedoorn. De kruising met sleedoorn, lijkt sterk op een sleedoorn met extra grote vruchten. Deze kruising wordt

Weekend 2023 in Zeeland

De weekendcommissie heeft opnieuw een weekend geregeld. Dit keer weer heel ergens anders en in een omgeving waar we nog nooit zijn geweest: in Burgh-Haamstede op Schouwen-Duiveland.

Dat betekent een weekend in de duinen, op het strand, Neeltje Jans, Zierikzee en omgeving. Kortom er is weer zo veel te zien en te ontdekken om gemakkelijk een heel weekend te vullen.

Datum: 8 – 10 september 2023 Locatie: In de Boogerd Recreatie, Vertonsweg 2, 4328 GL  Burgh-Haamstede Het huis waarin we verblijven heeft 15 kamers met in totaal 34 bedden. Dus voor iedereen een tweepersoonskamer.

De kosten worden nog nader bepaald. We proberen een zo laag mogelijke prijs te berekenen. Het weekend is bedoeld voor leden van IVN Gooi en KNNV met hun partners. Er is plaats voor ongeveer 30 personen.

Aanmelden: Je kunt je aanmelden via Ans Oudshoorn: ansoudshoorn@ziggo.nl

Maartje Hogenboom, Ans Oudshoorn, Christine en Hans Tamminga

Stippellijn 2 kolommen

19 nieuwe enthousiaste IVN-natuurgidsen

Na bijna twee jaar is dan het eindelijk zover: de cursisten laten op de afstudeerdag zien dat ze heel wat in hun mars hebben. Het gekozen thema is natuurflitsen.

Het is de meest bijzondere gidsenopleidingen geworden die we ooit hebben gegeven. We zijn gestart in het najaar van 2020ophethoogtepuntvandeCorona-pandemie.Deeerste activiteiten waren buiten in groepjes van vier. Er zijn vele lessen online gegeven gecombineerd met buitenexcursies. Later is gebruik gemaakt van een groot lokaal in het Comenius College, waar we met goede luchtzuivering de 1,5 meter konden houden. Het heeft bijna een jaar geduurd voordat we van de Infoschuur gebruik konden maken.

Een grote uitdaging was het voor docenten en aankomende gidsen om de opleiding met goed gevolg te volbrengen. Op zaterdag 8 oktober was het dan zover. De eindpresentatie is goed voorbereid en heeft uitgebreid de pers gehaald.

De dag begint met het opbouwen en een gezamenlijke lunch met allerlei door de cursisten zelf gemaakt lekkers. Het weer werkt goed mee, het is een prachtige dag. Laat de gasten maar komen. En die komen zeker, IVN-ers, KNNVers, familie, medewerkers van het GNR, maar dankzij de PR-campagne ook veel bewoners van het Gooi.

Met veel plezier worden vilten paddenstoelen gecreëerd, geproefd en geroken aan natuurmengsels, het red-de-natuur-van-het-gooi-spel bekeken en de film over het werk van een IVN-gids. Bij de start van de mini-excursies is het rond de info-schuur even rustig tot de mensen enthousiast terugkeren en verder gaan met het rondkijken. Mensen komen langs en blijven hangen en vertrekken enthousiast.

Naarschattinghebbenzo’n250mensendemiddagbezocht. De gidsen kunnen tevreden terugkijken op een flitsende afstudeerdag. En heel terecht hebben deze 19 volhouders hun diploma aan het eind van de middag ontvangen van een superblij docententeam.

Het team werd aan het eind verrast met het ‘join de IVN’-lied.

Iedereen kan terugkijken op een bijzondere dag. Helaas was een van de gidsen er niet bij door Corona. Zij heeft later in klein comité (Christine, Inge en natuurlijk de buurvrouw) thuis haar diploma gekregen en officieel ondertekent.

Inge Brandenburg

Grote Ratelaar

Foto: Fred Jansen

Foto's: Fred Jansen

Sint Janskerkhof

Laren en de beenderen van Johannes de Doper

Het jaar 893, het was bijna Sint Jan. Een vermoeide pelgrim keerde terug uit het Heilige Land met onder zijn arm een prachtig zilveren kistje. In dit kistje zouden stukjes van de beenderen van Johannes de Doper, ofwel Sint Jan, hebben gezeten. Het werd bijna donker en de man haastte zich om op tijd terug te zijn in Laren, maar hij verdwaalde.

Overval

In het maanlicht zag hij een heuvel die hij beklom om te kijken of hij iets herkenbaars zag. Op dat moment sloeg het noodlot toe… Twee rovers sprongen tevoorschijn, sloegen de man dood en namen zijn mooie kistje mee. De inhoud ervandeerdezenietendusgooidenzehetweg.Hetlichaam van de arme pelgrim begroeven ze onder een laag zand. De ochtend erna kuierde een herder met zijn kudde over de hei en zag iets merkwaardigs. In het zand lagen de beenderen van Sint Jan die een vreemde gloed afgaven. De herder wilde de stukjes oprapen, maar dit lukte niet.

Mis

Het nieuws ging als een lopend vuurtje en op Sint Jansdag verzamelden zich hordes mensen op de hei om de bijzondere vondst te bekijken. Onder hen ook een man die zich de pelgrim herinnerde die hij onderdak had gegeven. Die

had hem verteld over het doosje en welke bijzondere relikwieën hierin zaten. De pastoor droeg meteen een mis op en als bij een wonder kon men het gebeente toen oprapen. Later werd na een flinke regenbui ook het lichaam van de pelgrim gevonden. Boven op het heuveltje bouwden de dorpelingen een kapelletje om Sint Jan te eren. De pelgrim begroeven ze in de heuvel. Deze plek zou het huidige Sint Janskerkhof zijn.

Nog altijd trekt ieder jaar rond 24 juni (Sint Jansdag) een processie van de Sint Jansbasiliek naar het Sint Janskerkhof om daar de eucharistie te vieren.

Doodwegen

Het Sint Janskerkhof was eeuwenlang één van de belangrijkste plekken om de doden te begraven. Vanuit dorpen uit de hele omgeving liepen over de hei kaarsrechte paden richting het kerkhof. Dit zijn de zgn. doodwegen waarover de dorpelingen hun dierbaren naar de laatste rustplaats brachten. Een aantal van deze doodwegen is nog steeds goed zichtbaar. (Zie bladzij 21)

Bronnen: Volksverhalen uit Utrecht en het Gooi, samengesteld door Willem de Blécourt; Gooise legenden, door Henk de Weerd,

Stippellijn 2 kolommen

Bezig als energiecoach

In mijn vrije tijd ben ik energiecoach bij WattNu voor mensendiehunhuiswillenverduurzamen.Mensenhelpen om hun financiële lasten te verlagen en perspectief te bieden, geeft mij veel voldoening en vind het leuk te zien dat mensen er lol in krijgen om energie te gaan besparen en hun woning energiezuinig willen maken.

WattNu is de energiecoöperatie in Gooise Meren. De coöperatie is een initiatief van bewoners voor bewoners, ondernemers, organisaties en overheid. WattNu heeft geen winstoogmerk of commerciële belangen.

De energiecoaches krijgen een cursus op het gebied van energiebewustzijn, energiebesparing en energieopwekking. Met deze kennis gaan wij op pad om met bewoners, die een aanvraag doen bij WattNu voor een energiegesprek, te kijken naar mogelijkheden voor energiebesparing en energieopwekking. Wij kijken naar de subsidiemogelijkheden hiervoor en beoordelen offertes. Wij organiseren met Wattnu informatieavonden voor inwoners en geven energielessen aan lagere en middelbare scholen.

De gemeente Gooise Meren is in deze convenantpartner en vraagtWattNuuitvoeringtegevenaanenergie-enverduurzamingsmaatregelen.

Daarnaast ben ik energiebuddy. De energiebuddy wordt ingezet bij huishoudens met een minimuminkomen. Als energiebuddy denk je mee met de bewoners vanuit hun belevingswereld. Je luistert naar hun verhalen, verkent de energielekken en spoort de energieslurpers op in huis.  Je informeert de bewoners over kleine maatregelen, zoals tochtstrips of "zet de CV op 60°C" en over effecten van gedrag op het energieverbruik. Zodoende brengen wij besparingsmogelijkhedeninkaartenstellensameneenactieplan op en helpen de bewoners bij de uitvoering.

Jan Portengen

Staat bij u de cv al op 60?

De zeven rechte ‘doodwegen’ (1 t/m 7) die gewoonlijk in de lokale en regionale geschiedschrijving bedoeld worden: 1. Stationsweg/Hilversumseweg vanaf de Johanneskerk, 2. Schuilkerkpad vanuit het Zevenend, 3. Oude Postweg (zuid), 4. Larenseweg/Hilversumseweg vanuit Hilversum, 5. Doodweg in Hilversum, van ‘s-Graveland en Kortenhoef, 6. Rechtweg, 7. Doodweg van Bussum. Vijf andere behandelde paden of wegen: A. pad vanuit de brink van Sint-Janstraat en Molenstraat te Laren, B. Hoge Larenseweg te Hilversum, C. Oude Postweg (noord; verbinding vanuit Hoog-Bussum), D. ‘De weg naar het Laarder Kerkhof’ volgens kadastrale kaart van Bussum uit 1824, E. onderbroken voetpad gericht op het kerkhof, aansluitend op de Doode Weg of mogelijk ooit op het Laarder paadje te Bussum. Basiskaart: Topografische Militaire Kaart van 1849 (coll. Nationaal Archief).

‘Verser dan vers’. Deze tekst hangt niet voor niets boven onze versafdeling. Want Goodyfood krijgt groenten en fruit elke dag knispervers, zo van het land geleverd. Maak kennis met heerlijke én verrassende verse ingrediënten voor elke maaltijd. Biologisch of Demeter, altijd vol van smaak. En wil je en halve kool of een groentetas? Ook dat kan. We helpen je graag!