Ode aan verzetshelden

‘IEDEREEN

VIERDE FEEST,

MAAR IK NIET’

Dini Lettink Honkoop

Ode aan een VERZETSHELD

Heinz Lettink. Een Duitse naam op één van de oorlogsgraven in Schoonhoven. Annefieke Pagnillo was direct geïntrigeerd en dook in de geschiedenis van deze grote verzetsheld. Ze sprak met zijn weduwe en met hun kleindochter.

Ik zag het zo voor me. De jonge Dini die murw van emoties voor zich uit staarde. Tranen rolden over haar wangen. Buiten liepen mensen gillend en lachend voorbij. Er klonk muziek en mensen zwaaiden met vlaggen. “Iedereen vierde feest, maar ik rouwde”, vertelde Dini Lettink Honkoop jaren later tijdens het interview dat ik in 2000 met haar mocht houden. Het interview gaat over haar man Heinz Lettink. Heinz ligt begraven in een oorlogsgraf op de Algemene Begraafplaats in Schoonhoven. Dat hij daar ligt, fascineert me. Ik schrijf het artikel voor het dagblad Rijn en Gouwe (voorganger van het AD Groene Hart), waar ik op dat moment stage loop.

Heinz wordt geboren op 23 april 1920. Zijn vader heeft een aannemersbedrijfje, maar dat vak trekt Heinz niet aan. Op zijn achttiende gaat hij bij de marine. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, vecht Heinz op de Maasbruggen in Rotterdam. Er gebeuren daar vreselijke dingen. Na de capitulatie komt Heinz terug naar Schoonhoven en werkt hij bij de brandweer en op de pont. In 1941 werkt Heinz mee aan de oprichting van het verzet in Schoonhoven. Hij traint verzetsstrijders bij Het Gat in Willige Langerak. Als het bericht komt dat alle Nederlandse mannen zich moeten melden om te gaan werken in Duitsland, duikt hij onder. Zo komt hij uiteindelijk in Ede-Wageningen terecht, waar hij als koerier in het verzet werkt. Dini, die dan in het Van Itersonziekenhuis in Gouda werkt, bezoekt hem daar vaak. In 1944 vraagt hij toestemming om zijn aanstaande vrouw Dini naar Wageningen te laten komen. Hij is bang dat ze wordt opgepakt, omdat ze zijn verloofde is. Dini doet ook koerierswerk in

2.

3.

4.

1. Dini Lettink Honkoop met haar zoon Hans, op de achtergrond Heinz Lettink’s foto. 2. Diana Hoogendoorn-Lettink en Annefieke Pagnillo bekijken de foto’s en brieven van Heinz en Dini Lettink. 3. Strijdkaart 4. Heel Schoonhoven liep uit voor de herbegrafenis van Heinz Lettink.

Wageningen. Ze brengt kleding en voedselbonnen naar onderduikers. Troepencommandant Van der Have trouwt Dini en Heinz daar in het geheim. Vlak voor het einde van de oorlog is Dini zwanger.

Witte zakdoek Op 7 mei 1945, de bevrijding wordt in Veenendaal al volop gevierd, vertellen inwoners dat er drie ongewapende Duitsers in de buurt zijn. Groepscommandant Heinz wijst een van zijn mannen aan om met een witte zakdoek hun overgave te verzoeken. Op dat moment komen enkele wagens met zwaarbewapende SS’ers aan. Er wordt geschoten en met granaten gegooid. Heinz geeft opdracht aan de mannen om zich terug te trekken. Eenmaal terug bij het Pakhuis, blijken vier mannen te ontbreken, waaronder Heinz. De volgende dag volgt het bericht dat Heinz en twee andere mannen zijn omgekomen. “Ik heb Lettink in Ede gehouden, omdat hij mijn koerier was en de meeste moed bezat”, verklaart Van der Have na de oorlog in een brief aan de Nationale Documentatiedienst in Rotterdam.

Emotioneel Nu, twintig jaar later, mag ik Diana Hoogendoorn-Lettink, de kleindochter van Heinz en Dini interviewen over het effect dat het sneuvelen van haar opa op haar leven heeft gehad. Diana weet al jong dat haar opa op de begraafplaats in Schoonhoven ligt. Oma gaat daar rond 4 mei altijd heen en Diana mag vaak mee.

“Dan gingen we bloemen neerleggen en daarna iets leuks doen”, vertelt ze over haar kleuterherinnering. Oma praatte wel over de oorlog en over opa, maar niet heel vaak. “Vaak waren het flarden, ze kon er niet heel lang over praten. Als ze dan emotioneel werd, stopte ze.” Naarmate oma ouder werd, sprak ze meer over de oorlog, over opa en over wat ze hadden meegemaakt. Diana heeft mede hierdoor een bovengemiddelde interesse in de Tweede Wereldoorlog. Ze leest er veel boeken over en kijkt films. In haar jeugd gaat ze met haar ouders tijdens vakanties ook naar oorlogsmusea. Vooral 4 en 5 mei staan altijd in het teken van opa. Diana heeft de impact van de oorlog op oma en haar vader haar hele leven gevoeld. “Ik heb er respect voor dat mijn opa en oma zich hebben ingezet voor het verzet. Dat is niet vanzelfsprekend. Dat zij dat hebben gedaan, zegt niets over mij. Wat je zelf bent, moet je nog maar bewijzen in zo’n situatie”, zegt ze.

Na ruim twee uur neem ik afscheid van Diana. Ik vind het mooi dat ik onderzoek kon doen naar wie Heinz Lettink was en dat ik na zijn vrouw ook hun kleindochter hierover heb kunnen spreken. Het is hun verhaal, maar ook een beetje mijn verhaal. ▪

Ook in de Krimpenerwaard hebben dappere mannen zich geweerd tegen de bezetters. Ze riskeerden hun leven voor onze vrijheid. Het boek ‘De Krimpenerwaard onder de Duitse bezetting’ vertelt de verhalen van alle verzetshelden en slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Op deze pagina’s een kleine selectie. Opdat zij niet vergeten worden.

Sijbrand Kamer was bovenmeester van de School met den Bijbel in Bergambacht en kassier van de Boerenleenbank. Hij is politiek betrokken en zet zich in als koerier voor de Anti Revolutionaire kiesvereniging. Als bovenmeester kreeg Kamer te maken met door de Duitsers gedicteerde inlegvellen voor de aardrijkskunde- en geschiedenisboeken. Hij weigerde mee te werken aan deze geschiedvervalsing. Ook weigerde hij om bij vacatures Duitsgezinde (NSB) leerkrachten aan te nemen. Op 30 november 1943 wordt hij opgepakt, waarna hij op 17 december 1943 op transport naar Kamp Vught wordt gezet. Ergens in 1944 wordt hij naar concentratiekamp Dachau gebracht. Daar overlijdt hij op 13 december 1944 aan vlektyfus. Het Meester Kamerplein in Bergambacht is naar Sijbrand Kamer vernoemd. SIJBRAND KAMER BERGAMBACHT

“De oorlog is een zonde tegen God en tegen Christus’, is één van Johannes Hugenholtz uitspraken. De ‘rode dominee’ is populair in Ammerstol, waar hij al sinds 1924 dominee is van de Hervormde Gemeente. Hij is de drijvende kracht achter ‘Kerk en Vrede’, een vereniging die zich inzet voor ontwapening en geweldloosheid. Tijdens de oorlog neemt hij vier joodse onderduikers in huis. Op 9 juni 1943 staan echter leden van Colonne Henneicke aan de deur van het huis aan de Lekdijk 134 en arresteren Hugenholtz en drie van de vier aanwezige onderduikers. Zij worden via Westerbork naar Sobibor gedeporteerd en binnen een maand na hun arrestatie omgebracht. Hugenholtz wordt naar Kamp Vught afgevoerd en komt na negen maanden weer vrij. Ook na de oorlog blijft hij zich inzetten voor zijn antimilitaristische idealen. JOHANNES HUGENHOLTZ

AMMERSTOL

Jan Wernard van den Bergh en zijn broer Gerrit Jan maken deel uit van de Geuzen. Dit is de

eerste Nederlandse verzetsgroep die na de Duitse inval in Rotterdam is opgericht. De beweging

wordt door de Duitsers ontdekt. In totaal 43 verdachten worden in november/december 1940 opgepakt, onder wie Jan Wernard, dan sergeant van de Geuzenafdeling Vlaardingen. De Duitsers gebruiken het proces om de Nederlandse bevolking angst in te boezemen. Achttien Geuzen worden ter dood veroordeeld. Zo ook Jan Wernard van den Bergh, wegens het leiding geven aan verzetsgroepen, spionage en het verborgen houden van springstoffen. Op 13 maart 1941 wordt hij gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Op dat moment zitten nog 157 Geuzen vast, onder wie Gerrit Jan van den Bergh. Ze worden zonder veroordeling op transport gesteld naar concentratiekamp Buchenwald. Hier overlijdt Gerrit Jan op 15 februari 1945. JAN WERNARD VAN DEN BERGH

De in Krimpen aan de Lek geboren Ton Bons duikt onder om aan de verplichte Arbeitseinsatz te ontkomen, gaat bij het verzet en helpt onder meer neergehaalde geallieerde piloten. Hij richt samen met zijn vader Dirk in Amsterdam de knokploeg ‘Reintje de Vos’ op. Op 27 maart 1945 worden Ton, Dirk en vier andere verzetsmensen gearresteerd. De mannen worden als Todeskandidaten opgesloten. Na een aanslag op een Duitse militaire bus bij Petten, eist het hoofd van de Sicherheitsdienst in Noord-Holland represaillemaatregelen. De zeven Todeskandidaten worden bij de brug bij Zijpersluis in het bijzijn van passanten geëxecuteerd. Het is 11 april 1945, 24 dagen voor de Duitse capitulatie. Dirk en Ton krijgen postuum het Verzetsherdenkingskruis toegekend. In Amsterdam Slotermeer is een straat naar Dirk Bons vernoemd.

ANTONIE ( TON) PIETER BONS

KRIMPEN AAN DE LEK

Arie ‘Jan’ Willem Stoppelenburg werkt als vertegenwoordiger voor de touwbaan Holland en reist door heel Nederland. Na het bombardement op Rotterdam besluit hij dat hij

het tegen de bezetter op moet nemen. Al snel meldt hij zich aan bij de verzetsgroep van drukker Bolk, Gerardus Cats en expediteur Elie Roos. Stoppelenburg helpt onder

meer met het vermenigvuldigen en verspreiden van de verzetskrant ‘Vrij Nederland’. Arie maakt ook deel uit van de OD-groep van de Delftse professor R.L.A. Schoemaker. Hij wordt echter verraden door ‘V-Mann’ Anton van der Waals en opgepakt. Aanvankelijk wordt Stoppelenburg veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf, maar later wordt dat vonnis omgezet in de doodstraf. Ook Bolk en Cats krijgen de doodstraf. Op 23 februari 1942 vinden op de Waalsdorpervlakte in Wassenaar hun executies plaats. Na de oorlog wordt Jan Stoppelenburg begraven op het Nederlands Ereveld te Loenen-Apeldoorn. ARIE JAN WILLEM STOPPELENBURG

LEKKERKERK

DE KRIMPENERWAARD ONDER DE DUITSE BEZETTING

Het boek ‘De Krimpenerwaard onder de Duitse bezetting, 270 slachtoffers die niet vergeten worden’ is geschreven door Hans Korevaar met medewerking van Otto Ooms en wordt uitgegeven door Historische Uitgaven Schoonhoven. Het boek verschijnt medio april, telt ca. 270 pagina’s en gaat ongeveer 19,95 euro kosten.