Donderdag 29 augustus 2013
HET THEATERFESTIVAL State of the Youth – Louise en Ans Van den Eede
Beste mensen, 1. In den beginne was er een Koe. En hoewel die Koe alleen maar boe zei, zoals elke koe boe zegt, betrof het toch een mythische koe. Niet de Griekse koe Io, ook niet de Heilige Koe uit India, gewoon het dier zoals we het nog altijd kennen, maar dan mythisch. Ze at gras, gaf melk, een staart, strontvliegen, vier magen, een doodgewone koe dus. Maar, mythisch, want men vertelde dat elk verhaal in de wereld, elke mythe, elk idee afkomstig was van die ene Mythische koe. Er werd zelfs gefluisterd dat het beestje alles al eens gedaan had. Dat alle verhalen van de wereld die bestaan en nog zullen ontstaan, ooit door die Koe voorgekauwd waren. Zelfs als u nu denkt dat ik hier alles ter plekke verzin dan zou dat volgens die mythe onjuist zijn, want zelfs dit betoog zat al lang klaar in een van de donkerste magen van het beestje. De Koe trok zich niets aan van wat er allemaal gefluisterd werd en graasde rustig voort en keek naar elke trein die passeerde. Op een nacht begon de Koe te kalven en de wereld was blij. Er werd gefluisterd dat het een Gouden Kalf zou worden, ‘Het Kalf van de Vernieuwing’, terwijl het eigenlijk een doodgewoon kalf was. Het Kalf van de Vernieuwing bleek niet zo vernieuwend te zijn Paniek! Stress! De wereld verlangde van het kalf dat het origineler zou zijn dan de originele koe,
Donderdag 29 augustus 2013 meer zelfs: dat het de Koe van de Oorsprong zou overtreffen in oorspronkelijkheid. En hoewel het Kalf het woord paradox nog niet kende, vond hij het toch een tegenspraak die hij vooralsnog niet op schijnbaarheid wist te betrappen. Paniek, stress en maar loeien! En toen de trein van 7u53 net was voorbijgeraasd, en het Kalf druk in de weer was om oorspronkelijker en authentieker te worden dan het al was - geloeide klankpoëzie, expressieve dans in de weide (als door een horzel gestoken), minimalistische performances rond de drinktrog, bloedtragedies tegen de prikkeldraad, noem maar op – op dat moment, om 7u53 dus schudde de mythische Koe het hoofd, en vertelde een verhaal, dat ze had gehoord toen ze zelf nog een kalf was. ‘In den beginne’, loeide ze mythisch, ‘was er een Koe.’ 2. Mythes zijn verhalen die in herhaling vallen. Oorspronkelijke nabootsingen van de oorsprong. Uit oude verhalen een nieuw verhaal laten ontstaan, om vervolgens te vergeten dat het er ooit niet was. Mythes zijn verhalen waarvan een gemeenschap besloten heeft tijdelijk te vergeten dat ze verzonnen zijn. Ter geruststelling. Ter aanmoediging. Ook oorspronkelijkheid is zo’n mythe. Een hele sterke, en een hele productieve. Het staat generaties na generaties toe te geloven dat ze Gouden Kalveren zijn. Het staat hen toe te geloven in de eigen en onvervreemdbare oorspronkelijkheid. Het staat ons, jonge makers, toe te geloven dat het mogelijk is om authentiek te worden in een wereld waarin alles al is voorgekauwd.
Donderdag 29 augustus 2013 3. ‘Authentiek worden’ is ook al zo’n paradox, een schijnbare tegenstelling dus. We leven in paradoxale tijden. Een tijd die grondig onttoverd is, gedemythologiseerd. Of overwoekerd door een mythe die zo alomtegenwoordig is dat we hem niet meer zien, dat we vergeten zijn dat het een mythe is, kortom: een echte mythe dus. De mythe van de markt, de digitale tijd, die Salman Rushdie omschreef als: “de eindoverwinning van de gecijferden over de geletterden.” We hunkeren naar andere verhalen, nieuwe mythes. Minder gecijfer, meer geletter. Om authentiek te worden moet je de grond van de zaak onderzoeken die je heeft gevormd, de weide onderzoeken waarin je graast. Dat onderzoek heet: ontvoogding. Je neemt afstand van de grond die je draagt, zonder ze helemaal los te laten. Dat onderzoek kan kritisch zijn, kan een poging zijn de grond van onder de eigen voeten te slaan, maar ook strijd is een vorm van gesprek. Ontvoogding betekent niet: jezelf losknippen van de cultuur die je heeft gevormd. Ontvoogding betekent: een standpunt innemen tegenover de grond die je draagt. 4. “De wereld is weg, ik moet u dragen.” Dat schreef een van onze geestelijke vaders. Paul Celan. Wat als de wereld geen geloof meer hecht aan de mythe waarop wij staan? Wat als de wereld met cijfers, data, grafieken, en tabellen de grond van onder onze voeten slaat? Wat als de wereld zou wegvallen voor de kunstenaar van vandaag? Wie zal hem dragen? Wanneer de wereld geen kunst meer lust,
Donderdag 29 augustus 2013 geen publiekoprispingen meer kent, er geen enkele noodzaak meer in ziet? Zou dit ons einde zijn? Als de wereld wegvalt wie zal de kunstenaar dragen? 5. Wacht! In onze State of the Youth geen doemscenario’s! Wij zijn met een zelfgemaakte mythe begonnen omdat we van de aloude mythes hebben geleerd dat ze zijn ontstaan juist om mensen gerust te stellen. En dat is wat we op het oog hebben vanavond, wij willen u geruststellen. Wij willen u geruststellen dat we nog dromen hebben en dat we er nog in geloven. Wij willen ervoor kiezen om naïef te zijn. Zo eerlijk mogelijk, zo dicht mogelijk bij onszelf, en in het volle besef van de grond die ons draagt. Zo proberen wij vanuit een traditie die haar oorsprong vond in de mythe nieuwe verhalen te creëren uit wat al bestond. De verhalen herverhalen zonder ze te herhalen. Het theater als ritueel. Wij hoeven de mythe van de markt, van de concurrentiekracht, het rendement, niet voor waar te nemen, en noodgedwongen concurrerende koeien worden. Als we ervoor kiezen dit doemscenario aan de kant te denken en voor onszelf een eigen mythe te verbeelden, hoeven wij niet in een competitieve wereld mee te draaien waarin we moeten concurreren met andere ‘jonge’ en ‘gevestigde’ waarden. Iedereen die de cultuur dient, draagt die cultuur ook over. Kinderen die de verhalen van hun ouders aan hun eigen kinderen vertellen, schrijvers die verwijzen naar geschriften van voorgangers, of beelden die terugkeren. Wij zijn allen ingeschreven in de wereld en de wereld is ingeschreven in ons. 6. Geen doemscenario’s hadden we gezegd, dus als de wereld wegvalt, laat ons dan elkaar dragen. Laat ons de taal van de markt inlijven,
Donderdag 29 augustus 2013 en oproepen tot ‘involvement’! Ja, in het Engels, want dat verkoopt beter. Involvement is speels en zo intens mogelijk betrokken zijn. Involvement is niets voor heilig zien. Involvement is naar elkaar blijven kijken en zo lang mogelijk op de tast blijven. Involvement betekent ook verwarring. Dat is wat we moeten doen, de verwarring blijven aangaan. Onszelf, mekaar en het publiek in de war brengen, al dan niet met behulp van een mythe, die niet helemaal klopt. Involvement is niets zomaar aannemen en blijven onderzoeken wat we denken te moeten onderzoeken. De grond van de zaak, de grond waarop wij staan, de weide waarin we grazen. Involvement is elkaar dragen en uitdagen. 7. Voor de jonge makers geen doemscenario’s. De drang om te creeëren is groot, ook in crisistijden primeert de noodzaak. Er worden nog meer collectieven opgericht, nog meer voorstellingen gemaakt. En ook al worden we er niet rijk van en bereiken we geen grootse successen - want daar gaat het ook niet om de wereld zal niet wegvallen zolang we erin blijven geloven. Nee, we zullen de wereld juist onophoudelijk blijven onderzoeken en vormgeven en ons werk delen met de mensen die komen kijken, omdat die mensen nood hebben om in deze gedemythologiseerde wereld anderhalf uur deel uit te maken van iets groters dan het leven zelf en om in dialoog te gaan. Om anderhalf uur lang te geloven in een verhaal dat verzonnen is. Zo is het altijd al geweest en zo zal het ook altijd blijven. Dat is toch geruststellend. 8. Laat ons collectief en en masse stukken schrijven en crëeren beelden en gevoelens telkens weer opnieuw belichamen. Laat ons vooral blijven wroeten en knokken en blijven vallen en opstaan.
Donderdag 29 augustus 2013 En natuurlijk is alles al gedaan, zoals de mythe zegt. Maar zeggen dat alles al gedaan is, is op zijn beurt al het meest gedaan van allemaal. Laten we daarom geloven in de onuitputtelijke kracht van de variatie op die herhalingen. En mekaar dragen en uitdagen door involved te zijn. Aan de jonge makers: ga met kunstencentra en culturele huizen praten sta met je twee voeten in de wereld, graas in het rond, laat van je horen, loei luid! Zodat er niet meer om ons heen gekeken kan worden. Niet alleen hebben wij de wereld nodig, ook de wereld heeft ons nodig. En aan de oudere generaties en beleidsmakers kunnen we alleen maar zeggen dat ze erop mogen vertrouwen dat het goed komt met ons. Wij zijn een generatie van jonge makers die niet op werk zit te wachten maar zelf werk wil creÍren. Binnenkort is het aan ons om een nieuwe generatie te inspireren door met hen een traditie te delen en hen uit te dagen daarin mee te gaan of zich daarvan af te zetten. 9. Een oproep aan de koeien: wees een kalf! Een oproep aan de kalveren: word een koe! Kunst brengt nieuwe kunst voort. Cultuur heeft daarom, en gelukkig maar, een nooit eindigende missie. U mag dus gerust zijn. Š HOF VAN EEDE 2013 Louise en Ans Van den Eede
HET THEATERFESTIVAL
Donderdag 29 augustus 2013
State of the Union – Jos Verbist Een state of the union uitspreken dus! Toch even opgezocht wat dat zou kunnen zijn: De State of the Union is een jaarlijkse toespraak van de president van de Verenigde Staten tot de leden van het Amerikaanse Congres (het Huis van Afgevaardigden en de Senaat) over de staat van het land. De toon van de State of the Union is vrijwel altijd optimistisch en motiverend. Altijd optimistisch en motiverend: how zeg, als opdracht kan dat tellen. Laten we duidelijk zijn, niet als president, maar als één van de uwen wil ik u toespreken, als een gelijke, als één lid van the union. Union? Union, ook dat begrip toch nog even opgefrist: union: zelfstandig naamwoord Unie vereniging verbond eendracht How zeg, eendracht Hier komen we al in de problemen Als we onze minister mogen geloven in de krant is de solidariteit zo goed als onbestaande, in onze ‘union’: ieder keihard voor zich, luidt het Op zich een tikkeltje makkelijk als opmerking vanwege een minister als je weet dat de strijd om het weinige geld een raar spelletje is dat de politiek zelf mee installeert en in stand houdt, maar ieder van ons vermoedt dat onze minister bij deze uitspraak niet helemaal ongelijk heeft. Zij kan het weten wie haar drempel plat loopt uit eigenbelang. Het eigenbelang, de achilleshiel van niet alleen onze ‘union’, maar van elke ‘union’ De politicus weet waar hij zijn pijl op kan richten. How zeg, het zou optimistisch zijn en motiverend! Ter voorbereiding van dit moment heb ik wat programma’s bekeken, studies, artikelen gelezen, collega’s, vrienden, geraadpleegd over hun bevindingen, over de mogelijke toestand in de culturele wereld en in het theaterlandschap in het bijzonder. Hierbij mocht ik ook vast stellen dat er door de geschiedenis heen, een onoverzichtelijke berg literatuur is ontstaan om het bestaan van cultuur en van de kunsten te legitimeren. ( Op de duur zou je denken dat er meer mensen over kunst en cultuur schrijven dan die ze bedrijven) Voeg daar de columns, de opiniepagina’s in kranten en tijdschriften en internetblogs aan toe, met vreugde stel je vast: het onderwerp gaat velen ter harte.
Donderdag 29 augustus 2013 Ik zou hier een marathon lezing kunnen houden van een paar dagen getiteld: de verdediging van kunst en cultuur vanaf de middeleeuwen tot nu, ik ga dat niet doen, ik probeer het kort te houden. Maar ik vond dat wel hoopgevend. Het is hoopgevend te weten dat er altijd een leger militanten, cultuurfilosofen ,recensenten, schrijvers, theaterweterschappers, zelfs hier en daar een zeldzame econoom, een handjevol politici, klaar staat om mee op de barricades te springen. Is the union dan groter dan wij denken. Het is crisis en het is intussen ook een klassieker geworden dat kunst en cultuur juist dan het felst onder vuur komen te liggen. We werken met overheidsgeld, normaal dat een samenleving daar iets voor terug mag krijgen. Daar is niks mis mee. Wij hebben intussen een geschiedenis opgebouwd van onszelf te verdedigen. En wij zullen ons verdedigen, wij moeten ons verdedigen, ons altijd maar verdedigen, ons uitsloven om te argumenteren. We zullen dat blijven doen, zoals 50, 100, 200 jaar geleden. Met steeds hernieuwde energie. En ik verzeker je dat is geen vals of naïef optimisme. Maar ik vraag me af: doen we dat wel met de juiste argumenten? We hebben ons zelf zo genadeloos in het hoekje van de logica van het geld, van de economie en het korte termijn denken laten drukken. Alsof de waarde van kunst en cultuur überhaupt in materiële cijfers kan worden uitgedrukt. Alsof niemand nog durft zeggen dat Kunst en cultuur een wezenlijk onderdeel van een samenleving zou moeten zijn, verankerd in het onderwijs en in het dagelijks leven van iedereen. We leven in Een tijd waarin alles krampachtig gemeten moet worden in termen van economisch succes? Waarin onderwijs, vorming, kunst en cultuur, ethische, sociaal culturele doelstellingen meer en meer moeten wijken voor het dogma van de economische doelmatigheid. Hoe diep hebben zich de denkbeelden van een vrije markteconomie al ingeworteld in onze identiteit? Een ceo die meer dan het vijftigvoudige jaarsalaris verdient dan zijn gemiddelde werknemer, vanuit welk fundamentalistisch geloof probeert men ons toch wijs te maken dat we dat normaal moeten vinden? Is dat geen gevaarlijke ideologie? Terwijl de rapporten over armoede in de steden ons met hun stijgende cijfers om de oren slaan. Daarom is het ook zo van ontzettend belang dat het sociaal artistieke werkveld verder uitgebouwd wordt. Met middelen én met bekwame mensen.
Durven wij onszelf nog te verdedigen met de inhoud waar we voor staan? Dat we belangrijke bijdragen leveren tot de culturele openbaarheid. Dat we een publiek forum zijn voor kritische doorlichting van de mens in al zijn emoties en zijn queestes, zijn binnenwereld, zijn buitenwereld, zijn geschiedenis, zijn samenleving, zijn triomfen en zijn mislukkingen. Dat we brengers zijn van Humor en Troost.
Donderdag 29 augustus 2013 Dat wij tonen wat men soms niet wil zien. Raken, ontroeren met schoonheid, met lelijkheid, de schoonheid van de lelijkheid en de lelijkheid van de schoonheid, het leven in al zijn tegenstrijdigheden, met ook zijn utopieĂŤn, dromen zelfs nachtmerr ies. Kan kunst de wereld veranderen? Misschien niet, maar Kunst, theater mag voor mij wel de wil behouden om de wereld te veranderen. Of een klein beetje toch. Een Kleine mentaliteitsverandering . Een discussie op gang brengen.. Misschien wordt de missie die Herman Teirlinck zich zelf stelde actueler dan ooit. Hij wilde van de theatermaker/kunstenaar/danser/ acteur/performer een cultuur drager maken in de breedste zin van het woord. Het is verheugend vast te stellen dat de jonge theatermaker meer geĂŻnteresseerd is geraakt in wat er om hem heen gebeurt, dat de navelstaarderij naar de achtergrond verdwenen is. Dat is een belangrijke commentaar die me na TAZ is bijgebleven. Laten we nog een paar doelstellingen voor ogen houden: We zullen moeten blijven vechten om zoveel mogelijk publiek naar onze zalen te halen. De ambitie hoog en de noodzaak van onze voorstellingen scherp houden. Theatertickets betaalbaar te houden. Echt investeren in jonge theatermakers door hen volwaardige professionele condities en speelkansen te bieden. Dat wil zeggen een jonge maker en zijn ploeg tijdens de volledige werkperiode in dienst nemen. Misschien ook scherpere keuzes maken. Investeren in het publiek van morgen. Het is ontzettend belangrijk voor jongeren te spelen, voor scholen, hen goed voor te bereiden. Goed gebruik te maken van alle middelen en kanalen die daar voor voorhanden zijn. Inleidingen. Voor en nagesprekken. Dat is intussen bewezen, een goede publiekswerking levert op. De medeplichtigheid met je publiek wordt er intenser door. En last but not least: De politici sensibiliseren. Het woord subsidie laten vervangen door het woord investering. Investering in een kwaliteitsvolle samenleving. En als er tenslotte toch nog iemand de vraag op ons afvuurt: Kunst? Artiesten? Theater? Waar is dat voor nodig. Antwoord hem dan simpel met de tegenvraag: Stel jezelf de wereld voor zonder vogels?