VERZIN, jaargang 8 nummer 4 (2013) by Creatief Schrijven

toelating gesloten verpakking 2030 - Antwerpen X - P602624

TIJDSCHRIFT HET TIJDSCHRIFT DAT JE AAN HET SCHRIJVEN ZET

HERMAN BRUSSELMANS “

Ik zal schrijven tot ik omval ”

DOSSIER WRITER'S BLOCK

Schrijven op drijfzand Help, mijn blad blijft leeg! Els Beerten Renate Dorrestein en De blokkade © Katrijn Van Giel

Driemaandelijks tijdschrift van Creatief Schrijven vzw Jaargang 8/nummer 4/oktober-november-december 2013 - 4 euro

02 COLUMN /

- door Dimitri Bontenakel

INHOUD

Writer’s block versus het Internationaal Monetair Fonds In de film Wonder Boys vertolkt Michael Douglas de rol van professor Grady Tripp, schrijver en docent aan de universiteit van Pittsburgh. Het zit de man niet mee. Hij wordt een dagje ouder, zijn vrouw heeft hem verlaten en op zijn bureau ligt een onvoltooid manuscript van 2 500 vellen. Tripp kampt met een writer’s block. Geen wonder dat de man een affaire begint met de vrouw van de decaan, studenten in zijn living laat kamperen en zijn dagen al wietrokend en gehuld in een peignoir slijt. Barton Fink, The Lost Weekend, Adaptation, The Shining, Ruby Sparks, Being Flynn, Californication. Telkens als er een schrijver over het witte doek loopt, heeft hij gegarandeerd een writer’s block aan zijn been. Waarom? Wel, denk even mee. Je naam is – voor de vuist weg – Aaron Sorkin en je bent een scenarist die het meent: geen superhelden, sequels of prequels uit jouw pen. Nee, échte personages met échte emoties. Maar omdat je Willam Goldman hebt gelezen, weet je dat de openingsscène zo dicht mogelijk tegen het einde van de film moet aanleunen, en dat een uitgesponnen introductie niet meer van deze tijd is. Dus begin je de film met een man (of vrouw) die tot twee maal toe een pagina uit de schrijfmachine rukt en versnippert, en misnoegd een eind voor zich uit staart terwijl hij aan een sigaret lurkt. Aanschouw de getormenteerde schrijver. Zet er een ingelijste foto naast waarop een lachende vrouw (of man) onbarmhartig met een viltstift werd bewerkt, en je hebt een getormenteerde, gescheiden schrijver. Voeg een lege whiskyfles toe en hopla: een getormenteerde, gescheiden schrijver met een drankprobleem. Laat het drama maar aanrukken! En de titel is niet eens over het scherm gerold.

Niets zo cinematografisch verantwoord als een writer’s block, zei Jeroen Olyslaegers ooit. Is het dan niet meer dan een Hollywood-hersenspinsel? Neen, want Wonder Boys is niet alleen een geestige film, het is een geestige film gebaseerd op een boek van Michael Chabon, een ervaringsdeskundige. Na het succes van zijn debuut begon Chabon vol goede moed aan een ambitieuze roman die Fountain City zou gaan heten. Hij beet er zijn tanden op stuk. Na vijf jaar zette hij de 1 500 pagina’s in een doos op zolder, en begon helemaal opnieuw. Zeven maanden later stond Wonder Boys op papier. Writer’s block, een verzamelnaam voor een allegaartje van aandoeningen waaraan een allegaartje van oorzaken ten grondslag ligt. Het kan zijn dat je je schrijversmojo bent kwijtgespeeld omdat je kampt met stress/depressies/ldvd/verslavingen (schrappen wat niet past). Maar het is even goed mogelijk dat je in hetzelfde bedje ziek bent als het Internationaal Monetair Fonds: het verhaal zit conceptueel fout, je hanteert vertrouwde maar verkeerde technieken om de meubels te redden, je haalt trukendozen uit de kast met een verstreken houdbaarheidsdatum.

SCHRIJVER AAN HET WOORD Interview Herman Brusselmans ..................................................8

Interview Peter Minten .............................................................33

Herman Brusselmans Interview

SCHRIJFTIPS Tips voor columnschrijvers ......................................................4 Cursus in de kijker Misdaadverhalen schrijven .......................6 Letterfabriek ..........................................................................30 Schrijfuitdaging ...................................................................32

Liedteksten schrijven............................................................36

Liedteksten schrijven Workshop

Net als bij het IMF valt de aandoening soms verrassend eenvoudig te remediëren: een draai om de oren en kamerarrest tot het huiswerk af is.

DOSSIER WRITER'S BLOCK Inleiding ........................................................................... 13 Help, mijn blad blijft leeg! ................................................ 14 De blokkade van Renate Dorrestein ................................... 16 Legendarische schrijfblokkades ....................................... 19

COLOFON VERZIN

Werkten ook mee aan dit nummer:

VERZIN is te koop in de betere boekhandels.

Kila Van der Starre, Celia Ledoux, Sylvie Marie,

VERZIN wordt verdeeld door CeLT Culturele &

Ingrid Verhelst, Katrijn Van Giel, Els Beerten en

Literaire tijdschriften, de samenwerking van 25

Barbara Delft

verschillende Vlaamse culturele en literaire tijd-

Vormgeving: Albino {www.albino.be}

schriften (www.detijdschriften.be).

Schrijver op drijfzand ..................................................... 20 Column Els Beerten ....................................................... 22

Eén maand inspiratie ..................................................... 24

Renate Dorrestein Writer's block

Beroemde auteurs en hun remedies .............................. 27 Digitale tips.................................................................. 28

Druk: EPO drukkerij Redactieadres:

okt/nov/dec 2013

[e] redactie@creatiefschrijven.be

Overname van de teksten is toegelaten mits

Jaargang 8, nummer 4

[w] www.creatiefschrijven.be

bronvermelding en voorafgaand akkoord van

Verschijnt vier keer per jaar.

[t] +32 3 229 09 90

de uitgever. Iedere medewerker/inzender is ver-

Oplage: 1000 exemplaren

[a] Waalsekaai 15 – 2000 Antwerpen

antwoordelijk voor zijn of haar bijdrage. Creatief

Zines .................................................................. 39

Schrijven vzw is het aanspreekpunt voor ieder-

Schrijfworkshops op de Boekenbeurs ................. 41 Nieuws .............................................................. 42

Uitgever: Creatief Schrijven vzw

Abonnementen

een die schrijven niet laten kan. De vzw advi-

Hoofdredacteur: Yves Joris

12 euro (voor 4 nummers)

seert, ondersteunt en begeleidt niet-professio-

Eindredactie: Lennart Van Durme

met factuur 17 euro – buitenland 30 euro. Over

nele schrijvers en literaire verenigingen.

en Creatief Schrijven vzw

te schrijven op rekening BE06 7310 3181 1022

Redactieraad: Yves Joris, An Leenders, Peter

met vermelding 'abo VERZIN'

Advertentiemogelijkheden en -tarieven op aan-

Mangel Schots, Michiel Leen, Sofie Rycken, Dirk

+ adresgegevens

vraag: an@creatiefschrijven.be

Leyman en Nina Vincx Losse nummers: 4 euro

INFORMATIE

Win tickets Boekenbeurs

Agenda ............................................................. 44

04 TIPS VOOR

COLUMNSC

HRIJVERS

‘‘ Een column

is een bonsai ’’ WORD GEWOON ACCOUNTANT

— Auteur Celia Ledoux schrijft regelmatig spraakmakende columns voor diverse media. Hier gunt ze ons een blik in haar werkkeuken.

Ik dacht: ik geef ze een metafoor. De snelkookpan versus Le Creuset, identieke ingrediënten. Ik bedoelde het sneller en ruiger, maar al dat eten maakte me maar misselijk en het deed de column geen recht. Denk je stiekem 'Met reden!', schrijf dan iets anders. Elke redacteur zegt me dat er teveel columnisten zijn (waarop ze in datzelfde gesprek nog een columnreeks als opdracht geven). Op zich laat de column in het kleine Nederlands vakgebied toe te overleven als broodschrijver, maar accountants verdienen veel meer. Word accountant. Een column is eerder een bonsai. Het groeit zoals bij ander schrijven, maar je snoeit meer en volgens strakkere plaatsbeperking. Een andere boom wordt ruimhartig bejegend, jouw creatie massaal op de neus gekeken. Dat is benauwend, maar niet zonder voordeel. Je leert alle techniek, maar op kleinere, beheersbare schaal. Je werkt in het publieke oog, en dat maakt productiever. Je snoeit, en dat komt elk schrijven ten goede. Vijftig bonsaïs naast mekaar maken een bos: de techniek van de column is dus toepasbaar op een hoofdstuk, en maakt romanschrijven zo overzichtelijk.

GEREEDSCHAPSKIST Columnschrijven deelt zijn basis met ander literair schrijven. Zoals bij ander schrijven hoor je je gereedschapskist meester te zijn. Een beeldspraak gepikt van Renate Dor-

restein én Stephen King, twee schrijvers met weinig bekroningen tot hun waanzinnige verkoopscijfers niet meer te negeren waren. Goed genoeg voor mij. Je basisgereedschap zijn je zintuigen. Vanzelfsprekend, tot je jezelf naleest en je alleen met je neus blijkt te schrijven. Waarschijnlijker nog: oogschrijven, in een visuele samenleving niet verwonderlijk maar weinig origineel. Pijnlijk wordt het als je in rommelige emoties schrijft. Een column laat onverwerkte zooi opvallen. Laat gevoelens even rijpen voor ze je kist in mogen.

Ken je perspectief. Schrijf je als vogel, kikker of gelijke? Zoom je in of uit? Ben je Dogmaschrijver of cut-&-paste je postmodern? Schrijf je hij/ik/jij? Is elke hij stiekem altijd jijzelf? Mij maakt het niet uit. Doe je ding, weet wat je doet, scherp het aan tot je onnozel wordt, luister naar kritiek als de tijd ervoor komt. Schrijfraad klinkt soms naar psychotherapie. Zo gaat het nu eenmaal. Elk schrijven begint met zelfontleding, al is het die 'ik' op papier. Schrijf je graag, of omdat je moet? Gretig, traagjes, categoriek? Welke omstandigheden helpen je: stilte, drukte, publiek? Herschrijf je? Hoe vaak? Pen of computer? Als je vast zit tegen een columndeadline aan, kan een snelle techniekwissel soms deblokkeren.

HOEWEL

REGELS

Sommige schrijvers maken van j'accuses of impulsieve woedemomenten een handelsmerk. Redacteurs moeten niet wat ik weken bewerk; wat ik er in één middag op gooi, doet ministers mailen. Dus doe wat je wil. Wéet wat je wil, werk er bewust aan. Zoals in de liefde geeft een lezer die je beter snapt dan jij, je zelden meer dan medelijden. Gelukkig geldt ook zoals in liefde: voor elke stem is een smaak, als je maar oprecht bent. Het is kwestie van die stem uit te puren.

Doe je zin, behalve hierover:

KEN JEZELF Leer je taal kennen. Lees jezelf. Zijn je zinnen kort, lang, wisselend? Schrijf je volzinnen, ellipsen, grappen? Is je taal bloemrijk, scherp, gebald, meanderend? Schrijf je pagina's aan één stuk of amper een zin? Ken je taal om hem als een pijl te richten. In een column moet het raak zijn, en snel ook.

1) SCHRIJF (OVER) WAT JE RAAKT Een column is een reeks. Hiephiep voor de inkomsten, maar elke week/dag/ maand moet dat stuk er liggen. Doe jezelf en je lezers een lol: kies je onderwerp uit diepe passie. Dat geeft vanzelf invalshoeken, ideeën, maakt recherche tot hobby en je taal vederlicht. Tegenstrijdig genoeg kan passie zelfs zonder onderwerp bestaan. Zie: Martin Bril, meester van de Inhoudsloze Rake Column. (Vermijd de afslag cursiefje en zijn zelfgenoegzaam loos burgerschap.) 2) DOE RESEARCH Dit punt geeft de column een slechte naam: al wie ‘stukjes’ volschrijft zonder bodem, van fluff tot flagrante onwaarheid. Zoek en lees je de pleuris en geef je column diepte. Schrijf over wat je tot op het bot kent, of graaf al schrijvende.

Check je cijfers en je feiten. Schrijf je over jezelf? Allemaal goed. Zoek uit waarom dàt je bezig houdt. Zet het in een context. Maak jezelf relevant. (Daphne Dekkers, ik hoop dat je meeleest) Deze basis zorgt ervoor – geloof me – dat je verhaallijn zich vanzelf uitstippelt. 3) SCHRIJF DE WAARHEID Het hoeft niet eens de letterlijke waarheid te zijn. Het gaat om literaire eerlijkheid, waarbij je je lezer serieus neemt. Daar dreigt een licht mystieke indruk, ik weet het. Nochtans is het feitelijk en simpel. Geen misbruik van mensen, geen misbruik van denken, maar wat fictionaliseren mag best. Als je niet eerlijk schrijft, ruikt een lezer onraad. Ik hoop dat elke columnist stilistisch onderlegd raakt, maar met deze drie punten zal je gelezen worden en kan je recht in de spiegel kijken: Zoek je passie. Schrijf met ruggengraat en doordrongen van ethische reflex. Schrijf wat waar is.

OOK REGELS De andere regels zijn er om te overtreden, maar je zal ze bijna altijd volgen. Een column kent meestal een zekere spanningsboog, een evolutie. Toch blijft die beklijvende column uit de Evelienreeks die waarin het hoofdpersonage aan een zwembad ligt, niets doet, niets beleeft. Je ruikt ozon in de lucht, onheilspellende vakantiesfeer, onderhuids ouder worden. Je kàn deze regel met succes overtreden, maar bijna elke column zonder evolutie en spanningsboog is vlak, smakeloos, wazig. Een column kent meestal één perspectief, dat verscherpt, verdiept, uitzoomt. De uitzonderingen leggen juist een grotere waarheid bloot, flitsend van feitje naar feitje. Minder prekerig, even

duidelijk. Een perspectief draagt je redenering. Een spanningsboog sleept je lezer mee, en biedt je verhaallijn houvast. Ten slotte: De Openingszin. Nederlandse columnisten zijn er dol op. Scherp, witty, heftig, soms provocerend, vaak erbij gesleurd met de haren. Heb je zo'n openingszin nodig? Wel: soms komt hij. Hoera. Is hij geforceerd? Dan werkt hij toch niet. Zeker moet je je lezer in het nekvel pakken. Maar daarvoor zijn ettelijke technieken. 'Moetjes' lezen niet lekker, blind formuleschrijven werkt nooit.

HET EINDE Als je de drie basisregels volgt, je gereedschap kent en de andere regels zo min of meer een beetje respecteert, kom je ergens. De afwerking brengt je waar je begint. Bij zelfkennis. Bij een begin, een midden, een einde. Die drie heeft bijna elke column en zijn goud waard. Eén columnist maakt zijn handelsmerk van het weglaten van een eind (hallo Hugo Camps) maar meestal lijkt het zonder eind, gewoon alsof de columnist “inkorten die hap” wat letterlijk nam. Een hoofdpersonage misschien – van gevoel over thema tot fictioneel mensje – dat je reeks aan elkaar knoopt. Een column(reeks) blijft, ondanks alle journalistieke trekken, een verhaal. Een verhaal dat de waarheid vertelt. Maar wat fictionaliseren mag best. Het is eigenlijk net schrijven.

Celia Ledoux, schrijfster, columniste en ‘Catwoman’ voor De Morgen, Humo, De Standaard, De redactie, Deus Ex Machina, Rekto:Verso e.a. http://celialedoux.blogspot.be/

de intellectuele uitdaging”

Misdaadverhalen schrijven — Droom je ervan om een boek te schrijven dat mensen helemaal in de ban houdt? Een ingenieuze detective waar ze hun hoofd over kunnen breken of een razend spannende thriller die ze in één ruk uitlezen? Dan is deze cursus zeker iets voor jou. door Sofie Rycken Welke fouten maken mensen dan tegen de structuur? “Sommige mensen denken dat ze genoeg hebben aan een vaag idee, en denken niet na over het vertelstandpunt en de ontwikkeling van het plot. Wat ik ook vaak zie is dat mensen te veel uitleggen. Niet doen. Roep vragen op bij je lezer en stel de antwoorden uit, zodat je lezers hunkeren naar elke nieuwe pagina. ‘Show, don’t tell’.”

De cursus ‘Misdaadverhalen schrijven’ wordt begeleid door Greet Bauweleers, historica en auteur van de roman Gebroken. Hoe verklaart zij de populariteit van spannende verhalen? “Escapisme speelt zeker een rol, maar veel mensen houden van het puzzelen, de intellectuele uitdaging. Bovendien spelen veel verhalen zich af in een bijzonder milieu - een sociaal milieu of een bepaalde cultuur - dat je zo beter leert kennen.” Een enthousiaste lezer is niet per se een getalenteerde schrijver, maar geldt dat omgekeerd wel? Greet Bauweleers: “Stephen King zei ooit, “If you don’t have time to read, you don’t have the time (or the tools) to write”. Iemand die veel leest, is beter uitgerust om te schrijven. Wie wil schrijven begint ook met andere ogen te lezen. Je gaat verhalen echt analyseren: wat vind ik hier goed aan? Wat blijft hangen en waarom? Zelfs uit slecht geschreven verhalen kan je veel leren, vanuit de vraag: wat loopt hier fout?” De reeks van vijf lessen is opgevat als een combinatie van cursus en workshop. De ruggengraat is een syllabus die je zelf samenstelde. Een grote uitdaging? “Ik geef les in het volwassenenonderwijs, dus ik weet intussen wel

Greet Bauweleers

hoe je informatie overzichtelijk kan presenteren. Het is niet alleen een handig instrument voor de cursisten, het helpt mij ook om mijn gedachten op een rijtje te zetten en de meest relevante informatie te selecteren. In de syllabus staan leestips, researchtips en een pak informatie over structuur en schrijftechnieken. Structuur is zo belangrijk. Een goed geschreven boek lijkt moeiteloos van het ene hoofdstuk naar het andere te vloeien, maar niets is minder waar: er is waarschijnlijk heel goed nagedacht over de manier waarop alle puzzelstukken in elkaar passen.”

Nog zo’n klassieke schrijftip: ‘Write what you know.’ Gaat dat ook op in het misdaadgenre? “Ik vind dat heel relatief. Wie goed researcht, kan verhalen verzinnen die ver buiten zijn of haar eigen leefwereld liggen. Hoe had ik anders een roman kunnen schrijven die zich afspeelt in de 16de eeuw? Ik zeg liever: schrijf over wat je interesseert. Vertrek vanuit je persoonlijke interesses, wat die ook zijn, en schrijf wat je zelf graag zou willen lezen.” Naast de syllabus heeft deze cursus een tweede pijler: de praktijk. Greet Bauweleers hecht veel belang aan schrijfopdrachten én aan opbouwende kritiek op elkaars werk. In deze cursus helpen de cursisten elkaar: teksten worden naar elkaar doorgemaild en iedereen wordt aangemoedigd om feedback te geven. “Je eigen werk en dat van anderen

Waar mogen de cursisten op het einde van de lessenreeks op rekenen? “Iedereen gaat naar huis met een kort verhaal of een fragment van een roman, inclusief grondige feedback. Ik hoor vaak dat mensen veel zin hebben om verder te schrijven en nu beter weten hoe ze het moeten aanpakken.”

Vanaf 9 november organiseert Creatief Schrijven vzw opnieuw een cursus 'Misdaadverhalen schrijven' met Greet Bauweleers. (zie kader)

CURSUS MISDAADVERHALEN SCHRIJVEN Houd je van thrillers en detectives? Wil je zelf een spannend verhaal schrijven? Dan is deze cursus echt iets voor jou. Greet Bauweleers, auteur en docente, laat je kennismaken met diverse aspecten van het schrijfproces. De reeks van vijf lessen is opgevat als een combinatie van cursus en workshop. Theorie en praktijk wisselen elkaar af. Je krijgt een syllabus met achtergrondinformatie en veel praktische wenken: schrijftips, korte recensies, een uitgebreide

Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift literair tijdschrift met initiatief een herfstnummer 120 met als thema:

“2043” n.a.v. 30-jarig bestaan Met originele poëzie, verhalen, essays, voorspellingen en een grafrede van Lut De Block, Christophe Vekeman, Chrétien Breukers, Fernand Auwera, Guido Lauwaert, Guy Commerman, Kurt Van Eeghem, Peter Theunynck, Elvis Peeters, Werner Lambersy, Roland Legrand, Claire Huynen, Betty Antierens, Tim Wouters, David Troch, Sylvie Marie, Jasper Vervaeke, Jean Paul Van Bendegem, Richard Foqué, Rik Pinxten, Ronald Commers, Diane Bogaerts, René Hooyberghs, Kristien Hemmerechts... schrijven vanuit het jaar 2043... Als abonnee helpt u jong talent

Volgens een wetenschappelijk onderzoek door het Vlaams Fonds voor de Letteren in 2007 komen 80% van de in Gierik&NVT gepubliceerde debutanten bij een reguliere uitgever terecht. Van alle Vlaamse literaire tijdschriften behaalde Gierik & NVT de beste score!

bibliografie, enz. Tijdens elke sessie voer je een schrijfopdracht uit en geef je opbouwende kritiek op elkaars werk. We besteden niet alleen aandacht aan feedback, maar ook aan redactie en eventuele herwerking van je tekst. Op het einde van de cursus heb je een spannend kort verhaal klaar, of een fragment van je thriller in spe. Wanneer: 5 zaterdagen: 9, 16, 23 november en 7 en 14 december (14u tot 17u) Locatie: Scoutel, Stoomstraat 3 - 7, 2018 Antwerpen Prijs: 120 euro (incl. proefabonnement van 2 nummers op VERZIN, het tijdschrift voor schrijfliefhebbers). Meer info: info@creatiefschrijven.be 03 229 09 90

31ste jaargang Herfstnummer 120 9 euro buitenland 13 euro

En de mens. Is zijn naam nog van tel. Je mag je nimmer vergissen. Je kan niemand vervangen. Je schrijft om de deur op een kier te laten.

Neem nu een abonnement door overschrijving op rekening IBAN BE26-0682-2376-9529, BIC- code GKCC BE BB van Gierik&NVT. Gewoon jaarabonnement 28 euro (4 nummers). Steunend abonnement 50 euro. Ere-abonnee 75 euro (op verzoek wordt uw naam dan vermeld in het impressum). Buitenland: 40 euro Gratis proefnummer via mail (zie hieronder), of schriftelijk op het redactieadres: Gierik&NVT, Kruishofstraat 144, 2020 Antwerpen of guycommerman@skynet.be. Bezoek ook onze website www.gierik-nvt.be. U vindt ons ook op facebook.

Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift - al 30 jaar een pittig literair speerpunt in Vlaanderen en Nederland -

advertentie verzin kopie 2.indd 1

Literair tijdschrift met initiatief 30 jaar Gierik 30 auteurs bezinnen zich in 2043 le dur désir de durer...

AFGIFTEKANTOOR 2020 - ANTWERPEN 2

kritisch bekijken, is de beste manier om bij te leren en vooruit te gaan. Een eerste versie herwerken – en een tweede, en een derde – is ontzettend leerzaam.”

Nieuw Vlaams Tijdschrift

CURSU

KIJKE S IN DE

“Mensen houden van puzzelen,

& Gierik

03-09-2013 10:04:54

— Niet schrijven is geen optie voor Herman Brusselmans, en zo loopt de notoire oeuvrebouwer alweer een boek of twee vooruit op zijn pas verschenen roman De Qualastofont. In dit gesprek maakt Brusselmans een balans op over zijn eigen schrijverschap tot dusver, fileert hij literaire hypes en verkondigt hij enkele inconvenient truths over het schrijverschap. “Talent hebben wil wel eens helpen.” door Michiel Leen

INTERVIE

Een gesprek met Herman Brusselmans is altijd een oefening in balorigheid. Gevraagd hoe het nog met hem gaat, antwoordt de schrijver: “’t Gaat wel, eigenlijk. Niet perfect, natuurlijk, maar ik amuseer me nog steeds met mijn werk - in tegenstelling tot sommige lezers, maar soit (lachje). En voor de rest sukkel ik wat rond in mijn bestaan.”

Welaan dan, beginnen bij het begin.

“ De taal moet

spetteren

bloeden © Katrijn Van Giel

Herman Brusselmans

“

Wanneer heb je je voor het eerst als schrijver gepresenteerd? “Eenmaal je eerste boek verschijnt, kun je natuurlijk niet anders. Het Zinneloze Zeilen was dan wel geen verkoopsucces, maar viel wel op. Algauw kwam ik op de Nederlandse televisie terecht, kranten vergeleken me met Kamagurka… Voor mij was dat ook allemaal nieuw. Maar ik dacht wel na over de manier waarop je media-aandacht kon aanpakken. Schrijven is één ding. Jezelf presenteren was een ander paar mouwen. In het begin was dat allemaal nog sukkelachtig, hoor. Wist ik veel, als veehandelaarszoon uit Hamme. Pas na mijn derde boek voelde ik mezelf schrijver. Dat boek markeerde de beslissing om voltijds schrijver te worden. Op 1 januari 1987 zei ik mijn ambtenarenjob in Brussel vaarwel. Daarna moest ik mij wel schrijver voelen, er was geen weg meer terug. Schrijven is ook gewoon een vak, je moet het haast per definitie voltijds doen. Al besef ik dat het niet simpel is in crisistijd. Ik vraag me van sommige jonge collega’s af hoe ze rondkomen. Voor wat het opbrengt, is schrijven hard werken. Ik heb acht

columns lopen, de romans moeten geschreven worden, daar komen nog eens de optredens bij… Maar alle respect voor wie de stap zet naar voltijds schrijverschap."

Er was weer wat te beleven in de Vlaamse Letteren, en dat was lang geleden. Al lijken de gebeurtenissen van toen in recente literatuurgeschiedenissen steeds aan belang te winnen. Een bundel als Mooie Jonge Goden wordt als een mijlpaal voorgesteld, maar verkocht op het moment zelf weinig. De belangstelling voor literatuur is nooit erg fantastisch geweest. De man in de straat kan nauwelijks drie Vlaamse schrijvers opnoemen, dus laten we vooral niet overdrijven. Maar dat wij begin jaren ’80 iets nieuws deden in de Vlaamse letteren, is een feit.

In welk literair klimaat debuteerde je zelf? “Het was een slappe tijd, begin jaren ’80. In de jaren ’70 had je nog coryfeeën als Boon en Claus, Walter Van den Broeck. In Nederland leefden de Grote Drie (Mulisch, Reve en Hermans – red.)nog. In Vlaanderen was net ‘de stille generatie’ gepasseerd, een strominkje waarvan de leden zich nadrukkelijk niet profileerden. Zeker de jonge, bruisende literatuur Al denk ik niet dat we school gelag lelijk plat. Tom Lanoye was de maakt hebben. Bij de jonge schrijeerste die, letterlijk tafelspringend, de vers uit ons taalgebied zie ik niet boel op stelten zette. Tom was in wemeteen iemand die zwaar door mijn zen een punker, werk beïnvloed is. die zijn teksten In Nederland gaf “Als schrijver heb je een klein Giphart toe dat hij rondschreeuwde arsenaaltje met dingen die op café. Dat hij door mij beïnvloed soms een pot bier was, in Vlaandeje kunt, en daarbuiten een over zich heen ren echode het oneindig aantal dingen die je vroege werk van kreeg, leek hem niet kunt.” niet te deren. Wij Vekeman miswerden vrienden, schien mijn stijl, en algauw vroeg hij me als voorpromaar ook zij gingen snel hun eigen gramma. Met vallen en opstaan leerweg. Het zou pretentieus zijn om te de ik optreden; ik had niet het gevoel beweren dat sinds mijn aantreden dat ik daarvoor in de wieg gelegd de literatuur zoveel spectaculairder was. In die tijd dronk ik nogal veel, en beter geworden is. Ik merk steeds het kon me ook niet zoveel schelen… vaker dat literatuur in het leven van Dus kabaal was er wel. Toen kwam de mens geen reet voorstelt.” ook Kristien Hemmerechts voor het voetlicht, ‘de opvolgster van Monika En heb je vrede me dat idee? Van Paemel'. Dus plots had je een “Ik heb er geen vrede mee, maar jeannet, ik, en een vrouw. Men sprak wat ga je eraan doen? Je kunt menal snel over een ‘nieuwe generatie.’ sen toch niet de boekhandel binMensen als Luc Coorevits begonnen nen schoppen en zeggen: 'Dit moet literaire optredens te organiseren. je lezen, dat is fantastisch!' Er komt

ALTIJD HETZELFDE Is er een hiërarchie in genres, volgens jou? “Bij mij staan de romans bovenaan. Ook ik heb zowat alle genres beoefend: columns, theaterstukken, een beetje poëzie, een ironische geschiedenis van de Vlaamse literatuur. Maar de roman staat bovenaan, omdat je in een roman alles kunt. Ik wil ook alles kunnen doen in een roman. In een roman kun je een gedicht schrijven. Het omgekeerde kan niet. “ Hoe bewust ben je je zelf nog van je stijl? “In elk boek probeer ik iets anders te doen. Ik heb een hekel aan mensen die al sinds mijn derde boek zeggen: 'Brusselmans schrijft altijd hetzelfde boek.' Als je mijn werk op een intensieve manier leest, merk je dat dat niet klopt. Soms vinden lezers het ook ongelooflijk moeilijk. In zekere zin schrijven auteurs altijd hetzelfde boek. Kijk naar het werk van iemand als Dimitri Verhulst. Godverdomse dagen op een godverdomse bol is een heel ander boek dan De helaasheid der dingen, maar hij keert toch ook steeds terug naar de kernthema’s uit De helaasheid, dezelfde

marginale figuren, dezelfde stijltrucs, zo’n gefrustreerde pipo worden die Vlaams-achtig, Boon-achtig. Ik wil in zijn hoofdkussen ligt te bijten ommaar zeggen: als schrijver heb je een dat ‘men’ zijn oeuvre niet begrijpt.“ klein arsenaaltje met dingen Ligt het aan je “Ik merk steeds vaker dat die je kunt, en imago? literatuur in het leven van de daarbuiten een “Jazeker. Mijn mens geen reet voorstelt.” oneindig aantal imago, nog zodingen die je niet iets. Alleen al dat kunt. Binnen dat kleine beetje dat je lange haar volstaat om ‘een imago’ kunt, moet je diversifiëren en experite krijgen. Honderd keer heb ik op menteren. Met de stijl en de stof, de het punt gestaan om naar de coiffeur thema’s en de motieven ben ik dan te lopen, maar mijn vrouw en mijn ook bewust in de weer. Het zou spijuitgever hielden me telkens tegen. tig zijn als het niet zo was. Al was het maar omdat de publiciVoor veel mensen geeft mijn werk teitsfoto’s dan niet meer kloppen. de indruk dat ik zo maar wat doe. Ik Ach, een imago… Zeg drie keer na spring van de hak op de tak, maar elkaar ‘beffen’ op tv, en daar héb je er is wel over nagedacht. Het irriteert je imago. Op tv krijg je maar enkele me soms, hoe weinig mensen uit minuten om over je nieuwe boek te mijn boeken willen halen.” praten, als het al zover komt. Dus je moet opvallen. En soms doe ik dan Je wordt teveel op je entertainuitspraken waarvan ik weet dat ze de mentwaarde afgerekend? dag daarna over de tong zullen gaan. “Pas op, entertainment is voor mij De link tussen mijn media-optredens een van de belangrijkste dingen die en de verkoop van mijn boeken beje met een boek moet trachten te staat niet meer. Ik mag zeggen wat bereiken. Schuld en Boete is voor ik wil, 80% van de kijkers zal denken: mij entertainment; ik amuseer mij 'daar heb je die lelijke aap met zijn rot met zo’n roman. Maar entertainlange haar weer.' Maar die mensen ment lijkt te impliceren dat er buizullen daarop niet naar de boekhanten die amusementswaarde geen del rennen. De kleine minderheid diepere betekenis in een werk kan die me ook apprecieert op tv, zal het zitten. Ligt het aan het klimaat, of boek kopen. Maar zij volgen mijn aan de recensenten zelf dat er zo werk vaak al jaren.” weinig uitgehaald wordt? Mogelijke memoires,toch een kanjer van een Om je BV-waarde kopen de boek, krijgt dan één kolommetje in mensen je boeken niet? De Morgen, en wordt in enkele zin“Mocht één percent van de mensen nen met de grond gelijk gemaakt. die mij ‘kennen’ en die me op de Wieringa is daarentegen een dubGentse Feesten aanklampen voor bele pagina vol diepgravende anaeen foto, mijn boeken kopen, ik zou lyse waard. Die moeite doen ze voor telkens een bestseller hebben. Maar mijn werk blijkbaar niet. Niet dat ik zo werkt dat natuurlijk niet. Met die het, op mijn leeftijd, nog spijtig vind. bekendheid valt het trouwens nogal Na dertig jaar in het vak laat ik me mee. Laatst zat ik met een prachtig niet meer opjagen. Ik zou niet graag 26-jarig meisje op restaurant, en zij

ik me meer in vinden. Toen ik 25 was, kon ik 8 uur aan een stuk schrijven, met de fles whisky op tafel. De fles is al lang verdwenen, fysiek wordt het wat minder, maar ik kan schrijven nog steeds niet als werken beschouwen.

SCHRIJVEN TOT JE OMVALT

Schrijven lukt me wel enkel aan mijn bureau. Ik noteer weleens iets op een bierkaartje, maar het schrijven speelt zich hier af. Meestal ’s nachts. Ik loop een keer of honderd van de sofa naar de schrijftafel. Soms uren aan een stuk, soms om op één zin te broeden. Voor de rest heb ik niet echt rituelen.“

Je bent een notoir veelschrijver, maar wat doe je wanneer de inspiratie stokt? “Dat overkomt mij niet. Het zou zwak zijn als ik zou zeggen: 'ik wil nu schrijven, en het lukt niet.' Soms schiet het door omstandigheden minder op. Maar dan schrijf ik liever een dag niet, dan me voor de computer te zitten afvragen welk woord er gaat volgen. Je moet een ritme vinden, een beat. De taal moet spetteren en bloeden, er moet leven in zitten.”

Mensen die willen schrijven, komen die naar jou toe? (Wijst naar een grote stapel papier op de werktafel.) “Kijk daar, dat is de oogst van de laatste maand. Het zou mij ongelooflijk plezier doen om er iets in te ontdekken waar ik van achterover val, om dan enthousiast naar mijn uitgever te hollen. In het verleden heb ik dat enkele keren gedaan, en de uitgeverij verbood me nog te komen aankakken met die vorte bullshit uit Vlaanderen. Ik heb

Hou je er heroïsche schrijfrituelen op na? Schrijvers als Brouwers gaan prat op hun routine, die soms slechts één A4tje per dag oplevert. “Mulisch beweerde ook dat hij over drie woorden een dag deed, en er dan nog één schrapte. Als je gewoon al de omvang van die oeuvres in ogenschouw neemt, kan dat niet kloppen. Koketteren met de moeilijkheden van het schrijven, kan ik niet. Vestdijk, ook een veelschrijver, zei: 'Schrijven is geen zwaar werk, je kunt er nog altijd bij gaan zitten.' Daar kan

“Koketteren met de moeilijkheden van het schrijven, kan ik niet.”

een enorme stapel boeken uit, maar slechts een klein deeltje verkoopt. Mijn uitgever heeft nu beet met Vijftig tinten grijs. Dat is een schip met goud dat binnenvaart, hé. En daarmee financieren ze werk dat commercieel weinig zal doen. Als ik wat ambetant loop, werp ik een blik op de boekentop-100. Daar zijn dan drie of vier Vlaamse literaire creaties bij. Op 100 boeken! Dan moet je erg bescheiden blijven. “

vroeg me doodserieus wat ik doe in het leven. Dus ik antwoord naar waarheid: 'Bwoh ja, ik schrijf columns en af en toe een boek, weetjewel.' So far for the BV!” In een interview met Ruth Joos zei je dat je de schrijver wil worden van niets met heel weinig woorden. “Eigenlijk zou ik een boek willen uitbrengen zonder gedoe eromheen. Mensen die het willen lezen, kopen het, and that’s it. Geen interviews, geen optredens, geen boekvoorstelling. Wat moeten interviewers me in godsnaam vragen over De Qualastofont? Je hebt toch geen levensbeschouwelijke vragen voelen opborrelen bij het lezen? Ik schrijf een boek, maar dat betekent niet dat ik er per se allerlei dingen bij uit te leggen heb. De Qualastofont is van voor tot achter verzonnen, maar telkens vragen interviewers of het gebaseerd is op mijn eigen belevenissen. Meer en meer wordt de taal zelf mijn instrument. Laat mij met de taal doen wat ik wil. Dat wil niet zeggen dat ik zit te freewheelen tot de tekst de lengte van een roman heeft.”

kortom nog niets ontdekt. Veel mensen schrijven, maar ik heb de indruk dat het afneemt. Misschien kunnen ze hun zielenroerselen kwijt op Twitter en Facebook. Maar er zijn nog steeds mensen die onleesbare lulkoek van 500 bladzijden schrijven, ja. En ook daarop zeg ik dan: 'Ok, ik zal het wel eens lezen.' Zo ben ik nu eenmaal. Ik zou moeten zeggen: 'Fuck off met je

12 RW DOSSIE

kutboek', maar ik blijf denken dat er een nieuwe Joyce tussen kan zitten. Maar dat gebeurt niet.” Kun je leren schrijven, denk je? “Ik heb me met die vraag wel beziggehouden. In de VS heb je cursussen creative writing aan de universiteiten. Enkele grote namen uit de Amerikaanse literatuur komen voort uit dergelijke opleidingen. De vraag is, zeker hier bij ons, wie dan die cursussen moet geven? In de VS stonden Nobelprijswinnaars voor de klas. Dat je van hen iets kunt leren over de literatuur, neem ik aan. Maar of dat ook het geval is wanneer Jean –Pierre van

“Een manuscript vol taalfouten vertrouw ik niet.” Poppelaere een cursus kortverhaal geeft in de avondschool in Tessenderlo, betwijfel ik. De beheersing van de taal is een absolute voorwaarde. Een manuscript vol taalfouten vertrouw ik niet: het is geschreven door iemand die niet eens genoeg interesse heeft in de taal, om ze fatsoenlijk te beheersen. Niet dat iedereen Germaanse talen moet studeren, zoals ik, maar het is wel een goede basis. Boon-fans schermden soms met het feit dat Boon tot zijn 14 jaar naar school was geweest. Tja, zijn boeken staan vol taalfouten, en dat stoort mij ook. Leer de regels van grammatica en spraakkunst, werk aan je vocabulaire… De beste manier om te leren schrijven is: veel lezen. En dààr ga je ’t leren. Al was het maar om de verschillende technieken te leren kennen, en ze daarna op hun kop te zetten. Talent hebben wil ook wel eens helpen. Ik heb zelf twee talenten gehad: voetballen en schrijven. Het voetbal is niets geworden, maar schrijven kan ik. Ik doe het graag, ik doe het veel, ik heb verstand van lite-

ratuur en het interesseert mij. Inzien waarin je – omgekeerd – geen talent hebt, is ook belangrijk. Veel disciplines worden om zeep geholpen door mensen die er geen talent voor hebben.” In welke zin? “In de Tour de France rijden misschien vijf renners mee die talent hebben voor de koers, de rest klampt aan. Kijk naar de hedendaagse letteren: zou je een top- 10 kunnen samenstellen van echte talenten? Moeiis ook zo dat je, hoe meer je gelezen lijk. En toch komen er karrenvrachten hebt, steeds minder vaak van je sokboeken uit. Het màg van mij hoor, ken wordt geblazen.” maar laat het dan niet tot de literatuur gerekend worden. Jan, Piet en Wat zou je nog willen schrijven? Klaas mogen door publiek en recen“Ik ben verschillende keren aan een senten fantastisch gevonden worden, policier begonnen, een beetje Simaar ik snap niet goed waarom. Kijk menon achterna. Maar zo’n verhaal even terug op de literaire hypes van kan zich niet afspelen in 2013: daar dit voorjaar: Verhulst, die voortbouwt komt te veel ingewikkelde research op eerdere successen. Vervolgens: naar DNA en ultraviolette stralen bij Saskia De Coster, die eerst vijf rokijken. Dus situeer ik mijn policier in mans moet schrijven waar nauwelijks 1961, ben je van die high-tech verlost respons op kwam. En het debuut van en kan ik een simpele en spannende Griet Op De Beeck. Al die boeken plot opbouwen. Het gaat me niet om hebben gemeen de whodunit, maar dat ze op en top “De beste manier om te leren om de taalkundige Vlaams zijn. 'Komt spelletjes, de abschrijven is: veel lezen.” gij nekeer hier en surde namen van de zet u nekeer neer. Ik zal u nekeer iets personages, de bullshit. Ik heb een vertellen' en 'miljaardedju, ik ben het hokje binnen het grote terrein van de hier beu, gij stom wijf.' Alsof we nog literatuur, waarbinnen ik een aantal in de tijd van Streuvels en Claes ledingen kan. En daar ga ik weer mee ven. En dat moeten de mensen nog aan de slag. “ steeds hebben, lijkt het. Als je daarentegen correct Nederlands schrijft, Schrijven tot het bittere eind? experimenteert, parodieert, kortom, “Tot ik omval, jawel.“ wat ik doe, dan is dat plots onbegrijpelijke lulkoek. Ik ben blij met de 15.000 mensen die mijn boeken kopen, ik klaag niet. Maar met een talent in de literatuur moet je iets doen dat niemand anders kan. De genoemde voorbeelden zijn allemaal leuk, leesbaar, en uiterst geschikt voor de boekenlijst op school, maar ik krijg er Herman Brusselmans, geen klop van op mijn kop. Maar het De Qualastofont, Prometheus, 2013

RITER'S

BLOCK

Wanneer je schrijfmotor sputtert Dossier writer's block — Je inkt vloeit niet meer uit de pen. Je vingers trillen en blijven haperen boven het toetsenbord. Het witte blad of het flikkerende beeldscherm staart je geniepig aan. Je schuift ongemakkelijk op je stoel.

Een writer’s block is een ingrijpende sensatie. Je raakt als schrijver helemaal van de kaart én het knaagt aan je beroepstrots en je zelfbeeld. Is het een accident de parcours of een ernstige aandoening? En maakt iedereen het wel eens mee?

schrijfster Renate Dorrestein, die in De blokkade getuigt over haar schrijfbeklemming. En als extra een bespiegeling van jeugdauteur Els Beerten over haar verblijf in het Amerikaanse Ledig House waar het schrijven –na een dipjeweer op gang kwam.

VERZIN gaat in dit dossier op zoek naar het hoe en waarom van een writer’s block. Wat gebeurt er als je schrijfmotor sputtert? En hoe raak je ervan af? Met trips en trics, remedies en hulpmiddeltjes, beroemde voorbeelden uit de wereldliteratuur, de psychologie van het writer’s block en een blik over de schouder van de bekende Nederlandse

Een uitgebreid bewaardossier, voor als het schrijven plots niet meer lukt. door Yves Joris, Dirk Leyman, Sofie Rycken en Kila van der Starre

Help,

mijn blad blijft leeg! (en mijn hoofd vol) — Writer's block: het klinkt misschien tegenstrijdig maar er zijn tientallen boeken over verschenen. De term levert niet minder dan 232 miljoen Google hits op en ook op vele discussiefora wordt er duchtig heen en weer gepend over het onderwerp. In dit artikel gaat VERZIN op zoek naar de symptomen van een writer’s block en vooral naar manieren om de pen of het klavier opnieuw aan het werk te krijgen. door Yves Joris

HELP, IK ZIT ZONDER INSPIRATIE Laat ons eerlijk zijn. Net zoals een verkoudheid kan ook writer's block toeslaan in verschillende gradaties. Die variëren van het uitstellen van een bepaalde schrijfopdracht tot de pen werkelijk aan de wilgen hangen omdat je geen letter meer op papier krijgt. Iedereen die schrijft, professioneel of niet, wordt op een bepaald moment geconfronteerd met dit fenomeen. Wat men ook probeert, het blad of scherm blijft leeg: de verbinding tussen hoofd en hand komt niet tot stand.

CREATIEVE VERSUS EMOTIONELE OORZAKEN Writer's block heeft verschillende oorzaken, maar voor alle duidelijkheid kun je ze opsplitsen in twee grote groepen. In de eerste plaats zijn er de creatieve blocks waarbij de schrijver geen inspiratie heeft en zich daardoor snel laat afleiden door externe factoren. In deze fase zal de schrijver op zoek gaan naar om het even welke uitdaging zolang er maar niet geschreven hoeft te worden. Het is ook goed mogelijk dat hij de opdracht onderschat heeft en zich daardoor niet langer comfortabel voelt om een tekst op papier te zetten. Aan de basis van de emotionele blocks ligt bijna altijd een verandering in de persoonlijke leefomgeving. Ziek-

te, een nieuwe carrièrerichting, financiële zorgen of een afgesprongen relatie kunnen de inspiratie doen opdrogen. Maar ook de schrik voor de buitenwereld kan een pen doen verstarren. Zit de wereld te wachten op mijn boek? Gaan mijn lezers mijn tweede boek even goed vinden als mijn eerste boek, of beter? De onzekerheid neemt het over van de creativiteit en vermindert de vaart van het schrijfproces. Maar hoe komt dit?

OCK ER'S BL

BLOKKADES DOORBREKEN Over het doorbreken van een writer's block zijn tientallen boeken geschreven, en honderden websites bieden soelaas om de gestokte pen opnieuw te laten voortrazen over het papier. Wetenschappelijke methodes die al dan niet medicinaal ingrijpen in het neurologische denkproces of gewoon even een blokje om met de hond. VERZIN zoomt in op enkele tips, aan de lezer om te zien wat het best past: •• Stop steeds bij je laatste idee. Op deze manier start je de volgende dag alvast niet inspiratieloos.

Limbisch brein - emoties - woede, angst - plezier, liefde - ... Reptielenbrein - overleving - voortplanting - instincten

EEN NEUROLOGISCHE BENADERING Het menselijke brein bestaat uit drie delen, waarbij het zogenaamde reptielenbrein zorgt voor de aansturing van de lichaamsfuncties. Dit deel van de hersenen zorgt ervoor dat ons hart blijft pompen, onze longen zuurstof opnemen en onze lichaamstemperatuur constant blijft. Het limbisch brein zorgt voor de emotionele sensaties, terwijl de neocortex het leervermogen en de creativiteit herbergt. Schrijvers moeten vooral deze neocortex koesteren, omdat die hun inspiratie aanwakkert. Bij een writer's block zorgt het limbisch brein ervoor dat de neocortex (bijna) niet gestimuleerd wordt. Onze hersenen schakelen over naar een overlevingsstrategie waar geen ruimte is voor creativiteit.

WRIT OSSIER

•• Durf af te wijken. Als een bepaalde situatie in je verhaal of een bepaalde strofe je werk blokkeert, moet je het lef hebben om het over een andere boeg te gooien. Misschien moet de brave oma die de hoofdrol speelt in je verhaal overreden worden, waardoor die mysterieuze brief gevonden wordt. •• Wissel van omgeving. Hoe vertrouwd en rustgevend je schrijfkamer ook mag zijn, ze is bekend en zal dus geen verrassingen opleveren. Trek naar een park en observeer de mensen. Onbewust kunnen ze inspiratie opleveren.

Neocortex - intellect - leervermogen - geheugen - taal - ... Het drie-enige brein van Dr. Paul MacLean

•• Luister naar muziek, ga sporten of doe een uurtje yoga. Kortom, de boog moet niet altijd gespannen staan. Gun jezelf een moment van rust. •• Leg jezelf een strikt schema op. Er zijn momenten van rust, maar wanneer er gewerkt moet worden, dan mag niets je afleiden van je doel. Ga daarom een

contract aan met jezelf (zet het desnoods op papier en kleef het op de ijskast) waarin je jezelf verplicht om dagelijks 3000 woorden te schrijven. •• Laat je tijdens het schrijven niet afleiden. Wie snel afgeleid is, kan er beter voor zorgen dat de gsm niet in de buurt ligt en dat er geen internetverbinding is. •• Neem voldoende tijd om je te documenteren over je onderwerp. Hoe beter je een bepaald onderwerp beheerst, hoe beter je erover kunt schrijven. Beschouw de tijd die je besteedt aan onderzoek voor je boek niet als verloren tijd. Let wel op dat je onderzoek geen eigen leven gaat leiden, waardoor kostbare schrijftijd verloren gaat met het onderzoeken of huisnummer 20 op de Grote Markt in Antwerpen een rode of groene deur had, tenzij dit belangrijk is voor de plot van je verhaal. •• Lees het werk van je grote voorbeelden. Hoe bouwt Márquez een plot op? Hoe tovert Murakami zijn surrealistische wereld tevoorschijn? Waar zit die spanning in de boeken van Aspe en Geeraerts? Leer van de meesters, maar laat je er ook niet door afschrikken. Jouw verhaal kan net zo boeiend en interessant worden. •• Niet elke bladzijde die je schrijft zal je boek of dichtbundel halen. Schrijf, maar denk aan het bekende schrijverscredo "schrijven is schrappen". •• Zorg dat je 24 op 24, 7 op 7 een notitieboekje bij de hand hebt. Zinsflarden, situaties, ideeën, schrijf ze neer. Ze zullen je hel-

pen in inspiratieloze tijden. •• Maak een schema. Op deze manier kun je gestructureerd blijven werken. Laat literaire afdwalingen toe, maar kom steeds terug naar je oorspronkelijke verhaallijn. •• "Het is goed in 'teigen hert te kijken." (Alice Nahon) Past het verhaal wel bij jou? Zoek naar de reden waarom je geen letter op papier krijgt. Durf afstand te nemen en opnieuw te beginnen. Beter een andere weg volgen dan elke dag opnieuw tegen een muur van schrijfeloosheid op te boksen. •• Word lid van een schrijfgroep. Anderen worstelen wellicht met dezelfde problemen als jij. In groep sta je sterker. Leer hoe zij met hun verhaal omgaan, hoe zij bepaalde vastgelopen schrijfsituaties weer op het spoor gekregen hebben. Let er wel op dat de bijeenkomst van je schrijfgroep geen therapeutische sessie wordt.

WRITER'S BLOCK, FICTIE OF REALITEIT Voor sommigen een fictie, een pose waardoor de luie schrijver een excuus krijgt om niet langer te schrijven. Voor anderen een fenomeen dat hen verhindert om één letter op papier te krijgen. VERZIN gaat de discussie niet voeren. Maak een contract met jezelf voor een bepaalde duur waarin je verklaart dagelijks 300 woorden te schrijven, bijvoorbeeld tot op het einde van het jaar. Print het af en kleef het op je ijskast. De eerste stap is gezet.

16 “Waar komt deze walging vandaan?” RW DOSSIE

RITER'S

BLOCK

Renate Dorrestein doet in De blokkade

— Niemand loopt te koop met een schrijfimpasse. Toch kampt elke auteur wel eens onverhoeds met een writer’s block. Zelfs de mateloos productieve Nederlandse schrijfster Renate Dorrestein overkwam het. Ze maakte van de nood een deugd en schreef er De blokkade over. Daarin gaat ze op zoek naar de oorzaken van haar schrijfprobleem. Maar ook in de wereldliteratuur wemelt het van schrijvers met een stokkende pen. door Dirk Leyman

Gevraagd naar het meest benauwende moment van zijn leven moest de Amerikaanse schrijver, avonturier en onverschrokken jager Ernest Hemingway niet lang twijfelen. “Het staren naar een wit blad papier”, zo antwoordde de Nobelprijswinnaar. Frustratie, ergernis en zelfs angst: het zijn heftige emoties die auteurs ervaren bij het turen naar een pijnlijk lege pagina. Ook horrorkoning Stephen King kan ervan meespreken: “Het akeligste moment is altijd dat voordat je begint te schrijven. Nadien kan het enkel maar beter gaan.” Gabriel Garcia Marquez, de Latijns-Amerikaanse meester van het magisch-realisme, beaamt: “Het moeilijkste is de eerste paragraaf. Soms spendeer ik maanden aan die eerste alinea’s. Maar als ik die beet heb, gaat de rest vanzelf.” Tal van beroemde scribenten krijgen er mee te maken: plots geen letter meer op papier krijgen. Wie als argeloze sterveling of begin-

nende schrijver met een writer’s block worstelt, hoeft zich dus allerminst te schamen. Bijna elke auteur van naam en faam deelt in de brokken. Het lijstje getroffenen leest als een ware excursie door de wereldliteratuur. Gustave Flaubert sakkerde erover, maar ook de dichters Samuel Coleridge, William Wordsworth en William Butler Yeats. En Charles Dickens, Mark Twain, F. Scott Fitzgerald, Kurt Vonnegut, Graham Greene of Truman Capote kenden eveneens hun schrijfdipjes. Om van Arthur Rimbaud en Franz Kafka nog maar te zwijgen. En wat te denken van de Amerikaanse auteur Henry Roth die er na Call It Sleep zestig jaar het zwijgen toe deed? (zie kader pagina 19). In de Nederlandse literatuur sputterde de schrijfmotor wel eens bij dichters als Richard Minne en Martinus Nijhoff, maar ook Joost Zwagerman, Marcel Möring, Paul Mennes en Leon De Winter kregen ermee te maken.

Schrijvers praten niet graag over hun writer’s block. Uit puur bijgeloof, omdat het alleen nog maar erger zal worden? Of omdat het de essentie van hun bestaan aantast en hun beroepseer volledig aan diggelen slaat? “It’s like a deadly disease that writers are afraid to catch”, noteert blogster Nadia Ballas-Ruta. Overigens krijgen ook wetenschappers en journalisten er soms mee te maken. En ook zij schoffelen het verschijnsel het liefst onder de mat. De Nederlandse schrijfster Renate Dorrestein was niet te beroerd om er een boekje over open te doen. Onlangs raakte ze onverwachts in de greep van een writer’s block: “Het is alsof je een loser bent, iets wat vanzelfsprekend bleek, gaat je plots niet meer af, zonder dat je het kunt verklaren”, stelt ze vast. Plastisch beschrijft ze haar tijdelijke, fysieke weerzin van de schrijftafel. “Wat is er met me aan de hand? Waar komt deze walging vandaan, die me de toegang tot

mijn eigen werk verspert? (….) detail dat erg betekenisvol zal Bij het idee een roman te moeblijken. Want Dorresteins zusje ten schrijven, dat is per slot van had zich op haar twintigste ook rekening al bijna dertig jaar mijn van het leven beroofd. Tot haar vak, doemen er visioenen op die ontsteltenis moet ze vaststellen mijn maag doen omkeren.” Deze dat het manuscript voor geen zinnen staan meter vordert. te lezen in De "Wie met een writer's block zit blokkade, haar opgescheept is niet gebaat met Waarom weidit voorjaar vergert haar verlapmiddeltjes." schenen boek beelding haar over de kwestie, geschreven nu van dienst te zijn? Waarom dankzij een ultieme samenraping is dat gevoel van mislukking zo van al haar krachten. Ze keert er hevig? Wel kan Dorrestein bijhet fenomeen writer’s block comvoorbeeld nog zakelijke, weinig pleet binnenstebuiten. De blokveeleisende teksten schrijven. kade is opgevat als een soort Maar voor de wereld van de ficlogboek, waarin ze zonder gêne tie lijkt een gordijn te schuiven. haar eigen schrijfpraktijk op de “Mijn romans zijn mij altijd korooster legt. men aanwaaien. Ik ben een intuïtief schrijver, niet iemand die werkt met plots en schema's. Al GEVOEL VAN MISLUKKING mijn romans zijn begonnen met een beeld, een tafereel dat ik als Het begon allemaal in de zomer het ware kreeg aangereikt en van 2011. Nadat ze haar roman waaruit stap voor stap het verDe stiefmoeder had ingeleverd, haal voortkwam.” Nu lukte dat zette Dorrestein een nieuw proniet meer, na 30 schrijversjaren ject op de rails met als werktitel en 27 boeken. Ze was plots arSchoondochter, over de delicate beidsongeschikt, een schrijfster relatie tussen een vrouw en haar die haar metier was verloren. schoonmoeder. Centraal stonVan lieverlee ging ze werken als den de zwangere Mila en haar stemacteur, om de barre waarnieuwe vriend Dennis, een man heid maar niet onder ogen te met een strafblad wiens vader moeten zien en zich minder nutzelfmoord heeft gepleegd. Een teloos te voelen.

een boekje open over writer’s block

Renate Dorrestein

‘OP DE VLUCHT VOOR HET BOEK DAT IK MOEST SCHRIJVEN’ Dorrestein maakte van haar writer’s block meteen een fulltime journalistiek onderzoeksobject. Ze surft zich suf op internet, waar het wemelt van de trucjes om milde gevallen van schrijfkramp te bestrijden. Maar wie met een massieve writer’s block zit opgescheept, is niet gebaat met lapmiddeltjes, zegt Dorrestein. Precies daarom legde ze haar oor te luister bij neurologen als Dick Swaab, collega-schrijvers als Thomas Rosenboom, psychologen en filosofen. Ze verbaasde zich erover dat er over writer’s block zo weinig steekhoudend wetenschappelijk onderzoek bestaat, terwijl de kwestie honderden miljoenen hits op Google opleverde. Volgens neurologen als de Brit Malcolm T. Cunningham en de Amerikaanse Alice Flaherty is writer’s block te omschrijven als

18 “het falen van een neurologisch netwerk”. “De schrijver moet het systeem als het ware opnieuw configureren door zichzelf te zien als iemand die beroepshalve risico’s neemt, niet gaat voor middelmatigheid en voortdurend bereid is zijn reputatie op het spel te zetten”, noteert Dorrestein. Uiteindelijk begon haar een licht op te gaan. Blijkbaar ging Dorrestein haar hele schrijversleven iets fundamenteels uit de weg. En dat had te maken met de zelfmoord van haar zus, die in 1981 van een flatgebouw sprong. Haar dood veroorzaakte, zo schrijft Dorrestein, “een oneindige verbanning naar het riool van mijn eigen schuldgevoelens.” Het schuldgevoel verstopte zich in “het feit dat ik in 1983, vrij kort na haar dood, een succesvolle entree in de literatuur maakte. Met Buitenstaanders, geïnspireerd op haar omstandigheden.” En, vertelde ze in een interview in Het Parool: “Alles viel uiteindelijk samen in het besef dat achter alle boeken die ik heb geschreven in feite maar één motor zat. Ik was op de vlucht voor een boek dat ik moest schrijven. Het grote antizelfmoordboek.” Want de ultieme roman over het effect van zelfmoord op de nabestaanden, die schoof ze steeds voor zich uit. “Zeven meter procrastinatie, zeven meter gedraai om de hete brij”, zo catalogeert ze haar voorbije oeuvre. Vandaar dat nu plots, met deze personages, de

SCHRIJVERS EN VIJF LEGENDARISCHE HUN WRITER’S BLOCK SCHRIJFBLOKKADES

blokkade optrad. Om haar writer’s block te lijf te gaan, moest Dorrestein “naar binnen kijken”, zo raadde de hoogleraar psychologie Jan Derksen haar aan. “Ik moest de kamer van Blauwbaard in. En dat geldt voor iedereen die vastloopt. Als je tegen de muur komt te staan, door een depressie, een burn-out of iets vergelijkbaars, is de kans groot dat je het monster in de muil moet kijken”, zei ze daarover in Het Parool. Dorrestein stelde gaandeweg haar eigen diagnose en vatte de koe bij de horens. Een garantie dat het duivelse writer’s block voorgoed de laan is uitgestuurd, heeft zij niet. Maar ze kent nu wél de oorzaak. De blokkade geeft op die manier een fascinerende inkijk in het hoe en waarom van een fenomeen, gelardeerd met tal van andere cases van writer’s block. Het toont nogmaals aan hoe turbulent het er aan toe kan gaan in de draaikolk van een schrijvershoofd. En hoeveel inspanning het kost om je demonen uit te bannen op papier. Want zoals de symbolisten al wisten: “Clichés liggen voor het grijpen, maar iets origineels en vernieuwends al veel minder.” Elke keer moet je diep in jezelf graven. En daarbij kan het goed mis gaan. Tot er uiteindelijk weer licht aan het eind van de schrijftunnel gloort.

Wie aan het grasduinen slaat in de wereldliteratuur, stuit op verrassend veel gevallen van schrijfblokkades. VERZIN selecteerde vijf memorabele cases.

RENATE DORRESTEIN praat op 20 november 2013 over De blokkade en haar writer’s block bij De Buren met Jannah Loontjens (auteur en essayiste) en Tom Van Imschoot (literatuurcriticus en docent aan Sint-Lucas Gent). De Buren, Leopoldstraat 6, 1000 Brussel / Gratis, reserveren. www.deburen.eu of +32 (0)2 212 19 30.

Renate Dorrestein, De blokkade, uitgeverij Podium, 2013

SAMUEL TAYLOR COLERIDGE (17721834) De beroemde Britse dichter pende het merendeel van zijn gedichten neer tussen zijn twintigste en dertigste. Vervolgens kon hij in zijn dagboek niet anders meer dan jammeren en weeklagen. “Weeral een volledig jaar voorbij, met nauwelijks de vruchten van een maand…O Sorrow and Shame…I have done nothing!” Het schrijven van poëzie was voor hem ”an indefinite indescribable Terror” geworden. Door zijn writer’s block raakte hij verslaafd aan laudanum (opium vermengd met alcohol) en ging het van kwaad naar erger. HENRY ROTH (19061995) Henry Roth debuteerde in 1935 met de roman Call It Sleep, een boek dat hem meteen tot cultauteur bombardeerde. Maar vervolgens kreeg de Amerikaanse, in Oostenrijk-Hongarije geboren auteur zestig jaar lang niets meer op papier. Pas op zijn 88ste, een jaar voor zijn dood, verscheen het eerste deel van zijn tetralogie Mercy of a Rude Stream. Roth gaf de schuld van zijn writer’s block aan zijn depressies en seksuele obsessies, zijn breuk met het joodse geloof en de conflicten als gevolg van zijn adieu aan het communisme.

TRUMAN CAPOTE (1924-1984) Na het immense succes van In Cold Blood (1965), zijn reconstructie van een spraakmakende moord op een familie, liet de Amerikaanse auteur Truman Capote zich onderdompelen in de beau monde, terwijl hij de roemers champagne aan een hoog tempo door de keel klokte. Vrienden en bewonderaars hielden hem van het werk, al beweerde hij nochtans dat hij dagelijks verder schreef aan Answered Prayers. Capote ging zich te buiten aan drank en drugs, gegrepen door de angst om geen nieuw meesterwerk te kunnen afleveren. Postuum bleek dat hij nauwelijks opgeschoten was aan het manuscript van Answered Prayers. MAARTEN BIESHEUVEL (°1939) In de jaren zeventig en tachtig verscheen de ene na de andere bundel verhalen van Maarten Biesheuvel, die prat ging op een ongebreidelde fantasie en, in het spoor van zijn Russische leermeester Anton Tsjechov, het kortverhaal tot ongeziene hoogten opstuwde. Hij werd ervoor bekroond met de P.C. Hooftprijs. Maar sinds 1990 daalde er een stilte neer over Biesheuvel. Hij kampte met een schrijfverlamming, mede aangezwengeld door het gebruik van lithium, een geneesmiddel tegen zijn bipolaire stoornis. REDMOND O'HANLON (°1947) O’Hanlon raakte wereldberoemd met reisboeken als Into the Heart of Borneo en In Trouble Again. Toen hij na moeizame jaren eindelijk Congo Journey had afgewerkt, verzeilde O’Hanlon in een creatieve impasse. Na Trawler (2003) was hij niet langer tot schrijven in staat. Hij werd geteisterd door depressies. O'Hanlon ontpopte zich, net als zijn overleden vriend Boudewijn Büch, tot een tv-presentator over avontuurlijk reizen.

(Bronnen: De Volkskrant, The New Yorker, DL)

20 Schrijver op drijfzand

WRIT OSSIER

OCK ER'S BL

De psychologie van een writer’s block — Een writer’s block is het creatieve equivalent van drijfzand: hoe harder je zoekt en probeert, hoe meer de inspiratie je ontglipt. Hoe ontstaat zo’n blokkade? Waarom praten zo weinig auteurs erover? En wat is de psychologische verklaring ervan? Is writer’s block aanstellerij of toch een aantoonbare psychische horde? door Sofie Rycken

HISTORIEK De term writer’s block dateert uit het jaar 1947 en werd gelanceerd door de Amerikaanse psychoanalyticus Edmund Bergler. Bergler, een groot bewonderaar van Freud, hield zich vooral bezig met de donkere kantjes van de menselijke natuur. Hij beweerde dat we allemaal een zekere masochistische verslaving hebben aan onze diepste, onverwerkte emoties en dat mensen zichzelf onbewust saboteren en beschadigen. Writer’s block was volgens hem te herleiden tot een vorm van “oraal masochisme”. Wie als kind geen borstvoeding kreeg - lees: genot - zal als volwassene nog steeds een zekere woede voelen over wat hem of haar werd ontzegd. Tegelijkertijd wentelen we ons graag in dat gevoel van machteloosheid, weigering en passiviteit. Als schrijven gelijk staat aan genot, zou een writer’s block dus een soort echo zijn van de hindernis die de auteur als klein kind ervaren had. Writer’s block bestond uiteraard al lang voor Bergler er een naam – en een dubieuze verklaring - op

kleefde. In haar artikel ’Blocked’ beargumenteert de Amerikaanse journaliste Joan Acocella de historische context waarin het verschijnsel writer’s block ontstond. In het begin van de 19de eeuw, tijdens de Romantiek, kwam de nadruk steeds meer te liggen op creativiteit en kunstzinnigheid als iets externs. Kunstenaars moesten “open staan” voor inspiratie, wachten op een bijna magische bestuiving van beelden en ideeën. In een reactie op de Verlichting kwam de subjectieve ervaring meer op de voorgrond: ratio en controle maakten plaats voor intuïtie, introspectie en verbeelding. Wat meteen ook de deur op een kier zette naar verpletterende stiltes en twijfel aan eigen kunnen.

USUAL SUSPECTS Prof. Dr. Jan J.L. Derksen, hoogleraar Klinische Psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoogleraar Psychodynamische Therapieën aan de Vrije Universiteit Brussel, heeft al verschillende mensen met writer’s block ontmoet in zijn praktijk.

De sceptici – “Ooit al van een bouwvakker gehoord die niet kon werken door een blokkade?”– krijgen van hem ongelijk. Een writer’s block is wel degelijk eigen aan creatieve beroepen. Hij vertelt: “Zo’n blokkade is niet enkel voorbehouden aan schrijvers. Ik heb bijvoorbeeld ook al musici behandeld die met hun instrument niet meer uit de voeten konden. Maar veel auteurs graven heel diep in hun herinneringen, persoonlijke ervaringen, hun bewustzijn. Ze leggen hun ziel bloot in hun boeken. Als je dan plots vaststelt dat je helemaal geblokkeerd bent, dan is dat natuurlijk heel confronterend. Sommigen vragen zich af: wie ben ik nog als ik geen schrijver meer ben?” De gave om te voorspellen wie het risico loopt op zo’n blokkade of, beter nog, te verhinderen dat het ooit zo ver komt, zou een godsgeschenk zijn voor schrijvers - en hun uitgevers. Helaas zijn er tot nu heel weinig aanwijzingen in de richting van een duidelijk patroon. Er zijn te veel verschillende oorzaken en verschijningsvormen om de aandoening eenvoudig te kaderen.

Een schrijver die na enkele publicaties nog altijd wacht op enige erkenning kan de moed verliezen, maar net zo goed kan een razend succesvolle schrijver blokkeren onder de (vermeende) druk om een vorige hit te herhalen. Het ontbreken van een deadline kan problematisch zijn, net als een te strakke deadline. Perfectionisme kan fataal zijn, net als een gebrek aan inzet. Te veel ambitie (“Dit boek moet een baanbrekend meesterwerk worden, het begin van een gloednieuw literair genre!”) of net te weinig (“Zal ik, pakweg, iets bijeenpennen over een intelligente detective met een drankprobleem?”): beide scenario’s kunnen ertoe leiden dat je na weken zwoegen amper iets op papier hebt.

Schrijvers zijn enorm kwetsbaar, hun werk wordt in het openbaar gewikt en gewogen, ze kunnen dus ook ’falen’ in het openbaar. Wat wél duidelijk is, is dat auteurs door hun bezigheid bijzonder kwetsbaar zijn. In de woorden van Renate Dorrestein: “Iedere schrijver vecht tegen de gedachte dat zijn of haar werk in beginsel zinloos is, een hopeloze investering van tijd en energie, zonder gegarandeerde uitkomst op succes of rendement (...) Als schrijver moet je dag in dag uit tegen de klimwand van je eigen twijfels op”. De Ierse auteur Anne Enright - winnaar van de Man Booker Prize in 2007 - formuleerde het in The Guardian ooit als volgt: “Ik heb al meer zinnen geschrapt dan ik er ooit heb gehouden, ik heb maan-

den werk weggegooid (...) Failure is what writers do.It is built in.”

niet in de hand hebt. Je moet naar binnen kijken. Contact houden met je gevoelens.”

DE PSYCHOLOGIE ACHTER HET BLOK

Wie een writer’s block heeft, gaat dus het best bij een psycholoog te rade? “Als je iemand met writer’s block wil helpen, moet je eerst achterhalen wat de achterliggende oorzaak van dat block is. Aan de buitenkant ziet het er misschien allemaal hetzelfde uit, maar aan de binnenkant vind je heel verschillende verhalen. Er kan een depressie sluimeren, maar dat is zeker niet per se het geval. Er is geen algemene richtlijn. Eén van de oorzaken kan bijvoorbeeld een angststoornis zijn. Ik heb ooit een patiënt behandeld die zich na een aantal negatieve recensies overweldigd voelde door de angst om opnieuw zoiets mee te maken. Op dat vlak zijn schrijvers enorm kwetsbaar: hun werk wordt in het openbaar gewikt en gewogen, ze kunnen dus ook ’falen’ in het openbaar. Je moet al stevig in je schoenen staan om alle commentaar gewoon naast je neer te leggen.”

Net als in andere takken van de psychologie wordt er ook bij creatieve problemen steeds vaker ingegrepen in onze hersenchemie. Antidepressiva moeten de neurotransmitters in onze hersens weer in het gelid jagen. Dat is geen onverdeeld succes: er zijn gevallen bekend van geblokkeerde schrijvers die Prozac voorgeschreven krijgen en vaststellen dat hun verlangen om te schrijven verdwijnt, samen met andere felle emoties. Ook Ritaline en andere stimulantia worden voorgeschreven, in het idee dat de concentratieproblemen van de schrijver te wijten zijn aan een vorm van ADHD. Opvallend is het gebrek aan wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken van writer’s block. Volgens neurologe Alice Flaherty, auteur van The Midnight Disease, wil de wetenschap zijn vingers niet branden aan “problemen die gerelateerd zijn aan zoiets vaags en amorfs als creativiteit.” Wat weten we wel al? “Schrijvers zijn psychologisch vatbaar voor een blokkade”, legt professor dokter Derksen uit, “omdat ze heel resultaatgericht leven. Alles moet wijken voor hun nieuwste publicatie. Doordat je altijd maar bezig bent met dat visioen, loop je het risico dat je essentiële dingen overslaat. Het heeft niets met wilskracht te maken, je wordt ondermijnd door dingen die je zelf

“Wat ook achter een writer’s block kan zitten, zijn onbewuste schuldgevoelens. Zonder dat zelf zo bewust aan te voelen, straffen die auteurs zichzelf door niets meer te produceren. Ze hebben het gevoel dat ze het succes niet verdienen, dat ze niet zo goed zijn als iedereen denkt of ze worstelen met een trauma uit hun privéleven. Dan is er maar één optie: die gevoelens erkennen, onder ogen zien en een plaats geven zodat je weer verder kan.”

R WRIT

“ Een berg die in mijn ogen onoverkomelijk leek ” DOSSIE

praktisch alles in de prullenmand.

— "Schrijven is voor mij creëren; niks prettigers dan een tekst te zien groeien doorheen alle nieuwe versies", getuigt schrijfster Els Beerten in deze column. "Tot ik vergat wat ik zo goed wist en schrijven steeds meer uitsluitend de klotestiel werd die het absoluut ook kan zijn. Back to basics dus. In april dit jaar trok ik met de hulp van Passa Porta naar Ledig House, schrijversresidentie in de Hudson Vallei in New York. Ik wist weer wat ik vergeten was en mijn verhaal kreeg zijn punt."

Met het verschijnen van Allemaal willen we de hemel (mei 2008) verdwenen Jef, Ward, Remi, Renée, Sander en Blondine niet. Geen wonder, ik had niet alleen een hele weg met hen afgelegd, ik had hen ook nog met zorgen achtergelaten. Uit ervaring wist ik dat het geen zin had om met een nieuw verhaal te beginnen zolang ‘de oude personages’ zo prominent aanwezig waren. Om hen dan maar uit mijn hoofd te snijden zodat ik aan het creëren kon (ik had dat laatste jaar erg graag geschreven), daar had ik nog minder zin in. Trouwens, het zou mij toch niet lukken (wat ik ook al wist - het voordeel van ouder worden). Niet dat er zich geen nieuw personage aandiende. Al tijdens de zomer van datzelfde jaar kroop ze in mijn hoofd, ‘mijn madam’, en ze zou mij niet meer loslaten. Ik wilde erachter komen waarom ze zo vast zat en hoe ze haar leven weer in handen kon nemen. Tegen de winter van dat jaar begon ik te schrijven, in januari had ik één hoofdstuk. Ik kreeg haar maar niet in de vingers, ze was

echt wel heel raar. Met wat kleine ingrepen kon ik haar natuurlijk veranderen zodat ze wat hanteerbaarder werd. Maar ze was al wie ze was, het was aan mij om haar te begrijpen. Ik kon Remi op haar afsturen. Remi, mijn klein tovermanneke uit Allemaal willen we de hemel. In geen geval. Ten eerste zat zijn werk erop, en ten tweede, ik had mezelf nog nooit voor de aap gehouden bij het schrijven, ik was niet van plan om er nu opeens mee te beginnen. Bovendien zou mijn personage niet geholpen zijn met Remi. Was ze wel te helpen? Meer en meer begon ze de afmetingen aan te nemen van een hopeloze zaak. Hopeloze zaken hadden mij nog nooit afgeschrikt. Weken werden maanden, werden jaren. Woorden en scènes verschenen op papier, verdwenen even later in de prullenbak. Ondertussen had ik meer personages gecreëerd, allemaal was ik hen graag gaan zien. Februari 2012 had ik een hele stapel tekst klaar. Ik las wat er stond en gooide

Ik kon ook gewoon ophouden met schrijven. Maar net als mijn personages was ook ik wie ik was, en ik was niet van plan een ander te worden. De paar scènes die overbleven zouden de kern worden van mijn verhaal. In de zomer van 2012 wist ik waar ik naar toe wilde, zag ik ook min of meer de weg, alleen had ik hem nog te gaan. Ik had nog altijd geen idee hoe ik dat moest doen. Nog steeds stonden mijn personages voor een berg die in mijn ogen onoverkomelijk leek. Misschien moest ik er de tijd voor nemen. Passa Porta hielp mij aan een plek waar ik die tijd kon vinden. Het werd Ledig House in het dorpje Ghent, een honderdtal kilometer boven New York, gelegen in de Hudsonvallei. Een schrijversresidentie in the middle of nowhere. Het zou er stil genoeg zijn.

HOE HET GING

OCK ER'S BL

Els Beerten

Ledig House werd in de jaren negentig opgericht door Francis J. Greenburger, met als uitsluitend doel kunstenaars de ruimte te geven hun werk te kunnen doen. De luxe van de stilte, eten en drinken op elk moment van de dag, de inspirerende nabijheid van collega’s, en vooral: niets anders aan mijn hoofd dan mijn boek. Als het hier niet lukte, lukte het nergens. Wat niet wegnam dat ik me geen zorgen maakte. Ik was schrijver, geen tovenaar. Met alle wil van de wereld zag ik nog steeds geen oplossing voor de problemen van mijn personages.

Wat was mijn plan, werd er mij op dag één gevraagd. Kwam ik iets uitzoeken, iets beginnen, iets voltooien? Ik was op zoek naar de eindspurt, zei ik, dat ik in elk geval geluk had dat hier te kunnen doen, Francis J. Greenburger moest wel een zeer genereus man zijn. Dat is hij ook, zeiden ze, en of er ondertussen al iemand in de memorial was geweest?

MEMORIAL Francis J. Greenburger had een zoon verloren, vertelden ze mij. Het jongetje was net twee geworden toen hij verdronk. Een aantal jaren later stierf zijn vrouw aan kanker. Hij had deze memorial voor hen laten ontwerpen. Een spelonk, volgens sommigen, een ei, volgens anderen, een enorm stenen ei dat in twee helften was gesplitst, met middenin een stenen bankje. Ze waren er allemaal al ruim een week, nog maar één iemand had de plek durven bezoeken. Te groot dat verdriet, werd er gemompeld. Niemand sprak dat tegen. De ochtend van dag twee scheen de zon. Het was ijskoud, het zou mij niet deren bij het hardlopen. Ik kleedde me warm, trok mijn schoenen aan en vertrok. Eerst in wijde bogen doorheen het park, om ten slotte te eindigen bij de memorial. Ik voelde hoe ik me schrap zette. Maar als Francis J. Greenburger de kracht had om deze gedenkplek te ontwerpen, zou ik tenminste de moed hebben om op zijn bankje te zitten.

Daar zat ik dan, mijn handen in mijn schoot, mijn ogen op de reusachtige denkplaat voor me. En terwijl ik las over de grootste gruwel, gebeurde er iets wonderlijks. Het vroor dat het kraakte, maar ik werd omhelsd. Dat onmetelijk verdriet twee armen om iemand heen konden zijn. Alexander Willows Greenburger. He was a magic, perfect boy. (…) Our thoughts of him being our greatest joys and deepest sorrows. Daar was ze weer, de emotie die mij dreef om het boek te schrijven waarmee ik nu al jaren worstelde. Hoe ik het verhaal ook liet aflopen, die emotie zou nooit verdwijnen. Ze zou mijn leven blijven uitmaken, elke stap kleuren die ik verder zou zetten. Maar. Als Francis J. Greenburger twee jaar na het overlijden van zijn zoontje Ledig House kon opstarten, dan zou ik mijn verhaal ook wel gezegd krijgen. Zesentwintig dagen later zette ik een punt achter de laatste zin. Met dank aan: Passa Porta (www.passaporta.be)

Els Beerten is schrijfster en geeft les in creatief schrijven en drama. Ze publiceerde een vijftiental boeken. Met het jeugdboek ‘Allemaal willen we de hemel’ won ze prestigieuze prijzen.

24 D

WRIT OSSIER

OCK ER'S BL

Eén maand

inspiratie

— Kan een writer’s block verholpen worden door de juiste stimulans? VERZIN geeft je een maand lang iedere dag één inspiratietip. Een bedenking over proza of poëzie, een concrete schrijftip of een idee om de wereld door een andere bril te bekijken. Wedden dat je aan het eind van de maand weer volop aan het schrijven bent? door Kila van der Starre

OCHTENDMENS OF NACHTDIER?

Zoek uit op welk moment van de dag je het meest creatief bent. ’s Ochtends, als je uitgerust bent? Midden op de dag, als je het actiefst bent? ’s Nachts, wanneer iedereen slaapt? Creëer een ritme en een structuur waarin je iedere dag schrijft.

IN JE BROEKZAK

Koop een klein notitieboekje en een handige pen en neem ze overal mee naar toe. Schrijf ideeën, gesprekken en associaties onderweg op. Zo ontsnapt een goede ingeving je nooit meer.

TV-LITERATUUR

Zap één keer langs alle zenders op je tv. Blijf vijf seconden per zender staan en schrijf op wat gezegd wordt. Dit zullen hoogstwaarschijnlijk snippers zijn en geen volzinnen. Als er niet gesproken wordt: schrijf op wat je ziet. Gebruik één of meerdere fragmenten als opstap naar een verhaal of gedicht.

OPENINGSZIN

De eerste zin van je roman of gedicht is de plaats waar de lezer begint en waar een uitgever als eerst naar kijkt.

Een belangrijke plek om bij stil te staan dus. Welke opties zijn er? - Vooruitblik: "De geschiedenis van een vrouw. Hoe zij zocht de koele meren des Doods, waar verlossing is, en hoe zij die vond." - Frederik van Eeden, Van de koele meren des doods. - Terugblik: "Mijn vrouw is dood en al begraven." - Marcellus Emants, Een nagelaten bekentenis. - Stelling: “Het is een algemeen aanvaarde waarheid dat een alleenstaand man met een flink vermogen een vrouw nodig heeft.” – Jane Austen, Pride and Prejudice (Vertaling: H. Van Praag) Of: “Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar; elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze.” – Leo Tolstoj, Anna Karenina (Vertaling: W. Huisman). - Spanning: “Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads gedaan had, werd hij op een ochtend gearresteerd.” – Franz Kafka, Der Prozess (Vertaling: A. Van Nahuys). - Toonzetting: “Als je het echt allemaal wil horen, dan wil je waarschijnlijk eerst weten waar ik geboren ben en wat een waardeloze jeugd ik heb gehad en wat mijn ouders allemaal gedaan hebben voordat ze mij kregen en meer van dat soort sentimentele gelul, maar eerlijk gezegd heb ik geen zin om het daarover te hebben.” – J.D. Salinger, The Catcher in the Rye (Vertaling: J. Hos). - Midden in het verhaal vallen: “Mrs.

Dalloway zei dat ze zelf de bloemen zou kopen.” – Virginia Woolf, Mrs. Dalloway (Vertaling: N. Brunt). - Verrassing: “'Toen Gregor Samsa op een ochtend ontwaakte uit onrustige dromen, ontdekte hij dat hij in bed was veranderd in een reusachtig eng beest.” – Franz Kafka, Die Verwandlung (Vertaling: G. Meijerink en W. Van Toorn).

DOEN!

Doe iets wat een van jouw personages heeft gedaan of gaat doen. Kies voor een handeling of activiteit die jij zelf zelden of nooit doet. (Her)schrijf vervolgens de fragmenten over die handeling.

WILLEKEURIGE WIKIPEDIA

Surf naar Wikipedia en klik links, onder het logo van Wikipedia, op de link ‘Willekeurige pagina’. Wat je te zien krijgt is het onderwerp van jouw volgende tekst.

ALFABET

Ga een boekhandel binnen en koop de eerste roman die bij de beginletter van jouw naam staat.

FLARF

Pak twee boeken, tijdschriften of kranten die binnen handbereik liggen. Wijs in ieder exemplaar willekeurig één woord aan. Typ beide woorden naast elkaar in Google. Knip en plak de zoekresultaten tot een gedicht. Je mag alleen de woorden gebruiken die op de zoekresultatenpagina te zien zijn (je mag dus niet doorklikken naar de desbetreffende pagina’s). Als je heel streng wilt zijn, mag je geen eigen woorden toevoegen om het gedicht af te maken.

BESTE ADVIES

Vraag aan iemand boven de 75 jaar wat hij/zij de jongere versie van zichzelf zou adviseren. Bedenk een verhaal waarin een personage het advies eerst in de wind slaat en vervolgens toch opvolgt.

ECRITURE

10 AUTOMATIQUE Zet een wekker voor tien minuten, pak pen en papier of open een Worddocument en begin te schrijven. Let niet op kwaliteit, spelling of een verhaal, maar alleen op het blijven schrijven totdat de wekker gaat.

SCHRIJVEN GAAT

11 DOOR DE MAAG

Koop een groente die je nog nooit hebt gekocht en zoek er een recept bij.

12 ONTDEK JE BUURT Neem een kaart in de hand van een andere stad dan waar je je nu bevindt. Kies twee locaties uit op de kaart en loop van de ene naar de andere, maar dan door je eigen buurt. Ga links waar je links moet, rechts waar je rechts moet etc. De Situationisten deden dit in de jaren ’60 om geïnspireerd te raken.

Ontdek dingen in je eigen buurt die je daarvoor niet zag!

WIJSJE IN JE HOOFD

Vraag aan één vriend/vriendin, één familielid en één collega wat hun favoriete muzieknummer is. Zoek het lied op of laat de persoon jou het lied mailen of uitlenen. Gebruik de tekst en de sfeer van de muziek om op nieuwe ideeën te komen.

FLARDEN

Pak het notitieboekje dat je nu twee weken bij je draagt. Kies twee aantekeningen uit en verwerk die samen tot een verhaal of gedicht.

GENRES

Vandaag kies je een splinternieuw genre om in te schrijven. Wat dacht je van: -Allegorie: een gedicht of verhaal dat op één metafoor gebaseerd is. - Bildungsroman: over de emotionele en morele ontwikkeling van een personage. - Zwarte komedie: een verhaal waarin de humor gebaseerd is op het leed van anderen. - Detective: een verhaal waarin de hoofdpersoon een misdaad oplost. - Sciencefiction: een verhaal dat zich in de toekomst afspeelt en laat zien hoe wetenschap en technologie onze wereld zouden kunnen veranderen. - Epistolaire roman: een roman die uitsluitend bestaat uit brieven (of emails of sms’jes?) van één persoon of de correspondentie tussen meerdere personen. - Pastiche: een verhaal of gedicht dat het werk van een bekende auteur nabootst, in taalgebruik en/of gedachtegoed. - Fanfictie (‘fanfic’): een verhaal waarin bestaande personages uit een boek, film of televisieserie dingen beleven die ze niet beleefden in de originele uitgaven.

16 NAMEN Doorzoek een namenregister, een boek met babynamen of de top 100 van namen in een ander land. Kies een opvallende naam en bedenk er een personage bij.

WOORDENBOEK

Zoek een woord op dat je niet kent en lees de definitie. Laat je leiden door je associaties en verwerk het woord in een verhaal of gedicht.

NANOWRIMO

Een stimulans nodig om iedere dag te schrijven? November is uitgeroepen tot ‘National Novel Writing Month’, oftewel NaNoWriMo. Registreer online vóór 31 oktober en produceer in 30 dagen tijd een roman van minstens 50.000 woorden. De website zit boordevol tips, er worden groepschrijfsessies georganiseerd buiten het web, meedoen is gratis én: honderdduizenden mensen over de hele wereld doen tegelijkertijd mee. Schrijven kan uiteraard in het Nederlands, zie http://nanowrimo.org/.

RECYCLAGE

Vandaag neem je een onvoltooide tekst weer ter hand. Wat ligt al jaren te wachten op een nieuwe, frisse blik? Zie je nu wel een weg die de tekst kan inslaan? Zijn er elementen die je kunt gebruiken in een nieuw schrijfproject?

VRIJHEID DOOR

20 RESTRICTIES

Vandaag schrijf je twee gedichten met grote vormrestricties. Eén smsgedicht, dat bestaat uit precies 160 tekens, inclusief spaties en interpunctie. Inspiratie: Oma lacht haar tanden bloot. En één haiku, waarbij de eerste regel 5, de tweede regel 7 en de derde

26 regel weer 5 lettergrepen telt. Inspiratie: De egel en de kraai.

DETAILS

Vandaag besteed je louter aandacht aan details. Spel je de namen van je personages en locaties overal hetzelfde? Beginnen en eindigen je hoofdstukken op een logische plek? Waarom gebruik je in dit gedicht wel hoofdletters en in een andere niet? Heeft iedere punt, komma en enjambement een functie?

RITME

Lees vandaag passages waar je moeite mee hebt hardop aan jezelf voor. Waar moet het ritme omhoog of juist omlaag? Denk eraan dat ritme de inhoud kan versterken. Gebruik bijvoorbeeld lange, meanderende zinnen om een saaie dag op kantoor te beschrijven. Kort de zinnen in om een actiescene te beschrijven. Experimenteer: wat gebeurt er als inhoud en ritme juist een contradictie vormen? Beluister ter inspiratie klassieke muziekstukken of bekende speeches.

MOTTO

Bedenk een motto voor jouw boek, verhaal of gedicht. De kernspreuk is meestal een citaat. De regel of regels vormen een ‘hint’ voor de lezer over de interpretatie van het boek, maar houden het wel raadselachtig. Heeft een gedachte van een filosoof, een fragment uit een roman of een regel uit een gedicht je geïnspireerd? Gebruik het als motto.

WOORDWOLK

Vandaag ga je een woordwolk maken om te zien welk woord je het vaakst gebruikt. Surf op het internet naar www. wordle.net en klik op ‘Create your own’. Kopieer de tekst van een verhaal of van

meerdere gedichten uit een Wordbestand en plak het in het tekstvak op de website. Klik op ‘Go’. Je krijgt nu een afbeelding te zien van jouw Woordwolk. Hoe groter het woord, hoe vaker het voorkomt in jouw tekst. Had je deze verdeling verwacht? Welke woorden vallen op? Ga op zoek naar synoniemen om herhaling van dezelfde woorden te voorkomen.

PERSPECTIEF

Herschrijf een hoofdstuk of een gedicht vanuit een ander perspectief. Ga voor jezelf na wat het verschil is tussen een tekst in de eerste persoon (“Ik roerde gedachteloos in mijn koffie.”), de derde persoon (“Ze roerde gedachteloos in haar koffie.”) en de tweede persoon (“Je roerde gedachteloos in je koffie.”). Welk perspectief past het best bij jouw verhaal, personages en structuur? Leg de drie versies naast elkaar en schrijf verschillen en overeenkomsten op. Experimenteer: wat gebeurt er als je verschillende perspectieven afwisselt?

DIALOOG

Ga na of iedere dialoog voldoet aan de volgende eisen: - De uitspraken staan tussen aanhalingstekens. - Het is bij iedere uitspraak duidelijk wie wat zegt. Dat betekent niet dat achter iedere uitspraak ‘zei hij’ of ‘antwoordde zij’ staat. Als een dialoog goed geschreven is, is het duidelijk wie aan het woord is, zonder dat zulke toevoegingen achter iedere zin staan. - Iedere dialoog geeft informatie over de personages. De lezer komt iets te weten wat hij of zij daarvoor niet wist. Gebruik dialoog nooit om iets samen te vatten wat elders al wordt beschreven. - Praten wordt afgewisseld met handelen. Mensen voeren nooit een gesprek zonder iets te doen. Personages kunnen al pratend fietsen, koken en koffie drinken. Zelfs al zitten ze stil, ze zijn nooit statisch. De één plukt aan het tafelkleed, de ander staart naar het raam.

- Niemand spreekt perfect, maar niemand wil alle imperfecties lezen. Een paar keer ‘Uhm’ en ‘Eeeh’ is realistisch, maar in iedere zin is het storend.

ITER'S B

LOCK

STAPELGEDICHT

Neem 10 boeken uit de kast en leg ze op elkaar. Gebruik de titels om een verhaal of gedicht mee te schrijven. Wil je meer uitdaging? Maak dan een stapelgedicht. Ga op zoek naar een aantal rugtitels die van boven naar beneden een gedicht vormen. Ieder woord doet mee en je voegt zelf niets toe. Leg een willekeurig boek omgekeerd in de stapel om een witregel te maken (bijvoorbeeld tussen de titel en de eerste regel).

R WR DOSSIE

Drie beroemde auteurs en hun remedies tegen een

writer's block

STOMME FILM

Bekijk een film of televisieserie die je niet kent zonder geluid. Bedenk een verhaal met dialogen op basis van wat je ziet.

TWEE KEER BEROEMD

Zoek informatie op over twee beroemde, historische personen uit verschillende tijden. Schrijf over hun ontmoeting.

KNIPSELS

Knip woorden uit kranten en tijdschriften. Schuif ze net zo lang rond totdat er een zin ontstaat die jou aanstaat. Gebruik het als openingszin van een verhaal of gedicht. Heb je veel knipsels? Maak dan een compleet knipselgedicht en plak het op een vel papier: je eigen poëzieposter.

ASIEL

Bezoek het dierenasiel en bedenk het verhaal achter één van de honden of katten.

GRAHAM GREENE had een ongewone oplossing bij de hand wanneer hij geteisterd werd door een writer’s block. Hij hield een droomdagboek bij. “In de periodes dat ik geen boek kon schrijven, legde ik een notaboekje naast mijn bed. Wanneer ik ’s nachts wakker werd na een droom, noteerde ik die bliksemsnel. Ik ontdekte dat dromen in series komen en de afleveringen in weken. Uiteindelijk vormden ze een geheel en kon ik er soms mee aan de slag.”

De Amerikaanse schrijfster MAYA ANGELOU is van oordeel dat een writer’s block niet hoeft te betekenen dat je moet stoppen met noteren en schrijven, hoe paradoxaal dat ook moge klinken. “Je moet jezelf dwingen om elke dag iets te schrijven. Elke dag trek ik toch naar mijn werkkamer. En desnoods schrijf ik er onzinnige zinnetjes als ‘The cat sat on the mat, that is that, not a rat.’ Vervelend en afschuwelijk, ik weet het. Maar ik probéér tenminste. En op een bepaald moment is de muze overtuigd dat ik het serieus meen en komt ze me terug opzoeken.”

Toch zijn er ook schrijvers die net het tegendeel beweren. De tweevoudige Britse Booker Prizewinnares HILARY MANTEL, auteur van onder meer Wolf Hall en Bring Up the Bodies, vindt dat je net je hoofd moet bevrijden. Je moet ruimte maken in je brein zodat de inspiratie weer zijn geliefde plek kan innemen. “Wanneer je vastzit, loop dan weg van je bureau. Doe een wandeling, neem een bad, ga slapen, maak een taart, teken, luister naar muziek, mediteer… Doe iets volkomen anders. Zit niet te staren naar het witte blad. Maar ga ook niet naar feestjes of begin zomaar rond te telefoneren. Want het risico bestaat dat andermans woorden je leegte zullen opvullen. Wacht rustig af. Creëer je eigen ruimte.” (DL)

door Yves Joris

WAAR BEN IK MEE BEZIG Met Rescuetime merk je snel waar je kostbare (schrijf)tijd naartoe gaat. In het begin is het even wennen om deze Big Brother over je schouder te laten meekijken. Hij is immers efficiënt, snel en vooral ... doodeerlijk. Genadeloos confronteert hij je met lege of verloren momenten. De standaardversie is gratis te downloaden op: www.rescuetime.com.

MAG HET EVEN LETTERLIJK? Een writer's block waar iedereen naar uitkijkt? Dat bestaat dus ook. In The Writer’s Block van de Amerikaanse auteur Lou Harry staan er niet minder dan 786 ideeën en oefeningen om je verbeelding aan het werk te zetten. Weliswaar een Engels werk, maar creativiteit is gelukkig grenzeloos. Te verkrijgen op: Amazon.com.

EVEN BELLEN VOOR INSPIRATIE Wie te ongeduldig is om te wachten op The Writer's Block van Lou Harry, kan surfen naar de website van 911 Writersblock en daar de nodige inspiratie vinden. Het concept is vrij simpel: druk op 1 voor een omgeving, op 2 voor een personage, 4 voor een dialoog. Het resultaat is een verrassende plot, die je ongetwijfeld aanzet tot schrijven. Surf naar: www.webook.com/911writersblock en telefoneer je eigen plot samen. EEN BLANCO ACHTERGROND Ben je snel afgeleid door een chatverzoek van een vriend of door een binnenkomend mailbericht? Dan is het gratis programma FocusWriter de oplossing. Na de installatie verdwijnen alle applicaties achter een grijze achtergrond. Je hele scherm transformeert op die manier tot een groot tekstdocument. Geen afleiding, alleen maar schrijven en wie weet zit er na de schrijfsessie wel die langverwachte mail van de uitgeverij in je mailbox. http://gottcode.org/focuswriter.

FOCUS, FOCUS, FOCUS Iedereen kent ze wel, die keukentimers in de vorm van een tomaat. Met focus booster creëer je zelf je virtuele tomaat. 25 minuten werken, 5 minuten pauze. Maak gratis kennis met deze time managementtool die je concentratievermogen en focus zullen aanscherpen. Surf naar: www.focusboosterapp.com

WAT ANDEREN ZEGGEN Er wordt enorm veel geschreven over writer's block. Ontelbare sites bieden je tips en tricks aan en het is moeilijk om het kaf van het koren te scheiden. Op de site van I09, met de bescheiden ondertitel we come from the future, vind je 10 soorten writer's block en hoe je ermee kan omgaan. Verrassend is het allemaal niet, maar de website is zeker de moeite, al is het alleen maar voor de vele covers van science-fictionmagazines die gebruikt worden om het geheel toe te lichten. http://io9.com/5844988/the-10-typesof-writers-block-and-how-to-overcomethem.

De reconstructie van van een leven de waan De reconstructie eenwaarin leven waarin de realiteit buiten spel zet. de waan de realiteit buiten spel zet. Voor de lezers van Haruki Murakami en Oliver Sacks, en voor de liefhebbers van Twin Peaks

Voor de lezers van Haruki Murakami en Oliver Sacks, en voor de liefhebbers van Twin Peaks. ISBN 978 90 8542 468 0 ISBN e-book: 978 94 6042 248 5

www.ingridverhelst.be

www.ingridverhelst.be www.debezigebijantwerpen.be www.debezigebijantwerpen.be

kaartje paula.indd 2

WEG MET PAPIER De app Evernote laat niet alleen toe om snelle notities te maken, je kunt ook foto’s en audio bewaren. Wie zweert bij zijn trouwe notitieboekje zal wel twee keer nadenken wanneer hij een bepaalde scène kort moet uitschrijven, terwijl een foto meer dan duizend woorden zegt. Snel en inktbesparend: www.evernote.com.

28/05/13 15:57

BART MOEYAERT IN PERMEKE

V.U.: Karel Hermans, Grote Markt 1, 2000 Antwerpen

EEN SELECTIE DIGITALE TIPS OM WRITER'S BLOCK TE OVERWINNEN

Bart Moeyaert is een heel jaar te gast in Permeke. Moeyaert schrijft live in zijn werkkamer, geeft schrijftips, exposeert dagboektekeningen,... Ontdek wat hij allemaal komt doen via www.permeke.org www.permeke.org

03 338 38 00

30 Een verhaal

dat ergens over gaat

b x f d

n G

Y m

e L

o a

— In de Letterfabriek bespreekt een auteur, dichter of schrijfdocent enkele inzendingen van de schrijfuitdaging. door Ingrid Verhelst Het was geen kattenpis, de schrijfuitdaging die in de vorige VERZIN werd meegegeven: de openingszin van Cees Nootebooms Rituelen combineren met een reëel feit dat plaats vond op 16 juni, het woord ‘kairos’ en een toeristenstraat in Bangkok. Dat alles in minder dan twintig regels. Een mens zou er voorwaar van gaan zweten, en het was deze zomer al zo warm.

Lag onze lat te hoog? Of zorgden de zuiderse temperaturen voor een collectieve writer’s block? Hoe dan ook: de oogst was mager. Slechts een handjevol schrijvers vond de weg naar onze mailbox. Bovendien hielden drie van hen geen rekening met de opgegeven lengte, een gegronde reden om hen te weren uit onze selectie, want het spreekt vanzelf dat meer ruimte minder kunst- en vliegwerk vereist.

waarmee ik bedoel: een verhaal dat ergens over gaat en dat de lezer een soort van ‘aha-erlebnis’ oplevert.

Soit… het gaat ‘m uiteraard eerder om kwaliteit dan om kwantiteit. Laten we dus inzoomen op de inhoud. ‘Echte’ kortverhalen - gekenmerkt door de aanwezigheid van een hoofdpersonage dat een vooropgesteld doel probeert te bereiken, en daar al dan niet in slaagt – kregen we nauwelijks geserveerd. Niet zo verwonderlijk binnen het opgelegde bestek, en ook omdat er in het reglement om een ‘tekst’ was gevraagd en niet om een verhaal. De keuze van een sfeerbeeld of een anekdote lag voor de hand. Het is jammer dat weinigen daar rechttoe rechtaan voor kozen. Vrijwel iedereen probeerde verhaalmatig te schrijven. Misschien niet zo’n goed idee! Het is geen sinecure om vier opgelegde elementen in minder dan twintig regels aaneen te lijmen tot een consistent verhaal,

Op de dag dat Inni Wintrop zelfmoord pleegde, stonden de aandelen Philips 149.60. Een historisch dieptepunt voor het bedrijf, waar Inni (als) met een navelstreng mee verbonden leek. Zijn leven begon toen hij op zijn zevende verjaardag een cassettespeler van het merk Philips cadeau kreeg. Sindsdien was muziek als zuurstof voor hem. De hele tijd nam hij liedjes van de radio op, hij kende alle hits uit het hoofd. De cassettespeler werd een cd-speler van Philips, de cd-speler werd een gitaar met Philips versterkers van het merk, zijn kamer werd een repetitieruimte. Zo evolueerde de eenzaat Inni tot frontman Wintrop van een rockgroep, Kairos, die hij met drie klasgenoten oprichtte. Op 16 juni 2001 wonnen ze de tweejaarlijkse demowedstrijd van het grootste muziekblad in Vlaande-

Wie daar wél in slaagt, is Philippe Nuyts. Hij verwerkt de opgelegde elementen even natuurlijk alsof ze uit zijn eigen brein zijn ontsproten. Philips en Kairos vormen de rode draad waaraan Inni Wintrops leven is opgehangen, ook Thailand past perfect in het plaatje.

ren. Ze kwamen op de radio, iedereen kende hun hits uit het hoofd. Ze beklommen steeds grotere podia die ze eerst met de auto, vervolgens met een bus en ten slotte met vliegtuigen bereikten. Steeds meer mensen stelden Wintrop vragen, namen foto's van hem, meisjes verdrongen zich - niet om wie hij was, maar omdat hij in Kairos zat. En toen zijn bandmaats hem uit de groep zetten bij monde van een advocaat, kwam Inni Wintrop tot de conclusie dat hij niet meer bestond. Niemand was geïnteresseerd in hem, zijn naam stond niet op T-shirts. Terug naar af, als een aandeel dat niemand meer wil. Hij struinde rond in Kho San Road in Bangkok – een Las Vegas uit een discountwinkel, vond hij. Zijn droom, optreden in het echte Vegas, bleef onvervuld. Zijn andere droom, voet zetten op elk land van de wereld, was hij in dit vierde land sinds hij uit de groep was getrapt (Thailand, waar Kairos nooit had gespeeld) al beu. Hij haatte de anonimiteit die hem als een moessonbui (was overvallen) overviel. Hij omklemde het kleine pistool in zijn broekzak en gruwde bij de onverschilligheid die niet alleen hij, maar iedereen in deze naar vis stinkende mierenhoop zou voelen bij zijn dood.

LETTERFABR

IEK

De vetjes en doorhalingen zijn suggesties van mijn hand. En voor de kritische geesten onder jullie. Nee, Philippe schreef geen literatuur met grote L, maar zijn tekst gáát ergens over, vormt een geheel, brengt een boodschap. Meer moet dat niet zijn! Nuyts vermijdt gladjes alle valkuilen. Overbodige rode draden spinnen, bijvoorbeeld. Had de schrijver van De vloek van Toetanchamon dat ook gedaan, en had hij in plaats van een dode farao ‘kairos’ als rode draad genomen, dan zou zijn verhaal een veel organischer opbouw hebben gehad. Nuyts bezondigt zich evenmin aan het uitwerken van een antagonist (waar geen ruimte voor was) of aan gedetailleerde beschrijvingen (waarvoor eveneens de plaats ontbrak). Kortom: hij leverde puik werk. Natascha Knegtel weet me te bekoren met teksttoon, milde ironie en het feit dat ze erin slaagt een verteller te lanceren die zich daadwerkelijk tot mij lijkt te richten. Mijn aandacht werd al meteen getrokken door het citaat van De Mens boven haar verhaal: En de vrouw die hem kon helpen is al jaren bij hem weg. Want de vraag die zij wou stellen heeft hij naast zich neergelegd. Ook de manier waarop ze met de verplichte openingszin aan de slag ging, bevalt me: Op de dag dat Inni Wintrop zelfmoord pleegde stonden de aandelen Philips 149.60. Het ene gegeven heeft niets te maken met het andere. Geen causaal verband maar twee afzonderlijke feiten die ik die dag las in de enige, dan nog Hollandse, krant. De feiten vielen me op omdat ze samen de openingszin vormen van Nootebooms roman Rituelen. Als doorwin-

terd quizzer weet je die dingen en moet je ze kunnen bovenhalen op het juiste moment. Het maakt me tot de topper van ons team, 'De katalysatorische kwisvrienden' (sic). De voorzet die ze geeft met die ‘katalysatorische quizvrienden’ valt moeilijk te verbeteren. Doodjammer dat er niet op door wordt gegaan, en dat het verhaal/de tekst een andere kant wordt opgestuurd. Ook op taalkundig vlak scoort Natasha meer dan behoorlijk. Er zijn een paar kleinigheidjes, dat wel: ‘dan nog Hollandse’ zou duidelijker overkomen, mocht het tussen gedachtestreepjes staan, de tweede ‘feiten’ wordt beter vervangen door ‘ze’ en ‘doorwinterd’ moet ‘doorgewinterd’ worden. Deze uitschietertjes zorgen echter op geen enkel moment voor verwarring of onduidelijkheid en storen allicht enkel een puritein als ondergetekende! Nu we het toch over taalfoutjes hebben, zijn die zo rampzalig als vaak wordt beweerd? De meningen daarover lopen ongetwijfeld uiteen. Ik hou het dus bij mijn eigen mening. Ik gruwel (nog steeds) van taalfouten in officieel uitgegeven boeken. Taalfouten in schrijfuitdagingen zoals deze zie ik makkelijker door de vingers, als ze de lezing van een verhaal niet verstoren natuurlijk. Zo zette Annick Bardijn me op het verkeerde spoor met één overbodige spatie en het gebruik van een verkeerd woord. ‘Vakantie literatuur’ is nu eenmaal iets anders dan ‘vakantielectuur‘. Waarmee ik toch maar weer een lans breek voor het gebruik van spellingscontrole of een lekker antiek woordenboek. Struikelblokken in teksten moeten immers vermeden worden. Lezen hoort een feest te zijn, en daar horen geen blauwe plekken bij.

Ingrid Verhelst www.ingridverhelst.be coacht, leest, schrapt en schaaft. Ze speelt voor meesteres, zuster directrice, dictator en stok achter de deur. Soms ook voor slaaf. Allemaal tegelijkertijd. En schrijven? Ja, dat doet ze ook. Voor boze volwassenen en brave kinderen. Als ghost en voor zichzelf. Dat moet. Anders zou Ingrid niet Ingrid zijn.

SCHRIJFUITDAGING EEN GEDICHT IN VRIJE VERSVORM door Sylvie Marie

Gedichten zijn niet zomaar lapjes tekst. In tegenstelling tot proza is de vorm waarin je je inhoud giet, van gigantisch belang. Een regel in een gedicht loopt immers niet zomaar door tot het einde van je blad. Neen, je breekt bewust je zinnen af en laat soms woorden in het ijle zweven. In oudere, vaste versvormen bepalen rijm en metrum heel vaak waar je je je enters of witregels plaatst. De sonnetvorm bijvoorbeeld is een van de strakste jasjes die je je tekst kunt aanmeten. Het aantal regels wordt erin bepaald, het rijmschema, ja, ook de lettergrepen en zelfs de inhoud. Maar hoe gaat dat er in een vrij vers

aan toe? Laat je je vorm samenhangen met de leestekens en zijn je afbrekingen de komma's en je witregels de punten? Zet je die leestekens er dan nog bij of vallen ze weg? En de hoofdletters? Wat doen die met je vorm? Consequent zijn is de basis. Kijk vooral uit voor enjambementen. Door woorden aan het begin of het einde van een regel of vers te plaatsen, leg je er nadruk op. Je kunt zelfs de lezer misleiden door op weldoordachte plaatsen op enter te drukken. En ja, op deze manier krijg je ook dubbelzinnigheden. Als je in je verzen toch een bepaald ritme laat doorklinken, dan kan een regelafbreking antimetrie inluiden. Je gedicht stokt dan als het ware in zijn ritme. Daardoor zal de lezer ook inhoudelijk een ommekeer verwachten. Je ziet het al, de vormgeving staat nooit los van de inhoud.

serieus genomen. Een gedicht moet er op zijn minst inhoudelijk toe doen en de vorm staat daar in functie van. Als het goed is gaan vorm en inhoud zo hand in hand en vullen ze elkaar aan. En op zijn best overstijgt de vorm de inhoud en krijg je een extra betekenislaag. Ik daag je uit om een gedicht te schrijven in vrije versvorm dat toch strak geconstrueerd is. Let dus vooral op de gevolgen van de vormkeuzes die je maakt. Het inhoudelijke thema is vrij.

33 INTERVIE

“Je moet hebben geleefd om te kunnen vertellen” Peter Minten (51) debuteert bij uitgeverij De Geus

In het volgende nummer van VERZIN geef ik feedback op een aantal inzendingen.

• Eén zelfgeschreven tekst per persoon • Stuur je tekst voor 3 november 2013 in via www.azertyfactor.be

Waak er altijd over dat je vormspelletjes niet flauw worden. Sommige vondsten liggen voor de hand. Of ze zijn afgezaagd. Een gedicht wordt graag

ONTDEKT BIJ CREATIEF SCHRIJVEN

Valentijn en Nameloos, een tweeling gescheiden door uiterlijk, familie en de ‘Groote Oorlog’, vinden elkaar terug in hun geboortedorp Woesten, beiden op zoek naar de waarheid achter hun moeders dood.

“WOESTEN LIJKT WEL UIT EEN

ANDERE TIJD TE KOMEN MAAR IS EEN VERRASSENDE EN ACTUELE MEESTERZET” – ERIK VLAMINCK

KRIS VAN STEENBERGE • WOESTEN • 28 AUGUSTUS • 384 BLZ • € 19.95

— Dit jaar debuteert Peter Minten bij De Geus met de verhalenbundel Het aarzelen van de tijd. VERZIN sprak hem over het proces dat aan zijn debuut vooraf ging. Hoe vindt een 51-jarige Vlaming zijn weg naar een grote Nederlandse uitgeverij? door Kila van der Starre

CONTRADICTORISCH “Als er een marsmannetje naar de aarde zou komen en zo snel mogelijk zou willen weten wat voor wezens hier rondlopen, ik zou hem tien romans en kortverhalenbundels geven. Literatuur geeft een schets van de compleet absurde planeet waarop wij leven. Het marsmannetje zal tijdens het lezen zijn wenkbrauwen fronsen, soms zuchten en vaak zijn hoofd schudden. Dat wil ik ook teweeg brengen bij mijn lezers. Ik wil ze confronteren met hun eigen verwarde, onzekere, contradictorische aard. Dat is wat literatuur moet doen: de lezer een spiegel voorhouden.”

GETUIGENIS “Ik heb tot twee jaar geleden een ‘normaal parcours’ afgelegd: ik heb gestudeerd en gewerkt. Na de opleidingen Communicatiewetenschap en Journalistiek was ik persvoorlichter voor Amnesty International en communicatie-expert voor het Kinderrechtencommissariaat. Heel geëngageerde jobs, die ik graag deed. Een aantal jaar geleden kreeg ik een behoorlijk zware burnout. Niet omdat ik het werk niet graag

deed, maar er begon een alarmbel te rinkelen: ‘Peter, er is een groot en belangrijk deel van jezelf dat nu ook eens aan bod wil komen!’ Dat deel van mij wilde schrijven. Ik ging door een identiteitscrisis. De behoefte om getuigenis af te leggen van het leven werd steeds groter, maar het is niet makkelijk om afstand te doen van de veiligheid van een goedbetaalde job. Ik maakte een lijst met alle voor- en nadelen van een ommekeer in mijn leven, maar ik kon geen beslissing nemen. Iets in mij heeft me toen een grote dreun verkocht; ik ben behoorlijk gaan wankelen en nadenken. Ik heb de pen vastgepakt en heb me al schrijvend heruitgevonden. De verhalen kwamen in deze periode tot stand. Het uiteindelijke boek gaat trouwens helemaal niet over een burnout, maak je geen zorgen.”

ZWERFKEIEN “Mijn boek bestaat uit veertien korte verhalen over de diepe existentie van het alledaagse leven. Het korte verhaal is, in tegenstelling tot Amerika, niet populair in Vlaanderen en Nederland. Mensen verdwalen graag in het universum van een roman en niet in meer-

“Ik heb de pen vastgepakt en heb me al schrijvend heruitgevonden.”

Peter Minten

34 dere werelden die ze telkens moeten verlaten. In mijn verhalenbundel ligt het anders. Er is geen aantoonbaar verband tussen de hoofdpersonages, maar er is wel één onderstroom door alle verhalen. De titel Het aarzelen van de tijd verwijst naar onze tijd: een nog niet echt geëindigde twintigste eeuw en een nog niet echt begonnen eenentwintigste eeuw. In dat niemandsland ‘zweven’ mijn personages. Ze draaien als zwerfkeien rond elkaar, ze kunnen elkaar niet raken. Lijdzaamheid, onvrijheid en eenzaamheid zijn belangrijke thema’s in mijn boek en hangen samen met het tijdsgewricht waar we ons nu in bevinden.”

NAAKT “Ik heb een cursus gevolgd aan de universitaire werkgroep Literatuur en Media in Leuven en een opleiding aan de Antwerpse Academie voor Schrijfkunst (de voorloper van de Schrijversacademie). Ik ben door die cursussen in contact gekomen met genres en schrijvers die ik daarvoor niet kende. De ‘uitgebeende’ stijl van de minimalistische Amerikaanse kortverhaalschrijver Raymond Carver was voor mij een openbaring. Hij leerde mij: wat blijft er over als je alle spectaculaire gebeurtenissen, exotische personages, cynisme en overstilering weglaat? De opleidingen hebben me ook geleerd om te schrappen. In een kort verhaal kijk je door een sleutelgat naar het leven. De personages komen kort in zicht en verdwijnen dan weer. Om een verhaal te laten slagen moet je de taal suggestief maken. Schrijfoefeningen zijn daarbij van belang. Ik heb schrijftechnieken geleerd waarbij je de parameters van het schrijven, zoals vertelperspectief en tijd, onder de loep neemt. Op die manier kan je inspiratie aan techniek koppelen. De schrijfopleidingen hadden ook nadelen. Ik vond ze te gezellig, we waren als cursisten te lief voor elkaar. Ik vond het bovendien lastig om op bevel tek-

sten te schrijven en de vele voorbeelden waren intimiderend. Hoe meer ik korte verhalen las en analyseerde, hoe knapper ik ze vond. Het inspireerde, maar verlamde me ook. Ik heb afstand moeten nemen van de schrijfopleidingen om alles wat ik geleerd had te kunnen vertalen naar mijn eigen schrijfproductie. Ook moest ik voeling krijgen met wie ik zelf was. Je moet jezelf openbreken om je personages tot leven te brengen. Dat lukt alleen als je je comfortzone verlaat. Je moet niet over jezelf schrijven, maar vanuit jezelf. Je bent de spiegel waarin de wereld reflecteert. Ik was eerst conceptueel bezig met gedachteconstructies en redeneringen. Pas toen ik dat losliet en ging schrijven vanuit een buikgevoel kwamen de verhalen uit dit boek tot stand.”

BRILLEN “Je hebt een concrete gebeurtenis nodig om werkelijk te overwegen om je werk uit te geven. Dat gebeurde voor mij op een dag van Creatief Schrijven in Hasselt. Terwijl ik zat te wachten op één van de ingeplande gesprekken met een uitgever, zag ik mijn oud leraar Nederlands zitten, de ondertussen bekende jeugdauteur Ed Franck. Ik had mijn manuscript mee en besloot het hem voor te leggen. Twee dagen later kreeg ik een mail van hem, hij was zeer enthousiast. Zijn feedback zorgde ervoor dat ik het professionele leven losliet en me geheel richtte op het publiceren van mijn bundel. Ik heb toen, nogal naïef, mijn manuscript meteen naar een tiental Vlaamse en Nederlandse uitgeverijen gestuurd. Het commentaar luidde dat het boeiend was, maar technisch nog niet goed genoeg. Ik heb mijn aantekeningen van de schrijfcursussen opgezocht en ben gaan herschrijven. Daarna heb ik enkele manuscriptbeoordelingsbureaus in Nederland gecontacteerd. Hun beoordelingsrapporten moet je actief benaderen: eruit halen wat je kan ge-

"Iedere lezer die mij feedback gaf, reikte mij een nieuwe bril aan om naar mijn eigen teksten te kijken." bruiken en het vertalen naar jouw pen. Ook mensen in mijn omgeving hebben mijn teksten gelezen. Ten slotte ben ik niet bang geweest om mijn tekst op te sturen naar bekende auteurs. Schrijvers hebben weinig tijd, maar ik heb in iedere brief benadrukt dat ook zij eens zijn begonnen als onbekende auteur. De tips die zij gaven, waren vaak algemeen, maar ze zeiden allemaal ‘Doe verder!’, en dat versterkte mijn zelfvertrouwen. Iedere lezer die mij feedback gaf, reikte mij een nieuwe bril aan waarmee ik naar mijn eigen teksten kon kijken.”

ZICHTBAARHEID “Het korte verhaal wordt hier weinig gelezen, waardoor uitgeverijen niet staan te springen. Maar het heeft één groot voordeel ten opzichte van de roman: het is een ideaal genre om te publiceren in tijdschriften. Ik heb uiteindelijk in één jaar tijd in acht literaire tijdschriften gepubliceerd, telkens met een ander kort verhaal. Onder andere in De Brakke Hond, Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift, Extaze en Op Ruwe Planken. Een aantal redacties heeft bruikbare feedback gegeven. Daarnaast weet ik als communicatiewetenschapper hoe belangrijk zichtbaarheid is. De publicaties zorgden ervoor dat mijn naam onder ogen kwam van belangrijke mensen. Het internet is daar ook een geweldig medium voor: je kan gratis je naamsbekendheid vergroten. Ik ben begonnen met een aantal webblogs en ik ben actief geworden op Facebook. Communicatie speelt een belangrijkere rol dan veel mensen denken. Het feit dat ik publicaties op mijn naam had staan en ‘googlebaar’ was, zou De Geus later vertrouwen ge-

ben daar heel blij mee. Elk woord dat niet absoluut thuishoort in een verhaal, mag eruit. Daarnaast eindigden bijna al mijn verhalen in een open einde. De uitgever zei terecht dat ik de lezer af en toe wat meer moet geven. Ik schrijf erg suggestief, maar dat werkt alleen goed als je genoeg voorzetten geeft.” ven. Ze beschouwden mij meteen als een serieuze auteur. Het idee van een schrijver die op een zolderkamertje een boek schrijft, het aflevert aan de uitgever en dan afgezonderd aan een volgend boek begint, is niet meer actueel. Je moet kunnen opvallen.”

DE GEUS “Daar zat ik dan. Mijn verhalen waren zo goed als af en ik had zichtbaarheid gegenereerd. Ik heb toen, dat is een jaar geleden, het manuscript van mijn verhalenbundel opgestuurd naar een bekende Vlaamse auteur. Die auteur was zeer enthousiast en bracht mij in contact met uitgeverij De Geus. Het duurde een paar maanden voordat ik iets hoorde. In januari van dit jaar ben ik op gesprek geweest in Breda. Ze vonden mijn verhalen heel goed en wilden ze uitgeven. Toen is het heel snel gegaan. De Geus is zo’n bekende en gerenommeerde uitgeverij en de mensen zijn zo fijn dat ik niet heb getwijfeld. We tekenden een contract. Wel hadden ze één eis: een verhalenbundel verkoopt niet goed, al helemaal niet van een debutant, dus ik moest beloven dat mijn volgende boek een roman zou zijn. De Geus heeft de verhalen tweemaal geredigeerd, waarbij redacteur Ad van den Kieboom mij heeft geholpen om nog meer te schrappen. Ik

BAGAGE “Heel veel mensen willen publiceren, maar veel mensen willen het niet hard genoeg. Schrijven is niet iets wat je tussen pot en pint doet. Als je niet bereid bent je comfortzone te verlaten en de zekerheden in je hoofd los te laten, zal er geen manuscript komen dat goed genoeg is. Iedere potentiële schrijver loopt met bagage op de rug. Wie zijn het die de eindstreep halen? Diegene die het meeste comfortbagage tijdens de reis hebben afgegooid. Ik ben zeer diep gegaan voor dit boek en ik weet niet of ik dat nog eens zou doen. Daarmee bedoel ik niet dat je een burn-out nodig hebt om een boek schrijven, maar onderschat het niet: je eigen, veilige leventje leiden en denken ‘Ondertussen schrijf ik wel wat’, dat werkt niet.

TIPS VAN PETER MINTEN 1. Confronteer je met het leven. Als je niet leeft, heb je niets om over te schrijven. 2. Probeer de eindeloze contradicties in het leven niet te begrijpen, maar schrijf erover. 3. Schrijven is onmogelijk zonder je comfortzone te verlaten. 4. Schrijf zoals jij vindt dat je moet schrijven. Durf atypisch zijn. 5. Laat je manuscript door veel mensen becommentariëren voordat je het naar een uitgever stuurt. Een uitgever wil zo efficiënt mogelijk een manuscript vertalen naar een eindproduct, aan halfafgewerkte teksten hebben zij niets. 6. Vergroot je zichtbaarheid lange tijd voordat je een manuscript naar een uitgever stuurt.

Soms denk ik dat ik liever eerder was begonnen met professioneel schrijven, de meeste mensen debuteren rond hun dertigste. Maar eigenlijk zie ik het niet als een nadeel. Voorafgaand aan mijn debuut heb ik veel gewerkt, gereisd, beleefd en verschillende mensen ontmoet. Ik geloof dat je moet hebben geleefd om te kunnen vertellen.” Peter Minten, Het aarzelen van de tijd, uitgeverij De Geus, 2013 www.peterminten.com

36 “Een

goed gedicht

is nog geen

goede liedtekst” — Een liedtekst schrijven in het Nederlands is geen sinecure. Waar andere talen zich soepel om de muziek heen laten draperen, wil het Nederlands het metrum weleens tegenwerken. Een tekst in de moedertaal confronteert, en vraagt meer aandacht voor het detail dan pakweg een Engelse tekst. Wij vroegen drie doorgewinterde songschrijvers naar hun drijfveren om in het Nederlands te zingen (en vooral: te schrijven!), en kregen er meteen een hoop advies bij. door Michiel Leen

Lennaert Maes –Lenny voor de vrienden – maakte enkele jaren geleden furore met zijn band De Wespen. Sindsdien legde hij een waaierend parcours af; momenteel werkt hij aan een soundtrack voor de stad Leuven, met gastzangers als Leuvense bleuslegende Big Bill en Klaas Delrue van Yevgueni. Een man die zich in een van zijn nummers voorstelt als “koning van het levenslied” en “ster van het chanson” heeft ongetwijfeld enkele tips in petto voor onze lezers. Guido Belcanto reed de afgelopen jaren een rijkgeschakeerd parcours, waarin hij erin slaagde de onvermoede poëzie van het Vlaamse levenslied maximaal op het voorplan te brengen. Met de nodige ironie, zelfspot, en de onvermijdelijke lach en een traan Mira Bertels was een van de eerste

zangeressen in Vlaanderen die resoluut voor het Verkavelings-Vlaams koos. Doorbreken deed ze met Ik ken mijn grenzen niet in 2008. Als alumnus van de vroegere Studio Herman Teirlinck is Mira van vele markten thuis. Zo schreef ze ook de eerste Poetryslam in het Antwerpse Letterenhuis op haar naam. Guido Belcanto

Nee, simpel is het niet, liedteksten schrijven in het Nederlands. Daar kunnen ook onze drie geïnterviewden van meespreken.

Hoezeer de drie, elk op hun manier, hun stempel drukten op de Nederlandstalige muziek, schrijven in het Nederlands was ook voor hen geen evidentie. En wat meteen opvalt: aanvankelijk schreven ze allemaal in het Engels. Zelfs Guido Belcanto zette zijn eerste stapjes in het Engels. ”Mijn eerste probeersels als songschrijver, waren bluesnummers in het Engels,” klinkt het. Jarenlang zou Belcanto deel uitmaken van verschillende rockabillybands. Pas op zijn dertigste zou hij voluit in het Nederlands gaan zingen. “Samen met een vriend besloot ik straatzanger te worden. We zongen smartlappen in volkscafés en gingen met de pet rond. Mijn eerste Nederlandse songs waren meteen raak: die woorden rààkten de mensen, konden hen aan het wenen brengen. Toen heb ik voluit voor het Nederlands gekozen.” Ook Mira schreef aanvankelijk in het Engels. De omslag van het Nederlands was enigszins ‘van moeten.’

“Tijdens de opleiding kleinkunst aan Studio Herman Teirlinck werden we verplicht om Nederlandstalige nummers te schrijven. Eerst deed ik dat wat schoorvoetend. Het was wroeten, maar tegelijk was het ook erg interessant: de lat lag meteen een stuk hoger. Naar een Nederlandstalige tekst wordt intensiever geluisterd: stoplappen en clichés die in een Engelstalige tekst passeren, daarmee ga je onverbiddelijk door de mand in het Nederlands. In het Engels wordt je nog veel vergeven, in het Nederlands moet je creatiever zijn. Dat maakt het voor mij ook interessanter. Het Nederlands is een hoekige taal, het is niet altijd zo simpel om ze in een melodie te laten passen, maar het kan wel. De taal past bij vele genres, heb ik gemerkt. Ik vind het overigens absurd om Nederlandstalig als een aparte categorie te behandelen.” Idem voor Lennaert Maes: ook hij schreef zijn eerste nummers in de taal van Shakespeare. “Ik heb echter nooit de behoefte gevoeld die nummers te brengen. In je eigen taal kun je toch nog beter uitdrukken wat je precies voelt.” Dat maakt van Maes nog geen kleinkunstenaar: in zijn vroege werk met Lenny en de Wespen klonk de rock stevig door, in recentere projecten experimenteert hij volop met verschillende genres. Hamvraag blijft: wat moet een goede Nederlandstalige liedtekst zeker hebben? Voor Mira is het duidelijk: “De tekst moet een zekere magie hebben, suggestief zijn en de lezer uitdagen om het verhaal zelf in te vullen. Iemand als Randy Newman kan veel vertellen met erg weinig tekst. Dat probeer ik in mijn eigen nummers ook te doen. En uiteraard moet de tekst een eenheid vormen met de muziek.” Belcanto benadrukt dat sommige genres enkel in de moedertaal de nodige geloofwaardigheid hebben: “Een echt kleinkunst – of cabaretnummer werkt enkel in het Neder-

SCHRIJFTIP

Mira

lands. Als je een lied wil maken waar mensen echt naar luisteren, moet dat in je eigen taal. Als je iets wil meedelen, los van het genre, over je eigen emoties, frustraties en complexen, dan moet je wel haast in je moedertaal aan de slag. Je kunt je niet verstoppen in een Nederlandstalig lied. In het Engels kun je dat wel.” Voor aspirerende songschrijvers heeft ons panel alvast wat advies in petto. “Probeer voor sterke beelden te gaan,” zegt Lennaert Maes. “Vermijd de platgetreden paden, tenzij je per se met die clichébeelden wil spelen. Wanneer je een goede schlagertekst wil schrijven, een tekst die binnen dat genre gewoon wérkt, dan moeten die clichés er ook op een of andere manier inzitten. Maar een sterk, herkenbaar beeld of een originele invalshoek zijn van cruciaal belang. Kijk naar een nummer als 'Ik hou van u' van Noordkaap. Het is een bedrieglijk simpel nummer, met een oeroud thema, en toch maken enkele originele metaforen het een uniek, fris lied.” Voor Belcanto moet een tekst vooral goed bekken. “Een goed gedicht is nog geen goede liedtekst. Voor mij is songschrijven een simultaan proces geworden: muziek en woorden komen tegelijk opzetten, waardoor songschrijven toch echt iets anders

wordt dan dichterschap. Een tip die ik wil geven: maak een tekst niet te moeilijk. De luisteraar krijgt, zeker live, niet de kans om terug te spoelen. Als er dan een onduidelijke zin in je lied zit, blokkeert de luisteraar. De zanger is al verder, de luisteraar is nog niet mee, en dan is het te laat. Zorg ook voor een herkenbaar onderwerp. Zingen over je allerindividueelste emotie mag, maar je moet zorgen dat het publiek zich er ergens in herkent. Je tekst moet, kortom, geloofwaardig zijn. Mira steekt weifelende aspirantsongschrijvers ten slotte nog een hart onder de riem. “Ik heb zelf gemerkt hoe beangstigend het kan zijn, wanneer je voor het eerst in het Nederlands gaat schrijven. Maar het is het proberen waard. Schrik is geen reden om het niet te doen. Zingen in je moedertaal is confronterend, en er wordt kritischer naar je teksten gekeken, dat is zo. Maar voor al wie het wil proberen: niet bang zijn, gewoon doen!”

Dit najaar kunnen songschrijvers deelnemen aan twee liedtekstwedstrijden. Meer informatie: pagina 42.

Begin 2014 met de verwezenlijking van jouw eigen boek!

39 INFORM

ATIE

Zines

of de opmars van de doe-het-zelfcultuur

28 DECEMBER 2013 – 4 JANUARI 2014

DE OUD EN NIEUW SCHRIJFWEEK MET BESTSELLERAUTEURS GEERT KIMPEN EN CHRISTINE PANNEBAKKER

Droom jij van je eigen boek? Wil jij een spannend, mooi, ontroerend of persoonlijk verhaal vertellen? Laat je dan nu inspireren door Geert Kimpen (De Kabbalist) en Christine Pannebakker (Vrouwenpower) die een week lang jouw persoonlijke schrijfcoach zijn in de Groene Parel van de Ardennen. Vier een sprookjesachtige Oudjaarsavond met mensen die dezelfde dromen hebben. Beleef een magisch ritueel. Geniet van een culinair

oudejaarsdiner. Klink met elkaar op een nieuw begin en het eindelijk schrijven van jouw boek. Start het nieuwe jaar met een Nieuwjaarsduik in de Massembre. Dompel je onder in 18 workshops over alle aspecten van het schrijven van een boek. Bespreek jouw boek met je persoonlijke schrijfcoaches. Begin 2014 met het leven van jouw grote droom in de inspirerende stilte van een prachtig natuurgebied.

INSCHRIJVEN OP GEERTKIMPEN.COM

— Ze zijn goedkoop, ze zien er fris en levendig uit en vinden via de krochten en spelonken van het internet hun weg naar de lezer. Soms vind je ze ook aan de kassa van de krantenwinkel of in een trendy koffiehuis. Zines zijn hot. Uitgegeven in eigen beheer veroveren de ‘kleine boekjes’ langzaam hun niche. door Dirk Leyman

PROEFTUIN VOOR AANSTORMEND TALENT Wie beweerde nu weer dat het digitale tijdperk het papier zou verdringen? Het succes van de zines bewijst volop het tegendeel. Je kunt niet anders dan vaststellen dat het ene medium het andere bijlange niet uitsluit. Meer zelfs: ze versterken elkaar. De materiële vorm en tactiliteit van papier scheert nog steeds hoge toppen, ook bij jong talent. Want dankzij de digitale reproduceertechnieken is het makkelijker dan ooit om een eigen kleinschalig, laagdrempelig en bovendien ook fraai ogend zine te fabriceren. Het is een eigenzinnig lowbudgetmedium, geproduceerd via een combinatie van zeefdruk, offset en kleurenstencildruk. Geen onderwerp is te licht of te zwaar voor een ‘zine’, dat geen hoge oplage haalt, maar wel een showcase is en een ideaal vehikel voor wie een boodschap wil uitdragen. “In de wereld der zines is iedereen

auteur: grote ngo’s maar ook tieners, tekenaars, politieke activisten”, zo schreef De Morgen in april, in een artikel waarin het fenomeen werd doorgelicht. Illustratoren, grafici en striptekenaars maken er graag gebruik van. Maar zij niet alleen. Ook jonge publicisten, dichters of debutanten deponeren er hun eerste vruchten, vaak in combinatie met beeld en grafiek. Zines zijn vaak een proeftuin voor aanstormend talent en vinden hun oorsprong in de undergroundcultuur. Al zit er ook wel eens humbug tussen: “Most zines suck, but you find that golden 10 percent and you’re hooked for life”, schrijft Chip Rowe in The Book of Zines. Zines ontstonden tijdens de jaren twintig in het kielzog van sciencefictionmagazines. Fans begonnen met elkaar te corresponderen en schreven soms hele verhandelingen over hun favoriete films of strips. De teksten werden uitgewisseld via volwaardige fanzines, gedrukt op oude stencilmachines, en verwierven een

grote populariteit. Louis Russell Chauvenet muntte de term in 1942. Later raakte de naam ‘zine’ ingeburgerd. De creativiteit van de makers en schrijvers kwam centraal te staan, het resultaat van liefdevolle en belangeloze arbeid zonder winstbejag. De hippe zines zijn de emanatie van de doe-het-zelfcultuur en ze leiden wel eens tot artistieke hoogstandjes. Thematisch kun je er alle kanten mee uit: fanfictie, politiek, kunst, design en literatuur. Niet verwonderlijk groeien sommige uit tot regelrechte pamfletten. Op YouTube vind je trouwens talloze handleidingen om een ‘zine’ te produceren.

40 BOEKEN

BEURS

Schrijfworkshops op de

Boekenbeurs — Ook dit jaar verhuist Creatief Schrijven vzw weer 10 dagen naar de Boekenbeurs. Kom ons zeker bezoeken op stand 437 (zaal 4). Tijdens een aantal gratis workshops bieden we je de kans om je schrijftalent aan te scherpen. Kijk voor het juiste lokaal op: www.creatiefschrijven.be en schrijf je daar ook online in. Het volledige programma van de Boekenbeurs vind je op www.boekenbeurs.be.

ODE AAN PRINT EN PAPIER De samenstelling van zines is divers: van computer geprinte tekst tot comics of zelfs handgeschreven tekst, om vervolgens op kleinere schaal gefotokopieerd te worden. “Stencilen is goedkoop in verhouding tot offsetdruk. Het wordt doorgaans als een inferieure druktechniek beschouwd, maar het bijzondere, wat fluwelen karakter van het drukwerk, vooral als er op grof papier wordt gedrukt, geeft een mooie ‘touch’ aan de gestencilde uitgaven”, zo oordeelde het tijdschrift Mister Motley over de zines en het drukwerk in de marge. “Iedereen kan zijn eigen uitgever zijn”, dat is de grote troef van de zines. Het is een manier om soms excentrieke hobby’s en passies uit te leven én ze te delen met een beperkte groep fans en mensen met dezelfde interesses. Kunstenaars vinden zines dan weer interessant als publicatiekanaal, omdat ze de volledige controle over de inhoud, de vormgeving van het eindproduct én de verspreiding daarvan zelf kunnen bepalen. Ze hoeven geen compromissen te sluiten. Tegelijk wordt er weinig rekening gehouden met de periodiciteit. Het kan soms lang duren voor er weer een nieuw nummer verschijnt.

Internationaal zijn zines intussen wijdverbreid, maar ook bij ons zijn jonge wolven er volop mee bezig. Tekenaar Ward Zwart is een notoir maker en verzamelaar. Het collectief Huis Haas (met Mayken Craenen en Ephameron) is een van de draaischijven in het Antwerpse en organiseerde eerder al “Iedereen kan zijn eigen Grafixx, een beurs uitgever zijn.” waar zines furore maken en die ‘een ode aan print en papier’ brengt, met onafhankelijke uitgeverijtjes. Dit najaar volgt een tweede editie. Wie wil kennismaken met het fenomeen en zich wil vergapen, moet er dus zeker heen. Meer en meer worden zines ook gebundeld én groeien ze uit tot een volwaardig boek. Intussen is het fenomeen ook met de minuut salonfähiger aan het worden: gereputeerde kunstboekenuitgeverijen lichtten het fenomeen al van alle hoeken en kanten door. In het boek Behind the Zines wordt de rol van zines als katalysator in de evolutie van de media en communicatie geanalyseerd en een overzicht geboden van het internationale aanbod. Dan merk je dat je met zines werkelijk alle kanten uitkunt. Het is een laagdrempelige, maar toch inventieve manier om met papier, tekst en beeld om te gaan.

LIFE WRITING 31 oktober, 14u-15.30u Hoe begin je aan een biografie of aan een autobiografische tekst? Historica Greet Bauweleers vertelt hoe je een levensverhaal schrijft aan de hand van foto’s, interviews en documenten.

SCHRIJFTRAINING 2 november, 10.30u-12u Fictie schrijven, hoe begin je er aan? Heb je verhaalideeën maar mis je techniek om deze neer te pennen? Of ben je een krak in zakelijk schrijven en wil je een sprong maken naar fictie? Tijdens deze schrijftraining geeft schrijfdocente Barbara Van den Eynde je tips als startschot en leer je mogelijke schrijfblokkades op te heffen.

www.huishaas.be

KLIK HIER! SCHRIJVEN VOOR HET WEB

R. Klanten, A. Mollard en M. Hübner, Behind the Zines. Self-Publishing Culture. Zines and their role as a catalyst in the evolution of media and graphic design today, 2011.

5 november, 19u-20.30u Lezers op een beeldscherm zoeken en zappen. Ze scannen teksten en ze klikken zo weer weg. Door je teksten goed op te bouwen en aantrekkelijk te formuleren, counter je de ge-

vreesde muisklik naar elders. Schrijf je vaak teksten voor websites? Wil je dat surfers jouw webteksten nog beter vinden én lezen? Schrijf je dan in voor deze training met webredacteur Kristof D’hanens.

SONGTEKSTEN 7 november, 18u-19.30u Ben je onder de indruk van de liedteksten van Bram Vermeulen of Mira? En wil je zelf ook een hit schrijven? Brecht Corty van ROSBOS, de groep die radiohits scoorde met Noorden en Als we verdwijnen, reikt je schrijftechnieken aan en vertelt je alles over rijm, ritme en structuur.

REISVERHALEN 9 november, 16.30u-18u Om een meeslepend reisverhaal te schrijven hoef je niet per se te voet naar China of per kameel naar ZuidAfrika. De gekozen bestemming an sich is niet van doorslaggevend belang. Bob Van Laerhoven, ervaren reiziger en auteur, geeft je tips voor een rake rode draad en duidelijke focus in je eigen verhaal.

KINDER- EN JEUGDBOEKEN SCHRIJVEN: EEN VAK APART Lezing i.s.m. Agorabooks 10 november, 11.30u Broed je op een kinder- of jeugdboek? Kun je een duwtje in je rug gebruiken om het ook echt op papier te zetten? Ervaren auteurs Manon Sikkel, Marian De Smet en Leen van den Berg geven je tips om meer vaart, humor en spanning in je verhaal te krijgen. Katrijn Van Bouwel vraagt hen uit. Is schrijven voor kinderen zo anders dan schrijven voor volwassenen? Hoe bepaal je de juiste toon? Hoe verloopt de samenwerking met een uitgever en illustrator? Ook jouw vragen komen aan bod.

WIN WIN WIN Wij geven 5 duotickets weg voor de Boekenbeurs te gebruiken op een dag naar keuze. Mail vóór 25 oktober één poëtische zin over de Boekenbeurs naar redactie@creatiefschrijven. be. De winnaars worden persoonlijk verwittigd.

Wil je dat jouw tekst gelezen wordt? Ben je op zoek naar publicatiekansen? Maak dan jouw literair profiel aan op ons gloednieuw kansenplatform www.azertyfactor.be. Op deze site gaan we op zoek naar schrijfliefhebbers met de x-factor. Je kunt je teksten delen met geïnteresseerde lezers en deelnemen aan verschillende schrijfkansen. Wie weet, ontdekt een uitgever of redactielid van een literair tijdschrift jouw teksten en selecteren ze die voor publicatie.

LIEDTEKSTWEDSTRIJDEN Liefde voor Lyriek is de tweejaarlijkse liedtekstwedstrijd voor rappers en rockers, schlagerfans en emopoëten. De wedstrijd loopt parallel met de Nekka wedstrijd. Creatief Schrijven vzw is op zoek naar liedteksten die het leven schetsen zoals het is, met een lach en een traan. Kruip in je pen en stuur voor 11 november je liedtekst in via www.azertyfactor.be. Juryleden Uberdope, Mira en Pieter Embrechts kiezen de zes beste teksten. Om het met Bram Vermeulen te zeggen: “binnenkort heb jij misschien je steen in de rivier verlegd.” www.creatiefschrijven.be/liefdevoorlyriek

10 +1

DE GOUDEN MEEUW

BOEKENBEURS

AZERTYFACTOR

NIEUWS

PROMO

Gaf je onlangs met eigen middelen een boek uit? Stuur het dan in voor De Gouden Meeuw 2014, de prijs voor het beste Nederlandstalige boek uitgegeven in eigen beheer. Een vakjury selecteert de winnaar. Die mag zijn prijs in ontvangst nemen op de volgende Schrijfdag op 29 maart 2014 in Gent. Check het reglement op: www.creatiefschrijven.be/goudenmeeuw

PROFITEER NU Bestel via www.shopmybook.com 10 boeken en krijg er 1 gratis! * Stel jouw uniek boek te koop

Sir Yes Sir gaat samen met Red Bull, de Boekenbeurs en Creatief Schrijven vzw op zoek naar een nieuwe Nederlandstalige songtekst voor een onuitgegeven nummer. De Belgische indieband heeft een demo voor een gloednieuw nummer klaar, maar vond nog geen geschikte songtekst. Schrijf een Nederlandstalige tekst en wie weet neemt Sir Yes Sir in november een song op met jouw schrijfsels. Van 2 september tot 20 oktober kun je inschrijven via de website www.boekenbeurs.be/songtekstwedstrijd

Schrijf je romans, thrillers, kortverhalen, reisverslagen, dagboeken, eindwerken, gedichten, proza, biografieën...? Maak je kookboeken, heemkundige optekeningen, stripverhalen, kunstboeken...? Bij ShopMyBook maken wij jouw unieke boek! Bij ons is bovendien iedereen welkom om zijn eigen boek te creëren. Aangezien wij immers geen uitgever zijn, heeft de auteur die uitgeeft in eigen beheer bij ons de volledige redactionele vrijheid.

Wereldwijd platvorm Via www.shopmybook.com beschik je over een wereldwijd verkoop- en distributieplatform. ShopMyBook zorgt voor de productie, de betaling en de verzending, zodat jij jezelf volledig kan toeleggen op het schrijven zelf.

Geef bij bestelling via www.shopmybook.com de onderstaande code in en krijg 1 extra boek gratis.

9mfmsdf6qy *Bij aankoop van 10 identieke boeken krijgt u een extra boek gratis. Actie geldig van 31 oktober 2013 tot 30 november 2013.

AGENDA /

ZIN IN LITERATUUR? WIL JE ZELF SCHRIJVEN?

VERHALEN SCHRIJVEN VOOR KINDEREN

Een uitgebreid overzicht vind je op

Wat: schrijfcursus Startdatum: 5 november 2013 Waar: Bierbeek Organisatie: CC De Borre Info: [t] 016 46 14 00 [w] www.deborre.be

www.creatiefschrijven.be of in SCHRIJF, het overzicht van alle schrijfwedstrijden en – cursussen in Vlaanderen en Brussel. CURSUS SCHRIJF EEN BOEK Wat: schrijfcursus Startdatum: 1 oktober 2013 Waar: Hasselt Info: [t] 011 72 77 77 [w] www.villabasta.be DE KUNST VAN HET SCHRIJVEN Wat: schrijfcursus Startdatum: 10 oktober 2013 Waar: Bonheiden Organisatie: GC ‘t Blikveld Info: [t] 015 50 28 70 [w] www.blikveld.be HET BETERE BOEK Wat: evenement Datum: 12 oktober 2013 Waar: Gent Organisatie: Willemsfonds Info: [w] www.hetbetereboek.be BOEKENBEURS Wat: evenement Data: 31 oktober t/m 11 november 2013 Waar: Antwerpen Organisatie: Boek.be Info: [w] www.boekenbeurs.be INTERNATIONALE AMBROZIJNWEDSTRIJDEN Wat: wedstrijd poëzie en kortverhaal voor volwassenen en jeugd Deadline: 1 november 2013 Organisatie: Kulturele Kring Ambrozijn vzw Info: [t] 057 20 97 71 [w] www.ambrozijn-vzw.be

VERHALEN SCHRIJVEN Wat: schrijfcursus Startdatum: 22 november 2013 Waar: Oostende Organisatie: Vormingplus Oostende Info: [t] 059 50 39 52 [w] www.vormingplusow.be POËZIEATELIER BRUGGE

SCHRIJFTRAINING Wat: schrijfcursus Startdatum: 5 november 2013 Waar: Wilrijk Organisatie: Creatief Schrijven vzw ism CC De Kern Info: [t] 03 821 01 36 [w] www.ccdekern.be MISDAADVERHALEN SCHRIJVEN Wat: schrijfcursus Startdatum: 9 november 2013 Waar: Antwerpen Organisatie: Creatief Schrijven vzw Info: [t] 03 229 09 90 [w] www.creatiefschrijven.be COLUMNS SCHRIJVEN Wat: schrijfcursus Startdatum: 11 november 2013 Waar: Leuven Organisatie: Maartje Luif/ Het Eiland Neus Info: [w] schrijfcoach.heteilandneus.be

Wat: schrijfcursus Startdatum: 26 november 2013 Waar: Brugge Organisatie: Vormingplus Brugge i.s.m. Wisper Info: [w] www.vormingplus-brugge.be

VERHALEN SCHRIJVEN VOOR EERSTE LEZERS Wat: schrijfcursus Startdatum: 28 november 2013 Waar: Herentals Organisatie: Aag Vernelen Info: [w] www.aagvernelen.be VERHALEN SCHRIJVEN VOOR KINDEREN – KENNISMAKING Wat: schrijfcursus Startdatum: 2 december 2013 Waar: Antwerpen Organisatie: Wisper vzw Info: [w] www.wisper.be ESSAYPRIJS WEL/STAD LEUVEN

LIEFDE VOOR LYRIEK Wat: liedtekstwedstrijd Deadline: 11 november 2013 Organisatie: Creatief Schrijven vzw Info: [w] www.creatiefschrijven.be CROSSING BORDER Wat: evenement literatuur & muziek Wanneer: 17 november 2013 Waar: Antwerpen Organisatie: Crossing Border Info: [w] www.antwerpen.crossingborder.be

Wat: schrijfwedstrijd Deadline: 15 december 2013 Organisatie: Universitaire Werkgroep Literatuur en Media Info: [t] 016 22 93 24 [w] www.uwlm.be