Hivos magazine september 2013

Jaargang 19 | Nummer 3, september 2013 | www.hivos.nl

Opkomst van de

doe-het-zelf burger Sekse-operaties in Iran

Koffieboerinnen trainen elkaar

Inhoud

Met frisse blik op stadssafari

4-5

8

Koffieboer(inn)en leren investeren

Dwarsdenkers en friskijkers worden ze genoemd: burgers die maatschappelijke veranderingen in gang zetten.

Tienduizenden koffieboeren en -boerinnen en hun families zullen profiteren van het Koffiepartnerschap dat dit jaar in Tanzania van start is gegaan.

Sekse-operaties 9 door anti-homo fatwa

‘Eenheid ontbreekt 10 in Sub-Sahara Afrika’

Is een sekseoperatie in Iran echt een vrije keuze, of alleen de manier om met je geliefde samen te kunnen leven en door de maatschappij geaccepteerd te worden?

De Arabische lente heeft grote politieke veranderingen teweeg gebracht in Noord-Afrika. Waarom is de vonk niet overgesprongen naar het Zuiden? Is Sub-Sahara Afrika te arm voor burgeropstanden?

Colofon Hivos Magazine, Jaargang 19/nummer 3/september 2013 Hivos Magazine verschijnt elk kwartaal, en wordt toegezonden aan donateurs en overige geïnteresseerden.

Aan dit nummer werkten mee: Jan Abbink, Gemma Andriessen, Roman Baatenburg de Jong, Remko Berkhout, Gerdien ten Cate, Yvonne Gispen, Merit Hindriks, Lucas Hendriksen, Mirjam Musch, Nadia Novibi, Harrie Oppenoorth, Lavinia Warnars, Evedien Tukkers, Francis Vollebregt, Catherine van der Wees, Hans Wetzels Redactie: Global Village Media, Amsterdam Tekst: Siebe Anbeek, Roman Baatenburg de Jong, Margreet van der Hel, Hans Wetzels, Selma Kers, Ben Witjes Fotografie: Hivos, Hollandse Hoogte, Kennisland, Erwin Olaf, Upact, Catherine van der Wees, Michiel Wijnbergh Vormgeving: Groep merkcreatie en communicatie, Utrecht Druk: Zwaan Printmedia, Wormerveer ISSN: 0169-0337

2

Samen met maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden werkt Hivos aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld.

Daarin hebben vrouwen, mannen en kinderen gelijke toegang tot middelen en kansen voor ontwikkeling. Onze projecten hebben tot doel mensen actief en gelijkwaardig te laten deelnemen aan de besluitvorming die bepalend is voor hun leven en hun samenleving. Zo geeft Hivos mensen een stem.

Hivos Postbus 85565 2508 CG Den Haag tel: 070 376 55 00 fax: 070 362 46 00 info@hivos.nl www.hivos.nl IBAN nummer: NL11RABO0133133133

Het werk van Hivos wordt mede mogelijk gemaakt door de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij.

#3 2013

Column

Contractverlenging 11 in ruil voor seks

Elke keer dat de mannelijke chef een van zijn rozenpluksters een sleutel gaf, wist zij wat er die dag na het werk verwacht werd. In de Oost-Afrikaanse bloemensector zijn gevallen van seksueel misbruik schrikbarend ‘normaal’.

Edwin Huizing nieuwe algemeen directeur Hivos Op 1 september 2013 is Edwin Huizing begonnen als algemeen directeur van Hivos. Hij volgt Manuela Monteiro op die de afgelopen tien jaar aan het roer stond. Edwin Huizing (51) heeft geografie van ontwikkelingslanden gestudeerd in Utrecht. Hij is getrouwd en heeft vier kinderen.

Sinds 2010 werkte Edwin Huizing voor het Bevolkingsfonds van de VN (UNFPA) als directeur van het subregionale kantoor voor Oost- en Zuidelijk Afrika. Hij was daar verantwoordelijk voor de ondersteuning van 23 landen waarin UNFPA met overheden en maatschappelijke organisaties samenwerkt om seksuele en reproductieve rechten te bevorderen, toegang tot family planning te waarborgen, moedersterfte te verlagen. De Hivos directeur kiest expliciet voor jongeren: “Zij moeten invloed eisen en krijgen om de toekomst van hun land en samenleving actief te beïnvloeden. Creatief gebruik van media en technologie is daarbij onmisbaar.”

Volg ons OP

#3 2013

Ben Witjes

Directeur programma’s en projecten

Nieuwe energie Hartje zomer vertrok een team voor, inmiddels de tweede, ´Expeditie Sumba’. Zeven expeditieleden mengden zich onder de inwoners van het Indonesische eiland Sumba en ervoeren hoe het is om te leven zonder gas en elektriciteit. Van dichtbij maakten ze mee hoe nauw het gebrek aan energievoorzieningen en armoede met elkaar verweven zijn. Hoe armoede op Sumba betekent dat na zonsondergang vrijwel alle activiteit stilligt omdat ´de duisternis na zonsondergang zo absoluut is´, zoals een van de expeditieleden blogde. Het besef dat toegang tot energie wezenlijk is voor een voorspoediger leven moet ook president Barack Obama op zijn jongste Afrikaanse rondreis hebben geïnspireerd tot het trekken van de portefeuille.

Zeven miljard dollar besteedt de Amerikaanse overheid de komende jaren om energietoegang voor Afrikanen te verdubbelen. ‘Power Africa’ was geboren. Mooi initiatief, denk je. Totdat je aankomt bij de kleine lettertjes en leest dat de bulk van het geld is bestemd voor aansluiting op het vaste elektriciteitsnet en slechts een fractie voor lokale ‘off grid’ toegang. Die laatste variant is namelijk cruciaal voor arme afgelegen gebieden waar een elektriciteitsmast in geen velden of wegen te bekennen is. En daarvan is in de binnenlanden van Tanzania of Kenia nogal eens sprake. Lokale duurzame oplossingen zoals micro-hydro installaties en zonne-energie voor huishoudens lijken met Power Africa niet de impuls te krijgen die ze verdienen.

Nee dan Sumba. De expeditieleden zagen er ook hoe steeds meer Sumbanezen de vruchten plukken van lokale energievoorziening.

Hoe irrigatie van akkers op gang komt met zonnepanelen en waterkrachtcentrales ’s avonds lampjes laten schijnen. Hoe in steeds meer keukens biogas de brandstof is in plaats van sprokkelhout.

Obama zou daar natuurlijk zijn licht kunnen opsteken. Zij het dat Sumba nogal afgelegen ligt.

“ Het besef dat toegang tot energie wezenlijk is voor een voorspoediger leven moet ook Obama op zijn jongste Afrikaanse rondreis hebben geïnspireerd.”

3

Burgerschap & Burgerparticipatie

Burgers als bondgenoten

Met frisse blik op stadssafari Verandering komt van burgers. Waar overheden en markten falen, nemen burgers initiatieven om de maatschappij om hen heen te veranderen. Buurt­ bewoners slaan de handen ineen om hun buurt schoon te maken of hun waterbron te beschermen. Zij zetten coöperatieve peuterspeelzalen op, zoeken naar alternatieve energievoorzieningen of regelen de zorg voor ouderen.

Dat gebeurt in Nederland, maar ook in Tanzania, Brazilië en Indonesië.

“Burgerinitiatieven zijn een wereldwijd fenomeen.

Het wordt tijd dat we elkaar gaan inspireren.”

Voor Hivos is het zo klaar als een klontje: de burger is aan zet. “Het is niet voor niets dat wij burgerinitiatieven al jarenlang steunen. Burgers zijn aanjagers van vernieuwing in de maatschappij”, legt Hivos-medewerker Remko Berkhout uit.

Om daar onmiddellijk een waarschuwing op te laten volgen: “Als overheden burgers als ‘nieuwe helden’ naar voren schuiven, zoeken ze vaak een excuus om te kunnen bezuinigen op publieke diensten en maatschappelijke organisaties. Dat is nu net niet de bedoeling. Burgers kunnen hun actieve rol alleen goed vervullen als de overheid hen faciliteert en ondersteunt.”

Kantelaars Dwarsdenkers en friskijkers worden ze genoemd: burgers die maatschappelijke veranderingen in gang zetten. Of ‘kantelaars’: mensen die de boel opschudden en alternatieven bedenken om vastgeroeste systemen vlot te trekken. Remko Berkhout: “Dwarsdenkers en friskijkers hier in Nederland zijn de natuurlijke bondgenoten van Hivos, want zij kijken op een vergelijkbare manier naar verandering. Wij zouden hen willen verbinden met onze partners in het Zuiden. Zo creëren we globale coalities van energieke burgers en ondernemers die verandering nastreven.”

Texel en Sumba Een mooi voorbeeld vormen de eilanden Sumba en Texel. Weet u nog: Sumba, het Indonesische eiland dat zelfvoorzienend wil worden op het gebied van energie? Texel heeft precies dezelfde doelstelling: een onafhankelijke en duurzame energievoorziening in 2020. Vanaf het prille begin steunen de Texelaars de campagne van Hivos om ook Sumba volledig op duurzame energie te laten draaien. Afgelopen voorjaar kwam op hun beurt een delegatie uit Sumba naar Nederland. De Sumba­ nezen bezochten een aantal duurzame energieprojecten op Texel en werden bijgepraat over de landbouw op het eiland.

Amsterdamse safari Ander voorbeeld is de Social Innovation Safari 2013. In juli gingen 23 mensen uit tien landen op ‘sociale safari’ in Amsterdam, op zoek naar eigentijdse oplossingen voor taaie maatschappelijke vraagstukken.

De stadssafari is een experiment dat gebruik maakt van de denkkracht van pioniers uit onder andere Kenia, Costa Rica, Iran, Zimbabwe, Guatemala en Nicaragua.

“We hebben dwarsdenkers uit zulke landen nodig om de grootsteedse problemen hier op te lossen”, onderstreept Berkhout, die namens Hivos de safari

Innovaties uit Braziliaanse ‘kraamkamer’ De Braziliaanse regering staat bekend om haar effectieve inspanningen om armoede en geweld te verminderen. Toch heeft president Dilma Rousseff het moeilijk. Meer dan een miljoen mensen protesteerden de afgelopen maanden tegen de slechte kwaliteit van het onderwijs en gezondheidszorg, de prijsstijging van het openbaar vervoer, het geweld, en de torenhoge kosten voor het WK in 2014. Het zijn vooral jongeren die zich organiseren via de sociale media en op straat de boventoon voeren met muziek en felle spandoeken. Ook de

4

linkse partijen en de milieubeweging nemen deel. Het kennisprogramma van Hivos volgt de ontwikkelingen rondom burgeractivisme over de hele wereld op de voet. Brazilië geldt daarbij als ‘kraamkamer’ voor interessante nieuwe initiatieven.

Gewone Brazilianen praten op hoog niveau mee. Burgers die meedenken over de besteding van de overheidsbudgetten, het is dáár begonnen. Ook is Brazilië ver met de ontwikkeling van e-governance, waarbij de regering wetten maakt met behulp van crowdsourcing. Zover is Nederland nog niet.

#3 2013

meeorganiseerde. De safarigangers bogen zich over hardnekkige vraagstukken, zoals jeugdwerkloosheid, leefbaarheid in de wijk, en jongeren die steeds opnieuw in de fout gaan.

Om recidive te voorkomen bedacht Bureau Jeugdzorg een nieuwe familieaanpak.

Waarom wekt die weerstand op, was de vraag. Een Keniaanse deelnemer aan de stadssafari merkte op dat de aanpak vooral cognitief was, zonder spel- of culturele elementen. Berkhout: “Dat was echt een eyeopener voor de mensen van Jeugdzorg die dachten een innovatief model ontwikkeld te hebben. Zo’n internationaal team kijkt fris tegen complexe problemen aan.”

Meer lezen? > www.socialsafari.org

#3 2013

5

Korte berichten

Superdocumentaires op het IDFA Binnenkort is het weer feest voor documentaireliefhebbers: op het 26e International Documentary Film Festival Amsterdam draaien van 20 november tot en met 1 december zo’n 300 topdocumentaires. Ook dit jaar brengt IDFA een programma vol nieuwe werken van gevestigde masters en verrassende juweeltjes van jonge talenten – uit de hele wereld en in allerlei genres. Vooral trots is IDFA op de bijdragen van makers uit ontwikkelingslanden, wiens films tot stand zijn gekomen met steun van het Hivos Cultuurfonds en het IDFA Bertha Fund (voorheen: Jan Vrijman Fonds). Grijp je kans en ga naar een van deze premières!

Naast een wereldwijd aanbod van unieke documentaires zijn er dagelijks talkshows en spraakmakende events. Het volledige programma is vanaf 7 november online te vinden.

Hivos geeft een aantal vrijkaarten weg, hou ons daarom in de gaten via Facebook en Twitter.

Meer festivalinformatie > www.idfa.nl

Made by Kids Scholenactie

Strijd om ‘Het Duurzaamste Studentenhuis’

Onze kinderen willen de hipste schoenen en het nieuwste speelgoed. Maar wat ze misschien niet weten, is dat die mooie spullen soms gemaakt worden door leeftijdsgenootjes in verre landen.

Geldt dat ook voor hun hippe schoenen?

Of dat nieuwe speelgoed? Voor leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs organiseert Hivos van 4 tot en met 15 november de landelijke scholenactie over kinderarbeid ‘Made by Kids’. Zij leren wat de oorzaken van kinderarbeid zijn, maar ook hoe kinderarbeid samenhangt met de producten die wij hier kopen, en dat zij zélf iets kunnen doen tegen kinderarbeid. De bovenbouwklassen gaan creatief aan de slag. Ontwerpen zij de mooiste, coolste actieposter? Dan wint de klas misschien wel de Stop Kinderarbeid Award 2013 en hangt de poster straks door heel Nederland.

Competitieve en milieubewuste studenten kunnen in de maand november gaan strijden om de titel ‘Het Duurzaamste Studentenhuis’. Voor de tweede maal organiseert Upact, de Hivospartner die jongeren in beweging brengt om een bijdrage aan een eerlijkere wereld te leveren, deze competitie.

Zij daagt studentenhuizen uit om twee energiebesparende acties te kiezen en die hierna zo creatief mogelijk uit te voeren. Hoe overleef je bijvoorbeeld een dag zonder stroom? Of: gebruik minder water, spring eens met al je huisgenoten tegelijk onder de douche. Na het uploaden van het bewijsmateriaal – foto of video – kan het publiek op de acties stemmen. De jury kiest uit de huizen met de meeste stemmen de uiteindelijke winnaar. Naast de eretitel zijn er diverse mooie prijzen te winnen.

Schrijf uw school nu in via > www.madebykids.nl

Meedoen? Surf naar > www.duurzaamstestudentenhuis.nl

Winnaar Global Dialogues De jonge Keniaanse transgender vrouw Audrey Mbugua is met haar persoonlijke verhaal over haar leven en de moeilijke acceptatie van transgenders in Kenia op 25 juli uit bijna 500 inzendingen verkozen tot nationale winnaar van de verhalen­ wedstrijd ‘Global Dialogues’. Binnen deze wedstrijd worden jongeren aangemoedigd verhalen te schrijven en in gesprek te gaan over gevoelige onderwerpen zoals seksualiteit, seksuele diversiteit en hiv/aids. De verhalenwedstrijd maakt deel uit van het driejarige project ‘Global Dialogues: Connecting Voices of Youth’ dat Hivos in Kenia, Indonesië en Guatemala uitvoert. Van Audrey’s en andere prijswinnende verhalen maakt Global Dialogues korte films die online en op tv worden vertoond. Zo krijgen jongeren wereldwijd een stem en kunnen ze via sociale media hun gedachten en gevoelens delen. Met deze multimedia-aanpak wil het project meer tolerantie kweken voor taboe-onderwerpen – ook bij beleidsmakers en opinieleiders, die vaak niet weten wat er leeft onder jongeren.

Kijk voor meer informatie en films op > www.globaldialogues.org

6

#3 2013

Feestelijke finale Wanted for Love campagne

Afrikaans biogas in opmars Dankzij het Africa Biogas Partnership Programme (ABPP) zijn de afgelopen vier jaar maar liefs 30.000 biogasinstallaties gebouwd in zes Afrikaanse landen. Hierdoor kregen 125.000 mensen in Kenia, Oeganda, Tanzania, Burkina Faso en Ethiopië toegang tot duurzame energie. Het ABPP is een samenwerkingsverband tussen Hivos en SNV/Netherlands Development Organisation. “In november verwachten we de 35.000 biogasinstallaties te gaan passeren”, zegt Harrie Oppenoorth, Hivos biogas expert. “De snelle groei bewijst het succes van onze werkwijze, waarbij we zoveel mogelijk lokale organisaties betrekken bij het stimuleren van een marktgerichte biogassector. Na de bouw van een biogasinstallatie moeten huishoudens bijvoorbeeld ook kunnen rekenen op een goede onderhoud- en reparatieservice.” Het ABPP wil het biogasprogramma in 2014 uitbreiden naar Zambia, Zimbabwe, Kameroen, Benin en Ghana.

Meer informatie > www.africabiogas.org #3 2013

Dank aan iedereen die deze zomer met geld, symbolisch of op andere wijze bijdroeg aan het succes van de landelijke campagne ‘Wanted for Love’! Hierin vroegen Human Rights Watch en Hivos, gesteund door de Nationale Postcode Loterij, aandacht voor het lot van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LGBT’s) in Afrika. De campagne werd afgetrapt op 17 mei, de International Day against Homophopia, en bereikte in de week van de Gay Pride in Amsterdam zijn feestelijke finale.

Tussen 27 juli en 4 augustus waren Adrian Jjuuko, Zanele Muholi, Lame Charmaine Olebile en Anthony Oluoch, vier Afrikaanse LGBT-activisten met wie Hivos en Human Rights Watch samenwerken, te gast in Nederland. Zij kregen uitgebreid de gelegenheid om hun belangrijke boodschap (‘LGBT-rechten zijn mensrechten’) uit te dragen en toe te lichten. Zo waren zij onder meer te gast bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, de consul-generaal van de Verenigde Staten en de locoburgemeester van Amsterdam. Ook namen zij deel aan diverse activiteiten, waaronder de Pride Walk en een netwerkbijeenkomst bij het COC.

Blijf ons volgen op > www.hivos.nl/homorechten en > www.facebook.com/hivoslgbt

Liefdevolle steun Vele honderden nieuwe donateurs zeiden volmondig ‘ja’ tegen het Wanted for Love wervingsteam dat deze zomer onder meer aanwezig was bij Roze Zaterdag in Utrecht (29 juni), Roze Maandag in Tilburg (22 juli), Kwaku’s Roze Zondag (28 juli) en de Gay Pride in Amsterdam (27 juli - 4 augustus).

Zij toonden met een gift hun betrokkenheid bij het werk van de moedige LGBT-activisten.

Ook staken 887 mensen deze activisten een hart onder de riem door hun foto te uploaden op de digitale ‘Wall of Love’ en de liefde een gezicht te geven op de campagnewebsite.

Belangeloze inzet Bekende Nederlanders werkten enthousiast mee aan onze campagne. Zo maakte fotograaf Erwin Olaf prachtige portretten van de vier LGBT-activisten, wat veel aandacht opleverde in de landelijke media (Volkskrant, Een Vandaag).

Ook Daphne Bunskoek zette zich belangeloos in, als interviewster/presentatrice van het Wanted for Love evenement in cultureel centrum De Balie.

Een hoogtepunt was de afsluitende Canal Parade op zaterdag. In aanwezigheid van bijna 400.000 bezoekers en onder een strakblauwe hemel visualiseerde de boot van Hivos en Human Rights Watch de strijd voor LGBT-rechten in veel Afrikaanse landen. Het meevaren in de Canal Parade was voor de activisten een droom, waarvan zij hopen dat deze in hun eigen land ooit werkelijkheid zal worden. Zij voelden zich enorm gesteund door alle support die zij in Nederland kregen en ook voelden.

Met hernieuwde inspiratie, contacten en energie namen de vier activisten afscheid van Nederland om zich in Afrika te blijven inzetten voor hun strijd tegen discriminatie, onrecht en geweld en voor gelijke rechten.

Kijk terug op > www.you-are-wanted.nl

7

DAAR

Tienduizenden koffieboeren en -boerinnen en hun families zullen profiteren van het Koffiepartnerschap dat dit jaar in Tanzania van start is gegaan (zie kader).

De komende jaren gaat de kwaliteit van de koffie omhoog en zal de productie nagenoeg verdubbelen.

Koffieboer(inn)en leren investeren “Vrouwen doen 70 procent van het werk op het land, maar in Tanzania zijn het nog vaak de mannen die besluiten nemen en trainingen volgen”, vertelt Hivosprogrammamedewerker Boniface Kiome.

“Wij vinden het belangrijk om trainingen toegankelijk te maken voor vrouwen.

We proberen daarom een mentaliteits­ verandering te bewerkstelligen, zodat vrouwen niet alleen het werk doen, maar net als mannen trainingen volgen en betere landbouwmethoden leren kennen.”

Sterke vrouwen Grace Edward Nchimbi is 45 en heeft een man en vijf kinderen: drie volwassen dochters en twee zoons van 17 en 7 jaar.

Het gezin houdt vijf koeien, vijf geiten, twee varkens en tien kippen. Op hun lapje grond van een halve hectare, ongeveer een half voetbalveld, plantten ze de afgelopen vijf jaar driehonderd koffiebomen. De koffiebessen verkopen ze aan Tutunze Kahawa, het exportbedrijf van Ecom in Tanzania. Stafmedewerkster Nangula Heita-Mwampamba begeleidt Grace en haar gezin: “Wij gaan boerinnen en boeren leren hun bedrijf zakelijk te runnen en investeringen te plannen”, vertelt ze. “Door de bijdrage van Hivos

8

zal Tutunze meer capaciteit krijgen om hen bij te staan.” Nangula noemt boerinnen bewust eerst “omdat we juist de sterke punten van vrouwen in de koffieketen meer willen benutten.”

Leren investeren Tutunze koopt arabicakoffie van boerengroepen en beloont boeren die duurzaam produceren en voldoen aan internationale standaarden. De koeien van Grace produceren bijvoorbeeld voldoende mest voor een biogasinstallatie, die vruchtbare compost kan opleveren voor haar koffiebomen. Maar zo’n installatie is prijzig; heeft Grace het geld daarvoor over? “Investeringen kunnen resulteren in hogere koffieopbrengsten en een beter bedrijf. Dat zullen we haar in de trainingen laten zien. Maar het is altijd spannend welke beslissingen individuele boeren en boerinnen vervolgens nemen”, beseft Nangula.

De 28-jarige Vincent Ngongi heeft nog geen koeien, maar profiteert al wel van eerdere trainingen die hij bij Tutunze volgde. Oogstte hij twee jaar terug 2.301 kilo koffiebessen, vorig jaar was dat al 3.410 kilo. Zal ook hij een deel van die opbrengst investeren in zijn bedrijf? ■

Boeren en boerinnen trainen elkaar Hivos en Solidaridad hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten met de koffiehandelaren Ecom en Armajaro om koffieboeren in Tanzania te ondersteunen. Het is een alom­ vattend programma, dat niet alleen de koffieopbrengst van 60.000 boeren en boerinnen zal verdubbelen, maar ook de boerenbedrijfjes in hun geheel zal verbeteren.

Het programma is opgebouwd rond het ‘train-de-trainers’-principe: Hivos en Solidaridad trainen staf van de koffiehandelaren, die op hun beurt voorbeeldboeren en -boerinnen trainen. Die geven de opgedane kennis weer door binnen hun dorp en boerenorganisaties. In Kenia was een vergelijkbaar programma van Ecom en Hivos een groot succes (zie Hivos Magazine 3-2012).

#3 2013

DAAR

Sekse-operaties door anti-homo fatwa

In Iran is homoseksualiteit verboden. Mensenrechtenactiviste Shadi Amin wil voorkomen dat mannen en vrouwen een geslachtsoperatie ondergaan om met hun geliefde te kunnen zijn.

Met deze wanhoopsdaad hopen zij door de maatschappij geaccepteerd te worden.

Vorig jaar maart overleed Maryam Molkara, Iran’s eerste ‘officiële’ trans­ seksueel. Zo’n 25 jaar geleden vroeg hij (destijds nog Fereydoun geheten) in een brief aan religieus leider Khomeini toestemming voor een sekse-operatie, zodat hij voortaan als vrouw met een man kon zijn. Want de liefde tussen twee mannen was en is verboden in het streng islamitische Iran. Op homoseksualiteit staat zelfs de doodstraf. In een fatwa (juridisch advies) stemde Khomeini in met de geslachtsoperatie. Daarmee startte een actief regeringsbeleid om meer ‘zieke’ mensen van hun probleem af te helpen en de maatschappij ‘op te schonen’.

“Volgens de Iraanse overheid zijn er jaarlijks zo’n vierhonderd sekse-operaties en staan duizend mensen op de wachtlijst”, vertelt Shadi Amin. Deze lesbische vrouwenrechtenactiviste ontvluchtte in 1984 haar moederland Iran en leeft sindsdien in ballingschap. Vanuit Duitsland coördineert Amin het project ‘No to Forced Sex Change’ van Justice for Iran, een partnerorganisatie van Hivos. “Samen met andere mensenrechtenorganisaties lobbyen wij bij de VN en EU om politieke druk uit te oefenen op de Iraanse antihomowet­ #3 2013

geving. Daarnaast geven we via 6 Rang, het Iraanse netwerk voor lesbiennes en transgenders, voorlichting in Iran.”

Liever ‘ziek’ dan abnormaal “Let wel: we zijn niet tegen sekse-operaties, maar vechten vóór de vrijheid om homoseksueel te zijn en willen dat mensen een weloverwogen keuze kunnen maken voor een operatieve geslachtsverandering.

Is dit echt een vrije keuze of alleen de manier om met je geliefde samen te kunnen leven en door de maatschappij geaccepteerd te worden? Door de vele taboes en diepgewortelde homofobie in onze cultuur denken mensen ‘er is iets verkeerd met mij’. Ze zien zichzelf liever als ‘ziek’ mens geboren in het verkeerde lichaam dan als homoseksueel, want dat is abnormaal en onacceptabel in Iran. Dit leidt tot een geforceerde beslissing om van geslacht te veranderen”, meent Amin.

Bijkomend probleem is dat de Iraanse geslachtsoperaties niet volgens internationale standaarden worden uitgevoerd.

“Normaliter staat een transseksueel zeker twee jaar onder behandeling en gaat hij of zij geleidelijk van de ene naar de andere sekse over, zowel psychisch als lichamelijk.

Maar in Iran is dit onmogelijk. Vrouwen mogen bijvoorbeeld niet de straat op zonder hun haar te verbergen of mannenkleding dragen om hieraan te wennen.

Na hun geslachtsoperatie hebben ze geen complete penis. Ze zijn bang om naar het zwembad te gaan, in bijzijn van vrienden staand te plassen. Angst overheerst dat hun eerdere vrouwzijn wordt ontdekt en dat ze worden misbruikt. Dit gebeurt helaas vaak.

Online hulp Amin: “Door goede voorlichting willen we homoseksuelen een kans geven om te zijn wie ze zijn en te leven zoals ze willen.

Zonodig praten we ook met ouders om hun zonen en dochters te accepteren en te steunen. Alle contacten verlopen zo veilig mogelijk en meestal online, via Skype, een besloten Facebookpagina en een website in Farsi en Engels. Ook maakten we al zo’n zes interviews voor tv-zenders met een miljoenenpubliek in de regio, waarin de slachtoffers van de antihomowetten en geslachtsoperaties een stem krijgen.

Dit alles is zo belangrijk om in Iran een mentaliteitsverandering en hoop voor de toekomst te bewerkstelligen”. ■

9

De Arabische lente heeft grote politieke veranderingen teweeg gebracht in Noord-Afrika.

Waarom is de vonk niet overgesprongen naar het Zuiden? Is Sub-Sahara Afrika te arm voor burgeropstanden? We vragen het professor Jan Abbink van het Afrika Studie Centrum in Leiden.

‘Eenheid ontbreekt in Sub-Sahara Afrika’ “Na de Arabische lente in 2011 zijn er wel degelijk protesten geweest in een stuk of twaalf landen in Sub-Sahara Afrika, zoals bijvoorbeeld in Oeganda en Senegal. Maar dat waren kortstondige opstanden die vrij hard zijn neergeslagen. Het massale protest ontbrak. Ik denk niet dat Sub-Sahara Afrika te arm is voor burger­opstanden. Er heerst wel degelijk een nieuw elan, maar dan met name economisch en niet zozeer in politieke verandering.

De politieke repressie is onverminderd. Ik zie vier mogelijke redenen dat mensen daartegen niet in opstand zijn gekomen zoals in Noord-Afrika.”

Te gefragmenteerd Sub-Sahara Afrika is politiek etnisch gezien veel gefragmenteerder dan de Arabische wereld. Jan Abbink: “De politieke traditie is veel diverser. De allianties tussen de politieke elite en de bevolking wisselen sterk en worden gestuurd door deelbelangen. Daardoor is het veel moeilijker om een massa mensen op de been te krijgen waar politici niet omheen kunnen.”

Geen eenheid De tweede reden hangt daarmee samen. In Noord-Afrika is er over­wegend één taal, één religie, en één, soms wat vage, Arabische identiteit. “Die eenheid heb je niet in Sub-Sahara Afrika. De Arabische bevolking streefde naar economische en politieke liberalisering.

Door de wrevel over de corruptie en het wanbeleid wilde iedereen een algehele systeemverandering. In Sub-Sahara Afrika wil de ene regio of bevolkingsgroep autonomie, de andere meer religieuze vrijheid, de derde econo­mische verandering. In de politieke arena is etnische afkomst veel belangrijker dan in het Noorden.”

10

Geen massale woede In de Arabische cultuur spelen eer en schande een belangrijke rol.

“De bevolking heeft zich zo vernederd gevoeld door de voortdurende arrogantie van de macht, dat de maat op een gegeven moment vol was. Het is niet voor niets dat de Arabische lente begon met Mohammed Bouazizi, een gewone straatverkoper in Tunis die door de politie enorm vernederd werd. Zijn familieleden, die verhaal kwamen halen, werden eveneens gekleineerd en beledigd. Dat was de vonk die de opstand in Tunesië ontketende.

Die eer-en-schaamtecultuur vind je in het Zuiden veel minder. “ Zwakke Afrikaanse Unie De Afrikaanse Unie (AU) is in 1963 opgericht onder de naam Organisatie van Afrikaanse Eenheid. De AU is qua opzet min of meer te vergelijken met de Europese Unie en telt momenteel 54 landen. “Tijdens de Arabische lente heeft de Afrikaanse Unie helemaal geen signalen afgegeven dat zij democratische hervormingen belangrijk vindt. De AU reageerde ambivalent op de opstanden en heeft het momentum niet aangegrepen om vergelijkbare politieke veranderingen voor de rest van het continent in gang te zetten. Dat is een gemiste kans.”

In golven “Het is zeker niet zo dat de geest van rebellie en revolte geheel is verdwenen. Maar ik verwacht niet dat het in Sub-Sahara Afrika een massale continentale beweging zal zijn. Wel zullen in golf­bewegingen mensen in landen en regio’s in opstand blijven komen om veranderingen af te dwingen”, besluit Abbink. ■

#3 2013

Interview

Contractverlenging in ruil voor seks Elke keer dat de mannelijke chef een van zijn rozenpluksters een sleutel gaf, wist zij wat er die dag na het werk verwacht werd. In ruil voor seksuele gunsten kreeg de vrouw iets terug: contractverlening, een dag vrij, huisvesting.

In de Oost-Afrikaanse bloemensector zijn dergelijke gevallen van seksueel misbruik schrikbarend ‘normaal’.

In Kenia kwam de directeur van een bloemenbedrijf er op een gegeven moment achter dat een jonge werkneemster depressief was, omdat zij voortdurend werd lastiggevallen door haar lokale chef, die seks met haar wilde. De man vloog er meteen uit en sindsdien kent het bedrijf alleen vrouwelijke opzichters. Over deze radicale oplossing vertelde Jack Kneppers, de Nederlandse eigenaar van het bewuste bedrijf Maridadi Flowers, onlangs in het tijdschrift P+. Seksueel misbruik is een van de problemen die vrouwen in de Afrikaanse bloementeelt ondervinden, naast lage lonen, tijdelijke arbeidscontracten, geen of slechte kinderopvang en blootstelling aan chemicaliën. Binnen het programma Women@Work werkt Hivos samen met lokale organisaties en bloemenbedrijven om iets te doen aan deze misstanden.

‘Voor wat hoort wat’ “Ik schrok ervan hoe structureel seksueel misbruik voorkomt op bloemenfarms in Kenia, Ethiopië, Tanzania en Oeganda”, zegt Caroline Wildeman, campagnecoördinator bij Hivos. “Uit onderzoeksrapporten van onze lokale partners in Oost-Afrika blijkt dat meer dan de helft van de vrouwen aangeeft dat er op de werkvloer sprake is van seksueel geweld en intimidatie. Vooral de plukkers in de kassen zijn zeer kwetsbaar. Zij werken heel ver uit elkaar tussen lange rijen rozen. Er is één opzichter per kas.

Het management zit in een kantoortje bij de hoofdingang en kan niet controleren wat er gebeurt tussen de supervisors en de plukkers – een kassenterrein beslaat vaak tientallen hectaren”, schetst Wildeman.

“Opzichters maken misbruik van hun positie en veel vrouwen denken ‘voor wat #3 2013

hoort wat’. Het zijn vaak alleenstaande moeders met kinderen, die heel weinig verdienen en geen of een tijdelijk contract hebben. Ze móeten dit werk hebben.”

Zo hoorde Wildeman op een grote bijeenkomst in Oeganda ook het ‘sleutelverhaal’ van de chef die elke dag een andere vrouw uitkoos. “Onze lokale partner, de vakbond Uganda Workers Education Association (UWEA), organiseerde afgelopen najaar een training over seksueel misbruik. Er waren vrouwelijke afgevaardigden van vijftien bloemenkwekerijen aanwezig.

Ik was onder de indruk van deze sterke vrouwen. Ondanks het risico hun baan kwijt te raken, durven zij seksueel misbruik bij het management aan te kaarten en op te komen voor hun belangen.”

Naast de trainingen aan werkneemsters ondersteunt Hivos sinds kort ook trainingen aan managers van bloemenbedrijven.

Vertrouwenspersoon “Onze lokale partners zijn echt goed bezig.

Over hun onderzoeksresultaten naar seksueel misbruik gaan zij nu in gesprek met het management. Veel bedrijven hebben wel een personeelsbeleid op papier staan, maar de vraag is: hoe wordt dit beleid geïmplementeerd, hoe maak je intern kenbaar wat seksueel misbruik is en welke sancties zijn er? Meld je het bij de politie of wordt een schuldige supervisor gewoon overgeplaatst van kas A naar kas B? Bij deze managementtrainingen zijn ook juristen betrokken. Dit is echt een nieuwe fase in het actievoeren. Ik ben optimistisch; er is nog veel te doen maar ook al veel aan het rollen gebracht in de Oost-Afrikaanse bloemenindustrie om de rechten van vrouwen te beschermen.” ■

Teken voor eerlijke bloemen Jaarlijks worden miljarden bloemen vanuit Oost-Afrika naar ons land verscheept. Bloemen die door vrouwen worden gekweekt en geplukt, vaak onder erbarmelijke omstandigheden.

Op dit moment zijn keurmerken het beste alternatief. Om in aanmerking te komen voor een keurmerk moeten kwekers voor goede arbeidsomstandigheden zorgen en voldoen aan milieuvoorwaarden. Eerlijke bloemen dragen dus bij aan betere arbeidsomstandig­ heden, maar op dit moment zijn keurmerken niet of nauwelijks zichtbaar in de winkel. Hivos wil daar verandering in brengen en het aanbod van eerlijke bloemen op de Nederlandse markt vergroten. Dat kan niet zonder de consument. Teken daarom de petitie voor meer eerlijke bloemen op www.powerofthefairtradeflower.nl

11

Sumba licht op met groene energie Armoede op Sumba betekent na zonsonder­gang niks meer kunnen doen omdat de duisternis zo absoluut is. Door zonnestroom kan daarin verandering gebracht worden en kan de kwaliteit van het onderwijs stijgen.

De witte muren van de Kambata Mapambuhangschool op het Indonesische eiland Sumba schitteren in de felle middagzon. Op het dak van de lagere school prijkt één enkel klein zonnepaneeltje dat het hoofdgebouw van enige elektriciteit voorziet. Er is geen vast elektriciteits­netwerk in het bergachtige en ongeveer veertig kilometer van hoofdstad Waingapu gelegen gebied, zegt gymleraar Arianto in de kleine bibliotheekruimte van de school: “We hebben ook een diesel­generator maar die is afgelopen december stukgegaan. Dat is jammer want we hebben meer elektriciteit nodig om het leerproces te verbeteren.”

Onderwijs stimuleren Het team op de Kambataschool bestaat uit twaalf leerkrachten.

Naast lesgeven zijn de leraren ook verantwoordelijk voor de administratie en voeren ze verschillende onderhoudsklusjes uit op het schoolterrein. Een deel van het team is voor een jaar op het schooltje gestationeerd via een programma dat de Indonesische regering in Jakarta in het leven heeft geroepen om het onderwijs in afgelegen gebieden te stimuleren. Deze leraren wonen in de barakken op het terrein van de school. Door het gebrek aan elektriciteit is het echter onmogelijk voor de leraren om ‘s avonds lessen voor te bereiden voor de dag erna.

Zonnestroom De Kambataschool is open sinds juni 2009. Het aantal leerlingen is sindsdien gegroeid van dertig tot ruim tachtig. De kinderen zijn afkomstig uit verschillende kleine dorpsgemeenschappen in de buurt. Vaak moeten ze kilometers lopen om op school te komen.

Maar het ene beschikbare zonnepaneeltje levert bij lange na niet genoeg stroom op voor de school, zegt de 27-jarige Arianto. Het gebied waar de Kambataschool ligt is zo afgelegen dat het voor de Indonesische energiemaatschappij PLN niet lucratief is om

hier te investeren in energie-infrastructuur. Arianto heeft zijn hoop dan ook gevestigd op zonnestroom: “Als we daardoor de beschikking kunnen krijgen over meer elektriciteit, dan kunnen we bijvoorbeeld computers gaan gebruiken om lesmateriaal uit te printen en informatie op te zoeken via internet. Zo kan de kwaliteit van het onderwijs stijgen en kunnen we onze leerlingen voorbereiden op een betere toekomst.”

Proefwerken uittikken “Omdat we hier geen elektriciteit hebben kom ik als lerares regelmatig in de problemen met het lesmateriaal voor de kinderen”, zegt Katrina Konga Naha. De 27-jarige is op Sumba opgegroeid en werkt inmiddels alweer acht jaar als basisschoollerares. De omstandigheden zijn moeilijk in een uithoek als deze, zegt Katrina: “Omdat we hier bijna nooit elektriciteit hebben moet ik vrienden die in de stad wonen vragen om proefwerkvragen uit te tikken. Dat werkt niet altijd even goed, omdat de proefwerken niet altijd op tijd af komen en we ze dan moeten uitstellen. Als we hier op school stroom kunnen krijgen, zouden we dat gewoon hier kunnen doen.” ■

Crowdfunding Sumba Het team van Expeditie Sumba is op bezoek geweest op het Indonesische eiland Sumba. Vijf Nederlandse en twee Indonesische expeditieleden hebben van dichtbij ervaren hoe het is om zonder elektriciteit te leven en wat er verandert als er wel gas of elektriciteit is. De expeditieleden gaan crowd­funden om te zorgen dat er straks zonne­panelen schitteren op het dak van de Kambata Mapambuhang school.

Doe mee met crowdfunden > www.expeditiesumba.nl