BOEKEN Dry Bones Breathe

tekst Bas Timmermans

De crisis voorbij

HOE OVERLEEF JE als subcultuur of gemeenschap een crisis en wat doe je daarna? De recensie in #25 ging over een boek dat het begin, het hoogtepunt en de tijd na de aidsepidemie beschreef als een hoogst individuele ervaring. Dry Bones Breathe beschrijft dezelfde periode, maar als een sociologische en betrokken beschouwing. Nu – twintig jaar na publicatie – is het boek deels een retrospectief: van de eerste symptomen, via in sommige steden massale infectie, sterfte en blinde paniek, naar hiv als chronische aandoening. De titel van het boek komt van het Bijbelverhaal waarin Ezechiël de geraamtes weer tot levende mensen ziet worden. Dat slaat vooral op het tweede deel; een vooruitblik, geschreven op het punt dat de eerste brede, effectieve behandeling beschikbaar is. Met als centrale vragen: hoe nu verder met aids-activisme, hulpverlening, preventie en behandeling? En wat is de rol en identiteit van homo-gemeenschappen daarin? Dry Bones Breathe is een zeer compleet en uitgebalanceerd boek. Wie eraan begint, moet zin hebben in soms heel doorwrochte beschouwingen en analyses. Maar door die diepgang geeft het een goed inzicht in waar we als hiv-community vandaan komen en hoe we als gemeenschap nu met aids en hiv kunnen omgaan. Het boek is zo veelomvattend dat elke beschrijving bij voorbaat incompleet is. Daarom een indruk aan de hand van twee onderwerpen.

Seks, schuld en boete

Het deel over de crisis op volle sterkte laat zien dat in zo’n situatie morele oordelen over (homo) seksueel gedrag weer de kop opsteken, buiten en binnen de gay-community. Rofes beschrijft dit met termen als ‘sex-panic’, ‘scapegoating the circuit boys’ en vragen als ‘why is gay-culture being censured?’ Hij overtuigt met analyses over waarom aanwijzen van ‘schuldigen’ − promiscue homo’s, gay sauna’s en -clubs − en die bestrijden niet werkt. Omdat het moraliseren en zelfs politiseren van iets wat je oploopt door seks, preventie juist in de weg staat. Ook beargumenteert hij, en dat is in de praktijk ook duidelijk geworden, dat een

simplistische boodschap − gebru- ik een condoom − tekortschiet. Rofes noemt ze ‘sound-bite solu- tions to complex social problems’.

Want ook nu speelt de seksschuld-boete-logica nog en dat belast mensen met hiv automa- tisch met een schuldvraag. Zelfs artsen en belangenbehartigers volgen die logica, zie bijvoorbeeld het beleid en de discussie over PrEP. Toen en nu spelen stelsel- matige discriminatie, schaamte, sociale druk en andere factoren mee. En destijds de crisis zelf ook: risicogedrag en hedonisme? Nee: “Het leven grijpen, voordat…”, zeggen geïnterviewden. Daar kun je zelf andere opvattingen over hebben, maar je weet pas wat helpt, als je weet hoe een gemeenschap functioneert. Rofes weet dat en baseert zich op zijn ervaring als activist, maar ook op onderzoeken en interviews.

Deelgenoot

Als er geen crisis meer is, wat is er dan wél? Wat doen de hulpor- ganisaties − Rofes noemt ze ‘Aids Inc.’ − als hiv een chronische aandoening wordt waarmee te leven valt? Ze blijven volgens hem hangen in crisis-retoriek en vragen zich daardoor te weinig af wat mensen met én zonder hiv echt helpt. Een genu- anceerdere benadering zou beter zijn, maar die is complexer en trekt minder donateurs in een tijd van oneliners. Dit doet denken aan de campa- gne van het Aidsfonds die werd gelanceerd op Wereld Aids Dag in 2016. De boodschap − crisis! gevaar! − botste hard met de dagelijkse realiteit in Nederland: dat mensen met hiv niet gevaar- lijk zijn. Vanwege protesten uit de hiv-gemeenschap werd na nog geen week de campagne stopgezet. Hadden die marketingstrategen dit boek maar gelezen. Niet alleen om zo’n misser te voorko- men. Maar ook om te beseffen dat preventie en zorg geen individuele aangelegenheden zijn, niet van mensen en niet van instituten. Alle soorten mensen in verschillende omstandighe- den moeten hier deelgenoot van zijn. Rofes behandelt vooral de homo-gemeenschap in de VS, maar je kunt zijn standpunten gemakkelijk breder trekken. Dit is een boek dat nog niet aan relevantie heeft ingeboet.

Dry Bones Breathe –Gay men creating Post-AIDS identities and cultures

Eric Rofes (1998) Verkrijgbaar via amazon.com.