VERZIN, jaargang 8, nummer 3 (2013) by Creatief Schrijven

toelating gesloten verpakking 2030 - Antwerpen X - P602624

TIJDSCHRIFT Het tijdschrift dat je aan het schrijven zet

SAMEN SCHRIJVEN

Hoe doe je dat? Esther & Berry Verhoef getuigen

Een stem die ons beiden overstijgt LIES VAN GASSE & ANNEMARIE ESTOR

ELVIS PEETERS & NICOLE VAN BAEL

“ Alles gaat door vier handen en twee hoofden ” © Bert Huysentruyt

Driemaandelijks tijdschrift van Creatief Schrijven vzw Jaargang 8/nummer 3/juli-aug-sep 2013 - 4 euro

02 COLUMN /

- door Peter Mangel Schots

INHOUD

De Scharz-Metterklume-methode Het boekje dat ik bij de rug opvis uit een volgepropte zeepkist draagt de titel Collected Stories by Saki. Vrijdagochtend is het en de boekenmarkt op het Amsterdamse Spui trekt drommen volk aan die naar buiten gelokt worden door de eerste écht warme zomerdag. Ik blader door het vergeelde kleinood met korte verhalen van de Brits-Birmese auteur H.H. Munro (1870-1916), alias Saki, en vind er het verhaal waarnaar ik zocht. Een verhaal dat ik altijd heb geassocieerd met zonnige dagen en dat ik in het vierde jaar humaniora leerde kennen bij meneer Heylen, leraar Nederlands en Engels. Die meneer Heylen bracht mij – zoals men dat dan zo plechtig zegt – de liefde voor de literatuur bij. Een bevlogen, toen nog behoorlijk jonge leraar, met een prachtig repertoire aan teksten die hij ons voorschotelde. Saki was een van de schrijvers van wie we verhalen lazen, prachtige korte verhalen die niet aangetast waren door de volle eeuw die er ondertussen overheen was gegaan. Een verhaal dat me altijd is bijgebleven, en dat ik tot mijn plezier aantref in het boekje op het Spui, is – en ja, de bijzondere titel zal mijn geheugen wel een handje geholpen hebben – The Scharz-Metterklume Method. Een korte synopsis. Lady Carlotta is een vrijgevochten jonge vrouw. Wanneer ze op een dag abusievelijk door een gegoede familie voor de nieuwe gouvernante wordt aanzien, besluit ze het spel mee te

COLOFON

VERZIN

spelen. Als gouvernante viert ze haar avontuurlijke aanleg bot door de kinderen des huizes op een erg ‘originele’ manier geschiedenis en cultuur te onderrichten. Hun verontruste moeder sust ze door te beweren dat ze lesgeeft volgens de (op dat eigenste moment verzonnen) Scharz-Metterklume-methode. Het spel raakt helemaal op de wagen wanneer ze de twee zoontjes op de dochtertjes van de buren afstuurt om de Sabijnse maagdenroof na te spelen. Het gekrijs van de meisjes en de uitleg van de jongens over shabby women (in plaats van Sabine women) is de druppel. Carlotta is gouvernante af. Ik plaats het boekje terug in de kist – wel twintig had ik er willen kopen maar dat was even niet zo praktisch – en ik vraag me af of er na de nakende onderwijshervorming nog ruimte zal zijn voor ScharzMetterklume-methoden. Als de kruitdampen van ideologisch en politiek bekvechten zijn opgetrokken en er tussendoor misschien ook even aan de jongetjes en hun buurmeisjes is gedacht, dan valt het te hopen dat de leraars hun originaliteit en avontuurlijke aanleg hebben bewaard. Want zoals een rapport van McKinsey uitwees, is de belangrijkste hefboom voor aangepast onderwijs voor iedereen: de kwaliteit van de leraars. Zolang er meneer Heylens zijn, komt het dus wel goed.

SCHRIJVER AAN HET WOORD Interview Het boek Hauser ...........................................................6

Interview Escober ......................................................................10 Interview Elvis Peeters ..............................................................14

Elvis Peeters Interview

SCHRIJFTIPS Letterfabriek spanning ............................................................4 Schrijfworkshop schrijven met Google Earth ........................18

Schrijfuitdaging Google Earth ..............................................20

Google Earth

Scenarioschrijven ................................................................32

Schrijfuitdaging

INFORMATIE Vormgeving: Albino {www.albino.be}

(www.detijdschriften.be)

Druk: EPO drukkerij

Redactieadres:

vzw. Overname van de teksten is toegela-

[e] redactie@creatiefschrijven.be

ten mits bronvermelding en voorafgaand

[w] www.creatiefschrijven.be

akkoord van de uitgever. Iedere medewer-

[t] +32 3 229 09 90

ker/inzender is verantwoordelijk voor zijn

[a] Waalsekaai 15 – 2000 Antwerpen

of haar bijdrage. Creatief Schrijven vzw

juli/aug/sep 2013

Schrijfgroepen................................................................... 21 Schrijfproject Trage Post.................................................. 24 Uitgever aan het woord uitgeven in eigen beheer............. 27 Cursus in de kijker literaire creatie.................................. 30

Schrijfgroepen

Jaargang 8, nummer 3

schrijven niet laten kan. De vzw adviseert,

Verschijnt vier keer per jaar.

12 euro (voor 4 nummers)

ondersteunt en begeleidt niet-professio-

Oplage: 1000 exemplaren

met factuur 17 euro – buitenland 30 euro.

nele schrijvers en literaire verenigingen.

Schrijf het bedrag over op onze (nieuwe)

Advertentiemogelijkheden en -tarieven op

Uitgever: Creatief Schrijven vzw

rekening BE06 7310 3181 1022

aanvraag: nina@creatiefschrijven.be

Hoofdredacteur: Yves Joris

met vermelding 'abo VERZIN'

Eindredactie: Lennart Van Durme

+ adresgegevens

Vakliteratuur De Schrijfbijbel........................................ 39

EN VERDER

en Nina Vincx Redactieraad: Yves Joris, An Leenders,

Losse nummers:

Peter Mangel Schots, Michiel Leen, Sofie

4 euro

Rycken, Kirsten Cornelissen, Annelien De

VERZIN is te koop in de betere boekhandel.

Geest, Dirk Leyman en Nina Vincx

VERZIN wordt verdeeld door CeLT Cultu-

Werkten ook mee aan dit nummer:

rele & Literaire tijdschriften, de samen-

Daphné Pascual, Kila Van der Starrre,

werking van 25 verschillende Vlaamse

John Vervoort en Barbara Delft

culturele en literaire tijdschriften

Evenement in de kijker Desideratorium.......................... 35 Schrijfproject VertelGenkVertel................................... 38

is het aanspreekpunt voor iedereen die Abonnementen

Vakliteratuur Mijn leven is mooier dan literatuur.............. 36

Nieuws ................................................................. 41

De Schrijfbijbel Vakliteratuur

Terugblik Schrijfdag ............................................. 42 Agenda ............................................................... 44

x f

IEK LETTERFABR

h b

x f

Y m

e L

R n G

Spanning

— In de Letterfabriek bespreekt een auteur, dichter of schrijfdocent enkele inzendingen van de schrijfuitdaging. Schrijfdocent, thriller- en poëzierecensent John Vervoort geeft feedback. Beschrijf een kamer en zoom in op een speciaal voorwerp. Hoe ziet de kamer eruit? Waar ligt ze? In welke tijd speelt de scène zich af? Welk voorwerp is essentieel voor de rest van het plot? Hoe breng je dit in beeld? Is er iemand aanwezig? Wat is zijn/haar relatie met de omgeving? Giet al deze elementen in een scène van maximaal 2000 woorden.

De concrete gegevens: ik kreeg verhaalfragmenten toegestuurd. Aan mij om ze te becommentariëren. Ik wil mij hier vooral buigen over de stijl van de ingezonden stukken, want eerlijk gezegd, daar schort het nogal eens aan. Literatuur kan veel betekenen, maar heeft vooral te maken met HOE je iets opschrijft. Ik stel het even heel zwart-wit: Stijl is alles. Dat wist bijvoorbeeld Flaubert al, die, als je het thematisch bekijkt, een nogal clichéverhaal schreef over een vrouw die droomt van het Grote Leven en de Hevige Passie. Elk Bouquetreeksboekje gaat daarover. Maar hoé hij het schreef, tilt het verhaal boven de grijze massa uit. Madame Bovary, c’est la style. Thony V., auteur van het eerste verhaalfragment dat ik las, werkt graag met … Drie puntjes dus. Tip: laat die weg. Drie puntjes zijn slordig, ze geven aan dat er nog meer te zeggen valt maar dat de auteur niet de moeite heeft gedaan om dat neer te pennen. Thony V. beschrijft iemand die een oud huis op een klif binnengaat en een perkament vindt. In één regel van de tekst lees ik dat het een ‘donker’ bediendenkamertje is, onder de ‘omhoogkrullende’ trap, in het

‘roestige’ bed, met het ‘versleten en halfvergane’ beddegoed (sic). Dat zijn net iets te veel adjectieven. Tip: adjectieven moeten spaarzaam gebruikt worden. Als je er je tekst mee overlaadt, maken ze de tekst nodeloos zwaar en bijgevolg bijna onleesbaar. Tip: gebruik een (digitaal) woordenboek. Het is erg vervelend wanneer je in een korte tekst het woord ‘lemetten’ tegenkomt, terwijl het lemmeten moet zijn. Niet erg, want iedereen maakt schrijf- en spelfouten, maar wel vermijdbaar. Jan G. laat in zijn tekst een speurder in een donkere kamer uiteindelijk een schakelaar vinden. Zo ontdekt hij een gruwelijk toegetakeld lijk. Dat kan allemaal en in thrillers mag het ‘blood and gore’ zijn. Maar je moet de gruwel wel in de hand houden. Anders wordt het lachwekkend. De laatste zin van zijn stuk: ‘In de zwarte plas onderaan heeft zich een eiland van blond haar en vliegen gevormd.’ Een eiland? In de regels voordien heeft hij plastisch beschreven hoe vier scharen een meisje hebben vastgenageld en verminkt. De reactie van een van de speurders: ‘Wat is me dat voor rommel?’ vraagt Van Gansbeke, ogen

knipperend dichterbij gekomen. Die bijzin is, er zijn geen andere woorden voor, van een gruwelijke lelijkheid. Tip: pas op met uitleggerige bijzinnen die zeggen hoe iemand iets zegt, wat hij doet terwijl hij het zegt of hoe hij zich voelt. Trouwens, de zin is grammaticaal niet juist. Komen die ogen dichterbij? Monique W. stuurde een tekst in die ‘Schaduwzijde van het ego’ heet. Dat is niet meteen een uitnodigende titel om verder te lezen. Je moet oppassen met het woord ‘ego’ want daar kleeft iets te veel goedkope Freud aan vast. Als ik het verhaal goed begrijp, krimpt iemand tot hij in het oor van iemand anders kan kruipen terwijl een jongen in de lift wordt getrokken door een dokter die ‘Penner’ heet. Nu wil ik een eind meegaan in de verbeelding van de auteur maar dit gaat me iets te ver. Op een gegeven moment kruipt het personage binnen in het oor van het jongetje. ‘Deze voelde jeuk en had met zijn vinger Daan een zetje naar binnen gegeven, waarbij hij was uitgegleden over het oorsmeer en in de gehoorkamer was beland.’ Tip: het hoeft niet realistisch te zijn, maar geloofwaardigheid is wel essentieel.

Peter D. put zich in zijn tekst uit in vergelijkingen en metaforen maar schiet volop zijn doel voorbij. Scène: de assistenten van een speurder ploeteren door een misdaadscène. Dan: ‘Deze, in zijn ogen meelijkwekkende medewerkers, zouden met hun plompe voeten alle bewijsmateriaal op de verdroogde en verdorde Novilon vloerbekleding vertrappeld hebben als een kudde dorstige bizons, na een lange dag in de tergende zon gedroogd gras te hebben staan grazen.’ Verfijnd voegt hij eraan toe: ‘De bizons welteverstaan want hij zou zijn medewerkers nooit openlijk uitmaken voor eenhoevigen.’ Tip: pas op met vergelijkingen die passen als Brussel op klein patatten, zoals mijn grootje dat altijd zei. Tip: geforceerde humor kan dodelijk zijn. Hij gaat verder door met schrijven dat de speurder, hij heet De Geest, blij is dat hij op het eerste zicht een eenvoudig te constateren gezinsdrama aanschouwt. Dan komt ineens de herinnering boven aan zijn vorig jaar overleden vrouw die hij had moeten afgeven nadat de ziekte ‘won’. En dan deze zin: ‘En hoewel hij zich sinds de teraardebestelling met nog meer liefde op zijn werk stortte, kon hij niet voorkomen dat de kanker van zijn vrouw ook aan hem bleef knagen.’ Het mag cru klinken maar geef deze zin aan elke zich respecterende redacteur te lezen en hij haalt er de dikke, zwarte markeerstift door. Tip: beschrijf grote gevoelens klein. Laat hem bijvoorbeeld quasi nonchalant draaien aan de trouwring van zijn vrouw die hij aan zijn pink draagt. Theo D. moet mij de volgende zin eens verduidelijken, bij de beschrijving van wat ik denk dat een lijk is: ‘Zijn uit de sofa door het omlaag hangen met bloed opgezwollen arm en hand lagen in dezelfde bloedplas als haar doorboorde levenloze hand.’ Er valt veel te zeggen over deze zin,

behalve dat het een mooie is. Supertip: hou het eenvoudig. Lees je eigen tekst hardop terug. En je zal ontdekken dat dit soort zinnen absoluut niet lopen. Supertip: weg met de clichés. In de tekst van Susan W. lees ik deze fragmenten; ‘zijn demonen die geheel bezit van hem genomen hadden’, ‘de zware emotionele last’, ‘bevangen door haar schoonheid’, ‘haar ogen hielden de zijne te lang vast en onthulde de vlam der passie’, ‘een zwoel dansend gewaad van geheimen, lonkende geheimen die direct zijn dromen bevingen en hem niet meer loslieten’. Het klinkt hard, beste Susan, maar jouw tekst is zo zwaar op de hand dat er weinig lezers verder zullen lezen dan deze twee alinea’s. Supertip: zelfs de zwaarste scène verdient lichtheid. Uiteindelijk heeft literatuur, om het duidelijk te stellen, vooral te maken met hoe je het schrijft, niet zozeer met wat je schrijft. Romeo en Julia is het meest clichématige verhaal aller tijden: hij die haar niet kan of mag krijgen en omgekeerd, maar niemand heeft het ooit zo geschreven als Shakespeare.

John Vervoort studeerde taal- en letterkunde in Antwerpen. Hij is criticus voor De Standaard der Letteren, Het Nieuwsblad en Cobra. Zijn specialiteit is misdaadliteratuur. Voor Poëziekrant recenseert hij dichtbundels en schrijft hij essays over dichters. Hij heeft een brede literaire kennis en een passie voor literatuur. Hij schreef diverse essays over misdaadliteratuur maar ook over Shakespeare, Brodsky, Larkin, Faulkner en vele andere auteurs. Hij is al een dozijn jaren docent aan Schrijversacademie.

e L

DE ULTIEME TIPS

Lees, lees, lees, lees. Lees ze allemaal: de groten, de klassiekers, de meesters, de voorbeelden. Lees, leer en leen. Schrijf filmisch. Wat wil ik laten zien? Welk detail moet spreken? Niet uitleggen, tonen! Wees dus niet uitleggerig. De lezer is slimmer dan je denkt en kan die logische verbanden best leggen. Streef naar lichtheid. Zelfs wanneer je de donkerste scènes beschrijft. Laat nooit iemand dromen. Dromen zijn bedrog, zong Borsato al, en zijn een gemakkelijkheidsoplossing voor slechte schrijvers. Ah, het thema moet geduid worden: ik laat mijn personage dromen. Wat freudiaanse symboliek ertegenaan en dan is alles uitgelegd. No pasaran! Ten slotte: blijf schrijven. Ik ken auteurs die pas bij hun zevende boek hun echte stem hebben gevonden. Oefen, oefen, oefen.

06 © Bert Huysentruyt

(AE) "We zitten stilistisch ook niet zo ver van elkaar af, we vertrekken vanuit de persoonlijke ervaring, schrijven niet al te theoretisch. Lies schrijft wel iets uitgepuurder, gekapter. Ik gebruik allicht meer adjectieven, Lies meer werkwoorden."

FASCINERENDE WISSELWERKING

INTERVIE

Annemarie Estor & Lies Van Gasse ‘Het boek kreeg een stem die ons beiden overstijgt’

— In september verschijnt Het boek Hauser. Een poëtisch verhaal geschreven door dichteressen Lies Van Gasse en Annemarie Estor. Bij dat duoproject werden gastauteurs en grafische kunstenaars betrokken, er werd ook bij getekend, gefilmd, gemusiceerd. Hoe hou je zoiets in de hand? door Peter Mangel Schots die nog vers in het geheugen liggen: Natascha Kampusch en de dochters van Josef Fritzl. Maar dat is te luguber, te dicht op de huid nog, en dus grijpen ze terug naar het historische personage van Kaspar Hauser, de verwaarloosde jongen die in 1828 uit het niets opdook in de straten van Neurenberg. In de weken die volgen beginnen (AE) en (LVG) elkaar postkaarten te sturen met daarop vier versregels. Het verhaal dat zo ontstaat, delen ze met de wereld op hausersgrens. blogspot.be. Beiden tekenen ook, de postkaarten worden brieven, de brieven groeien, worden postpakketten. Gedichtendag 2010 verstrijkt, maar (AE) en (LVG) zijn nog lang

niet uitverteld. De plannen voor een project van enkele maanden worden bijgestuurd, er worden gastauteurs gezocht (eerst Peter Mangel Schots als vader, nadien Michaël Vandebril als aartsengel, Joris Gerits als drakendoder, en ten slotte Michael Brijs) en de blog wordt verrijkt met filmpjes, grafisch werk en muziek. In die kakofonie moesten Lies en Annemarie een lijn zien te bewaren. (LVG) "In het begin viel het wel mee om over de stilistische eenheid te waken. De dactylische hexameter die Annemarie en ik hadden afgesproken, was voldoende. En de verzen moesten ook binnen het postformaat vallen ."

Late zomer 2009. Annemarie Estor zit samen met Joos Kat, poëzie-uitgever bij Wereldbibliotheek, om over haar debuutbundel te praten. Wanneer het gesprek ten einde loopt, gooit Kat een balletje op: je zou eens moeten kennismaken met Lies Van Gasse, ons groot jong talent, jullie hebben veel gemeen. Annemarie, altijd nieuwsgierig om mensen te leren kennen, stuurt Lies een mailtje en wat later zitten ze op een terras in SintNiklaas te praten over de volgende Gedichtendag, die ‘grens’ als thema zal hebben. Veel plannen hebben ze nog geen van beiden en dus besluiten ze samen iets op te starten, over een personage dat een grens over moet. Eerst overwegen ze wat te doen met twee gebeurtenissen

(AE) "In de loop van zo’n project groei je onvermijdelijk naar elkaar toe. Je wilt dat niet bewust, maar het gebeurt wel. Je gaat woorden van elkaar gebruiken, beelden ook, omdat je op elkaars strofes verder bouwt. Zo nam ik van Lies bijvoorbeeld het woord druivelaar over, wat ik zelf nooit zou hebben gebruikt. Dan kwamen de gastauteurs erbij en ook door hen laat je je beïnvloeden. Je zou kunnen zeggen dat het een semi-geregisseerd geheel is geworden. Er was een idee wat dat geheel zou kunnen worden, maar iedereen kreeg de vrijheid om het in te vullen."

Lies Van Gasse

Halverwege 2012 wordt het verhaal afgerond. Dan begint de literaire schrijnwerkerij: snijden, schaven, politoeren. De blog was een speelplaats waar alles kon, maar het boek zou meer in het gelid moeten lopen. Wanneer dat redactiewerk ter sprake komt, maakt een vrolijke opwinding zich van beide dichteressen meester, hierover hebben ze nog nooit gesproken. Pretlichtjes in de ogen, er werd duidelijk heel wat afgelachen. Maar vaak was het ook ernst, want het begon met een stevig meningsverschil.

Annemarie Estor

huurden ze een atelier waar ze elk hun eigen hoek hadden om te werken, ook aan hun tekeningen. Op die plek werd er overlegd en herwerkt, van april tot december vorig jaar, pas dan kwam er een redacteur van de uitgeverij bij.

(AE) "Het proces is inderdaad niet zonder slag of stoot verlopen." (LVG) "Ik vind zo’n redactiewerk gewoon altijd heel lastig." (AE) "Over wat we goed en minder (AE) "Aanvankelijk had ik de neiging goed vonden werden we het makom heel veel van de blog weg te gooikelijk eens. We wilen in het boek, 95 len de dingen allebei procent, echt tegen “Aanvankelijk had ik de precies zeggen, niet het minimalistische neiging om 95 procent weg te vaag. Het mag aan. Lies was daar ook wel wat raadtegen, ze vond dat te gooien.” (AE) selachtig zijn, niet te we dan de poëzie expliciet. En niet te lyrisch, want daar uit het project haalden. Ik heb haar krijgt een lezer alleen maar jeuk van." uiteindelijk gelijk gegeven, want de vertelling zou zo verdwenen zijn en je Een extra uitdaging vormden de stukhad een fragmentatie overgehouden ken van de vier gastauteurs. Wat op waar niemand wat aan zou hebben de blog voor een mooi verrassingsgehad. Het was dan een doosje met effect zorgde, moest in het boek tot enkele diamantjes geworden, zonéén leesbaar geheel gesmeed worder samenhang. Nu hebben we het den. Een harde taak. bruisende, de beweging in het geheel behouden en alleen de dingen (LVG) "Diegene van ons tweeën die die het verhaal vertraagden eruit gehet meest van een bepaalde tekst haald." hield, mocht die ook redigeren. Wanneer het met liefde gebeurt is het al Zodra die beslissing was genomen, ingrijpend, zonder zou het té ingrijviel alles snel in de plooi. Samen

pend worden." (AE) "Gelukkig dat we goede bronnen hadden. Die gastauteurs hebben ons ook verder gebracht, dingen waar we niet zouden opgekomen zijn. Doordat bijvoorbeeld de vader zo lief was, kwamen we op het idee om in een volgend hoofdstuk een andere kant van zijn schizofrene geest te beschrijven. Zo ontstond een fascinerende wisselwerking."

MEER ARMSLAG Hoe meer het project vorderde, hoe sterker de vriendschap werd. Ja, ze kregen weleens de vraag of zo’n samenwerking geen gevaar inhoudt voor die vriendschap. Of omgekeerd: was de vriendschap geen struikelsteen voor het project? (LVG) "Je maakt ruzie ondergeschikt aan het project. Stel dat er ruzie zou geweest zijn, we waren toch doorgegaan. Ja, zoiets zet soms wel wat druk op de vriendschap, druk die er anders niet zou zijn. Maar we hebben nooit echt een moment gehad – buiten het meningsverschil in het begin – dat we elk echt een andere kant op wilden."

(AE) "Het voordeel van zo’n samenwerking is dat je meer kunt met meer mensen. Je ideeën krijgen meer armslag." (LVG) "Het boek kreeg een stem die ons beiden helemaal oversteeg, dat vond ik vruchtbaar. Het gevoel: dit gaat me te boven en toch is het helemaal van mij." (AE) "Als je individueel aan een bundel werkt, ga je sneller twijfelen aan de waarde van je tekst." (LVG) "Je moet gewoon trachten de valkuil te omzeilen dat je te veel stukken van jezelf wilt behouden in het eindresultaat. Als je protectionistisch te werk gaat, krijg je geen dynamiek. Ik heb geleerd om het idee van ‘een auteur’ in dit project los te laten. Iedereen van ons heeft er zijn aandeel in, maar het is eigenlijk van niemand.’"

Op vrijdag 13 september wordt Het boek Hauser (verschenen bij uitgeverij Wereldbibliotheek) voorgesteld in het AMVC Letterenhuis, waar tegelijk de Hausertentoonstelling van start gaat. hausergrens.blogspot.be

Annemarie Estor Annemarie Estor (1973) debuteerde met de dichtbundel Vuurdoorn me (Wereldbibliotheek, 2010) die werd bekroond met de Herman de Coninckprijs voor het beste debuut. In 2013 won ze opnieuw de Herman de Coninckprijs met De oksels van de bok (Wereldbibliotheek, 2012), nu voor de beste dichtbundel. Estor werkt als redacteur bij het cultureelmaatschappelijk tijdschrift Streven. In haar vrije tijd reist ze, doceert ze Nederlands als tweede taal en maakt ze beeldend werk in haar atelier in Berchem.

Lies Van Gasse Lies van Gasse (1983) is dichter, beeldend kunstenaar en leraar. Ze debuteerde in 2008 met de bundel Hetzelfde gedicht steeds weer. Ze publiceerde twee graphic poems Sylvia en Waterdicht. Lies Van Gasse maakt in haar werk vaak de brug tussen tekst en beeld, die op fascinerende wijze worden gemixt.In 2013 verscheen de bundel Wenteling bij De Wereldbibliotheek.

10 — De Nederlandse thrillerschrijfster Esther Verhoef en haar man Berry vormen al jaren een schrijversduo. Onder de noemer Escober leverden ze onlangs hun vijfde gezamenlijke thriller af. Hoe doe je dat, samen een boek schrijven? door Michiel Leen

Hoe kom je ertoe om met z'n tweeën te schrijven? Esther: “Berry en ik leven al heel lang samen, maar we hebben in veel opzichten een andere smaak en andere interesses. In Escober vinden we elkaar. Dit is wat we allebei mooi vinden om te lezen en al zeker om zelf te schrijven. Escober is een genre binnen een genre. De combinatie van een snelle, harde actiethriller in een strakke, toegankelijke schrijfstijl met een psychologische diepgang kom je te weinig tegen. Helaas.”

INTERVIE

Esther en Berry Verhoef

(Escober)

als een rode draad door ons gezamenlijk oeuvre. In Overkill hebben we deze discussie als uitgangspunt genomen en twee personages bedacht die verder gaan dan erover klagen en praten, die er daadwerkelijk in het geheim iets aan gaan doen. En vervolgens laten we alles gierend uit de klauwen lopen, natuurlijk.”

Berry: “Het engagement zit het leesplezier nooit in de weg. Daar waken we voor. Een Escober moet je beleven, als een film. Om dat te bereiken reizen we veel, gaan we naar de plekken uit onze boeken waar we niet alBerry: “De bron van elke Escober is leen inspiratie opdoen, maar ook maeen maatschappelijk onderwerp dat teriaal vinden om over te schrijven. ons beiden raakt. In onze nieuwste, We doen samen Overkill, staat de Esther: “Een Escober is altijd onze research en vraag centraal zorgen ervoor dat of ons juridische een gezamenlijk proces, maar het verhaal en de systeem wel wie wat en wanneer invult, is karakters voor passend straft. ook voor ons vooraf een ons tot leven koHet verschil lijkt men.” steeds groter te verrassing.” worden tussen Schreven jullie vroeger elk apart? wat wij, burgers, rechtvaardig vinden, Berry: “Voor onze samenwerking en de straffen die door de rechterlijke schreef Esther meer dan zestig informacht worden opgelegd. Is het oké matieve dierenboeken, begeleidde dat zo’n ex-vrouw van Dutroux bij non-fictiemanuscripten van beginde nonnen gaat wonen? En dat de nende auteurs en was jarenlang moordenaar van Pim Fortuyn binnenhoofd- en eindredacteur en columkort vrijkomt? Is het dure TBS (terbeniste. Ik heb twee bierencyclopedieschikkingstelling, nvdr) eigenlijk wel ën geschreven.” nuttig en beschermt dat systeem ons wel genoeg tegen verkrachters en Welke rol spelen jullie beiden in moordenaars? Het rechtssysteem is het schrijfproces? Schrijft elk zijn in onze ogen nog teveel gericht op stukje, waarop de andere inpikt, de daders, die soms opmerkelijk veel of is het eerder een verhouding rechten blijken te hebben, en die na tussen schrijver en toegewijde een straf vaak een tweede, of derde eindredacteur? kans krijgen een nieuw leven op te Berry: “Bij elke Escober gaat het anbouwen. En daardoor nieuwe slachtders. Er is geen recept of vaste werkoffers kunnen maken.” wijze.” Esther: “Over dat soort onderwerpen Esther: “Een Escober is altijd een praten we veel samen. Of het beter gezamenlijk proces, maar wie wat kan, en zo ja hoe. Gerechtigheid, of en wanneer invult, is ook voor ons het recht in eigen hand nemen, loopt

vooraf een verrassing. We laten het ook gewoon gebeuren.” Berry: “We hebben met Overkill voor het eerst een boek van te voren uitgewerkt. Tijdens een lange autorit door Frankrijk ontstond het idee en op de terugweg begon Esther aantekeningen te maken en de hoofdstukken uit te werken. Het schrijven kwam voor het merendeel op Esthers schouders terecht.” Esther: “Berry nam in Overkill het grootste deel van de dialogen voor zijn rekening. Hij had daarnaast ook meer zicht op de karakters, hun ontwikkeling en de verhaallijnen. Ik kan me nog wel eens verliezen in scènes.” Wat doe je bij een artistiek meningsverschil? Berry: “Dan volgt er discussie, natuurlijk. Maar we hebben allebei hetzelfde doel: een strakke, indringende thriller schrijven. En als we elkaar dat voorhouden, zitten we weer op één lijn. We weten van elkaar ook waar onze kracht ligt en proberen die te gebruiken zodat het boek op een hoger plan komt; we hebben tegenover elkaar geen lange tenen of geldingsdrang. Het gaat er niet om wie de mooiste oneliner bedenkt of wie er gelijk heeft, het gaat om het boek. Altijd. Wij staan in dienst van dat boek.” Esther: “We hebben bij Ongenade, dat in 2008 uitkwam, nog wel een meningsverschil gehad. Ik had zonder overleg een scène geschreven waarin één van onze hoofdpersonen werd verkracht. Eén van de thema’s in Ongenade is vrouwenhandel, in de periode dat we dat boek schreven floreerde die criminele tak en werd er nog relatief weinig aan gedaan. Het leefde ook niet bij het grote publiek.

Ik had me erin vastgebeten, was enorm begaan met het lot van al die meisjes en vrouwen en vond dat ik de essentie ervan het beste kon laten doordringen tot de wereld, en dus de lezer, door Susan Staal, juist een heel geliefd, uitgebalanceerd personage in handen van zulke 'handelaars' te laten vallen. Haar situatie wordt maar kort geschetst, tussen de andere verhaallijnen door. Het wordt steeds grimmiger, steeds uitzichtlozer. Deze structuur gaf me de mogelijkheid om het heel klein te houden, heel dichtbij te schrijven, waardoor het vaak des te harder aankomt.”

misschien wat mindere makkelijk tegen een writer’s block aanloopt.” Esther: “Wat altijd helpt, is reizen. We gaan naar een locatie uit het boek en dan ontstaan daar vanzelf dingen. Zo is het altijd gegaan, behalve bij onze nieuwste roman Overkill.” Berry: “Overkill hebben we wel in het buitenland bedacht en uitgewerkt.”

nieuwe plotlijnen te bedenken en uit Welke raad zou je mensen meeBerry: “Het kwam inderdaad binnen. te werken of bestaande lijnen aan te geven die eenzelfde samenwerEn hoe. Maar ik maakte me wel zorpassen. Hij doet ook geen moeite king willen opzetten? gen over Susans karakterontwikkeom bij mijn schrijfstijl in de buurt te Berry: “Heb geen lange tenen en ling. In hoeverre kun je met iemand komen en hij blijft bewust weg van te houd het eindresultaat voor ogen.” die zoiets heeft meegemaakt nog veel details. Want daar ga ik dan toch Esther: “Je moet hetzelfde eindreverder? Ze is beschadigd uit Ongein zitten rommelen.” sultaat voor ogen hebben en elkaar nade gekomen. Als er ooit een verkunnen aanvullen. Als je allebei een volg op dat boek komt, zullen we Berry: “We hadden bij Onder druk afbroertje dood hebt aan researchen daar iets mee moeten.” gesproken dat Sil Maier een inval zou of slordig schrijft, waarom zou je dan Esther: “Binnen Escober is Berry uitdoen in een Franse boerderij; in de samen iets schrijven? Je moet elkaar eindelijk degene die het meeste bekelder zou een jongetje worden vastversterken.” zig is met de karakterontwikkelingen. gehouden. Esther schreef die scène Ik ga meer op in losse scènes, Berry en de volgende houdt de grote lijEsther: “Je moet hetzelfde eindresultaat voor ogen hebben en elkaar dag las ik hem: nen in de gaten, en de karakters. Zodat kunnen aanvullen. Als je allebei een broertje dood hebt aan research- bleek dat dat jongetje niet in ze geen dingen en of slordig schrijft, waarom zou je dan samen iets schrijven? die kelder zat.” doen of zeggen die Je moet elkaar versterken.” out of line zijn.” Esther: “Er was wel wat anders in die kelder. Iets wat Hoe gaat het praktisch? Is het Hou je er naast het gezamenlijke Sil Maier schokte toen hij het zag, en stijlverschil niet te groot? Hoe project ook andere schrijfprojecik wist ook dat het wat met de plot worden ieders stukken in het geten op na? te maken had. Maar wat? Ik had werheel ingepast? Is er iemand die Berry: “Ik vooralsnog niet, ik heb er kelijk geen idee op dat moment. Dat de ‘eindversie’ schrijft? ook nog geen behoefte aan.” was aan Berry, hij moest het van daar Berry: “Ons stijlverschil is enorm. dragen.” Esther schrijft altijd de eindversie, ze Esther: “Naast de Escobers heb ik schrijft intuïtief. Als het lekker gaat, vier psychologische thrillers geschreBerry: “De meeste Escobers zijn zo dan ontstaan de zinnen voor haar ven (Rendez-vous, Close-up, Alles te ontstaan, stukje bij beetje, waarbij we uit. Er zit dan ritme in, het vloeit. Dat verliezen en Déjà vu) en afgelopen zelf vaak ook nog niet wisten waar de is soms belangrijker dan de richting jaar mijn eerste roman, Tegenlicht. Ik verhaallijnen heen moesten.” waarin het verhaal gaat. Het komt schrijf ook van tijd tot tijd columns en dus wel eens voor dat ze iets anders korte verhalen.” Esther: “Uiteindelijk komt het goed. schrijft dan wat we hebben afgesproWat het nodig heeft, is tijd en toewijken, omdat het op dat moment niet Wat als één van beide partners ding.” oké voelde om de afgesproken vereen writer’s block heeft? haallijn te volgen. Vaak zijn de stukBerry: “Echt langdurige blocks zijn ken die ze dan schrijft gewoon goed er gelukkig nog niet geweest. Door Wat is het voordeel van met tweeen blijven ze in het boek.” samen te werken is het schrijven een ën schrijven? Wat zijn de grootste Esther: “Berry heeft dan het overminder eenzaam proces, je stimuvalkuilen? zicht om zo’n stuk weer in te passen, leert en inspireert elkaar, waardoor je Berry: “Het grootste voordeel is na-

tuurlijk dat je elkaar kunt aanvullen. De één is sterker in plot, de ander in dialoog. Als je dat van elkaar respecteert, kan het eindresultaat alleen maar beter worden.” Esther: “Ons leefritme is anders. Ik schrijf vooral in de namiddag, ’s avonds en ’s nachts. Ik kan soms een enorme creatieve energie krijgen midden in de nacht en ben dan uren aan het schrijven. Berry is een ochtendmens. Hij vindt mijn werk van de nacht dan op de keukentafel als hij om zeven uur opstaat. Tegen de tijd dat ik wakker word, heeft hij er al aanpassingen in gemaakt en er een scène bij geschreven. Dat is ook wel eens lekker, dat een verhaal een stukje verder op weg wordt geholpen terwijl je slaapt…”

Esther: “Als één van ons te veel dingen aan het hoofd heeft, maar de ander wil verder met het boek en niets liever dan daarover praten en sparren, dan kan dat ook wrijving geven. We zouden veel meer willen schrijven samen, maar het gaat gewoonweg niet. Er bestaat, naast ons schrijversleven, ook nog een werkelijk leven, waar we regelmatig nodig zijn.” Schrijf je tussendoor ook alleen aan eigen individuele projecten? Wil je op termijn terug naar alleen schrijven? Berry: “Esther schrijft ook alleen, ik niet en ik heb er ook nog niet echt behoefte aan gehad om solo een roman te schrijven.”

Esther: “Ik vind de afwisseling in genre vooral fijn. Voor Tegenlicht, mijn roman uit 2012, heb ik me meer Berry: “Schrijven is voor ons ook afdan anderhalf jaar elke dag op een zonderen, onderduiken, wegkruipen studentenkamer teruggetrokken. in het verhaal. Dat maakt de samenHeel Spartaans, een ruimte met alwerking in combinatie met drie puleen een tafeltje, een stoel en een berkinderen niet echt handig. Voor laptop. Geen internet, geen telefoon, Chaos (2006) reden we met drie, alleen muziek. Zelfgekozen eentoen nog heel jonge, kinderen op de zaamheid. Het ontaardde in een inachterbank naar een onooglijk treingetogen, diepmenselijk verhaal. Veel station in Irún, Spaans Baskenland. introspectie. Na die periode was ik En daarna een stuk door de bergen, heel erg toe aan iets totaal anders. naar een appartement in Barcelona Overkill, dat ik nu samen met Berry dat ook in het boek terechtkwam. schreef, staat qua schrijfstijl, verhaal, Voor ons noodzakelijk, inspirerend, thema en de manier waarop de kahet hielp ons verder om het verhaal rakters in het leven staan zo’n beetje kleur te geven. Voor de kinderen nahaaks op Tegenlicht. Een groter vertuurlijk verschrikkelijk saai en verveschil is er bijna lend. Ze hebben niet. Dat houdt me ons snel daarna Berry: “Heb geen lange tenen scherp en houdt duidelijk gemaakt en houd het eindresultaat voor het schrijven uitdat samen schrijdagend en interesven geen gezinsogen.” sant. Het was ook activiteit is. Daar heerlijk om na zo’n lange, betrekkelijk houden we nu rekening mee.” eenzame periode weer een partner in crime te hebben.”

ESCOBER

Escober is een pseudoniem van bestsellerauteur Esther Verhoef en haar man Berry Verhoef. Samen schrijven zij snoeiharde en spannende actiethrillers met psychologische diepgang. Alle werden genomineerd voor prijzen; Onder druk won de Diamanten Kogel. Escober is in Duitsland en in de Verenigde Staten in vertaling verschenen. De filmrechten van de Sil Maier-trilogie (Onrust, Onder druk, Ongenade) zijn aangekocht door Rinkel Film/Fu Works.

Escober 2003 - Onrust (Deel 1 Sil Maiertrilogie) 2004 - Onder Druk (Deel 2 Sil Maiertrilogie) 2006 - Chaos 2008 – Ongenade (Deel 3 Sil Maiertrilogie) 2013 - Overkill http://www.escober.nl/

14 INTERVIE

Elvis Peeters

(& Nicole Van Bael)

‘Alles gaat door vier handen en twee hoofden’ — Elvis Peeters – ringetje in het oor, badge tegen atoomenergie op de revers – is nog altijd een beetje punk. Zijn bekendheid dankt hij tegenwoordig wel meer aan zijn romans dan aan zijn songteksten, ook al blijven die van een voor het genre ongewoon niveau. Maar voor die romans krijgt hij een onmisbare gezel aan zijn zijde: Nicole Van Bael. door Peter Mangel Schots

Dinsdag. We hadden op dinsdag moeten afspreken. Nu is het maandag en blijft literair café Station Berlaar onverbiddelijk gesloten, zodat we voor de gutsende regen gaan schuilen in bankethuis Bizarr in Lier. Ook geen onbekend oord voor Elvis Peeters, zo zal later in het gesprek blijken. Integendeel: hier worden echtelijke ruzies vermeden en literaire nakomelingen geboren. Maandag dus, terwijl dinsdag symbolischer was geweest. Die dag stond een oude man langzaam op om tussen zonsopgang en een laatste flesje bier zijn leven te overdenken, zijn vrouwen, zijn strapatsen, Congo... Dinsdag leverde Elvis Peeters een – niet verzilverde – nominatie op voor de recentste Libris Literatuurprijs. Dinsdag heeft net als zijn vorige bejubelde roman Wij (over een bende losgeslagen tieners) de prettige eigenschap precies te passen tussen vertrek en aankomst van een retourtje Antwerpen-Amsterdam. Twee heerlijke trips waren dat de voorbije weken.

een theaterstuk te schrijven. Ik ben zelf Al één keer eerder zat ik tegenover altijd met taal bezig geweest, ik schreef Elvis Peeters. Maar de vorige keer, ook songs voor Aroma di Amore. Ieeen jaar geleden, was ik de enige mand die bij die groep betrokken was, van ons tweeën die zat: in het gras wou een voorstelling muziektheater van het Leuvense Hogeschoolplein maken en aangezien ik toch al liedvoor het podium waarop hij stond, teksten schreef, vroeg hij of ik er ook danig ambiance creërend met zijn geen dialogen wou bijmaken. Ik heb oude punkband Aroma di Amore. het daar toen met Nicole over gehad, Elvis Peeters begon zijn carrière we zijn er samen als rockzanger. aan begonnen. Daarom valt het “Vroeger zat Nicole in de des te meer op hoe living met veertig vellen A4, een Het viel zo goed mee dat we het bedachtzaam en schaar en een potje lijm.” zijn blijven doen.” zacht zijn stem nu klinkt, tussen het Schreef zij voordien al? gelach, het getater en het rinkelen van “Neen, Nicole schreef niks. Ze was wel bestek in Bizarr. Hoe zou de stem van een fervente toneelliefhebster. We hebzijn levensgezel klinken, vraag ik me ben echt bij onszelf ontdekt: tiens, wij af? Nicole Van Bael, de vrouw met wie kunnen dat. Uiteindelijk ging dat muhij samen zijn boeken schrijft? Dat zal ziektheater niet door omdat er geen ik niet te weten komen. Nicole is er niet subsidies waren voor drie acteurs en bij, ze schuwt de mediabelangstelling. twee muzikanten. Maar we hadden de Maar Elvis spreekt uitstekend voor smaak te pakken en dan hebben we beiden. samen een monoloog geschreven. Die is wel opgevoerd: één acteur, dat kon Hoe zijn jullie ertoe gekomen om ook wel zonder subsidies. Die tekst is samen te schrijven? vervolgens gepubliceerd in Etcetera “Dat is toevallig gebeurd. We waren en in de maanden daarna kregen we een stel en we kregen de opdracht om

van vijf uitgeverijen de vraag of we nog wat werk hadden liggen. Zo is de bal aan het rollen gegaan. Met de verhalenbundel Het uur van de aap debuteerden we bij Kritak. Daarna kwam er een tweede verhalenbundel, dan een roman en we waren vertrokken.”

GEEN PLOT Samen schrijven, hoe gaat dat in de praktijk? “Wij doen dat al jaren op dezelfde manier: we schrijven allebei een stukje, laten het aan elkaar lezen en herwerken het. We beginnen daar trouwens direct aan te prutsen, vanaf de eerste zin die we lezen. Als je immers eerst het hele stuk leest, dan heb je meer de indruk dat het al vastligt, dan ben je minder vrij. Dus vanaf de eerste zin zetten we het naar onze hand.

“We zeggen vaak genoeg tegen elkaar: kill your darlings!” Wanneer we een aantal scènes hebben, brengen we structuur aan. Nu is dat gemakkelijker met de computer, maar eind jaren tachtig werd alles uitgetypt en uitgeknipt, werden er dingen naast en tussen geschreven. Dan zat Nicole in de living met veertig vellen A4, een schaar en een potje lijm. Dat structureren laat ik aan haar over. Dat is zo gegroeid, zij heeft een analytisch brein en is daar goed in. Zij kan me soms ook overtuigen: laat ons pagina 40 naar voren halen, en vervolgens nagaan wat er dan op die andere 39 pagina’s moet veranderen door die switch.” Stellen jullie in het begin een plan op, een plot, een tijdlijn? “Neen, we hebben alleen een idee, een thema. Dan beginnen we te schrijven en we zien wel waar we uitkomen. Door die manier van werken kunnen wij nooit schrijven vanuit een plot, wat

er allemaal gaat gebeuren weten we niet. Maar na een aantal pagina’s begint de tekst zich vanzelf te dicteren. Bij Dinsdag bijvoorbeeld wisten we eerst zelfs niet dat de hoofdpersoon in Congo gezeten had.” Jullie zijn het vast niet altijd met elkaar eens? “Als we serieus moeten praten dan komen we naar hier. Thuis kun je ruzie maken, maar hier kan dat niet, hé. (lacht) We hebben geleerd om dat zo te doen, want op dat moment ga je echt voor de literatuur, voor het resultaat. Omdat we elkaar zo goed vertrouwen kun je hard zijn tegen elkaar, al kan ik dat wel wat beter verbloemen… (lacht) Je moet kunnen zeggen: ‘Wat heb je nu in godsnaam geschreven!’ We schrappen voortdurend stukken van elkaar en de stukken waar we brood in zien, herwerken we. Zo komen we tot één schriftuur, want we willen niet dat de ene paragraaf van mij is en de andere van Nicole. Alles gaat door vier handen en twee hoofden, ook op de uitgeverij kunnen ze niet zeggen wat van wie is. Ik schrijf vaak breedvoeriger, langere zinnen. Nicole hakt die dan in twee of in drie. En ik vind haar soms te sec, ik voeg graag wat bijvoeglijke naamwoorden toe, een vleugje poëzie. Poëzie is trouwens, samen met songteksten, het enige dat ik apart schrijf. Nicole heeft niet zo veel met poëzie. Ze zegt: daar kun je toch ook proza van maken… De teksten waar we het niet over eens geraken, belanden in de schuif – tegenwoordig is dat een digitale. Het is niet zo dat ik een tekst waarover ik tevreden ben en Nicole niet dan maar zelf ga publiceren. Op die manier hebben we massa’s onafgewerkte romans liggen, maar daar kunnen we soms uit putten voor andere. De hoofdpersoon uit Dinsdag is zo ontstaan uit een begonnen maar niet afgewerkte roman.”

EEN ZAK IN HET VERHAAL Ligt jullie productie ongeveer even hoog? “Van de eindtekst heb ik ongeveer zestig procent geschreven, Nicole veertig Maar zij werkt veel meer aan de structuur, daar moei ik mij dus minder mee. We hebben echt het gevoel dat onze bijdrage 50-50 is, maar in aantal woorden is het 60-40. Mentaal betekent dat voor mij: ik heb toch anderhalve keer zo veel geschreven als Nicole.” (lacht) In jullie roman Wij las ik tussen de verhalende fragmenten ook een heel aantal bespiegelende stukken. Ik dacht toen even: zou dat een vorm van taakverdeling geweest zijn? “Neen, dat is echt gemengd. Omdat we daarover praten. Ik herinner me dat we discussies hadden over ‘intense verveling’ en ‘voorbij de verveling gaan’. Daarna schrijven we daar elk

“Ik denk niet dat we elk apart de shortlist van de AKO of Libris zouden hebben gehaald.” apart over en laten we het aan elkaar lezen, zoals gewoonlijk. Je zult opgemerkt hebben dat er daardoor ook weinig fysieke beschrijvingen in de verhalen zitten. Een van de meisjes uit Wij is mulat, maar van de anderen wordt niet gezegd of ze blond zijn, of ros… We schrijven trouwens ook niet vanuit de psychologie van de personages, maar vanuit hun taalgebruik. We vragen ons af: hoe zouden ze spreken?” Hoe komen jullie tot de eindversie? “Helemaal op het einde, als we het boek naar de uitgever moeten sturen, ben ik het meestal beu. Nicole brengt dan het geduld op om er nog heel rustig door te gaan en te zeggen: hier mankeert nog iets, hier zit een ‘zak’ in het verhaal… Zij lijst dat op, een week lang, met haar analytische geest kan

16 ze dat goed. En dan deelt ze opdrachten uit: jij doet dat nog, ik dit. We werken die klaar, wisselen weer uit en alles wordt ingepast. Als ook dat klaar is, en het meeste werk erop zit, dan ben ik vaak wel degene die het geheel nog eenmaal herleest. Om te kijken of de zwakke punten die Nicole had aangegeven er nu effectief uit zijn. Ik wijzig soms nog een kleinigheid als er twee keer op een pagina hetzelfde bijwoord of werkwoord staat, of een uitdrukking twee keer gebruikt wordt. En dan gaat het naar de redacteur.” Het moet zalig zijn om als redacteur zo’n manuscript te krijgen… “Ze zegt inderdaad dat er weinig werk aan is. Neem nu Wij. In augustus 2008 hadden we een halve roman opgestuurd naar de uitgeverij. Die was enthousiast en wou Wij uitbrengen in het kader van de Literaire Lente. Maar dat betekende: publicatie half februari. Wel, we hebben die roman eind december mogen inleveren. Normaal nemen ze vier à vijf maanden voor redactioneel werk, maar voor ons vonden ze vijf weken al goed, ze hadden vertrouwen in ons resultaat.”

ONDERGRENS Is het nu een voor- of een nadeel om een stel te zijn? Als het in de relatie wat moeilijker gaat, heeft dat dan gevolgen voor de literatuur? “Je zit natuurlijk niet altijd op dezelfde golflengte, onenigheid komt bij elk koppel al eens voor. Maar je moet toch op alle vlakken met elkaar verder, ook in de literatuur. Het is geen optie om te zeggen: we stoppen ermee. Je werkt samen aan een boek, maar ook aan de opvoeding van een kind, dus je laat elkaar niet in de steek. Ik vind het in deze tijd erg zinvol om niet te snel op te geven.

Het voordeel is natuurlijk dat je elkaar door en door kent en vertrouwt. Binnen een goede vriendschap is dat misschien ook mogelijk, maar ik geloof minder in een puur zakelijke relatie om te schrijven. Toch niet voor literatuur, wel voor thrillers, waar je een duidelijke plot hebt, of bij tv-series die met een team van scenaristen werken. Maar voor literatuur, met een vervlechting tussen gebeurtenissen, bedenkingen en beschouwingen, denk ik niet dat dat mogelijk is. Daar hoeven wij gelukkig niet over na te denken.” (lacht) Heb je desondanks tips voor mensen die samen willen gaan schrijven? “Vertrouwen is belangrijk, je moet het erover eens zijn welke kwaliteit je voor ogen hebt, welke literaire integriteit je nastreeft. Nicole zegt soms: ‘Dat is iets voor de Flair…’ Dan weet ik dat de lat niet hoog genoeg ligt. Je moet goed weten waar de lat ligt en de ander vertrouwen op zijn oordeel. Dat betekent dat je een week werk moet kunnen weggooien. Kill your darlings, zeggen we vaak genoeg. Een scène kan heel sterk zijn, maar als ze niet in het boek past, vliegt ze eruit."

“Schrijven, Kijken, Mediteren, Zijn”

SCHRIJVEN IN STILTE 19 - 25 AUGUSTUS 2013 IN “ROSARIO” BEVER

ELVIS PEETERS

Elvis Peeters is performer, toneelschrijver en scenarist, maar vooral romancier en dichter. Hij schrijft zijn boeken samen met Nicole Van Bael. De roman Wij werd in 2009 met applaus onthaald. Van dit snoeiharde verhaal over acht adolescenten werden 10.000 exemplaren verkocht. Eerder maakte Peeters indruk met zijn roman De ontelbaren (2005), over een dorp dat overspoeld wordt door vluchtelingen. Het boek bereikte de shortlist van de Libris Literatuurprijs. Tevens publiceerde Peeters verhalenbundels en prentenboeken. Dinsdag stond op de tiplijst van de AKO Literatuurprijs 2012 en haalde de shortlist van de Libris Literatuur Prijs 2013.

“We willen tot één schriftuur

“Soms moet je komen, ook op de uitgeverij toegeven: dit kunnen ze niet zeggen wat van krijgen we echt niet beter. Het is wie is.” dan misschien niet top, maar dat geeft niet: dat geeft Elvis Peeters (en Nicole Van Bael) reliëf aan het boek. Een zwakker stukje 2012 - Dinsdag houden we kort en dan vallen de goe2009- Wij de stukken ook meer op. Zolang je 2008 - Meneer Papier en zijn meisje maar een ondergrens hebt.” 2005 - De Ontelbaren 2003 - Meneer Papier is verscheurd Tot slot: hebben jullie – buiten jouw 2001 - Calvados poëzie – plannen om elk apart iets 2001 - Wat overblijft is het verlangen te doen? 2001 - Meneer Papier gaat uit “Neen, want we weten dat onze indiviwandelen duele boeken slechter zouden zijn. We 1999 - Brancusi combineren nu het beste van twee we1998 - Spa relden. Ik denk niet dat we elk apart de 1995 - Wij dolen rond in de nacht shortlist van de AKO of Libris zouden en worden verteerd door het vuur hebben gehaald." 1992 - Het uur van de aap

✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

✓

geleide stilte meditaties schrijftijd schrijfadvies schrijfoefeningen dans wandelingen

Schrijven in stilte

info & inschrijvingen www.aykohuis.be Joey Brown & Peter Grard

Zijns- en wordingshuis

en in die stilte jezelf ontdekken

Een retraite voor schrijﬂiefhebbers die de uitdaging met stilte willen aangaan. We nemen je mee naar hartje Bever, een dorpje op de grens van het Pajottenland en de Vlaamse Ardennen, in een oud klooster dat rust en verdieping biedt, en waar je zorgeloos je weg naar binnen kan bewandelen. Het klooster werd met diep respect voor mens en omgeving omgetoverd tot een oase van rust en gezelligheid. Om lange stiltewandelingen te maken, om aan te schuiven aan de lange kloostertafel en samen biologische maaltijden te genieten. Om te vertragen, te schrijven, te kijken, te mediteren en gewoon ‘te zijn’.

Lekker veel schrijftijd onder een heerlijke Griekse zon met intensieve, persoonlijke schrijfbegeleiding, inclusief talentcoaching én met mogelijkheid tot sporten, massage en meditatie.

Neem eindelijk een keer die tijd voor jezelf en voor je schrijven!

Neem eindelijk een keer de tijd voor jezelf en voor je schrijven!

SCHRIJFVAKANTIES IN GRIEKENLAND 22-29 juli & 10-16 september in het Sapphohuis, Lesbos

info & inschrijvingen www.aykohuis.be

Zijns- en wordingshuis

18 SCHRIJFWO

RKSHOP

From heaven to earth

schien? Welke gevoelens gaan hiermee gepaard? Noteer alles wat je bedenkt.

Strofe B

Schrijven met Google Earth

Speel detective

door Kila van der Starre

Poëzie uit Google

Strofe A

De internetzoekmachine Google heeft ons al verschillende gloednieuwe soorten poëzie opgeleverd. Eerst was er ‘flarf’, waarbij willekeurige woorden als zoektermen werden ingevuld en de zoekresultaten tot gedichten werden geknipt en geplakt. Een wat jonger Google-genre is ‘Google Poëzie’: je typt enkele zoektermen in en laat Google de zin afmaken. Je maakt een screenshot van die suggesties en voilà, een nieuw gedicht is geboren. Sinds oktober vorig jaar bestaat er een website die deze Google Poëzie verzamelt, inclusief een Nederlandstalige afdeling: http://nederlands.googlepoetics.com/

Beginpunt

Write what you don’t know Verzin wil jou uitdagen om Google op een nóg andere manier te gebruiken bij het schrijven door Google Earth in te zetten. Gooi voor één keer het dictum ‘Write what you know’ overboord en ga op zoek naar wat je níet kent."We schrijven een gedicht dat bestaat uit drie strofes. In iedere strofe wordt vanuit een ander perspectief naar de wereld gekeken.

Naar binnen

Wanneer je alles in de buurt van de persoon goed hebt bekeken en genoteerd, (heb je je gedachten laten Type de volgende coördinaten in bij gaan over wat het rechthoekige rode Google Earth: 51.498124,7.326703. vlak zou kunnen zijn dat enkele meters Deze coördinaten geven je de positie onder de persoon op de grond te zien van de persoon vanuit wiens perspecis?) duiken we in het hoofd van de pertief jij de eerste strofe gaat schrijven. soon. Wat zijn zijn/haar gedachten? Zoom in en bekijk in welke situatie de Laat je fantasie de persoon zich The poet’s eye, in fine frenzy vrije loop. Stel je de bevindt. Waar zit of staat hij/zij rolling, Doth glance from heaven persoon in zijn/haar in? Wat is hij/zij to earth, from earth to heaven. geheel voor. Houd het niet te vaag. op deze hoogte - William Shakespeare Maak meteen voor aan het doen? jezelf duidelijk wat Waarvoor dient A Midsummer Night’s Dream voor persoon het is. het gebouw? Wat zijn zijn/haar karaktereigenschapHoort de persoon bij het gebouw of pen? Wat voelt hij/zij op dit moment? juist niet? Is het een vrouw of een man? Waar denkt hij/zij aan? Schrijf al je bevindingen en gedachten op. Net als bij Google Earth bewegen we bij het sprokkelen van informatie Het groter geheel van groot naar klein: alles wat in je Onze hoofdpersoon lijkt naar rechts opkomt, zet je op papier, niets wordt te kijken. Zoom uit in Google Earth in eerste instantie als ‘niet geschikt’ of om te zien waar de persoon naar kijkt. ‘niet van belang’ geacht. Pas in een Vanaf de hoogte waar hij/zij zich belater stadium beginnen we te schrapvindt is waarschijnlijk het grote, oranje pen en te schuiven. De dingen die je ovaal in zijn totaliteit te overzien. Op opschrijft, hoeven geen volzinnen te de rechterhelft sjouwen twee groepjes zijn of samenhang te hebben. Laat mensen met twee grote objecten. Het opkomende associaties vrij hun gang hoofdpersonage van de eerste strofe gaan, ook als ze geen direct verband ziet dit waarschijnlijk. Wat doet dit met houden met datgene wat je op je comhem/haar? Welke gedachten komen puterscherm ziet. in hem/haar op? Herinneringen mis-

We zijn aangekomen bij strofe B. Ook hier begin je met het noteren van alles wat in je opkomt. Kies één van de zeven personen die zich op de rechterhelft van het oranje ovaal bevinden. Hoe oud is deze persoon? Wat is zijn/haar relatie tot de andere zes personen? Wat zijn zijn/haar gedachten en gevoelens bij de handeling die hij/zij op dit moment uitvoert? Google Earth geeft je de kans om onbeschaamd alles en iedereen te bekijken, iets wat in de echte wereld moeilijk kan zijn of moeilijkheden kan opleveren. Daarnaast heeft de applicatie de technische mogelijkheden om zeer ver in te zoomen, iets wat in het echt of op een foto vaak niet mogelijk is. Speel detective en focus op alle details.Het lijkt er bijvoorbeeld op dat alle personen dezelfde kledij dragen, behalve één. Wat zou dit kunnen betekenen? Naast één van de grote objecten liggen acht witte dingen. Normaal zou je er één verwachten, of misschien hoogstens twee. Wat zijn deze zeven personen van plan? Doen ze dit vaker? Ga op zoek naar andere details die interessante vragen en antwoorden opleveren.

Strofe C Zoom uit Bij de brainstorm voor strofe A en B hebben we op één persoon gefocust. Voor strofe C kruipen we in de

huid van een verteller die zicht heeft op alles en iedereen. Het mooie aan Google Earth is dat we hier letterlijk ‘boven’ de wereld kunnen hangen. Zoom uit en laat je ogen en gedachten gaan over het groter plaatje. In welke soort wijk bevinden onze karakters zich? Wat voor huizen bevinden zich rondom het oranje ovaal? Wat voor auto’s? Wat zegt dit over de mensen die er wonen? Welk gebouw zien we rechts van het oranje ovaal? En wat ligt daarboven? Let ook op de kleuren, het weer, de schaduwen: wat voor dag is het? Welk seizoen? Hoe laat zou het zijn? De verteller is een alwetende instantie en die weet, zoals zijn naam doet vermoeden, alles. Dit geeft ons de kans verbanden te leggen, bijvoorbeeld tussen de persoon uit strofe A en de persoon uit strofe B of tussen de zeven personen in strofe B. Ook kan de auctoriale instantie door muren heen kijken. Wat voor mensen zitten er in de omringende huizen en wat is hun relatie tot de personen in strofe A en B?

zelfs voor kiezen om twee woorden tot één, niet-bestaande samenstelling te versmelten. Experimenteer met ritme en rijm, en je realiseert je dat er meer soorten rijm bestaan dan enkel eindrijm (wat dacht je van voorrijm, middenrijm of assonantie?). Kies ervoor om je gedicht enkele dagen te laten liggen voordat je ermee verder gaat als je er niet in één keer uitkomt.

Wat is Google Earth? Strofe A, B en C Less is more We hebben nu drie woordgroepen met associaties, ideeën en losse woorden. Het schrappen en schuiven kan beginnen. Werk per strofe, maar houd het gedicht als geheel in het vizier. Beschouw de alwetende instantie in strofe C als de lijm van het gedicht: daar komt alles samen. Zijn de gedachten van de personen in strofe A en B vergelijkbaar? Of contrasteren ze juist met elkaar? Laat je niet tegenhouden om woorden bij elkaar te zetten die ‘onlogisch’ of ‘een aparte combinatie’ lijken. Je kunt er

Google Earth is een gratis applicatie van Google waarmee je vrijwel elke plek op de wereld van bovenaf kan bekijken met behulp van satelliet- en luchtfoto's. Je hoeft niets te downloaden om Google Earth te gebruiken. Surf simpelweg naar https://maps.google.com/ en klik rechtsboven in de kaart op het vakje ‘Satelliet’. De applicatie werkt op computers met Windows (2000 en hoger), Mac OS X en Linux.Je computer moet wel beschikken over een snelle internetverbinding.

20 SCHRIJ

Schrijfuitdaging Waar is de tijd dat je voor opzoekwerk naar de lokale bibliotheek trok? In het artikel 'From heaven to Earth' geeft Kila Van der Starre je inspiratie om via Google Earth een gedicht te creëren. Voor onze nieuwe schrijfuitdaging wordt Google of een andere zoekrobot je assistent.

Schrijf een tekst waarin volgende elementen voorkomen: • een gebeurtenis die plaatsvond op 16 juni • het woord kairos • een bekende toeristenstraat in Bangkok De openingszin geven we alvast cadeau:" Op de dag dat Inni Wintrop zelfmoord pleegde stonden de aandelen Philips 149.60."

In de volgende editie van VERZIN geeft een auteur of schrijfdocent feedback op enkele teksten. • Je verhaal telt maximaal 20 regels • Mail je tekst voor 15 augustus naar redactie@creatiefschrijven.be • Eén zelfgeschreven tekst per persoon • Gebruik geen bijlage, maar zet je tekst in de mail zelf • Vermeld in de onderwerplijn van je e-mail: schrijfuitdaging VERZIN

FGROEP

Schrijfgroepen: samen sterker?

— “Als er iets te leren valt als schrijver, dan is het eenzaam zijn, alleen kunnen zijn”. Het zijn woorden van Bart Moeyaert maar veel andere auteurs treden hem bij. Denk maar aan “Writing, at its best, is a lonely life”, een bekend citaat van Ernest Hemingway. Toch zijn er veel (aspirant-) schrijvers die de isolatie bewust doorbreken. In een schrijfgroep vinden ze steun, motivatie en inspiratie. door Sofie Rycken

Schrijfgroepen bestaan in alle vormen en maten. Er zijn geen regels voor het aantal leden, hoe vaak ze elkaar opzoeken of volgens welke methodes ze precies te werk gaan. Maar de basismotivatie is overal dezelfde: elkaar inspireren en motiveren. Wie wil schrijven, komt immers meer dan genoeg valkuilen tegen. Twijfels, afwijzingen, harde kritiek, writer’s block, te weinig tijd om rustig te werken en ga zo maar door. Wie zich bij een schrijfgroep aansluit, kan niet alleen zijn liefde voor het geschreven woord delen met anderen, maar vindt er ook begrip, bemoedigende woorden en constructieve reacties. Een extra voordeel van een groep is de milde sociale druk die erbij komt kijken: er zitten immers mensen te wachten op nieuwe teksten van jouw hand, er zijn thematische opdrachten en deadlines, afspraken en regels. Een schrijfgroep kan op die manier een baken zijn, een plaats van herbronning en (h)erkenning. Hoe ontstaan succesvolle schrijfgroepen? Welke mensen vormen de interessantste combinaties en welke afspraken moeten ze samen maken? Hoeveel tijd mag zo’n schrijfgroep opslorpen, hoeveel energie? En hoe doe je er nu zelf je voordeel mee?

Start to write

zien en schrijven’ in Aalst. Stichter Dirk Van Laer: “Ik heb drie andere cursisten kunnen overhalen om te blijven schrijven. WritersUnblocked was geboren. Sinds 2004 is de harde kern van vier leden onveranderd gebleven.”

Schrijfgroepen ontstaan zelden uit het niets. Vaak worden de eerste plannen gesmeed tijdens een succesvolle schrijfcursus. De cursisten leren elkaar en elkaars werk kennen, schieten We vinden bij elkaar steun maar Natuurlijk kan het ook anders. Zo ook op persoonlijk ook tegenwind. (Pazzi di Parole) vond freelancer vlak goed op en Valerie Delvoie stellen met spijt in haar eerste schrijfgroep nadat ze een het hart vast dat de lessenreeks voorzoekertje las op ‘Schrijven Online’, de bij vliegt. Vastbesloten om elkaar niet webpagina van het Nederlandse tijduit het oog te verliezen, stampen ze schrift Schrijven Magazine. Op dit mozelf een schrijfgroep uit de grond. Ze ment is ze aangesloten bij het Gentse spreken af om op regelmatige tijdstipProza Privaat. pen bijeen te komen, teksten te presenteren en daar eerlijke feedback op te geven.

Lijf en leden

Precies zo liep het bij Ann Van Dessel, die op dit moment lid is van verschillende schrijfgroepen. Op het einde van een schrijfcursus bij Creatief Schrijven besloot ze om met een aantal mensen te blijven samenkomen. Ze sprak enkele gelijkgestemde medecursisten aan en Pazzi di Parole werd boven het doopvont gehouden. Intussen bestaat de groep een vijftal jaar. WritersUnblocked ontstond in 2003, meteen na de schrijfcursus ‘Horen,

Een schrijfgroep is natuurlijk maar zo sterk als haar leden. In het ideale geval zit iedereen op dezelfde golflengte, is er een consensus over de praktische aanpak én groeit er ook een vriendschapsband. Maar wanneer niet-literaire discussies veel energie opslorpen en er een te groot verloop is van leden, heeft dat een nefaste invloed op de moraal. Hoe komt je tot de perfecte cocktail van mensen?

22 meningen. Tot ruzie leidt dat bij ons Bij Pazzi di Parole ging Ann Van Desnooit, we kennen elkaar goed genoeg sel vooral op zoek naar “mooie menom te weten hoe we elkaars bedensen”. “Daarmee heb ik het uiteraard kingen moeten niet over hun uiinterpreteren. Boterlijk, maar over Met gigantische ego’s kan je vendien is er geen hun persoonlijkniet constructief samenwerken. dwang: na de beheid. Met giganti(Pazzi di Parole) spreking doe je sche ego’s kan je met de reacties wat niet constructief je wilt. De ene opmerking leg je naast samenwerken. Bij Pazzi zijn wij op de je neer, de andere blijft misschien wat eerste plaats heel goede vrienden en langer hangen.” pas op de tweede plaats dichters. Die vriendschap zorgt ervoor dat je elkaar Ook Ann Van Dessel heeft in haar onvoorwaardelijk steunt.” Op dit mogroep nog niet vaak brandjes moement bestaat de groep uit Ann zelf, ten blussen. “We nemen de gegeven Hilde Van Cauteren, Erwin Steyaert, en feedback heel serieus, en ja, het kan er Daniel Billiet. soms scherp aan toe gaan. We vinden bij elkaar steun maar ook tegenwind. Bij het Mols Poëzieatelier, opgericht We gaan tot op het bot, soms gaat de in 1999, ligt de sleutel in diversiteit en discussie over één klein woordje. Tot democratie. Paul Vincent: “We zijn een problemen leidt dat niet: we kennen elbont gezelschap: Vlamingen en Nekaar goed genoeg om onze persoonderlanders, verschillende geloofsoverlijke gevoelens gescheiden te houden tuigingen bij elkaar en alle leeftijden. van onze literaire meningen. Er wordt Op dit moment zijn we met veertien. nooit “op de man gespeeld”, het gaat Ons jongste lid is een dertiger, maar nooit om een persoonlijke aanval. Iewe hebben ook twee tachtigers in de dereen heeft trouwens de vrijheid om groep. Mensen kiezen of afwijzen hoeft met de opmerkingen te doen wat hij of niet, er is een soort automatische sezij wil. Je kan het werk van een ander lectie: wie zich niet goed voelt in de dus bekritiseren zonder dat er daarna groep, haakt na een tijdje vanzelf af. een ongemakkelijk sfeertje blijft hanWe pakken het dan ook zo democragen. We weten dat we het goed met tisch mogelijk aan: we hebben zelfs elkaar voor hebben en elkaar het algeen voorzitter. Het mag nooit een onlerbeste gunnen. En net daardoor hoederlinge competitie worden.” ven we niet op eieren te lopen maar kunnen we onze feedback duidelijk en juist formuleren.” Feedback Waar gepassioneerd over iets wordt gepraat, kunnen snel kleine conflicten ontstaan. Kan iedereen even goed om met kritische feedback? Wat doe je als je weken gezwoegd hebt op een tekst, om dan te horen dat niemand er echt van onder de indruk is? Zijn schrijfgroepen alleen geschikt voor mensen met een olifantenhuid? Paul Vincent: “Familie en vrienden vinden alles wat je schrijft altijd goed. Dat is fijn, maar als feedback helpt het je niet echt vooruit. In de schrijfgroep word je geconfronteerd met andere

Bij jou of bij mij? De juiste toon vinden om met elkaar te communiceren is één zaak. Ook belangrijk in een succesvolle schrijfgroep is de praktische kant van de zaak. Hoe vaak en waar spreek je af? De Schrijftoren is één van de weinige schrijfgroepen wiens activiteiten zo goed als volledig online plaatsvinden. Op die manier kunnen mensen uit het Antwerpse en West-Vlaanderen vlot samenwerken, zonder uren onderweg

te zijn. Per maand wordt er één thema gekozen waar de leden mee aan de slag gaan. Proza, kortverhalen, poëzie: alle genres zijn welkom. De teksten worden opgestuurd per mail, de reacties worden gebundeld en opnieuw per mail verzonden. Frie Flamend: “Af en toe spreken we graag ook eens in het echt af, om gezellig bij te praten. Een schrijfweekend of een sessie met een gastdocent zijn ook leuke gelegenheden om elkaar terug te zien. Maar vaker afspreken is praktisch gewoon niet haalbaar.” Bij Pazzi di Parole, daarentegen, zijn de bijeenkomsten heilig. Ann Van Dessel: “Wij vinden persoonlijk contact ontzettend belangrijk. We komen ongeveer zeven keer per jaar samen, wat niet heel vaak is, maar dan rekenen we er wel op dat iedereen er is. Zeggen “er is iets tussengekomen, sorry” is eigenlijk not done. We wonen niet bij elkaar in de buurt, maar doorkruisen met plezier het hele land voor die bijeenkomsten. Het zijn een soort feestdagen voor ons. We spenderen de hele dag samen en werken flink door. ‘s Avonds zijn we echt moe, omdat we urenlang zo hevig gediscussieerd hebben.”

Methode Sommige schrijfgroepen kiezen ervoor om rond een thema te werken of een bepaald onderwerp op te leggen. Anderen laten meer vrijheid en gaan aan de slag met alle teksten die de leden aanleveren. Wat is nu de meest interessante aanpak voor een individuele schrijver? Valerie Delvoie heeft een genuanceerde visie. De eerste schrijfgroep waar ze lid van werd werkte vaak met een thema of een opdracht. “Op dat moment vond ik dat lastig. Ik worstelde er vaak mee en kreeg niets op papier dat ik goed genoeg vond. Maar ik moet zeggen, als ik er nu op terugkijk denk ik dat het eigenlijk wel een goede methode is. In het begin wilde ik het nog

Pazzi di Parole: Hilde Van Cauteren, Erwin Steyaert, Ann Van Dessel, Daniel Billiet, Yerna Van Driessche.

te graag perfect doen, en blokkeerde ik. Ondertussen heb ik geleerd mijn schrijfangsten los te laten en er gewoon aan te beginnen. Nu vind ik het net fijn en motiverend om een opdracht te krijgen van buitenaf. Je verliest geen tijd met het bepalen van je onderwerp, maar gaat gewoon aan de slag.” iedereen altijd braaf z’n huiswerk? “Je De leden van WritersUnblocked, die zorgt gewoon dat je gedichten klaar ongeveer om de zes weken afspreken, zijn. Daar voel ik me toe verplicht, onwerken niet volgens een vaste strucdanks mijn druk beroepsleven. Alleen tuur. Soms wordt er volop geschrezo kan je elkaar vooruit duwen.” ven tijdens de bijeenkomsten, al gaat het dan meestal om ludieke schrijfopdrachten en -spelletjes. Op andere momenten wordt er enkel (voor-) Succes gelezen. Dirk Van Laer: “Er wordt “huiswerk” opgegeven, een bepaald Net zoals je niet met eender wie op thema, een titel of enkele willekeurig reis zou gaan, of een muziekgroepje gekozen woorden. Maar als één van zou oprichten, kan je ook niet zomaar de leden om feedback vraagt op een in een willekeurige schrijfgroep stapandere tekst die daar los van staat, pen. Het is essentieel om op voordan kan dat natuurlijk ook. Onze groothand te bepalen wat je precies zoekt ste drijfveer is plezier maken en elkaar en verwacht, en om de schrijfgroepen uitdagen. Theoretische analyse en een die je overweegt grondig te leren kenstrakke organisatie nen. Hoe beter de zijn niet aan ons Onze grootste drijfveer is plezier match, hoe meer besteed.” vruchten je er als maken en elkaar uitdagen. Bij Pazzi di Parole individuele schrij(WritersUnblocked) bepaalt de gastver van plukt. heer of gastvrouw Zoek je mensen van de bijeenkomst zelf het programdie een diepgravende analyse van je ma van de dag. Ann: “Meestal hebben teksten maken, of is het je vooral te we een schrijfopdracht voorbereid en doen om gezelschap en plezier? Sta je brengen we elk een viertal gedichten open voor kritiek op je werk? Hoeveel mee. Die worden hardop voorgelezen, energie wil en kan je zelf investeren? waarna iedereen zijn opmerkingen noBen je bereid om een grote brok van teert en deelt met de groep.” En maakt je vrije tijd op te offeren voor de bijeen-

komsten en de schrijfopdrachten, ook op momenten dat het je niet zo goed uitkomt? Zijn de huidige leden van de groep voldoende gemotiveerd en staan ze open voor jouw input? Komen de literaire genres waar jij je verder in wil bekwamen genoeg aan bod? De zoektocht naar de ideale groep is niet altijd eenvoudig. Maar als de chemie goed zit, kan een literair clubje van bondgenoten een gedroomde ruggensteun zijn.

SCHRIJFGROEPEN

Wil je zelf een schrijfgroep oprichten? Zoekt jouw schrijfgroep ondersteuning? Meer info: www.creatiefschrijven.be (schrijfadvies)

24 Slow Mail of Trage Post:

TRAGE P

schrijf jouw brief naar de toekomst — Meestal vind ik in mijn brievenbus enkel reclame en rekeningen, sporadisch aangevuld door een postkaartje met drie regels persoonlijke tekst. Heel, heel af en toe ontvang ik een persoonlijke brief: met de hand geschreven door de enige van mijn vrienden die nog de moeite neemt om mij via het medium brievenbus te bereiken. Zo’n dikke envelop met haar krabbels kan mijn dag speciaal maken. Hoe lang is het geleden dat jij nog eens iemand gelukkig maakte met een rasechte brief? Doe mee aan het project Trage Post en schrijf een brief die de tijd zal weerstaan. door Annelien De Geest

WAT IS TRAGE POST?

HOE KuN JE DEELNEMEN?

Trage Post of Slow Mail is een initiatief dat de kunst van het briefschrijven van onder het stof wil halen door een volledig jaar burgers aan te sporen om brieven te schrijven. Het gaat echter niet om gewone brieven, maar om trage brieven: ze zullen pas in 2030 aan de ontvanger bezorgd worden. De brieven zijn dus 18 jaar lang ‘onderweg’. De inzameling begon al vorig jaar in de zomer, maar eindigt officieel op 27 oktober 2013 tijdens de derde editie van het evenement cultuur van de stilte.

Op de website van Waerbeke vzw, www.portaalvandestilte.be, kun je het deelnemersformulier invullen. Daarmee creëer je een account die tot 2030 online zal blijven zodat je het adres van je ontvanger nog kan aanpassen indien nodig. Je kunt je brief zelfs adresseren aan een op dit moment nog onbekende bestemmeling, bv. je eerste kind, de opvolger in je job, de persoon die later in je huis zal wonen, etc. Vervolgens bedenk je een code die je op de website ingeeft en ook op de envelop van je brief schrijft zodat je account en de brief in 2030 aan elkaar gelinkt kunnen worden.

Het initiatief voor dit project komt van Waerbeke vzw, een sociaal-culturele beweging voor stilte en leefkwaliteit, maar het wordt ook ondersteund door verschillende andere culturele organisaties (o.a. het Vlaams-Nederlands Huis deBuren, LOCUS, Trage Wegen, Vormingpluscentra, etc.). Eind oktober worden de brieven opgeborgen in het gebouw van de vereniging, dat de haast magische naam ‘Portaal van de stilte’ draagt. Daar worden ze dan ingemetseld onder toezicht van een notaris. Officiëler kan haast niet.

WIE DOET AL MEE? Al enkele honderden mensen hebben deelgenomen aan het project. Onder de deelnemers bevinden zich o.a. 22 Kempische burgemeesters. Zij werden door Vormingplus Kempen uitgenodigd voor een wandelen schrijfworkshop. Het eindresultaat van de workshop is een brief van elke burgemeester naar zijn nieuwe opvolger in 2030. Bij het schrijven kre-

gen ze begeleiding en tips van Daniel Billiet. Een selectie van zijn schrijftips vind je hiernaast. Honderdvijftig grootouders lieten zich ook al verleiden: het Vlaams-Nederlands Huis deBuren organiseerde naar aanleiding van Trage Post een wedstrijd waarin zij opgeroepen werden om een brief te schrijven aan hun kleinkind. De meest opmerkelijke inzendingen werden op hun website (www.deburen.eu) als column gepubliceerd en de kleinkinderen van de vijf beste briefschrijvers mogen nog een bijzonder extraatje verwachten, namelijk een persoonlijke (trage) brief van Stefan Hermans, Joke van Leeuwen, Hugo Brandt Corstius, Saskia de Coster of Hugo de Ridder. Eén van de vijf winnaars was oma Kris Stoefs. Zij schreef een brief naar haar kleinzoon Vic, nu nog een kleuter, maar bij het ontvangen van de brief tweeëntwintig. Waarom heb je besloten om deel te nemen aan deze wedstrijd? "Ik breng veel tijd door met mijn kleinkinderen en ze zijn een onuitputtelijke inspiratiebron. Daarom sprak deze opdracht me ook zo aan. Bovendien

Lieve Vic,

OST

is schrijven iets waar ik al lang mee bezig ben, maar vaak onvoldoende tijd voor heb (of maak). Dit was een korte schrijfopdracht. Daarom kon ik er ook makkelijker aan beginnen." Wat vond jij het moeilijkste aan het schrijven van de brief? "Een brief schrijven die 18 jaar later aankomt, lijkt heel onschuldig, maar kan– ongewild – ook schade aanrichten. Natuurlijk hoop ik dat Vic later succesvol zal zijn in alles wat hij onderneemt , maar ik ben heel voorzichtig geweest in het uitdrukken van die verwachtingen. Je weet maar nooit dat het in 2030 even niet zo goed met hem gaat, dat hij, bijvoorbeeld, niet geworden is wie hij wou zijn en dat hij daarmee worstelt. Dan zou ik niet willen dat een brief van mij extra druk op hem legt. Daarom wou ik vertrekken onze fantastische momenten samen nu, in de hoop dat hij dan – via deze brief – die herinneringen kan blijven koesteren."

TIPS VOOR BRIEFSCHRIJVERS 1.0 Neem je tijd. 2.0 Bedenk dat je brief wordt bedeeld over 18 jaar en je de bestemmeling wellicht enkele handvatten zult moeten geven over jezelf en 2013. Stel jezelf dus voortdurend de vraag: kan de bestemmeling dit helemaal goed begrijpen en inschatten?

‘Overspeeksel,’ zeg je en je spuwt krachtig op het ronde zwarte springdoek van de trampoline. Je zet een pas en onder je voetjes golft het doek op en neer als het verstoorde oppervlak boven een diepe donkere waterkuil. Ik lig op mijn rug aan de overzijde op het doek en neem een houding aan waarvan ik vermoed dat ze Guinevere waardig is. Jij verdeelt de rollen. Guineveres jeugd verjaagt even de stramheid uit mijn grootmoederlijke botten. Het is een hete zomerdag in de aanloop naar je vierde verjaardag en de stilte in onze tuin wordt enkel door onszelf verbroken. ‘Met overspeeksel’, herhaal je, je zoveelste zelfbedachte woord, ‘kan de Rode Ridder een spoor aanleggen.’ Ik knik. Klein Fluimpje schiet het door mijn hoofd. Nu ik in deze ring zwaarden en stokken verboden heb, boort je fantasie een nieuwe bron aan. ‘Met zo’n spoor kan Johan de vijand misleiden,’ is de volgende stap in je redenering. Ik knik opnieuw. De Vijand misleiden is een van onze belangrijkste bezigheden in de grote tuin. Achter elke struik of boom kan hij met getrokken zwaard tevoorschijn springen, onder elk bosje of haag kan hij zitten. De trampoline staat hier nog niet lang en het spel dat we aanvankelijk op een groot terrein speelden is nu teruggebracht tot de kleine arena achter het niets verhullende net.

3.0 Een brief is de persoonlijkste en meest intieme vorm van literatuur. Maar dat betekent niet dat je nu opeens naar je beste vriend of dochter bekakte literatuurderij moet zenden. Als je brief niet jouw stem en persoonlijkheid ademt dan is het niet goed. 4.0 Elke brief is anders. Want je schrijft die naar één bepaalde persoon. In feite bepaalt dus de bestemmeling in hoge mate mee wat, hoe en waarom jij schrijft.

Je spuugt wat verderop een vers kloddertje in de boog waarmee ik in gedachten je producten verbind en die uiteindelijk naast mijn hoofd uitmondt. ‘En nu?,’ kan ik deze keer niet nalaten te vragen. ‘Nu spring ik heel hoog, de vijand komt, volgt het spoor maar hij vindt de Rode Ridder niet.’ ‘Guinevere kan niet springen,’ werp ik dunnetjes op en wijs op mijn knie waarvan jij je regelmatig afvraagt of het er nog niet wat beter mee gaat. ‘Dat is net de bedoeling,’ zucht je op een toon die allerlei impliceert ‘Johan komt je dan redden.’ Ik haal opgelucht adem. Indien ik je nu zou vertellen dat deze brief bewaard zal worden in het ‘Portaal van de stilte’, zou je me vragen of dat ook een kasteel is. Welke ridder er woont en waarom het daar stil is. Ik zou graag antwoorden dat het ergens bestaat, een kasteel waar ridders wonen die geen vijanden meer hebben en waar wapengekletter op een dag helemaal verstomde. Maar dat spel zou je nu nog niet willen spelen. […] Veel liefs, oma, meter, kris Oud-Heverlee, juli 2012

5.0 Tweede en verdere alinea’s: waarom deze brief, het doel van je brief… kijk, dàt wil ik jou vertellen. Maak jouw punt. Wat zijn de waarden en verzuchtingen die jij met deze brief wilt meegeven. Waarom dit nu? Toon aan wat voor jezelf de urgentie is van het punt dat je wilt maken. Kader het in je persoonlijk levensverhaal.

(Voor meer briefschrijftips: surf naar www.creatiefschrijven.be)

©Daniel Billiet

SchrijfschooL Gent Voor mensen met goesting en talent!

R AA UITGEVE

N HET W

OORD

Uitgeven in eigen beheer “Wij willen natuurlijk onze boterham verdienen” — Wat drijft auteurs in spe om te opteren voor uitgeven in eigen beheer en printing on demand? Verzin legde zijn oor te luister bij Shop My Book en Uitgeverij Het Punt, twee bekende Vlaamse spelers op de markt van het doe-het-zelfboek. Gesprek met Wim van Bouwelen (Shop My Book) en Gunther Leroy (Het Punt). door Dirk Leyman

www.ingridverhelst.be

ADVERTEREN

in VERZIN? MAIL OF BEL [e] nina@creatiefschrijven.be [t] +32 3 229 09 90

Beide bedrijven printen publicaties op maat van de gebruiker en bieden die ook wereldwijd aan via hun webshop. De service is populair omdat je de oplage bewust beperkt kunt houden. Bijvoorbeeld wanneer je vooral vrienden en kennissen van je schrijfkunsten wil overtuigen, zonder daarbij heilige ambitie tentoon te spreiden. Bovendien heb je snel het resultaat in handen. Wie niet aan de bak komt bij een reguliere uitgever, zoekt ook wel eens zijn heil bij printing on demand.

Wim van Bouwelen (ShopMyBook): ‘Zonder contract én laagdrempelig’ Wim Van Bouwelen is gepokt en gemazeld in het volatiele wereldje van de printing on demand (POD). Eerst opereerde hij jarenlang onder de naam World Wide Association of Writers (WWAOW), een ‘virtuele marktplaats’ waar schrijvers hun boek konden publiceren en in de etalage zetten. Moederbedrijf was toen Peleman Industries in Puurs. Een zestal jaar geleden, nadat WWAOW was

uit. Scharnierpunt is de website: het wegdeemsterd, voerde Van Bouweis de poort waarlangs het manuscript len een naamswijziging door. Vervolbinnenkomt maar later ook de wijde gens vaarde hij verder onder de vlag wereld wordt ingestuurd. “Als de van UniBook, tot een Nederlandse mensen bij ons aankloppen, is het uitgever problemen maakte over de alsof ze met hun naam. Intussen kindje voor de gaat zijn POD“Als de mensen bij ons deur staan”, lacht service door het aankloppen, is het alsof ze met hij. “Ze willen van leven als ShopMyBook, en behun kindje voor de deur staan” hun tekst of boek een persoonlijk schikt Wim Van hebbedingetje Bouwelen over maken. De verwachtingen zijn het florerend printingbedrijf Jacop in huizenhoog”. Toch is ShopMyBook. Bornem, dat hij samen met zijn zuscom vooral een facilitator, een sen uitbaat. Er staat een indrukwekserviceverlener: “Wij grijpen kend arsenaal printers in deze echte niet in de tekst in, ze blijven zelf familiezaak, waaronder - volgens Van verantwoordelijk voor het resultaat. Bouwelen - een van de snelste digitaHooguit zullen wij kijken of er geen le duoprinters ter wereld. De kwaliteit al te flagrante splitsingsproblemen benadert die van regulier drukwerk. zijn op een pagina of er een regel verspringt. Via shopmybook.com Het is een heksenketel in het kunnen de auteurs zelf hun werk bedrijf, wanneer ik aanschuif aan opladen, waarna een wizard de de keukentafel bij ShopMyBook. schrijver helpt met de opmaak van Voortdurend wordt het gesprek de kaft. Je hebt de keuze uit een onderbroken door binnenlopende aantal formaten.” Dat resulteert in bestellingen en moet Van Bouwelen een gepersonaliseerd boek, dat ergens een tandje bijsteken. Wie zei ShopMyBook vervolgens afdrukt, nu weer dat printbusiness ten dode volgens het principe van ‘printing is opgeschreven? Van Bouwelen on demand’. “Het woord is dan van legt me het proces en concept van vlees en bloed geworden”, zegt Van ShopMyBook van naaldje tot draadje

28 Bouwelen laconiek. De lay-out is vrij rudimentair, auteurs stoppen zo te zien bar weinig tijd in de vormgeving van hun boek. “Ook daar grijpen wij niet in, hoogstens behoeden we ze voor al te grote miskleunen. Maar soms hebben auteurs al een kant- en klaarvoorplat in hun hoofd. Je kunt hen niet altijd uit het hoofd praten dat het in feite minder geschikt is en niet zo wervend.” Regelmatig krijgt ShopMyBook.com de vraag om het boek een ISBN-nummer toe te kennen. Die (betalende) service garanderen ze ook, wat het opzoeken bij de boekhandel kan vergemakkelijken én meer sérieux kan geven, zo wordt vermoed. De prijs van een ShopMyBook-boek varieert van 6 euro tot 15 à 16 euro. “Wij willen er natuurlijk onze boterham aan verdienen. De auteur betaalt zelf voor het aantal exemplaren dat hij wil verspreiden. Er is geen verplichte afname, de oplage varieert meestal tussen de 1 à 100 exemplaren, dus het is flexibel. We drukken de auteurs op het hart dat ze er niet rijk van zullen worden, en dat ze ervoor moeten zorgen dat ze uit de kosten komen. We werken trouwens zonder contract, dat houdt het ook laagdrempelig.” De indieners van de manuscripten zijn vooral gebrand op een snel resultaat, het kan niet rap genoeg gaan, getuigt Van Bouwelen: “We kunnen binnen de 48 uur leveren.” Wie komt er zoal terecht bij ShopMyBook.com? De doelgroepen zijn gevarieerd, zegt Van Bouwelen. “Een grote afnemer zijn de plaatselijke heemkundige kringen. Genealogie, geschiedenis, verhalen over de Tweede Wereldoorlog en religieuze achtergronden blijven toppers, net als biografieën en thrillers. Opvallend is ook de schrijfsels waarin de nostalgie naar de muziek van de jaren zeventig en tachtig overheerst.

En gedichtenbundels uiteraard. Wij krijgen nogal wat mensen over de vloer die stranden op onvoldoende interesse bij reguliere uitgeverijen. Uit een zekere frustratie pakken ze het dan maar zelf aan. Maar geloof me, hier bedienen we qua doelgroep eigenlijk iedereen: van amateur-historici tot professoren.” ShopMyBook assembleert overigens ook kunstboeken, jaarboeken, kookboeken en agenda’s op maat. Via de website kunnen bestellingen wereldwijd geleverd worden en is het uitgebreide aanbod te bekijken, met bijvoorbeeld categorieën als kunst en cultuur, geschiedenis en politiek, gezondheid en lifestyle. Zowat 13 procent van de omzet van Van Bouwelens bedrijf puurt hij uit ShopMyBook.com. “Belangrijk is voor ons ook de mond-aan-mondreclame. Auteurs die tevreden terugkeren en aan anderen vertellen dat ze graag met ons werken.” Ambities om een échte uitgever te worden én aan tekstbegeleiding te doen, heeft Van Bouwelen hoegenaamd niet: “Schoenmaker blijf bij je leest. Bovendien beschikken wij ook niet over het personeel om naar een uitgeverij te evolueren.” Wel wil Van Bouwelen nog kwijt dat hij bezig is aan een vernieuwingsoperatie van zijn website, die binnen afzienbare tijd rond moet zijn: “Op termijn zullen we nieuwe opmaakmogelijkheden aanbieden en werken we aan een persoonlijker product, op maat van de gebruiker.”

www.shopmybook.com

Gunther Leroy (Het Punt): ‘Hoge verwachtingen respectvol ontnuchteren’ Ook Gunther Leroy kun je al een ouwe rot in het vak noemen. Tenminste als drukker. Met zijn Uitgeverij Het Punt, die vanuit Dendermonde opereert, is hij dan weer een relatieve nieuwkomer. Net als Van Bouwelen heeft hij als basis een lokaal verankerde drukkerij annex printbedrijf, dat al vijfentwintig jaar bestaat. “Op een bepaald moment heb ik Write History overgenomen. Omdat ik het gevoel had dat er omzet inzat voor de drukkerij”, vertelt Leroy in zijn kantoor, terwijl de huishond even onze benen komt besnuffelen. “Bovendien wilden we het niveau van de eigen beheeruitgaven opkrikken en een voorzichtige vorm van begeleiding aanbieden. We doen zelf een eerste oppervlakkige lezing en een snelle beoordeling. We garanderen de inzender een antwoord binnen de twee à drie weken. Als het niveau te laag is, doen wij aan doorverwijzing. Ook een aantal categorieën als erotiek hebben we geschrapt. Omdat we weleens onversneden porno in de bus kregen (lacht).” Wanneer tot uitgave wordt beslist, is vijfentwintig exemplaren het minimum dat Het Punt produceert en de auteur moet te bestellen: “Bij lagere aantallen ligt de kostprijs in verhouding te hoog.” De auteurs krijgen 20 procent winst op de verkoopprijs, die ze zelf mee bepalen. De gemiddelde aankoopprijs voor de auteur van een doorsnee boek is vastgesteld op 8 euro. Het Punt geeft per week twee titels uit, wat dus resulteert in gemiddeld 100 boeken per jaar. De auteurs leveren alles zelf aan, tot de flaptekst en het voorstel van cover toe. “Flexibiliteit is het ordewoord”, zegt Leroy. “Toch benadruk ik dat we werken aan een gezamenlijk project. Het is een ‘ons’-verhaal. We bieden ondersteu-

ning om het manuscript op een juiste krijgen ook regelmatig bestellingen manier aan te leveren.” Wanneer er binnen van de Standaard Boekeffectief tot uitgave wordt overgehandels, hoewel zij niet aan rechtgaan, krijgt de auteur ook een constreekse distributie doen van eigen tract. Leroy: “Een soepel contract, beheeruitgaven. Meer en meer magebaseerd op het modelcontract van ken we het boek ook in digitale vorm de Vlaamse Aubeschikbaar, in teursvereniging, het aangepaste “Binnen drie à vier jaar zien dat de auteur formaat voor elke we ons evolueren naar een één jaar aan ons e-booklezer.” De volwaardige uitgeverij” bindt. Dat betepromotie gebeurt kent dat hij in die periode niet bij een via De Leeswinkel, de elektronische andere uitgever gaat aankloppen.” etalage van Het Punt. Bij de uitgaven die Uitgeverij Het Punt op de markt gooit, is er een genre dat er met kop en schouders bovenuit steekt. “Ondanks de tanende verkoop van poëzie, blijven nogal wat mensen gedichten schrijven en ze in een bundel gieten. Het is ongelooflijk hoe populair het genre blijft. Verder doen ook thrillers, streekverhalen en kortverhalen het goed. En een van onze ‘bestsellers’ is een boek over de Holocaust, vanuit plaatselijk perspectief.”

Leroy droomt alleszins van groeimogelijkheden. Hij ziet de markt van amateur-schrijvers alleen maar toenemen. Sinds vorig jaar heeft hij een stand op de Antwerpse Boekenbeurs, waarop hij in 2013 diverse activiteiten en signeersessies wil ontplooien. “Binnen drie à vier jaar zien we ons evolueren naar een volwaardige uitgeverij”, klinkt het boud.

Ook bij Het Punt worden ze geconfronteerd met de steile ambities van de auteurs in spe. “Mensen komen hier binnen met heel hoge verwachtingen. Het komt erop aan ze op een respectvolle manier te ontnuchteren”, zegt Leroy. “Soms doen wij wel eens aan sociaal werk, ja”, denkt hij. “Ik heb intussen begrepen waarom veel uitgevers een standaardbrief sturen naar auteurs die maar blijven aandringen op een uitgave. We hebben bovendien niet de tijd om met iedereen uitgebreid te correspondenteren. En uiteraard komen hier auteurs terecht die afgewezen zijn door reguliere uitgeverijen.”

www.hetpunt.be www.start2publish.be www.deleeswinkel.be

Naast de eigen webwinkel, die wereldwijde bestellingen toelaat, liggen de publicaties van Het Punt in een dertigtal boekhandels effectief in de winkel, waaronder Johannes in Leuven en Malpertuis in Genk. “We

Meer lezen? Maarten Dessing, Uitgeven in eigen beheer, 2008, in de Schrijfbibliotheek van uitgeverij Augustus.

De Gouden Meeuw Gaf je een boek uit in eigen beheer? Een dichtbundel, levensverhaal of een verhalenbundel? Word beloond voor je inspanningen en maak kans op de Gouden Meeuw. Dit is de prijs voor het beste Nederlandstalige boek uitgegeven in eigen beheer. ‘In eigen beheer’ betekent via een drukkerij, print on demand en POD uitgeverij. Meer informatie vanaf 1 oktober: www.creatiefschrijven.be

Eerste Vlaamse e-bookuitgeverij in eigen beheer

Wie zijn eigen publicatie in e-boekvorm wil gieten, heeft een nieuw alternatief en kan sinds kort terecht op de site Boekboek.be. Het platform is een initiatief van thrillerauteur Steven Bogaerts en spelontwikkelaar Arne Lauwers. "Uitgevers aanvaarden nu slechts twee op de duizend manuscripten die hen opgestuurd worden", vertelde Steven Bogaerts in De Morgen. "Met onze site willen we de drempel verlagen." Wie een eboek wil publiceren, dient enkel het manuscript door te sturen. Een kwaliteitscontrole is niet voorzien. “Wij komen er niet aan, wijzigen het niet, censureren het niet en verbeteren het ook niet”, meldt de website. Vervolgens wordt het manuscript omgezet in het ePub-formaat, een formaat dat op alle soorten computers, tablets en smartphones te lezen is. Voor deze dienst vraagt Boekboek.be 99,99 euro of 149,99 euro, afhankelijk van het aantal pagina's. De prijs van zijn e-book bepaalt de auteur zelf. Twintig procent van de inkomsten gaat naar Boekboek.be, tachtig procent naar de auteur. Hoewel het e-boek nog geen erg succesvol product is in Vlaanderen, zijn de initiatiefnemers hoopvol dat ze mee een kentering zullen veroorzaken. "Ook hier zullen de e-boeken boomen, alleen is het tijdstip nog niet bekend. Daarom willen we er nu al mee bezig zijn en proberen we om de mensen er warm voor te maken." De overkoepelende boekenbrancheorganisatie Boek.be heeft intussen problemen met de gelijklopende naam van het project. www.boekboek.be

Mama Monique CURSUS

IN DE K

IJKER

Boek op mijn nachtkastje:

‘Mama,

dit trekt op niks’

Geluk komt nooit alleen van Eckart von Hirschhausen

dezelfde schrijfcursus volgen

Boek op mijn nachtkastje:

een woordenboek Turks-Nederlands en Bezonken rood van Jeroen Brouwers

Ik schrijf het liefst als

het rustig is in huis en meteen na de schrijfcursus. Wat ik zeker opstak tijdens de cursus: Lees je werk luidop voor. Zo

merk je sneller waar je tekst wringt.

Als moeder en dochter

Dochter Adinda

De literaire troef van mijn dochter: Ik sta vaak versteld van

de originele wendingen en leuke zinsconstructies in haar verhalen.

Ik schrijf het liefst als

er veel gevoelens door mijn hoofd razen. Wat ik zeker opstak tijdens de cursus: dat een sonnet meer is dan

ABAB, maar ook een vast metrum en ritme heeft. De literaire troef van mijn MOEDEr: Elk woord valt op de juiste

plaats in haar tekst. Ze kan dagelijkse, haast banale taferelen ook verheffen tot interessante verhalen.

— Een achttienjarige verwacht je op zaterdagochtend niet meteen aan een schrijftafel. Zeker als de wat rijpere generatie, inclusief haar moeder, ook aanschuift. “We wilden samen iets doen. Het werd schrijven.” Hoe innig is het duo nog als ze elkaars werk beoordelen?

‘Flauwe zever’ Twee jaar heeft het geduurd voor ze intekenden op de cursus 'Literaire creatie' van docente Hilde Keteleer. Bang voor elkaars literaire feedback? “Nee, echt niet.” De drukke agenda van Adinda zat er voor iets tussen. Maar na twee jaar uitstel is het zover: elke zaterdagochtend pluizen Monique en Adinda teksten uit: van ervaren schrijvers, van medecursisten en van elkaar. Een goede schrijver is ook een kritische lezer. Hoe kritisch kan je zijn voor bloedverwanten? “Als ik mama’s

schrijfsels flauwe zever vind, dan zeg ik dat gewoon. Ik ben extra streng voor haar teksten.” En tegen haar moeder: “Jij moet daar maar tegen kunnen.” Monique spaart haar dochter net iets meer en omzwachtelt haar kritiek, in de les dan toch. “Thuis gaat het er wel hevig aan toe.”

grote gevoelens die ze die dag hebben meegemaakt, al dan niet samen. “Soms komt een verhaal bekend voor, bijvoorbeeld omdat ik erin meespeel of omdat ik het ook heb meegemaakt. Die grote herkenbaarheid en voorspelbare afloop maken het moeilijk om de tekst stilistisch te beoordelen.”

Herkenbaar

Bemoederen

Adinda schrijft spontaner en jeugdiger. Haar woorden zijn eenvoudig, haast spreektaal. Mama Monique denkt meer na. “Terwijl ik mijn schrijfopdrachten al klaar heb, zit mama nog maar aan een paar regels. Elk woord staat op de juiste plaats en is grammaticaal correct. Bij mij moet het vooruitgaan.” Een andere generatie, een andere schrijfstijl?

“Onlangs lazen we onze gedichten voor aan collega-schrijvers van de cursus 'Literaire Creatie' en geïnteresseerden. Mama wou eerst niet, maar ik heb haar uiteindelijk toch kunnen overtuigen. Zo profiteren we allebei van onze relatie. Op andere cursusmomenten heeft het ook nadelen.” Terwijl Adinda een paar voorbeelden zoekt, steekt Monique al van wal. “Ik praat vaak in haar plaats tijdens de lessen. Als de docente een vraag stelt aan Adinda, ben ik haar voor.” Waarop de dochter: “Zie maar, nu is ze wéér bezig.”

Hoe verschillend ook hun stijl, de thema’s waarover ze schrijven, lopen gelijk. Liefde, afscheid, verontwaardiging over dagelijkse gebeurtenissen. Hun teksten gaan vaak over kleine en

Ben je gebeten door de taal en wil je aan de slag met proza, poëzie of podiumteksten maar weet je niet hoe? Volg dan een cursus Literaire Creatie aan de stedelijke academie in je buurt. Het deeltijds kunstonderwijs organiseert al een tiental jaar een driejarige opleiding voor iedereen die literair wil leren schrijven. Wekelijks, van september tot juni, komen zo overal in Vlaanderen groepen mensen samen onder begeleiding van een ervaren docent om er te bouwen aan een eigen creatief en literair traject.

Meer informatie: http://literairecreatievlaanderen. wordpress.com/

door Kirsten Cornelissen

Mama Monique en dochter Adinda lijken elkaars spiegelbeeld wel. Dezelfde pretogen ook, als ze over hun schrijfcursus praten. Zo moeder, zo dochter, zou je denken. Voor hun literaire voorkeuren gaat dat niet helemaal op. “Als we in de les een discussie hebben over een dichtregel, dan verdedigen we gegarandeerd elk een andere mening. Mama zou de regel schrappen, ik zou hem laten staan.”

OVER LITERAIRE CREATIE

EXCLUSIEF AANBOD VOOR NIEUWE ABONNEES ! NEEM NU EEN ABONNEMENT OP POËZIEKRANT EN ONTVANG EEN GESCHENK NAAR KEUZE GEEN DAG ZONDER LIEFDE

DE MEESTERS

365 liefdesgedichten van Vlaamse en Nederlandse dichters

OOK WIJ WAREN WINNAARS

Wereldpoëzie van twintig eeuwen vertaald door Paul Claes

DE SMAAK VAN HET GELUID VAN HET HART

150 sportgedichten uit Nederland en Vlaanderen

Betaal vandaag nog € 40 * voor een jaarabonnement van 8 nummers Gedichtendagessay van Jan Lauwereyns

OP REKENINGNUMMER IBAN BE49 1430 8469 7471

* Enkel voor België, overige EU-landen: €46

32 Bert Van Dael & Sanne Nuyens

‘ Er is een tekort aan frisse scenaristen ’ SCENARIOS

CHRIJVEN

— De basis van elke sterke film en straffe tv-serie is een tekst. Voor de audiovisuele kunsten geldt: zonder woord geen beeld. En als die tekst zwak is, dan valt dat met beeld moeilijk recht te trekken. Dat geldt niet enkel in de Hollywood Hills, maar ook in ons platte Vlaanderenland. Bert Van Dael en Sanne Nuyens hebben dit goed begrepen. Sinds enkele jaren schrijven ze samen gestaag hun weg doorheen het visuele landschap, met steeds meer bijval. door Daphné Pascual

Sanne: “Het is eigenlijk Marc Didden, Ik vermoed dat je niet zomaar uit onze toenmalige docent, die onze het niets aan scenario’s begint, dat toekomst onbewust heeft uitgetekend is toch een specifiek genre. Hoe door op het einde van het eerste jaar zijn jullie daartoe gekomen? de afdeling ‘Scenarioschrijven’ op te Sanne: “Ik schreef van jongsaf aan al richten. Het is spijtig dat die opleiding graag verhaaltjes en heb onder andere ondertussen is opgedoekt. Een goed voor een cultureel jongerenmagazine scenario is de hoeksteen van elke geschreven.” goede film of serie. Er is trouwens een Bert: “Ik niet, ik haatte schrijven, eigentekort aan frisse scenaristen.” lijk nog steeds (lacht). Ik observeerde wel graag en ik verslond boeken, we Schrijven is een solitaire bezigheid hadden geen TV thuis. Vanaf mijn 16de is. Dit geldt niet voor het schrijven ontdekte ik cinema. Met wat vrienden van scenario’s? ging ik bijna elke avond naar de ciBert: “Voor ons geldt inderdaad dat we nema of het filmmuseum. Honderden liever met twee of meer dan alleen aan films heb ik toen gezien, van blockbuseen scenario werters tot arthouse ken. Maar je hebt films. Mijn besluit "Een goed scenario is de hoek- ook solitaire scenastond snel vast: steen van elke goede film of risten. Wel is het zo ik zou de nieuwe dat, vooral voor tvFellini worden. Om serie." series, de writers’ die reden ging ik room ingeburgerd filmregie studegeraakt. Simpel uitgelegd komen er ren. Ik ben gelukkig sindsdien wel bij4 à 5 scenaristen samen om te braingedraaid.” stormen over een scenario-idee, om Sanne: “Ik zag het iets bescheidener dat vervolgens volledig uit te werken. en was van plan de opleiding regie-asEr zijn verschillende methodes. Soms sistentie te volgen. Op aanraden heb neemt één scenarist één volledige afik toch voor filmregie gekozen op Sintlevering voor zich, die hij dan volledig Lukas in Brussel. We hebben elkaar afwerkt. Soms heeft elke scenarist in daar ontmoet in het eerste jaar.”

de writers’ room één specifieke functie voor héél de serie bv. ‘de synopsist’ die alle scènes en acties in de scène uitschrijft, ‘de dialogist’, die alle dialogen uitschrijft enz. “ Sanne: “Het is zo belangrijk, ook voor het schrijven van filmscenario’s, dat je een klankbord hebt voor elkaars ideeën, personages, de acties die je bedenkt enz. Wanneer wij samenwerken zijn Bert en ik eigenlijk een writers’ room met z’n tweetjes (lacht).” Wat vinden jullie elkaars sterke en zwakke punten? Bert: “Sannes scenario’s geloof je meteen. Dat komt omdat ze steeds een sterke gelaagdheid aanbrengt, daar waar ik nogal eendimensionaal ben. ‘De ‘Goeie’ en de ‘Slechte’ en niets ertussen.” Sanne: “Bert is heel sterk in structuur. Het definiëren van een soort essentie. Ik wijk sneller af van het basisidee en dan is Bert er om mij terug te trekken naar waar het echt over gaat. Wij zullen ook niet snel samen iets humoristisch schrijven. We vinden elkaar helemaal niet zo grappig.”

TIP 1 Lees scenario’s. Bekijk films met een goed scenario. Lees over scenario schrijven. Er zijn duizenden regels en het is pas als je de regels kent dat je ervan kan afwijken.

Tip 4b Zorg dat je een grote muur hebt en ‘plot’ daarop je scenario. Gebruik een post-it voor elke actie, voor elk personage. Dan kun je schuiven met scènes, tijd, personages, acties.

Tip 2 Ga naar buiten. Luister. Observeer. Het is niet zo dat elke observator een goed schrijver is maar elke schrijver is wel een goed observator.

Tip 5 Leer pitchen: het bondig en loepzuiver voorstellen van je scenario-idee, vaak met de bedoeling om het verkocht te krijgen. Oefen dat in de spiegel, op je coscenarist, regisseur of moeder.

Tip 3 Research is alles. Zeker voor een project dat zich in een wereld afspeelt die je niet kent, is research onontbeerlijk. Je mag geen fouten maken. Tip 4 Brainstorm met je schrijfpartner of regisseur. Wat drijft die persoon om die actie te ondernemen? Wat is hier het obstakel? Waar zit ‘m het conflict?

Tip 6 Een scenario zonder verfilming is dood papier. Tenzij je een scenarist bent die schrijft en dan naar een regisseur stapt, is het cruciaal dat je van bij het begin van het schrijfproces samenwerkt met de regisseur die het zal verfilmen.

33 Tip 7 Leer het film –en/of televisiewereldje kennen. Draai eens mee op een film of TV-set, leer hoe een montage in zijn werk gaat. Tip 8 Durf aankloppen bij productiehuizen en stuur samples van je scenario in. Tip 9 Als je teveel ego hebt, wordt dan regisseur. Of acteur. Als je wil dat je scenario groeit, moet je een olifantenhuid hebben en feedback kunnen verdragen. Tip 10 Sluit je aan bij de scenaristengilde: http://scenaristengilde.be/

Is er een soort taakverdeling? Sanne: “Ik denk dat we elkaar vooral goed aanvullen.” Maar meestal wisselen we tijdens het proces constant van functie. Het is niet zo dat Bert enkel de dialogen schrijft en met conflict bezig is terwijl ik enkel met de acties bezig ben. Wij herschrijven elkaar constant. Dat gebeurt erg organisch omdat we elkaar ondertussen goed kennen.” Wanneer is een scenario dan af? Bert: “Wanneer het goed is! Maar het is pas aan het einde van de rit dat je kan zeggen of het goed is. En dan weet je dus dat het af is (lacht).” Hoe zien jullie de toekomst? Sanne: “Ik zou het schrijven voor langspeelfilms en tv-series graag blijven combineren.” Bert: “In de nabije toekomst wil ik vooral focussen op de twee langspeelprojecten en de nieuwe serie waarmee we bezig zijn. Het is fantastisch dat we onze tijd volledig kunnen vullen met verhalen verzinnen, dat die verhalen in beeld worden omgezet en dat er een groeiend publiek is dat onze verhalen nog zo gek niet vindt.”

Bert Van Dael (1981) studeerde scenarioschrijven aan Hogeschool Sint-Lukas Brussel en filosofie aan de KUL. Hij werkte als scenarist o.a. aan Clan ( VTM ). Sanne Nuyens (1981) studeerde scenarioschrijven aan Hogeschool Sint-Lukas Brussel en culturele studies aan de KUL. Ze doorliep het VAF scenario-atelier en werkte o.a. als scenarist aan De Vijfhoek (Eén).

Samen schreven ze de prijswinnende kortfilms Dura Lex (winnaar Palm Springs filmfestival 2012) van Anke Blonde, Rotkop (winnaar Slamdance, Guanajuato en Gijon filmfestival) van Raf en Jan Roosens, Robyn O. van Cecilia Verheyden (winnaar Brussels filmfestival). Momenteel werken ze samen aan een nieuwe TV-reeks voor Eén en twee langspeelfilms met steun van het VAF. www.bertensanne.be

Het is tijd voor jouw grote droom, jouw eigen boek!

35 evenement

in de kijker

Het Desideratorium Work in Progress

li 20 - 27 ju

! w u e i nhrijfweek Sc vorvoor Ge n derde

27 juli - 3 auGuStuS 2013 19 oktoBer - 26 oktoBer 2013

inSpirerende Schrijfweek

met BeStSellerauteurS Geert kimpen en chriStine panneBakker Droom jij van je eigen boek? Wil jij een spannend, mooi, ontroerend of persoonlijk verhaal vertellen?

18 workshops over álle aspecten die met het schrijven van een boek hebben te maken. coachinggesprekken met 4 coaches die meedenken met jouw schrijfplan Laat je dan nu inspireren door Geert Kimpen inspirerende ontmoetingen met andere schrijvers (De Kabbalist) en Christine Pannebakker culinair verwend worden door (Vrouwenpower) die een week lang jouw topkok Jacques Spijkers persoonlijke schrijfcoach zijn in een prachtig een week lang aan niets hoeven te hotel met zwembad en sauna. denken, behalve jouw boek

inSchrijven op Geertkimpen.com

— Work in progress uittesten voor een publiek, dat was de bedoeling van het Desideratorium op donderdag 18 april. Achtereenvolgens gooiden schrijvers Erik Vlaminck, Kluun, Stefan Hertmans en Herman Brusselmans hun ongepubliceerde darlings in de ring. Na elke voordracht werden ze kort geïnterviewd door Rebekka de Wit, die peilde naar het schrijfproces van de auteurs en het ontwikkelingsstadium van het voorgelezen werk. door Barbara Delft

IK HEB GEEN FANTASIE

MET JE EIGEN STEM SCHRIJVEN

Erik Vlaminck nam als eerste plaats achter de pupiter op het bescheiden podium. Hij las voor uit de epiloog van zijn autobiografische romancyclus die pas gepubliceerd mag worden na zijn dood. Vlaminck kan enkel schrijven over wat hij kent: “Ik heb geen fantasie.” De researchfase is voor hem een zeer belangrijk stadium in het schrijfproces, hij stelt het schrijven zo lang mogelijk uit. Wanneer hij uiteindelijk klaar is om het verhaal op papier te zetten, neemt hij de trein naar Virton: “de langste treinrit, drie keer overstappen”. Op de trein kan hij niet weglopen van het schrijven.

Stefan Hertmans leest voor uit een afgewerkt boek. Met Oorlog en terpentijn wilde hij de geschreven memoires van zijn grootvader in een onvergankelijke roman gieten. Nooit worstelde Hertmans zo met zijn stijl. Hij probeerde dwangmatig gestalte te geven aan het oude statige Vlaamsch van zijn grootvader, tot zijn redacteur hem terecht wees: “Nu moet je met je eigen stem over je grootvader schrijven.” Hertmans’ voordracht lijkt continu te spelen met het contrast tussen verleden en heden, zonder dat de schrijver zich daarvan bewust is. Geschreven memoires vereeuwigen in een gedrukte roman is één ding, diezelfde memoires voorlezen op een pupiter vanaf een moderne e-reader is helemaal spelen met de logica des tijds. Het publiek maalt er niet om, want ze krijgen nog een tip: “Je moet van je werk kunnen afblijven.” Er komt een bepaald punt waarop je je roman begint “dood te schilderen”– zoals dat in de schilderkunst heet – er dan van kunnen afblijven is ook een kunst.

GEEN GEBOREN SCHRIJVER Kluun is de enige die het aandurft ‘vers’ werk voor te lezen. Terwijl hij leest, ontdekt hij “dat er nog heel wat moet worden veranderd”. Kluun mist tijdens het schrijven soms zelfvertrouwen. Vla minck staat hem bij: “Veel collega’s zeggen soms overmand te worden door radeloze twijfel tijdens het schrijven.” Kluun is ‘geen geboren schrijver’ : “Ik ben begonnen met mijn debuut – Komt een vrouw bij de dokter – door het noodlot, door de ziekte van mijn vrouw.” Kluun voelt zich het best bij schrijven tijdens de kantooruren, routine bevordert het schrijfproces. En af en toe een trip naar een researchoord, zoals Las Vegas waar hij zich ter voorbereiding van zijn nieuwe roman zal onderdompelen in de plastic wereld van de dj’s. Want ook hij kan enkel schrijven over wat hij kent.

JE MOET KUNNEN WEGGOOIEN Herman Brusselmans mag de avond afsluiten. Aanvankelijk ging hij voorlezen uit De avonturen van een glazenwasser, maar dat boek heeft hij stopgezet wegens “niet origineel genoeg”. Dan maar Zeik: een verhaal over de moordbrigade van Gent in 1961. Het fragment bevat even veel classic Brusselmans ‘gezeik’ als het korte interview erna. Tussen het grappen en grollen

door leren we dat Brusselmans drie weken nadat een werk is gepubliceerd alweer aan een nieuwe roman begint. Doordat hij zo snel en zo veel schrijft, heeft hij weinig moeite met werk weggooien. Toch ontdekken we nog net dat hij De glazenwasser niet helemaal heeft kunnen vergeten: commissaris Zeik heeft als hobby glazen wassen. Of was dat ook gezeik? Rebekka de Wit heeft haar debuut als presentatrice goed volbracht. Ze was een nonchalante, spontane interviewer die rake vragen wist te stellen. Wel ontbrak de laboratoriumfunctie die het Desideratorium wilde nastreven. Meer interactie tussen de schrijvers en feedback op de voorgelezen fragmenten had ongetwijfeld spraakwater opgeleverd. De desiderata zijn er al, nu nog het laboratorium. Het Desideratorium Bibliotheek Permeke, 2000 Antwerpen www.begeerte.be

HET DESIDERATORIUM is een programma waarin (beginnende) schrijvers (ongepubliceerd) werk aan het publiek voorstellen, waarin nieuwe literaire tendensen gesignaleerd worden, een laboratorium waar à volonté getest, op smaak gebracht en gepresenteerd wordt, kortom: een werkplaats voor het verlangen en het gewenste.

VAKLITE

RATUUR

mooier dan literatuur: schrijven voor gevorderden

Hoort een dergelijk boek thuis in een recensierubriek over schrijfboeken? Absoluut. Als lezer krijg je geen concrete tips aangereikt om een beter personage neer te zetten of om het perfecte sonnet te schrijven, maar de auteur zoomt in op onderwerpen die hoog op elk lijstje van een (beginnend) schrijver staan. Welke invloed heeft de vervaging tussen lezer en schrijver op de rol van de literatuur? Waar komt de groeiende drang tot schrijven vandaan? Waarom worstelt een auteur met een writer’s block? Waarom wil een schrijver origineel zijn in een boek? En wat is het verschil tussen authentiek en origineel? Stuk voor stuk onderwerpen waarmee schrijvers dag na dag geconfronteerd worden. Vanuit haar ervaring als docente literatuurtheorie en literair schrijven tackelt Loontjens deze vragen met talloze voorbeelden uit de wereldliteratuur.

Begin van een begin In 'Begin van een begin' focust ze op de angst voor de openingszin omdat die bepalend is voor de lectuur van de rest van het boek. "Ook critici en literatuurwetenschappers zijn geneigd om onevenredig veel aandacht op de eerste regel van een boek te vestigen; ze analyseren de woorden alsof de volledige roman zich samenbalt in de eerste regel." Aan de hand van duidelijke voorbeelden uit de hedendaagse en wereldliteratuur poneert ze haar visie op deze twijfel en de angst voor ontgoocheling waarmee een schrijver worstelt. "De eerste woorden die worden opgeschreven stellen de schrijver

— Schrijven over schrijven en literatuur is zo oud als de straat. Van Aristoteles en Schopenhauer over Wittgenstein tot Murdoch, allen hebben ze hun licht laten schijnen op het fenomeen 'schrijven'. Interessante lectuur die echter niet altijd uitblinkt in haar vlotte leesbaarheid. De Nederlandse filosofe en schrijfster Jannah Loontjens levert met haar boek Mijn leven is mooier dan literatuur een beknopte en boeiende visie op het schrijverschap. door Yves Joris

zelf vrijwel altijd teleur." In datzelfde hoofdstuk weidt ze verder uit over de kwestie originaliteit. "De opvatting dat een literaire tekst ten eerste origineel moet zijn, is relatief nieuw. Tot ver in de zeventiende eeuw werd de imitatie van grootse voorbeelden immers als het belangrijkste ingrediënt voor artistieke werkzaamheden gezien." Dit brengt de lezer naadloos tot het tweede hoofdstuk waarin het belang van lezen onder de loep wordt genomen.

Lezen en herlezen "Aandachtig lezen kan je veel over schrijven leren." De laatste tijd wordt er naast schrijven ook veel aandacht besteed aan lezen. Boeken over lezen verkopen opvallend goed en ook leesclubs rijzen als paddenstoelen uit de grond. Lezen is hot. Literatuurwetenschapper Mieke Bal spreekt in deze context van een onderscheid tussen een realistische manier van lezen en een tekstuele. Bij een realistische leeswijze focust de lezer op het afgeronde verhaal terwijl bij een tekstuele benadering de lezer op zoek gaat naar inconsistenties om vat te krijgen op de manier waarop het verhaal tot stand gekomen is. De bekende auteur Virginia Woolf omschreef het zo: "Men begint meestal aan een boek met bevooroordeelde gedachten: we vragen van fictie dat ze waarheidsgetrouw

is, van poëzie dat ze onwaar is, van biografieën dat ze vleiend zijn en van geschiedkundige teksten dat ze onze vooroordelen bevestigen."

Meer schrijvers dan lezers Boekhandels hebben het moeilijk om te overleven en toch zijn er meer aspirant-schrijvers dan ooit tevoren. Vanuit historisch perspectief wordt deze exponentiële groei verklaard door de teruggedrongen analfabetisering en de toegenomen vrije tijd. Een andere verklaring is de perceptie dat schrijven, in tegenstelling tot musiceren, weinig oefening vereist. Een pen en papier en men kan beginnen. Maar er is meer, volgens Loontjens. De menselijke oerdrift om zich te vereeuwigen is meer dan ooit aanwezig. Schrijven geeft alledaagsheid zin. Onze angsten, frustraties en onzekerheden zetten we om in literatuur. Denk hierbij aan Tonio Van A.F.Th. van der Heijden, een roman over het verlies van zijn zoon, Connie Palmens IM of dichter bij huis Kristien Hemmerechts' Taal zonder mij. Wat maakt deze boeken sterker dan de tekst die in de kerk voorgelezen wordt na het overlijden van een geliefde? “Om literatuur te worden moeten de verwerkte ervaringen door de tekst zelf overstegen worden.“ Uiteindelijk is het de lezer die de waarde van het boek bepaalt.

This is the end “Het bedenken van een einde is een risicovolle onderneming. Het boek kan zomaar verpest worden door een wringend, futloos of te geforceerd einde.” Op deze manier opent Loontjens het laatste hoofdstuk van haar boek. Net zoals de openingszin kan het einde de auteur kopzorgen bezorgen. Sommige mensen houden van een einde waar alle verhaallijnen samenkomen terwijl anderen liever hun eigen versie van het open einde invullen. Een auteur staat constant stil bij de vraag of wat het wel correct is wat hij schrijft. In internettijden kan een historische uitschuiver immers tot gevolg hebben dat de tekstuele lezing de literaire waarde van het boek overschaduwt. Bovendien is schrijven niet alleen schrappen, maar ook steeds weer twijfel overwinnen. Deze onzekerheid maakt het moeilijk om een

Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift literair tijdschrift met initiatief Een zomernummer 119 met als thema:

“Film en literatuur: is het boek écht beter dan de film? Ivo De Kock, Karel Deburchgrave, Bert Bevers, Bart De Decker, Joe Oostvogels, Fernand Auwera, Robbe De Hert, Hubert Lampo, Vito Adriaensens, Lukas De Vos en Michel Gondry geven het antwoord... Als abonnee helpt u jong talent

Volgens een wetenschappelijk onderzoek door het Vlaams Fonds voor de Letteren in 2007 komen 80% van de in Gierik & NVT gepubliceerde debutanten bij een reguliere uitgever terecht. Van alle Vlaamse literaire tijdschriften behaalde Gierik & NVT de beste score!

37 tekst als voltooid te verklaren. Er kan altijd nog geschrapt worden. Een werk is nooit ‘af’, hoogstens ‘af genoeg’ om het aan anderen te laten lezen. Mijn leven is mooier dan literatuur combineert op heldere wijze de twijfels en gevoelens waarmee elke schrijver geconfronteerd wordt. Maar het boek biedt veel meer. De lezer krijgt niet alleen een beknopte filosofiegeschiedenis van het schrijven en een korte reis doorheen leven en werk van beroemde auteurs, maar vooral… je krijgt zin om wat je leest ook toe te passen in je toekomstige teksten. En dat maakt het boek onontbeerlijk in elke goede schrijfbibliotheek. Mijn leven is mooier dan literatuur Loontjens, Jannah Uitgever: Ambo Verkoopprijs: 18,95 euro ISBN-nummer: 9789026326394

31ste jaargang Zomerummer 119 9 euro buitenland 13 euro

Neem nu een abonnement door overschrijving op rekening IBAN BE26-0682-2376-9529, BIC- code GKCC BE BB van Gierik & NVT. Gewoon jaarabonnement 28 euro (4 nummers). Steunend abonnement 50 euro. Ere-abonnee 75 euro (op verzoek wordt uw naam dan vermeld in het impressum). Buitenland: 40 euro. Gratis proefnummer via mail (zie hieronder), of schriftelijk op het redactieadres: Gierik & NVT, Kruishofstraat 144, 2020 Antwerpen of guycommerman@skynet.be. Bezoek ook onze website www.gierik-nvt.be. U vindt ons ook op facebook.

Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift - al 30 jaar een pittig literair speerpunt in Vlaanderen en Nederland Kruishofstraat 144, bus 98, 2020 Antwerpen, tel. nr. 03 827 91 39, guycommerman@skynet.be

Literair tijdschrift met initiatief Film en literatuur: is het boek écht beter...? Cloud Atlas - Wuthering Heights - Blade Runner - Caesar Must Die Mildred Pierce - L’écume des jours - Anna Karenina

AFGIFTEKANTOOR 2020 - ANTWERPEN 2

Mijn leven is

Inspiratie omringt ons overal. Bij het schrijven put de schrijver uit eigen ervaringen. Daardoor ontstaat de neiging om schrijver en hoofdpersonage te vereenzelvigen. Hoe dikwijls meen je niet iemand te herkennen in een bepaald personage? Een goed voorbeeld hiervan is de Monstertrilogie van Tom Lanoye die de literaire mosterd ging halen bij de textieldynastie van boer Clerck. In de 19e eeuwse stelde de gezaghebbende literatuurcriticus Sainte-Beuve dat men geen boek kan lezen zonder zich eerst verdiept te hebben in het leven van de auteur. Elk personage draagt een kiem in zich van de auteur. Maar hoe moet een lezer dan omgaan met fictieve of verzonnen personages? Wat als het verwachtingspatroon van de lezer plots een deuk krijgt en de vermeende holocaustoverlever (Binjamin Wilkomirski) nooit in Auschwitz gezeten heeft of James Frey’s A million little pieces helemaal niet autobiografisch is,

maar een vrucht van zijn verbeelding? De schrijver heeft ons iets voorgelogen en we voelen ons bedrogen.

Nieuw Vlaams Tijdschrift

Je est un autre

& GIERIK

38 INFORM

ATIE

Van woord naar tekst naar beeld

Weldra alleen nog goede manuscripten? Redacteurs van bestsellerauteurs helpen je op weg

— "Een beeld zegt meer dan duizend woorden." Met dit credo in het achterhoofd trok Stefan Brijs met verzamelde verhalen uit Genk naar kunstenaar Koenraad Tinel. Samen met de studenten van de opleiding Literaire Creatie in Genk bewezen ze dat beeld en woord een perfecte synergie vormen. Het resultaat vind je in het boek VertelGenkVertel. Vertellers, schrijvers en de kunstenaar Koenraad Tinel werkten nauw samen om het boek VertelGenkVertel, een wereld van verhalen tot een waar pareltje te boetseren. door Yves Joris

RATUU VAKLITE punt en niet vanuit dat van de nu In 1999 deed de bekende Ameri70-jarige verteller." kaanse auteur Paul Auster via de radio een oproep om waargebeurde Uit de inzendingen worden uiteindeverhalen die klonken als fictie op te lijk 15 integrale verhalen gekozen en sturen. Het werd een overweldigend 15 verhalen die herleid worden tot succes. In 2013 wordt geboren en anekdotes van enkele regels omdat getogen Genkenaar en schrijver Ste" drie zinnen soms evenveel vertellen fan Brijs benaderd door het C-mine als drie pagina's". De bekende kuncultuurcentrum om een gelijkaardig stenaar Koenraad experiment in "Taal is beeld, beeld is taal. Tinel voorziet verGenk op poten volgens de verte zetten. "Als er Intens luisteren, voelen, aanhalen van bijpasimmers ergens dachtig kijken: in een flits sende zwart-wit in ons land een gebeurt het." -Tinel tekeningen. goudmijn aan diepmenselijke Genk is niet het einde maar een begin verhalen te vinden moest zijn, dan © Merlijn Doomernik van een mogelijk groter project om wel in Genk: een eeuw geleden was verhalen uit een Genk nog een plattelandsdorp met bepaalde streek, amper 2000 zielen,vandaag is het verliezen in details. "Ik was niet op zoek naar stad of dorp op een industriële stad van meer dan Laat dit verhaal levens-verhalen, maar naar papier te zetten. 65.000 inwoners." vervolgens lezen verhalen uit het leven." -Brijs Tinel sprokkelde door een artistiek immers verhalen Zijn zoektocht naar verhalen leidt aangelegde vriend uit zijn geliefde Pajottenland die in hem langs cafés, vertelavonden en en laat deze op basis van je verhaal boekvorm meer dan 400 bladzijden de lokale bibliotheek. Uiteindelijk beeen sfeerbeeld creëren. Dit kan een beslaan. landen niet minder dan 70 "verhalen foto zijn, een tekening, maar evenuit het leven" op zijn werktafel. Samen zeer een andere tekst, vervolgverhaal Schrijfuitdaging: laat je als schrijver met zijn studenten van de opleiding of gedicht. De schrijfuitdaging vergt inspireren door dit experiment en kijk Literaire Creatie van de Genkse Acawellicht een grote inspanning, maar eens rond in je omgeving. Heb je een demie voor Muziek, Woord en Dans de voldoening zal des te groter zijn. familielid dat boeiend kan vertellen bewerkt Brijs deze verhalen, die over de oorlog? Is er een tante die op soms meer dan 50 jaar ‘onverteld’ jonge leeftijd een spannend avontuur bleven, tot vlot leesbare teksten. Aan beleefd heeft of een vriend die je in zijn studenten gaf hij de opdracht om vertrouwen een lang verzwegen fami"ermee te doen wat ze wilden, maar VertelGenkVertel liegeheim meedeelt? Ga ermee aan wel binnen de grenzen van de werkeKoenraad Tinel en Stefan Brijs de slag. Maak van dit levensverhaal lijkheid te blijven. Als het personage Stichting Kunstboek een verhaal uit het leven. Beperk je ten tijde van het verhaal 6 jaar was, isbn - nummer 978-90-5856-453-5 tot 10.000 tekens om jezelf niet te vertel het dan ook vanuit dat standVerkoopprijs: 29 euro

— In De schrijfbijbel geven de beste redacteurs uit Nederland tips voor wie een boek wil schrijven. Zorgt deze handleiding ervoor dat ze binnenkort alleen nog goede manuscripten op hun bureau aantreffen? Eén ding is zeker: je krijgt zin om ook een briefomslag naar hun uitgeverij te sturen. door Kirsten Cornelissen

“Beste redactie, u beleeft een geluksdag want in uw handen hebt u een nieuwe bestseller.” Mocht deze belofte vaak uitkomen, dan zou De schrijfbijbel overbodig zijn. Maar niet getreurd,schrijver, het ambacht kun je leren, zo laat het boek verstaan. De redacteurs van onder anderen Connie Palmen, Hafid Bouazza en Peter R. de Vries spelen even voor leermeester. Waarom selecteren ze dat ene manuscript wel en hoe maken ze dat samen met de auteur nog beter?

Stresserende speeddate Na het lezen van De schrijfbijbel voelt een beetje letterenminnaar zich algauw verleid tot het auteurschap. De tips van de tien redacteurs zijn laagdrempelig en de inkijk in hun vak spreekt tot de verbeelding. Straks moeten ze nog meer manuscripten beoordelen. “Ik heb niet aan De schrijfbijbel geholpen om extra werk te krijgen,” beaamt Willemijn Tillmans het cliché van de stapel manuscripten. Ze is acquirerend redacteur bij uitgeverij Nijgh & Van Ditmar en geeft les voor Schrijfcursus Amsterdam. “Ik wil een warme oproep aan schrijvers richten:

schrijf omdat je het leuk vindt, niet omdat je per se in een boekenrek wil belanden. Als je plezier hebt in het schrijven, merk je dat onherroepelijk aan het werk.” Willemijn Tillmans ziet vaak schrijvers passeren die zichzelf een publicatie opleggen “Bij het verschijnen van De schrijfbijbel konden mensen met ons speeddaten. Sommigen vroegen advies of wilden gewoon hun hart luchten, maar velen kwamen naar me toe om hun verdoken manuscript aan te prijzen. Een gespannen sfeertje bracht dat met zich mee. Ik had aldoor de neiging om die mensen gerust te stellen en te roepen: “Ja, ik heb de functie van redacteur, maar zo belangrijk ben ik niet!”

Geen wetenschap “Hoe kunnen manuscripten in de stapel opvallen? Waar letten wij, redacteurs, op? Wat verkoopt? Ik heb er geen pasklaar antwoord op. Waarom een werk aanslaat of niet, daar kun je de vinger niet opleggen. Literatuur is geen exacte wetenschap. Het enige wat voor mij telt, is of ik verder wil lezen. Het onderwerp doet er niet eens toe.”

Gelukkig bestaan er wel strategieën om van je verhaal een ‘doorlezer’ te maken. Willemijn Tillmans somt er (zie kader blz. 40) drie op en geeft ook een praktisch duwtje: “Ongetwijfeld loop je wel eens vast en weet je niet meer hoe je verhaal verder moet. Wel, leg je blad of klavier eens opzij en zoek een andere plek op. Het heeft geen zin om dan verder te schrijven. Misschien een kleine opluchting: heel veel schrijvers, zelfs de meest ervaren, stuiten op zo’n momenten.”

40 Drie tips van redacteur Willemijn Tillmans

1. Laat je personages iets doen wat je als lezer niet verwacht. Een verhaal is veel spannender wanneer lezers niet meteen alles begrijpen van de grillen van je personages. Als we een roman lezen waar elk personage precies zo reageert als we zelf zouden doen, dan kun je je hoogstens identificeren met dat personage. De kans is groot dat je een geeuwbui krijgt. Interessant wordt het pas als je iets ongeloofwaardigs toch met veel overtuiging weet te verkopen als realistisch. 2. Trap niet in de val van de overdadige beschrijvingen. Nogal wat beginnende schrijvers laten hun personage nodeloos naar de supermarkt gaan of over straat lopen, zonder dat het ook maar iets bijdraagt aan het verhaal, gewoon ‘omdat mensen dat nu eenmaal doen’. Wat we dagelijks doen, is niet per se interessant voor een boek. De elementen die je introduceert, moeten bijdragen tot het verhaal. 3. Trek het verhaal naar het hier en nu. Als je personage vaak nerveus is, moet je dat niet zo nodig zeggen aan het begin van je verhaal. Je kunt het ook gaandeweg tonen, bijvoorbeeld wanneer hij aan zijn oor frunnikt. Ik zeg tot vervelens toe aan auteurs: “Laat het zien, laat het zien.”

NIEUWS

De schrijfbijbel: aanschaffen maar? Tien redacteurs uit tien uitgeverijen die hun vakkennis prijs geven. Het concept is veelbelovend, de omslag ook: ‘De schrijfbijbel is dé handleiding voor iedereen die een boek wil schrijven’. Maakt het boek deze belofte waar?

Tips tips tips Allereerst maak je kennismet je literaire alter ego. Ben je een overdenkende Peter Buwalda of eerder een gestructureerde rationalist zoals Connie Palmen? Vervolgens nemen tien redacteurs uit tien Nederlandse uitgeverijen je mee op sleeptouw. De redacteur die de Vijftig tinten-trilogie ontdekte, leert je bijvoorbeeld dat een goede erotische scène de clichématige, al te plastische adjectieven schuwt, waarna een volgende redacteur de kneepjes van een sterke dialoog ontrafelt. Uiteraard vind je hier waardevolle tips. Hoe bouw je de spanning op in een verhaal? Welke remedies bestaan er tegen een writer’s block? Gaandeweg krijg je ook de literaire terminologie onder de knie. Begrippen als ‘plot’, ‘proposal’ en ‘narratieve stijlen’ hebben geen geheimen meer.

Overlap Het boek leest lekker vlot. Ergerlijk zijn echter de vele herhalingen en evidenties. Het show, don’t tell-principe krijg je om de zoveel pagina’s door de strot geduwd. En wat te denken van: “De beginzin sleurt de lezer aan zijn haren het verhaal in en geeft een voorproefje van wat hem of haar te wachten staat.” Spreekt voor zich, niet? O ja, blijkbaar vormen ‘Rust, Reinheid en Regelmaat’ het startpunt voor het schrijversleven. Met streng redactiewerk zou het boek aardig wat kunnen krimpen. Van de beste redacteurs van Nederland verwacht je toch dat ze hun eigen bijdragen redigeren .

Doel voorbij Het boek zet je ook zelf aan het werk met al dan niet uitnodigende schrijfopdrachten. Maar meer nog gunt het je een blik achter de schermen van uitgeverijen, redacties en de marketing die een werk tot in de boek-

de enthousiaste redacteurs geven je (nog) meer zin om pen en papier te nemen. handel brengt. Handig om te weten, maar hiermee vergaloppeert het boek zich aan te veel ambitie. Een doe-boek én een handleiding én een gids door uitgeversland: het is te veel van het goede.

Hoe Bijbels?

De Sprekende Ezels Deluxe – zomereditie

De Sprekende Ezels is een experimenteel laagdrempelig vrij podium voor poëzie, woord, muziek, standup, hamsterslingeren,… Tijdens de Deluxe – edities betreden de beste jonge dichters, spokenwordkunstenaars, muzikanten, filosofen op speed en stand-uppers van het voorbije seizoen het podium.

2 augustus: M-idzomer festival, Leuven 4 augustus (o.v): Watou 24 augustus: Vrijstaat O, Oostende Meer info: www.desprekendeezels.be

Liefde voor Lyriek

CURSUSAANBOD NAJAAR

Ben je gebeten door aangrijpende liedteksten? Kriebelt het om zelf een songtekst te schrijven? Creatief Schrijven vzw is op zoek naar liedteksten die het leven schetsen zoals het is, met een lach en een traan. Van 1 september tot 11 november kun je één liedtekst insturen voor de wedstrijd Liefde voor Lyriek. De vakjury met o.a. Mira en Uberdope selecteert zes teksten. De laureaten werken samen met de finalisten van de Nekka-wedstrijd, die elk één liedtekst uit de Liefde voor Lyriekwedstrijd op muziek zetten en live brengen op de finale van de Nekkawedstrijd.

Creatief Schrijven vzw publiceert twee keer per jaar SCHRIJF, het overzicht van alle schrijfwedstrijden en –cursussen in Vlaanderen.

Bestel je exemplaar via info@creatiefschrijven.be of kijk op www.creatiefschrijven.be voor de meest recente informatie.

Meer info: www.creatiefschrijven.be Wie een goddelijke handleiding voor het schrijven van een boek verwacht, komt bedrogen uit. Wel krijg je een ruime blik op het hele redactie- en marketingproces voor en na publicatie. Misschien nog wel de belangrijkste reden om het boek ter hand te nemen: de enthousiaste redacteurs geven je (nog) meer zin om pen en papier te nemen. De schrijfbijbel, de beste redacteuren van Nederland over het schrijven van een goed boek. Tenpages.com, 2013, ISBN 978 90 91553 4. Ook als e-boek te koop. Dit boek werd uitgegeven via het principe van crowdfunding. De redacteurs plaatsten tien pagina’s op het online platform van TenPages.com. Aan de hand van die tien pagina's beslisten aandeelhouders dat ze in het boek wilden investeren. Benieuwd hoe deze uitgeefformule werkt? Surf naar TenPages.com.

Ja, ik neem

een jaarabonnement op VERZIN. Ik ontvang vier nummers na betaling.

naam

straat

postcode tel

voornaam nr

gemeente

bus land

e-mail

Ik schrijf vandaag 12 euro over op de (nieuwe) rekening BE 06 7310 3181 1022 met vermelding ‘abo VERZIN’. Ik wil een factuur. Ik schrijf vandaag 17 euro over op de (nieuwe) rekening BE 06 7310 3181 1022 met vermelding ‘abo VERZIN’. Ik ontvang een factuur na betaling.

Knip deze bon uit en stuur hem op naar Creatief Schrijven, Waalsekaai 15, 2000 Antwerpen, België

Ik woon in het buitenland en schrijf 30 euro over op de (nieuwe) rekening BE 06 7310 3181 1022 - BIC: KREDBEBB met vermelding ‘abo VERZIN’

42 1.

Terugblik

ENT

Schrijfdag

1. op

Jan Eelen

EVENEM

IJKER IN DE K

23 maart 2013 in Flagey, Brussel. Les liseues fabuleuses

Zit er diep in jou een schrijver? Is de weg naar de traditionele uitgeverij onvindbaar? Of wil je gewoon ten allen tijde redactionele vrijheid en jouw boek uitgeven in eigen beheer?

Marc Didden

Wel, dan is ShopMyBook zeker iets voor jou. Via ShopMyBook Els Beerten

Annelies Verbeke

literair spreekuur

kun je zelf je werk opladen. De handige wizard helpt je vervolgens bij de opmaak van jouw kaft. Verder beschik je via ShopMyBook ook over een wereldwijd verkoop- en distributieplatform. Wij zorgen voor de productie, de betaling en de verzending, zodat jij alleen maar hoeft te schrijven.

Slotshow

DE Schrijfdag

De Schrijfdag is de jaarlijkse literaire hoogdag voor en door schrijvers. De Vooruit in Gent is de uitgelezen locatie voor de volgende editie. Op het programma: schrijfworkshops, interessante panelgesprekken, ontmoetingskansen met auteurs, docenten, uitgevers en schrijfgenoten. Noteer alvast 29 maart 2014 in je agenda.

CreĂŤer er gerust op los! Neem een kijkje op www.shopmybook.com

AGENDA /

Hier vind je een overzicht van literaire evenementen en tentoonstellingen tijdens de maanden juli, augustus en september. In SCHRIJF, de cursus– en wedstrijdbrochure van Creatief Schrijven vzw, vind je een overzicht van alle schrijfcursussen en –wedstrijden in Vlaanderen. Info: www.creatiefschrijven.be Grensverbeelding Wat: In 2013 is de staatsgrens tussen België en Frankrijk officieel driehonderd jaar oud. Vier grensgemeenten, in twee landen en met twee verschillende talen, werken samen een literair en een tentoonstellingsproject uit. Woord en beeld, in dialoog met de grens en de Leie. Wanneer: van 20/04 tot 14/07 Waar: Menen, Wervik, Wervicq-Sud en Halliun Info: [w] www.wervik.be

Letterenhuis

Stripfestival Middelkerke

Wat: Hier kun je de Vlaamse literatuur van de 19de en de 20ste eeuw (her) ontdekken. De romans van Conscience staan aan het begin van een verhaal dat eindigt bij het werk van hedendaagse auteurs. Wanneer: open van din tot zon Waar: Letterenhuis, Minderbroedersstraat 22, 2000 Antwerpen Info: [w] www.letterenhuis.be

Wat: stripfestival, 27ste editie Wanneer: 18/7 tot 4/8 Waar: Middelkerke Info: [w] www.stripbdmiddelkerke.be

Museum der Letteren en Manuscripten van Brussel Wat: In de prachtige Koninklijke SintHubertus Galerijen vind je duizenden manuscripten. Wanneer: open van din tot zon Waar: Museum der Letteren en Manuscripten van Brussel Koningsgalerij 1, 1000 Brussel Info: [w] www.mlmb.be

Literair Museum Hasselt Wat: Het Literair Museum verzamelt in principe alles wat literatuur is uit of over Belgisch Limburg. Wanneer: open van woe tot zat (en de eerste zondag van de maand) Waar: Bampslaan 35, 3500 Hasselt Info: [w] www.literairmuseum.be Marc Sleen Museum Wat: Het oeuvre van Marc Sleen, een icoon van de Belgische stripkunst, heeft sinds 19 juni 2009 een nieuwe thuis gekregen in de Zandstraat in Brussel, recht tegenover het Belgisch Stripcentrum. Wanneer: open van din tot zon Waar: Marc Sleen Museum Zandstraat 33-35, 1000 Brussel Info: [w] www.marc-sleen.be

Willy Vandersteen, een meesterlijke verteller Wat: Tentoonstelling in het kader van de honderdste verjaardag van Willy Vandersteen. Wanneer: open van din tot zon Waar: Belgisch Stripcentrum (BSC) Zandstraat 20, 1000 Brussel Info: [w] www.stripmuseum.be De Zomerbibliotheek (Comp.Marius) Wat: Bibliotheek in openlucht. De vernieuwde bib dit jaar wordt een plek met boeken over de kindertijd. Wanneer: 06/07 tot 25/08 Waar: Ledeganckkaai, Antwerpen-Zuid Info: [w] www.zomervanantwerpen.be Kunstenfestival Watou Wat: een boeiende selectie aan beeldende kunst en poëzie op spannende locaties. Wanneer: 6/07 tot 1/09 Waar: Watou Info: [w] www.kunstenfestivalwatou.be

Theater aan zee Wat: jonge podiumkunstenaars, theatermakers, muzikanten en literaire performers, krijgen op TAZ de kans hun werk te presenteren. Wanneer: 01/08 tot 10/08 Waar: Oostende Info: [w] www.theateraanzee.be De Sprekende ezels Deluxe Leuven Wat: een laag podium voor jonge dichters, spoken-wordkunstenaars, muzikanten, filosofen op speed en stand-uppers. Wanneer: 02/08 Waar: M-idzomerfestival, Leuven Info: [w] http://desprekendeezels. wordpress.com De Sprekende ezels Deluxe OOSTENDE Wat: een laag podium voor jonge dichters, spoken-wordkunstenaars, muzikanten, filosofen op speed en stand-uppers. Wanneer: 24/08 Waar: Vrijstaat O, Oostende Info: [w] http://desprekendeezels. wordpress.com Cultuurmarkt Vlaanderen Wat: culturele infomarkt met o.a. workshop liedteksten schrijven. Wanneer: 25/8 Waar: Centrum van Antwerpen Info: [w] www.cultuurmarkt.be