ΜΟΥΣΜΟΥΛΙΔΗΣ
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΜΟΥΣΜΟΥΛΙΔΗΣ
«…Νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές…»
MOUSMOULIDIS
CHRYSOSTOMOS MOUSMOULIDIS
“…Attempts to numb the pain…”
Χρυσόστομος Μουσμουλίδης «…Νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές…» Chrysostomos Mousmoulidis “…Attempts to numb the pain…”
Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ. Τό γήρασμα τοῦ σώματος καί τῆς μορφῆς μου εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι. Δέν ἔχω ἐγκαρτέρησι καμιά. Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα· νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές, ἐν Φαντασίᾳ καί Λόγῳ. Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαίρι. — Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως, πού κάμνουνε —γιά λίγο— νά μή νοιώθεται ἡ πληγή. Κ. Καβάφης (1921) Melancholy of Iason Kleandros, Poet from Kommagine, A.D. 595 The growing old of my body and my face is like a wound from a terrible knife. I can summon no strength whatsoever. In you I seek sanctuary, Art of Poetry, skilled as you are in remedies, and the means to soothe the pain, in the Word as well as in the Imagination. It’s like a wound from a terrible knife. Deliver up your remedies, Art of Poetry; they’ll dull the pain, at least for a time. C.P. Cavafy (1921)
Reprinted from The Canon: the original One hundred and fifty-four poems / C. P. Cavafy; translated from the greek by Stratis Haviaras; edited by Dana Bonstrom; with a foreword by Seamus Heaney; an introduction by Manuel Savidis; and a frontspiece by Dimitry Hadzi; Athens, Hermes, 2004.
Με την έκθεσή του «…Νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές…» ο Χρυσόστομος Μουσμουλίδης επαναφέρει το ερώτημα του Καβάφη για την παυσίλυπη λειτουργία της τέχνης. Χρησιμοποιεί καμβάδες και τελάρα παλαιότερων έργων του δημιουργώντας κάθε φορά ένα εικαστικό παλίμψηστο, μια νέα παραλλαγή, μια νέα σύνθεση, μια συρραφή. Δε συνιστά, όμως, αυτή η συνεχής ανάξεση και αναβίωση του παρελθόντος, η επαναφορά και συρραφή συγκινήσεων από τα παλιά, μια επιπλέον αιτία πόνου; Δεν είναι η παρηγοριά της τέχνης μια πρόσκαιρη μόνο ανακούφιση; Και σ’ αυτό έχει απαντήσει ο Καβάφης, αφού η τέχνη είναι πολύτιμο βάλσαμο που κάνει «—γιά λίγο— νά μή νοιώθεται ἡ πληγή». Άραγε πώς ξεφεύγει ο καλλιτέχνης από τον πόνο που η ίδια η τέχνη του αναπαράγει; Λεωνίδας Φοίβος Κόσκος Πρόεδρος Hellenic American University
4
In his exhibition “…Attempts to numb the pain…,” Chrysostomos Mousmoulidis is invoking Cavafy’s quandary about art’s ability to lift us out of sadness. He is using canvases and frames of previous works of his, each time creating a visual palimpsest, a brand new variation, a new composition, a new stitchwork. Yet, isn’t this constant revival of the past and ripping up of old sores, this recalling and collating of emotions from times gone by, essentially one added source of pain? Isn’t the solace art provides only a temporary relief? This too has been answered by Cavafy; for art is a precious balm that “even just for a while, renders the wound unfelt.” Still, how does the artist escape the pain his own art reproduces? Leonidas Phoebus Koskos President, Hellenic American University
5
Το 1971 στον φιλόξενο χώρο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, έγινε μια ενδιαφέρουσα έκθεση με τίτλο «Κινητική Τέχνη» στην οποία ο Γιώργος Ζογγολόπουλος εγκαινίασε ένα νέο κεφάλαιο στην καλλιτεχνική του πορεία, παρουσιάζοντας για πρώτη φορά φωτοκινητικά έργα του. Το 2016, στον ίδιο χώρο, έγινε μια άλλη έκθεση με τίτλο «Σιωπηλή παρουσία: συναντώντας τον Ζογγολόπουλο 45 χρόνια μετά» όπου παρουσιάστηκαν έργα σύγχρονων Ελλήνων εικαστικών σε διάλογο με επιλεγμένα έργα του Γιώργου Ζογγολόπουλου. Σήμερα, η έκθεση στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, του Χρυσόστομου Μουσμουλίδη ο οποίος γνώριζε, εκτιμούσε και επηρεάστηκε από τον Ζογγολόπουλο γίνεται υπό την αιγίδα του Ιδρύματός του και έτσι μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω για τη μακρόχρονη φιλία μας με τον Χρυσόστομο. Φυσικά το να γράψεις για έναν φίλο, δεν είναι εύκολο, είναι γνωστό αυτό. Τους φίλους τους αισθανόμαστε, τους νοιώθουμε, τους αγκαλιάζουμε τρυφερά, χωρίς ορθολογισμούς, αναλύσεις, εισαγωγές ή κριτικές. Όμως, επιχειρώντας μια φευγαλέα αναδρομή στο παρελθόν θα ξεκινούσα από τα φοιτητικά μας χρόνια στη Φλωρεντία του 1977, τότε που τύχη καλή μας έφερε σε αυτήν την πόλη, η επίδραση της οποίας ήταν καθοριστική σε όλους όσους φοιτούσαμε εκεί τότε. Στην πόλη αυτή διαμορφώθηκαν φιλίες μιας ολόκληρης ζωής και καθώς έχει ο καιρός γυρίσματα, βρεθήκαμε με τον Χρυσόστομο ξανά στην Αθήνα μετά από κάποια χρόνια. Εκείνος, ακολουθώντας την προτροπή του Ροντέν για τους νέους καλλιτέχνες «αγαπήστε με λατρεία τους δασκάλους που προηγήθηκαν» κράτησε για πάντα το αναγεννησιακό στοιχείο στον τρόπο της σκέψης του και στη δουλειά του, τη ζωγραφική και τις κατασκευές του που τους δόθηκε απλόχερα και με γενναιοδωρία. Το διαρκές ενδιαφέρον του για τη μελέτη και το πλάτεμα των γνώσεων γύρω από τα μεγάλα ζητήματα της τέχνης, της αισθητικής, της φιλοσοφίας αλλά και των θεωριών της φυσικής που στον πυρήνα τους αναζητούν το νόημα και την ουσία της ύπαρξης ήταν πάντοτε συνοδοιπόροι του σε αυτήν την πορεία της ουσιαστικής έκφρασης μέσα από την τέχνη. Η επίπονη και πολύωρη αναμέτρηση με την επιφάνεια του πίνακα και το τελάρο καταξίωνε την προσπάθειά του και τον αντάμειβε στο τέλος, οδηγώντας τον σε νέες εμπειρίες και νέες θεωρήσεις, σε πιο μακρινούς ορίζοντες. Στους πίνακες και στις κατασκευές του Χρυσόστομου, θεωρίες και έννοιες που για τον πολύ κόσμο αποτελούν δυσνόητους πνευματι-
κούς γρίφους, εισχωρούν με ειλικρίνεια και διάθεση πειραματισμού, με μια κίνηση ευκολίας σα να ήταν αυτονόητο το πάντρεμα αυτών των κόσμων: η ακολουθία Fibonacci, τα μαθηματικά του Κurt GÖdel και του Piergiorgio Odifreddi, τα φράκταλ, η θεωρία των κβάντα, της υπερσυμμετρίας, το σωματιδίο Higgs, οι 12 διαστάσεις του χωρόχρονου, «τρυπώνουν» στο τελάρο, στο χρώμα, στις κόλλες, στα κομμάτια του κολάζ, στις γραμμές, στον όγκο και στις σκιές. Μας μιλούν υπαινικτικά για τον άνθρωπο και τον κόσμο, σα μια ενότητα —το ένα δεν υφίσταται χωρίς το άλλο— σαν το ράμμα στο τραύμα του πίνακα που ενώνει τις απέναντι πλευρές της ίδιας επιφάνειας. Κάτι νέο και συναρπαστικό αναδύεται καθώς όλα μετουσιώνονται και παίρνουν μια διαφορετική διάσταση: εκείνη της βαθύτερης υπαρξιακής αναζήτησης αποτύπωμα και αποτέλεσμα της οποίας είναι ο κάθε του πίνακας. Οι σκέψεις και οι αγωνίες του Χρυσόστομου αποτυπώνονται με ειλικρίνεια και απλότητα στους πίνακες και τις κατασκευές του καλώντας τον θεατή να ανακαλύψει το δικό του νόημα μέσα από αυτές. Χωρίς ο ίδιος να βαραίνει από αυτήν την επίπονη προσπάθεια —δεν είναι τυχαίος ο τίτλος της έκθεσης από ένα ποίημα του Κ. Καβάφη «Νάρκης του άλγους δοκιμές»— μου έλεγε σε μια δύσκολη στιγμή: «Πρώτα έρχεται η ζωγραφική —να πάρω ό,τι λείπει— μετά τι θα φάει η Τζούκα (η σκυλίτσα του), τελευταίος ο Χρυσόστομος.» Η ιεράρχησή του αυτή, μας δίνει το μέτρο με το οποίο ο Χρυσόστομος ορίζει την κλίμακα του κόσμου στην ερμηνεία και τη θεώρηση του έργου του, που με απλότητα αλλά και βεβαιότητα παραμένει ολοκληρωτικά γήινο, προσηλωμένο άνευ όρων στον άνθρωπο.
6
7
Άγγελος Μωρέτης Διευθυντής του Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου
In 1971, the hospitable premises of the Hellenic American Union hosted a very interesting exhibition titled Kinetic Art, which marked the beginning of a new chapter in the artistic trajectory of George Zongolopoulos with the first ever exhibition of his lumino-kinetic artworks. In 2016, the same premises hosted another exhibition, titled Silent Presence: Meeting G. Zongolopoulos 45 years later, featuring works of contemporary Greek visual artists “in conversation” with selected works of George Zongolopoulos. Currently, the Hellenic American Union is hosting an exhibition of works by Chrysostomos Mousmoulidis, an artist who knew, appreciated and was influenced by Zongopoulos. The exhibit is staged under the auspices of the George Zongolopoulos Foundation, and I have the opportunity to speak about my long-standing friendship with Chrysostomos. Of course, as we all know, writing about a friend is never an easy task. We tend to empathize with our friends, understand them and tenderly embrace them, far from any form of rationalization, analysis, introduction or review. But if I had to venture a brief retrospect, I would start with our college years in Florence, back in 1977, when a stroke of good fortune brought us both to that city, which had a decisive impact on all of us studying there at the time. That city fostered friendships that would last a lifetime; and in one of life’s many twists and turns, Chrysostomos and I reconnected here in Athens several years later. Taking to heart Rodin’s exhortation to young artists that they should “love and worship the masters that came before them,” Chrysostomos has always kept the spirit of Renaissance alive in his thinking and in his work, his paintings and his installations; a labor to which he has dedicated himself generously and wholeheartedly. His unremitting interest in studying and constantly furthering his knowledge on all major issues of art, aesthetics, philosophy, and theoretical physics—a science essentially looking for the meaning and substance of existence—has been his permanent companion on this course of substantive expression through art. His laborious and lengthy reckoning with the canvas and frame would affirm his efforts and reward him in the end, leading him to new experiences and new outlooks to far-off horizons. In the paintings and handicrafts of Chrysostomos, theories and concepts that are obscure and inexplicable to many people are interjected with sincerity and a desire for experimentation, with a gesture of such remarkable ease as if it were only natural to combine such worlds: the
Fibonacci sequence; the mathematics of Kurt Gödel and Piergiorgio Odifreddi; fractals; quantum theory; supersymmetry; the Higgs boson; the 12 dimensions of space-time. All these seep into the frames, the colors, the sheets of paper, the collages, the lines, the volumes and the shadows. And they all allude to humans and the world as an integrated whole (one cannot exist without the other), like the suture on the wound of a painting adjoining the opposite sides of the same surface. Something new and exciting is emerging as everything transubstantiates and takes on a different dimension: that of a most profound existential search, the imprint and outcome of which is each one of Chrysostomos’s artworks. His thoughts and worries are captured with frankness and simplicity in his paintings and artifacts, calling upon the viewer to discover his or her meaning through them. Without letting himself be weighed down by this laborious effort—the exhibition’s title, “Attempts at numbing the pain,” is quite intentionally drawn from a poem by C. Cavafy—Chrysostomos would tell me at a time of hardship: “First comes painting—I should get whatever is missing; then my Tzouka [his dog] must be fed; Chrysostomos comes last.” This prioritization reflects the measure by which Chrysostomos defines the scale of the world in the interpretation and viewing of his work; a work that is always, with simplicity and certainty, completely grounded and unconditionally devoted to humans.
8
9
Angelos Moretis General Director of the George Zongolopoulos Foundation
Το Δ Ράμμα των Πληγών μας
The D Stitch of our Wounds
Είμαστε μέρος ενός παγκόσμιου οικοσυστήματος, με συλλογικό τραύμα ιστορικών διαστάσεων. «Ίχνος παλαιάς δυστέκμαρτον αιτίας» Σοφοκλής
Ο Χρυσόστομος Μουμουλίδης «οικειοποιείται» με θάρρος το συλλογικό μας τραύμα και το περιποιείται με αφοσίωση. Εικαστικά, το διακριτικό «ανάγλυφο» των ραμμάτων, η ρυθμική τους επανάληψη και οι διαβαθμισμένες αποχρώσεις της μελαγχολίας, απορροφούν το βλέμμα που κλείνει τα μάτια στις πληγές, προσβλέποντας στην ίαση. Η τέχνη είναι θεραπευτική, ποιος δεν το ξέρει; Εδώ, ένα βήμα πέρα από τον υπαινιγμό, οι νύξεις της βελόνας και το νήμα συνέχουν τα δύο μέρη σ’ ένα καλο(γ)ραμμένο εικαστικό κείμενο, ενοποιώντας το σύνολο και εικονοποιώντας συμβολικά την κάθε ένωση. Η πολυσημία του θέματος, οι άπειρες εφαρμογές και η συνειδητή απόφαση εμπλοκής στη θεραπευτική πρόοδο, συνιστούν ήδη μία νοητική συμβολή στην επούλωση ενός πληγωμένου ιστού και γίνονται μέρος στην αποκατάσταση «της λύσης της συνεχείας» του όποιου δέρματός μας. Διαδικαστικά, προηγείται η κατα(γ)ραφή των πληγών μας, μικρών ή μεγαλύτερων, βαθύτερων ή επιφανειακών, και ακολουθεί η αναγωγή μιας καθημερινής πράξης σε σημαίνουσα υπέρβαση. Από τις καταβολές της ανθρώπινης δραστηριότητας, όταν με οστέινες περόνες και οπείς έραβαν τα δέρματα των ζώων για ποικίλες χρήσεις, ως το laser και το μέλλον της αλήθειας, αυτά τα σημάδια θα ιχνηλατούν το πρόβλημα, υπογραμμίζοντας την ευθύνη, ενώ η συρραφή και η συγγραφή θα παραμένουν πάντα ένα είδος ευλογημένης θεραπείας. Ο πόνος έχει ένα στοιχείο κενού, το τραύμα ένα χάσμα, δεν γεφυρώνει εύκολα. Όπως οι παγωμένοι άνθρωποι ανακαλούν το χιόνι (Εμ. Ντίκινσον) και οι πληγωμένοι αποζητούν να μοιραστούν το ράμμα. Γνωρίζει ο καλλιτέχνης. Η επιθυμία είναι αδιανόητη χωρίς το τραύμα. Δρ. Βιβή Βασιλοπούλου
We are part of a global ecosystem, with a collective trauma of historic dimensions. “…this dim trail of an ancient guilt”* Sophocles
Chrysostomos Mousmoulidis is bravely “appropriating” our collective trauma and tending to it with devotion. Visually, the subtle “relief” of the sutures, their rhythmic repetition and gradated shades of melancholy absorb the gaze that refuses to see the wounds, looking forward to their healing. Art is therapeutic, everyone knows that. In this case, taking the insinuation one step further, the needle pricks and thread fasten the two parts together in a well-constructed visual script, consolidating the whole and symbolically visualizing each connection. The theme’s polysemy, the countless applications and the conscious decision to become involved in the curative progress, already constitute an intellectual contribution to the healing of damaged fiber, forming a part of the scar tissue bridging the “diaeresis,” the solution of continuity, on any kind of “skin.” In procedural terms, first comes the identification of our wounds— minor or major, deep or superficial—and then comes the elevation of a daily practice into meaningful transcendence. From the early days of human activity, when people used to stitch together animal hides for various purposes by means of primitive bone needles and bodkins, all the way to the use of laser and the future of truth, these marks will be tracing the problem and underscoring the responsibility, while both sewing and writing will always provide a form of blessed therapy. Pain contains an element of void, the wound contains a chasm; and both are hard to bridge. As freezing persons recollect the snow (Emily Dickinson) and the wounded seek to share their stitches. The artist knows. Desire is unthinkable without trauma. Dr Vivi Vasilopoulou
* Translation of “ἴχνος παλαιᾶς δυστέκμαρτον αἰτίας” from Sophocles’ Oedipus Tyrannus (line 109) as retrieved from https://chs.harvard.edu/CHS/article/ display/5300 10
11
«Όταν ο Χρόνος προσθέτει αφαιρώντας…»
“The amplifying effect of waning over time…”
Με συγκινεί η αθωότητα των παραστάσεων που αναδύονται αυθόρμητα από το παρελθόν. Παραστάσεις που γνώρισα βλέποντας, ξεχωρίζοντας, ακούγοντας, διαβάζοντας ή περιδιαβάζοντας στα μονοπάτια της μνήμης, πλουτισμένες με τις φθορές, τις αλλοιώσεις και τις μεταμορφώσεις του χρόνου, σαν ένα σώμα μιας άλλης ζωής με τη δική της γλώσσα, που προσπαθεί να εκφράσει με τα χρώματα και τα άλλα υλικά της τέχνης του ο ζωγράφος και, προπαντός, με τα σπαράγματα της ψυχής του. Πολιτείες βυθισμένες στα χρώματα της ιστορίας, σώματα της ανθρώπινης συνοδοιπορίας, αγάλματα που παγιδεύουνε το φως μες στις πτυχώσεις τους και ανακαλούν με τον καιρό οικείες μνήμες, γίνονται σύγχρονα επιτύμβια μιας καθημερινότητας δυσπρόσιτης, ίχνη μισοσβησμένα από οικοδομήματα σπιτιών δίπλα στα κάστρα της Θεσσαλονίκης, ανεξιχνίαστα αποτυπώματα σε λιθόκτιστες σκάλες που οδηγούσανε τα παιδικά σου βήματα στην Ξάνθη, μοναχικά τοπία που τεχνουργεί ερήμην μας ο χρόνος, μνήμες, μορφές και συγκινήσεις, ο χρόνος που διαστέλλεται μέσα στον χώρο, κι εσύ ν’ ασφυκτιάς έγκλειστος σε υπόγεια εργαστήρια αναζητώντας την «αρχιτεκτονική της σκόρπιας ζωής», με χειρονομίες ανολοκλήρωτες ή που τείνουνε να ολοκληρωθούν, κι εντέλει, παραμένουνε μετέωρες μέσα από αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις και επεμβάσεις, έως ότου να λάβουν σάρκα και οστά τα όνειρα σ’ ένα ατέλειωτο παιχνίδι τελετουργικών διαδικασιών που θυσιαστικά απαιτεί η ζωγραφική, όπως και κάθε δημιουργική έκφραση, όπως και κάθε αυθεντική πράξη του ανθρώπου, εν εγρηγόρσει. Ο χρόνος προσθέτει αφαιρώντας περιστασιακές χρήσεις και σημασίες, φτάνει να μπορείς να σηματοδοτείς και να σημασιοδοτείς τα έργα των χειρών σου έτσι, που να φαντάζουν αχειροποίητα και μυστηριακά —όχι μυστηριώδη— ένας χειρώνακτας δηλαδή που προσπαθεί να μετουσιώσει και να μεταπλάσει τυχαία υλικά: χαρτόνια συσκευασίας εμπορευμάτων, πανιά που επανεντάσσεται η χρήση του σε νέες λειτουργίες, χρώματα, κόλλες, μονωτικά υλικά και απορρίμματα μιας ολοένα αυξανόμενης καταναλωτικής μανίας, τα προσεγγίζει ο ζωγράφος, τα οικειοποιείται και τα εντάσσει στις ανάγκες μιας αδυσώπητης πορείας προς την ολοκλήρωση του έργου —αλλά και τι σημαίνει, επιτέλους, ολοκλήρωση;— μήπως στάδια, στάσιμα, αναπαύσεις, παλινδρομήσεις, ευτυχίες, αμφιβολίες με τον εαυτό σου, με τον κοινωνικό περίγυρο, καταφάσεις, αρνήσεις και διαρκής πάλη με τ’ αυλικά της δουλειάς σου, δεν ξέρω, κι όμως είναι τόσο γλυκιά αυτή η συνειδητή συνενοχή του καλλιτέχνη με το έργο του, με το κοινό και με τον χρόνο…
I am deeply moved by the innocence of representations spontaneously emerging from the past. Images that I acquired by seeing, singling out, listening, reading, or wandering through the paths of memory, weeded out by the wear and tear, the degradations and transformations brought about by the passing of time; like the body of another life, with its own distinct language, that the artist is trying to express using his colors and other materials of his craft and, above all, using pieces of his psyche. Lands immersed in the colors of history, bodies of humans marching on together, statues trapping light in their folds and gradually invoke familiar memories, become modern epitaphs of an inaccessible daily life, half-faded traces of dwellings next to the castles of Thessaloniki, inscrutable footprints on stone-built staircases that bore your childhood’s footsteps around Xanthi, solitary landscapes sculpted by time in absentia, memories, forms and emotions, time dilating in space, while you are suffocating confined in underground workshops searching for the “architecture of the scattered life,” by means of gestures left incomplete, or tending to be completed but ultimately left suspended amidst consecutive transformations and interventions, until dreams come alive in an endless game of the ritualistic processes sacrificially exacted by the art of painting, as by any act of creative expression, as by any genuine act of the wakeful human. Time enriches by winnowing out casual uses and meanings, so long as you can identify and assign meaning to the products of your hands in such a way that they appear acheiropoieta (not-made-by-hands) and mystical (sacramental, not mysterious); in other words, so long as you are a manual laborer striving to transubstantiate and recast random materials: packaging cartons, fabrics reintegrated into new functions, colors, adhesives, insulation materials and litter of an ever-increasing consumption craze, are handled by the painter, co-opted by him and mustered for the needs of a relentless progression towards the completion of his work. And yet, what does it actually mean to “complete” a piece of work? Perhaps it’s merely just another stage, a stasimon, a recess; happiness, a regression, a process of doubting yourself or the social setting; an affirmative, a negative, and a never-ending wrestling with your materials—I do not know. And yet, how sweet is the artist’s conscious collusion with his work, with the public and with time... Chrysostomos Mousmoulidis
Χρυσόστομος Μουσμουλίδης 12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
Στη ζωγραφική, ο χρόνος είναι εντός της: στη ζωγραφική των δύο διαστάσεων, η τρίτη διάσταση, δηλαδή το βάθος, λειτουργεί σημειολογικά και οι αισθήσεις της όρασης και της αφής δεν επαρκούν για την αναγνώρισή του. Το βάθος μεταβιβάζεται στον θεατή μέσω γραφών ή εγγραφών και περνάει στις εγκεφαλικές λειτουργίες σχεδόν ως κείμενο. Με αυτόν τον τρόπο, η ακίνητη εικόνα μετατρέπεται σε κινούμενο και σε συνεχώς μεταλλασσόμενο ιδεολόγημα έτσι ώστε να γίνεται χρόνος. Το παιχνίδι περνάει στη βούληση του θεατή, ο οποίος θα επιχειρήσει να δώσει την προσωπική του ερμηνεία ασκώντας το απόλυτο δικαίωμα στην απάντηση του ερωτήματος, που ούτως ή άλλως, θέτει το έργο τέχνης, και να συμπληρώσει τα ελλείποντα μέρη στο πλαίσιο ενός επιτακτικού γιατί; με ένα διότι που δεν πρόκειται να λάβει από την τέχνη καθώς η τέχνη δεν προτείνει αλλά σημαίνει. Δηλαδή, η τέταρτη διάσταση, ο χρόνος, συνδέεται βεβαίως και με την προσπάθεια ανάγνωσης και ερμηνείας του έργου τέχνης. Αριστείδης Γιαγιάννος Τα έργα του Χρυσόστομου, φιλοτεχνημένα στη σιωπή και τη μοναξιά, βρίσκονται σε απευθείας σύνδεση με τον υπόγειο ρου της Ιστορίας, τον υπόκωφο ρόχθο της. Ο ίδιος ξέρει πόσο δίκαιο έχει ο Μίλαν Κούντερα όταν γράφει πως «η Τέχνη δεν είναι η μπάντα του Δήμου που συνοδεύει το βηματισμό της Ιστορίας». Η Τέχνη είναι εκείνο το αισθητικό αίτημα που επιδιώκει να γίνει ηθικό πρόταγμα. Κι όχι αντίστροφα. Και το ύστατο ερώτημα: Η τέχνη είναι παιδί της δυστυχίας ή της ευτυχίας; Η τέχνη, είναι κι αυτή, παιδί της ανάγκης, μπορεί όμως να μας καταστήσει —παραφράζω εδώ τον Καρούζο— κάπως αναπαυτικά δυστυχισμένους. Μελαγχολικά χαρούμενους. Είναι κι αυτό μια μορφή ευτυχίας. Εφόσον πρώτος κανόνας για την απόκτηση της ευτυχίας είναι η νηφάλια συνειδητοποίηση πως δεν υπάρχουν κανόνες. Οφείλουμε όλοι να αυτοσχεδιάσουμε. Όπως σοφά και συνειδητά πράττει ο Χρυσόστομος.
Time is an integral element of the art of painting: In two-dimensional painting, the third dimension, i.e. depth, functions semiotically, and the senses of sight and touch do not suffice to identify it. Depth registers with the viewers and is perceived by their brain functions virtually as text. In this way, the still image is transformed into a moving, everchanging expression of ideology, thus embodying time. The ball is passed into the viewers’ court, who will attempt their own interpretation of the artwork, exercising their absolute right to answer the question an artwork always poses, and fill in the missing parts in the context of an imperative “why?” with a “because” that art does not supply, because art indicates but does not explain or suggest. In other words, the fourth dimension, i.e. time, is certainly linked to each viewer’s attempt to “read” and interpret a work of art. Aristides Yiayiannos The works of Chrysostomos, created in silence and solitude, are directly linked with the subterranean flow of History, its hollow roar. The artist is well aware of how right Milan Kundera was in saying that, “Art is not a village band marching dutifully along at History’s heels.” Art is that particular aesthetic demand that seeks to become a moral precept—not the other way round. The ultimate question then: Is art a child of happiness or unhappiness? Like so many other things, art too is a child of need; but it can render us—to paraphrase Karouzos—somewhat comfortably unhappy; or somberly joyful. This is also a form of happiness. For the foremost rule in the pursuit of happiness is the sober realization that there are no rules. We all have to improvise. Like Chrysostomos does, wisely and consciously. Manos Stefanidis
Μάνος Στεφανίδης
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
Από τα χώματα της μνήμης ο Χρυσόστομος ανασύρει αντικείμενα, σπινθήρες/σήματα των διαδοχικών ηλικιών της προσωπικής και καλλιτεχνικής του πορείας, τα ταξινομεί και τα αποθηκεύει δημιουργώντας μια σειρά από «κιβωτούς» μικρών πραγμάτων, καθένα από τα οποία ενσωματώνει στιγμές της αισθηματικής του αγωγής, αλλά και αποσκευές του υπαρξιακού του φορτίου. Όσα η μνήμη αποκαλεί δικά της βρίσκονται ταξινομημένα, χωροθετημένα σε θήκες, κουτιά, βαλίτσες, υπαινισσόμενα την αταξία μιας διάσπαρτης ζωής που αποτέλεσε το αφετηριακό ερέθισμα μιας δημιουργίας. Από αυτήν την άποψη, κανένα από τα φυλασσόμενα αντικείμενα δεν είναι νεκρό. Ακόμη και μέσα στην παλαιότητα και την αχρηστία τους φωσφορίζουν, μαρτυρώντας (φθαρμένα τεκμήρια) το ρίγος της καταγωγής τους και προλέγοντας (σιωπηλοί οιωνοί) το επόμενο βήμα. Ανοχύρωτα, κατατμήμενα τα έργα του Χρυσόστομου λειτουργούν σαν παρακαταθήκες του βλέμματος, κρύπτες ψιθύρων επιθανάτιων και άλλων υποσχόμενων την ανάσταση, παράθυρα με θέα σε ένα αόρατο μέλλον που προορίζεται να γίνει η νέα μνήμη, και σχηματίζουν μία αλυσίδα υπαινιγμών που αστράφτει σαν αποχαιρετισμός σ’ ένα παρελθόν που ο δημιουργός το αναγνωρίζει από τα ίχνη. Φυλακίζοντας αυτά τα ίχνη μοιάζει να το παραδίδει στην ιστορία της τέχνης του. Υπάρχει ένα αίτημα ελευθερίας σε όλα αυτά, ένας αέρας παραδειγματικής έντασης και υποδειγματικής πίστης: βαθύς, λυτρωτικός, ζωογόνος και καταστροφικός την ίδια στιγμή. Λίγο πριν την προσγείωση στα άγνωστα εδάφη της καινούργιας ηλικίας, το βλέμμα περιπλανάται σε ό,τι εμπιστεύτηκε αθωώνοντας τα πράγματα για τις προδοσίες τους και εμμένοντας στη μόνη προσδοκία που αναγνωρίζει σαν ανάγκη, στην προδοσία της εφήμερης λάμψης που, είτε ευτυχία την πεις είτε έμπνευση, το φως της καίει και δροσίζει τις παλάμες.
Digging into the land of memory, Chrysostomos is excavating objects, sparks/signals of successive (st)ages along his personal and artistic path. He collates them and stores them by creating a series of “arks” of the little things, each of which incorporates moments of his emotional evolvement as well as the baggage of his existential burden. Items claimed by memory are sorted out, arranged in cases, boxes, suitcases, insinuating the disorder of a scattered life that served as the stimulus triggering creation. In this respect, none of the kept objects is dead. For all their old age and desuetude, they are gleaming fluorescent, attesting (worn-out evidence) to the thrill of their beginnings and foretelling (silent omens) the next step. Unguarded and fragmented, Chrysostomos’s works function as consignments of the gaze, crypts of whispers presaging death or promising resurrection, windows with a view to an invisible future that is destined to become the new memory. They form a chain of insinuations that sparkles like a farewell to a past that the creator recognizes from its traces. By encasing these traces, he seems to be surrendering them to the history of his art. There is a demand for freedom in all of this, an air of paradigmatic intensity and exemplary faith—deep, redemptive, life-giving and destructive, all at the same time. Just before landing on the unknown territory of the new age, the gaze is wandering over trusted things, absolving them of their betrayals and persisting on the only expectation it recognizes as a necessity: the betrayal of that ephemeral sparkle, whether you call it happiness or inspiration, whose light burns aglow and soothes the palms. Thalea Stefanidou Thessaloniki, October 2001
Θάλεια Στεφανίδου Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος, 2001
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
Ο Χρυσόστομος Μουσμουλίδης γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1958. Σπούδασε Ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας, ενώ παρακολούθησε και μαθήματα Κριτικής Τέχνης και Μουσειολογίας στην ίδια σχολή με καθηγητή τον Umberto Eco. Εικονογράφησε λογοτεχνικές εκδόσεις και εργάστηκε επί σειρά ετών ως καθηγητής καλλιτεχνικών μαθημάτων στη Μέση Εκπαίδευση. Έχει παρουσιάσει τη δουλειά του σε 14 ατομικές εκθέσεις, μεταξύ των οποίων το 1994 στον Παρατηρητή στη Θεσσαλονίκη, το 1996 στο Έψιλον στη Θεσσαλονίκη και το 2011 στην γκαλερί Titanium Γιαγιάννος, ενώ έχει συμμετάσχει σε πλήθος ομαδικών. Η τελευταία του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε στο My Art Box by technohoros, τον Απρίλιο του 2017 με τίτλο «Πένθος – Έρως», σε επιμέλεια Μάνου Στεφανίδη.
46
47
Chrysostomos Mousmoulidis was born in Xanthi of Greece in 1958. He studied Painting at the Academy of Fine Arts in Florence and he also took lessons of Art critics and Museology in the same school under Umberto Eco. He has illustrated literary publications and worked for many years as a teacher of art lessons at schools. Chrysostomos Mousmoulidis has presented his work in 14 solo exhibitions, including in 1994 at the Observer in Thessaloniki, in 1996 at Epsilon in Thessaloniki and in 2011 at the Titanium Yiayiannos Gallery and has also participated in many group exhibitions. His latest solo exhibition was held at My Art Box by technohoros, in April 2017 entitled “Mourning – Eros”, curated by Manos Stefanidis.
Ο κατάλογος αυτός εκδόθηκε από την Technohoros art editions με την ευκαιρία της έκθεσης «…Νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές…» του Χρυσόστομου Μουσμουλίδη στην Γκαλερί Κέννεντυ της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης στην Αθήνα από τις 11 Μαρτίου έως και τις 4 Απριλίου 2020.
This catalogue was published by Technohoros art editions on the occasion of Chrysostomos Mousmoulidis’ exhibition entitled “...Attempts to numb the pain...” at Kennedy Gallery of the Hellenic American Union in Athens from March 11 until April 4, 2020.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΘΕΣΗΣ
ORGANIZED BY
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ
CURATED BY
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ
COORDINATION
ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ
TECHNICAL PERSONNEL
ΦΩΤΙΣΜΟΙ
LIGHTING
ΕΡΓΑ
WORKS
ΚΕΙΜΕΝΑ
TEXTS BY
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ
CATALOGUE DESIGN BY
ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ
UNDER THE AEGIS OF
Hellenic American College (HAEC) & Ελληνοαμερικανική Ένωση Aίθουσα Tέχνης Τεχνοχώρος Βιβή Βασιλοπούλου Λίλα Μανιώτη, Διευθύντρια Πολιτιστικών Ελληνοαμερικανικής Ένωσης Μυρτώ Τσελέντη Ελληνοαμερικανική Ένωση Κώστας Γιαννακόπουλος Νίκος Θεοτοκόγλου Χρυσόστομος Μουσμουλίδης, μικτή τεχνική
Βιβή Βασιλοπούλου, Αριστείδης Γιαγιάννος, Λεωνίδας Φοίβος Κόσκος, Χρυσόστομος Μουσμουλίδης, Άγγελος Μωρέτης, Μάνος Στεφανίδης, Θάλεια Στεφανίδου Μιχάλης Παπαρούνης – Εκδόσεις futura Ιδρύματος Γεωργίου Ζογγολόπουλου
Hellenic American College (HAEC) & Hellenic American Union Technohoros Art Gallery Vivi Vasilopoulou Lila Manioti, Director of Cultural Affairs, Hellenic American Union Myrto Tselenti Hellenic American Union Kostas Giannakopoulos Nikos Theotokoglou Chrysostomos Mousmoulidis, mixed media Leonidas Phoebus Koskos, Angelos Moretis, Chrysostomos Mousmoulidis, Manos Stefanidis, Thalea Stefanidou, Vivi Vasilopoulou, Aristides Yiayiannos Michalis Paparounis – futura Publications George Zongolopoulos Foundation
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΜΟΥΣΜΟΥΛΙΔΗΣ
«…Νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές…»
CHRYSOSTOMOS MOUSMOULIDIS
“…Attempts to numb the pain…”
