Հեղինակներ
էջ
1. Սոնա Արսենյան 2. Մերի Շառոյան
2 5
3. Վիկա Մարկոսյան
11
4. Թամարա Ստեփանյան
14
5. Առականի. Նարեկ Սահակյան
17
6. Մերի Թելունց
18
7. Ռաֆայել Վարդանյան
19
8. Աննա Մկրտչյան
21
9. Դավիթ Կիրակոսյան
22
10. Անժուր Մերի
24
11. Դասավանդողներ. Մարգարիտ Սարգսյան
25
12. Լուսինե Մանուկյան
27
13. Նունե Մովսիսյան
28
14. Հասմիկ Ղազարյան
31
15. Լիանա Տեր-Պողոսյան
39
16. Վանուհի Սիմոնյան
42
17. Թարգմանություն հայերենից. Աշոտ Բլեյան, Յուրա Գանջալյան
44
18. Նառա Նիկողոսյան, Ռինա Շագինյան
47
19. Արևիկ Բաբայան, Վիկտորյա Հովսեփյան
49
1
ՍՈՆԱ ԱՐՍԵՆՅԱՆ շրջանավարտ Երբեմն ստիպված ես մի քիչ գինի թափել, երբ սեղանն ես հավաքում...
Հատված Կրիստոֆեր Պաոլինիի «Էրագոն: Ժառանգություն» գրքից : Թարգմանությունը՝ ռուսերենից: . ...Ձիավորները դանդաղ շրջապատում էին նրան, բայց նույնիսկ հիմա Ռոռանը չէր բարձրացնում աչքերը և շարունակում էր հանգիստ գլորել զառերը: «Տարօրինակ ինքնասպանություն է», - մտածեց նա՝ հիշելով Կատրինային և իր ապագա փոքրիկին: Երբ ձիավորները մտան թշնամու ճամբար, այնտեղ տեսան միայն մի երիտասարդի, ով հանգիստ նստած, գինի էր խմում ու զառ խաղում ինքն իր հետ: Շատ տարօրինակ էր: -Հե՜յ, դո՛ւ, բարի՛ ընկեր, - լսվեց հրամանատարի ձայնը: - Ես քեզ հետ եմ խոսում: Ո՞վ ես դու: Եվ ինչո՞ւ ես հանգիստ նստել, գինի քաշում, կարծես այս աշխարհի հետ ոչ մի կապ չունես: Այս առավոտը, իհարկե, պարզապես հրաշալի է, բայց դե ինձ թվում է հիմա զառ խաղալու ժամանակը չէ: Մի՞թե իմ քաջերն արժանի չեն, որ իրենց մերկացրած թրերով դիմավորեն: Դու ո՞վ ես, ես քե՛զ եմ հարցնում: Դանդաղ, կարծես հենց նոր նկատեց եկվորներին (ինչն, իհարկե, շատ քիչ բան էր փոխում), տղան նայեց հրամանատարին՝ փոքրամարմին, մորուսավոր ձիավորին: -Ես քեզ համար բարի ընկեր չեմ, համենայն դեպս հաստատ քո ընկերը չեմ, - ասաց նա, առանց թաքցնելու այն, որ իրեն տհաճ է եկվորի չափից դուրս մտերմիկ դիմելաձևը: - Դու ինքդ ո՞վ ես, որ այսքան անքաղաքավարի կերպով ընդհատում ես իմ խաղը: Փոքրիկ հրամանատարը այնքան զարմացած էր նայում տղային, կարծես նա մի չտեսնված գազանիկ էր, որին ինքը հանդիպեց որսի ժամանակ: -Իմ անունն է Տարոս Արագավազ: Ես պահակազորի հրամանատարն եմ և պետք է ասեմ քեզ, չնայած դու չտեսնված կոպիտ ես, որ ես ցավով կսպանեի այսքան հանդուգն քաջին՝ այդպես էլ չիմանալով նրա անունը: - Եվ, որպես իր խոսքերի ապացույց, Տարոսը իր նիզակը մոտեցրեց անծանոթի կրծքավանդակին: -Ես Ռոռան Մուրճն եմ, - հանգիստ պատասխանեց անծանոթը՝ օդ նետելով զառերն ու արագ բռնելով դրանք: - Իսկ Էրագոն Ստվերների Կործանիչը իմ զարմիկն է, միասին ենք մեծացել: Նրա մասին լսած կլինես, չէ՞: Ձիավորների շարքերի միջով մի անհանգիստ շշուկ անցավ, և Ռոռանը նկատեց, որ Տարոսի աչքերը ճակատը թռան զարմանքից, կամ գուցե, վախից: -Լա՜վ է հնչում, - ասաց Տարոսը, - բայց մենք ի՞նչ իմանանք, որ չես ստում: Թե չէ ցանկացած մարդ կարող է իրեն Էրագոնի կամ Մուրտագի զարմիկն անվանել: Ռոռանը ցույց տվեց իր հսկայական մուրճը, նույնիսկ թեթևակի սեղանին հարվածեց, իսկ հետո, առանց ձիավորներին ուշադրություն դարձնելու, վերադարձավ իր խաղին: -Հը՜մ, - Տարոս Արագավազը հազաց: - Քո մասին էլ եմ շատ լսել, Մուրճ, և ասեմ քեզ, դու էլ վատ հռչակ չունես, չնայած շատերն են կարծում, որ քո մասին պատմելիս մարդիկ պարզապես փչում են: Այ, օրինակ, ճի՞շտ են ասում, որ Սուրդա թագավորությունում դու միայնակ երեք հարյուր մարդ ես կոտորել Դելդարադի ճակատամարտում: 2
-Անկեղծ ասած, ես չեմ հիշում, ինչպես էր կոչվում այդ գյուղը: Գուցե և Դելդարադ: Բայց ես այնտեղ քիչ մարդ չեմ կոտորել: Չնայած, մեր հաշվարկով, դրանք ընդամենը հարյուր իննսուներեքն էին: Համ էլ ինձ ընկերներս էին օգնում: -Ընդամենը հարյուր իննսուներե՞ք, - զարմացած կրկնեց Տարոսը: - Էդ համեստություն ես անում, հա՞, Մուրճ: Դու արժանի ես, որ քո մասին առասպելներ հյուսեն: Ռոռանը միայն ուսերը թոթվեց և շուրթերին մոտեցրեց թունդ խմիչքը: -Ես կռվում էի, որ հաղթեմ, ոչ թե պարտվեմ, Տարոս Արագավազ: Չնայած... Թույլ տուր քեզ գինի առաջարկել, ինչպես ռազմիկը ռազմիկին: -Շնորհակալ եմ: - Տարոսն իջավ ձիուց, նիզակը հանձնեց մեկ այլ զինվորի, հանեց ձեռնոցներն ու, սեղանին մոտենալով, զգուշությամբ վերցրեց գավաթը Ռոռանի ձեռքից: Սկզբից հոտ քաշեց խմիչքից, հետո մի լավ կում արեց ու կնճռոտվեց. գինին չափազանց թունդ էր: -Հը՞, դուրդ չեկա՞վ, - ուրախ հարցրեց Ռոռանը: -Այնքան էլ չեմ սիրում լեռնեցիների խմիչքները: Դրանք չափից դուրս թունդ են ու կոպիտ, խոստովանեց Տարոսը, գավաթը վերադարձնելով Ռոռանին: - Ես նախընտրում եմ մեր կողմերում պատրաստած գինիները: Նրանք շատ ավելի հաճելի համ ունեն, միանգամից զգում ես քաղցրությունը և արևի լույսը: Եվ նրանք մարդուն խելքահան չեն անում: -Իսկ իմ կարծիքով այս գինին քաղցր է, ինչպես մայրական կաթը, - ստեց Ռոռանը: - Ես այն անընդհատ խմում եմ՝ առավոտյան, ցերեկը, երեկոյան: Տարոսը կրկին հագավ իր ձեռնոցները, վերցրեց նիզակը և նայեց իր պահակազորի մոգին, ում Ռոռանը վաղուց արդեն նկատել էր: Երևում էր, որ մոգը շփոթված էր, այնքան էր շառագունել: Տարոսն էլ շփոթվեց, բայց բարձրաձայն ասաց. -Շնորհակալ եմ հյուրընկալության համար, Ռոռան Մուրճ: Հնարավոր է, շուտով ես էլ պատիվ կունենամ քեզ ընդունել մեզ մոտ Արոուզում և այդ դեպքում անպայման քեզ կհյուրասիրեմ մեր գինիներով: Գուցե այդ ժամանակ դու հասկանաս, որ դուք իրոք բարբարոսական խմիչք եք խմում, չնայած դու ասում ես, որ այն մայրական կաթի պես համեղ է: Ինձ թվում է դու կգնահատես մեր չքնաղ գինիները, չնայած մենք էլ թունդ խմիչք ունենք, որին թույլ ենք տալիս ծերանալ տակառներում մի քանի տարի: Շատ ափսոս կլինի, եթե այդ ամենը փչանա, եթե գինու տակառներից հանեն խցանները և թույլ տան ազնվական հեղուկին հոսել փողոցներով՝ ներկելով մայթերը մեր խաղողի արյունով: -Դա պարզապես խայտառակություն կլինի, - պատասխանեց Ռոռանը: - Բայց երբեմն ստիպված ես մի քիչ գինի թափել, երբ հավաքում ես սեղանը: Տարոսը հիացած նայում էր Ռոռանին: Նա պարզապես քարացել էր տեղում, նույնիսկ նրա սաղավարտի փետուրները չէին շարժվում: Հետո հրամանատարը կտրուկ շրջեց ձին և գոռաց իր ջոկատին. -Շարվե՜լ: Ռոռանը անտարբեր նայում էր նրան: Երբ ձիավորներն անհետացան, Ռոռանը վերջապես շունչ քաշեց, հետո արմունկենրը հենեց ծնկներին. նրա ձեռքերը դողում էին: «Ստացվե՜ց», - Ռոռանը ինքն էլ չէր հավատում իր հաջողությանը:
Ե՞ս եմ հնարել սերը, թե՞ սերն է հնարել Ինձ Հատված Մարկ Լեվիի «Աշխարհաստեղծման յոթ օր» գրքից Թարգմանությունը՝ ռուսերենից
3
Այնքան հարցեր կային, որոնց պատասխանները նա չուներ: Եվ ահա, այս լքված, ամայի պուրակում նա սպասում էր Տիրոջը: Վերջապես հայտնվեց Տերը: -Դու ուզում էիր տեսնե՞լ Ինձ: -Ես չէի ուզում անհանգստացնել Ձեզ, Տեր: -Դու Ինձ երբեք էլ չես անհանգստացնում: Խնդի՞ր ունես: -Չէ, հարց: Տիրոջ աչքերը ավելի վառ փայլեցին: -Լսում եմ քեզ, զավակս: -Մենք միայն այն ենք անում, որ սեր ենք քարոզում, բայց մենք՝ հրեշտակներս, զինված ենք միայն տեսությամբ: Իսկ ի՞նչ է իրական երկրային սերը, Տեր: Նա նայեց երկնքին և գրկեց Սոֆիին: -Դա ամենահրաշալի գյուտն է, որ Ես երբևէ արել եմ: Սեր, մի պտղունց հույս, աշխարհի անընդհատ նորացում, ճանապարհ դեպի Դրախտ: Ես ստեղծեցի զանզանությունը, որ մարդկությունը զարգանա, և հետո, միապաղաղ աշխարհը մահու չափ ձանձրալի կլիներ: Վերջապես մահը ընդամենը ակնթարթ է նրա կյանքում, ով սիրել էր և սիրված էր: -Իսկ Բաշերը* ճի՞շտ է: -Վատ չեմ մտածել, չէ՞: Նա, ով կգտնի իր երկրորդ կեսին, կդառնա ավելի կատարյալ, քան ողջ մարդկությունը: Մարդը հենց իրենով չէ կատարյալ: Եթե Ես ուզենայի, որ այդպես լիներ, Ես նրան եզակի կստեղծեի. բայց չէ՜, նա կատարյալ է դառնում, միայն երբ սկսում է սիրել: Գուցե մի մարդկային էակը կատարյալ չէ, բայց աշխարհում չկա մի բան, որ երկու սիրող էակներից չքնաղ լինի: -Հիմա ես ավելի լավ եմ հասկանում... - ասաց Սոֆին: Նա վեր կացավ, նորից ձեռքերը գրպանները մտցրեց և արդեն ուզում էր գնալ, երբ հանկարծ ձեռքը դրեց Սոֆիի գլխին և ասաց նուրբ շշուկով, կարծես դավադրություն էր մոգոնում. -Ես քեզ մեծ գաղտնիք եմ վստահում: Միակ հարցը, որ Ես տալիս եմ Ինքս Ինձ հենց առաջին օրվանից. այդ Ե՞ս եմ հնարել սերը, թե՞ սերն է հնարել Ինձ: Հեռանալիս, Աստվածը նայեց Իր՝ ջրում թրթռացող արտացոլանքին, և Սոֆին լսեց Նրա փնթփնթոցը. -«Տե՜ր իմ», «Տե՜ր իմ»... Ժամանակն է մի անուն ընտրելու: Առանց այդ էլ նրանք ինձ ծերի տեղ են դնում, հետո էլ այդ մորուքը... - Նա շրջվեց և հարցրեց Սոֆիին. -Ի՞նչ կասես «Հյուստոն» անվան մասին: Շշմած Սոֆին նայում էր՝ ինչպես է Նա հեռանում՝ Իր չքնաղ ձեռքերը մեջքի հետևում պահելով և քթի տակ մռթմռթալով. -«Միսթր Հյուտոն»... Ո՛չ, պարզապես «Հյուստոն», հրաշալի՜ է:
4
ՄԵՐԻ ՇԱՌՈՅԱՆ 12-րդ դասարան Չարլզ Բուկովսկի Քաղաքականություն Թարգմանությունը՝ անգլերենից
Լոս-Անջելեսի Քաղաքային Քոլեջում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ինձ նացիստ էի երևակայում: Չնայած հազիվ էի տարբերում Հիտլերին Հերկուլեսից ու տարբերելն ընդհանրապես պետքս էլ չէր: Շատ ձանձրալի էր դասարանում նստելն ու լսելը, թե ինչպես են բոլոր հայրենասերները միաձայն քարոզում, որ պետք է էդ գազանին սպանել: Ես որոշեցի ընդդիմություն դառնալ: Իհարկե, ժամանակ չծախսեցի Ադոլֆի գրածները կարդալու վրա, ուղղակի սկսեցի ասել էն ամենը, ինչ չարամիտ էի համարում: Ինչևէ, իսկական քաղաքական համոզմունքներ ես չունեի: Ուղղակի ձև էր: Գիտեք, եթե մարդը չի հավատում նրան, ինչ անում է, անելիքը կարող է շատ ավելի հետաքրքիր ստացվել, քանի որ էս դեպքում նա կապված չէ իր «Մեծագույն նպատակին» զգացմունքներով: Ընդամենը մի քիչ ժամանակ անց բոլոր էդ հայրենասեր շիկահեր տղաները կազմավորեցին Աբրահամ Լինկոլնի Բրիգադան` Իսպանիայում ֆաշիստների առաջընթացը կանգնեցնելու համար: Իսկ հետո այնտեղ մշտական զինվորներն ունենում էին նրանց հետույքները: Շատ-շատերը Իսպանիա գնացել էին ճամփորդելու և արկածների համար, բայց մեկ է նրանց բոլորի հետույքներն էլ ունեցան: Իսկ ինձ իմ հետույքը դուր էր գալիս: Իմ մեջ ինձ քիչ բան էր դուր գալիս, բայց հետույքս դուրս գալիս էր հաստատ: Դասարանում ես ոտքի էի ելնում և մտքիս եկած ամեն ինչն ասում` սովորաբար ինչ-որ Բարձրագույն Ռասայի վերաբերյալ, քանի որ դա ինձ բավականին ծիծաղելի էր թվում: Բայց ես բան չէի ասում սևերի և հրեաների մասին, քանի որ տեսնում էի, որ նրանք էլ իմ պես աղքատ և խփնված են: Բայց մեկ-մեկ վայրի ճառեր էլ էի ճամարտակում և դրանում ինձ օգնում էր գինու շիշը, որը պահում էի հանդերձարանի դարակումս: Ինձ զարմացնում էր, թե ինչքան մարդ է լսում ինձ, և ոմանք նույնիսկ կասկածի տակ էին դնում իմ զառանցանքները: Իսկ ես պարզապես լեզվիս էի տալիս և հրճվում, թե ինչ ուրախ է անցնում այս ԼոսԱնջելեսի Քաղաքային քոլեջում: – Չինասկի, ուսխորհրդի նախագահ առաջադրվելո՞ւ ես: – Տո չէ հա: Ես ոչ մի բան էլ չէի ուզում անել: Նույնիսկ մարզասրահ գնալ չէի ուզում: Փաստորեն, ամենավերջին բանը, որ ես ուզում էի` մարզասրահ գնալն էր, քրտնելն ու նեղլիկ տրիկո հագնելը: Մեր բախտը բերեց: Քոլեջը որոշեց երկու դոլլար գանձել ընդունելության համար: Եվ մենք որոշեցինք (ամենաքիչը` մեզնից ոմանք), որ դա հակասում է Սահմանադրությանը և հրաժարվեցինք: Քոլեջը թույլատրեց մեզ մասնակցել դասերին, բայց վերցրեց մի քանի արտոնություններ, այդ թվում նաև` 5
մարզասրահ հաճախելը: Երբ գալիս էր մարզասրահ գնալու ժամանակը, մենք մնում էինք սովորական հագուստով: Մարզիչին հրահանգում էին մեզ առաջ և հետ վազեցնել նեղլիկ շարքով: Էդպիսին էր նրանց վրեժը: Հրաշալի էր: Այլևս պետք չէր քրտնամխած վազել վազքուղով կամ բասկետբոլի մտավոր հետամնաց գնդակը ցանցի մեջ նետել: Մենք առաջ ու հետ էինք վազում. երիտասարդ, արյունը խփում էր գլուխներիս` մենք մտածում էինք սեքսի մասին պատերազմի ժամանակ: Ինչքան քիչ էիր հավատում կյանքին, էնքան քիչ բան էիր կորցնում: Ես կորցնելու շատ բան չունեի էլ: Մենք վազում էինք և անբարոյական երգեր հորինում, իսկ ֆուտբոլային թիմի բարոյական ամերիկացի տղաները սպառնում էին մեզ ծեծել, բայց, չգիտես ինչու, գործը երբեք դրան չէր հասնում: Միգուցե, այն պատճառով, որ մենք ավելի մեծ ու չար էինք: Ինձ համար հրաշալի էր նացիստ ձևանալը, իսկ հետո շրջվելն ու հայտարարելը, որ իմ սահմանադրական իրավունքը կորել է: Մեկ-մեկ իսկապես զգացմունքներիս էի տրվում: Հիշում եմ, մի անգամ, երբ մի քիչ ավելի շատ գինի էի խմել քան սովորաբար, կանգնեցի դասարանում և արցունքոտ աչքերով ասացի. – Այ, ասում եմ ձեզ. էս պատերազմը վերջինը չի: Երբ ոչնչացնեն մի թշնամուն, կգտնեն մեկ ուրիշին: Սա անավարտ ու անիմաստ է: Լավ կամ վատ պատերազմ չկա: Մեկ այլ անգամ ուս.թաղամասից հարավ գտնվող մի ամայի վայրում կոմունիստ էր ելույթ ունեմ: Մի շատ բարոյական տղա. առանց շրջանակի ակնոցներով, պզուկներով, մաշված արմունկներ ունեցող սև սվիտերով: Ես կանգնել և լսում էի, ինձ հետ էին նաև իմ աշակերտներից մի քանիսը: Նրանցից մեկը սպիտակգվարդիային էր` Ցիրկովը, նրա հորը թե պապին սպանել էին կարմիրները ռուսական հեղափոխության ժամանակ: Նա ինձ փտած լոլիկներ ցույց տվեց: – Երբ ասես,-շշնջաց նա,- կսկսենք շպրտել: Էստեղ ես հանկարծ հասկացա, որ իմ այս դասընկերներն հռետորին չէին էլ լսում կամ, եթե նույնիսկ լսում էին, չէին հասկանում նրա ասածի իմաստը: Նրանց ուղեղներն արդեն համակարգված էին: Ամբողջ աշխարհում է այդպես: – Ցիրկով, – ասացի ես, – դենը տար լոլիկները: – Էշություն են, –ասաց նա, – այ թե սրանց տեղը նռնակներ լինեին: Այդ օրը ես կորցրի վերահսկողությունս գաղափարական աշակերտներիս նկատմամբ և գնացի, իսկ նրանք մնացին և սկսեցին նետել իրենց փտած լոլիկները: Ինձ տեղեկացրին, որ նոր Ավանգարդի կուսակցություն է ձևավորվում: Տվեցին գլենդելյան մի հասցե. հենց նույն երեկո էնտեղ մեկնեցի: Մենք նստել էին մեծ տան օթյակում մեր գինու շշերով: Ամբիոն ու սեղան կար, իսկ հետևի պատին մեծ ամերիկյան դրոշ էր փակցված: Ամբիոն բարձրացավ բացականին առողջ մի ամերիկացի տղեկ և առաջարկեց սկսել դրոշին պատիվ և երդում տալուց: Դրոշի վրա երդումները երբեք դուրս չէին եկել: Ձանձրալի և հիմար է: Ավելի շուտ ինքս ինձ կցանկանայի պատիվ տալ, բայց դե ճար չկար. կանգնեցինք և պատիվ տվեցինք: Հետո` դադար, բոլորը նստում են էն զգացմունքով, որ իրենց թեթևակի բռաբարել են: Ծաղկող առողջության տեր ամերիկացին սկսեց խոսել: Ճանաչեցի նրան. վիպասանության ժամերին չաղլիկը նստում էր առաջին շարքում: Էդպիսի տիպերին երբեք չեմ վստահել: Շոպլիկներ ու ավել ոչ մի բան: 6
Նա սկսեց. – Կոմունիստական վտանգը պետք է կանգնեցվի: Մենք այստեղ ենք հավաքվել այդ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելու համար: Մենք կձեռնարկենք բոլոր օրինական և անօրինական քայլերը մեր նպատակին հասնելու համար… Մնացածը չեմ հիշում: Ես թքած ունեի կոմունիստական կամ ֆաշիստական վտանգի վրա: Ես պարզապես ուզում էի հարբել, քնել աղջիկների հետ, լավ ուտելիք խժռել, ուզում էի կեղտոտ բարում գարեջուր խմելիս երգել և ծխախոտ ծխել: Ես չլուսավորված էի: Ես տխմար էի, գործիք: Հավաքից հետո ես Ցիրկովի ու նախկին աշակերտներիցս մեկի հետ գնացի Ուեսթլեյքի պուրակ, նավակ ճարեցինք և փորձեցինք բադ բռնել: Մեզ հաջողվեց մի լավ կռվել, բադ չբռնել և հասկանալ, որ նավակի համար վճարելու գումար չունենք: Մենք լողացինք փոքրիկ լճում և Ցիրկովի ատրճանակով ռուսական ռուլետկա խաղացինք. բոլորիս բախտը բերեց: Հետո խմած Ցիրկովը լուսնի լույսի տակ բարձրացավ և կրակեց նավակի գրողի տարած հատակին: Նավակը սկսեց սուզվել և մենք խուճապահար հասանք ափ: Նավակը խորտակվեց, մենք թրջեցինք մեր հետույքները: Այսպիսով, երեկոն ավարտվեց հաջող և աննպատակ չանցավ… Եվս մի որոշ ժամանակ ես շարունակում էի նացիստ խաղալ` թքած ունենալով թե ֆաշիստների, թե կոմունիստների, թե ամերիկացիների վրա: Բայց արդեն անհետաքրքիր էր: Հենց Փըրլ-Հարբորի դեպքից առաջ թողեցի այդ ամենը: Ուրախությունը պրծավ: Ես զգում էի, որ պատերազմ է սկսվելու, չէի ուզում էնտեղ գնալ, գիտակից հակառակորդի դերն էլ չէի ուզում: Հիմարություն է: Իզուր է. ես ու հետույքս վտանգի մեջ էինք: Դասերին լուռ նստում, սպասում էի: Ուսանողներն ու դասատուները ինձ ձեռ էին առնում: Ես կորցրել էի համառությունս, կորցրել էի ուժս: Ամեն ինչ ձեռքիցդ գնում էր: Հաստատ կատարվելու է: Անգլերենիս ուսուցչուհին` հրաշալի ոտքերով մի անուշիկ տիկին, մի անգամ խնդրեց ինձ մնալ դասերից հետո: – Ինչո՞ւմն է խնդիրը, Չինասկի,-հարցրեց նա: – Ես հանձնվեցի, – պատասխանեցի ես: – Քաղաքականությո՞ւնն ի նկատի ունես,-հարցրեց նա: – Հա, քաղաքականությունը,-պատասխանեցի ես: – Քեզնից լավ նավաստի դուրս կգա,- ասաց նա: Ես դուրս եկա դասարանից: Ես նստել էի քաղաքային բարում լավագույն ընկերոջս` ծովային զինծառայողի հետ և գարեջուր էի խմում, երբ դա պատահեց: Ռադիոյով երաժշտություն էր գնում, հետո հաղորդումն ընդհատվեց: Մեզ հաղորդեցին, որ ճապոնացիք հենց նոր ռմբակոծել են Փըրլ-Հարբորը: Հայտարարեցին, որ բոլոր զինծառայողները պետք է վերադառնան իրենց զորամասերը: Ընկերս խնդրեց, որ իրեն ավտոբուսով Սան-Դիեգո ուղեկցեմ` ենթադրելով, որ գուցե վերջին անգամ ենք տեսնվում: Ու նա ճիշտ դուրս եկավ:
Ալլեն Գինզբերգ. Ամերիկա Թարգմանությունը՝ անգլերենից 7
Ամերիկա, քեզ ամեն ինչ տալուց հետո հիմա ես ոչինչ եմ: Ամերիկա, երկու դոլլար, քսանյոթ սենթ, հունվարի 17, 1956: Մանրից գժվում եմ: Ամերիկա, ե՞րբ ենք թարգելու անտեր պատերազմը: Դոմփիր ինքդ քեզ ատոմային ռումբովդ, Իսկ ես լավ չեմ, հանգիստ թող ինձ: Չեմ շարունակի, քանի դեռ խելքս տեղն է: Ամերիկա, ե՞րբ ես փափկելու: Ե՞րբ ես հանվելու: Ե՞րբ ես գերեզմանից քեզ նկատելու: Ե՞րբ ես Տրոցկիստներիդ* արժենալու: Ամերիկա, ինչի՞ են գրադարաններդ լացում: Ինչի՞ չես ձվերդ Հնդկաստան առաքում: Զզվացրին արդեն հիմար պնդումներդ: Ե՞րբ կարամ սուպերմարկետում ուզածս առնեմ մենակ սիրուն լինելուս խաթեր: Ի վերջո, էտ ես ու դու ենք անթերի, ոչ մյուս աշխարհը: Համակարգդ ինձ ճնշում ա: Ոնց որ ուզենաս սուրբ դառնամ: Էս հարցին ուրիշ լուծում չկա՞: Բերոուզը* Թենջիրում* ա ու երևի էլ հետ չգա, սաղ թարս ա: Լսի, դու չա՞ր ես թե՞ ինձ ես ձեռ առնում: Ուզում եմ եզրակացնեմ: Չեմ թարգելու էս մոլուցքը: Ամերիկա, հերիք զոռես, իմ անելիքը ես գիտեմ: Ամերիկա, սալորենու ծաղիկները թափվել են: Միլիոն տարի ա թերթ չեմ կարդացել, ամեն օր մեկին դատում են: Ամերիկա, Ուոբլիներն* ինձ հուզում են: Էրեխա վախտվանից կոմունիստ եմ ու չեմ փոշմանում: Ամեն առիթով մարիխուանա եմ ծխում: Օրերով լռվում եմ տանս ու աչքերս զուգարանի վարդերին չռում: Չայնաթաունում միշտ լակում եմ, բայց ինձ չեմ կորցնում: Գիտեմ, վատ բան ա լինելու: Դու ինձ պետք ա Մարքս կարդալիս տեսնեիր: Ես խորհրդավոր տեսիլքներ ու տիեզերական գրգիռներ եմ ստանում: Հոգեբանս ասում ա, իբր գիժ չեմ: «Հայր մեր» չեմ ասելու: Հիշացնե՞մ, թե ինչ արեցիր Մարքս քեռուն, երբ ինքը Ռուսաստանից ստեղ եկավ: Ես քեզ եմ դիմում: Դեռ ինչքա՞ն ես թողնելու Թայմսը մեր անձնական կյանքը քննարկի: Գժվում եմ Թայմսի համար: 8
Ամեն շաբաթ կարդում եմ: Իրա կազմը ժպտում ա ինձ ամեն անգամ քաղցրավենիքի խանութի մոտով անցնելիս: Բերքլիի հանրային գրադարանի ներքնահարկում եմ կարդում: Ինքն ինձ միշտ պատասխանատվություն ա քարոզում: Ռեժիսորները լուրջ են: Գործարարները լուրջ են: Մենակ ես եմ էսքան անլուրջ: Մեկ – մեկ մտածում եմ, ես եմ Ամերիկան: Ինքս իմ հետ եմ խոսում: Ասիան իմ դեմ ա: Չինացու բախտն էլ չեմ տնօրինում: Հույսս ազգային պաշարներն են: Պաշարներս կազմված են էրկու կասյակ պլանից, միլիոնավոր սեռական օրգաններից, չտպված մասնավոր գրականությունից, որը ժամում 1400 մղոն ու քսանհինգ հազար հոգեբուժարան ա անցնում: Էլ չեմ խոսում բանտերիս ու հինգ հարյուր արևի լույսի տակ ծաղկամաններում բազմացող աղքատներիս մասին: Ֆրանսիայի պոռնկատները փակել եմ տվել, հաջորդը Թենջիրինն ա: Երազանքս նախագահ դառնալն ա, չնայած կաթոլիկ եմ: Ամերիկա, ես քո էշ մտքում ո՞նց սուրբ քարոզ գրեմ: Հենրի Ֆորդի պես եմ անելու, իմ տողերն իրա մեքենաների նման յուրահատուկ են ու տարասեռ: Ամերիկա, ես քեզ տողեր կծախեմ հատը 2500 դոլարով, բայց մինչև 500 կիջնեմ քո հին ոտանավորի դիմաց` Ամերիկա, ազատի Թոմ Մունիին*: Ամերիկա, Սակկոն ու Վանզետտին* չպիտի մեռնեին Ամերիկա, ես եմ Սքաթսբորոյի* տղերքը: Յոթ տարեկանում մամաս ինձ տարավ Կոմկուսի հավաք, որտեղ մի տոմսի դիմաց մի բուռ սիսեռ էին ծախում, տոմսը` մի նիկելանոց, ճառերը` լրիվ ձրի: Սաղ պուպուշ ու խղճով էին բանվորների հանդեպ ու էտ սաղ էնքան անկեղծ էր, որ չէիր էլ ֆայմում, թե ինչ լավն էր ինքը 1935-ին, Սքոթ Նիրինգը* հրաշք ծերուկ էր, Մայր Բլուրը ինձ լացացրեց, մի անգամ տեսա Իսրայել Ամփթերին*: Ով կար-չկար լրտես էր երևի: Ամերիկա, դու պատերազմ չես ուզում: Էտ սաղ ապուշ ռուսներն են: Էդ ռուսները, գիժ ռուսներն ու էդ չինացիք: Ռուսաստանն ուզում ա մեզ սաղ-սաղ ուտի: Ինքը լրիվ գիժ ա: Ուզում ա մեքենաս գարաժից տանի: Ուզում ա Չիկագոն թալանի: Իրա ուզածը Կարմիր Ընթերցողի Ժողովածուն ու մեր ավտո գործարանները Սիբիր աքսորելն ա: Իրա բյուրոկրատիան ա ղեկավարում մեր բենզալցակայանները: Հեչ լավ չի: Հնդկացիներին կարդալ ա սովորացնում: Սև նեգրեր ա ուզում: Մեզ սաղիս օրը 16 ժամ աշխատացնում ա: Օգնի էլի: Ամերիկա, էս կարգին լուրջ ա: 9
Քո հեռուսատեսությունից ստացած իմ տպավորությունն ա: Մենակ չասես, որ ճիշտ ա: Ավելի լավ ա անցնեմ գործիս: Չնայած, ես չեմ ուզում բանակ գնալ: Չեմ էլ ուզում գործարանում հաստոցի մոտ տնկվել. անհեռատես եմ ու դեբիլ: Ամերիկա, անիվիդ տակ վիրավոր ուսս եմ գցում:
Ծանոթագրություններ Տրոցկիստներ – Լեվ Տրոցկու` մարքսիզմի զարգացման թեորիայի, տրոցկիստական շարժման կողմնակից Բերոուզ – Ուիլյամ Ստյուարդ Բերոուզ. 20-րդ դարի երկրորդ կեսի ամերիկացի գրող. Գինզբերգի և Ջեք Կերուակի հետ միասին համարվում է բիթ-մշակույթի լավագույն ներկայացուցիչներից մեկը Թենջիր – քաղաք Մարոկկոյում Ուոբլիներ – Industrial Workers of the world կամ “Wobblies”. Բանվորների միություն. Ունեցել է կոնֆլիկտներ ԱՄՆ կառավարության հետ. Թոմ Մունի – Թոմաս Մունի. 20-րդ դարի քաղաքական ակտիվիստ. 22 տարի անց է կացրել բանտում չգործած հանցագործության համար, որից հետո ներում է ստացել. Սակկո և Վանզետտի – Նիկոլա Սակկո և Բարթոլոմեո Վանզետտի. Իտալացի էմիգրանտ անարխիստներ. Մեղադրվել են սպանության մեջ և մահապատժի ենթարկվել. Հետմահու արդարացվել են. Սքաթսբորոյի տղաներ – Ինը սև դեռահաս տղաներ, որոնք դատվել են Սքաթսբորոյում, Ալաբամա նահանգ, 1931 թ. սպիտակ աղջիկների բռնաբարության համար: Չնայած տղաները մինչև վերջ մերժում էին մեղադրանքը, դատավարություններն անցնում էին սուտ վկայությունների և փաստերի մեջ: Նախատեսվում էր բոլորին ` բացի անչափահաս Ռոյ Ռայթից, մահապատժի ենթարկել: Սակայն հինգ դատավարություն անցնելուց հետո պատիժը մեղմացրին. չորսին արդարացրին, մնացած հինգին դատապարտեցին 75 տարուց մինչև ցմահ ազատազրկման: Համարվում է ռասիզմի և դատական անարդարության օրինակ: Սքոթ Նիրինգ – 20-րդ դարի ամերիկացի գրող, տնտեսագետ, ուսուցիչ և քաղաքական ակտիվիստ: Եղել է ԱՄՆ-ի Կոմունիստական կուսակցության առաջնորդը: Իսրայել Ամփթեր – 20-րդ դարի մարքսիստ քաղաքական գործիչ. ԱՄՆ-ի Կոմունիստական կուսակցության համահիմնադիր.
10
ՎԻԿԱ ՄԱՐԿՈՍՅԱՆ 11-րդ դասարան Իրական պատմություն Թարգմանությունը՝ անգլերենից Հունվարյան մի ցուրտ առավոտ մի մարդ նստեց Վաշինգտոնի մետրոյի կայարաններից մեկում և սկսեց ջութակ նվագել: Քառասունհինգ րոպեի ընթացքում նա նվագեց վեց հատված Բախի ստեղծագործություններից: Բանուկ ժամ էր, և հաշվեցին, որ այդ ժամին 1100 մարդ է անցնում այդտեղով: Նրանցից շատերը աշխատանքի էին շտապում՝ աշխատանքի ճանապարհին էին: Երեք րոպե անց միջին տարիքի մի մարդ նկատեց նվագողին: Նա սկսեց դանդաղ քայլել, հետո մի քանի վայրկյան կանգնեց: Այնուհետև, հիշելով իր ծրագրերի մասին, շտապեց: Մեկ րոպե անց ջութակահարը իր առաջին դոլլորը վաստակեց: Կինը գցեց գումարը և առանց կանգ առնելու շարունակեց իր ճանապարհը: Մի քանի րոպե անց ինչ-որ մեկը հենվեց պատին նրան լսելու համար, բայց շուտով նայեց ժամացույցին և սկսեց կրկին քայլել: Պարզ է, որ նա ուշանում էր աշխատանքից: Նա, ով ամենաշատը ուշադրություն դարձրեց, երեք տարեկան մի տղա էր: Մայրը քաշեց նրա թևից, շտապեց, բայց երեխան կանգ առավ ջութակահարին նայելու համար: Վերջապես մայրը ուժեղ քաշեց նրան, և երեխան շարունակեց քայլել, ողջ ընթացքում գլուխը թեքելով: Այս գործողությունը կրկնվեց նաև ուրիշ երեխաների կողմից: Բոլոր ծնողները՝ առանց բացառության, ստիպեցին նրանց շարժվել: Նվագելու քառասունհինգ րոպեների ընթացքում, միայն 6 հոգի մի պահ կանգ առան նրան լսելու համար: Քսան հոգի գումար տվեցին, բայց շարունակեցին քայլել: Արդյունքում նա հավաքեց 32 դոլլար: Երբ նա վերջացրեց նվագելը, լռություն տիրեց, և ոչ ոք դա չնկատեց: Ոչ ոք չծափահարեց և ոչ ոք նրան չճանաչեց: Ոչ ոք չգիտեր, բայց նա ջութակահար Ջոշուա Բելլն էր՝ աշխարհի ամենատաղանդավոր երաժիշտներից մեկը: Նա նվագել էր ջութակի համար երբևէ գրված ամենաբարդ հատվածները, որոնք արժեին 3.5 միլիոն դոլլար: Մետրոյում նվագելուց երկու օր առաջ Ջոշուա Բելլը նվագել էր Բոսթոնի թատրոնում: Բոլոր տոմսերը՝հատը հարյուր դոլլոր, վաճառվել էին: Սա իրական պատմություն է: Այն կազմակերպված էր «Վաշինգտոն փոսթի» կողմից և մարդկանց զգայական ընկալման, ճաշակի մասին սոցիալական փորձի մի մասն էր կազմում: Եզրակացություն. ընդհանուր միջավայրում ոչ հարմար ժամի մենք գեղեցկությունը տեսնո՞ւմ ենք: Արդյո՞ք մենք կանգ ենք առնում այն գնահատելու համար: Մենք ճանաչո՞ւմ ենք տաղանդին անսպասելի համատեքստում: (համացանցից) *** Ես ու ընկերուհիս՝ Թամին, որոշել ենք նոր նախագիծ անել: Սրա նպատակը մեզ անծանոթ լեզուներով գրված ստեղծագործությունները թարգմանելն է: Մի փորձ կա (Թամին է թարգմանել): Ասում են՝ ստացված է: Որոշեցինք շարունակել շարքը ու այս անգամ անդրադարձանք Արգենտինացի ժամանակակից գրող Սիլշին (Սիլվիա Սպինազզոլա): Իսպաներենի իմացութունս հնարավորություն տվեց տեղեկանալու, որ ծնվել է 1958ին, Արգենտինայում ու ապրում է Բուենոս Այրեսում (նշենք, որ Սիլշի մասին տեղեկությունները միայն իսպաներենով են): Որոշեցինք 11
թարգմանել նրա «Պատերազմ» կամ “Guerra” ստեղծագործությանը: Նշենք, որ այս հեղինակը մեր ժամանակակիցն է: Սրանով մասնակցում ենք «Ճանաչենք մեր ժամանակակիցներին» նախագծին: Դե…. Ֆեյսբուքով փնտրեցինք, գտանք, համոզվեցինք, որ Սիլշին է ու իսպաներենախառը անգլերենով տեղեկացրինք մեր թարգմանության մասին: Ֆեյսբուքն ասում է՝ դեռ չի կարդացել նամակը: Պատասխանի դեպքում կտեղեկացնենք Ձեզ: Սա հիանալի հնարավորություն է շփվել այլազգի գորղի հետ ու դրան զուգահեռ օտար լեզուներ սովորել: Լա՜վ, կարդացեք թարգմանությունը Սիլշ . Պատերազմ Թարգմանությունը՝ իսպաներենից Ցատկ ` ուրվագիծ դեպի սահման և անզորություն: Հրետանառմբեր ժպիտներին հարազատների, ոռնոցներ մետաղյա, կիսաբաց բերաններից` թորում-կաթում է վախ, իշխանություն, պատճառներ: Շեղված ուժի խելագարություն. անձրևների ժամանակ՝ խաչ: Ու անցյալում է մնում մի կում մանկություն: Մնում է բարբարոսություն … ոչինչ ավելի: Լավ գործ (Վերլուծական ընթերցանություն. համացանցից) Թարգմանությունը՝ անգլերենից Դեննին կանգնած էր Մանհեթթն Կամուրջի վրա: Հանկարծ նա նկատեց դեռ վառվող ծխախոտի մնացորդը մայթին և շտապեց վերցնել այն: Մի քանի անգամ խորը ներս քաշելով ծխախոտի ծուխը, նա ծխի փոքր ամպեր բաց թողեց գարնանային մեղմ օդի մեջ: Մինչ նա վայելում էր ծխելը, մտածեց իր ներկայիս կարգավիճակի մասին: «Ի՞նչ օգուտ կա այս ամենից,հարցրեց նա ինքն իրեն,-ահա ես՝երիտասարդ մի մարդ, փնտրում եմ ցանկացած տեսակի աշխատանք, բայց հաջողության նշույլ անգամ չկա: Եվ ես անշուշտ հիմար չեմ: Ես ամեն ինչից լավ եմ: Ինչ աշխատանք ուզում է՝ լինի, կանեմ, բայց, միևնույն է, հաջողություն չկա: Ես պետք է ծխեմ ուրիշի նետած ծխախոտի մնացորդը: Աստված իմ: Ի՞նչ պիտի մարդ անի Ռոքֆելլերի գործընկերը դառնալու համար: Նրանք սկսում են քչից՝ այն, ինչ ինձ պետք է: Եվ ես համոզված եմ, որ նրանց, ինչպես և ինձ, չէր հետաքրքրում թե ինչ գործ կանեն:
12
Եվ այնուամենայնիվ իմ պատռված գրպանում միայն ութ դոլլար և հիսուն սենթ կա: Սատանան գիտի, թե այդ ութ ու կեսով ինչքան ժամանակ կկարողանամ ծայրը ծայրին հասցնել: Մի շաբա՞թ, կես ամի՞ս, մեկ ամի՞ս: Ի սեր Աստծո, որտեղի՞ց կարող եմ աշխատանք գտնել: Ի լրումն այս ամենի, սկսեց տեղատարափ անձրև գալ, իսկ կոշիկներս ծակ են: Ծա՞կ են… դրանք ծակեր են, որոնց շուրջը մի քիչ կոշիկ կա: Որտե՞ղ կարող եմ պատսպարվել անձրևից: Մի որոշ ժամանակով փոստստուն կգնամ»: Երբ նա փոստատուն հասավ, թրջվել էր մինչև ոսկորները: Նա կանգնած էր փոստատան գլխավոր սրահում, նայում էր մարդկանց, որոնք իրենց գործերով այս ու այն կողմ էին շտապում: Հետո վերցրեց մի նամակ, որը երևի ինչ-որ մեկը թողել էր փոստատան բազմաթիվ սեղաններից մեկի վրա: Նա կարդաց առաջին տողերը, հազիվ հասկանալով գրվածը: Հանկարծ, կարծես թե ինչ-որ բան դրդեց նրան: Նա մի անգամ էլ կարդաց և այս անգամ զարմանքի սուլոց արձակեց: Կարճ ժամանակ անց նա կրկին փողոց դուրս եկավ և նորից նայելով՝ սկսեց անգիր սովորել կարճ երկտողը։ «Սիրելի ընկեր,- գրված էր,- երեկ, մեկնելուց առաջ, ես որոշեցի ազատվել իմ հին հագուստներից: Ես հիմա Սան Ֆրանցիսկոյի ճանապարհին եմ, բայց հենց նոր հիշեցի մի սարսափելի բան: Մեկնելու նախորդ գիշերը ես հանդիպեցի միստր Բարբրիջին: Նա ինձ հազար դոլլար վճարեց, հին պարտքի դիմաց: Հազար դոլլարանոց թղթադրամը ես դրեցի կապույտ, մաշված կոստյումիս գրպանում, որն այդ պահին հագիս էր: Հետո մոռացա ու մյուս հին շորերի հետ այդ կոստյումը նույնպես վաճառեցի: Խնդրում եմ, անմիջապես գնա այն խանութը, որտեղ հին շորեր են վաճառում, գուցե և այն դեռ չի վաճառվել»: -Հազար դոլլար,- ոգևորված շշնջաց Դեննին : Գուցե այդ գումարն այն է, ինչ ինձ պետք էր: Սատանան տանի, ես պիտի ռիսկի դիմեմ իմ վերջին ութ դոլլարով: *** «Black and Son» (Բլեք և որդի) վերավաճառվող իրերի խանութը լի էր մարդկացով, երբ Դեննին ներս մտավ: Ծեր Բլեքը թևքերը քշտած՝ մաքրում էր դեմքի քրտինքը և հրահանգներ տալիս աշխատողներին, որոնք զբաղված էին հագուստները խանութով մեկ տանել-բերելով, շտապեց մոտենալ Դեննիին սպասարկելու համար: - Ինչո՞վ կարող եմ օգնել, սըր: - Թվիդից կարված ինչ-որ հագուստ ունե՞ք,- հարցրեց Դեննին ձևացնող անտարբերությամբ -Թվիդի՞ց, պարոն: Իհարկե, ամենավերջին մոդելները… Իմ վաճառողը կսպասարկի ձեզ: Ջոն, վազիր բեր թվիդից կոստյումը, որը մենք անցած օրը գնեցինք միստր Ռոքֆելլերից: -Լավ, կուզենայի մուգ կապույտ գույնի ինչ-որ բան: - Ես կարող եմ ձեզ այդպիսի բաճկոն բերել, միանգամայն բացառիկ,-բացականչեց միստր Բլեքը,- Լսիր Ջոն, թող այդ թվիդից բաճկոնը և գնա բեր այն մաշված կապույտը: Այն մեկը, որը մենք Գոուլդից էինք վերցրել: Դա ճիշտ ձեր չափով է: -Կապույտ, երկար բաճկոնը- ասաց վաճառող Ջոնը փոքր տղային,- Վազիր Ռալֆ, արագացրու: Բեր այն կապույտ, երկար բաճկոնը: Տղան շտապեց, և մի քանի վայրկյան անց Դեննին արդեն փորձում էր հագուստը, որը լայն կախված էր իր նեղ ուսերից: -Ճիշտ ձեզ համար է կարված, սըր,- հիացմունքով բացականչեց վաճառողը: Դեննին զգույշ ձեռքը տարավ գրպանը, սիրտը գրեթե կանգ առավ: Նա ստիպված էր կոկորդը մաքրել: Հետո հարցրեց գինը և առանց սակարկելու յոթ ու կես դոլլար վճարեց: Տասնհինգ րոպե անց նա նստած էր Կոլումբոս այգում` բաճկոնի մեծ փաթեթը ձեռքին: Նա հուզումնքը չէր կարողանում զսպել: Շտապ բացեց փաթեթը, հանեց մուգ կապույտ բաճկոնը, որի ներսի աջ գրպանում նա գտավ մի սև, կաշվե
13
դրամապանակ: Բացեց այն և դողացող ձեռքերով, սկսեց հաշվել գումարը: -Տասնմեկ հազար երեք հարյուր դոլլար,- մտմտաց նա,- Դեննի, ծերուկ, Լավ գործ արինք: ***
Երբ Միստր Բլեք ավագը փակեց խանութը, ժամը ինն անց էր: -Լավ, պարոն,- ասաց մենեջերը նրան բավարարված ժպիտով,- գերազանց առևտուր ունեցանք այսօր, այդպես չէ՞: Ազատվեցինք հին հոգուստի ամբողջ աղբից: Լավ վաճառք ենք անում այս հին կոստյումներով: - Շատ լավ,- ասաց միստր Բլեքը ժպտալով,- իսկ դու հաջողացրե՞լ ես նամակների նոր քանակ բերել: -Իհարկե, միստր Բլեք, հինգ հարյուր հատ: - Լավ: Ուրեմն վաղը առավոտյան իմ որդին «կկորցնի» դրանք փոստատներում, մետրոներում, հեռախոսի խցիկներում: Հանճարեղ գաղափար է, այդպես չէ՞: Միստր Բլեքը խանութում ինչ- որ բան էր փնտրում: -Ռալֆ, բեր իմ բաճկոնը: -Ձեր բաճկո՞նը, սրը… - Այո, կապույտ բաճկոնս, կախել էի աթոռի վրա: - Օ՜հ դա՞,- կմկմաց տղան,- սըր, այդ մեկը վաճառվել է այսօր կեսօրին:
ԹԱՄԱՐԱ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ 11-րդ դասարան Իոհան Վոլֆգանգ Գյոթե. Լերանց շարքերը Թարգմանությունը՝ գերմաներենից Ինձ վերապահելով մի շարք իրավունքներ, հաշվի չառնելով թարգմանության գրեթե ոչ մի պահանջ, միախառնելով իմացածս լեզուների տված բոլոր հնարավորությունները, բացարձակ չտիրապետելով գերմաներենին, համոզված լինելով, որ անմահ Գյոթեի հետ միևնույն է ոչինչ չի պատահի՝ թարգմանել եմ նրա «Լերանց շարքերը…»: Քո առաջ լեռներն են` մթին ու լուռ, Գագաթներն ամեն հանդարտ ու տխուր: Ու գեթ չես լսի դու ձայնը քամու, Քանզի անտառում`երգը թռչունի Փարվել է ճամփին, Ու մշուշում է շունչը կենդանու: Մոտ է հրաժեշտը, կքնես և դու: 14
Գաղափարը պարզ էր, բայց՝ հեղափոխական Թարգմանությունը՝ անգլերենից (հրապարակախոսական)
Ծեր լինելն այն է, երբ դու գիտես բոլոր պատասխանները, բայց ոչ ոք հարց չի տալիս : Անանուն Մահանալուց վեց ամիս առաջ տատիկս տեղափոխվեց ծերանոց:Ես այցելեցի նրան, երբ Բրիտանիայում էի:Նա նստած էր հյուրասենյակում,տասնհինգ այլ բնակիչների հետ՝ հիմնականում կանայք,կեսը քնած: Սենյակը մաքուր էր ու տաք,իսկ խնամակալները՝ բարեհամբույր ու հաճելի: Հեռուստատեսությամբ ‘«The Weakest Link»’ -ն էր (ուղեղները թարմ պահելու համար, ինչպես ասաց աշխատակիցներից մեկը) , և միայն շնչառության, խռռոցի ու աղիքների մարսողության ձայներ էին լսվում: Մարդիկ տեղաշարժվում էին միայն այն ժամանակ,երբ զուգարանի անհրաժեշտություն էր լինում: Տեսարանը ճնշող էր: Տատիկս խոսում էր, պատմում թե ինչքան է կարոտել,կուզեր թոռներին տեսնել (զարմուհիներիս՝ 7 և 5 տարեկան), բայց ես քրոջիցս գիտեի, որ տանել չէին կարողանում այդ վայրը այցելելը, ու եթե մինչև վերջ անկեղծ լինեմ, ինձ համար նույնպես դժվար էր այդտեղ գտնվել: Ես էլ էի անհամբեր սպասում, թե երբ եմ այդտեղից դուրս գալու։ Այնուամենայնիվ, ինձ հետաքրքրեց լրագրի այն հոդվածը, որը Ֆրանսիայում ծերանոցների նոր նախագծի մասին էր: Գաղափարը պարզ էր, բայց հեղափոխական՝ . համատեղել ծերանոցն ու մակապարտեզը նույն շենքում: Տարեցներն ու երեխաները պետք է նախաճաշեին միասին, ապա զբաղվեին համատեղ որոշ գործողություններով՝ երաժշտություն լսել, նկարել, զբոսնել, պարտիզպանություն անել, խնամել տնային կենդանիներին, որոնց խնամակալությունը վերցնելը խրախուսվում էր ծերանոցում: Կեսօրին բնակիչները զվարճանում էին, երեխաների համար կարդում կամ պատմում պատմություններ: Հոգնած ժամանակ նրանց նստեցնում ծնկներին: Ու եթե երեխան վատ է զգում կամ հոգնած է, ապահով գիրկ որտեղ կարելի է հանգստանալ: Կազմակերպվում են նաև ժամանցային ճամփորդություններ և ծննդյան հանդեսներ: Շահագրգիռ երկու կողմերի համար էլ օգտակարությունը հսկայական է : Երեխաները երջանիկ են, քանի որ նրանց կհատկացվի ավելի շատ անհատական վերաբերմունք,ուշադրություն, իսկ մյուս կողմից ինչ-որ մեկը կանցկացնի ժամանակ տարեցների հետ:Բացի այդ երեխաները կիմանան, որ տարեցները, ամեն դեպքում, տարօրինակ կամ սարսափեցնող չեն: Եվ իհարկե կտեսնեն հիվանդություն,մահ ու կընդունեն դա: Բնակիչները կլինեն ուրախ, քանի որ իրենց կզգան օգտակար ու անհրաժեշտ:Նրանք կդառնան շատ ավելի ակտիվ ու հետաքրքրված կենսախինդ, երբ շրջապատված կլինեն երեխաներով և սրանք իրենց հայտնությամբ ավելի հետաքրքրություն բերեն։ Աշխատակազմն էլ երջանիկ կլինի , քանի որ կտեսնի նրանց ֆիզիկական,հոգեբանական վիճակի բարելավումը , և կունենա օգնականների «բանակ»՝ ի դեմս երեխաներին: Մեր օրերում ավելի ու ավելի է թուլանում կապը տարեցների ու երիտասարդների միջև: Կան բազմաթիվ պատճառներ՝ մեծ ընտանիքի ավանդույթից hրաժարումը , աշխատող ծնողներ,որոնք 15
չունեն ժամանակ իրենց ծերացող բարեկամների համար:,հայրական տնից տեղափոխված ընտանիքներն ու փոքր բնակարանները, ուր չկան սենյակներ նրանց տատիկների ու պապիկների համար: Բայց արդյունքը նույնն է.մեծ թվով երեխաներ մեծանում են առանց տատիկի ու պապիկի և տարեցներ , ովքեր չեն շփվում երեխաների հետ: Շատ տարեցներ իրենց զգում են մենակ ու անպետք ու ավելի շատ ընտանիքների՝ երեխաներ, որ անհուսորեն աջակցություն են փնտրում`ունենում են ուշադրության պակաս: Սա բավականին լուրջ խնդիր է շատ հասարակություանների համար: Ահա թե ինչու մի շարք միջսերնդային ծրագրեր, որ նախատեսում են համախմբել տարեցներին ու երիտասարդներին, ճանաչում և ժողովրդականություն են գտնում ամբողջ աշխարհում՝ հովանավորվելով ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի ու այլ տեղական ու միջազգային կազմակերպությունների կողմից: Կան հաջող նախաձերնությունների օրինակներ ամբողջ աշխարհում: Ակնհայտ օրինակներից մեկը՝Օգտագործելն է երիտասարդներին՝ տարեցներին ՏՏ հմտությունները սովորեցնելում։ Մի ուրիշ օրինակ է օգտագործելը տարեցներին, ՝ որպես կամավոր օգնականներ դպրոցներում, ովքեր ասենք կարդալու համար հատուկ ուշադրություն կհատկացնեն կարիք ունեցող երեխաներին։ Կաջակցեն նրանց: Կան նախագծեր, ըստ որոնց տարեցները ներգրավվում են, օրինակ, երեխային խնամելու խնդիր ունեցող ընտանիքներում, որ ժամանակ անցկացնելով երեխաների հետ հոգնած մորը մի պահ հանգստանալու հնարավորություն տան: Կամ «Որդեգրում ենք տատիկ կամ պապիկ» ծրագիրը, որի դեպքում երեխաները գրում են նամակներ կամ այցելում իրենց մոտակա միայնակ տարեցներին: Կան նույնիսկ հատուկ արձակուրդային կազմակերպություններ, որոնք մասնագիտանում են տարեցների և երիտասարդների հանգիստը համատեղելու մեջ: Մեկ այլ հաջողված ծրագրի համաձայն Լոնդոնում երիտասարդ կամավորները խնամում են տեսողությունը կորցրած տարեցների:Նրանք օգնում են պրակտիկ գործերում՝ գրում են նամակներ, բանկային անդորագրերն են կարդում, նաև օգնում են լողանալ գնումներ կատարել, իսկ տարեցները կարող են փոխանցել իրենց գիտելիքներն ու փորձը երիտասարդներին:Օրինակ, մի պաշտոնաթող դատավոր կարող է զույգ կազմել ,իրավագիտություն ուսումնասիրել երիտասարդի հետ, ով ցանկանում է ավելի լավ յուրացնել օրենքը: Այդպես կզարգանա նաև կայուն ընկերություն: Բայց միշտ չէ, որ անհատները շահագրգռված են գնալու նման գործունեության: Սակայան այդ դեպքերում Հասարակության օգուտները նույնպես հսկայական են: Եթե այսօր տարեցները կարողանան հասկանալ ու ընդունել երիտասարդներին ու նաև հակառակը, ներհամայնքային բախումները զգալիորեն կնվազեն:Մի երկրում, որտեղ տարեցների թիվը գնալով աճում է, մենք հնարավորինս շատ ըմբռնողության ու հանդուրժողականություան կարիքն ունենք: Արևմտյան ժամանակակից հասարակական կազմակերպությունը խմբերում մեկուսացված մարդիկ ունի, և հիմա մենք պետք է վերահայտնագործենք, թե ինչ է նշանակում իրական շփումը։ Եվ մենք կարող ենք մի սերնդի ուժը օգտագործել մյուսին օգնելու համար։ Մենք պետք է օգտագործենք առկա ռեսուրսները սերունդներին օգնելու համար: Միգուցե այդ դեպքում ծերանալը այդքան ճնշող չի լինի: (համացանցից)
16
Ա Ռ Ա Կ
Ա Ն
Ի
Ժամանակակից առակները թարգմանում են 10-րդ դասարանցիները Թարգմանությունը՝ ռուսերենից ՆԱՐԵԿ ՍԱՀԱԿՅԱՆ Հարսանյաց հրավեր Մի երիտասարդ չափազանց հպարտ էր, որ ունի շատ ընկերներ: Երբ նա հանդիպեց իր սիրուն և որոշեց ամուսնանալ, հարսանիքի պատր աստությունը հայրն էր տեսնում։ Ամեն ինչից բացի հայրը հարսանիքի հրավերներ էր ուղարկում: Եկավ հարսանիքի օրը, բայց փեսայի ընկե րներից ոչ մեկը չեկավ: Տղան զայրացավ և հարցրեց հորը. -Ինչո՞ւ դու չես հրավիրել իմ ընկերներին: Հայրը պատասխանեց. Ես հրավիրել եմ: Բայց նամակի մեջ հարվիրատոմս չեմ դրել, այլ օգնություն խնդրելու մասին գրությո ւն:
Նա կարծեց, թե ես իրական եմ Մի ընտանիք գնաց ռեստորան՝ ճաշելու: Մատուցողը մեծահասակներից ընդունեց պատվերը, ապա դիմեց յոթնամյա տղային: - Դո՞ւք ինչ եք պատվիրում: Տղան անհամարձակորեն նայեց մեծահասակներին և ասաց. -Ես հոթ-դոգ կցանկանայի: Մատուղոցը չէր հասցրել գրառել պատվերը, երբ մայրը միջամտեց. -Ի՞նչ հոթ-դոգ: Նրան բերեք բիֆշտեքս կարտոֆիլի պյուրեով և գազար: Մատուցողը անտեսեց մոր խոսքը: -Դուք հոթ-դոգը ցանկանում եք մանանեխո՞վ, թե կետչուպով,հարցրեց տղային: -Կետչուպով: -Մի րոպեից կբերեմ,ասաց մատուցողը և գնաց խոհանոց: Սեղանի շուրջ լռություն էր: Վերջա պես տղան նայեց ներկաներին և ասաց. -Գիտե՞ք ինչ, նա կարծեց, թե ես իսկական եմ: ՄԵՐԻ ԹԵԼՈՒՆՑ Ինչի՞ց գլխի ընկար 17
Մի քամոտ օր պարաշյուտիստը թռավ ինքնաթիռից. քամու ուժեղ հոսանքը նրան քշեց վայրէջքի նախատեսված վայրից շատ մղոններ հեռու: Նրա պարաշյուտը հյուսվեց ծառի ճյուղերին և նա ստիպված մի քանի ժամ կախված մնաց Աստծո կողմից մոռացված այդ տեղում՝ անընդհատ աղոթելով օգնության համար: Վերջապես մի անցորդ երևաց: -Ինչպե՞ս ես դու հայտնվել ծառի վրա,- հարցրեց նա: Պարաշյուտիստը բացատրեց եղելությունը, հետո հետաքրքրվեց, թե որտեղ է ինքը գտնվում: -Ծառի վրա,- հետևեց պատասխանը: -Հեյ, դու, հավանաբար հոգևորակա՞ն ես: Անծանոթը խիստ զարմացավ: -Ճիշտ է, իսկ ինչի՞ց գլխի ընկար: -Նրանից, որ ինչ դու ասում ես մի կողմից ճիշտ է, իսկ մյուս կողմից`բոլորովին անօգուտ: Կին լինելը Մի կին բողոքում էր Ուսուցչին իր ճակատագրից: -Դու ինքդ ես դրա համար պատասխանատու.-ասաց ուսուցիչը: -Բայց մի՞թե ես պատասխանատու եմ նրա համար, որ կին եմ ծնվել: -Կին լինելը ճակատագիր չէ: Դա քո առաքելությունն է: Իսկ քո ճակատագիրը կախված է նրանից, թե ինչպես դա կօգտագործես: Ինձ ոչ ոք չի սիրում Փողոցում կանգնած էր մի կին, ով լաց էր լինում: Այդ միջոցին եկավ մի տղա: Նա վատ զգաց կնոջ համար, և գնալով կնոջ մոտ հարցրեց: -Մորաքույր, ինչու ես լաց լինում: Կինը միայն թափահարեց: -Տղա՛, դու ինձ չես հասկանա: Տղան նորից հարցրեց. -Մորաքույր, ինչու ես լաց լինում: Կինը ավելի շատ հուզվեց արցունքների միջից ասաց. -Օ, տղա, ոչ ոք ինձ չի սիրում, ես ոչ ոքի պետք չեմ… Տղան նայեց նրան և հարցրեց. -Մորաքույր, իսկ դու բոլորին հարցրել ես: Մուրացկանը գրասենյակի շեմին Մի օր մի մուրացկան կանգնեց հարուստ ընկերության գրասենյակի շեմին և սկսեց ողորմություն խնդրել: Ընկերության տնօրենը զանգեց քարտուղարին և ասաց. -Տեսնում եք այս դժբախտ աղքատին, դուք միայն նայեք. նրա ոտքի մատները դուրս են եկել կոշիկներից, նրա տաբատը խիստ մաշված է, իսկ նրա վերարկուն վերածված է ցնցոտիի: Ես 18
համոզված եմ, որ աղքատը սափրված չէ, լոգանք չի ընդունել և մի քանի օր հաց չի կերել: Իմ սիրտը չի կարող տանել այդպիսի սարսափելի տեսարան: Դրա համար, խնդրում եմ ձեզ, անհապաղ հեռացրեք այդ մուրացկանին իմ աչքից:
Ժամանակ` երջանկության համար Մի տիկին ճաշում էր իր ընկերոջ հետ: Հարևան սեղանին շատ հարբած և դրանից գրգռված մի մարդ համառորեն փորձում էր զրույցի բռնվել նրանց հետ: Վերջապես կորցնելով համբերությունը՝ տիկինը խնդրեց նրան հանգստանալ: -Ինչո՞ւ պիտի, -շփոթվեց նա:-Ես խոսում եմ սիրո մասին այնպես, ինչպես ոչ մի սթափ չի խոսում: Զվարճալի է, ես փորձում եմ շփվել անծանոթների հետ… Այդտեղ ինչ վատ բան կա, ինչն է սխալ: -Հիմա ժամանակը չէ,- փորձում էր հանգստացնել նրան կինը: -Այսինքն, դուք ուզում եք ասել, որ երջանկության ցույցի համար պետք է հատուկ ժամանա՞կ սահմանել: Եվ այդ արտահայտությունից հետո հրավիրեցին հարբածին իրենց սեղանի շուրջը:
ՌԱՖԱՅԵԼ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ Նրբերանգ Բարձրահարկ շենքի կտուրին մի աղջիկ էր կանգնած: Իմանալով ամուսնու դավաճանության մասին՝ նա ցանկանում էր հրաժեշտ տալ կյանքին: Որոշ ժամանակ չհամարձակվելով՝ նա, այնուամենայնիվ, մի քայլ առաջ է գալիս: Աղջիկն արագ ներքև էր ընկնում և մահվան հանդեպ վախը լցվեց նրա հոգին: Բայց այդտեղ նա զգաց, որ գտնվում է ինչ- որ մեկի գրկում: Բացելով աչքերը՝ տեսավ մի հրեշտակի, որը պահել էր իրեն ձեռքերում: -Ինչո՞ւ ինձ չթողեցիր՝ ընկնեմ –զայրացած հարցրեց նա: -Ես կթողնեմ քեզ, եթե դու համաձայնվես մահանալ, հասկանալով, որ երկրում քո մասին ոչ մի հիշատակ չի մնա, ոչ մի բան: -Ինչպե՞ս թե զարմացած հարցրեց աղջիկը: -Դու երեխաներ չունես, որոնք կհիշեն քեզ, քո մայրն արդեն մեծ է և շուտով կմահանա: Իսկ մնացածը… նրանք երկար չեն հիշի քեզ: -Իսկ իմ ամուսի՞նը Նա իրեն կմեղադրի իմ մահվան համար: Եթե նրան ամբողջ կյանքում հետևի խղճի խայթը, նա իմ մասին կհիշի: -Այդպիսի բան չի լինի, նա չի սիրում քեզ, ուրիշի հետ է լավ լավ զգում իրեն: Եվ նա իրեն երկար չի մեղադրի։ Շուտով նա կմոռանա քեզ: -Լավ, ես հավատում եմ քեզ: Բայց ես իրեր ունեմ, նկարներ: -Քո բնակարանը մի տարուց կայրվի: Եվ քո բոլոր իրերը կդառնան մոխիր: 19
-Բայց իմ ընկերներն ունեն իմ նկարները: -Դու ընկերներ չունես,-բավականին սառը ասաց հրեշտակը: -Դե ծանոթների մոտ…Ես, օրինակ, կամ ընդհանուր դպրոցական նկարներում: Հանկարծ հրեշտակը սկսեց արձակել ձեռքերը: -Դու ինձ բաց ես թողնում, որովհետև ես ապացուցեցի՞ քեզ, որ իմ մասին կմնան հիշողություններ,հեգնանքով հարցրեց աղջիկը: -Ոչ: Պարզապես դու այնպես ես կառչում չոփից, այնպես ես ինձ համոզում, որ ես քեզ թողնեմ մահանալ, այն ժամանակ, երբ ուրիշները կախվում են աննշան հնարավորություններից, որ ապրեն: Ես չեմ ուզում քեզ վրա ծախսել այս պահերը, քանի որ կարող եմ այդ ժամանակ օգնել ուրիշ մարդկանց: Ես ուզում եմ մարդկանց տալ ապրելու շանս, ոչ թե մեռնելու:
Ցնցող կոստյումը Մի մարդ գնաց դերձակի մոտ, որպեսզի կոստյում պատվիրի: Երբ պատվերը պատրաստ էր, տղամարդը մոտեցավ հայելուն՝ ստուգելու, թե ինչպես է հագուստն իր վրա նստում: Առաջին իսկ վայրկյանից նա նկատեց, որ պիջակի աջ թևքը չափազանց կարճ է, և դաստակը երևում է: —Թևքը չափազանց կարճ է: Չէի՞ք կարող երկարացնել: —Թևքը կարճ չէ, —պատասխանեց դերձակը: —Այդ ձեր ձեռքն է չափազանց երկար: Այն մի փոքր ձգեք և ինքներդ կտեսնեք, որ թևքն իդեալական է: Տղամարդը մի փոքր վեր քաշեց ձեռքը, և թևքը թաքցրեց դաստակը: Բայց այդ շարժումն անհարմարություն առաջացրեց պիջակի վերին հատվածում: —Այժմ օձիքն իր տեղում չէ, —բողոքեց նա: —Օձիքի հետ ամեն ինչ կարգին է, —պնդեց դերձակը: —Այդ ձեր պարանոցն է փոքր-ինչ ցածր: Քաշեք վեր մի փոքր, և պիջակը կնստի, ինչպես պետք է: Հաճախորդը քաշեց պարանոցը, ինչքան կարող էր և համոզվեց, որ օձիքը այնպես է, ինչպես պետք է: Սակայն հայտնվեց երրորդ խնդիրը. պիջակի տակը փոթ ընկավ: -Հիմա հետևս է բացվել, —դժգոհեց տղամարդը: -Դա հեշտ է ուղղել,- պատասխանեց դերձակը: -Պարզապես ձգեք մկանները և պիջակն այն կթաքցնի: Վերջապես, տղամարդը կատարեց բոլոր կարգադրությունները, ինչից հետո նրա մարմինը հայտնվեց շատ անհարմար դիրքում: Բայց դերձակը հավաստիացրեց, որ խնդիրը հենց հաճախորդի մեջ է, ոչ թե կոստյումի: Այսպիսով՝ տղամարդը վճարեց աշխատանքի համար և դուրս եկավ փողոց ամենաանհարմար դիրքում՝ փորձելով պահպանել կոստյումի բոլոր մասերն իրենց տեղերում: Ճանապարհին նրան ընդառաջ երկու կին գալիս: Կողքով անցնելիս մի կինը շրջվեց դեպի ընկերուհին և նկատեց. -Խեղճ տղամարդ, ինչպես է խեղել նրան հիվանդությունը: -Իսկապես,-համաձայնեց մյուսը: -Բայց կոստյումը ցնցող է: Սովորե՞լ, թե սովորեցնել Մի մարդ, 47 տարի աշխատելով որպես թղթակից և գրական խմբագիր, մի օր զանգահարեց կրթության տարածքային հանձնաժողով և պատմելով թերթի բիզնեսում իր երկարամյա փորձի 20
մասին՝ ասաց, որ կցանկանար մասնակցել անգրագիտության վերացմանն ուղղված տեղային ծրագրին: Հետևեց երկար դադար: Հետո հեռախոսալարի մյուս կողմից ինչ-որ մեկը հարցրեց. -Հիանալի է: Ասացե՛ք, դուք կուզեիք սովորե՞լ, թե սովորեցնել:
ԱՆՆԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆ Երկու ընկերները Մի անգամ երկու ընկեր վիճեցին, և մեկը մյուսին ապտակեց: Մյուսը, զգալով ցավը, բայց ոչինչ չասելով, գրեց ավազի վրա: -«Այսօր իմ ամենալավ ընկերը ինձ ապտակեց»: Նրանք շարունակեցին քայլել, և գտան օազիս, որի աղբյուրի մեջ որոշեցին լողալ: Այն ընկերը, ով ապտակ էր ստացել խեղդվում էր, բայց ընկերը փրկեց նրան: Երբ նա ուշքի եկավ, քարին գրեց « Այսօր իմ ամենալավ ընկերը իմ կյանքը փրկեց» Այն ընկերը, ով ապտակել էր, հարցրեց. - Երբ ես քեզ նեղացրի, դու գրեցիր ավազին, իսկ երբ փրկեցի, գրեցիր քարին: Ինչո՞ւ: Ընկերը պատասխանեց. - Երբ ինչ-որ մեկը մեզ նեղացնում է, պետք է գրենք ավազին, որպեսզի քամին կարողանա ջնջել դա: Բայց երբ ինչ-որ մեկը անում է լավ բան, պետք է փորագրենք քարին, որպեսզի ոչ մի քամի չկարողանա ջնջել դա: Ամենաթանկարժեք բանը Մի մարդ փոքր ժամանակ շատ ընկերական էր հարևան ծերուկի հետ: Բայց ժամանակ անցավ, հայտնվեցին քոլեջը և հետաքրքրությունները, իսկ հետո՝ աշխատանքը և անձնական կյանքը: Ամեն րոպե երիտասարդ տղամարդը զբաղված էր և ժամանակ չուներ մտածելու անցյալի մասին, նույնիսկ այցելելու հարազատներին: Մի անգամ նա իմացավ, որ հարևանը մահացել է և հանկարծ հիշեց` ծերուկը շատ բաներ է սովորեցրել իրեն՝ փորձելով փոխարինել իր մահացած հորը: Իր մեղքն զգալով՝ եկավ թաղմանը: Երեկոյան`թաղումից հետո, տղամարդը մտավ հանգուցյալի դատարկված տունը: Ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես շատ տարիներ առաջ: Միայն այն փոքրիկ, ոսկեգույն տուփը, որը ծերուկի խոսքերով ամենաթանկարժեք իրն էր, անհետացել էր սեղանի վրայից: Մտածելով, որ դա վերցրել է մի քանի հարազտներց ինչ-որ մեկը, տղամարդը լքեց տունը: Սակայն եկու շաբաթ անց մի ծանրոց ստացավ: Տեսնելով վրան հարևանի անունը՝ տղամարդը սարսռաց. բացեց փաթեթը: Դրա մեջ հենց այն ոսկեգույն տուփն էր: Այնտեղ գրպանի ոսկեգույն ժամացույցն էր`վրան փորագրված. «Շնորհակալ եմ այն ժամանակի համար, որ անցկացրիր ինձ հետ»։ Եվ նա հասկացավ, որ ծերուկի համար ամենաթանկը այն ժամանակն էր, որ անցկացրել էր իր փոքրիկ ընկերոջ հետ: Այդ օրվանից տղամարդը սկսեց ավելի շատ ժամանակ հատկացնել կնոջը և որդուն:
21
ԴԱՎԻԹ ԿԻՐԱԿՈՍՅԱՆ Հրաշագործը ամբողջ աշխարհում խաղաղություն է ստեղծում Մի անգամ Երկրի խաղաղասեր բնակիչները խնդրեցին մի շատ հզոր հրաշագործի դադարեցնել մոլորակի բոլոր պատերազմներն ու արյունահեղությունները: -Դա շատ հեշտ է, ասաց նա, -ես կոչնչացնեմ Երկրի բոլոր զենքերը, և ոչ ոք այլևս չի կարողանա պատերազմել: -Հիանալի է, -բացականչեցին մարդիկ: Կախարդական փայտիկի մի շարժում, և գործը արված է: Երեք օր երկրագնդի վրա խաղաղություն էր տիրում, մինչդեռ այն մարդիկ, ովքեր պատերազմելու հակում ունեին, փնտրում էին և չէին գտնում իրենց զենքերը: Հասկանալով, որ ընդմիշտ կորցրել են դրանք, նրանք մատղաշ ծառերից նիզակներ պատրաստեցին և վերսկսեցին իրենց պատեզամները: Երբ այդ տխուր լուրը հասավ հրաշագործին, նա ասաց. -Մի անհանգստացեք, ես կոչնչացնեմ բոլոր մատղաշ ծառերը, և այդ կռվարարները այլև չեն կարողանա կռվել: Մի քանի օր ապարդյուն փնտրտուքից հետո ռազմատենչ մարդիկ սկսեցին կոտրել հսկա ծառերը, դրանցից մականներ պատրաստել, և կրկին վերսկսեցին արյունահեղությունը: Հրաշագործը ոչնչացրեց բոլոր մեծ ծառերը: Մարդիկ դանակներ և թրեր պատրաստեցին մետաղից: Նա ոչնչացրեց երկրագնդի ամբողջ մետաղը: Մարդիկ պարսատիկներ պատրաստեցին և սկսեցին իրար վրա քարեր նետել: Հրաշագործը ստիպված էր ոչնչացնել նաև քարերը: Եվ ահա, տագնապեցին անգամ խաղաղասերները. Չէ՞ որ անհայտացան ծառերը, քարերը, մետաղները: Ինչե՞ս ապրել, ի՞նչ ուտել: Շուտով ընդհանրապես որևէ կենդանություն չի լինի, մարդիկ կմահանան անգամ չպատերազմելով: Հրաշագործը շփոթված էր. -Չգիտեմ, թե ի՞նչ պետք է հիմա անեմ: Ես կոչնչացնեի ամբողջ մարդկությունը, սակայն, դա դեռ իմ ուժերից վեր է: Խաղաղասերները տխրեցին` չիմանալով, թե ինչ անեն: Եվ ահա, հրաշագործին մի խելացի երեխա դիմեց. -Ես գիտեմ, թե դու ինչ պետք է անես: Թող մարդիկ զգան, թե ինչպես են ուրիշները ընկալում իրենց արարքները: Եթե մեկը ուրիշին ցավ է պատճառում, թող ինքն էլ նման ցավ զգա, իսկ եթե՝ ուրախություն, ապա ինքն էլ ուրախանա: Այդ դեպքում, հնարավոր է, որ ոչ ոք ուրիշին ցավ չպատճառի, քանի որ ինքն էլ նույն բանը կզգա և կդադարի: Բոլորը զգացին երեխայի խոսքերի վեհությունը, իսկ հրաշագործը ի կատար ածեց նրա գաղափարը: Նա վերադարձրեց բոլոր ծառերը, մետաղները, քարերը և անգամ զենքերը, որոնք մարդիկ վերափոխեցին աշխատանքային գործիքների: Այդ օրվանից ամբողջ երկրագնդի վրա ոչ ոք իր հարևանին ցավ չէր պատճառում, քանի որ ինքը ցավ էր զգում: Ընդհակառակը, մարդիկ սկսեցին օգնել իրար, քանի որ նրանց դուր էր գալիս այն ուրախության զգացումը, որը իրենք այդ դեպքում զգում էին: Եվ սկսեցին ապրել ուրախության և ներդաշնակության մեջ: Մեծ տղան՝ գնացքում
22
Տարեց տղամարդը մի մեծ տղայի հետ մտավ գնացքի վագոն, և զբաղեցրին իրենց տեղերը: Երիտասարդ տղան նստեց պատուհանի մոտ: Հենց որ գնացքը շարժվեց, նա ձեռքը պատուհանից դուրս հանեց և հիացած բացականչեց. -Հայրի՛կ, տե՛ս, բոլոր ծառերը հետ են գնում: Տարեց մարդը ժպտաց: Երիտասարդ տղայի կողքին մի ամուսնացած զույգ էր նստած: Նրանք մի փոքր զարմացած էին, թե ինչպես է այս մեծ տղան իրեն փոքրի նման պահում: Հանկարծ երիտասարդը նորից հիացած բացականչեց. -Հայրի՛կ, տեսնում ես` լիճ ու կենդանիներ… Ամպերը գնացքի հետ միասին են գնում: Զույգը շփոթված հետևում էր երիտասարդի տարօրինակ պահվածքին, որը կարծես հոր համար զարմանալի չէր: Անձրև էր գալիս և կաթիլները ընկան տղայի ձեռքին: Նա կրկին ուրախությամբ լցվեց և փակեց աչքերը: Այնուհետև բացականչեց. -Հայրի՛կ, անձրև է գալիս, ջուրը դիպչում է ինձ: Տեսնո՞ւմ ես, հայրիկ: Չզսպելով այլևս իրենց, հարևան զույգը հարցրեց տարեց մարդուն. -Ինչո՞ւ ձեր որդուն չեք տանում որևէ կլինիկա՝ կոնսուլտացիայի: Տարեց մարդը պատասխանեց. -Մենք հենց նոր կլինիկայից ենք դուրս գրվել: Իմ որդին այսօր առաջին անգամ տեսողություն է ձեռք բերել: Գործարարը և ձկնորսը Օրերից մի օր մի գործարար կանգնած էր գետափին և հետևում էր, թե ինչպես մի ձկնորս իր խղճուկ նավակում նստած, բռնեց մի մեծ ձուկ: Գործարարը շնորհավորեց ձկնորսին հաջողության առթիվ և հարցրեց, թե որքան ժամանակ է հարկավոր նման ձուկ որսալու համար: - Ամենաշատը մի քանի ժամ, - պատասխանեց ձկնորսը: - Իսկ ինչո՞ւ ավելի երկար ժամանակ ծովում չմնացիր, որ ավելի շատ ձուկ որսայիր: - Մեկ ձուկը բավական է, որպեսզի իմ ընտանիքը ապրի վաղվա օրը, - պատասխանեց ձկնորսը: - Իսկ ինչպե՞ս ես անցկացնում օրվա մնացած ժամանակը, – չէր դադարում իր հարցուփորձը գործարարը: - Քնում եմ մինչև ճաշը, այնուհետև մի երկու ժամ ձուկ եմ որսում, հետո խաղում եմ երեխաներիս հետ: Այդ ամենից հետո կնոջս հետ մեզ համար հետճաշյա հանգիստ ենք կազմակերպում, գնում եմ գյուղով զբոսնելու, իսկ երեկոյան ընկերներիս հետ գինի եմ խմում և կիթառ նվագում: Ինչպես տեսնում ես, վայելում եմ կյանքս, - բացատրեց ձկնորսը: - Ես Հարվարդի շրջանավարտ եմ , - ասաց գործարարը ,- ես կօգնեմ քեզ, դու ամեն բան սխալ ես անում. դու պետք է ամբողջ օրը ձուկ որսաս, ապա գնես ավելի մեծ նավակ: - Իսկ հետո ի՞նչ, - հարցրեց ձկնորսը: - Հետո դու կկարողանաս ավելի շատ ձուկ որսալ և ձեռք կբերես մի քանի նավակ, նույնիսկ նավ և մի գեղեցիկ օր, անգամ նավատորմ կունենաս: - Իսկ հետո՞: -Հետո դու այլևս չես վաճառի ձուկդ միջնորդին, այլ ինքդ կհանձնես գործարան և, եկամուտդ ավելացնելով՝ կբացես քո գործարանը: - Իսկ հետո՞: - Հետո դու կհեռանաս այս խուլ գյուղից և կտեղափոխվես մի մեծ քաղաք և, միգուցե, մի օր դու կկարողանաս բացել մի հսկայական գրասենյակ և տնօրեն լինել: - Իսկ որքա՞ն ժամանակ է այդ ամենի համար հարկավոր: 23
- 15-20 տարի: - Իսկ ի՞նչ կլինի հետո: - Իսկ հետո,- ծիծաղելով պատասխանեց գործարարը,- կլինի ամենահաճելին. դու կկարողանաս վաճառել քո ընկերությունը մի քանի միլիոնով և հարստանալ: - Իսկ հետո՞: - Հետո դու կարող ես թողնել աշխատանքը , տեղափոխվել մի փոքրիկ գյուղ, քնել մինչև ճաշը, այնուհետև մի երկու ժամ ձուկ որսալ, հետո խաղալ երեխաներիդ հետ: Այդ ամենից հետո կնոջդ հետ հետճաշյա հանգիստ կազմակերպել, գնալ գյուղ՝ զբոսնելու, իսկ երեկոյան ընկերներիդ հետ գինի խմել և կիթառ նվագել...
ԱՆՋՈՒՐ ՄԵՐԻ 9-րդ դասարան Հետաքրքիր կտակներ թարգմանված ռուսերենից Ամենակարճ կտակը թողել է Լոնդոնում ապրող մի բանկիր. «Ես ամբողջովին սնանկացած եմ»։ Ամենանեղացնող կտակը թողել է մի միջնադարյան ֆերմեր, նա իր կնոջը կտակել է 100 դոլար և ասել է՝ եթե իր կինը ամուսնանա մեկի հետ նա այդ մարդուն կտակում է ևս 100 դոլար, քանի որ դա նրան պետք կգա: Ամեանդժվար կտակը թողել է մի ֆիզիկ, որը այնպիսի տերմիններ է օգտագործել, որ պետք է եկել հատուկ մասնագետներ կանչել, որպեսզի նրանք թարգմանեն: Ամենամեծ կանխիկ գումարը, որը կտակել է որևիցե մեկը, եղել է Հենրի Ֆորդը, որը կտակել է 500 միլիոն դոլար 4000 ուսումնական և բարեգործական հաստատություններին: Շատ ծխող Սամուել Բրատտը օգտագործել է իր վերջին ցանկությունը զուտ ռեւանշի համար. քանի որ նրա կինը թույլ չէր տալիս ծխել, իր կտակում նա թողել է 330,000 ֆունտ մեկ պայմանով, որ կինը պարտավոր էր օրական ծխել 5 սիգար: Ամերիկայի քաղաքացի Սպրիգֆիլդը իր կտակում ցակնացել է, որ իր կաշվից իր գրած բանաստեղծությունների համար պատրաստեն թղթեր: Բայց իշխանությունը մերժել է նրա ժառանգությունը, կտակի իրավունքը հակասում է տեղական օրենքին, թե ինչպես կարող են վարվել դիակի հետ:
24
ԴԱՍԱՎԱՆԴՈՂՆԵՐ ՄԱՐԳԱՐԻՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ «Կարդալ» բայը չի սիրում հրամայական եղանակ: Դ. Պեննակ (հատվածներ «Ինչպես վեպ» էսսեից) Թարգմանությունը՝ ռուսերենից «Այո, ես այնքան խիտ օրակարգ ունեմ, որտեղի՞ց կարդալու ժամանակ գտնեմ: Ումի՞ց խլեմ՝ ընկերների՞ց, հեռուստացույցի՞ց, ճամփորդությունների՞ց, ընտանեկան հավաքների՞ց, դասերի՞ց»: Որտեղի՞ց կարդալու ժամանակ գտնել: Լուրջ պրոբլեմ է: Որը, սակայն, պրոբլեմ չէ բնավ: Որքան հաճախ է առաջանում երբ կարդալ հարցադրումը, նշանակում է, չկա նաև կարդալու ցանկություն: Եթե մտածենք, կտենենք, որ կարդալու ժամանակ ոչ մեկը երբեք չունի. չունեն փոքրերը, պատանիները, մեծերը: Կյանքը կարդալու համար անվերջանալի խոչընդոտ է: - Կարդալ…Ուրախությամբ կկարդայի, բայց աշխատանքս, երեխաները, կենցաղային հոգսերը. Ժամանակ չկա: - Ինչպես եմ ձեզ նախանձում, որ կարդալու ժամանակ ունեք: Իսկ ինչու այն մյուսը, որն աշխատում է, վազում խանութներով, երեխաներ մեծացնում, մեքենա վարում, երեք տղամարդու հետ սիրախաղ անում, ատամնաբույժի մոտ գնում, մեկ շաբաթից պատրաստվում տեղափոխվել. Ինչու նա ունի կարդալու ժամանակ, իսկ միայնակ բարոյախոսը չունի: Կարդալու ժամանակը միշտ գողացված ժամանակն է: Ումի՞ց գողացված: Ասեմ, գողացված՝ ապրելու պարտավորությունից: Կարդալու, ինչպես և սիրելու ժամանակը, լայնացնում է , մեծացնում է րոպեներից և վայրկյաններից կազմված ժամանակը: Եթե սերը ստիպված լինեինք դիտարկել ժամանակի բաշխման տեսանկյունից, ո՞վ կհամարձակվեր 25
սիրել: Ով ունի սիրահարված լինելու ժամանակ: Միևնույն ժամանակ ինչ-որ մեկը երբևէ հանդիպել է սիրահարվածի, ով սիրելու ժամանակ չի գտնում: Երբեք կարդալու ժամանակ չեմ ունեցել, բայց ոչ մի բան, երբեք չի կարողացել խանգարել կարդալ ինձ դուր եկած վեպը: ԸՆթերցանությունը չի կապվում հասարակական կյանքի ձևաչափի հետ, այն, ինչպես և սերը, կենսակերպ է: Հարցն այն չէ, թե ես ունեմ կարդալու ժամանակ ( ժամանակ, որն ի դեպ ոչ մեկն ինձ չի տա), այլ այն՝ կնվիրեմ ես ինձ ընթերցող լինելու երջնկությունը, թե ոչ:
Հարուկի Մուրակամի. Էսսե (թարգմանել և թարգմանված լինել) Թարգմանությունը՝ ռուսերենից Հազվադեպ եմ վերադառնում իմ գրքերին և ընթերցում այն, ինչ գրել եմ: Պատճառը՝ և ամոթխածությունս է ինքս իմ առաջ, և վախը, որ կհիասթափվեմ արածս աշխատանքից: Կարծում եմ՝ ավելի ճիշտ է կենտրոնանալ նրա վրա, թե ինչ ես պատրաստվում անել ապագայում: Խոստովանեմ, հաճախ մոռանում եմ, թե ինչ և ինչպես եմ գրել: Եղել է ժամանակ, երբ գիրք կամ ամսագիր կարդալիս, հանդիպում էի արտահայտության կամ տեսարանի, որոնք ցնցում էին երևակայությունս հենց նրանով, որ ես գուշակում էի իմ իսկ գրած արտահայտությունը (հասկանում եմ, թե խոսքս որքան ինքնահավան է հնչում): Մյուս կողմից, եթե միանգամից ճանաչում եմ արտահայտությունը, ուրեմն՝ վատ աշխատանք է: Ինձ թվում է, որ մոռանում եմ հաջողված հատվածներն, հիշում՝ միայն անհաջողները: Այդ պատճառով, երբ գրքերս, բնօրինակի լույս տեսնելուց մի քանի տարի հետո, թարգմանվում և հրապարակվում են այլ լեզուներով, հաճախ հայտնաբերում եմ, որ չեմ հիշում, թե իրականում ինչ եմ գրել: Ոչ, լրիվ անհույս չեմ և սովորաբար չեմ մոռանում սյուժեն ամբողջությամբ: Բայց շատ մանրուքներ ջնջվում են հիշողությունիցս, անհետանում են նույնքան հեշտ և աննկատ, ինչպես՝ ասֆալտի վրայի ջրափոսն անձրևից հետո: Երբեմն վերցնում եմ իմ գրքերից մեկի անգլերեն թարգմանությունը, սկսում կարդալ և տարվում եմ (հասցրել եմ մոռանալ սյուժեն). հաճույք եմ ստանում, ծիծաղում ողջ ճանապարհին՝ մինչև վերջ: Այնպես, որ, երբ թարգմանիչն հարցնում է, թե ինչպես եմ գնահատում իր թարգմանությունը, շփոթվում եմ: Միակ բանը, որ կարող եմ ասել. «Այո, այո…Սահուն է կարդացվում: Կարծում եմ՝ հիանալի է»: Դժվարանում եմ դիտողություններ անել թարգմանական տեխնիկայի մասին: Հիմնական դիրքորոշումս է, եթե գրքիս թարգմանությունը կարդացվում է հետաքրքրությամբ և հաճույք է պատճառում, նշանակում է՝ նպատակն իրականացված է: Կարդացվողություն և գրավչություն՝ ահա կարևորը: Այն, ինչ իրոք թաքնվում է գրքի հենց սրտում՝ սրբերի սուրբը, կարելի է քննարկել ու տեսնել այն բանից հետո միայն, երբ հաղթահարված է առաջին շերտը, երբ պատումը կեղևազրկված է: Խորքային իմաստը կարող է միանգամից չհայտնաբերվել. Այն կարող է քեզ սպասել նախասրահում կամ վերջին՝ փակ դռան հետևում Իմ գրքերի՝ այլ լեզուներով թարգմանության առավելութուններից մեկը, համենայն դեպս ինձ համար, սեփական մտքերին նոր տեսքով նայելու հնարավորությունն է: Տեքստիցդ օտարվելու և անկիրք, հանգիստ այն կարդալու հնարավորությունը՝ այլ լեզվով կարդալով այն, ինչ հնարավոր է՝ չկարդաս, չտեսնես մայրենի լեզվով: 26
Ենթադրում եմ, որ ի վիճակի եմ նայել ինքս ինձ կողքից, այլ տեսանկյունից: Հրաշալի է, որ գրքերս հասանելի են ոչ ճապոնացի ընթերցողին, բայց ինձ գրավում է այն հնարավորությունը, որ ինձ համար էլ դրանք կարող են հասանելի լինել. դառնալ սեփական տեքստի ընթերցողն այնպես, ինչպես օտարը. ցավոք, դեռևս միայն անգլերենով: Այլ կերպ ասած՝ թեթևության զգացողություն եմ ունենում, երբ կարողանում եմ հեռանալ ինքս ինձնից, հետևել, թե ինչպես է իմ իսկ ստեղծած գրական աշխարհը ձևոփոխվում՝ անցնելով այլ լեզվի Տիեզերքով: Ինքս երկար ժամանակ զբաղվել եմ թարգմանությամբ (ճապոներենից անգլերեն)՝ համակվելով, հնարավոր է, հենց նույն օտարմամբ, տեղծականությամբ, որի հնարավորությունը տալիս է թարգմանությունը: Իրական լավ թարգմանությունը, անկասկած, պահանջում է լեզվի հետ վարվելու թեթևություն, բայց այն, ինչ իրոք անհրաժեշտ է՝ ոչ անտարբեր վերաբերմունքը, սերը թարգմանվող նյութի հանդեպ: Համոզված եմ ( իբրև գրող և թարգմանիչ ), որ թարգմանությունը պետք է ծնվի այդպիսի սիրուց: Ինձ հարազատ է ինչ-որ բանի հանդեպ այդպիսի քաջ, կրքոտ վերաբերմունքը: Հնարավոր է, որ ոչ մի բան այդպես չի լցնում մեր կյանքի՝ այստեղ-այնտեղ ծմռկտացող դատարկությունը, որքան սերը, ոգևորությունը:
ԼՈՒՍԻՆԵ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ Դաո Դե Ցզին. Ազատագրման Ուղու և Ճշմարիտ Ուժի կանոն Գիրք առաջին Թարգմանությունը՝ ռուսերենից §1 1 Անվանակոչված Դաոն իրական Դաո չէ: 2 Անվանակոչված անունը իրական անուն չէ: 3 Անգոյությունն է համարվում Երկնքի և Երկրի սկիզբ: 4 Գոյությունն է համարվում բազմարարչության Մայր: 5 Ուստի նրա անհաս-անորսալի էությունը տեսնելու համար 6 Ձեռք բեր իրական անգոյությունը: 7 Եվ նրա երևակվելը դիտելու համար մնա գոյության մշտնջենության մեջ: 8 Դրանք երկուսն էլ հասունանում են հավասարապես և իրենց անվամբ են լոկ տարբեր: 9 Լինելով միակցված`նրանք կոչվում են ծածուկ: 10 Խորհրդավորն ու կրկին խորհրդավորը` բազում գաղտնի բաների Նախադուռն են: §2 1 Երբ որ Երկնքի տակ պարզվեց, որ գեղեցիկը գեղեցիկն է, 2 Հենց նույն պահին ի հայտ եկավ տգեղությունը, 3 Երբ որ բոլորն հասկացան, որ բարի է բարին, 4 Հենց այդ նույն պահին հայտնվեց և չարիքը: 5 Քանզի լինելն ու չլինելն են իրար արարում: 6 Բարդը և պարզը ստեղծում են իրար: 27
7 Երկարն ու կարճը հասնում են իրար: 8 Բարձրն ու ցածրը ձգվում են իրար: 9 Ձայներն ու հնչյունները ներդաշնակվում են մեկը մյուսի հետ, 10 «Մինչը» և «հետոն» հաջորդում են իրար: 11 Այդ իսկ պատճառով իմաստունը գործում է անգործությամբ և սովորեցնում է լռությամբ: 12 Դրանից են ծագում բազում արարչագործությունները, 13 Իսկ նա դրանք չի ղեկավարում: 14 Նա ծնում է դրանք և դրանց չի տիրում, 15 գործում է` չակնկալելով հատուցում, 16 կատարելության հասնելով` չի համարում դա հաջողություն, 17 որպեսզի երբեք չձգտի հաջողության, 18 ինչը երբեք էլ նրան չի լքում:
ՆՈՒՆԵ ՄՈՎՍԻՍՅԱՆ Անտուան դը Սենտ Էքզյուպերի, «Ամրոցը» (Ցիտադել). Լռությունը միակ տիրույթն է, ուր ոգին տարածում է իր թևերը… Թարգմանությունը՝ ռուսերենից Վատ է, երբ սիրտը գերիշխում է հոգուն: Վատ է, եթե զգացմունքը գերիշխում է ոգուն: Նայելով իմ թագավորության ներսը՝ ես հասկացա, որ մարդկանց ավելի հեշտությամբ միավորում է ոչ թե ոգին, այլ զգացմունքը, այն դեպքում, երբ ոգին առավել է զգացմունքից: Նշանակում է՝ ոգին պիտի զգացմունք դառնա, բայց ոչ նրա համար, որ զգացմունքը կարևոր է: Ահա թե ինչու չի կարելի, որ նկարիչը դառնա ժողովրդի ենթական: Ստեղծագործողը պետք է ժողովրդին ցույց տա, թե ինչ է ինքը՝ ժողովուրդը, ուզում իրականում: Նա պետք է ոգուց շնորհ ստանա ու իր ստեղծածը զգացմունք դարձնելով վերադարձնի ժողովրդին: Ժողովուրդը ստամոքս է, ստացված սնունդը նա պետք է ընդունի գոհունակությամբ ու երախտագիտությամբ: …Հարևան արքայազնը իր սրտի ուզածով ստեղծեց մի թագավորություն: Նրա ժողովուրդը երգերով մեծարեց ստեղծված տիրությունը: Բայց ժողովուրդը չէր վստահում միայնակ անհատներին: Վախենում էր նրանցից, ինչպես վախենում են լեռնային արահետներից ու աստղերի հետ զրուցելուց: Վախենում էր նրանց սառցե հարցերից այնպես, ինչպես վախենում են լռությունից ու լռության մեջ հնչող ձայներից: Նա, ով լեռ է բարձրանում միայնակ, վերադառնում է Աստվածային խորհրդով սնված: Նա իջնում է հանգիստ ու արժանապատիվ՝ թիկնուցի տակ թաքցնելով խորհրդավոր մեղրը: Մեղր բերում են միայն նրանք, ովքեր առանձնացել են ամբոխից: Եվ նրանց բերած մեղրը, որպես կանոն, միշտ դառն է լինում: Նոր խոսքը, որը բեղուն է, միշտ դառն է, այլապես չի կարող լինել վերածնունդ: 28
Ես աճեցնում եմ ձեզ, իսկ դա նշանակում է՝ ինչպես դանակն են պատյանից հանում, այնպես էլ դուք եք դուրս գալիս ձեր միջից, ճիշտ այնպես, ինչպես սեփական կաշին փոխող օձն է նորանում: Միայն այդպես են երգերից սաղմոսներ ծնվում ու կայծից՝ անտառ հրդեհվում: Բայց մարդը, ով հեռացել է այս պարզ մեղեդուց, նույնպես և ժողովուրդը, ով խանգարում է իր նմանին լինել ազատ ու լեռ բարձրանալ, սպանում է ոգին: Լռությունը միակ տիրույթն է, ուր ոգին տարածում է իր թևերը…
Էքզյուպերիի նամակը Նատալի Պալեին Թարգմանությունը՝ ռուսերենից
Ես հավատում եմ Գաբրիել հրեշտակապետին: Բայց, ինչպես երևում է, նա հայտնվում է այլ կերպարանքով: Ես հաստատ գիտեմ. ինձ հենց նոր առան թևերի մեջ: Վերջին տարիների ընթացքում առաջին անգամ ես փակեցի աչքերս: Հանգստություն զգացի սրտումս: Ինձ պետք չէ այլևս ճանապարհ փնտրել: Ես միշտ աչքերս փակում եմ, երբ երջանիկ եմ լինում: Այդպես փակվում են դռները շտեմարանի: Լեփլեցուն շտեմարանի: Դու իմ հացն ես օրհնած: Այո՜, ես քեզ ցավ եմ պատճառում: Այո՜, դու ինձ ցավ ես պատճառում: Այո՜, մենք տառապում ենք: Այդպիսին է մարդկային ճակատագիրը: Դիմավորել գարնանը՝ նշանակում է ընդունել նաև ձմեռը: Ուրիշի առաջ սիրհը բացել՝ նշանակում է հետո տառապել միայնության մեջ: (Ինչքա՜ն անհեթեթ են հեռախոսային զանգերը, հեռագրերը, վերադարձող ինքնաթիռները. մարդիկ հետեն վարժվել ներկայության զգացումով ապրելուն): Չվախենալով հավաքել իմ անդարմանելի վիշտը՝ ես անձնատուր եմ լինում անհոգությանը: Երանելի գալիք ձմեռ: Ես չեմ խնդրում ինձ ազատել տառապանքից: Ես խնդրում եմ ինձ ազատել երազից, որն ինձ պարտադրել է սերը: Այլևս չեմ ուզում ողորկ օրեր, տարվա չընկալված եղանակներ, չեմ ուզում երկրագնդի անիմաստ պտույտ, որը ոչինչ չի տալիս ու չի վերցնում: Այնպես արա, որ ես սիրեմ: Ինձ լույսի նման անհրաժեշտ դարձրու: Ես գիտե՜մ, թե որքան շատ արգելքներ կան, գիտե՜մ, թե որքան հաճախ եմ ես ընկնում չգոյության մեջ, թախծում եմ: Գիտեմ՝ ինչքան պարտավորություններ, թերություններ, հակասություններ ունեմ ես. ամենաիսկական անկատարություն: Բայց դա ընդամենը տեսանելին է: Ոչինչ, որ հիմա ամենուր անկարգություն է: Դարձի՜ր լույս:
29
Իմ սիրելի.. վաղուց չէի ասել այդ բառը: Այն ինձ համար քաղցր է, ինչպես ամանորյա նվեր: Գիտե ՞ ս, երեկ երեկոյան ես ինձ զգացի արվարձանի այն մրոտված սևագործ բանվորի պես, ով հանկարծ իր առջև տեսնում է մարգագետին փռված և սպիտակ խճաքարերով մի առվակ: Ես անմիջապես փակեցի աչքերս՝ պահելու համար այդ զարմանահրաշ տեսիլքը: Թարմություն բերող ճերմակախիճ իմ առվակ, ջուր երգող , իմ սիրելի… Դոստոևսկի. «Ռուսաստանը և Եվրոպան» Թարգմանություն-ծաղկաքաղը՝ ռուսերենից Իմ խորին համոզմամբ, լիարժեք և էական ոչ մի բան չի լինի Ռուսաստանում, և երբեք էլ չի եղել, քանզի այդքան մարդատյացներ և զրպարտիչներ չկան անգամ բացահայտ թշնամիների մեջ, որքան բոլոր այս սլավոնական ցեղերի մեջ է: Այդ ամենը ակնհայտ կդառնա, հենց Ռուսաստանը նրանց ազատություն տա, իսկ Եվրոպան համաձայնվի ճանաչել այդ անկախությունը: Նույնիսկ թուրքերի մասին կսկսեն ավելի հարգանքով խոսել, քան Ռուսաստանի: Նրանք կքծնեն եվրոպական տերություններին, կզրպարտեն Ռուսաստանին, կբամբասեն և խարդավանքներ կդավեն…Ազատագրված սլավոնացիները հատկապես հաճույքով ի լուր աշխարհի կհայտարարեն, որ իրենք կրթված ցեղից են, ընդունակ ընկալելու եվրոպական բարձր մշակույթը, իսկ Ռուսաստանը բարբարոս երկիր է, հյուսիսային մռայլ հսկա, ռուսները նույնիսկ մաքուր սլավոնական արյուն չունեն, եվրոպական քաղաքակրթությունը ատում են ու հալածում… Նրանք իրար հետ անընդհատ կռվելու են, մեկ մեկու նախանձեն և մեկը մյուսի դեմ անընդհատ դավեր նյութեն: Իսկ լուրջ խնդիրներ ունենալու դեպքում անպայման դիմելու են Ռուսաստանին օգնությանը… Ռուսաստանը երկար ժամանակ կփորձի հաշտեցնել նրանց, կնախազգուշացի, կզգուշացնի և նույնիսկ, շատ հնարավոր է՝ հարկ եղած դեպքում սուր կբանացնի: Իհարկե, հարց է առաջանում՝ դրանից ի՞նչ օգուտ Ռուսաստանին, ինչո՞ւ է Ռուսաստանը նրանց համար կռիվ տալիս հարյուր տարի, թափում իր արյունը, վատնում իր ուժերը, փողը: Մի՞թե, որ արժանանա այս խղճուկ, ծիծաղելի ատելությանն ու երախտամոռությանը… Սա Ռուսաստանին պետք է, որ ապրի բարձրագույն կյանքով, վեհ կյանքով, փայլի այս մեծ աշխարհում, ունենա վսեմագույն ու մաքուր գաղափարներ, ստեղծի ու իրականացնի, վերջապես, որպեսզի ունենա հզոր ու ուժեղ օրգանիզմ: Միայն թե այդ օրգանիզմը հարկավոր է ստեղծել ոչ թե քաղաքական բռնությունով ու սրով, այլ համոզմունքով, օրինակով, սիրով, անձնուրացությամբ, լույսով: Բարձրացնել բոլոր նրանց՝ ահա այս է Ռուսաստանի նպատակը, եթե կուզեք՝ օգուտը: Եթե ժողովուրդները չեն ապրում վեհ, համայն մարդկությանն ուղղված վսեմ նպատակներով տոգորված գաղափարներով, այլ միայն ծառայում են իրենց ազգային նեղ «շահերին», ապա այդպիսի ժողովուրդները դատապարտված են կործանման: Նրանք ժամանակի ընթացքում դառնում են անուժ, հոգնում են, թուլանում և մեռնում:
30
Եվ որքան մենք հանուն եվրոպացիների արհամարհենք մեր ազգությունը, այնքան շատ նրանք մեզ կարհամարհեն: Ինչպե՞ս վարվել, ի՞նչ անել: Լինել ռուս առաջին հերթին և ամեն ինչից առաջ: Լինել ռուս՝ նշանակում է դադարել արհամարհել սեփական ժողովրդին: Եվ երբ եվրոպացիները տեսնեն, որ մենք որպես ժողովուրդ սկսել ենք հարգել ինքներս մեզ և մեր ազգությունը, անմիջապես կսկսեն մեզ հարգել: Այդ ժամանակ նրանք երես չեն թեքի, այլ կլսեն մեզ: Վերադառնալով մեր իսկ ինքնությանը՝ մենք վերջապես կապիկից կդառնանք մարդ: Մենք կստանանք ազատ մարդու մեր կերպը, մեզ կվերաբերվեն ոչ թե ծառայի կամ սպասավորի, այլ արժանապատվություն ունեցող մարդկանց նման…Այս է պահանջում մարդկության համընդհանուր ոգին: Ոչ թե միլիոնավոր կտրված գլուխներ, այլ բոլոր ազգերի և անհատների նկատմամբ խորին հարգանք, մարդկանց համընդհանուր ազատության գործնական պահպանում՝ սիրո, աշխատանքի, սեփական օրինակի, իսկական եղբայրական փոխհարաբերությունների հաստատում: Հա, ի դեպ, միայն թե չկարծեք ես իսկակապես ուզում եմ ինչ-որ մեկին համոզել: Սա կատակ էր: Մարդը թույլ էակ է: Գուցե թե՝ սա կարդան գալիք սերնդի դեռահասները… «Գրողի օրագիր», 1876թ. Հ.Գ. Բանն այն է, որ Դոսոևսկին իր ժամանակի մարդկանց համարում էր «զզվելի, անարժեք, ստոր»:
ՀԱՍՄԻԿ ՂԱԶԱՐՅԱՆ Միլան Կունդերա Հատվածներ «Անմահություն» վեպից Թարգմանությունը՝ ռուսերենից Այս աշխարհում, ուր օր օրի շատանում են ավելի ու ավելի իրար նմանվող դեմքերը, իր առանձնահատուկ «ես»-ը հաստատել և դրա անկրկնելիորեն բացառիկ լինեու մեջ իրեն համոզել կամեցող մարդը հեշտ չի ապրում։ «Ես»-ի բացառիկության պաշտամունքի երկու մեթոդ կա. գումարման մեթոդն ու հանման մեթոդը։ Անյեսն իր «ես»-ից հանում է ամենայն արտաքինը, մակերեսայինը, որ այդ ճանապարհով հասնի իր ամենաէականին (ոչ առանց վտանգի, որ այդպիսի հանման արդյունքում կմնա զրոյի վրա)։ Լորայի մեթոդը ճիշտ հակառակն է։ Որ իր «ես»-ն ավելի երևա, ավելի շոշափելի, ավելի ընկալելի, ավելի ծավալուն լինի, սա անվերջ դրա վրա է բարդում նորանոր ատրիբուտներ՝ աշխատելով նույնացնել դրանք իր հետ (ոչ առանց վտանգի, որ ավելացող ատրիբուտների բեռան տակ կկորչի իր՝ «ես»-ի էությունը)։ Օրինակ՝ կատուն։ Ամուսնալուծությունից հետո Լորան մենակ մնաց մեծ բնակարանում ու տխրում էր։ Ուզում էր մենակությունը փարատել գոնե ինչ-որ կենդանու ներկայությամբ։ Սկզբից շուն էր ուզում, բայց շուտով հասկացավ, որ շունը հոգսեր է հարուցելու, որոնք ինքն անընդունակ է հոգալու։ Դրա համար էլ կատու բերեց. մեծ սիամական կատու` սիրուն ու չար։ Ինչքան շատ էր Լորան կատվի հետ ապրում ու նրա մասին պատմում ընկերներին, այնքան մեծ նշանակություն էր նրա համար ստանում այդ գազանիկը, որ ինքն ընտրել էր, ըստ էության, պատահաբար ու ոչ այնքան վստահորեն 31
(ախր սկզբից շուն էր, չէ՞ ուզում)։ Նա անդադրում գովաբանում էր կատվի արժանիքները՝ բոլորին պարտադրելով նույնն անել։ Կատվի մեջ գտնում էր նախանձելի ինքնաբավություն, հպարտություն, վարքի ազատություն ու մշտական հմայք (ի տարբերություն մարդկային՝ անշնորհքության ու ոչ գրավչության դրսևորումներով օրեցօր աղճատվող հմայքի)։ Նա կատվի մեջ իր համար օրինակ էր տեսնում։ Նա կատվի մեջ իրեն էր տեսնում։ Եվ խնդիրն ամենևին էլ այն չէ, թե Լորան իր բարքով հիշեցնում է արդյոք կատվի, թե՝ չէ։ Կարևորն այն է, որ իր զինանշանին դրոշմել է կատվին, ու որ կատուն (նրա նկատմամբ սերը, կատվի պաշտամունքը) դարձել է նրա «ես»-ի ատրիբուտներից մեկը։ Քանի որ նրա սիրեկաններից շատերը ամենասկզբից չսիրեցին այդ էգոցենտրիկ ու չար գազանին, որ մեկ էլ տեսար՝ մռռում ու ճանկռոտում էր, կատուն դարձավ Լորայի փորձաքարը։ Կարծես բոլորին ուզում էր ասել՝ ինձ կտիրես, բայց այնպիսին, ինչպիսին կամ իրականում, այսինքն՝ կատվիս հետ միասին։ Կատուն դարձել էր նրա հոգու պատկերը։ Ու սիրեկանը ստիպված առաջ ընդունում էր նրա հոգին, եթե ուզում էր տիրանալ մարմնին։ Գումարման մեթոդը միանգամայն ընդունելի է, եթե մարդ իր «ես»-ին ավելացնում է կատու, շուն, խոզի լյարդ, սեր ծովի կամ սառը ցնցուղի նկատմամբ։ Պակաս հովվերգական է, որ մեկի խելքին փչում է իր «ես»-ին ավելացնել սերը կոմունիզմի, հայրենիքի, Մուսսոլինիի, կաթոլիկ եկեղեցու կամ աթեիզմի, ֆաշիզմի կամ հակաֆաշիզմի նկատմամբ։ Երկու դեպքում էլ մեթոդը բացարձակապես նույնն է. ով համառորեն պաշտպանում է կատվի առավելությունները մնացած բոլոր գազանների նկատմամբ, ըստ էության նույնն է անում, ինչ նա, ով պնդում է, որ Մուսսոլինին Իտալիայի միակ փրկիչն է։ Պարծենալով իր «ես»-ի ատրիբուտով՝ նա ջանում է, որ շրջապատում այդ ատրիբուտը (կատուն թե Մուսսոլինին) ընդունեն ու սիրեն բոլորը։ Ահա և այն տարօրինակ պարադոքսի էությունը, որի զոհերն են դառնում բոլոր նրանք, ովքեր «ես»-ը պաշտում են գումարման մեթոդով։ Նրանք ավելացնում են, որ ստեղծեն բացառիկ, անկրկնելի «ես»։ Բայց նույն պահին էլ դառնում են ավելացրած ատրիբուտի պրոպագանդիստը և ամեն ինչ անում են, որ հնարավորինս շատ մարդ իրենց նման լինի։ Դրա հետևանքով «ես»-ի բացառիկությունը (այդքան ջանքերի գնով ձեռք բերված) արագ վերանում է։ Միանգամայն տրամաբանական հարց է ծագում. ինչո՞ւ մարդը, որ կատու (կամ Մուսսոլինիին) է սիրում, չի բավարարվում իր սիրով, այլ աշխատում է սիրել տալ նաև ուրիշներին։ Փորձենք պատասխանել՝ հիշելով սաունայի այն երիտասարդ կնոջը, որ մարտականորեն հայտարարում է, թե սառը ցնցուղ է սիրում։ Դրանով նա կարողացավ իրեն վայրկենապես կտրել մարդկային ցեղի մի կեսից, որը նախընտրում է տաք ցնցուղը։ Ցավն այն է միայն, որ մարդկության երկրորդ կեսում ավելի շատերն են նման նրան։ Ափսոս, մարդիկ շատ են, մտքերը՝ քիչ։ Բա ո՞նց իրարից տարբերվենք։ Երիտասարդ կինը միայն մեկ միջոց գիտեր սառը ցնցուղ սիրող այս անհուն ամբոխին իր նմանության անհարմարությունը փարատելու։ «Պաշտում եմ սառը ցնցուղը» արտահայտությունը նա պիտի արտասաներ սաունայի դեռ շեմքից, ընդ որում այնպիսի էներգիայով, որ մնացած միլիոնավոր կանայք, որոնք նույնպիսի վայելում են ապրում սառը ցնցուղից, մի պահ թվան իր խղճուկ ընդօրինակողները։ Այլ կերպ ասած՝ եթե ուզում ենք, որ այդ անմեղ, ցնցուղի նկատմամբ ոչինչ չնշանակող սերը դառնա մեր «ես»-ի ատրիբուտը, պիտի աշխարհին իմաց տանք, որ հանուն այդ սիրո պատրաստ ենք պայքարելու։ Նա, ով իր «ես»-ի ատրիբուտ է դարձրել Մուսսոլինիին, կդառնա քաղաքականության մարտիկ։ Նա, ով կատվի, երաժշտության կամ հնաոճ կահույքի սեր ունի, նվերներ է անում իր մտերիմներին։ Պատկերացրեք՝ մի ընկեր ունեք, որ Շուման է սիրում ու տանել չի կարողանում Շուբերտին։ Բայց ձեր խելքը գնում է Շուբերտի համար, իսկ Շումանն անտանելի ձանձրալի է։ Ձեր ընկերոջը ծննդյան օրվա առթիվ ո՞րի ձայնագրությունը կնվիրեք. Շումանի՞, որին նա է սիրում, թե Շուբերտի, որին պաշտում 32
եք դուք։ Բնականաբար՝ Շուբերտինը։ Եթե Շուման նվիրեք, տհաճ զգացողություն կունենաք, որ այդ նվերը սրտանց չի արված ու ավելի շուտ նման է կաշառքի, որով հույս ունեք սիրաշահելու ձեր ընկերոջը։ Այնինչ նվերը դուք սիրելով եք տալիս, ուզում եք ձեր ընկերոջը ձեզնից մի մասնիկ տալ, ձեր սրտի մի մասնիկը։ Դրա համար էլ նրան Շուբերտի «Անավարտն» եք նվիրում, որի վրա նա ձեր գնալուց հետո կթքի, հետո ձեռնոց կդնի , կբռնի երկու մատով ու կգցի շենքի մոտ դրված աղբամանը։ Մի քանի տարի շարունակ Լորան քրոջն ու նրա ամուսնուն ափսեների ու պնակների հավաքածու, թեյի սպասք, մրգի զամբյուղ, լամպ, ճոճաթոռ, մոտավորապես հինգ մոխրաման, սփռոց, ամենակարևորը՝ ռոյալ էր նվիրում, որը մի անգամ անակնկալ երկու պնդակազմ տղամարդ բերեցին ու հարցրին, թե ուր դնեն։ Լորան շողում էր. «Ես ուզեցի մի այնպիսի բան ձեզ նվիրել, որ իմ մասին մտածեք նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ես ձեզ հետ չեմ»։ Ամուսնալուծությունից հետո Լորան քրոջ տանն էր անցկացնում ամեն ազատ րոպեն։ Բրիջիտի հետ պարապում էր, ինչպես սեփական դստեր հետ, իսկ ռոյալը քրոջ համար գնել էր գլխավորապես, որ ուզում էր զարմուհուն նվագել սովորեցնել։ Բայց Բրիջիտը ատեց ռոյալը։ Անյեսը վախենում էր, որ Լորան կվիրավորվի, աղաչում էր դստերը իրեն հավաքել ու ջանալ տարվել այդ սև ու սպիտակ ստեղներով։ Բրիջիտը ըդնվզում էր. «Հիմա ի՞նչ, ես պիտի դաշնամուր նվագել սովորեմ հանուն նրա հաճույքի՞»։ Արդյունքում ամեն ինչ վատ եղավ. մի քանի ամսից ռոյալն ընդամենը ճոխ դեկորացիա էր կամ, նույնիսկ, ավելի շուտ՝ խոչընդոտ, մի տխուր հիշատակում ինչ-որ չստացված բանի մասին, մի հսկայական սպիտակ մարմին (այո, դա սպիտակ ռոյալ էր), որը ոչ ոքի պետք չէր։ Անկեղծ ասած՝ Անյեսը ո՛չ թեյի սպասքն էր սիրում, ո՛չ ճոճաթոռը, ո՛չ ռոյալը։ Էնպես չի, թե դրանք անճաշակ բաներ էին։ Բայց դրանց բոլորի մեջ ինչ-որ էքսցենտրիկ բան կար, որ չէր համապատասխանում ո՛չ իր բնավորությանը, ո՛չ իր ճաշակին։ Ահա թե ինչու նա ոչ միայն անկեղծ ուրախությամբ, այլև եսասիրական թեթևացումով վերաբերվեց Լորայի հայտարարությանը (ռոյալն արդեն վեց տարի էր՝ իր բնակարանում անշարժ դրված էր), որ Բերնարը՝ Պոլի երիտասարդ ընկերը, իր սերն է դարձել։ Կրքով բռնկված կինը, մտածում էր Անյեսը, իր համար ավելի գրավիչ զբաղմունք կգտնի, քան քրոջը նվերներ քարշ տալն ու զարմուհուն դաստիարակելը։ Գումարում և հանում
*** Ընդունված է համարել, որ եվրոպական քաղաքակրթությունը հիմնված է գիտակցականության վրա։ Բայց դրա մասին նույնքան արդար կլիներ ասելը, որ զգացմունքների, սենտիմենտի քաղաքակրթություն է։ Սա ստեղծել է մարդու մի տիպ, որը ես կոչում եմ «մարդ սենտիմենտալ»՝ homo sentimentalis։ Հրեական կրոնը հավատացյալների համար օրենք է սահմանում։ Այդ օրենքը ձգտում է մատչելի լինել գիտակցությանը (Թալմուդն ուրիշ բան չէ, քան Աստծո հաստատած հրահանգների մշտական գիտակցական մեկնաբանություն) և չի պահանջում գերբնականի ոչ մի առանձնահատուկ զգացում, ոչ մի առանձնահատուկ հրճվանք կամ հոգում միստիկական բոց։ Չարի և բարու չափանիշը օբյեկտիվ է. խոսքը գրված Օրենքը հասկանալու և դրան ենթարկվելու մասին է։ Քրիստոնեությունն այդ չափանիշը գլխիվայր է շրջել։ «Սիրիր Աստծուն և արա՝ ինչ ուզում ես»,- ասում է Օգոստինուս Երանելին։ Չարի և բարու չափանիշը տեղափոխվել է անհատի հոգի ու դարձել անձնային։ Եթե մեկի հոգին լցված է սիրով, ամեն ինչ կարգին է. այդ մարդը լավն է, և ամենը, ինչ նա կանի, լավ է։ Բետինան մտածում է Օգոստինուս Երանելու նման, երբ Արնիմին գրում է. «Ես մի հիասքանչ ասույթ եմ գտել. Ճշմարիտ սերը միշտ իրավացի է, նույնիսկ, երբ իրավացի չէ։ Իսկ Լյութերը մի նամակում ասում է. «…իսկական սերը հաճախ իրավացի չէ»։ Իմ կարծիքով սա այնքան հաջող չէ, որքան իմ 33
ասույթը։ Բայց մի ուրիշ տեղ Լյութերն ասում է. «Սերը նախորդում է ամեն ինչին՝ թե՛ զոհաբերմանը, թե՛ աղոթքին»։ Ու սրանից ես եզրակացնում եմ, որ սերը բարձրագույն բարեգործությունն է։ Սերը մեզ ստիպում է վերանալ ամենայն երկրայինից ու լցնում է երկնայինով, սերն այդպիսով մեզ ազատում է մեղքից»։ Այն համոզմունքի վրա, որ սերը մեզ ազատում է մեղքից, հիմնված է եվրոպական իրավունքի առանձնահատկությունն ու դրա՝ մեղքի տեսությունը, որն ի նկատի է առնում մեղադրյալի զգացմունքները։ Եթե դուք մարդ սպանեք սառնասրտորեն՝ հանուն փողի, ձեզ ներում չկա։ Եթե սպանում եք, որովհետև ձեզ վիրավորել է, զայրույթը կդիտվի որպես «մեղմացուցիչ դեպ հանցանաց», և ավելի քիչ պատիժ կստանաք։ Բայց եթե սպանել եք դժբախտ սիրո կամ խանդի հողի վրա, դատարանը ձեզ բարյացակամորեն կվերաբերվի, Պոլն էլ, որպես ձեր փաստաբան, կպահանջի սպանվածին դատապարտել խստագույնս։ Hоmо Sentimentalis . 7
Օսքար Ուայլդ արաձակ բանաստեղծություններ Թարգմանությունը՝ անգլերենից Բարեգործը Գիշեր էր, և Նա մենակ էր։ Եվ նա մի քիչ հեռվում մի փոքրիկ քաղաքի պարիսպները տեսավ ու գնաց այդ քաղաքի ուղղությամբ։ Ու երբ մոտեցավ, լսեց ուրախ ոտնաձայներ, երջանիկ ծիծաղ ու բազում փանդիռների աղմուկը։ Բախեց Նա դարպասը, և դռնապաններից մեկը բացեց դուռը Նրա առջև։ Եվ Նա տեսավ մարմարակերտ մի տուն, որ գեղեցիկ մարմարե սյուներ ուներ առջևում։ Այդ սյուներին ծաղկաշղթաներ էին կախված, ներսից ու դրսից՝ մայրու փայտից ջահեր։ Եվ Նա մտավ այդ տունը։ Եվ երբ անցնավ մարջանե սրահով, ապա հասպինսե սրահով և հասավ հանդեսի երկար սրահը, Նա ծովաքրքում բազմոցին թիկնած տեսավ մեկին, ում վարսերը պսակված էին կարմիր վարդերով և շուրթերը կարմիր էին գինուց։ Նա կանգնեց այդ մարդու թիկունքին, ձեռքը դրեց ուսին ու ասաց. «Ինչո՞ւ ես նման կյանք վարում»։ Երիտասարդը շրջվեց ու ճանաչեց Նրան. պատասխան տվեց և ասաց. «Բայց մի ժամանակ ես բորոտ էի, և դու բուժեցիր ինձ։ Ուրիշ ինչպե՞ս կարող էի ես ապրել»։ Եվ Նա դուրս եկավ տնից ու նորից գնաց փողոց։ Հետո Նա տեսավ մեկին, ում դեմքը ներկած ու հագուստը գույնզգույն էր, և ոտքերին մարգարտակուռ ոտնամաններ ուներ։ Դանդաղ, որսորդի պես հետևից նրան էր մոտենում մի երիտասարդ, ով երկգույն թիկնոց ուներ հագին։ Հիմա կնոջ դեմքը չքնաղ էր՝ որպես կուռքի դեմքը, և երիտասարդի աչքերն այրվում էին կրքից։ Եվ Նա արագ հետևեց երիտասարդին, բռնեց նրա ձեռքն ու ասաց. «Ինչո՞ւ ես նայում այդ կնոջը, այն էլ՝ այդ ձևով»։ Երիտասարդը շրջվեց, տեսավ Նրան ու ճանաչեց. և ասաց. «Մի ժամանակ ես կույր էի, և դու ինձ լույս 34
տվեցիր։ Ուրիշ ինչի՞ն պիտի ես նայեի»։ Եվ Նա առաջ վազեց ու դիպավ կնոջ գույնզգույն հագուստին ու ասաց. «Ուրիշ եղանակ չկա՞ ապրելու, որ հեռու լինես մեղքից»։ Կինը շրջվեց ու ճանաչեց Նրան։ Ծիծաղեց ու ասաց. «Բայց դու ներել ես իմ մեղքերը։ Եվ սա հաճելի եղանակ է»։ Եվ Նա դուրս եկավ քաղաքից։ Եվ երբ նա դուրս էր եկել քաղաքից, տեսավ ճանապարհի եզրաքարերին նստած մի երիտասարդի, որ ողբում էր։ Եվ Նա մոտեցավ երիտասարդին, դիպավ նրա երկար գանգուրներին ու ասաց. «Ինչո՞ւ ես ողբում»։ Երիտասարդը վեր նայեց ու ճանաչեց Նրան։ Եվ պատասխան տվեց. «Ախր ես մի անգամ մեռել էի, իսկ դու հարություն տվեցիր ինձ։ Ուրիշ ի՞նչ կարող եմ անել ես՝ ողբալուց բացի»։ Քանդակագործը Մի երեկո նա հոգում անդիմադրելի ցանկություն զգաց ստեղծելու ՄԻ ՊԱՀ ՏԵՎՈՂ ՀԱՃՈՒՅՔԻ քանդակը։ Եվ նա շրջեց աշխարհեաշխարհ՝ բրոնզ գտնելու համար, որովհետև միայն բրոնզով էր կարողանում ստեղծագործել։ Բայց աշխարհի ողջ բրոնզն անհետացել էր։ Ամբողջ աշխարհում չկաբրոնզի մի փրթիկ, որ նա գտներ, բացի այն բրոնզից, որով կերտված էր քանդակը ԹԱԽԻԾԻ, ՈՐ ՀԱՎԻՏԵՆԱԿԱՆ Է։ Այս քանդակը նա իր ձեռքերով էր արել ու դրել էր այն միակի գերեզմանին, որ կյանքում սիրել էր։ Իր ամենասիրածի գերեզմանին նա դրել էր այս քանդակն ի նշան մի մարդու սիրո, ով չէր ուրանալու և ի նշան թախիծի մի մարդու, ով միշտ տրտմելու էր։ Եվ ամբողջ աշխարհում է՛լ ուրիշ բրոնզ այս քանդակի բրոնզից բացի չկար։ Եվ նա առավ իր ձեռքերով արած քանդակը, գցեց մեծ վառարանը ու կրակին տվեց։ Եվ բրոնզից ԹԱԽԻԾԻ, ՈՐ ՀԱՎԻՏԵՆԱԿԱՆ Է, նա կերտեց քանդակը ՄԻ ՊԱՀ ՏԵՎՈՂ ՀԱՃՈՒՅՔԻ։
Ռոբերտ Շեքլի «Ցանկությունների սահմանը» պատմվածաշարից Մարմինը Աչքերը բացելով՝ պրոֆեսոր Մեյերը տեսավ անհանգիստ իր վրա հակված երեք երիտասարդ վիրաբույժին։ Հանկարծ գլխի ընկավ, որ սրանք իրոք շատ երիտասարդ պետք է որ լինեին, որ համարձակվեին անել այն ինչ համարձակվեցին. երիտասարդ ու հանդուգն՝ դեռ քարացած մտքերով ու կաղապարներով չփչացած, պողպատե կամքով, պողպատե ինքնատիրապետմամբ։Նա այնքան ցնցված էր այս հայտնությունից, որ միայն մի քանի րոպե հետո հասկացավ, որ վիրահատությունը հաջող է անցել։ - Ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում,տեա՛ր։ - Ամեն ինչ կարգի՞ն է։ -Ի վիճակի՞ եք խոսելու։ Եթե՝ ոչ, թափահարեք ձեր գլուխը կամ թարթեք աչքերը։ Նրանք ակնապիշ իրեն էին նայում։ 35
Պրոֆեսոր Մեյերը թուքը կուլ տվեց՝ հարմարվելով նոր քիմքին, լեզվին ու կոկորդին։ Ի վերջո շատ ցածր նա արտասանեց. - Ինձ թվում է… Ինձ թվում է… - Ուռա՜,- բացականչեց Քասսիդին։ – Ֆե՛լդման, արթնացի՛ր։ Ֆելդմանը վեր թռավ բազմոցից ու նետվեց ակնոցի հետևից։ - Ուշքի՞ է եկել։ Խոսո՞ւմ է։ - Այո՜, խոսում է։ Ֆրեդդի, մենք հաղթեցինք։ Ֆելդմանը գտավ ակնոցն ու նետվեց վիրահատական սեղանի մոտ։ Տեա՛ր, կարո՞ղ եք էլի ինչ-որ բան ասել՝ ինչ պատահի։ - Ես… Ես… -Տե՛ր Աստված, – հոգոց հանեց Ֆելդմանը։- Ես կգժվեմ։ Երեքով բռնկվեցին նյարդային ծիծաղով։ Սրանք շրջապատել էին Ֆելդմանին ու ուսն էին թփթփացնում։ Ֆելդմանն էլ սկսեց ծիծաղել, բայց հետո հազը բռնեց։ - Որտե՞ղ է Քենթը,- բղավեց Քասսիդին։ – Նա տասը ժամ շարունակ օսցիլլոգրաֆը մի գծի վրա էր պահում։ - Գրողը տանի, հրաշալի աշխատանք է։ Ո՞ւր է, է՜։ -Գնաց սենդվիչների հետևից,- պատասխանեց Լյուպովիչը,- Ահա, եկավ։ -Քենթ, ամեն ինչ կարգին է։ Քենթը հայտնվեց շեմին՝ ձեռքին երկու թղթե տոպրակ և կես բուտերբրոտ` բերանին։ Նա ջղաձգորեն կուլ տվեց բերանինը. -Խոսե՞ց։ Ի՞նչ ասաց։ Աղմուկով դուռը բացվեց և ամբոխը ներս խուժեց։ -Սրանց հեռու տարեք,- բղավեց Ֆելդմանը,- Որտե՞ղ է այդ ոստիկանը։ Հենց հիմա՝ ոչ մի հարցազրույց։ Ոստիկանը անջատվեց ամբոխից և իրենով փակեց մուտքը։ - Ժողովուրդ, լսեցի՞ք բժիշկներն ինչ ասացին։ - Անարդար է։ Դա չէ՞ որ սենսացիա է։ - Առաջինն ի՞նչ ասաց։ - Ի՞նչ է ասել։ - Իսկապե՞ս շուն է դարձել։ - Ո՞ր ցեղատեսակի։ - Պոչը կարո՞ղ է պտտեցնել։ - Ասաց, որ իրեն հրաշալի է զգում,- հայտարարեց ոստիկանը՝ իրենով փակելով մուտքը։ - Գնացինք, ժողովուրդ, գնացինք։ - Նրա տարածված ձեռքերի արանքից սողոսկեց մի լուսանկարիչ։ Սա նայեց վիրահատական սեղանին ու մռթմռթաց. - Տե՛ր Աստված… Քենթն օբյեկտիվը փակեց ձեռքով ու հենց այդ պահին լուսարձակն աշխատեց։ - Ի՞նչ արեցիք,- ոռնաց թղթակիցը։ - Դուք իմ ձեռքի ափի լուսանկարի երջանիկ տերն եք,- սարկազմով ասաց Քենթը։ – Մեծացրեք և կախեք ժամանակակից արվեստի թանգարանում։ Իսկ հիմա ռադ եղեք, քանի ձեր գլուխը չեմ ջարդել։ 36
- Գնացինք, տղե՛րք,- խիստ կրկնեց ոստիկանը՝ դուրս հրելով լրագրողներին։ Շեմին նա շրջվեց ու նայեց պրոֆեսոր Մեյերին։ - Ուղղակի հավատս չի գալիս,- շշնջաց ու իր հետևից փակեց դուռը։ - Մենք ոնց որ թե մի լավ բան ենք վաստակել,- բացականչեց Քասսիդին։ - Բա ո՜նց։ Սա պետք է նշել։ -Պրոֆեսոր Մեյերը ժպտաց, ներքուստ, իհարկե, քանի որ դեմքի արտահայտչականությունը սահմանափակ էր։ Ֆելդմանը մոտեցավ։ - Տեա՛ր, ինչպե՞ս եք Ձեզ զգում։ - Հիանալի,- զգույշ արտասանեց Մեյերը։ – Մի քիչ անսովոր է, թերևս… - Բայց չե՞ք զղջում,- ընդհատեց Ֆելդմանը։ - Դեռ չգիտեմ,- ասաց Մեյերը,- Ես սկզբունքից ելնելով էի դեմ։ Անփոխարինելի մարդիկ չկան։ - Կան։ Դուք եք,- ասաց Ֆելդմանը կրքոտ համոզվածությամբ։ - Ես լսել եմ ձեր դասախոսությունները։ Օ, ես դրանց տասը տոկոսն անգամ հասկանալու հավակնություն չունեմ. մաթեմատիկական սիմվոլիկան ինձ համար ընդամենը հոբբի է։ Բայց ձեր հռչակավոր… - Խնդրում եմ,- կանխեց Մեյերը։ - Չէ, թույլ տվեք ասել, տեա՛ր։ Դուք շարունակում եք այն գործը, որի վրա գլուխ էր ջարդում Էյնշտեյնը։ Ուրիշ ոչ ոք, ոչ ոք ի վիճակի չէ ավարտելու դա։ Ձեզ դեռ մի երկու տարի էլ է պետք գոյություն ունենալ ցանկացած ձևի մեջ։ Մարդկային մարմինը դեռ չի ուզում հյուր ընդունել, ստիպված եղանք փնտրել կաթնասունների մեջ։ - Նշանակություն չունի,- ընդհատեց պրոֆեսորը,- ի վերջո, կարևորը ինտելեկտն է։ Գլուխս մի քիչ պտտվում է… - Հիշում եմ Ձեր վերջին դասախոսությունը Հարվարդում,- ձեռքերը սեղմելով՝ շարունակեց Ֆելդմանը։ – Այնքան ծեր էիք երևում։ Լացս գալիս էր։ Հոգնած, հալից ընկած մարմին… - Չէի՞ք կամենա խմել, տեա՛ր,- բաժակը նրան մեկնեց Քասսադին։ Մեյերը ծիծաղեց։ - Վախենամ՝ իմ նոր մարմինը հարմարեցված չէ բաժակին։ Ավելի լավ է՝ պնակով տաք։ -Վայ,- թռավ Կասսադիի բերանից,- իրոք որ։ Հե՛յ, մի պնակ բերեք։ - Պիտի ներեք մեզ, տեա՛ր,- մեղա եկավ Ֆելդմանը,- սոսկալի լարվածություն էր։ Համարյա մի շաբաթ այս սենյակում ենք եղել, և կասկածում եմ, թե որևէ մեկը գոնե ութ ժամ քնած լինի։ Քիչ էր մնում՝ Ձեզ կորցնեինք։ - Ահա և պնակը,- խառնվեց Լյուպովիչը։ – Ի՞նչն եք նախընտրում, տեա՛ր, վիսկի՞, ջին՞։ - Ուղղակի ջուր,- ասաց Մեյերը։ – Կարո՞ղ եմ վեր կենալ։ - Թույլ տվեք… -Լյուպովիչը թեթևությամբ նրան իջեցրեց սեղանից և դրեց գետնին։ Մեյերն անվստահ ճոճվեց չորս ոտքերի վրա։ - Բռավո,- հիացած բղավեցին բժիշկները։ - Կարծում եմ՝ վաղը կարող եմ մի քիչ աշխատել,- ասաց Մեյերը,- հարկավոր է մի գործիք հորինել, որ կարողանամ գրել։ Կարծում եմ՝ դժվար չէ։ Երևում է՝ ուրիշ խնդիրներ էլ կառաջանան։ Դեռ մտքերս անքան էլ պարզ չեն… - Մի՛ շտապեք։ 37
- Օ, միայն ոչ դա… Մենք իրավունք չունենք ձեզ կորցնելու։ - Իսկական սենսացիա է։ - Հրաշալի հաշվետվություն ենք գրելու։ - Միասի՞ն, թե ամեն մեկս մեր մասնագիտությամբ։ - Նա էլ, նա էլ։ Նրանք չեն բավարարվի։ Սա նոր դարաշրջան է… - Որտե՞ղ է լոգարանը,- հարցրեց Մեյերը։ Բժիշկներն իրար նայեցին։ - Ինչո՞ւ։ - Ձենդ կտրիր, ապո՛ւշ։ Այստեղ է, տեա՛ր։ Թույլ տվեք՝ դուռը բացեմ։ - Մեյերը գնում էր նրանց ոտնահետքերով՝ ամբողջ էությամբ զգալով չորս ոտքի վրա շարժվելու թեթևությունը։ Երբ վերադարձավ, կրքոտ քննարկում էին վիրահատության տեխնիկական կողմերը։ - ….այլևս երբեք չի կրկնվի։ - Չեմ կարող քեզ հետ համաձայնել։ Այն ամենը, ինչ մի անգամ հաջողվել է… - Մի՛ ճնշիր քո փիլիսոփայությամբ, ջանիկս։ Դու էլ լավ գիտես, որ սա մաքուր պատահականություն է։ Մեր գրողի տարած բախտը բերել է։ - Հենց դա եմ ասում։ Բիոէլեկտրական փոփոխություններն անդառնալի են։ - Եկավ։ - Չի կարելի, որ շատ քայլի։ Ո՞նց ես, մռութիկ ջան։ - Ես մռութիկ չեմ,- գռմռաց պորֆեսորը,- ի դեպ Ձեզ պապ կսազեի։ - Ներեցեք, տեա՛ր։ Կարծում եմ՝ ավելի լավ է՝ պառկեք։ -Այո,- ասաց Մեյերը,-ինչ-որ լավ չեմ։ Գլուխս զմփում է, մտքերս խառնվում են… - Պրոֆեսորին իջեցրին բազմոցին, նրան առան իրենց ձեռքերով կազմած նեղ օղակի մեջ։ Բժիշկները ժպտում էին և շատ գոհ էին իրենցից։ - Ձեզ ինչ-որ բան պե՞տք է։ - Ինչ կարող ենք,կանենք։ - Ահա ձեզ պնակով ջուր։ - Մի երկու բուտերբրոդ ենք թողել։ - Հանգստացեք,- ասաց Քասսադին։ Հետո նա անկախ իրենից շոյեց պրոֆեսոր Մեյերի երկար, մետաքսե մորթով գլուխը։ Ֆելդմանն ինչ-որ անհասկանալի բան բղավեց։ - Մոռացել էի,- շփոթված ասաց Քասսադին։ - Հարկավոր է՝ մեզ հետևենք։ Ախր նա մարդ է։ - Իհարկե, գիտեմ։ Ուղղակի հոգնած եմ… Հասկանո՞ւմ եք, էնքան նման է շան, որ անկախ ինձնից… - Ռադ եղեք էստեղից,- հրամայեց Ֆելդմանը,- բոլորդ էլ գնացեք։ Նա դուրս հրեց տղաներին սենյակից և վերադարձավ պրոֆեսոր Մեյերի մոտ։ - Կարո՞ղ եմ ձեզ համար ինչ-որ բան անել, տեար։ Մեյերը փորձեց խոսել, հաստատել իր մարդկային բնույթը, բայց բառերը մեծ դժվարությամբ էին դուրս գալիս։ - Էլ այդպիսի բան չի կրկնվի, տեար։ համոզված եմ։ Չէ՞ որ Դուք… Դուք պրոֆեսոր Մեյերն եք։ Ֆելդմանը վերմակն արագ քաշեց Մեյերի դողացող մարմնի վրա։ 38
- Ամեն ինչ կարգին է, տեար,- ասաց նա՝ աշխատելով չնայել դողացող կենդանու կողմը։ – Կարևորը ինտելեկտն է, ուղեղը։ - Հասկանալի է,- համաձայնեց պրոֆեսոր Մեյերը՝ ականավոր մաթեմատիկոսը։ – Բայց ես կարծում եմ…. Չէ՞իք շոյի ինձ մի անգամ էլ։
ԼԻԱՆԱ ՏԵՐ-ՊՈՂՈՍՅԱՆ Աշխարհի գեղեցիկ գրադարանները Թարգմանությունը՝ ռուսերենից ՎԻԲԼԻՆԳԵՆ ՄԵՆԱՍՏԱՆԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ թարգմանություն Նախաբան Շատերը համարում են, որ գրադարանները վաղուց հնացել են և կարդալ թղթե գրքերը ու առավել ևս նստել ընթերցասրահներում արդեն վաղուց մոդայիկ չէ: Այդ կարծիքը հարկավոր է վերացնել՝ առաջինը այն պատճառով, որ գիրքը երբեք էլ մոդայից դուրս չի գա և էլեկտրոնային գրքերը չեն կարող փոխարինել նրանց:Երկրորդը՝ աշխարհում գոյություն ունեն գրադարաններ, որտեղ հաճախելը գերագույն հաճույք է պատճառում: ՎԻՄԲԻԼԳԵՆ ՄԵՆԱՍՏԱՆԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ, ԳԵՐՄԱՆԻԱ Գրադարանը իր անունով պարտական է հիմնադիր՝ Մարտին ֆոն Վալենրոդտից (1570-1632թթ): Նրա առաջին գրքերի հավաքածուն ընդգրկում էր մոտ 3000 օրինակ, բայց այն այրվեց 1633թ: Նա նորից ձեռնամուխ եղավ գրքերի ձեռք բերման գործին և հավաքեց 2000 հատոր գիրք: Կտակում Ժառանգների համար գրել էր. <<Գրքերը իմաստության աղբյուր են և ուսման հիմքը, գրքերը պետք է պահպանել>>: ԲԱՑԱՌԻԿ ԳՐՔԵՐԻ և ՁԵՌԱԳՐԵՐԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆ ՅԵԼԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆՈՒՄ, ԱՄՆ Յելի համալսարանը 3 գրադարան ունի: Այս գրադարանը ամենամեծն է և նախատեսված է 10 մլն. գրքի համար: Այն կառուցված է խորանարդի տեսքով, որի բարձրությունը 10 հարկի չափ է: Հիմքը հավասար է բարձրությանը, այդ պատճառով այն շատ խորհրդավոր տեսք ունի: ԱԴՄՈՆՏ ԱԲԲԱՅՈՒԹՅԱՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ԱՎՍՏՐԻԱՅՈՒՄ 1074թ Գերհարդ եպիսկոպոսի կողմից հիմնված սրբ. Վլասիայի աբբայությունը, Ադմոնտում: Այդ գրադարանը դարձել է ուխտատեղի: Գրադարան են այցելում՝ տարվա կտրվածքով, շուրջ 70 հազ մարդ: Գրքերի հավաքածուն հանդիսանում է մեծագույնը աշխարհում:
39
12-րդ դարում աբբայությունը ղեկավարում էր Հոտֆրիդ ֆոն Ադմոնը (1100-116522), մենաստանում հիմնեց սրբապատկերներ նկարելու դպրոց և իր մեծ ներդրումն ունեցավ գրադարանի զարգացման գործում: Արդեն այդ տարիներին աբբայությունում մեծ քանակությամբ գրքեր էին գտնվում, որը նվիրել էր Զայլցբուրգի սրբ. Պետրոս մենաստանը: 1774թ. Յոզեֆ Հյուբերի ղեկավարությամբ կառուցված գրադարանի սրահում (երկարությունը 70մ, լայնությունը 14մ, բարձրությունը 13մ) պահվում էին մոտ 200 հազ. Գիրք: Դրանցից 1400-ը բացառիկ միջնադարյան ձեռագրեր, 1500-ը ինկունաբուլներ՝ մինչև 1500թ-ի տպագրված և 930 ինկունաբուլներ 1501-1520թթ-ի: Դրանցից բացի գրադարանում պահվում էին փայտի վրա կատարված գործեր: 1865թ ապրիլին գրադարանում բռնկված հրդեհի պատճառով այրվեցին Բարդուղեմիոս Ալտոմոնտեի հրաշալի որմնանկարները, բայց գրքերը փրկվեցին: Այդ գրադարանում կա յուրօրինակ ցուցասրահ կույրերի համար: Ոչպակաս հետաքրքրության են արժանանում ցուցահանդեսները, որտեղ ցուցադրվում են աբբայության գրապահոցներում պահվող բացառիկ ձեռագրերը, մագաղաթները և գրքերը: ՏՐԻՆԻՏԻ ԿՈԼԵՋԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ԴՈՒԲԼԻՆՈՒՄ, ԻՌԼԱՆԴԻԱ Ուսանողները, որոնք ձգտում են գիտելիքներ ստանալ օրվա մեջ 24 ժամ, երևում է պատրաստ են տեղափոխվել Տրինիտի քոլեջի գրադարան: Այն գտնվում է Դուբլինում: Գրադարանը մտնում է ամենահարուստ գրքերի պաշարով համալսարանների հնգյակի մեջ: Այդտեղ գտնվում են 4մլն օրինակ, որոնց մեջ կան շատ բացառիկները, օրինակ՝ ձեռագիր ավետարան: Գրադարանում պահվում է Կելլական գիրքը, որը միջնադարյան, իռլանդական ձեռագիր գիրք է(4 ավետարաններ): Այն զարդարված է հրաշալի մանրանկարներով և գրված է լատիներեն լեզվով: Կելլական գրքերը ստեղծել են Շոտլանդիայում գտնվող Չոյ կղզու վանականները: 806թ կղզու վրա հարձակվեցին վիկինգները: Վանականները փախուստի դիմեցին Միտ կոմսությունում գտնվող Կելլս քաղաքը: ՊԱՌԼԱՄԵՆՏԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ՕՏՏԱՎԱՅՈՒՄ, ԿԱՆԱԴԱ Գրադարանը գտնվում է Կանադայի Պառլամենտի շենքում, որը համարվում է կառավարական ամենագեղեցիկ համալիրը աշխարհում: Այն կառուցվել է գոթական ոճով 1922 թվականին: 1960 թ հրդեհի ժամանակ գրադարանը հրաշքով փրկվել է: Հիմա այն իր ամբողջ շուքով վեր է խոյանում գեղեցիկ, կանաչապատ բլրի գագաթին: Գրադարանից օգտվում են կառավարության անդամները: ԷՍԿՈՐԻԱԼ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ՄԱԴՐԻԴՈՒՄ, ԻՍՊԱՆԻԱ Էսկորիալ գրադարանը իր մեծությամբ զիջում է միայն Վատիկանի գրադարանին, այնտեղ պահվում են սրբ. Ավգուստինի և Ալֆոնսո Իմաստունի ձեռագրերը նաև աշխարհում, քանակով ամենամեծ արաբական ձեռագրերը:Այստեղ գրքերը պահվում են կազմով դեպի ներս, որպեսզի գեղեցիկ նկարազարդումները չվնասվեն: Գրքերի մեծամասնությունը նրանց բնօրինակներից հանված կրկնօրինակներն են: ԱՎՍՏՐԻԱՅԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ՎԻԵՆՆԱՅՈՒՄ 40
Այն մի ժամանակ եղել է Կայսերական: Հերցոգ Ալբրեխտ երրորդը (1349-1395թթ) սկսեց գրքեր հավաքել: Նրա մահից հետո Ֆրիդրիխ երրորդը ավելաց գրքերի պաշարը: 1575թ-ին այն արդեն կազմում էր մոտ 9000 օրինակ: Այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ վարձվել է գրադարանավար: 1722թ- ին Կարլ չորրորդը հրամայեց առանձին շինություն կառուցել Հոֆբուրգում՝ գրադարանի համար:Թագաժառանգ Եվգենի Սավոյացին դրամահավաք է կազմակերպում, որի շնորհիվ ձեռք է բերվում մոտ 15000 կտոր գիրք՝ Ֆրանսիայից ու Իտալիայից: 1920թ-ին գրադարանը վերանվանվեց Ավստրիայի պետական գրադարան: ՏԱՄԱ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ՃԱՊՈՆԻԱՅՈՒՄ Կառույցը ժամանակակից ճարտարապետության համար շատ անհավանական ոճ ունի, այն ավելի շատ նման է գոթական տաճարի: Կառույցի երկրորդ հարկը հիմնականում նախատեսված է կարդալու համար, որտեղ տեղակայված են ոչ բարձր, բաց գրքերի պահարանները, այնպես, որ ամեն հաճախորդ կարող է ինքնուրույն ընտրել ցանկալի գրականությունը: Սրահի մյուս կողմում փակ դարակները տեղակայված են կամարների տակ: Տարբեր չափերի և ձևի սեղանները հագեցված են համակարգչային և այլ անհրաժեշտ սարքավորումներով: Լույսը ներս է թափանցում հավասարաչափ և հարթ առաստաղից: Ճարտարապետը իր նախագծում նախատեսել է այն ամենը, ինչ հարկավոր է ինտելեկտուալ գործունեության համար: Դրա վառ օրինակն են տեղեկատվական վահանակները, որոնք կանգնեցված են կոր սեղանների երկարությամբ: Այստեղ ուսանողները կարող են հավաքվել ոչ միայն կարդալու, այլ նաև ազատ կարող են զբաղվել գեղանկարչությամբ, իրենց գործերի ցուցադրությամբ և այլն: Առաջին հարկը իր մեջ ներառել է սրճարանը, ժամանակավոր թատրոնը և սրահներ ուսանողների համար: Համակարգչային սարքավորումներով հագեցված սեղանների վրա կարելի է գտնել ամսագրեր, լրատվական թողարկումներ և այն ամենը ինչը կօգնի հանգիստ ժամանկ անցկացնել հանդիպման ժաման կամ ասենք թե, ավտոբուսին սպասելիս: Այս նախագծի գլխավոր նպատակն է ինչքան հնարավոր է շատ մարդ ներգրավել գրադարան: Ինչ- որ մեկի մոտ հաստատ ցանկություն կառաջանա նորից վերադառնալ այստեղ կամ երկար մնալ այս հոյակապ վայրում : ՍՏՐԱԳՈՎԵՍԿ ՄԵՆԱՍՏԱՆԻ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ՊՐԱԳԱՅՈՒՄ Այստեղ արդեն 800 տարի գործում է այս հիասքանչ գրադարանը: Այն բազմակի անգամներ այրվել է (1258թ, 1420թ): 17-րդ դարում գրադարանում հավաքվել էր գրքերի 3000 օրինակ: Այժմ գրադարանի պահոցներում պահվում են 130 հազ. հատոր գիրք, 1500 օրինակ առաջին տպագրության գրքեր, 2500 ձեռագրեր և մի քանի հազար գրաֆիկական ցուցակներ: ՎԱՍԿՈՆՍԵԼՈՍ ԳՐԱԴԱՐԱՆԸ ՄԵԽԻԿՈՅՈՒՄ Խոսե Վասկոնսելոս գրադարանը ժամանակակից ճարտարապետութըան հրաշալի օրինակ է: Նրա շինարարության մեջ օգտագործվել են մարամր և գրանիտ, բետոն և մետաղ, փայտ և ապակի: 41
Գրադարանը տեղակայված է հին երկաթգծի մոտ՝ Մեխիկոյի հյուսիսում: Այնտեղ հավաքված են միլիոնավոր գրքեր: Սենյակները զինված են ժամանակակից սարքավորումներով: Գրադարանը ունի մուլտիմեդիա սրահներ, մանկական և երաժշտական սրահներ: Կույրերի համար մեծ ընտրություն կա Բրայլի շրիֆտով գրված գրականության: Գրադարանի շենքը շրջապատում է այգին, որը ունի 25000 քառակուսիմետր տարածք և այնտեղ աճեցվում են 160 տեսակի ծառեր ու թփեր: Այս ամենի հետ ծանոթանալուց հետո համոզված եմ, որ դուք ձեր կարծիքը կփոխեք ինչպես գրադարանների այնպես ել գրքերի նկատմամբ: ԻՄ ԿՈՂՄԻՑ Կյանքում կան շատ հետաքրքիր մտքեր, որոնք կարող ենք գտնել միայն գրքերի էջերի մեջ, դրանք կլինեն միայն ձեզ հասկանալի, կամ հարազատ ձեր մտքին և մտածողությանը: Կարդալ, թերթել, զգալ գրքի թերթերի բնական տեսքն ու գույնը, շոշոփել նկարազարդումները, գտնել այն կարևորը, ինչը այդ պահին քեզ հուզում է, դա է գիքն այդքան առեղծվածային դարձնում: Էլեկտրոնային գրքերն ել ունեն իրենց կարևոր դերը մեր կյանքում, բայց պատկերացրեք, որ գնում եք ցուցահանդես, թանգարան և նայելով նկարներ ու արվեստի ուրիշ գլուխգործոցներ, կամ դիտում եք դրանց նկարները համացանցում: Կարծում եմ տարբերությունը ակնհայտ է: Գրքերի աշխարհը կարող է դառնալ քոնը:
ՎԱՆՈՒՀԻ ՍԻՄՈՆՅԱՆ Արդյո՞ք թվային գրադարանները մեր ապագան են Թարգմանությունը՝ անգլերենից Առաջին գրադարանն առանց գրքերի այսօր արդեն բաց է Տեխասում։ հեղինակ՝ Լիլիանա Դե Ջեսուս «Գրադարան առանց գրքերի» արտահայտությունը կարող է հակասական զգացումներ առաջացնել, բայց շնորհիվ Տեխաս նահանգի Բեքսար շրջանի Բիբիլիոթեք թվային գրադարանի այն ավելի քան իրական է։ Պետական հանրային ռադիոյի տվյալների համաձայն, սեպտեմբերի 14-ին բացվելուց ի վեր Տեխասի Բեքսար շրջանի բնակիչների համար գրադարանում հասանելի են 100000 էլեկտրոնային և աուդիոգրքեր։ Գրքերը ներբեռնման ենթակա են 3M Քլաուդ գրադարանի, ինչպես նաև գրադարանում առկա 600 էլեկտրոնային ընթերցիչների, 10 նեթբուքների, 40 այ-փադների, 48 համակարգիչների գործածությամբ։ Ըստ Բիբլիոթեքի մամլո հաղորդագրության՝ պետական ծրագրով այս գրադարանին ողջ պետության տարածքում գործող 700 հանրային և ակադեմիական գրադարաններ մուտքի հնարավորություն է շնորհվել, որոնք ներառում են 51 էլեկտրոնային լիատեքստ տվյալների բազա։ 42
Չնայած գիրք հանձնելու ու վերցնելու համար գրադարան գնալու կարիքի բացակայության, նախընտրած գիրքն ստանալու մասին չանհանգստանալու գրավչությունն ակնհայտ է, դժվար է պատկերացնել բոլորովին առանց որևէ ֆիզիկական գրքի գրադարան։ Գիրքը ձեռքումդ պահելու և մատով թերթելու ունակությունը կորչում է գրքերի ներբեռնման և էկրանների աշխարհում։ Գրադարանների այս նոր՝ թվային աշխարհում գրադարակից գրադարակ քայլելու և իր ընթերցման հաջորդ գիրքը գնելու փորձառությունից երիտասարդ ընթերցողը զուրկ կլինի: Շատ ծնողների մտահոգում է երեխաների՝ համակարգչի էկրանի առջև ժամանակ անցկացնելու փաստը: Էլեկտրոնային գիրք վերցնելու փոխարեն խաղին նախընտրություն տալը վկայում է, որ երեխայն չի կարողանում համակերպվել այն բանի հետ, որ համակարգչի առաջ խաղալու փոխարեն պետք է ընթերցի: Հարմարավետությունն ու թվային առաջընթացը միշտ չէ, որ պետք է փոխարինեն ավանդականին։ Երկրով մեկ գրքերից զուրկ գրադարաններ պատկերացնելը բավականին սարսափելի է թվում, նույնիսկ եթե դա նշանակում է, որ ցանկացած ժամանակ կարող ես ձեռքի տակ ունենալ նախընտրածդ նյութը։ Հ. Գ. Ժամանակակից մարդու համար դժվար է պատկերացնել իր կրթությունն ու աշխատանքն առանց մեդիայի և տեխնիկական միջոցների: Կարծում եմ, որ ուսումնական և հետազոտական աշխատանքների դեպքում ինֆորմացիա հայթայթելու նախընտրելի տարբերակը համացանցն է. այն ավելի արագ և հասանելի է, քան տպագիր միջոցները: Հատկապես մեր կրթահամալիրի սովորողներին, ովքեր հաճախ են նմանատիպ աշխատանքներ անում, շատ ավելի հարմար է օգտվել հենց մեդիագրադարաններից կամ մեդիայի այլ միջոցներից: Բայց ամեն ինչ այլ է, երբ պարզապես ուզում ես ընթերցել ու վայելել ժամանակդ: Այս դեպքում, գոնե ինձ համար այդպես է, անփոխարինելի է դառնում գրքի հետ անմիջական շփումը: Պարզապես անհրաժեշտություն է, որ նրան ձեռքումդ պահես, հոտն զգաս ու հետը բարեկամանաս, հաճախ՝ ողջ կյանքի համար: Ես նաև մի փոքրիկ սոցիալական հարցում անցկացրի այդ պահին ընթերցասրահում գտնվող սովորողների շրջանում: Բոլորն էլ մեդիայից օգտվում են, երբ խոսքը փոքր տեքստերին է վերաբերում, իսկ ծավալուն գեղարվեստական գիրք ընթերցելու դեպքում նախապատվությունը տալիս են թղթային տարբերակին:
43
ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻՑ
Հեղ.՝ ԱՇՈՏ ԲԼԵՅԱՆ Թարգմանիչ՝ ՅՈՒ. ԳԱՆՋԱԼՅԱՆ The Educomplex is introduced to Microsoft program "Partners in Learning Network" by the director of the Educomplex
What is the vision for your school over the next 3 to 5 years? The vision has been determined by the 2013-2016 development program of the Educomplex. The author educational program, the creator’s school is a full educational program which is worked out by the learners and their parents, teachers and our partners. The school is mobile and with its project “Classroom on the Wheels” shares the innovative IT experience with the schools in different regions of Armenia. Please give one example with a concrete description on an innovative or interesting practice that takes place at your school today on one of the topics below (you can look at the Hot Topics pages for more information on these topics). Please also give concrete details of how and what technologies are supporting your innovations with the topic you selected. To realize our educational program “Notebook is my Classmate”, beginning from September 1 of the 2013-2014 academic year, all the 150 teachers and 2100 learners of the Educomplex come to school with their own notebook/net-books and are involved in the project based teaching-learning process, and the educational environment is not only the 44
Educomplex but also the museums, exhibition halls, concert halls, scientific laboratories, historical monuments, countryside, families and streets. The teaching process is also organized in the form of a camp, planaire painting, gathering, review, exhibition, concert. Learners of different ages, various specialists, parents become teachers. Learners’ continuously changing life becomes the result of education. What evidence do you have of the impact these innovations have had on your school and the wider community? The community, as well as our Educomplex, have become more united, inclusive, savingpreserving, developing and stimulating development, more capable and initiative. Please describe the innovations that your school is planning for the next two years and how they align with your school’s vision. Please provide specific examples of these innovations. An expeditional field camp will be launched, which will help us to organize mobile creative gatherings in the regions of our Republic all the year round. They will involve the learners, teachers and other specialists of the given community. The individualization of education and the complete launching of digital world will make the Educomplex more mobile. How has your school influenced others locally, nationally and internationally? The influence has been achieved with:
multilingual and recognized school website having an open system of realization and spreading the author educational programs worked out at the Educomplex organization of teacher training courses for the teachers of our Republic educational exchanges with comfortable accomodation in the schools of the Educomplex annual open reviews, educational camps and open creative gatherings. The geography of educational exchanges spreads to Georgia, Artsakh, Argentina and Turkey. More and more often they become group or individual initiatives as educational projects. As a school leader, what do you see as your role? More and more I act as the coordinator of educational projects distributing the budgetary and extrabudgetary means as righteous and target investments in the educational projects by the ratio of 50-50. What percentage of your staff is currently actively developing their own leadership skills and what kinds of support and opportunities do they receive? 45
Each teacher of the Educomplex has to work out and realize educational projects. In fact each teacher coordinates and heads educational projects and has to display his abilities of a leader. Team or group activities are encouraged. Planning is done with the principle of developing successful initiatives. An educational project can’t be realized without new partners and involving new resources. A teacher, who is only a passive consumer and command executor, has to make way for a more initiative one by leaving his/her position. Can you please give an example of an initiative that was not mandatory but every single member of your staff got involved? Participation in the realization of the educational projects “Culture on the Wheels”, “Classroom on the Wheels”, “Educational Summer” was not considered to be mandatory but these projects are successfully realized in the result of which we have our learners’ and teachers’ choirs and summer camps in Yerevan. All the teachers of the Educomplex have participated in the project "Classroom on the Wheels". The main aim of this project is sharing our innovative experience in using IT means with other schools in Armenia. How does your school recognize early leadership skills of the students and how do you encourage staff to develop these skills in their students? There are certain activities at the Educomplex the planning and realization of which are carried on by the students of different grades. These activities reveal the leader’s abilities of the students. One of these activities is “General Morning Trainings”. All the teachers and students gather in the marble hall before classes every morning to watch and listen to an electronic 15-minute-presentation on a huge screen made by a leader student with the members of his small team. All the students of our high school are involved in this or that school club activities according to their preferences. The leaders of these clubs take part in the real social life of the city and republic. For example, the info club members work like real journalists during major educational events. In this way our educators do not try to solve our students’ most important self establishing and self expressing problems. We give chances to them to be self expressed and self established in real life. What does your school hope to achieve by being a Mentor School? To get new clients and partners so that we could work out and share our author educational programs; To refine the teacher's school with a higher level of performance and self expression; To get new international criteria of evaluation and further educational exchanges; Հեղ.՝ ՆԱՌԱ ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆ Թարգմանիչ՝ ՌԻՆԱ ՇԱԳԻՆՅԱՆ 46
2013-2014 სასწავლო წელს სასწავლო კომპლექსის ხელოსნების უფროს სკოლის შენობაში უნდა განხორციელებული იქნას რამდენიმე სასწავლო პროგრამა, დაწყებითი სპეციალიზირებული ( ხელოვნური) საშუალო განათლების საფუძლელით, საშუალო სპეციალიზირებული საგანმანათლებლო პროგრამები, ხელოვნების უფროსი სკოლა, რომელიც აგრეთვე განხორციელებს დაწყებით სპეციალიზირებულ (ხელოვნების) სწავლების სამწლიან პროგრამას, ქოლეჯის "დაწყებითი განათლება" პროფესიისთვის საბაზო 2-5 წლიანებისთვის საბაღო ჯგუფი. ძნელი და შემოქმედებითი სამუშაო, რომელით უნდა აღფრთოვანებული იქნან მოსწავლეც, მასწავლებელიც და ოსტატიც. შემოდგომის შეკრების პრინციპებიდ გამოვქვეყნამ პროექტებს, მათ პროცესის, მეთოდოლოგიის აღწერილობა,რომლის შედეგებს გამოვქვეყნავთ მაისის შეკრებაზე. წელს რამდენიმე სპეციალიზირებული პროგრამების მოდელით უნდა ვაჩვენოთ წარმოებით სწავლების მოდელი. ეს მოსწავლეს დაახლოვებს საბაზრო მუშაობასთან და დამსაქმებელთა მოთხოვნების შესაბამისად. შედეგში გვინდა, რომ მოსწავლე უკვე სწავლების პროცესში, განსაკუთრებით დამთავრების შემდეგ უკვე ცნობილი, როგორც შრომის თანამშრომელი, უკვე საკმარისი ნიმისთვის, რომ იმსახუროს. დიახ, ეს ნიშნავს გადასვლა სასწავლო პროგრამებიდან, სამიან პროგრამებზე, რომლებშიც როგორც შედეგი გაფორმირებული იქნება არამარტო ცოდნა, არამედ პროფესიონალიზმი. ხელოსნების უფროსი სკოლა სამწუხაროდ საზოგადოება ესეთის ასეთ სკოლას უყურებს როგორც ცპეციალურ იმ მოსწავლეებისთვის ვისაც არ უნდა სწავლა. ეს გავს აისბერბს, რომლის თვალსაჩინოა როხოლდ ზედა ნაწილი, ქვემო ნაწილი კი უფო ღრმათ არის, და იქ არის ძალა. როდესაც გადავხედავთ, ვნახავთ, ბევრი, ბევრი საიდუმლოებით მოცული თვისებებს. ბავშვები რეალურად მოსწავლეები არიან. აქედან იწყება შემოქმედებითი პედაგოგიკა, სადაც შეგხვედრია ისეთ მოსწავლეს რომლის სულიერ ყვეყანა უნდა შისწავლო. დაეხმარო რომ იპოვოს თავის საყვარელი საქმე. პროფესიული განათლების მთელი ხიბლი არის უწყვეტი სწავლება. ჩვენ ამის მიგწევა შეგვიძლია ოჯახთან თანამშრომლობით, სპეციალიზირებულ განათლებაში ოჯახის ჩარევით. ეს არის ყველაზე მთავარი, რომელთანაც დაიწყება ის პროექტები, რომლების ამ მოსწავლეებთან განხორციელდება მაისის შეკრებამდე. შექმნილი გარემო თავის სახელოსნოებით, ხელსაყრელია სამუშაოს სკოლა ან წარმოებით სწავლების განხორციელებისვის, ზოგადი განათლების გაკვეთილები კი მოსწავლეებს ხელს შეუწყობს პროფესიული განათლების განვითარებას. ამის საუკეთესო ფორმაა საპროექტო მეთოდი და სამოდულო პროგრამები.დღეს მოქმედ პროფესიული განათლების მოდულებისთვის უკვე დანართია ბიზნეს გგმები, რომლების ანხორციელებენ მოსწავლეები თავიანთ ოსტატებთან ერთად.
47
აი ამ პროგრამებიდან რამოდენიმე სამზარეულო "მობილური სამზარეულო" ჩირის წარმოება სამკერვალო, "ბავშვთა სამყარო", "ორნამენტი / გაფორმება" (აქსესუარები) "მწვანე სკოლა" პროექტი "მაღაზია დარბაზი", სკოლა-ბაღი, ზამთრის ბაღი კერამიკა "ჭურჭლის პროდუქცია» ყველა სპეციალობით 12-ე კლასის მოსწავლეებს ოქტომბრიდეან აირჩევენ თავიანთ სადიპლომო პროექტებს, რომლების დაცვა იქნება ივლის თვეში, მაგრამ კვლევითი სამუშაოების პერიოდში უკვე დაიწყებენ სამუშაოების შედეგების შესახებ გამოქვეყნება თავიანთ ბლოგბში. დაწყებითი პროფესიული (პროფესიული) განათლების ერთწლიანი სასწავლება ექ სწავლობენ საშუალო განათლების საფუძველზე. წელს გვყავს მზარეული, სამკერვალო მოდელირება, გობელენი და სამშენებლო პროფესიები, რომელიც მოიცავს 40 სხვადასხვა ასაკის მოსწავლე. აქაც მუშაობს პროექტების და მოდულების მეთოდი.ამ განყოფილებაში მოსწავლეები სადიპლომო პროექტები უნდა განხორციელონ. ბაღის გამწვანების სპეციალობის მოსწავლეებმა სასწავლო კომპლექსის სხვადასხვა სასწავლო შენობების გაფორმების პროექტებს უნდა განხორციელონ, რომლების შედეგებს გამოვაქვეყნებთ მაისის შეკრების დროს. საშუალო პროფესიული განათლება. ქოლჯი პროფესიული განათლებაში ჩართული მოსწავლეებიდან უმეტესობა უკვე მუშაობენ თავიანთ არჩეული პროფსიით, ქოლეჯში კი მათთვის ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა მოქმედებს. ქოლეჯის საბაზო 2-5 წლიანების ბაღი 2-5 წლიანების შერეული წლიანებისჯგუფში, ორგანიზირების რიგითი მოდელის შექმნა, კვების ორგანიზირებიდან შინაარსამდე, შედეგები გამოქვეყნდება მაისის შეკრების დროს. ეს ბაღი იმუშავებს აგრეთვე შაბათ დღეებს, სასწავლო კომპლექსის მოსწავლეების გარდა იმ მომსახურეობიდან შეუძლიან ისარგებლონ სხვა მსურველებმაც.
48
Հեղ.՝ ԱՐԵՎԻԿ ԲԱԲԱՅԱՆ Թարգմանիչ՝ ՎԻԿՏՈՐՅԱ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ Самооценка играет важную роль в любом возрасте. Самооценка - проявление наших собственных возможностей. Самооценка - уязвимый психологический процесс, который меняется под воздействием разных функций и проявлений. В основном на самооценку воздействуют семья, окружение и характер человека. Повышенная или заниженная самооценка пагубно воздействует на поведение и деятельность человека. В основе всяких трудностей лежит низкая самооценка. Для адекватной самооценки необходимо живое, развитое мышление. При неадекватной самооценке в человеке развивается комплекс, который со временем получает разного рода проявления. Желание самореализации постоянно преследует человека, так как он не до конца проявляет свои возможности и желания. Человек может стать агрессивным по отношению к окружающим и с помощью физической силы будет пробовать поднять свою самооценку. В нашем окружении мы во многих замечаем стремление быть первыми, что ничто иное, как травма, полученная при развитии ,,Я”. Недавно в первом классе ,,Г” ударил своего друга по той причине, что в классе все высокие стулья были заняты, остались только низкие. ,,Г”, желая быть лидером, не захотел сидеть на низком стуле, за что и ударил своего друга. В данном случа, низкий стул визуально уменьшает его статус, что и воздействует на его самооценку. Для того, чтобы самооценка индивида была адекватной, он должен расти в такой атмосфере, где его не только будут хвалить за достижения, но и будут критиковать за ошибки. В основном многие родители и преподаватели в обоих случаях доходят до крайностей, и у индивида не развивается адекватная самооценка. И похвала, и критика должны нести в себе определенную точность и конкретность. Обобщения 49
типа ,,ты всегда опаздываешь, делаешь одни и те же ошибки” не позволяют видеть в том же индивиде положительные качества. В четвертом классе родительница ,,А” жаловалась на то, что ее сын не умеет читать и заставляет мать читать рассказы и сказки вместо него. Родительница неоднократно утверждала, что ,,А” затрудняется читать больше двух строк. В итоге мы выяснили, что мать делала подобные заявления не только в присутствии сына, но и других людей. Когда подобные высказывания были извлечены из словарного запаса матери, и вместо этого прибавилась ситуативная похвала, а критика стала носить правильный и зримый характер, то и результаты были на лицо: ,,А” стал более самостоятельным, а чтение – более приятным. Как мы знаем, впервые человек начинает себя узнавать в возрасте трех лет, а в подростковом возрасте ,,Я” человека претерпевает определенные изменения. Самооценка подростков особенно нестабильна и часто подвергается изменениям. В данном возрасте особенно важным становится мнение окружения, и все подростки желают знать о том, что о них думают окружающие их люди. Одна из учениц старшей школы постоянно меняла своих друзей и всегда старалась быть похожей на того, кто в данный момент считался ее другом. Одна из ее подруг даже возмутилась на тот факт, что девочка одевалась также как и она, копировала ее поведение, постоянно говорила то, что говорила подруга, любила и не любила тех же певцов, что и она. В результате разговора стало ясно, что девочка еще недостаточно раскрылась: она еще не знает о своих сильных и слабых сторонах, и собственное ,,Я” пытается найти в окружающих ее людях. Как правило, насколько высока успеваемость учащегося, настолько высока и его самооценка. Именно поэтому роль преподавателя особенно значима в процессе саморазвития учащегося. Преподаватель должен активно участвовать в процессе развития и становления ,,Я”, в процессе раскрытия возможностей, стремлений, недостатков и преимуществ ученика. Одного слова преподавателя достаточно для того, что поднять ученика до небес и наоборот. Преподаватель должен научить ученика правильно воспринимать удачи и неудачи. Если чувствуете, что у учащегося сниженная самооценка, нужно при любом удачном случае говорить о его даже малейших достижениях, показывая на то, что это итог его усердных стараний. Но это не значит, что учитель должен подыгрывать, здесь речь идет об истинных, реальных достижениях. Обычно выполненное или невыполненное обсуждается не для того, чтобы выявить преимущества, а чтобы сделать акцент на недостатках, и если у ученика выявляется хоть малейшее проявление неуверенности, то данный метод может стать поводом увидеть свою ,,неспособность’’ еще раз. Сначала необходимо оценить тот факт, что ученик работал, после чего только позволить, чтобы он самостоятельно нашел свои пробелы. Таким способом мы заинтерeсовываем учеников, чтобы у них возникало желание работать в следующий раз. Необходимо развить в ученике интерес к 50
собственной личности для того, чтобы он мог говорить, думать и объективно оценивать свои возможности. Одна девочка однажды написала в своей работе о своем ,,Я” так, будто в ней живет несколько ,,Я”, и они находятся в постоянном споре между собой. Однако имея правильное представление о себе, своих возможностях, отрицательных и положительных сторонах своего характера, девочка в той же работе смогла дать точную картину своего истинного ,,Я”. Это и есть доказательство развития и изменчивости ,,Я”. Преподаватель не должен показывать ученику свое превосходство, вместо этого должен показывать ученику его реальные и положительные стороны. С другой стороны и у преподавателя не должно быть разногласий с собственным ,,Я”, потому что неполноценный и неуверенный в себе преподаватель не упустит случая показать свое превосходство над учащимся, удовлетворяя потребность своей самореализации.
51