Jaarverslag 2012

Hivos Jaarverslag 2012

Hivos jaarverslag 2012 Inhoudsopgave 1. Missie en visie .................................................................................................................... 2 2. Verslag van de Directie ...................................................................................................... 6 3. De Hivos-aanpak .............................................................................................................. 11 4. Wat we doen: de vier programma’s .................................................................................. 14 Programma Expression & Engagement ............................................................................ 14 Vrijheid op het internet .................................................................................................. 15 Culturele netwerken ...................................................................................................... 16 Hoe Rami Jarrah Alexander Page werd ........................................................................ 18 Programma Rights & Citizenship ...................................................................................... 19 Van ‘lente’ naar transitie ................................................................................................ 20 Inheemse volkeren en winningsindustrie: onverenigbaar? ............................................ 21 De zaak Sarayaku ......................................................................................................... 23 Programma Green Entrepreneurship ................................................................................ 24 Biogas: duurzame energie voor iedereen ...................................................................... 25 Betrokkenheid van het bedrijfsleven .............................................................................. 26 De keuken en de stal..................................................................................................... 28 Programma Action for Change .......................................................................................... 29 De kracht van fair trade bloemen................................................................................... 30 Stop kinderarbeid .......................................................................................................... 31 Over Rozen ................................................................................................................... 33 5. Doen we het goed? ......................................................................................................... 34 6. Waar komt ons geld vandaan? ........................................................................................ 36 Iedere dag meer dan een miljoen .................................................................................. 38 7. Met wie werken we samen? ............................................................................................. 41 8. Hoe zijn wij georganiseerd?.............................................................................................. 46 9. Verslag van de Raad van Toezicht ................................................................................... 52 Bijlagen .................................................................................................................................. 1 Bijlage 1 |Bestuurlijke organisatie ....................................................................................... 1 Bijlage 2 |Organogram ........................................................................................................ 3 Bijlage 3 |Uitgaven per land 2012 ....................................................................................... 4 Bijlage 4 |Verantwoordingsverklaring .................................................................................. 5

Hivos Jaarverslag 2012

1

Hivos in het kort 1. Missie en visie Hivos is een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie die handelt vanuit humanistische waarden. Samen met lokale maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden wil Hivos een bijdrage leveren aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld. Daarin hebben burgers - vrouwen en mannen - gelijke toegang tot middelen en kansen en kunnen zij actief en gelijkwaardig deelnemen aan besluitvormingsprocessen die bepalend zijn voor hun leven, hun gemeenschap en hun toekomst.

Hivos stelt vertrouwen in de creativiteit en capaciteit van mensen. In haar bedrijfsfilosofie zijn kwaliteit, samenwerken en vernieuwen kernbegrippen.

Hivos voelt zich verbonden met armen en gemarginaliseerden in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Een duurzame verbetering van hun situatie is de uiteindelijke maatstaf voor ons werk. Een belangrijke leidraad daarbij is de versterking van de maatschappelijke positie van vrouwen.

Kernwaarden • menselijke waardigheid en zelfbeschikking • pluralisme en democratie • aandacht voor materiële en niet-materiële aspecten • onderlinge solidariteit en verantwoordelijk burgerschap • respect voor de culturele en sociale identiteit • verantwoord beheer van natuur en natuurlijke hulpbronnen Werkwijze Hivos steunt ruim 700 partners in 27 landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Aan deze lokale particuliere organisaties levert Hivos financiële middelen, kennis en advies en politieke ondersteuning.

Daarnaast ontwikkelen wij eigen programma’s en zijn we zelf actief op het gebied van beleidsbeïnvloeding, zowel op het internationale toneel als in Nederland. Als deelnemer aan coalities en als makelaar van contacten is Hivos onderdeel van een groot aantal netwerken.

Maatschappijopbouw en duurzame economische productie vormen de centrale beleidsterreinen van Hivos. Het programma wordt hoofdzakelijk uitgevoerd vanuit de regiokantoren in Zimbabwe, India, Costa Rica, Indonesië, Kenia en Bolivia. Deze kantoren onderhouden een belangrijk deel van de relaties met partnerorganisaties, die zij advies en begeleiding bieden, evenals kapitaal, kennis en contacten. Met een omvangrijk kennisprogramma stimuleren wij de opbouw, uitwisseling en toepassing van kennis voor ontwikkeling. Hivos werkt ISO-gecertificeerd en bezit het CBF-keurmerk.

Thema’s Hivos werkt aan: • cultuur, ICT & media en transparantie (in het programma Expression & Engagement) • democratisering, mensenrechten,gender en aidsbestrijding (in het programma Rights & Citizenship) • duurzame economische ontwikkeling (in het programma Green Entrepreneurship) • verantwoord burgerschap (in het programma Action for Change) Samenwerking Hivos werkt samen met tal van ngo’s en andere maatschappelijke organisaties, bedrijven en overheden in Nederland, Europa, de Verenigde Staten en het Zuiden. Complementariteit en bundeling van krachten zijn cruciaal voor het bereiken van haar doelstellingen. In Nederland vormt Hivos samen met Free Press Unlimited, IUCN NL en Mama Cash de Hivos Alliantie en neemt in deze vorm deel aan het medefinancieringsprogramma. In Europees verband werkt Hivos actief samen met gelijkgezinde ontwikkelingsorganisaties in Alliance2015. Internationale beleidsbeïnvloeding bedrijft Hivos bij voorkeur op eigen, herkenbare thema’s en in nauwe samenwerking met toonaangevende Hivos Jaarverslag 2012

2

zuidelijke of internationale partnerorganisaties. In Nederland bundelt Hivos haar krachten met andere maatschappelijke organisaties in Partos, een nationaal platform voor maatschappelijke organisaties op het gebied van ontwikkelingssamenwerking.

Hivos Jaarverslag 2012

3

Hivos Kerngetallen 2012 bedragen in duizenden euro's

2012

2011

Totale baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties derden Subsidies overheid - medefinanciering MFS2 Hivos Subsidies overheid - medefinanciering MFS2 alliantiepartners Subsidies overheid - overigen Vrijgekomen middelen voor herbesteding Overige baten

115.827 1.799 15.118 51.488 3.605 41.797 210 1.810

99.668 1.516 5.866 47.602 3.410 38.845 1.186 1.243

Programma lasten(nieuwe verplichtingen) Green Entrepreneurship Rights & Citizenship Expression & Engagement Action for Change MFS-2 alliantiepartners via penvoerder Hivos Overige programmalasten (reconciliatie verplichtingen)

109.729 28.235 42.869 28.318 6.701 3.605

93.663 30.869 46.531 8.189 4.664 3.410

Portefeuille(per 31 december) Openstaande verplichtingen aan partnerorganisaties Leningen/participaties Hivos-Triodos Fonds (HTF) Aantal partnerorganisaties

86.998 69.331 713

89.712 67.455 708

Eigen organisatie Operationele kosten waarvan beheer & administratie kosten Resultaat (na bestemming) Reserves Aantal medewerkers per 31-12

15.001 1.846 0 6.848 342

15.739 1.782 -399 7.257 315

Cijfers conform richtlijn verslaggeving fondsenwervende instellingen

Hivos Jaarverslag 2012

4

Verplichtingen Verplichtingen per programma Expression & Engagement Rights & Citizenship Green Entrepreneurship Action for Change

28% 39% 27% 6%

Verplichtingen naar regio Afrika Azië Latijns-Amerika Wereldwijd Nederland

50% 15% 20% 13% 2%

Hivos Netwerk

Naar regio Afrika Azië Latijns-Amerika Wereldwijd Nederland Totaal

Hivos Jaarverslag 2012

Totaal 2011

Beëindigde relaties

Nieuwe relaties

Totaal 2012

228 213 153 95 19 708

10 22 22 7 3 64

32 10 20 3 4 69

250 201 151 91 20 713

5

2. Verslag van de Directie Verandering, onzekerheid en vooruitgang - een drieluik dat het jaar 2012 kenmerkte. De wereld was het toneel van paradoxale en verwarrende ontwikkelingen, maar tegelijkertijd ook van hoop en nieuwe perspectieven. In Afrika en Azië bleef de economie gestaag groeien, waardoor meer mogelijkheden ontstonden om extreme armoede uit te bannen. Dat is goed nieuws voor mondiale ontwikkeling, maar het levert ook nieuwe dilemma’s op.

De economische vooruitgang in het Zuiden en de crisis in Europa laten zien dat de traditionele NoordZuidverhoudingen veranderen en binnenkort tot het verleden zullen behoren. Zo’n 1,3 miljard mensen leven nog altijd in extreme armoede, maar de landen waarin zij leven werken zich gestaag op tot middeninkomenslanden. Armoede wordt daardoor steeds meer een kwestie van ongelijkheid binnen de landsgrenzen, en dus van toegang tot en verdeling van inkomen en welvaart. Dit mag geen excuus zijn om onze inspanningen te verminderen. Integendeel, dit noopt des te meer tot blijvende steun aan de maatschappelijke krachten ter plaatse die zich inzetten voor rechtvaardigheid en toegang tot inkomen. Dat is ook een van de belangrijkste aanbevelingen die de Nederlandse Adviesraad voor Internationale Vraagstukken (AIV) doet in haar recente rapport over verschuivende armoedepatronen; Hivos hoopt dat deze aanbeveling de minister voor Ontwikkelingssamenwerking inspireert en motiveert om juist meer steun te geven aan het maatschappelijk middenveld en actoren die een belangrijke rol spelen in het aanjagen van veranderingen.

Er is een groeiend besef dat veel problemen – zoals klimaatverandering – mondiaal van aard zijn en dat de levens van mensen overal ter wereld met elkaar verbonden zijn. Tegelijkertijd heeft de financiële crisis in het Noorden juist geleid tot tunnelvisie en een crisis van de verbeelding. En juist dat laatste is zo hard nodig om de vele mondiale vraagstukken die op onze weg liggen het hoofd te bieden.

Met al deze verschillende inzichten zijn we op weg naar 2015, het jaar waarin wordt vastgesteld of de VN Millenniumdoelen zijn behaald. Op mondiaal en nationaal niveau, en binnen Hivos, is de agenda voor de periode daarna nu al een punt van aandacht. Wat Hivos betreft is er geen twijfel mogelijk: nieuwe doelstellingen en hernieuwde concrete toezeggingen door de internationale gemeenschap zijn absoluut nodig. Daarnaast is er behoefte aan een nieuwe ‘Global Deal’, gedragen door een brede coalitie van belanghebbenden – overheden, het bedrijfsleven, het maatschappelijk middenveld en de academische wereld. Dit is het moment om alleen snel haalbare doelstellingen voorbij te streven en juist de dieper liggende problemen – schendingen van mensenrechten en vrouwenrechten, ongelijkheid en uitsluiting – aan te pakken zonder de draagkracht van onze planeet te overschrijden.

Een enorme uitdaging, maar daarom niet minder relevant.

Kort en bondig, een herijking van de huidige kaders voor ontwikkelingssamenwerking biedt talloze mogelijkheden om in te spelen op nieuwe trends in een snel veranderende context, en daarmee de taaie problemen van deze tijd het hoofd te bieden. En dat is precies wat Hivos van plan is.

Investeren in een nieuwe aanpak We realiseren ons steeds meer dat het ‘klassieke’ systeem van ontwikkelingshulp geen adequaat antwoord geeft op recente veranderingen en geen oplossingen aandraagt voor nieuwe uitdagingen en dilemma’s. In de afgelopen tien jaar heeft Hivos fors geïnvesteerd in vernieuwing, door zich te richten op het cruciale belang van kennis en door grootschalige programma’s op te zetten in samenwerking met donoren, lokale ngo’s en andere partijen.

Een aantal Hivos-programma’s is de afgelopen jaren bijzonder effectief en innovatief gebleken. De langlopende aidsbestrijdingsprogramma’s die Hivos samen met het Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria in Latijns-Amerika uitvoert, gaan een nieuwe fase in. In Bolivia werden onderhandelingen over het voortzetten van het Global Fund-programma in 2012 afgerond. Dat Hivos Jaarverslag 2012

6

resulteerde in een overeenkomst voor 12 miljoen dollar voor een tweede fase. In Guatemala is een soortgelijk proces gaande. Daarnaast kwam een aantal nieuwe initiatieven in 2012 tot stand. Zo zijn we van start gegaan met het Digital Defenders Partnership, dat tot doel heeft de vrijheid van meningsuiting op het internet te beschermen. Het programma is een initiatief van de Nederlandse, Britse en Amerikaanse overheid en steunt het werk van individuen en organisaties onder autoritaire regimes of in transitielanden, die vaak grote risico’s nemen door openlijk voor hun mening uit te komen.

Daarnaast hebben wij samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken het programma Women on the Frontline opgezet. Het programma heeft als doel het versterken van de positie van vrouwen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. We zijn blij dat we dit initiatief juist nu hebben kunnen lanceren, aangezien vrouwen een belangrijke rol spelen in de veranderingsprocessen in de regio; het risico bestaat dat ze weer langs de zijlijn komen te staan als hun rechten niet worden gewaarborgd.

Ook in 2012 heeft Hivos weer geïnvesteerd in de bevordering van transparant beleid en het afleggen van verantwoording door met name overheden. We kunnen met trots zeggen dat Hivos een actieve rol speelt in het Open Government Partnership (OGP), een mondiaal initiatief van de Amerikaanse president Obama en zeven andere staatshoofden. Sinds halverwege 2012 levert Hivos de Civil Society Coördinator voor het OGP, die de betrokkenheid van de maatschappelijke spelers in het proces moet begeleiden. Het OGP wil overheden ertoe brengen zich te committeren aan transparantie, de strijd tegen corruptie en het bevorderen van burgerparticipatie. Zo’n vijftig landen hebben zich inmiddels achter het initiatief geschaard. Wij zien hierin een enorme uitdaging en een geweldige kans voor maatschappelijke groeperingen om invloed uit te oefenen op het bestuur van hun land.

En Hivos houdt het niet bij woorden alleen. Transparantie is meer dan een ideaal, het is een concrete praktijk die begint bij onze eigen voordeur. Als deelnemer aan het International Accountability and Transparency Initiative (IATI) houden wij ons aan de Open Data principes. In 2012 waren wij de eerste grote Nederlandse ngo die alle kerngegevens over de projecten en programma’s publiceerde op de website van IATI en onze eigen website. We zijn er trots op dat we op dit gebied een koploper zijn.

Future Calling Voortbouwend op deze ervaringen zijn we begonnen met het herdefiniëren van de rol en het mandaat van Hivos voor de nieuwe tijd: het Future Calling-traject. Startpunt was de analyse van de veranderende mondiale omgeving en de nieuwe perspectieven op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. We hebben onze huidige en toekomstige sterke kanten goed afgewogen en dat leidde vervolgens tot een keuze voor de manier waarop Hivos een nog relevantere rol kan spelen in de nieuwe context. Dit traject werd geïnspireerd door Michael Edwards’ analyse van de ‘thick problems’1 (systemische problemen) waarmee de wereld zich geconfronteerd ziet. We concludeerden dat de toegevoegde waarde van Hivos ligt in de combinatie van kennis en expertise, onze onconventionele benadering en ons vermogen verschillende partijen bij elkaar te brengen. Op basis daarvan formuleerde de directie een voorstel waarin het concept ‘sociale innovatie’ wordt gepresenteerd als belangrijkste werkwijze en bron van inspiratie voor het toekomstige Hivos. Deze nieuwe richting zal grote organisatorische veranderingen met zich meebrengen, met als doel het vergroten van Hivos’ wendbaarheid en vermogen om te reageren op nieuwe vraagstukken en kansen.

1

Michael Edwards, ‘Thick Problems and Thin Solutions: How NGOs Can Bridge the Gap’, Future Calling Think Piece, The Hague: Hivos, 2011, http://www.hivos.net/Hivos-Knowledge-Programme/Themes/FutureCalling/Short-Reflections/Thick-Problems-and-Thin-Solutions

Hivos Jaarverslag 2012

7

Het voorstel werd positief ontvangen door de Raad van Toezicht. De Raad vroeg de directie het voorstel verder uit te werken en stelde daarbij een aantal indringende vragen die bij de uitwerking in 2013 centraal zullen staan. Vier werkgroepen zijn hiermee belast. Zij geven nadere invulling aan zowel de inhoud van ons werk (streven naar een ‘open en groene maatschappij’) als de financiële, organisatorische en personele aspecten van het toekomstige Hivos. Een definitief akkoord op de nieuwe koers wordt eind 2013 verwacht.

Nederland Begin 2013 heeft de Nederlandse regering haar beleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking bekendgemaakt. De bezuinigingsmaatregelen van het kabinet, waardoor er nog eens 1 miljard euro minder beschikbaar is voor ontwikkelingssamenwerking, leiden tot een stevige beperking van de Nederlandse ambities. Hivos juicht de terugkeer van een minister voor Ontwikkelingssamenwerking toe alsmede het feit dat twee belangrijke beleidsterreinen – buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking – onder de verantwoordelijkheid van één minister vallen. Dat is een belangrijke stap op weg naar meer coherentie. Wel stellen wij vraagtekens bij een al te groot optimisme over de rol van het bedrijfsleven als oplossing van ontwikkelingsvraagstukken. Hivos heeft de rol van het bedrijfsleven in het proces van ontwikkeling altijd erkend en pleit zelfs voor een actieve betrokkenheid van deze sector. Een eenzijdige benadering is daarbij echter niet op zijn plaats. Als ontwikkelingssamenwerking verwordt tot exportpromotie zijn we op de verkeerde weg.

We zien mogelijkheden genoeg voor een vruchtbare samenwerking met de overheid en andere partijen. Dat komt tot uitdrukking in de samenwerkingsverbanden die hierboven staan beschreven – Women on the Frontline en het Digital Defenders Partnership – maar ook in een aantal publiekprivate samenwerkingsverbanden in het kader van ons Green Entrepreneurship-programma.

Interne organisatie Het aantal medewerkers op de regiokantoren dat werd ingehuurd voor de uitvoering van specifieke projecten nam toe. In totaal telde Hivos 342 medewerkers, van wie 223 in de verschillende regio’s en 119 in Nederland. In het verlengde van de decentralisatie die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden, heeft Hivos actoren in het Zuiden een grotere rol gegeven bij het formuleren van het beleid van Hivos. In alle regio’s participeren mensen uit verschillende gelederen van de samenleving in de kernmomenten van de beleidscyclus. In 2012 is de beleidscyclus overeenkomstig aangepast en formeel vastgelegd in een nieuw beleidsdocument. Op bestuurlijk niveau is met de installatie van drie internationale leden in de Raad van Toezicht van Hivos een belangrijke stap gezet om de Zuidelijke betrokkenheid te formaliseren op het hoogste beslisniveau in onze organisatie. De nieuwe leden zijn afkomstig uit Zimbabwe, Costa Rica en India.

In de afgelopen jaren zijn we ons steeds meer gaan richten op de ontwikkeling en uitvoering van grotere programma’s waarin Hivos een toegevoegde waarde kan bieden. Om de uitvoering van die programma’s in goede banen te leiden, hebben we in een aantal landen lokale kantoren opgezet. Dat vergde ook een gerichte inspanning op het gebied van interne controle- en kwaliteitssystemen. Het projectadministratiesysteem dat in 2011 werd geïntroduceerd om onze internationale werkzaamheden te ondersteunen, is nu volledig operationeel. In 2013 zullen we de interne communicatie verder verbeteren om intensieve samenwerking mogelijk te maken tussen verschillende teams verspreid over de hele wereld. Zo zullen wij komend jaar een nieuw intranet introduceren.

We hebben inmiddels ook een nieuwe internationale website gelanceerd, die toegang geeft tot informatie over het werk van Hivos. Elk regiokantoor heeft daarin een eigen website die geïnteresseerden specifieke regionale informatie geeft. Het beleid van Hivos op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen is geactualiseerd en geformaliseerd in een beleidsdocument. In 2013 voeren we een aantal extra maatregelen in om onze CO2-voetafdruk te

Hivos Jaarverslag 2012

8

verminderen, zoals bijvoorbeeld door Hivos-medewerkers over de hele wereld minder per vliegtuig te laten reizen.

Campagnes Hivos heeft het bevorderen van mondiaal burgerschap altijd beschouwd als een van haar hoofdtaken.

We willen het Nederlandse en Europese publiek inzicht geven in wat ‘ontwikkeling’ werkelijk betekent en waarom de rol van het maatschappelijk middenveld in het Zuiden zo belangrijk is. Daarom voert Hivos drie campagnes, met als doel bij te dragen aan deze ontwikkeling. Ons streven is verandering te bewerkstelligen in het gedrag en het beleid van actoren in het Noorden, zoals bij het Nederlandse publiek, maar ook in het bedrijfsleven en de politiek.

In 2012 ging de campagne Women@Work voor de arbeidsrechten van vrouwen het tweede jaar in.

De campagne, specifiek gericht op de positie van vrouwen in de Afrikaanse bloemensector, trok de nodige aandacht in de media en het bedrijfsleven. De campagne Stop Kinderarbeid was vooral gericht op de schoenenindustrie en het bevorderen van ‘kindvriendelijke schoenen’. Deze campagne heeft al geleid tot oprichting van zogeheten ‘kinderarbeidvrije zones’ in meerdere landen en kreeg een nieuwe impuls dankzij de extra steun van de Nationale Postcode Loterij. De meeste activiteiten van onze campagne 100% Duurzame Energie waren geconcentreerd op het Indonesische eiland Sumba en trokken de aandacht van het publiek voor klimaatverandering en duurzame energie met het project Expeditie Sumba.

Resultaten In 2012 kregen 713 partnerorganisaties in het Zuiden financiële steun van Hivos. Zij zijn de belangrijkste partijen die de doelstellingen van programma’s vaststellen en helpen verwezenlijken.

Hivos ging daarom door met aanzienlijke investeringen in de verbetering van de kwaliteit van hun werk met behulp van gerichte trajecten van organisatie- en capaciteitsontwikkeling. Hivos creëerde ook weer mogelijkheden voor nieuwe initiatieven door het partnerbestand deels te vernieuwen (ongeveer 15 procent per jaar).

Onze partners op het gebied van microfinanciering wisten 7 miljoen mensen te bereiken met financiële diensten. Samen met de Triodos Bank zetten wij de steun aan microfinancieringsinstellingen voort. In 2012 ontvingen 46 Zuidelijke partners kapitaal en adviezen via het Hivos-Triodos Fonds (HTF). Het volume van de verstrekte leningen en participaties bedroeg 69,3 miljoen euro, tegen 67,4 miljoen euro in 2011. Ondanks de sombere economische berichten groeide het aantal Nederlandse burgers dat door de inleg van spaargeld bijdroeg aan de leningen van het HTF. Het bedrag aan spaargelden dat zij beschikbaar stelden via het Noord-Zuid Spaarplan in samenwerking met de Triodos Bank steeg van 93,2 miljoen euro naar maar liefst 102,7 miljoen euro in 2012. Het aantal deelnemers aan dit spaarplan nam toe tot 8.842 in 2012. Het spaarprogramma blijft voor Hivos een van de belangrijkste instrumenten om actieve steun van Nederlandse burgers voor haar werk te genereren.

In totaal bereikte Hivos 22,2 miljoen mensen met haar werk. Daarvoor was een bedrag van 115,8 miljoen euro beschikbaar, waarvan 109,7 miljoen euro beschikbaar was voor partners in het Zuiden.

Het bewaken van de financiële continuïteit van de werkorganisatie blijft een belangrijk aandachtspunt.

In de komende jaren blijven we ons financiële beleid aanscherpen om daarvoor te zorgen. In 2012 is Hivos er wederom in geslaagd het aantal financieringsbronnen naast het ministerie van Buitenlandse Zaken te vergroten. Gezamenlijk zijn die goed voor meer dan de helft (53 procent) van onze inkomsten.

Ten slotte In dit jaarverslag leggen we verantwoording af aan onze donateurs, stakeholders en partners. We geven u een overzicht van de meest opvallende activiteiten van Hivos in 2012, de successen maar

Hivos Jaarverslag 2012

9

ook de zaken die minder goed gingen. Ontwikkeling en internationale samenwerking zijn complexe en weerbarstige ondernemingen waarvoor een lange termijnperspectief nodig is. Zonder optimisme, vertrouwen in de kracht van mensen en blijvend commitment lukt dat niet. Ons uiteindelijke doel is vrijheid en rechtvaardigheid overal ter wereld, en betere kansen voor iedereen.

Den Haag, april 2013

Manuela Monteiro, algemeen directeur Ben Witjes, directeur programma’s en projecten

Hivos Jaarverslag 2012

10

3. De Hivos-aanpak Ontwikkeling laat zich niet van buitenaf sturen, maar wel stimuleren. Hivos vertrouwt op de kracht en creativiteit van mensen in ontwikkelingslanden zelf. Zij kunnen in hun eigen bestaan voorzien, opkomen voor hun rechten en hun leven vorm geven, als zij maar de kans en de middelen krijgen.

Armoede is meer dan materieel gebrek. Het wordt vooral veroorzaakt door onrechtvaardige maatschappelijke en politieke verhoudingen, mondiaal en nationaal. Directe armoedebestrijding gaat voor ons hand in hand met het aanvechten van ongelijke en onrechtvaardige machtsrelaties.

Groepen die nu buiten de boot vallen, moeten meer te zeggen krijgen in politieke, economische en culturele processen. Dat vraagt om organisaties die werkelijke en blijvende veranderingen tot stand kunnen brengen. Door hun krachten te bundelen, kunnen burgers effectief tegenspel bieden aan de staat en de economische machten. Daarom ondersteunen wij onze partnerorganisaties niet alleen financieel, maar ook door hen toegang te bieden tot kennis en contacten of door samen met hen programma’s en campagnes op te zetten.

Wat maakt Hivos uniek? Wat is ontwikkelingssamenwerking ‘op humanistische grondslag’, zoals in onze statuten vermeld staat? Bij de oprichting van Hivos in 1968 hebben de grondleggers zich laten inspireren door uitgangspunten als vrijheid van het individu, eigen verantwoordelijkheid en zelfbeschikking. Daarmee onderscheidde Hivos zich van de bestaande, vaak kerkelijk georiënteerde organisaties in de sector. Het humanisme is in ons werk terug te vinden door de nadruk die wij leggen op zelfbeschikking, identiteit, zelfstandigheid en de kracht van de mensen zelf.

Strategieën Voor Hivos houdt duurzame armoedebestrijding in dat wij ons niet alleen richten op verbetering van de leefomstandigheden van mensen die in armoede leven, maar ook op het wegnemen van de oorzaken van armoede en onderdrukking. Hivos doet dat met haar partners, zowel in de landen zelf als op internationaal niveau, en ook in Nederland. Het verbeteren van de positie van vrouwen is een belangrijk aspect van ons werk in alle geledingen. Daarom werkt Hivos niet alleen samen met vrouwenorganisaties, maar vragen wij ook van onze partners dat zij vrouwenrechten respecteren in en bij het werk dat zij doen.

Wij hanteren een drievoudige strategie, waarin directe armoedebestrijding, maatschappijopbouw en beleidsbeïnvloeding samen gaan en elkaar versterken. Directe armoedebestrijding biedt mensen de middelen om zichzelf uit de armoede te werken: geld om een eigen bedrijfje op te zetten (microfinanciering), kennis om toegang tot markten te krijgen, scholing en technische hulpmiddelen om inkomen te genereren. Maatschappijopbouw, de versterking van lokale organisaties en van het maatschappelijk middenveld als geheel, staan voor Hivos centraal. Voor de strijd tegen armoede, onrecht en ongelijkheid is het nodig dat mensen zich bewust zijn van hun gemeenschappelijke belangen. Sterke organisaties en een krachtig maatschappelijk middenveld zijn op hun beurt cruciaal voor directe armoedebestrijding en beleidsbeïnvloeding. Beleidsbeïnvloeding – gericht op lokale, nationale en internationale overheden, instellingen en bedrijven – is nodig om wetgeving, regels en markten te laten werken ten gunste van arme groepen. De meeste partnerorganisaties zijn op dit terrein actief. Met haar eigen activiteiten op dit gebied wil Hivos het beleid en gedrag beïnvloeden van zowel beleidsmakers als ondernemers, maatschappelijke organisaties en burgers.

Kennisintegratie Kennis is essentieel voor ontwikkeling; daarom is kennisintegratie een kernstrategie voor Hivos. In 2007 zijn we van start gegaan met een grootschalig kennisprogramma dat verschillende soorten kennis integreert en ontsluit voor onze partners en andere partijen in de ontwikkelingssamenwerking.

Dit doen wij deels met behulp van vijf thematische kennisprogramma’s die passen binnen de kaders van de reguliere Hivos-programma’s.

Hivos Jaarverslag 2012

11

Zo waren we bijvoorbeeld in staat om brede expertise op te bouwen over het Midden-Oosten en Noord- Afrika, voordat de Arabische revoluties losbarstten. Dit leverde ons veel erkenning en waardering op van gerenommeerde denktanks, instituten, donoren en de media als bron van kennis over Syrië.

Andere voorbeelden zijn de thematische kennisprogramma’s over kleinschalige landbouwproducenten en biodiversiteit die ervoor hebben gezorgd dat wij de steun aan onze partners en de samenwerking met nieuwe spelers hebben kunnen verbeteren.

Kennisprogramma’s zijn ook belangrijker geworden voor beleidsontwikkeling in het algemeen, waar het de plannen voor Future Calling betreft, en als onderdeel van onze leertrajecten, de training van onze eigen mensen, enzovoort.

Landenkeuze en lokale aanwezigheid Hivos werkt in 27 landen en is in de meeste regio’s ook zelf aanwezig. Naast het hoofdkantoor in Den Haag hebben we regiokantoren in Bolivia, Costa Rica, India, Indonesië, Kenia en Zimbabwe. Hivosmedewerkers werken op afstand samen in virtuele internationale teams. Om nog dichter bij de partners te staan, zijn in een aantal landen lokale kantoren opgericht. Via deze afdelingen verzorgt Hivos de uitvoering van grote programma’s in samenwerking met internationale fondsen. Het is de bedoeling dat de lokale kantoren na verloop van tijd, waar mogelijk, als zelfstandige eenheden hun werkzaamheden voortzetten.

Partnerbeleid Hivos steunt lokale organisaties met financiële middelen, maar ook met kennis, contacten en beleidsbeïnvloeding. Hivos selecteert haar partners op basis van haar missie, visie en strategie.

Sommige partners zijn actief in internationale beleidsbeïnvloeding, andere werken op het niveau van lokale gemeenschappen. Wij besteden daarbij veel aandacht aan lidmaatschapsorganisaties.

Hivos vraagt haar partners zelf plannen op te stellen en beoordeelt of deze realistisch zijn wat betreft capaciteit en strategie. Wel streven we er bewust naar om prille initiatieven, die nog niet aan alle eisen voldoen, een kans te geven. Hivos ondersteunt bij voorkeur partnerorganisaties als geheel in plaats van alleen hun activiteiten. Zo krijgen zij de kans om te investeren in de versterking van de eigen organisatie en te leren van hun ervaringen. Om hen zo min mogelijk afhankelijk te laten zijn van Hivos als enige donor, wordt de duur van de financiering beperkt tot een paar jaar. Omdat onze eigen meerjarige financiering vanuit vooral het medefinancieringsstelsel onzeker is, hebben we de duur van deze financiering nog verder beperkt.

Voorbereidingen voor de toekomst De directie heeft een ingrijpende verandering aangekondigd van de organisatie en manier van werken van Hivos in de komende jaren. Dit vloeit voort uit het beleidsontwikkelingstraject waarmee Hivos in 2011 van start ging, onder de naam Future Calling. In het eerste stadium vroegen we ontwikkelingsexpert Michael Edwards een artikel te schrijven dat als vertrekpunt voor de discussie kon dienen, zowel in de eigen gelederen als binnen de gehele sector van ontwikkelingssamenwerking en met actoren daarbuiten. Edwards benadrukte de noodzaak om terug te keren naar de aanpak van systemische (‘thick’) problemen en niet te blijven hangen in de zoektocht naar haalbare (‘thin’) oplossingen. Dat werd bevestigd in de daaropvolgende discussie in het ontwikkelingsmagazine en de website van The Broker, en in uitwisselingen met externe partijen. De resultaten dienden als input voor de uitwerking van de discussie en het formuleren van beleid binnen Hivos. In 2012 presenteerde de directie een voorstel voor de toekomstige koers van Hivos aan de Raad van Toezicht. Het veranderingsproces zal zijn vorm krijgen in 2013 en vanaf 2014 worden geïmplementeerd.

Het Future Calling-project heeft ons geleerd dat vasthouden aan onze huidige kernactiviteiten - het financieren van een breed partnernetwerk - onvoldoende impact heeft en te weinig ruimte biedt voor vernieuwing (hoewel we altijd al meer hebben gedaan dan enkel geld verstrekken). Nieuwe of moeilijk

Hivos Jaarverslag 2012

12

oplosbare mondiale problemen vragen om creatieve ideeën en een goede uitvoering ervan. Hivos wil meer rendement halen uit haar kennis en ervaring door bij te dragen aan processen die leiden tot nieuwe oplossingen en sociale veranderingen. Vooral het perspectief van sociale innovatie is daarbij nuttig. Sociale innovatie ontstaat door actief nieuwe ideeën te zoeken en ontwikkelen, door die ideeën in experimenten uit te proberen en ze vervolgens verder uit te werken tot bewezen concepten en modellen. Bij een dergelijk proces is de betrokkenheid van meerdere partijen nodig: maatschappelijke vernieuwers en progressieve donoren evengoed als beleidsontwikkelaars en agendabepalers.

Hivos wordt een kleinere, flexibelere organisatie. Het hoofdkantoor blijft in Nederland en de regionale aanwezigheid zal zijn in de vorm van sociale innovatie-hubs. Daarnaast komt er een aantal programma’s of afdelingen die als autonome eenheden opereren maar wel deel uit maken van Hivos – bijna als een soort franchise.

De komende twee tot drie jaar gelden als overgangsperiode. Hivos blijft uiteraard voldoen aan haar verplichtingen ten aanzien van partners en andere belanghebbenden, en blijft toewerken naar de resultaten die staan omschreven in het Hivos bedrijfsplan 2011 – 2015 en de MFS-aanvraag van de Hivos Alliantie.

Hivos Jaarverslag 2012

13

4. Wat we doen: de vier programma’s In het afgelopen jaar ondersteunde Hivos het werk van ruim 700 lokale organisaties in ontwikkelingslanden en ondernam zelf activiteiten in zowel het Zuiden als Europa. Al deze activiteiten vonden plaats in het kader van vier programma’s en droegen op verschillende manieren bij aan de doelstellingen.

In dit hoofdstuk komen de vier programma’s aan de orde. We streven geen volledigheid na, maar gaan per programma dieper in op een aantal thema’s.

Programma Expression & Engagement Succesvolle maatschappijopbouw is niet mogelijk als mensen zich niet kunnen uiten of als sommige mensen vrijer zijn dan anderen om te zeggen wat ze willen. Het Expression & Engagement programma zoekt daarom ruimte voor expressie, diversiteit en artistieke vrijheid waar dat nodig is.

Bijvoorbeeld door samenwerking met bloggers, kunstenaars en activisten; met alternatieve platforms, kanalen, podia en producties.

Het programma verbetert de kwaliteit en diversiteit van de media in ontwikkelingslanden, verbreedt de toegang ertoe, vergroot de participatie van burgers en versterkt onafhankelijke media. Alleen op die manier kunnen machthebbers aangesproken worden op de noodzaak van dialoog, transparantie en verantwoording.

Met Expression & Engagement wil Hivos maatschappelijk debat losmaken, culturele dialoog stimuleren en burgers aanzetten tot actie. Het bevorderen van geëngageerde kunst en stimuleren van een gezonde culturele infrastructuur draagt bij aan een dynamische cultuur die uitdaagt, inspireert, grenzen verlegt en onverwachte vergezichten biedt.

Resultaten in 2012 • Software die Hivos-partners ontwikkelden om internetcensuur in Iran en Syrië te omzeilen werd 50.000 keer gedownload en 600 activisten uit die landen kregen training in hoe zij veilig op internet actief kunnen zijn.

• De steun van Hivos aan culturele netwerken en kunstinitiatieven leidde tot meer ruimte voor de stemmen van kunstenaars en tot betere omstandigheden voor culturele producties in Afrika en Latijns-Amerika.

• Het Open Government Partnership-programma, waarvoor Hivos de Civil Society-coördinator levert, slaagde erin maatschappelijke spelers te betrekken bij het debat over transparantie en verantwoording van de overheid in meer dan 50 landen.

Aantal partners: Verplichtingen: Bereik:

204 27,7 miljoen euro 8 miljoen mensen

Voornaamste samenwerkingsverbanden • Hewlett Foundation • Omidyar Network, • Open Society Foundations, • DFID • SIDA • SDC Hivos Jaarverslag 2012

14

Vrijheid op het internet Hivos is een voorvechter van een vrij en open internet, omdat het een voorwaarde is voor burgers om op de hoogte te blijven, hun mening te uiten en actief betrokken te blijven bij de samenleving. En dat is weer de basis voor de ontwikkeling van een democratische maatschappij. In de afgelopen jaren heeft de wereld kunnen zien hoe burgers uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika hun krachten bundelden met behulp van het internet en andere media. Bloggers, journalisten en cyberactivisten vormden de drijvende kracht achter het verzet en gebruikten het internet en sociale media om burgers tot gezamenlijke actie aan te zetten. Daarmee is het werk nog niet af. De opstanden in Tunesië en Egypte waren voor (semi-)repressieve regimes overal ter wereld aanleiding hun grip op het internet te verstevigen en kritische gebruikers beter in de gaten te houden.

Om de vrijheid op het internet te bewaken, is het volgens Hivos nodig gebruikers, met name online activisten, te beschermen en om overheden ertoe aan te zetten internetvrijheid wettelijk vast te leggen. Het steunen en beschermen van individuele bloggers, journalisten en activisten was een van onze belangrijkste activiteiten in 2012. Repressieve regimes proberen online activisme tegen te gaan door websites en netwerken te blokkeren, e-mailaccounts te hacken en computers te infecteren met spyware. Activisten, journalisten en mensenrechtenverdedigers worden getraceerd, gearresteerd, gemarteld of zelfs ter dood veroordeeld om hun online activiteiten. Een recent voorbeeld is de Palestijns-Syrische softwareontwikkelaar Bassel Khartabil, die wordt vastgehouden zonder dat er een aanklacht is ingediend en zonder enige vorm van proces. Bassel is gespecialiseerd in de ontwikkeling van open source software en staat bekend om zijn inzet voor een open web. Hij leert anderen hoe ze de technologie kunnen toepassen en deelt zijn expertise met iedereen. Hivos zet overheden onder druk om hem en anderen zoals hij vrij te laten.

Een majeure stap in ons werk om bloggers, mensenrechtenverdedigers en activisten te beschermen was de oprichting in 2012 van een nieuw fonds, het Digital Defenders Partnership. Het fonds wordt gesteund door de Amerikaanse, Britse, Estse en Nederlandse overheid en biedt uitkomst om verschillende soorten bedreigingen van het internet en internetgebruikers het hoofd te bieden. Zo faciliteert dit fonds bijvoorbeeld initiatieven die ingaan tegen pogingen van de overheid om het internet af te sluiten of burgers elektronisch bespioneren.

Hivos steunt de ontwikkeling van smart tools die onderdrukking tegengaan. In 2012 werkten onze partners aan bestrijding van censuur, digitale controle en onderdrukking door informatieverspreiding en het ontwikkelen van technische middelen om daaraan het hoofd te bieden. Ze hielpen bloggers en mensenrechtenactivisten om online veilig te zijn. Hivos heeft op dit gebied een bestendige werkrelatie met het Tactical Technology Collective, dat technische en praktische ondersteuning biedt aan activisten en software ontwikkelt die hen in staat stelt veiliger te werken. In 2012 stond het Tactical Technology Collective meer dan 600 activisten en bloggers bij in verband met veiligheidskwesties.

Onze partner Mid East Youth ontwikkelde een software tool die door meer dan 50.000 gebruikers in Iran en Syrië werd gedownload; de software stelde hen in staat de internetcensuur te omzeilen en websites te bezoeken die geblokkeerd waren door de overheid. Wat deze tool uniek maakt is dat hij draait vanaf een geheugenstick. Dat is belangrijk, want in een repressief regime kan software die online wordt aangeboden ook een truc zijn van de overheid om de burgers in de gaten te houden.

Hivos houdt zich ook bezig met het verankeren van internetvrijheid in de wet. Beleidsbeïnvloeding en maatschappelijke bewustwording zijn daarbij belangrijke strategieën. Jaarlijks publiceert Hivos, in samenwerking met de Association for Progressive Communication, het Global Information Society Watch (GIS Watch) over het beheer van het internet; daarin worden ook per land verbeterpunten genoemd. In 2012 werd het rapport gepresenteerd tijdens het zevende Internet Governance Forum (IGF) in Baku. Tijdens de bijeenkomst werd ook gediscussieerd over overheidsbeleid ten aanzien van Internet governance, met als doel de ontwikkeling en veiligheid van het internet te waarborgen. In 2012 vond ook de lancering van het programma Internet Governance in the MENA Region plaats en begonnen we met de uitvoering. Het programma heeft als doel om druk uit te oefenen op overheden Hivos Jaarverslag 2012

15

om wetten te maken waarin de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van informatie worden vastgelegd. Het programma wordt gesteund door het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Onze inspanningen om het internet open en vrij te houden hebben ertoe geleid dat er meer ruimte kwam voor de vrijheid van meningsuiting. Mede dankzij onze ondersteuning van internetvrijheid konden journalisten, activisten en bloggers een kritisch geluid laten horen. Online vrijheid en de veiligheid van de bewakers ervan zijn van cruciaal belang voor zowel de strijd tegen onderdrukking als het realiseren van meer democratie.

Culturele netwerken Regionale netwerken kunnen een belangrijke rol vervullen bij het versterken van de functie van kunst en cultuur in ontwikkeling. In de afgelopen tien jaar heeft Hivos geïnvesteerd in het opzetten en ontwikkelen van culturele netwerken in Afrika, Azië en Latijns-Amerika om de culturele infrastructuur te verbeteren. Deze netwerken bieden broodnodige ruimte aan Zuidelijke kunstenaars om hun vak uit te oefenen, ze dragen bij tot de verbetering van het klimaat voor cultuurproducties en stellen kunstenaars in staat hun werk nationaal en internationaal op de markt te brengen. In 2007 hielp Hivos bij de oprichting van het Arterial Network. Dit pan-Afrikaanse culturele netwerk investeert in de capaciteitsontwikkeling van kunstorganisaties op het vlak van beleidsbeïnvloeding en management, en versterkt de mondiale samenwerking door regionale initiatieven met elkaar te verbinden. Sinds het initiatief van start ging heeft Arterial een waardevolle bijdrage geleverd aan de groei van een onafhankelijke culturele sector in verschillende Afrikaanse landen.

Een belangrijk streven van Arterial is het verbeteren van het overheidsbeleid op het gebied van cultuur in de verschillende landen. Om dat te bereiken werkt Arterial er hard aan om het maatschappelijk middenveld, overheden en kunstenaars bij de beleidsvorming te betrekken en samenwerking te stimuleren. In de afgelopen jaren heeft het netwerk voor haar leden trainingen georganiseerd en een format voor culturele beleidsvorming en -beïnvloeding ontwikkeld: Adapting the wheel: Cultural Policies for Africa (2011). In 2012 is dit document gebruikt voor beleidsvorming en -beïnvloeding in de Democratische Republiek Congo, Mali, Marokko, Zimbabwe, Algerije, Kameroen, Egypte en Tunesië.

Dit heeft tot een aantal opmerkelijke resultaten geleid. De vertegenwoordiger van het Arterial Network in Congo, Patrick Mudekereza, werkte nauw samen met het Congolese ministerie van Cultuur aan een cultureel beleidsdocument geïnspireerd op Adapting the Wheel. Arterial zorgde voor overleg met het maatschappelijk middenveld om ook hun input te krijgen. In Marokko bestaat op dit moment nog helemaal geen cultuurbeleid; reden voor de lokale vertegenwoordiging van Arterial om in actie te komen. Dat proces is nog steeds gaande, maar Marokko heeft inmiddels wel het Unesco-verdrag van 2005 geratificeerd, en dat is een stap in de goede richting.

In Mali hebben vertegenwoordigers van Arterial Adapting the wheel uitgereikt aan alle leden van de commissie die is belast met het formuleren van een nieuw cultuurbeleid. Het voorlopige beleidsdocument dat de commissie heeft opgeleverd, ligt nu voor goedkeuring bij het parlement. De oorlog in Mali heeft de positie van kunstenaars in dat land helaas ernstig verslechterd.

In andere landen zijn de activiteiten van Arterial nog maar kortgeleden begonnen, en zijn de resultaten nog niet duidelijk zichtbaar. Maar het bijeenbrengen van kunstenaars, het maatschappelijk middenveld en de overheid om het cultuurbeleid te bespreken is vaak al een prestatie op zich. Dat geldt met name voor Zimbabwe. De vertegenwoordiger van het Arterial Network (en Hivos-partner) Nhimbe Trust heeft een trainingsprogramma opgezet voor culturele activisten die in actie willen komen tegen beleid en wetgeving die de vrijheid van kunst en cultuur inperken. De Zimbabwaanse creatieve sector is nu bezig de culturele wetgeving onder de loep te nemen, met hulp van Arterial.

Een belangrijk aandachtspunt in dat proces is censuur. Nhimbe Trust leidt een maatschappelijke coalitie tegen censuur in Zimbabwe. Censuur is een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting en daarom een schending van de mensenrechten. Regelmatig worden tentoonstellingen verboden, Hivos Jaarverslag 2012

16

kunstwerken weggehaald, theaters onder toezicht gesteld en kunstenaars bedreigd door de raad van censuur van de overheid. Nhimbe Trust zorgt er voor dat deze schendingen niet onopgemerkt blijven en blijft moedig strijden voor een einde aan de censuur en een beter kunstbeleid.

Arterial Network mag trots zijn op de resultaten in Afrika. Die zijn bovendien een lichtend voorbeeld voor andere regio’s. Werkbezoeken van Arterial aan Latijns-Amerikaanse partners en vice versa hebben geleid tot een verbeterd netwerk in Latijns-Amerika in 2012. Een pan-Amerikaans netwerk Río-JUNTOS: Conexión Cultural Latinoamericana – is met Hivos’ steun tot bloei gekomen en verbindt nu 50 culturele netwerken in 21 landen verspreid over het continent. Het netwerk onderhoudt nauwe contacten met de sociale bewegingen in de verschillende landen. In 2013 zal Río-JUNTOS doorgaan met de activiteiten voor beleidsbeïnvloeding. Doel van de campagne is de verschillende overheden ertoe te bewegen dat zij tenminste 1 procent van hun budget aan cultuur besteden, en 0,1 procent aan het bevorderen van lokale culturele uitingen.

Hivos Jaarverslag 2012

17

Hoe Rami Jarrah Alexander Page werd Op een dag van woede in het Koninkrijk van Stilte doorbrak een oude man het zwijgen. Na het vrijdaggebed liep hij naar voren tussen de gelovigen in de Grote Moskee van Damascus en verhief stem: “Mijn zonen zijn gevangenen, ik heb ze jaren niet gezien. Ik wil vrijheid!” Na een oorverdovende stilte brak het protest los. De vonk van de Arabische revoluties was naar Syrië overgeslagen. Rami Jarrah was erbij. Vier dagen later werd hij Alexander Page.

Het was maart 2011. In de weken voorafgaand aan het protest in de moskee hadden kleine demonstraties in het zuiden van het land Rami Jarrah’s hoop aangewakkerd. Hij had gepland om Syrië te verlaten voor een vrijere plek, maar nu was het zwijgen waaraan hij zich zo had geërgerd misschien voorbij. Hij wilde niet meer terug naar Engeland of Dubai, waar hij opgroeide en studeerde, maar besloot te blijven. Het land dat zijn ouders ooit ontvluchtten en waar hij min of meer bij toeval verzeild raakte was het zijne aan het worden.

Nadat de oude man zich uitsprak in de moskee werd de onvrede van het Syrische volk openlijk. Mensen begonnen massaal hun angst te verliezen. Ook in Damascus, onder het oog van de tot dan toe onaantastbare president Bashar Al-Assad. Rami Jarrah, afgestudeerd in de journalistiek en thuis op het internet, besloot zich aan te sluiten bij een groep burgerjournalisten. Hij begon berichten over de toenemende onrust te verzamelen en bracht ze naar buiten op sociale media en blogs.

IJzeren vuist Vier dagen na de man in de moskee sloot Rami zich aan bij een demonstratie in het hart van Damascus. Het regime reageerde met ijzeren vuist. Voor zijn ogen werden negen mensen doodgeschoten en tientallen gearresteerd. Die avond werd de groep burgerjournalisten door internationale media benaderd om verslag te doen van de gebeurtenissen. Rami Jarrah, vloeiend in Engels en begenadigd met een Brits accent werd naar voren geschoven.

Verscholen achter een naam die hij net daarvoor op internet was tegen gekomen klonk zijn stem voor het eerst over de hele wereld. Alexander Page was geboren.

Als Alexander Page werd Rami de stem van het Syrische verzet. Maar omdat de grote nieuwszenders ook naar beeldvulling zochten, werd hem steeds vaker gevraagd om met zijn iPhone opnames van de onrust te maken.

Binnen een week werd hij om die reden gearresteerd. Hij werd uitgekleed tot aan zijn boxershort en in een cel gegooid. Drie dagen kreeg hij geen eten of drinken, moest hij rechtop blijven staan en werd hij herhaaldelijk in elkaar geslagen. Toen hij onder dwang bekende dat hij een ‘terrorist’ was, mocht hij gaan.

Een fulltime baan De stroomversnelling waarin Rami’s leven terecht was gekomen liet niet los. Kort na zijn vrijlating werd hem door het importbedrijf waarvoor hij werkte opgedragen om deel te nemen aan een demonstratie voor het regime. Hij weigerde en nam ontslag. Maar waar Rami Jarrah werkloos was, kreeg Alexander Page een fulltime baan.

Tijdens een nieuwe demonstratie werd hij weer gepakt. Deze keer droeg hij een draagbare 3G-router onder zijn kleren die de demonstranten van internet voorzag. Hij ontkwam aan de agenten die hem staande hielden, maar werd twee dagen later alsnog te grazen genomen. Een groep mannen wachtte hem op bij zijn huis en sloegen hem in elkaar. Hij moest zijn mond houden, werd hem toegebeten, anders ging hij eraan. Het leek alsof de ware identiteit van Alexander Page bij de autoriteiten bekend was.

Die nacht om 4 uur belde een vriend met connecties binnen de geheime dienst. Hij bevestigde: in het dossier ‘Alexander Page’ stond zijn naam bovenaan. Twee uur later vluchtte Rami Jarrah met vrouw en kind naar Jordanië.

Activist News Association Het werd 2012, de opstand in Syrië veranderde in een bloedige burgeroorlog. Vanuit een veilig appartement in Cairo zette Rami Jarrah, sinds kort gesteund door Hivos, zijn verzet door. Omringd door beeldschermen waarop kapotgeschoten straten, vluchtelingenstromen en aanhoudend protest te zien is, doet hij zijn werk als fulltime activist.

Niets ontgaat Rami Jarrah en de medewerkers van zijn ‘Activist News Association’ nu nog. Alle misdaden die president Assad pleegt tegen zijn volk worden door zijn Syrische netwerk gedocumenteerd en in Cairo opgeslagen.

Het zijn gigantische hoeveelheden tekst, foto’s en filmpjes, keurig geordend op steeds vollere servers. Straks, als de tiran dan eindelijk voor tribunaal of strafhof staat, zal niets te ontkennen zijn. Dan zal ook Assad beseffen dat stilte niet meer af te dwingen is.

Hivos Jaarverslag 2012

18

Programma Rights & Citizenship Het Rights & Citizenship-programma steunt mensen in hun streven naar een samenleving waaraan zij vrij en volwaardig kunnen deelnemen, ongeacht hun sekse, afkomst, seksuele oriëntatie of religieuze overtuiging. Voor dat streven is meestal weinig ruimte. Het werk van activistische burgers en hun belangenorganisaties kan levensgevaarlijk zijn, maar hun doorzettingsvermogen en moed zijn de stuwende kracht achter de strijd voor een rechtvaardige en vrije deelname aan de samenleving onder veilige omstandigheden.

Om mensen vrij en volwaardig te laten deelnemen aan een samenleving moet het overheden duidelijk worden gemaakt dat zij ruimte behoren te creëren voor iedereen en dat zij burgers moeten betrekken bij het besluitvormingsproces. De maatschappelijke erkenning en acceptatie van ieders rechten, in het bijzonder die van vrouwen, LGBT en mensen met hiv/aids, moet altijd centraal staan.

Met het Rights & Citizenship programma steunt Hivos burgers en belangenorganisaties die politieke grondrechten versterken, organisaties die de rechten van arme en gemarginaliseerde groepen behartigen en organisaties die mensenrechtenschendingen aan de kaak stellen.

Resultaten in 2012 • In Guatemala konden Hivos-partners een rechtszaak beginnen tegen voormalig president Ríos Montt voor de genocide op de bewoners van de Mayadorpen in de jaren tachtig.

• In Irak concentreerden partners zich op langetermijnvraagstukken zoals het voorkomen van huiselijk geweld, bestrijding van vrouwenbesnijdenis en het bevorderen van vrijheid van meningsuiting. Ook droegen zij bij aan de verbetering van de omstandigheden voor burgeractie door hun inzet voor een betere NGO-wet.

• Partners in Oost-Afrika hebben zich met succes ingezet voor de introductie van een wet voor HIVen Aidspreventie en -bestrijding. Inmiddels is de wet aangenomen door het parlement van de OostAfrikaanse Gemeenschap. De nieuwe wet zorgt ervoor dat HIV-programma’s en beleid beter op elkaar worden afgestemd en beschermt de rechten van kwetsbare groepen.

Aantal partners: Verplichtingen: Bereik:

314 38,2 miljoen euro 5,5 miljoen mensen

Voornaamste samenwerkingsverbanden • Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria • Mama Cash • IKV-PC • ILGA • Ford Foundation

Hivos Jaarverslag 2012

19

Van ‘lente’ naar transitie De golf van volksopstanden en de gewelddadige reactie daarop van regimes in het Midden-Oosten en Noord- Afrika vanaf eind 2010 blijken het begin te zijn geweest van een transitie, die nog volop gaande is. De effecten verschillen sterk per land. Verkiezingen hebben nieuwe leiders gebracht, maar het democratiseringsproces verloopt grillig. De gewapende confrontatie in Syrië dreigt uit te lopen op een sektarisch conflict. En toch heeft de Arabische transitie de regio veranderd op een manier die voorheen ondenkbaar was. Nu zijn er pioniers nodig met democratische idealen en politieke wil om de veranderingsprocessen verder te helpen. Hivos is sinds 2004 actief in de regio en steunt maatschappelijke partijen die kunnen bijdragen aan een vrije, rechtvaardige samenleving voor iedereen en die tegenwicht kunnen bieden aan (nieuwe) onderdrukking en intolerantie.

De Arabische transitie maakte het noodzakelijk dat Hivos en haar partners op zoek gingen naar nieuwe manieren om in actie te komen en beleidsmakers en burgers te informeren. Dat was vooral het geval in Syrië, waar het moeilijk was het werk voort te zetten, als gevolg van het gewapende conflict in dat land. Samen met Karama, een regionale organisatie gevestigd in Egypte die zich inzet voor de rechten en politieke participatie van vrouwen, hebben we het Syrian Women’s Platform opgericht.

Doel van het platform is Syrische vrouwen een rol van betekenis te geven in het vredesproces.

Karama heeft eerder al geholpen bij het oprichten van het Libyan Women’s Platform for Peace om de politieke en sociale eisen van Libische vrouwen kracht bij te zetten tijdens het transitieproces.

Het Syrian Centre for Media and Freedom of Expression (SCM) hield oog op de persvrijheid in Syrië en volgde gevallen van journalisten die werden vastgehouden en/of gewond raakten. De verregaande onderdrukking door de staat heeft echter ook SCM zelf getroffen. Het kantoor werd overvallen en de werknemers werden gearresteerd. Sommigen van hen, onder wie ook de oprichter en directeur Mazen Darwish, zitten nog steeds in de gevangenis. Hivos zet zich ervoor in dat zij een eerlijk proces krijgen.

In reactie op de toenemende onzekerheid in Syrië hebben we een informeel netwerk voor mensenrechten en vrijheid van meningsuiting helpen oprichten. Dit netwerk maakt het mogelijk voor ngo's uit Europa, Amerika en de landen in de regio om gezamenlijk in actie te komen en hulp te bieden aan mensenrechtenverdedigers, journalisten, bloggers en kunstenaars in Syrië.

De schokgolven van de Arabische transitie hebben ook Irak bereikt. Burgers laten steeds nadrukkelijker van zich horen, al heeft dat nog niet geleid tot grote politieke veranderingen. In deze omstandigheden heeft onze partnerorganisatie Al-Amal vooral geijverd voor het oplossen van langlopende kwesties en het verbeteren van het klimaat voor burgeractivisme. Al-Amal zette zich in voor betere ngo-wetgeving en heeft zich ook hard gemaakt voor een wet die de vrijheid van meningsuiting beter beschermt. Daarnaast heeft Al-Amal een bijdrage geleverd aan een wetsontwerp ter voorkoming van huiselijk geweld en versterking van de positie van vrouwen.

Vrouwen hebben een belangrijke rol gespeeld bij de grote veranderingen in de Arabische wereld, soms ook als initiatiefnemer en leider van een beweging. Die rol is vaak niet erkend. Sterker nog, de rechten van vrouwen én mannen dreigen weer op de achtergrond te raken in de nieuwe politieke context. Om die reden heeft Hivos er bij de internationale beleidsmakers op aangedrongen dat zij meer doen om de positie van vrouwen in de Arabische transitielanden te verbeteren. Met name hebben we de Nederlandse en Amerikaanse overheid gevraagd actie te ondernemen. In 2012 heeft de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken steun toegezegd aan een nieuw initiatief, Women on the Frontline. Dit fonds, dat beheerd zal worden door Hivos en PwC, ondersteunt burgerinitiatieven die de rechten en positie van vrouwen in de MENA-regio versterken.

In het verlengde van ons werk in het veld, heeft het Hivos Kennisprogramma rond het maatschappelijk middenveld in West-Azië gezorgd voor de nodige achtergrondstudies en beschouwingen over de Arabische transities. Om de uitdagingen van de transitie in Syrie beter te kunnen begrijpen, organiseerde Hivos twee seminars over transitional justice, waarbij vele Syrische activisten en experts aanwezig waren. We publiceerden een discussiestuk over de manier waarop westerse donoren

Hivos Jaarverslag 2012

20

omgaan met de strategische implicaties van de revoluties en hoe zij hun strategieën zouden moeten heroverwegen onder de veranderde revolutionaire omstandigheden. We hebben veel erkenning en waardering gekregen van gerenommeerde denktanks, instituten en donoren als bron van kennis over Syrië en over de strategische implicaties van revoluties voor westerse donoren. De BBC verwees naar onze publicaties als informatiebron over media en het maatschappelijk middenveld in Syrië.

Inheemse volkeren en winningsindustrie: onverenigbaar?

De rechten van de inheemse bevolking van Latijns-Amerika en hun aanspraak op de natuurlijke hulpbronnen in hun leefomgeving gaan Hivos al decennialang aan het hart. Dat is een langdurige, maar soms succesvolle strijd. In Guatemala heeft 30 jaar hard werken door lokale gemeenschappen, mensenrechtenadvocaten en Hivos-partners CONIC en CALDH er uiteindelijk toe geleid dat de voormalige president Rios Montt wordt vervolgd voor de genocide op de bewoners van Maya-dorpen.

De daadkrachtige inwoners van het Ecuadoriaanse dorp Sarayaku brachten hun zaak tegen een oliemaatschappij voor het Inter-Amerikaanse hof voor de rechten van de mens én wonnen, tien jaar nadat het bedrijf zonder toestemming van de dorpelingen was begonnen met olieboringen op hun grondgebied.

In 2012 heeft Hivos de inheemse federaties in het Amazonebekken in Bolivia en Ecuador geholpen bij het verkrijgen van de landrechten over hun grondgebied. De volgende stap is lastiger, want de inheemse volken mogen nu wel hun regenwouden op een duurzame manier beheren, ze hebben nog steeds niks te zeggen over de rijkdommen in de grond. Zelfs de zogeheten Nieuw Linkse regeringen bieden hen nauwelijks inspraak voor er nieuwe boringen plaatsvinden of de infrastructuur wordt uitgebreid. Partnerorganisaties hebben daarom deelgenomen aan de protesten van de inheemse bevolking tegen de aanleg van een weg door het Tipnis-reservaat in Bolivia. Ondanks eerdere beloften ligt er nu een plan voor een weg door het hart van hun grondgebied. De overheid voerde overleg met sociale organisaties, maar de uitkomst daarvan werd niet door alle inheemse activisten geaccepteerd. De overheid gebruikte dat meningsverschil als een excuus om verder te gaan met de plannen voor de weg. De inheemse activisten maken zich wederom op voor een lange strijd.

Samen met onze partners hebben we ons ook beziggehouden met de impact die de productie van olie en mineralen heeft op de leefomgeving van de inheemse gemeenschappen. Olielekken komen regelmatig voor en vervuilen rivieren en waterbronnen. De kap van de regenwouden in het Amazonegebied heeft enorme gevolgen voor het klimaat en de biodiversiteit. In samenwerking met lokale wetenschappers is Hivos begonnen met onderzoek naar deze kwestie, om zo de claims van de inheemse volkeren te kunnen onderbouwen. Het onderzoek toont aan dat, terwijl oliebronnen binnen twintig jaar uitgeput zijn, de schade aan het regenwoud blijvend is. Hivos-partners hebben ook gewezen op de negatieve sociale gevolgen van de komst van arbeiders die werk zoeken in de olieproductie, zoals het ontstaan van talloze biercafés en bordelen. Inheemse organisaties in Ecuador hebben gevraagd om een moratorium op olieboringen in inheemse gebieden met kwetsbare ecosystemen. Ook dit zal nog een lange strijd worden.

CoCooN, een door WOTRO gefinancieerd onderzoeksprogramma over samenwerking en conflict in de winningsindustrie, besteedde ook aandacht aan deze kwestie. Hivos, ISS, de Universiteit van San Francisco in Quito (Ecuador) en het milieunetwerk Lidema (Bolivia) doen gezamenlijk onderzoek naar de effecten van gedeeltelijke nationalisatie van de olieindustrie en mijnbouw. Studieonderwerpen zijn onder meer: de impact van de industrie, alternatieve economische modellen, het recht van de betrokken gemeenschap op overleg vooraf en compensatie. De onderzoeksresultaten zullen inheemse organisaties helpen wanneer zij de moeilijke discussie met overheden en bedrijven aangaan.

We hebben ook gebruikgemaakt van Hivos’ status als lid van de Economic and Social Council (ECOSOC) van de Verenigde Naties om de rechten van inheemse volkeren onder de aandacht te brengen. In 2012 zorgden we ervoor dat de inheemse leiders aanwezig konden zijn bij de bijeenkomst

Hivos Jaarverslag 2012

21

van de VN Werkgroep Bedrijfsleven en Mensenrechten in Genève. Dankzij ontmoetingen met VNfunctionarissen, diplomaten en speciale rapporteurs konden zij aandacht vragen voor de noodzaak om inheemse territoriale rechten op te nemen in de VN-richtlijnen voor de rechten van de mens in relatie tot het bedrijfsleven (ook wel: Ruggie Framework). Inheemse activisten verwachten dat er lange jaren van waakzaamheid en publieke druk nodig zullen zijn voordat dit vrijwillige mechanisme zal leiden tot betere resultaten in het veld.

Opkomen voor de rechten van inheemse volkoren betekent ook het beschikbaar maken van middelen om de economie in hun leefomgeving te ontwikkelen. Landbouw gebaseerd op het behoud van biodiversiteit en het gebruik van duurzame energie zijn veelbelovende alternatieven voor grootschalige exploitatie van bronnen. Daarom zullen Hivos en haar lokale partners hun inspanningen op die gebieden versterken.

Hivos Jaarverslag 2012

22

De zaak Sarayaku De rust in Sarayaku is wedergekeerd. Het is ‘the day after’ en het leven heeft zijn gewone gang hernomen.

Kinderen spelen in het water van de rivier, iemand repareert een rieten dak, kommen Chicha worden bereid. Aan niets is te merken dat hier geschiedenis is geschreven.

Wat zou er ook kunnen gebeuren in een dorpje als Sarayaku, stipje op de kaart in het machtige Amazonewoud?

Slechts enkele honderden mensen zijn hier thuis. Een kano met een flinke buitenboordmotor doet er een dag over om de dichtstbijzijnde stad te bereiken. Wegen zijn er niet. De mensen en het dorp zijn makkelijk over het hoofd te zien.

Dat is precies wat er gebeurde op een Ecuadoriaans ministerie, ergens in 1996. Daar werd een besluit genomen over een van de vierkanten waarin het land werd opgedeeld nadat er olie was aangetroffen. De Argentijnse maatschappij CGC kreeg het recht om in blok 23 naar olie te gaan zoeken. Dat Sarayaku midden in blok 23 ligt, wisten overheidsfunctionarissen en oliehandelaars misschien niet eens. Erg veel zorgen maakten zij zich er in ieder geval niet over. Voor de olie moest alles wijken. Maar dat zou veranderen.

Compensatie De bewoners van Sarayaku wisten wat de honger naar olie elders in het Amazonewoud teweeg had gebracht. Ze kenden de verhalen over de kap van het bos, over vervuilde rivieren waarin geen vis meer leefde en over overstromingen als gevolg van bodemerosie. Ze wisten ook dat getroffen dorpjes ter compensatie vaak een school, een kliniek en een dorpszaal kregen. De regering zorgde er zelfs voor dat die gebouwen voorzien werden van airconditioning en een niet aflatende stroom brandstof voor generatoren. Maar de leiders van Sarayaku waren er niet van onder de indruk. Wat heb je immers aan een kliniek als je vertrouwt op de sjamaan? Waarom zou je vergaderen in een zaal als het buiten kan? En een school? Die was er al.

In 2002 waagde de oliemaatschappij zich voor het eerst in het bos van Sarayaku. Gesteund door het Ecuadoriaanse leger voerde CGC seismisch onderzoek uit. Enorme hoeveelheden springstof werden tot ontploffing gebracht op visstekken, jachtgronden en heilige plaatsen. Sarayaku kwam in actie. Bewoners bouwden ‘vredeskampen’ op de plekken waar CGC opereerde en weigerden toe te geven aan de intimidaties van militairen.

Dat werkte.

Pachamama Sarayaku haalde het nieuws. Niet alleen als gevolg van het vreedzame verzet van haar bewoners, maar ook dankzij de gang naar de hoogste rechtbank in de regio. Want met steun van mensenrechtenorganisatie en Hivos partner Pachamama, vond dorpshoofd José Gualinga de weg naar het Inter-Amerikaans mensenrechtenhof in Costa Rica. Die opende de zaak Sarayaku en gebood een onmiddellijke staking van het seismisch onderzoek.

In de jaren erna gingen Sarayaku en Pachamama de strijd samen aan. Het hof werd voorzien van bewijs en José Gualinga sprak tot parlementen in wereldsteden over het onrecht dat zijn volk was aangedaan. Zijn reizende ster was een doorn in het oog van Zuid-Amerikaanse presidenten en ministers. Die indiaan uit dat kleine dorpje aan de Bobonaza rivier leek echt een kans te maken. En wat als hij zou slagen? Dan zou een precedent geschapen worden voor duizenden andere dorpjes in het zo goed met olie gevulde Amazonegebied.

Op 25 juli 2012 komt Sarayaku bijeen. Het nieuwe dorpsgebouw is afgeladen vol, maar iedereen is muisstil. Het is de dag van de uitspraak. Dorpsbewoners hebben hun gezichten beschilderd en hun ogen gericht op een computerscherm. Met de nieuwe satellietverbinding, waaraan de jongeren al gewend zijn geraakt, kan live worden gekeken naar het vonnis. Milliseconden nadat José Gualinga op alle punten in het gelijk wordt gesteld wordt ook in Sarayaku bekend dat de strijd is gewonnen. Het dorp krijgt weer zeggenschap over het eigen land en de staat Ecuador wordt veroordeeld tot het betalen van 1,3 miljoen dollar compensatie voor geleden schade en het ruimen van de achtergebleven explosieven.

Een ontlading van vreugde wordt gevolgd door het besef dat Sarayaku de toekomst weer in eigen hand heeft. De dorpelingen delen het op Facebook en Twitter, de Chicha gaat rond. Het leven gaat verder in precies het juiste tempo.

Hivos Jaarverslag 2012

23

Programma Green Entrepreneurship In 2050 moeten negen miljard monden worden gevoed. Tot nu toe leidt elke uitbreiding van de daarvoor benodigde landbouwgrond tot veel extra uitstoot van broeikasgassen. Klimaatverandering bedreigt vervolgens de productiviteit. Die negatieve spiraal treft arme mensen - vooral vrouwen - het eerst. De energieconsumptie moet dus worden beperkt en verduurzaamd, met gelijke kansen voor iedereen en met oog voor biodiversiteit. Deze uitdaging is niet gering.

Het Green Entrepreneurship programma vertrouwt op de rol van ondernemende mannen en vrouwen op het platteland in het bevorderen van groene sociaal-economische ontwikkeling. Zij hebben als geen ander het potentieel om de wereld van voedsel te voorzien, klimaatverandering tegen te gaan, biodiversiteit te handhaven en voor werkgelegenheid te zorgen. Dat vraagt wel om verhoging van hun productiviteit en een efficiëntere bedrijfsvoering, bijvoorbeeld door de juiste financiering, biogasinstallaties of slimme samenwerkingsverbanden met overheden en marktpartijen.

Kleinschalige producenten in ontwikkelingslanden bedienen de lokale markt, gebruiken daarvoor weinig energie en dragen zorg voor hun omgeving. Zij kennen het verschil tussen winst en exploitatie.

Duurzame economische ontwikkeling is op het platteland in goede handen.

Resultaten in 2012 • In Kenia kregen 28.000 kleine koffieboeren trainingen die ervoor zorgden dat hun inkomen (in drie jaar tijd) met 70 procent omhoog ging.

• 7,2 miljoen mensen en hun familie ontvingen een lening via het microfinancieringsprogramma van het Hivos-Triodos Fonds (HTF).

• In Afrika en Indonesië werd bij 14.000 families een biogasinstallatie geplaatst, evenveel als het totale aantal dat in de drie jaar daarvoor werd geplaatst.

Aantal partners: Verplichtingen: Bereik:

174 26,9 miljoen euro 7,6 miljoen mensen

Voornaamste samenwerkingsverbanden • Triodos Bank • ECOM • IIED • IUCN NL • Oxfam Novib • Ford Foundation

Hivos Jaarverslag 2012

24

Biogas: duurzame energie voor iedereen Op het platteland wonen de meeste arme mensen; alleen als zij toegang hebben tot energie kunnen ze hun leefomstandigheden verbeteren en een eigen bedrijf beginnen. Tegelijkertijd zijn zij voor hun eerste levensbehoeften afhankelijk van hun natuurlijke omgeving, en die komt steeds meer onder druk te staan. Duurzame energie kan beide problemen oplossen. Hivos zorgt ervoor dat duurzame energie – met name biogas – betaalbaar is voor arme mensen.

Met biogas kunnen individuele huishoudens die vee houden op een duurzame manier minder afhankelijk worden van brandhout en dure fossiele brandstoffen. Met een biogasinstallatie kunnen ze uit mest biogas winnen om mee te koken en elektriciteit op te wekken. De pulp die overblijft is prima organische mest waarmee de oogst verbeterd kan worden. Niet alleen individuele huishoudens hebben voordeel van biogas, de hele samenleving profiteert ervan. Vrouwen houden tijd en geld over als ze geen hout hoeven te sprokkelen, en dat leidt ook weer tot minder ontbossing en uitstoot van broeikasgassen. Bovendien is biogas beter voor hun gezondheid: rook in huis is een belangrijke oorzaak van ziekten. Het uitbouwen van een biogasbranche zorgt ook voor werkgelegenheid en draagt op die manier bij aan ontwikkeling.

In samenwerking met SNV voert Hivos biogasprogramma’s uit in vijf Afrikaanse landen, en daarnaast in Indonesië, Cambodja en Nicaragua. We werken ook nauw samen met het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken, overheden en ngo’s die op het platteland actief zijn. Met deze programma’s wil Hivos, met hulp van de (lokale) overheid, banken, bedrijven en ngo’s een nationale biogasbranche opzetten, die na verloop van tijd zichzelf moet kunnen bedruipen. De sector zelf bestaat uit vele en diverse actoren: gespecialiseerde aannemers en metselaars, lokale vakopleidingen die hen opleiden, en ook banken en overheden. Banken en microfinancieringsinstellingen worden aangemoedigd leningen te verstrekken aan eindgebruikers en bedrijven die biogasinstallaties bouwen, en overheden spelen een belangrijke rol in het creëren van een gunstig bedrijfsklimaat. De resultaten verschillen per land. In Kenia heeft de aanpak bijvoorbeeld meer succes gehad dan in Ethiopië, waar de overheid minder actief is en de betrokkenheid van het bedrijfsleven minder groot. In 2012 verzorgde het Afrikaanse biogasprogramma de bouw van bijna 11 duizend biogasinstallaties. Dat is meer dan het totaal dat in de drie jaren daarvoor werd gebouwd.

In Indonesië beheert Hivos het biogasprogramma BIRU (een afkorting van Biogas Rumah of ‘biogas voor thuis’). We zijn erin geslaagd steun voor het programma te krijgen van zowel de (lokale) overheid als het nationale en internationale bedrijfsleven. In de loop der jaren hebben we ervoor gezorgd dat bedrijven, ngo’s en coöperaties de technische en organisatorische training kregen die ze nodig hebben om biogasinstallaties te kunnen bouwen. Dit heeft geresulteerd in de bouw van achtduizend installaties. De beschikbaarheid van duurzame energie is gunstig geweest voor zowel kleinschalige producenten en hun families zelf als voor de ontwikkeling van het lokale bedrijfsleven (zoals hotels die gebruikmaken van biogas). Het lokale bedrijfsleven wordt ook versterkt door de betrokkenheid van ondernemers bij de bouw van biogasinstallaties. Onder hen zijn metselaars, leveranciers van stenen en zand, maar ook metaalverwerkers en transportbedrijven. Hivos heeft Yayasan Rumah Energi (Stichting Energie Huis) opgericht, een onafhankelijke ngo die het management van de volgende fases van het programma zal overnemen.

Het National Biogas Programme in Cambodja heeft gezorgd voor de bouw van meer dan 19 duizend installaties sinds 2006 en streeft naar een aantal van 65 duizend in 2018. Hivos is niet betrokken bij het management van het programma in Cambodja, maar heeft de afgelopen zes jaar wel bijgedragen in de vorm van financiering via met name compensatie voor de uitstoot van broeikasgassen via het Hivos Climate Fund.

Hivos Jaarverslag 2012

25

Het biogasprogramma in Nicaragua heeft enige vertraging opgelopen. Het programma ging later van start dan gepland omdat toestemming van de overheid op zich liet wachten. Het is de bedoeling dat het programma in Nicaragua een voorbeeld wordt voor heel Midden-Amerika.

Betrokkenheid van het bedrijfsleven Het belang van het bedrijfsleven voor de economische ontwikkeling vindt steeds meer erkenning bij zowel donoren als ngo’s. ‘Profit’ en ‘not-for-profit’ kunnen elkaar goed aanvullen, maar het vergt meestal wel de nodige tijd voor er succesvolle samenwerkingsmodellen zijn. In de loop der jaren heeft Hivos veel moeite gedaan om die inspanningen tot een goed resultaat te brengen. Een aantal projecten is uitgesproken succesvol geweest, met resultaten die daadwerkelijk impact hebben gehad op het leven van mensen in het Zuiden. Koffie in Oost-Afrika en biogas in Indonesië zijn daar voorbeelden van.

Kleinschalige koffieboeren hebben vaker weinig zekerheid over hun inkomsten - zelfs als ze hun koffie op de markt weten te krijgen – omdat de prijzen sterk fluctueren. En omdat het hen ontbreekt aan kennis en infrastructuur, lukt het niet de kwaliteit van hun product te verbeteren. Hivos heeft ervoor gekozen om, in plaats van een klein aantal van hen te ondersteunen, een grootschalig programma op te zetten waar de hele sector baat bij heeft. De betrokkenheid van het bedrijfsleven is cruciaal in dit project, omdat zij kleinschalige koffieboeren in Oost-Afrika kunnen helpen nieuwe markten aan te boren. Andersom zijn veel bedrijven op zoek naar een betrouwbare aanvoer van landbouwproducten die aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen. Het doel van Hivos is dan ook een vruchtbare samenwerking tussen die twee partijen op gang te brengen. Een van de grote succesverhalen is de betrokkenheid van ECOM, een van de grootste koffiehandelsbedrijven, bij de scholing van boerencoöperaties, om hen niet alleen betere productiemethoden aan te leren maar ook managementvaardigheden bij te brengen. In Kenia heeft dat proces heel wat voeten in de aarde gehad, maar de resultaten mogen er zijn: in drie jaar tijd is het inkomen van de koffieboeren gestegen met 70 procent. Bovendien zijn er nu meer vrouwen actief in de sector en wordt de koffie steeds vaker duurzaam geproduceerd. In 2013 wordt het programma met geld van de Bill and Melinda Gates Foundation uitgebreid naar Tanzania, waar volgens plan 85 duizend boeren opgeleid zullen worden.

Het programma wordt uitgevoerd in samenwerking met verschillende organisaties, waaronder twee koffieretailers (ECOM en Amajaro), de Hanns R. Neumann Stiftung, DEG Invest en Solidaridad.

De samenwerking tussen Hivos en ECOM begon in 2006, toen zij gezamenlijk Sustainable Management Services (SMS) oprichtten. De bedoeling van het initiatief was zoveel mogelijk kleine koffieboeren beter op te leiden. Sindsdien is het aantal boeren dat erbij betrokken is, gestegen van 11 duizendnaar 28 duizend. Van de nieuwe aanwas is 40 procent vrouw en 29 procent jonger dan 35.

Complementaire expertise is het geheim van het succes: ECOM kent de weg naar de markt en Hivos’ kracht ligt in duurzaamheid op het gebied van organisatie, sociale structuur en milieu. Op deze manier krijgen de koffieproducenten de kans hun bedrijf te verbeteren, maar maken ze ook kennis met betere manieren om hun grond vruchtbaar te maken en hun productiviteit en de kwaliteit van hun koffie te verhogen. Ook verbetering van de positie van vrouwen vormt een belangrijk aandachtspunt in het programma.

In de komende jaren zullen we voortborduren op deze ervaringen en nieuwe mogelijkheden onderzoeken; zo zou uitbreiding van het aanbod naar meer dan alleen koffie een manier kunnen zijn om tot stabielere inkomsten te komen. Daarnaast kunnen biogasinstallaties worden ingezet om duurzame energie te winnen. Een subsidieaanvraag hiervoor is ingediend bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Biogasprogramma’s hebben in andere landen al gezorgd voor meer samenwerkingsmogelijkheden met het bedrijfsleven. Het succesvolle biogasprogramma in Indonesië heeft ook de aandacht getrokken van internationale organisaties. Sinds 2010 werken we samen met Nestlé, dat daar een netwerk heeft van 33 duizend veehouders die melk leveren. Nestlé stelde 3,1 miljoen dollar ter

Hivos Jaarverslag 2012

26

beschikking aan de coöperaties, zodat zij hun leden die een biogasinstallatie wilden bouwen een rentevrije lening konden verstrekken. In 2012 was de helft van het budget gebruikt voor leningen, met een aflossingsratio van 100 procent. Nestlé stelt niet alleen het kapitaal beschikbaar, maar speelt ook een belangrijke rol in de bewustwording van coöperaties en het stimuleren van hun leden om voor biogas te kiezen.

Deze twee voorbeelden van publiekprivate samenwerking laten zien dat ontwikkelingsorganisaties als Hivos en het internationale bedrijfsleven samen een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de structurele verbetering van de levens van mensen in lokale gemeenschappen.

Hivos-Triodos Fonds 2012 Organisaties

2011 Bedrag Organisaties

Bedrag

Leningen

35

34.549

32

35.225

Participaties

11

34.782

10

32.181

-

-

Garanties Totaal

46

69.331

42

67.406

Afrika

13

18.650

11

17.075

Azië

10

15.530

13

19.920

Latijns-Amerika

21

33.695

16

29.885

2

1.456

2

526

46

69.331

42

67.406

Wereldwijd Totaal

Hivos Jaarverslag 2012

27

De keuken en de stal Tegen een boom op het erf van de familie Waweru staat een oude deur, zo zwart als roet. Het gebouwtje waar ze toegang tot gaf is afgebroken. De planken van de muren en het dak liggen verderop, netjes opgestapeld.

Peter Waweru staat op de open plek die is ontstaan en veegt het zweet van zijn voorhoofd. Voor vandaag zit het werk erop.

Als zijn vrouw Regina terugkomt van de markt ziet ze dat haar oude keuken is gesloopt. Resten van houtskool in de rode aarde verraden waar ze zich tot vorige week dagelijks boog over haar zwartgeblakerde pannen. In het donker, omringd door dikke rook wapperde ze daar urenlang met een stuk karton om de kolen warm te houden. Zo lang ze zich kan herinneren heeft ze hier gekookt. Ze zal het missen als kiespijn.

Tevreden gaat Regina haar huis binnen, ze begroet haar man. De zaken waren goed vandaag. De geitenmelk die de Wawerus kwijt wilden is verkocht en na het betalen van de boodschappen bleef nog een paar honderd shilling over. Een grote zak vol maïsmeel is het belangrijkste ingrediënt voor vanavond. Regina neemt de eerste deur rechts in de gang en zet een grote pan met water op haar fonkelnieuwe fornuis. De meter aan de gasleiding stelt gerust: er is genoeg druk voor vanavond. Een lucifer en een draai aan de knop zijn genoeg om een gloeiend hete en schone vlam tevoorschijn te toveren. Zonder te wapperen met karton en zonder te hoesten maakt Regina Ugali van het meegebrachte maïsmeel.

De nieuwe biogasvergister Peter begint de volgende morgen met het verzorgen van zijn varkens. De stal is nauwelijks groot genoeg voor de zwangere zeug en de vijf biggen. Een nieuw gegraven goot in de vloer van de stal zit vol uitwerpselen. Met wat water spoelt alles weg. Schoonmaken is makkelijker geworden, de stal stinkt niet meer zo. Bovendien leidt de goot naar een gat in de grond, dat in verbinding staat met de nieuwe biogasvergister. Op de uitwerpselen van vanmorgen, wordt vanavond gekookt. Wonderlijk, vindt Peter nog steeds. Maar nieuwe luxe went snel.

De biogasvergister was een investering van jewelste voor het boerenbedrijf van de Wawerus. Ongeveer een kwart van het aankoopbedrag werd betaald door het biogasprogramma van Hivos en SNV, maar het grootste deel moesten Peter en Regina alsnog zelf betalen. Daarvoor sloten zij een microlening af die pas over vier jaar helemaal is afbetaald. Het biogasprogramma zorgt dat de lening in orde is en dat klanten het maximale uit hun biogasvergister kunnen halen door training te geven en kwaliteitscontroles uit te voeren.

Terugbetalen Goede investeringen betalen zichzelf terug. De familie kookt op biogas, verlicht het huis met een gaslamp en bemest het land met de smurrie die als restproduct uit de vergister komt. Twee maanden geleden kochten Peter en Regina voor het laatst kolen, kerosine en kunstmest. Nu al besparen de Waweru’s meer dan ze afbetalen.

Met het geld dat overblijft wil Peter het bedrijf uitbreiden. Het nest jonge biggen dat eraan zit te komen zal blijven. Er is geld genoeg voor het voer dat nodig zal zijn en de uitbreiding van de stal hoeft niets te kosten.

Bouwen kan hij zelf, de planken voor de muren en het dak liggen al klaar: keurig opgestapeld en zo zwart als roet.

Hivos Jaarverslag 2012

28

Programma Action For Change De mondiale vervlechting van economie, politiek en cultuur biedt kansen om werkgelegenheid te scheppen, problemen aan te pakken of kennis te nemen van hoe anderen met hun leefomgeving omgaan. Maar de bestaande wereldorde is ook gebouwd op ongelijke verdeling van macht en welvaart, op een systeem waarbinnen ons gedrag in het Noorden negatieve consequenties heeft voor mensen elders. De recente crises hebben het nog eens aangetoond: verandering ‘daar’ kan niet zonder actie ‘hier’. Mondiale kwesties vragen om oplossingen die worden gedragen door burgers overal ter wereld. In de meeste gevallen is het onmogelijk om lokaal duurzame en structurele verbeteringen te realiseren als burgers, bedrijven en overheden in Noord én Zuid geen verantwoordelijkheid nemen en niets doen aan hun aandeel in het probleem.

Met het programma Action for Change wil Hivos bijdragen aan de omslag die in het Noorden nodig is om het leven in ontwikkelingslanden beter te maken. Die omslag zal moeten plaatsvinden binnen overheden en bedrijven, maar zeker ook in huishoudens. Dat die boodschap niet altijd even populair is, mag ons niet weerhouden; ze is urgenter dan ooit.

Resultaten in 2012 • Dankzij de steun van de Nederlandse Postcode Loterij konden de kinderarbeidvrije zones in zes Afrikaanse landen worden uitgebreid en versterkt. Drie nieuwe landen zijn bezig diezelfde gebiedsgerichte aanpak in te voeren. Daarnaast hebben 26 schoenenfabrikanten informatie gegeven over kinderarbeid in hun productieketen of beloofd maatregelen te nemen.

• 1,1 miljoen Nederlandse consumenten kregen informatie over de positie van vrouwelijke arbeiders in de Oost-Afrikaanse bloemenbranche en werden dringend verzocht voortaan fairtrade bloemen te kopen. Onder die druk beloofde de Nederlandse bloemensector dat zij het percentage eerlijke bloemen in hun aanbod zouden vergroten van 8 procent nu tot 90 procent in 2020.

• Het Indonesische Ministerie van Energie zegde actieve steun toe aan de doelstelling om de 650.000 inwoners van het eiland Sumba te voorzien van 100% duurzame energie.

Aantal partners: Verplichtingen: Bereik:

21 6,4 miljoen euro 1,1 miljoen mensen

Voornaamste samenwerkingsverbanden • • • • •

Hivos Jaarverslag 2012

IBIS CESVI People in Need LBSNN Nationale Postcode Loterij

29

De kracht van fairtrade bloemen Voor vrouwen overal ter wereld staat werk gelijk aan een beter en onafhankelijker leven. Maar juist de vrouwen die hun baan het hardst nodig hebben, betalen vaak een hoge prijs voor het streven om in hun eigen onderhoud te voorzien. Ongeschoolde vrouwelijke arbeiders in ontwikkelingslanden hebben vaak te maken met gevaarlijke werkomstandigheden, lange werkdagen en vaak ook (seksuele) intimidatie. Voor hen zijn vaste contracten, een eerlijke beloning en de vrijheid van vereniging ver weg.

Om daar iets aan te doen, heeft Hivos de Women@Work-campagne gelanceerd. In 2012 was die erop gericht om het leven van de vrouwen in de Afrikaanse bloemensector te verbeteren.

De campagne concentreert zich op de bloemensector, een product dat overal geassocieerd wordt met vrouwen - en met Nederland. Maar ondanks dat bloemen een ‘typisch Nederlands’ product heten te zijn, worden ze steeds vaker gekweekt in ontwikkelingslanden. Op dit moment komt 70 procent van de ‘Nederlandse’ rozen uit landen waar de arbeidsomstandigheden vaak veel te wensen overlaten.

Vooral vrouwen, die veruit in de meerderheid zijn in de bloemensector, zijn de dupe. Zij worden vaak slecht betaald, zijn niet zeker van hun baan, en krijgen vaak te maken met (seksuele) intimidatie en gezondheidsrisico’s als gevolg van chemicaliën.

Op dit moment wordt nog maar acht procent van het internationale bloemenaanbod op een duurzame manier geproduceerd, volgens de standaard voor milieu en arbeidsomstandigheden. De Women@Work campagne wil dat veranderen door Nederlandse consumenten te informeren en tot actie te bewegen. Pas als consumenten vragen om eerlijk geproduceerde bloemen, zal de sector daarop reageren en veranderen. Daarom biedt de campagne consumenten de mogelijkheid om zelf in actie te komen.

Wij verwachten dat een toenemende vraag naar fairtrade bloemen de bloemensector zal stimuleren om te investeren in betere arbeidsomstandigheden voor vrouwen en zich te houden aan de internationale standaarden die daarvoor gelden. Dergelijke investeringen zouden veel verschil maken voor de vrouwen die in de bloemenkwekerijen werken. In fairtrade kwekerijen krijgen ze zwangerschapsverlof en gelegenheid om hun baby borstvoeding te geven en kunnen ze met vragen en zorgen terecht bij speciale gendercommissies. Bovendien hebben ze toegang tot informatie over hun rechten en krijgen ze trainingen over hoe ze met geweld en mishandeling moeten omgaan.

Bij de lancering van de campagne organiseerde Hivos een evenement in Amsterdam, waarbij Nederlandse artiesten hun steun betuigden aan de vrouwelijk arbeiders in Afrika. De lancering trok de aandacht van verschillende bladen, kranten en radioprogramma’s. In totaal hebben 1,1 miljoen mensen iets gelezen of gehoord over de lancering van de campagne.

Deze eerste fase van onze consumentencampagne was erop gericht om het Nederlandse publiek te informeren over de positie van vrouwen in de bloemensector. Dat hebben we gedaan aan de hand van een serie foto’s en verhalen van vrouwelijke arbeiders op onze campagnewebsite www.powerofthefairtradeflower.nl. Tegelijkertijd legden we het publiek uit wat het nut van certificeren is, aan de hand van een serie korte documentaires over vrouwen die voor fairtrade kwekerijen werken.

Daarnaast vroegen we mensen een petitie te ondertekenen, waarmee ze hun steun gaven aan ons initiatief om het aanbod van eerlijke bloemen te vergroten. Deze inspanningen hebben er uiteindelijk voor gezorgd dat het Nederlandse consumentenprogramma Radar er begin 2013 een item aan wijdde, dat door 2,2 miljoen mensen bekeken werd.

De overige inspanningen waren in 2012 vooral gericht op de sector zelf. Om het aanbod van eerlijk gekweekte bloemen te vergroten, onderhandelden we met supermarktketens Ahold en PLUS, en spraken we met de bloemenveiling in Aalsmeer. Hivos is een van de oprichters van de Floriculture Sustainability Initiative, onderdeel van het Initiatief Duurzame Handel (IDH). Dit zakelijke initiatief bevordert duurzaamheid in de productieketen van bloemen en streeft ernaar dat in 2020 90 procent van alle bloemen die internationaal verhandeld worden duurzaam zijn geproduceerd.

Hivos Jaarverslag 2012

30

Stop Kinderarbeid Het doel van de campagne Stop Kinderarbeid is het uitbannen van alle vormen van kinderarbeid. De campagne gaat uit van het principe dat geen enkel kind zou moeten werken, maar naar school zou moeten gaan en eist daarom formeel voltijds onderwijs van goede kwaliteit voor alle kinderen tot en met 15 jaar. Stop Kinderarbeid vraagt alle consumenten, bedrijven, overheden en internationale organisaties om mee te werken aan de oplossing. 215 miljoen kinderen wachten daarop.

In het Zuiden is de campagne vooral gericht op het uitbreiden en versterken van zogeheten ‘kinderarbeidvrije zones’. Deze zones zijn plaatsen, dorpen, boerderijen of plantages waar geen kinderarbeid voorkomt en alle kinderen naar school gaan. Wij spreken ouders, kinderen, werkgevers, onderwijzers, vakbonden en overheden aan om hun kijk op kinderarbeid bij te stellen en het recht van kinderen op onderwijs te omarmen. In de loop der jaren hebben we steun voor het concept weten te krijgen van de EU, de ILO (de internationale arbeidsorganisatie) en het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. We proberen ook andere belanghebbenden overal ter wereld bij het idee te betrekken – de Afrikaanse Unie, UNICEF, UNESCO, lokale ngo’s en vakbonden bijvoorbeeld – en hen ervan te overtuigen het opzetten van kinderarbeidvrije zones te steunen.

Dankzij de steun van de Nederlandse Postcode Loterij konden we in 2012 in negen Afrikaanse landen (Ghana, Ethiopië, Marokko, Oeganda, Kenia, Zimbabwe, Burkina Faso, Mali en Senegal) kinderarbeidvrije zones aanwijzen en uitbreiden.

In 2012 kregen we, in expliciete bewoordingen van de ministers van Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking, politieke steun voor deze aanpak met kinderarbeidvrije zones.

Kinderarbeid staat nu duidelijk op de agenda in beide beleidsdomeinen. De erkenning en steun voor onze campagne en de kinderarbeidvrije zones is ook internationaal toegenomen. Om de impact te vergroten, organiseren we in 2013 in Oeganda een internationale conferentie over onze aanpak en geven we een presentatie over onze werkwijze tijdens de Global Conference on Child Labour in Brazilië in het najaar.

In Nederland concentreerden Hivos en haar campagnepartners zich op kinderarbeid in de schoenenindustrie. In de eerste fase lieten we onderzoeksorganisatie SOMO daar onderzoek naar doen. Het veldonderzoek vond plaats in India waar bij een aantal kleinere productielocaties kinderarbeid werd geconstateerd. Dat onderzoek is de basis voor onze vaststelling dat geen enkele schoenenfabrikant met zekerheid kan zeggen dat hun schoenen zonder kinderarbeid zijn geproduceerd.

Op basis van onderzoeksresultaten werden 28 schoenenfabrikanten benaderd met het verzoek meer inzicht te geven in hun beleid ten aanzien van kinderarbeid. Daarna vroegen we hen verslag te doen van (vermeende) kinderarbeid in hun productieketens en een actieplan op te stellen om daar iets tegen te doen. Deze informatie was van groot belang voor onze campagneactiviteiten gericht op het publiek. Met de steun van de Nationale Postcode Loterij, ontwikkelden we materialen waarmee consumenten de bedrijven direct konden benaderen en om kinderarbeidvrije schoenen vragen. Ook deze activiteiten kregen de nodige media-aandacht. De campagnecoördinator werd uitgenodigd als gast in een populair praatprogramma op de Nederlandse televisie en er verschenen artikelen in een aantal Nederlandse kranten.

Door al deze activiteiten nam de druk op de bedrijven toe. Als resultaat gaven 26 van de 28 bedrijven informatie over hun beleid om kinderarbeid te voorkomen en kondigde een aantal daarvan meer maatregelen aan om kinderarbeid uit hun productieketens te weren. Sinds het begin van de actie ‘Wij willen kindvriendelijke schoenen’ heeft Hivos een open dialoog kunnen voeren met tien ondernemingen. Zij hebben laten zien dat ze werkelijk bereid zijn maatregelen tegen kinderarbeid te nemen. Om hen daarbij te helpen, hebben we deze ondernemingen ons Actieplan voor bedrijven

Hivos Jaarverslag 2012

31

aangereikt, dat concrete aanbevelingen bevat om kinderarbeid tegen te gaan. In 2012 zijn duizend exemplaren van het Actieplan verstrekt aan bedrijven en ambassades overal ter wereld.

De kwestie kwam ook op de politieke agenda te staan in Nederland en de EU. In reactie op de zorgen uitgesproken door de meerderheid van de politieke partijen, beloofde de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking een vergadering te beleggen met de organisatoren van de campagne en een aantal Nederlandse schoenenfabrikanten in januari 2013. Nederlandse en EuroparlementariĂŤrs stelden ook vragen over kinderarbeid in andere sectoren, zoals de steenproductie in Afghanistan, de hazelnootteelt in Turkije en de Indiase kledingindustrie.

Hivos Jaarverslag 2012

32

Over Rozen

Zodra het getoeter begint staat Fatima op uit bed. Ze heeft nog een minuut of vijf voordat de chauffeur zijn hand van de claxon haalt en de bus wegrijdt. Het is vijf uur op de ochtend van haar tweede eerste dag.

Met haar deken om zich heen geslagen, stapt Fatima over Fatiyah heen. Haar zevenjarige dochtertje slaapt naast haar, sinds haar man dat niet meer doet. De kou van het Keniaanse laagland slaat door de houten muren van het huis, dauw trekt onder de deur door.

Zonder haar meisje wakker te maken, neemt Fatima de deksel van een pan, eet een hand rijst van de dag ervoor en drinkt een beker water uit de emmer naast de deur. Meer ontbijt zit er niet in. Voorlopig niet. Ze poetst haar tanden en legt de deken weer terug op het bed, over Fatiyah heen. Het is tijd.

Hé herriemaker Buiten groet ze de man die ze maandenlang vervloekte met een grote glimlach. “Hé herriemaker, ik ben wakker hoor.” Buschauffeur Collins lacht zijn tanden bloot en toetert door. “We zijn bijna compleet, welkom terug!”

Fatima groet de andere vrouwen en vindt in het donker een plaats op de achterste bank. Voor het eerst sinds maanden bezorgt Collins’ claxon haar geen hoofdpijn. Vandaag is de herrie ook voor haar bestemd.

Zodra de bus vertrekt, dommelen de dames in. Knikkebollend deinen hun hoofden mee met het ritme van de weg. Alleen Fatima en Collins blijven wakker. In zijn achteruitkijkspiegel maakt hij oogcontact. “Hoe gaat het met je? Ik hoorde dat je het moeilijk had.” Fatima knikt.

Rozen Totdat Fatima haar baan verloor reed ze iedere dag met Collins mee naar de kassen. Ze werkte op de inpakafdeling van een grote rozenteler. Daar verdiende ze omgerekend een euro per dag. Het was genoeg om samen met Fatiyah in leven te blijven, maar te weinig voor vrijwel al het andere. Geld voor schoolspullen, gezond eten of zorg was er niet. Toen Fatiyah een zware malaria-aanval kreeg, werd dat pijnlijk duidelijk.

Om aan geld voor medicijnen te komen, vroeg Fatima haar teamleider om een voorschot op haar loon. Dat bleek geen probleem, als ze bereid was om met hem naar bed te gaan. Ze stemde toe en kreeg het geld. Fatiyah knapte op, maar Fatima was nog niet van haar teamleider verlost. Hij meende recht te hebben op meer en begon steeds vaker te eisen dat Fatima met hem mee ging naar zijn kantoor. Ze weigerde. Nadat haar contract twee maanden later afliep werd haar door dezelfde teamleider te verstaan gegeven dat ze kon vertrekken. In de vier maanden erna verkocht ze zakjes water langs de snelweg waarover ze vandaag weer rijdt.

Een nieuwe toekomst De buurvrouw die Fatima introduceerde bij haar nieuwe teamleider zit knikkebollend voor in de bus. Haar verhalen over de kas waarnaar zij op weg zijn, klonken Fatima na alle ellende bij haar vorige werkgever als muziek in de oren. Een hoger salaris en een vast contract na een jaar, recht op betaald overwerk en zwangerschapsverlof, meepraten in personeelsraden, vrouwelijke teamleiders en kans op promotie. De buurvrouw had het in de loop der jaren allemaal zien veranderen. Hivos-partner COBADES, een organisatie die vrouwen bijstaat in arbeidsconflicten en hen bewust maakt van hun rechten was begonnen met het mobiliseren van werknemers. De hoogste bazen bleken best bereid om iets te doen aan de arbeidsomstandigheden in de kas en stapje voor stapje werd alles beter.

Terwijl de weg verlicht wordt door de lampen van de eerste kassen en de geur van bloemen die van uitlaatgassen begint te verdrijven geeft ze antwoord op Collins’ vraag. “Het maakt niet uit. Vandaag begint toekomst opnieuw.”

Hivos Jaarverslag 2012

33

5. Doen we het goed?

Als professionele organisatie wil Hivos voortdurend weten of haar werk tot de beoogde resultaten leidt. We willen ook leren van de praktijk: wat werkt, en onder welke omstandigheden, en wat werkt niet. Evalueren, de voortgang volgen (monitoring), resultaatmeting en controle zijn de belangrijkste instrumenten om daar inzicht in te krijgen.

Resultaatmeting Resultaatmeting is en blijft een onderwerp van verhitte discussie – ook voor Hivos. Niet omdat de noodzaak bestreden wordt, maar omdat het de vraag is of wat je wilt weten ook is wat je kunt meten, of omdat resultaten soms pas op langere termijn zichtbaar zijn. Hivos kiest in deze discussie voor een niet-dogmatische opstelling, waarbij we wel een aantal uitgangspunten overeind houden. Eén daarvan is dat resultaatmeting in de eerste plaats de effectiviteit van de partners ten goede moet komen. Dat betekent dat partners bij voorkeur zelf (maar wel in overleg) de methoden en indicatoren voor hun resultaatmeting bepalen, in plaats van dat deze van bovenaf opgelegd worden. Het betekent ook dat Hivos resultaten accepteert die niet volledig objectief vast te stellen zijn, maar die, nadat ze door de partners geanalyseerd zijn, wel bijdragen aan een betere interventiestrategie. Een ander uitgangspunt is dat de sociale veranderingsprocessen waaraan onze partners bijdragen zich weliswaar laten beïnvloeden, maar zich zeker niet laten plannen. Modellen zijn nodig, maar kunnen de werkelijkheid nooit volledig (ver)vangen en zijn daarom niet meer dan een hulpmiddel – nuttig, maar geen doel op zich.

De maatschappelijke veranderingen waarvoor partners zich inzetten, vereisen vaak een lange adem.

Van sommige inspanningen is het resultaat pas na tien jaar zichtbaar. Van processen die zich over zo’n lange tijd voltrekken en die onderhevig zijn aan zo veel maatschappelijke krachten, is niet eenduidig vast te stellen wie voor het resultaat verantwoordelijk was, zeker niet als die meting aan hoge wetenschappelijke eisen moet voldoen. Voor Hivos is dat geen reden om daarvan af te zien of om te menen dat dergelijke resultaten niet gelden. Dat zou een veel te rechtlijnige, eendimensionale benadering zijn van de complexe wereld waarin onze partners werken.

Dat Hivos voor een niet-dogmatische benadering kiest, wil niet zeggen dat we een losse aanpak voor monitoring en evaluatie hanteren. Integendeel, met iedere partnerorganisatie worden duidelijke resultaatafspraken gemaakt, die vastgelegd worden in een contract. De partners rapporteren jaarlijks over de voortgang aan de hand van voor hen bruikbare indicatoren. Tussentijds bezoeken medewerkers van Hivos de partners en hun projecten om de resultaten (en soms het gebrek daaraan) te bespreken. Steekproefsgewijs worden partners en projecten door externe onderzoekers geëvalueerd, waarmee ook ónze monitoring regelmatig gecontroleerd wordt.

Evaluaties Een substantieel deel van het evaluatiebudget van Hivos gaat naar evaluaties die wij uitvoeren in samenwerking met andere Nederlandse organisaties die overheidssubsidie ontvangen onder de MFS2 regeling. De verantwoordelijkheid voor de organisatie en de kwaliteit van de evaluaties is uitbesteed aan WOTRO, een onafhankelijke academische instelling. In 2012 zijn de nulmetingen (baselines) en – indien relevant – controlegroepen van de geselecteerde projecten vastgesteld door teams van verschillende academische instellingen. In de komende jaren zullen veranderingen worden gemeten ten opzichte van deze baselines.

In 2012 hebben we ook de agenda vastgesteld voor de evaluaties die Hivos zelf zal organiseren. Dat betreft zowel real time evaluaties als ontwikkelingsevaluaties en evaluaties achteraf. Het gaat er daarbij niet zozeer om dat we iets kunnen zeggen over de effectiviteit van het werk van een heel beleidsveld, zoals bij onze eerdere programma-evaluaties, maar dat we ons richten op innovaties en

Hivos Jaarverslag 2012

34

subthema’s. Dat betekent dat op basis van deze evaluaties geen algemene uitspraken kunnen worden gedaan, maar ze geven wel meer inzicht in welke aanpak werkt en waarom.

Inspecties en financiële verantwoording Hivos vraagt van haar partners een inhoudelijk verslag, maar ook een gedegen (door een externe accountant gecontroleerde) financiële verantwoording. Alleen partners met een eenmalig, kortlopend contract of partners die van Hivos een bijdrage van minder dan 25 duizend euro ontvangen, hoeven geen accountantsverklaring te overleggen. De jaarrekening moet inzage geven in de financiële situatie van de gehele organisatie en mag niet beperkt zijn tot de bijdrage van Hivos. Zodoende krijgt Hivos niet alleen inzicht in de rechtmatigheid van de bestedingen, maar ook in de kwaliteit van het financieel beheer van partners. Hivos beoordeelt onder meer de redelijkheid van de financiële reserves, de mate waarin de uitgaven in lijn zijn met de begroting en of partners voldoende inkomsten uit andere bronnen halen.

Daarnaast voert Hivos ook zelf controles – financiële inspecties – uit bij partners. Vermoedens van fraude kunnen daarvoor aanleiding zijn, maar ook de constatering dat de kwaliteit van het financieeladministratieve beheer van de partner enige ondersteuning behoeft. Als partners niet aan de verplichting voldoen om tijdig inzage te geven in hun financiële situatie, of in het ernstigste geval, als er sprake is van wanbeheer of fraude, treedt het sanctiebeleid van Hivos in werking.

In 2012 voerde Hivos inspecties uit bij dertien partnerorganisaties in Indonesië, Zimbabwe, Malawi, Guatemala, Ecuador en Bolivia. Meestal ging het om reguliere inspecties; dat wil zeggen dat Hivos de organisaties had geselecteerd omdat er een relatief zwak financieel management vermoed werd. In de meeste gevallen was dat vermoeden juist en konden we adviezen voor verbetering geven. Een veel voorkomende zwakte is de managementstructuur of om precies te zijn: de afwezigheid van een actief, goed geïnformeerd bestuur of Raad van Toezicht. Op basis van de conclusies van de inspecties hebben we het contract met één partner per direct opgezegd, omdat de financiële administratie en interne organisatie niet voldeden aan de Hivos-maatstaven.

In 2012 waren er twee gevallen (één in Bolivia en één in Oeganda) waarin er een sterk vermoeden van fraude was. Hoewel het bewijs daarvoor ontbrak, besloot Hivos de samenwerking met deze organisaties niet langer voort te zetten omdat ook de financiële administratie en het toezicht onvoldoende waren.

Hivos Jaarverslag 2012

35

6. Waar komt ons geld vandaan?

Hivos’ grootste financier is de Nederlandse overheid. In het kader van de MFS-subsidie kregen wij in het afgelopen jaar 50,7 miljoen euro toegekend. Al langer streven wij naar een verbreding van de financiële basis voor ons werk. Gezien de stevige concurrentie op de zogenoemde charimarkt heeft Hivos ervoor gekozen om de diversificatie van middelen te realiseren door vooral grotere internationale donoren te benaderen. Deze benadering is vruchtbaar gebleken. In 2012 bedroegen de totale inkomsten naast de MFS-subsidie 58,9 miljoen euro, ofwel 53 procent. Dat is vooral te danken aan de succesvolle samenwerking met verschillende internationale donoren, waaronder bilaterale instellingen en filantropische stichtingen. Daarnaast konden wij wederom rekenen op een aantal gehonoreerde aanvragen bij de Europese Unie. De eigen fondsenwerving in Nederland bedroeg bijna 1,8 miljoen euro.

Baten uit eigen fondsenwerving Bedrijfsleven Samenwerking met het bedrijfsleven kan voor ontwikkelingsorganisaties van grote waarde zijn in de bestrijding van armoede in het Zuiden. Innovatieve vormen van publiek-private samenwerking leveren een substantiële bijdrage aan duurzame ontwikkeling. Dat geldt in het bijzonder als hun gezamenlijke aanpak behalve effectief ook zakelijk interessant is. Het partnerschap van Hivos met de Triodos Bank is al sinds 1994 uiterst succesvol. De laatste jaren voert Hivos een gericht beleid om meer bedrijven bij de uitvoering van haar werk te betrekken. Bedrijven willen graag deelnemen in ontwikkelingsprojecten als onderdeel van hun beleid van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Daarnaast biedt het bedrijfsleven producten en diensten, of detacheerde medewerkers met specifieke vakkennis die voor een korte periode bij Hivos of bij projecten van Hivos-partners worden betrokken.

Ondernemingen zoals Loyens & Loeff en PwC tonen zich zeer bereid om hun kennis en kunde (kosteloos) in te zetten om de bedrijfsvoering van Hivos en haar partners te verbeteren. In dit kader hielp PwC ons in 2012 bij de formalisering van het Hivos-beleid ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen, alsook bij het opstellen van het voorstel voor het Women on the Frontline fonds voor vrouwenactivisten in het Midden-Oosten. In de campagne Stop Kinderarbeid ontvingen wij assistentie van Alpha Recruiters. In totaal droeg het bedrijfsleven in 2012 voor ruim 500.000 euro bij aan de werkzaamheden van Hivos.

Het Hivos Klimaatfonds biedt bedrijven, alsook maatschappelijke organisaties, overheden en particulieren, de mogelijkheid om hun uitstoot van broeikasgassen te compenseren. Hun bijdrage komt ten goede aan duurzame energievoorziening in ontwikkelingslanden. Sinds de oprichting in 2007 stelde het Klimaatfonds ruim honderd bedrijven in de gelegenheid om hun CO2-‘voetafdruk’ te compenseren. De Climate Neutral Group (CNG) beheert voor Hivos de verkoop aan het bedrijfsleven van rechten voor de uitstoot van broeikasgassen (zogenoemde carbon credits). Ook verhandelt CNG een deel van de carbon credits via zijn consumentenmerk GreenSeat, waardoor jaarlijks de vliegreizen van 20 duizend mensen worden gecompenseerd. Nederlandse bedrijven toonden grote belangstelling voor het Sumba Iconic Island Initiative, het programma dat dit Indonesische eiland binnen 10 jaar volledig van hernieuwbare energie moet voorzien. De reisorganisatie Sawadee biedt klanten de mogelijkheid om de compensatie voor de CO2- uitstoot van hun vliegreis ten goede te laten komen aan dit initiatief. Dit bracht in 2012 zo’n 20 duizend euro op. Ook energieleverancier Greenchoice ondersteunde het programma, zowel met een eigen bijdrage als door klanten op te roepen hetzelfde te doen.

Hivos Jaarverslag 2012

36

Particulieren Hivos heeft een kleine, maar trouwe kern van vaste donateurs. Wij merken dat particulieren steeds vaker geĂŻnteresseerd zijn in specifieke activiteiten en campagnes, zoals ons programma voor homoemancipatie. De doelgroepen van Hivos zijn in de eerste plaats de humanistische achterban en andere burgers die zelfbeschikking, emancipatie en duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan.

Meestal zijn dat individuele gevers, maar soms gaat het ook om opbrengsten van een actie door een groep betrokken en georganiseerde donateurs. In de communicatie stelt Hivos de kracht van mensen en het werk van haar partners centraal. Wij willen daarbij een realistisch beeld van armoedebestrijding geven en donateurs een positief handelingsperspectief aanreiken. Mede door inzet van verschillende vormen van fondsenwerving en het actief benaderen van mensen die in eerdere jaren een donatie deden, zagen we een lichte groei in het aantal donateurs. In 2012 hadden wij 7.812 donateurs, tegen 7.317 in het voorgaande jaar.

In 2012 werden drie mailings uitgestuurd om (extra) steun te vragen voor de bestrijding van vrouwenbesnijdenis in het Midden-Oosten, voor kunst en cultuur in Zimbabwe en voor vrijheid op het internet. De gemiddelde omvang van de giften was circa 25 euro per donateur.

De activiteiten van Hivos en haar partners vinden weerklank in de samenleving. Dat blijkt uit de initiatieven van vrijwilligers, medewerkers van organisaties en bedrijven die ook in 2012 weer geld inzamelden om uiteenlopende projecten mogelijk te maken. Hen allen willen wij hartelijk danken. Een mooi voorbeeld is De Ark in Barneveld waar een vijftiental vrijwilligers tweedehands boeken verkoopt om met de opbrengst onze partnerorganisatie Kids in Need in Oeganda te steunen in hun strijd tegen kinderarbeid. De jarenlange inzet van De Ark kreeg in 2012 speciaal de aandacht omdat Lia Emous, die dit initiatief draagt, tot vrijwilliger van het jaar werd benoemd van de gemeente Barneveld. Ook vele collectanten van Stichting Samen Verder in Eindhoven zetten zich met hun jaarlijkse collecte in voor de projecten van Hivos.

De inkomsten van particulieren en vrijwilligersgroepen die zich voor Hivos inzetten bedroegen 1,2 miljoen euro, tegen 925 duizend in 2011. De kosten van fondsenwerving kwamen in 2012 op 20,4 procent (2011: 20,6 procent) van de ontvangsten, ruim onder de CBF-norm van 25 procent. Hivos heeft de gedragscode van het Centraal Bureau Fondsenwerving overgenomen en past deze richtlijnen toe in haar fondsenwerving gericht op particulieren.

Hivos heeft een klachtenregeling vastgesteld, waarbij donateurs eventuele klachten op het gebied van de fondsenwerving kunnen melden. In 2012 zijn 18 klachten binnengekomen. Deze hadden over het algemeen betrekking op communicatie, administratieve afhandeling donaties en giftverzoeken.

Behalve door donaties stellen burgers ook op andere manieren hun geld beschikbaar om ontwikkeling in het Zuiden mogelijk te maken. Het aantal spaarders binnen het Noord-Zuid Plan van de Triodos Bank nam toe van 8.644 in 2011 tot 8.842 in het afgelopen jaar. Gezamenlijk legden zij 102 miljoen euro aan spaargeld in, tegen 93,2 miljoen euro in 2011. In totaal hebben ruim 16 duizend mensen aldus bijgedragen aan de verwezenlijking van de Hivos-doelstellingen.

Baten uit acties van derden Een groot deel van de fondsen die Hivos uit particuliere bronnen ontvangt, komt uit de opbrengst van acties van derden. In 2012 leverde dit een totaalbedrag op van 15,1 miljoen euro. Sinds 2007 is Hivos beneficiĂŤnt van de Nationale Postcode Loterij. In 2012 verhoogde de Postcode Loterij haar structurele bijdrage aan Hivos tot een jaarlijks bedrag van 1,35 miljoen euro. Wij zijn erkentelijk voor deze blijk van waardering en bedanken alle deelnemers aan de Nationale Postcode Loterij die dit mogelijk hebben gemaakt.

Hivos Jaarverslag 2012

37

Iedere dag meer dan een miljoen

Met de flinke bezuinigingen waar het kabinet Rutte II op inzet neemt het belang van particuliere fondsenwervers zoals de Nationale Postcode Loterij toe. De bijdrage van de loterij en haar deelnemers is uniek, want deze is niet alleen meerjarig, maar de goede doelen bepalen ook zelf de besteding ervan, op basis van hun expertise. Voor Hivos betekent de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij een steun in de rug voor de strijd tegen kinderarbeid, voor organisaties die opkomen voor homorechten en voor een gedeelte van de activiteiten gericht op het tegengaan van klimaatverandering.

Het huidige kabinet heeft aangegeven het kansspelbeleid te willen moderniseren. Wij hopen dat de voorgestelde wijzigingen in het kansspelbeleid de Postcode Loterij voldoende ruimte geeft om de succesvolle fondsenwerving op dit niveau voort te zetten. Want zonder de Postcode Loterij en haar deelnemers zouden wij een groot deel van onze initiatieven immers niet kunnen realiseren.

Speciale vermelding verdient ook Stop Aids Now! (SAN!). Hivos is samen met het Aids Fonds, Cordaid, ICCO en Oxfam Novib oprichter van dit initiatief. Van SAN! ontving Hivos in het verslagjaar 569 duizend euro ten behoeve van het werk van haar partnerorganisaties.

Institutionele fondsen De afgelopen jaren heeft Hivos haar banden met een aantal internationale particuliere fondsen versterkt. Dit leidde tot verschillende grootschalige programma’s die in 2011 zijn voortgezet.

Belangrijke donoren - tevens samenwerkingspartners - op dit terrein zijn onder meer de Hewlett Foundation, het Omidyar Network, de Open Society Foundations en de Ford Foundation (zie ook het programma Expression & Engagement). Met het Global Fund to Fight Aids, Tuberculosis and Malaria onderhoudt Hivos een uitgebreide samenwerkingsrelatie. In een aantal landen fungeert Hivos als de hoofdontvanger en fondsmanager van gelden die het Global Fund voor die landen beschikbaar stelt.

In 2012 gingen de langlopende programma’s in Bolivia en Guatemala een tweede fase in. In het eerste land werden de onderhandelingen over de voortzetting in 2012 met succes afgerond. Het Global Fund zegde 12 miljoen dollar toe voor de activiteiten in Bolivia voor de komende jaren. De besprekingen met het Global Fund over het programma in Guatemala verlopen voorspoedig en zullen naar verwachting in de eerste helft van 2013 worden afgerond. Hivos is ook hoofdontvanger en verantwoordelijk voor een regionaal programma in Zuidoost AziÍ met activiteiten in vier landen. Het programma is gericht op het terugdringen van de kwetsbaarheid voor en impact van HIV/Aids op seksuele minderheden. In totaal beheerde Hivos in 2012 een budget van 49 miljoen US dollar van het Global Fund.

Hivos Jaarverslag 2012

38

Particuliere Fondsenwerving Schenkingsmiddelen (x 1.000 euro) 2012

2011

1.241

925

557

591

1.799

1.516

Stichting DOEN

447

359

Stop Aids Now!

569

795

4.090

1.328

Ford Foundation

641

519

Omidyar Network

545

985

1.811

208

Particulieren (incl. legaten) Bedrijven en organisaties Totaal eigen fondsenwerving

Nationale Postcode Loterij

American Jewish World Service Human Rights Watch Hewlett Foundation Overige

863 5.782 370

1.672

Totaal acties derden

15.118

5.866

Totaal schenkingsmiddelen

16.917

7.382

102.691

93.179

Spaarmiddelen (x 1.000 euro) Noord-Zuid Spaarrekening Triodos Bank Totaal spaarmiddelen

Hivos Jaarverslag 2012

39

Subsidies van overheden In 2012 ontving Hivos 50,7 miljoen euro van haar grootste financier, de Nederlandse overheid (in het kader van de MFS-subsidie). Daarnaast weet Hivos voor haar programma’s al jaren subsidie te verwerven van andere overheden of publiekrechtelijke instanties (41,8 miljoen euro in 2012). We zijn, met 2 afgesloten contracten, wederom succesvol geweest in het verkrijgen van fondsen van de Europese Unie. Met succes hebben wij geïnvesteerd in het verhogen van de kwaliteit van voorstellen en rapportages door partners conform de Europese regels. Daardoor bleef ook in 2012 het slagingspercentage voor EU-fondsen met 17 procent op peil, ondanks een grotere concurrentie voor deze vorm van financiering.

Hivos voert ook programma’s uit en treedt op als fondsbeheerder in opdracht van bilaterale donoren.

In 2012 waren wij zeer verheugd met de toekenning door de overheden van Nederland, GrootBrittannië en de Verenigde Staten voor het Digital Defenders Partnership, een fonds gericht op de vrijheid van internetactivisten in repressieve staten. Ook zegde het ministerie van Buitenlandse Zaken steun toe voor Women on the Frontline, een programma ter ondersteuning van de positie van vrouwen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika en financierde een wederopbouwprogramma voor veiligheid en de rechtstaat in Midden-Amerika (Guatemala, Honduras en El Salvador).

Als klap op de vuurpijl ontvingen wij begin 2013 het bericht dat Hivos de internationale tender voor het programma Making All Voices Count heeft gewonnen. Dit wereldwijde programma, met een totaalbudget van ten minste 45 miljoen US dollar, richt zich op de bevordering van transparantie en burgeractivisme. De financiering komt van het Britse ontwikkelingsagentschap DFID, het Amerikaanse USAID, het Zweedse agentschap SIDA en het Omidyar Network.

De overige programma’s waarvoor wij financiering van overheden ontvangen worden uitgevoerd in met name Afrika, maar ook in Centraal-Amerika. Voor het Tanzania Media Fund werd de samenwerking voortgezet met het Britse DFID, Irish Aid, het Zweedse SIDA, het Deense Danida en het Zwitserse SDC. Het Vrouwenfonds in Nicaragua ontvangt steun van de Zweedse, Deense, Noorse en Oostenrijkse agentschappen en de Nederlandse ambassade. Het Noorse Norad financiert de uitvoering van een cultuurprogramma in Zimbabwe. Ambassades van Nederland en van andere EUlanden schakelen Hivos regelmatig in bij de uitvoering van projecten.

Hivos Jaarverslag 2012

40

7. Met wie werken we samen?

Hivos hecht veel waarde aan de stem van al diegenen die op de een of andere wijze bij het werk van Hivos zijn betrokken. Met een aantal belanghebbenden werken wij nauw samen in het bereiken van onze doelstellingen. De voornaamste belanghebbenden bij het werk van Hivos zijn de partnerorganisaties in het Zuiden, het Nederlandse publiek, de overheid, het bedrijfsleven en – zeker niet in de laatste plaats – de eigen medewerkers.

Hivos heeft samenwerkingsovereenkomsten voor de lange termijn afgesloten met een aantal organisaties, sponsors, kennisinstituten en bedrijven, waaronder de Hivos Alliantie voor de uitvoering van het MFS-2-programma van de Nederlandse overheid en het Europese Alliantie2015-netwerk.

Amerikaanse fondsen Hivos werkt sinds 2005 samen met de Open Society Foundations (OSF), een initiatief van de filantroop George Soros. Doelstelling van OSF is het bevorderen van democratisering en maatschappelijke vrijheden. Dat sluit naadloos aan bij het beleid van Hivos. De samenwerking, aanvankelijk gericht op kunst en cultuur in met name Centraal-Azië, is de laatste jaren steeds meer gericht op het bevorderen van transparantie van beleid en afleggen van verantwoordelijkheid door met name overheden. OSF en Hivos zijn beide partner in het Transparency and Accountability Initiative (T/AI). Dat geldt ook voor de Ford Foundation, waarmee Hivos een bestendige werkrelatie heeft. De samenwerking bestrijkt een scala aan aandachtsgebieden, waaronder homorechten, vrouwenrechten, financiële dienstverlening en duurzame productie. Geografisch strekt de samenwerking zich uit van Oost-en Zuidelijk Afrika tot Latijns-Amerika en India.

De samenwerking van Hivos met de William and Flora Hewlett Foundation begon in 2008. Met ons waren ze actief betrokken bij de ontwikkeling en financiering van het Twaweza-programma in OostAfrika. Net als Hivos hecht het fonds veel waarde aan een vernieuwende aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Ook de Hewlett Foundation is een partner in het T/AI. Sinds 2010 werkt Hivos ook samen met het Omidyar Netwerk. Deze filantropische investeringsmaatschappij is partner in twee regionale programma’s van Hivos: het Africa Transparency and Technology Initiative (ATTI) en het Southeast Asia Technology and Transparency Initiative (SEATTI). We werken samen binnen de kaders van het T/AI en het Open Government Partnership (OGP). Met Arcus, een mondiaal werkende organisatie voor sociale rechtvaardigheid en duurzaamheidskwesties, werkt Hivos samen om de rechten van seksuele minderheden te bevorderen.

Nederlandse organisaties Hivos werkt samen met een aantal Nederlandse organisaties die hun werk doen op basis van een soortgelijke filosofie. De samenwerking met Oxfam Novib bestaat bijvoorbeeld al heel lang en omvat tal van terreinen. In 2009 hebben we in die samenwerking een grote stap gezet door afspraken te maken over de rolverdeling in het Zuiden. Sinds 2010 beheren Hivos en Oxfam Novib samen het thematische kennisprogramma over biodiversiteit en landbouw.

Met SNV werkt Hivos nauw samen in de uitvoering van de biogasprogramma’s in Afrika, Indonesië en Nicaragua. De technische ervaring die SNV heeft opgebouwd met soortgelijke programma’s in onder meer Nepal is van grote waarde gebleken bij de opzet van deze activiteiten.

Met het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua (LBSNN) voeren wij het programma Caminando Juntos uit. Nederlandse gemeenten, aangesloten bij het LBSNN, dragen via dit initiatief bij aan beter onderwijs en de ontwikkeling van bedrijven in Nicaragua.

Op het gebied van aidsbestrijding bleven we actief binnen Stop Aids Now!, een initiatief van het Aids Fonds, Cordaid, ICCO, Hivos en Oxfam Novib. De deelnemers combineren hun expertise en brengen Hivos Jaarverslag 2012

41

partners met elkaar in contact om nieuwe en effectieve strategieën te ontwikkelen. Hivos is actief lid van Partos, de branchevereniging van particuliere organisaties voor internationale samenwerking in Nederland. Partos heeft meer dan honderd leden en heeft een rol als belangenbehartiger en als aanjager van kwaliteitsverbetering onder de leden. Hivos is een actief lid en betrokken bij de werkgroep beleidsbeïnvloeding. In 2012 voltooide Hivos’ algemeen directeur haar driejarige termijn als vice-voorzitter van Partos.

Hivos Alliantie Sinds 2009 vormen Hivos, IUCN NL, Mama Cash en Free Press Unlimited een strategisch partnerschap onder de naam Hivos Alliantie. Gezamenlijk voeren de organisaties programma’s uit in het kader van het medefinancieringsstelsel (MFS-2), op basis van een meerjarig strategisch plan voor de periode 2011-2015.

De leden van de Hivos Alliantie werken op een aantal fronten intensief samen. Een belangrijke stap in 2012 was de lancering van het Internet Protection Lab, waarin Free Press Unlimited, Hivos en internetprovider XS4ALL samenwerken. Het lab geeft activisten, mensenrechtenverdedigers en journalisten in totalitaire regimes en transitielanden de middelen om veilig en vrij toegang te krijgen tot het internet. Zowel Hivos als Mama Cash ondersteunen vrouwenrechten en vrouwenorganisaties overal ter wereld, maar ze hebben wel verschillende uitgangspunten. Mama Cash concentreert zich op relatief jonge, opkomende groeperingen die strijden voor de rechten van vrouwen en meisjes; de partners van Hivos hebben een breder perspectief en zijn vaak ook actief in beleidsbeïnvloeding.

IUCN NL en Hivos zijn beide betrokken bij het initiatief Leaders for Nature India. Dit programma werkt samen met verschillende bedrijven en organisaties uit het maatschappelijk middenveld en is gericht op het bevorderen van een duurzaam en sociaal bewust bedrijfsleven.

Alliance2015 Hivos is een van de oprichters van Alliantie2015, haar belangrijkste strategische samenwerkingsverband in Europa. Het netwerk, dat in meer dan 80 landen actief is en 13 kantoren heeft, ontleent zijn naam aan de VN-Millenniumdoelen die in 2015 gerealiseerd moeten zijn. De overige leden zijn Acted (Frankrijk), Concern (Ierland), Welthungerhilfe (Duitsland), Ibis (Denemarken), Cesvi (Italië) en People In Need (Tsjechië). In 2011 (cijfers over 2012 zijn nog niet bekend) bedroegen de gezamenlijke bestedingen 544,7 miljoen euro, tegenover inkomsten van 598,7 miljoen euro. Een belangrijk deel van het werk van de Alliantie is gericht op noodhulp en rehabilitatie.

Belanghebbenden Partnerorganisaties en maatschappelijk middenveld in het Zuiden Hivos organiseert regelmatig overleg met partnerorganisaties op ieder continent. Dat gebeurt meestal als onderdeel van de voorbereiding op een nieuw bedrijfsplan of een meerjarenstrategie. Daarnaast vindt er overleg met partners plaats tijdens bijeenkomsten over specifieke onderwerpen. De regiokantoren en lokale vertegenwoordigingen organiseren regelmatig bijeenkomsten waar partnerorganisaties en andere lokale actoren zich kunnen uitspreken over het beleid van Hivos op een bepaald werkgebied.

Dat is van belang om nieuwe vraagstukken in kaart te brengen en zo nodig onze strategie bij te stellen. Het bestaan van Hivos-kantoren in Afrika, Azië en Latijns-Amerika is van cruciaal belang voor het proces. Dergelijk overleg vindt vaak plaats en heeft een informeel karakter.

Als onderdeel van het Bedrijfsplan 2011-2015 besloot Hivos de inbreng van het maatschappelijk middenveld in het Zuiden op een meer formele manier te betrekken bij haar beleid – en tegelijkertijd een bepaalde mate van flexibiliteit te bewaren. Het oorspronkelijke idee om een adviesraad te installeren voor elk afzonderlijk regiokantoor heeft plaatsgemaakt voor een constructie waarbij partijen uit het lokale maatschappelijk middenveld worden uitgenodigd voor overleg op verschillende

Hivos Jaarverslag 2012

42

momenten in de beleidscyclus van Hivos. Op die manier wordt verscheidenheid van meningen vruchtbaar gecombineerd met flexibiliteit.

Om dezelfde reden heeft Hivos besloten de Raad van Toezicht open te stellen voor leden afkomstig uit de regio’s waar zij werkzaam is. In 2012 werden drie nieuwe leden uit het Zuiden – uit India, Costa Rica en Zimbabwe – geïnstalleerd in de Raad van Toezicht.

We hebben ook onderzoek laten doen naar de mate van tevredenheid onder onze partners over de samenwerking met Hivos. De resultaten daarvan worden verwacht in de eerste helft van 2013. De studie, opgezet in samenwerking met 15 andere ontwikkelingsorganisaties, is uitgevoerd door het Britse bureau Keystone. In deze opzet staan de financierende organisaties verder af van de directe uitvoering van het onderzoek. Ook biedt deze aanpak door het betrekken van meer organisaties betere mogelijkheden voor benchmarking.

Overheid en politiek Als grootste donor van Hivos is het ministerie van Buitenlandse Zaken vanzelfsprekend een belangrijke stakeholder. Bovendien acht Hivos het van belang om Nederlandse politici regelmatig te informeren over haar werk en over de praktijk van ontwikkelingssamenwerking in het algemeen.

In 2012 spitste de dialoog zich toe op de toekomst van ontwikkelingssamenwerking en op de ontwikkelingen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika en dan met name op de rol van vrouwen daarin.

Hivos en het ministerie hebben een aantal malen overlegd, over de noodzaak om de gelegenheid aan te grijpen voor het verbeteren van de positie van vrouwen in deze onrustige regio en om te voorkomen dat verworven rechten later worden teruggedraaid. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken bestempelde het onderwerp als een prioriteit en verklaarde dat Nederland in de EU een voortrekkersrol op zich zou nemen. Hivos slaagde er bovendien in het onderwerp hoog op de agenda te krijgen van een belangrijke bijeenkomst op initiatief van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. We zijn blij dat het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken steun heeft toegezegd aan een nieuw initiatief, Women on the Frontline. Dit fonds, dat beheerd zal worden door Hivos en PwC, ondersteunt burgerinitiatieven die de rechten en positie van vrouwen in de MENA-regio versterken.

Hivos voerde daarnaast regelmatig overleg met het departement en met woordvoerders in de Tweede Kamer over uiteenlopende thema’s, vaak samen met partners uit het Zuiden. Het ging daarbij onder meer over kwesties zoals de situatie in Iran, het uitbannen van vrouwenbesnijdenis en het vrijlaten van mensenrechtenverdedigers. Daarnaast hebben we deelgenomen aan het overleg van het ministerie met het maatschappelijk middenveld over mensenrechten, waar ook LGBT-rechten en vrouwenrechten aan bod kwamen. We vinden het heel belangrijk goede relaties te onderhouden met de Nederlandse ambassades in landen waar Hivos actief is. De Hivos-werknemers van de regiokantoren spelen daarbij een cruciale rol.

Bedrijfsleven In de afgelopen jaren zijn wij op uiteenlopende gebieden steeds meer gaan samenwerken met ondernemingen. Aangezien het bedrijfsleven een belangrijke rol kan spelen in het ontwikkelingsproces, beschouwt Hivos hen als een vanzelfsprekende groep belanghebbenden bij haar werk. Omgekeerd zijn veel bedrijven sterk gemotiveerd om bij te dragen aan de verwezenlijking van ontwikkelingsprojecten. Ze zijn ook steeds meer geneigd om maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) deel uit te laten maken van hun kernactiviteiten. Impact investment, een financieringsvorm waarbij niet alleen financiële maar ook maatschappelijke winst een rol speelt, is eveneens een veelbelovende trend. In de komende jaren wil Hivos meer mogelijkheden creëren voor dit type investeringen.

Al sinds 1994 werkt Hivos nauw samen met de Triodos Bank. Dat gebeurt vooral in het Hivos-Triodos Fonds (HTF) en het Noord-Zuid Spaarplan (zie ook hoofdstuk 4, programma Green

Hivos Jaarverslag 2012

43

Entrepreneurship). HTF is een bundeling van kennis over bankieren en over ontwikkelingsprocessen, die wordt ingezet voor het verlenen van microfinanciering en andere financiële diensten. Het kapitaal voor HTF is afkomstig van Nederlandse spaarders die hun geld inleggen op Noord-Zuidrekeningen bij Triodos. In 2012 bedroeg de gezamenlijke inleg zo’n 102 miljoen euro.

Bedrijven zoals Loyens & Loeff, Yacht en PwC zetten hun kennis en kunde (kosteloos) in om de bedrijfsvoering van Hivos en haar partners te verbeteren. PwC heeft Hivos op pro bono-basis geholpen bij het ontwikkelen van haar MVO-beleid en bij het schrijven van het voorstel voor het Women on the Frontline-fonds. Ook andere bedrijven hebben hun diensten gratis ter beschikking gesteld. Storyfountain heeft Hivos bijvoorbeeld bijgestaan bij activiteiten die te maken hadden met externe communicatie. Binnen het Action for Change-programma kreeg Hivos financiële steun van Sawadee Reizen en de Nederlandse band Bløf voor het Sumba-project. Alpha Recruiters ondersteunde de Stop Kinderarbeidcampagne.

Ook bedrijfsfondsen zijn belangrijke partners voor Hivos. Met de Rabobank Foundation werkt Hivos samen aan het bevorderen van duurzame energie in ontwikkelingslanden. Daarin komt het netwerk van vijftig Hivos-partners die op dit gebied actief zijn samen met de financiële diensten van Rabobank Foundation. In Indonesië heeft de Rabobank Foundation kleinschalige leningen kunnen verstrekken aan boeren die biogasinstallaties wilden bouwen. Bedrijven participeren ook in het Hivos Klimaatfonds: door te compenseren voor de broeikasgassen die zij produceren, dragen ze bij aan het bevorderen van duurzame energie in het Zuiden. In 2013 onderzoeken we de mogelijkheden voor samenwerking met nog meer bedrijfsfondsen.

Nederlands publiek en donateurs Interactieve communicatie is voor Hivos een efficiënte manier om particuliere donateurs en andere geïnteresseerden op de hoogte te houden. Zij willen niet alleen geïnformeerd worden over het werk van Hivos, maar ook zien wat partners in de verschillende landen doen - en daarover met elkaar en met Hivos-medewerkers van gedachten wisselen. De Hivos-website biedt die mogelijkheden. Hivos is ook actief op sociale media als Facebook, Twitter en YouTube. In 2012 was het aantal volgers van Hivos op Twitter gestegen naar 5.000 (van 3.000 in 2011) en waren we 3.500 keer ‘ge-liked’ op Facebook. Op de speciale website van het Hivoskennisprogramma (www.hivos.net) worden bezoekers aangemoedigd deel te nemen aan discussies over specifieke thema’s.

De relatie met donateurs wordt verder onderhouden via het driemaandelijkse Hivos Magazine (meer dan 6.200 abonnees) en de maandelijkse digitale nieuwsbrief (2.800 lezers in 2012). Voor medewerkers en achterban organiseren de leden van de Humanistische Alliantie (waaronder Hivos) een jaarlijkse netwerkdag. Daarnaast wordt het Nederlandse publiek regelmatig over het Hivos-werk geïnformeerd met het ‘Wereldbericht’ in de elektronische nieuwsbrief van de humanistische omroep HUMAN. De samenwerking met de Nationale Postcode Loterij stelde Hivos in staat om een breder publiek te informeren over de effecten van onze programma’s op het dagelijks leven van mensen in ontwikkelingslanden.

Hivos-medewerkers Hivos beschouwt haar medewerkers als haar sociaal kapitaal en bevordert bewust een sfeer van openheid en actieve participatie. Investeren in eigen mensen past dan ook volledig in het Hivosbeleid. Om die reden zijn alle activiteiten op het gebied van interne scholing, individueel en in teamverband, gebundeld in de Hivos Academy. Vlaggenschip van het programma is het Hivos Curriculum voor Professionals in Ontwikkelingssamenwerking. In 2012 hebben we gewerkt aan een vervolgprogramma dat de basis zal worden van ons interne scholingsbeleid.

In 2012 lieten we onderzoek uitvoeren naar onze bedrijfscultuur. Dat leverde nuttige inzichten op die ons kunnen helpen bij het uitzetten van onze nieuwe koers. Over het geheel genomen scoorde Hivos goed: onze bedrijfcultuur past goed bij de doelen die we nastreven. Toch bestaat op een aantal gebieden ruimte voor verbetering. Zo bleek uit het onderzoek bijvoorbeeld dat Hivos te sterk Hivos Jaarverslag 2012

44

werkgeorienteerd is en te weinig gericht op werknemers. We hebben ook een (wereldwijd) tevredenheidsonderzoek onder onze werknemers gedaan. Ook bij dit onderzoek was de globale score goed (67 procent van de werknemers is tevreden over Hivos als werkgever), maar kwesties als een hoge werkdruk blijven een aandachtspunt. De conclusies die we uit beide onderzoeken hebben kunnen trekken, bieden een aanknopingspunt bij het formuleren van toekomstig beleid voor interne communicatie en voor het personeelsbeleid.

Het afgelopen jaar werden regelmatig lunchlezingen gehouden over kwesties van beleid en praktijk, naar aanleiding van bezoeken van partnerorganisaties of in het kader van samenwerkingsrelaties in Nederland. Van steeds groter belang is de informatieuitwisseling via HoRoScope, het Hivos-intranet.

Met dit netwerk willen wij ook bij toenemende geografische spreiding bevorderen dat medewerkers op het hoofdkantoor, de zes regiokantoren en de lokale kantoren op de hoogte blijven van alle organisatiebrede zaken en dat zij zich bij Hivos als geheel betrokken voelen. Het Future Callingproject was en is een belangrijk onderwerp van gesprek onder werknemers.

Hivos Jaarverslag 2012

45

8. Hoe zijn wij georganiseerd?

Hoe ziet de werkorganisatie van Hivos eruit, en hoe wordt Hivos bestuurd en gecontroleerd? Dit zijn vragen die vandaag de dag steeds relevanter zijn. Transparantie en openheid staan bij Hivos hoog in het vaandel. Dit blijkt uit de bestuurlijke structuur, waarin bevoegdheden helder zijn afgebakend en een duidelijke scheiding bestaat tussen toezicht, bestuur en uitvoering.

Het management en toezicht is bij Hivos georganiseerd volgens het raad van toezichtmodel. Bij de invulling van haar bestuurlijke- en werkorganisatie wil Hivos de behoefte aan flexibiliteit die ons werkveld zo kenmerkt, in evenwicht brengen met adequate verantwoording en doeltreffende controlesystemen. Binnen de Hivos-organisatie zijn daarvoor interne en externe checks and balances ingebouwd.

Management en toezicht De Raad van Toezicht houdt toezicht op het handelen van de directie en het functioneren van Hivos als organisatie. Verantwoordelijkheid voor het dagelijks bestuur ligt – statutair vastgelegd - bij de directie. De directie bestaat uit de algemeen directeur en de directeur programma’s en projecten.

Nevenfuncties van de algemeen directeur waren in 2012: lid van de commissie Ontwikkelingssamenwerking van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en vicevoorzitter van Partos. Uit hoofde van haar functie als algemeen directeur vertegenwoordigde zij Hivos in de Raad van Toezicht van het Hivos-Triodos Fonds, de Directieraad (adviesorgaan) van Stop Aids Now!, het bestuur van de Humanistische Alliantie en het bestuur van Alliantie2015. De directeur programma’s en projecten had als nevenfunctie het voorzitterschap van de Raad van Toezicht van het Triodos Sustainable Trade Fund.

Een college van (individuele) adviseurs, bestaande uit deskundigen op het gebied van de Hivos-thema’s, vervult de maatschappelijke adviesfunctie.

Interne organisatie Regionale aanwezigheid Hivos is overtuigd van de noodzaak om dichtbij haar partners, hun achterban en het maatschappelijk middenveld in het Zuiden te staan. We zijn er daarom eind jaren tachtig mee begonnen de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van veel van onze programma’s in het Zuiden over te dragen aan regiokantoren. In de loop der jaren zijn de meeste van onze programma’s onder de verantwoordelijkheid gekomen van Hivos-werknemers in de verschillende regio’s. Hivos heeft nu zes regiokantoren, met als werkgebieden Zuidelijk Afrika, Oost-Afrika, India, Indonesië en Oost-Timor, Zuid-Amerika, en Midden-Amerika en Cuba. Deze aanpak is in de loop der jaren succesvol gebleken.

Door de lokale aanwezigheid verloopt de communicatie met partners soepeler en is informatie over de lokale context vollediger en sneller beschikbaar. De staf is afkomstig uit de regio, waardoor taalproblemen geen rol spelen. Dit stelt ons in staat om flexibel en adequaat te reageren op veranderende omstandigheden. De zes regiokantoren waren in 2012 verantwoordelijk voor 74 procent van de bestedingen.

De aanwezigheid van Hivos in het veld is in de afgelopen jaren uitgebreid met vertegenwoordigingen op nationaal niveau. In 2011 had Hivos vestigingen in Ecuador, Guatemala, Nicaragua, Tanzania, Timor Leste en Zuid-Afrika. Deze landenkantoren zijn veelal opgericht om grootschalige programma’s uit te voeren en te beheren die Hivos zelf heeft opgezet, en die over het algemeen gefinancierd worden door institutionele donoren. Met het oog op het toenemende belang van ons programma in West-Azië heeft de directie besloten een liaisonofficier aan te stellen in die regio. Dat zal in 2013 gebeuren.

Hivos Jaarverslag 2012

46

Hoofdkantoor Aangezien de regiokantoren een steeds grotere rol zijn gaan spelen bij het aansturen van de Hivosprogramma’s, houdt het hoofdkantoor zich voornamelijk bezig met beleidsontwikkeling, kwaliteitscontrole, marketing en communicatie, beleidsbeïnvloeding (door middel van campagnes), kennis en scholing. Het programmabeheer vanuit het hoofdkantoor omvat alleen nog de wereldwijde programma's en de regio West-Azië. Deze ontwikkeling is in lijn met de toenemende nadruk op door Hivos zelf geïmplementeerde programma’s in het veld.

Over het algemeen zijn de effecten van de decentralisatie positief, maar het aansturen van een geografisch gespreide organisatie kent de nodige uitdagingen. Daarbij gaat het vooral om consistentie van beleid, interne cultuur en communicatie. In de afgelopen twee jaar heeft Hivos geïnvesteerd in maatregelen die de eenheid binnen de organisatie moeten waarborgen. We hebben veel energie gestoken in een internationale brandingstrategie, er is een nieuwe website (www.hivos.org) waar de verschillende regio’s beter tot hun recht komen en we zijn begonnen met de ontwikkeling van het nieuwe intranet dat in 2013 wordt gelanceerd.

In een wereldwijd operende organisatie is, met alle mogelijkheden die nieuwe communicatiemiddelen te bieden hebben, de aandacht voor de menselijke factor cruciaal. Wij leggen veel nadruk op het bevorderen van uitwisseling en teambuilding van Hivos-staf uit alle geledingen van de organisatie .

Dat gebeurt door het organiseren van wereldwijde programme meetings en via de Hivos Academy.

Dit interne opleidingstraject is niet alleen belangrijk vanwege het leeraspect, maar ook omdat het een gemeenschappelijke visie helpt ontwikkelen en samenwerking faciliteert. Die aspecten zullen opnieuw voorop staan in de nieuwe editie van de Hivos Academy die nu in ontwikkeling is. De nieuwe opzet zal in 2013 gereed zijn. In afwachting daarvan zijn wij ook het afgelopen jaar doorgegaan met het organiseren van een reeks stafbijeenkomsten over de theory of change van Hivos. Door onderling van gedachten wisselen over hoe Hivos veranderingen teweeg kan brengen, ontstaat een gemeenschappelijke basis voor onze interventies overal ter wereld en wordt gewerkt aan mondiale teambuilding.

Sinds de reorganisatie in 2005 onderscheidt de organisatiestructuur van Hivos zich niet alleen door aanwezigheid in het veld, maar ook door thematische specialisatie. Door ons te richten op vier programma’s, geleid door programmahoofden, hebben we die specialisatie verder kunnen uitbouwen.

Inhoudelijk hebben de senior advisors, die vanuit het hoofdkantoor werken, een belangrijke taak op het gebied van kennismanagement, programmaontwikkeling en opbouw van netwerken binnen deze programma’s.

Onze kennisprogramma’s zijn nu beter geïntegreerd in de reguliere programmaontwikkeling. De vijf thematische kennisprogramma’s zijn gekoppeld aan de belangrijkste aandachtsgebieden van Hivos.

Het kennisteam heeft daarnaast een belangrijke rol gespeeld binnen de beleidsontwikkeling in het kader van het Future Calling-traject.

Bureaus en kantoren De dagelijkse leiding van Hivos is in handen van de directie. De directie werkt samen met het Management Team, dat bestaat uit vier programmahoofden en het hoofd van het bureau Toetsing, Evaluatie en Controle (TEC) alsmede de zes directeuren van de regiokantoren. De programma’s worden gecoördineerd en geïmplementeerd door vier bureaus: • • • •

Duurzame Economische Ontwikkeling Democratisering, Rechten, Aids en Gender Cultuur, ICT en Media Externe Relaties

Het bureau Toetsing, Evaluatie en Controle (TEC) is verantwoordelijk voor de financiële administratie en houdt in de gaten dat de boekhouding en de financiële organisatie als geheel op orde blijft.

Hivos Jaarverslag 2012

47

Kwaliteitscontrole, het monitoren van resultaten en programma-evaluatie behoren eveneens tot de taken van het bureau. In 2012 werd het ICT-cluster geïntegreerd in het bureau TEC. Het Bureau Externe Relaties is verantwoordelijk voor de externe communicatie en fondsenwerving en draagt daarnaast zorg voor de uitvoering van de drie campagnes voor beleidsverandering binnen het Action for Change-programma.

In de loop der jaren zijn de financieringsbronnen van Hivos steeds diverser geworden. Dat onderstreept het belang van de rol van het Office for Donor Relations (ODR), dat verantwoordelijk is voor toegang tot institutionele fondsen. ODR ondersteunt de bureaus en regiokantoren bij hun internationale inspanningen om fondsen te werven. Alles wat te maken heeft met personeelszaken valt onder de verantwoordelijkheid van de HR-afdeling.

Bezoldiging directie De Raad van Toezicht stelt het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere bezoldigingscomponenten vast. Na een evaluatie in 2011 is dit pakket in 2012 op advies van de remuneratiecommissie opnieuw bevestigd. De Raad van Toezicht laat zich daarbij leiden door de Adviesregeling Beloning Directeuren van Goede Doelen van de VFI, die aan de hand van zwaartecriteria een maximumnorm voor het jaarinkomen geeft. Het bezoldigingsbeleid en de hoogte van de directiebeloning vallen daarmee binnen de richtlijnen van de Code Wijffels en binnen de norm die het ministerie van Buitenlandse Zaken aan MFS organisaties stelt. Dit laatste wordt apart door de accountant getoetst in het kader van de MFS-verslaglegging.

De relevante werkelijke jaarinkomens van de directie bedroegen in 2012 voor de algemeen directeur mw. M. Monteiro € 111.294 (1,06 fte / 12 mnd) en voor de directeur programma’s en projecten dhr. B. Witjes € 80.197 (1 fte / 12 mnd). De zogenaamde BSD score (de score op zwaartecriteria op basis van de Adviesregeling VFI zoals deze in 2010 gold) bedroeg 443.7 respectievelijk 408 punten. Deze beloningen bleven binnen de relevante maxima (Code Wijffels, VFI, MFS-organisaties).

Een gedetailleerd overzicht van de bezoldiging van de directie is opgenomen in de Jaarrekening.

Personeel en organisatie Het proces van decentralisatie heeft duidelijke gevolgen voor de geografische locatie van de werknemers. In 2012 had Hivos in 342 werknemers in dienst (in 2011: 315), van wie 119 op het hoofdkantoor in Den Haag (in 2011: 112) en 223 op de verschillende regiokantoren (in 2011: 203). Bij de lokale kantoren van Hivos werken 8 expats (in 2011: 11). Alle medewerkers van grote eigen programma’s zijn daarbij meegeteld. Het aantal fte’s bedroeg 106 op het hoofdkantoor en 238 in de regio’s.

Het personeel op de regio- en lokale kantoren – met uitzondering van de expats – werkt onder lokale arbeidsvoorwaarden en is afkomstig uit de betreffende regio’s. De expats vallen onder de Rechtspositieregeling Expatriates 2010.

Hivos’ missie en haar humanistische grondslag zijn richtinggevend voor het personeelsbeleid, dat gebaseerd is op de volgende uitgangspunten: • Rechtvaardigheid: gelijke behandeling en gelijke kansen, met ruimte voor maatwerk; respect voor het individu; • Rechtszekerheid: duidelijkheid over rechten en plichten van de medewerkers en over de eisen van en mogelijkheden binnen Hivos; • Openheid en duidelijkheid in communicatie; • Individuele verantwoordelijkheid van de medewerker (en het management) voor resultaat; • Ruimte voor initiatief en creativiteit.

Hivos Jaarverslag 2012

48

In 2012 hebben we een (wereldwijd) tevredenheidsonderzoek onder onze werknemers gedaan. De globale score was goed (67 procent van de werknemers is tevreden over Hivos als werkgever), maar kwesties als een hoge werkdruk blijven een aandachtspunt.

We hebben een externe partij gevraagd onze bedrijfscultuur in kaart te brengen. Dat onderzoek leverde nuttige inzichten op die ons kunnen helpen bij het uitzetten van een nieuwe koers. Over het geheel genomen was de score goed: de conclusie was dat onze bedrijfcultuur goed past bij de doelen die we nastreven. Maar op een aantal gebieden is ruimte voor verbetering. Zo bleek uit het onderzoek bijvoorbeeld dat de werkoriëntatie een grote nadruk krijgt ten opzichte van de gerichtheid op werknemers.

Diversiteit Hivos streeft naar optimale inzet van het potentieel van mensen om bij te dragen aan de verwezenlijking van de Hivos-missie en -doelstellingen. Dat kan alleen als we rekening houden met hun diverse specifieke kenmerken, achtergronden en kwaliteiten. Hivos beschouwt diversiteit als een meerwaarde voor de organisatie. Onder diversiteit verstaan wij alle aspecten waarop mensen van elkaar verschillen, zoals geslacht, leeftijd en etniciteit, lichamelijke beperkingen, maar ook minder zichtbare persoonskenmerken, zoals wensen en behoeften, seksuele oriëntatie, werkstijlen en karaktereigenschappen.

Het onderkennen van het belang van diversiteit en het handelen daarnaar, vormen de pijlers van het diversiteitsbeleid. Voor de verwezenlijking hiervan zijn de institutionele grondhouding en de attitude essentieel. Diversiteitsbeleid staat voor Hivos niet op zichzelf, maar is een integraal onderdeel van het personeelsbeleid. Een goed voorbeeld is de lokale werving van medewerkers op de regio- en lokale kantoren. Het percentage vrouwen in managementposities bedraagt 50%. In totaal waren in 2012 bij Hivos 28 jongeren (onder de 35 jaar) in dienst.

Ziekteverzuim Hivos-medewerkers zijn te herkennen aan een grote betrokkenheid bij hun werk. Dat is een groot goed, maar het kan leiden tot het overschrijden van de eigen grenzen. Hivos heeft daarom een actief beleid om ziekteverzuim te voorkomen, door alert te zijn op de eerste signalen en altijd goede begeleiding te bieden. In 2012 was het ziekteverzuim 2,9 procent, tegenover 3,68 procent in 2011.

Training en opleiding Hivos bestemt jaarlijks 2,5 procent van de loonsom voor de ontwikkeling van deskundigheid en competenties van haar personeel. Dit gebeurt binnen de kaders van de Hivos Academy, waarvan het interne opleidingstraject voor programmamedewerkers – het Hivos Curriculum – een belangrijk onderdeel is. Het Hivos Curriculum gaat nu de tweede fase in. In 2012 hebben we geïnvesteerd in het ontwerpen van een nieuwe opzet in lijn met de vereisten die voortvloeien uit het Future Calling-traject.

Andere belangrijke onderdelen van de Hivos Academy zijn trainingen en cursussen voor programmateams of individuele werknemers gericht op specifieke vaardigheden, zoals taaltrainingen.

Nieuwe medewerkers kregen, zoals gebruikelijk, een introductieprogramma aangeboden over de humanistische achtergrond van Hivos, dat in 2013 zal worden voortgezet.

Ondernemingsraad Zowel het hoofdkantoor als de regionale kantoren hebben een ondernemingsraad (OR). De OR vergaderde zes keer. Daarnaast vergaderde de OR zes keer met de directie en één keer met de Raad van Toezicht. Een belangrijk onderwerp van gesprek was het Future Calling-traject en de eventuele gevolgen ervan voor een herziening van personeelscompetenties en de personele bezetting.

De OR publiceert een eigen jaarverslag.

Hivos Jaarverslag 2012

49

Keurmerken en kwaliteit De kwaliteit van de bedrijfsvoering van Hivos wordt jaarlijks door drie onafhankelijke instanties getoetst, ieder vanuit een andere benadering en expertise.

De externe accountant, PwC, beoordeelt primair de kwaliteit van de financiële bedrijfsvoering en verslaglegging, maar betrekt daarbij ook de kwaliteit van de administratieve organisatie. Het financieel jaarverslag van Hivos voor 2012 is getoetst en goedgekeurd door PwC (zie het accountantsverslag in de Jaarrekening).

LRQA beoordeelt de mate waarin Hivos voldoet aan de internationale kwaliteitsnorm ISO 9001. Het daaraan verbonden keurmerk wordt steeds voor drie jaar verleend, met tussentijdse controles op zowel het hoofdkantoor als de regiokantoren. ISO 9001 richt zich in het bijzonder op de beheersing van de efficiëntie en effectiviteit van de processen en op het vermogen om verbeteringen door te voeren. Het huidige ISO 9001-certificaat loopt tot 31 december 2015.

Het CBF toetst of Hivos voldoet aan het CBF-keur voor goede doelen. Het CBF-keur richt zich naast de effectiviteit van bestedingen vooral op de bestuurlijke kwaliteit en transparantie en op de kwaliteit van voorlichting en communicatie. De Code Wijffels (Goed Bestuur voor Goede Doelen) is volledig geïntegreerd in het CBF-keur. Daarnaast stelt het keur normen vast voor de kosten voor fondswerving. Het CBF-keur wordt voor drie jaar verleend, met tussentijdse toetsing. Het huidige CBFkeur van Hivos loopt tot 1 mei 2014. Voor activiteiten op het gebied van humanitaire noodhulp heeft Hivos de gedragscode van de International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC) ondertekend.

Veiligheidsbeleid Hivos is werkzaam in een aantal fragiele staten. Het werken in dergelijke gebieden brengt met zich mee dat medewerkers geconfronteerd kunnen worden met onveilige situaties. Zij moeten zich goed kunnen voorbereiden op situaties waarmee zij mogelijk geconfronteerd worden. Hivos heeft die voorbereiding gestructureerd en vorm gegeven in haar veiligheidsbeleid ‘Safety matters!’. Het beleid omvat een integrale aanpak waarin alle schakels van de veiligheidsketen – voorkomen, voorbereiden, bestrijden en nazorg – goed op elkaar aansluiten. Ons veiligheidsbeleid is een dynamisch beleid dat wordt aangepast aan de actualiteit als de situatie daar om vraagt.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Hivos kent een lange traditie van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), die tot voor kort echter nog niet was geformaliseerd. In 2012 hebben we de hele organisatie onderzocht op welke gebieden we een MVO-stempel willen drukken. Dat proces heeft geleid tot een aantal nieuwe doelstellingen en interne maatregelen, die zijn vastgelegd in de nieuwe MVO-brochure van Hivos.

Het nieuwe beleid omvat KPI’s (kritieke prestatie-indicatoren) voor alle afdelingen en medewerkers van Hivos, maar is ook gericht op MVO-kwesties die een rol spelen in onze contacten met partners, donoren, leveranciers en bedrijven. In 2013 zullen we gegevens kunnen presenteren over de KPI’s voor onze MVO-doelstellingen.

De ambities zoals die in de MVO-beleidsnota zijn geformuleerd, vormden de basis voor een aantal concrete maatregelen die in 2012 zijn ingevoerd. Wat betreft de uitstoot van broeikasgassen vinden wij compensatie niet voldoende. Ons doel is – in het verlengde van de boodschap van onze eigen campagne rond duurzame energie – om de totale uitstoot terug te brengen. Om daar concreet aan bij te dragen, hebben we ons ten doel gesteld het aantal vluchten in 2013 met 10 procent te verminderen.

Een gedetailleerde inventarisatie van vliegreizen dient als nulmeting voor de vermindering. Voor zakenreizen binnen Europa worden werknemers geacht de trein te nemen.

Hivos Jaarverslag 2012

50

Eerdere maatregelen op het gebied van MVO worden voortgezet. Zo worden zo veel mogelijk biologische - en fairtradeproducten gebruikt voor de lunch op kantoor. Ook onze koffie en thee zijn groen en eerlijk. Sinds 2012 gebruiken – en recyclen – we papieren koffiebekers. Papierafval, batterijen en cartridges worden gescheiden opgehaald en ingezameld voor hergebruik. Kopiëren en printen gebeurt op gerecycled papier. Het pand wordt schoongemaakt met biologisch afbreekbare schoonmaakmiddelen. Waar mogelijk zijn energiezuinige lampen geplaatst, waaronder ook zeer zuinige LED-lampen. Het Hivos hoofdkantoor gebruikt groene stroom en in een aantal regiokantoren wordt gebruikgemaakt van duurzame energiebronnen. Onze vestiging in Harare wordt bijvoorbeeld met behulp van zonnepanelen van elektriciteit voorzien.

Hivos Jaarverslag 2012

51

9. Verslag van de Raad van Toezicht Hivos probeerde in 2012 antwoorden te vinden op de snel veranderende politieke en economische context van ontwikkelingssamenwerking - zowel in Nederland als in de wereld. Na de bezuinigingen van staatssecretaris Knapen en de decentralisatie moest de organisatie zich nader beraden op de veranderingen die nodig zijn om de toekomst met vertrouwen tegemoet te treden. Dit zal een nieuwe koers impliceren, waarin meer focus en meer flexibiliteit van Hivos bij de ontwikkeling en uitvoering van programma's centraal staan. De Raad van Toezicht is tevreden over de wijze waarop bestuur en organisatie de (financiële) doelstellingen van 2012 hebben weten te realiseren en het toekomsttraject ter hand hebben genomen. De positionering van Hivos als een sociale innovator met een breed internationaal netwerk van financiers is in de nieuwe context een veelbelovende koers. Het komende jaar zal de nieuwe koers nader worden uitgewerkt en aan de Raad ter finale goedkeuring worden voorgelegd.

Niet onbelangrijk in dit traject zijn de aanstaande veranderingen in het bestuur van de organisatie.

Algemeen Directeur Manuela Monteiro heeft aangekondigd haar functie per medio 2013 te willen neerleggen. Met het oog op een toekomstbestendige opvolging heeft de Raad van Toezicht een nieuw profiel voor deze functie vastgesteld en de wervingsprocedure in gang gezet.

De Raad kwam in 2012 zes maal bijeen in formele vergadering. Daarnaast was er regelmatig emailcontact. Ook vond een informele bijeenkomst plaats met de leden van de Raad van Toezicht en bestuur van het Hivos-Triodos Fonds, alsmede een vergadering met het College van Adviseurs. Zoals gebruikelijk vergaderde de Raad van Toezicht ook eenmaal met de ondernemingsraad.

De activiteiten betroffen in de eerste plaats de vervulling van de toezichthoudende rol. Daarnaast vervult de Raad van Toezicht een functie als klankbord en als werkgever van het bestuur. Als werkgever beoordeelde de Raad het functioneren van het bestuur als geheel en de bestuursleden afzonderlijk.

In 2012 heeft de Raad van Toezicht afgezien van een formele evaluatie van het eigen functioneren.

De wisseling van het voorzitterschap maakte dat minder opportuun. Wel heeft de Raad zich beraden op zijn eigen functioneren bij het vaststellen van de profielen voor de verschillende vacatures.

Samenstelling De Raad van Toezicht bestaat uit negen leden. De leden zijn afkomstig uit de bredere Hivosachterban en uit relevante maatschappelijke geledingen zoals het bedrijfsleven, de vakbeweging en de wetenschap. De humanistische achterban is via de Raad van Toezicht verankerd in de organisatie; tot voor kort werden drie leden van de Raad van Toezicht voorgedragen door de Hivos oprichters: Humanistisch Verbond, Humanitas en Weezenkas. In 2012 is dit aangepast (zie hieronder). Eén lid is voorgedragen door de ondernemingsraad en onderhoudt daarmee regelmatig contact. De criteria met betrekking tot samenstelling en deskundigheid van de leden van de Raad van Toezicht zijn in een profielschets opgenomen. De functie van ambtelijk secretaris wordt vervuld door mevrouw D. Buutveld-Buth.

In het bedrijfsplan 2011-2015 heeft Hivos zich voorgenomen om de stem van de samenlevingen waarin zij werkt steviger te laten doorklinken in haar besluitvorming. De internationalisering van de Raad van Toezicht is een belangrijke en formele stap hiertoe. Hiermee komt Hivos tegemoet aan de gevoelde noodzaak om de band met de zuidelijke civil society te versterken en de invloed vanuit die landen op het eigen beleid minder vrijblijvend te maken. In dit kader werden drie leden benoemd, afkomstig uit de regio’s waar Hivos werkzaam is. De nieuwe leden zijn mevrouw Alda Facio (Costa Rica) en de heren Trevor Ncube (Zimbabwe) en V. Vivekanandan (India). Alle drie hebben hun sporen verdiend op het vlak van maatschappelijke verandering in hun respectievelijke landen. Hun termijn is op 1 januari 2013 ingegaan.

Hivos Jaarverslag 2012

52

Om plaats te maken voor deze internationale leden hebben mevrouw M. Winter en de heer W. de Haan – allebei voorgedragen door humanistische organisaties – en mevrouw E. Snoey hun functie per eind 2012 neergelegd. De Raad is hen zeer erkentelijk voor de bijdrage die zij hebben geleverd en de wijze waarop zij zich hebben ingespannen om de kwaliteit van het toezicht en het werk van Hivos te verhogen. De humanistische achterban zal voortaan via een gezamenlijke voordracht een plaats in de Raad van Toezicht innemen. Met ingang van 2013 wordt die rol vervuld door de heer A. P. Mesker.

In het najaar trad mevrouw F. Giskes – na tien jaar betrokkenheid – af als voorzitter van de Raad van Toezicht. De Raad is haar zeer erkentelijk voor het werk dat zij tijdens haar voorzitterschap heeft verricht en de verbindende wijze waarop zij de Raad heeft geleid. Zij werd opgevolgd door de heer J.E. de Groot, die per 1 oktober 2012 als voorzitter is benoemd.

De heer M. Karman trad in 2012 aan als portefeuillehouder financiën en lid van de auditcommissie.

De leden zijn benoemd op persoonlijke titel en hebben recht op een vergoeding van 70 euro vacatiegeld per vergadering plus gemaakte reiskosten; zij kunnen kiezen om van deze vergoeding af te zien. In 2012 bedroegen de kosten gemoeid met het functioneren van de Raad van Toezicht 11.368 euro. Ten gevolge van de internationalisering zal de regeling met betrekking tot vacatiegeld en kosten per 2013 veranderen.

In lijn met de richtlijnen van het CBF en de Code Wijffels hebben wij vastgesteld dat de afzonderlijke leden geen andere functies of nevenfuncties bekleden die een belangenconflict met hun taak als toezichthouder van Hivos zouden kunnen oproepen.

In onderstaand overzicht zijn de samenstelling en het rooster van aftreden samengevat.

Samenstelling Raad van Toezicht 2012, tevens rooster van aftreden Toegetreden, resp. Naam herbenoemd in (termijnen lidmaatschap)

2011

Mw. Drs. F.C. Giskes, voorzitter (3e termijn)

2012

Dhr. Mr. J.E.C. de Groot m.i.v. oktober voorzitter (1e termijn)

Hivos Jaarverslag 2012

Aftreden, resp. herbenoeming in

Functies

2012 Burgemeester van Texel; voorzitter Stichting (afgetreden in Pensioenregister. september) 2016

Directeur TNT Express; vz. RvT Wetlands International; vz. Steenkolendialoog; bestuurslid Hermitage Amsterdam; bestuurslid Salzburg Global Seminar; lid RvA Landschap NoordHolland; lid RvA Staatsbosbeheer; ambassadeur Platform Biodiversiteit, Ecosystemen & Economie, VNO-NCW/IUCN.

53

2012

Dhr. Drs. J.P. de Jong, vicevoorzitter (3e termijn +)

2010

Mw. M.R. Winter (3e termijn)

2012 Bestuur Weezenkas; lid klachtencommissie van (afgetreden in Bureau Jeugdzorg Groningen. december)

2009

Dhr. W.J. de Haan MBA (2e termijn)

2012 Lid Raad van Bestuur Regionale Stichting (afgetreden in Zorgcentra De Kempen; lid Raad van Bestuur december) Woningstichting De Kempen; lid Raad van Advies CZ zorgkantoor.

2010

Mw. E.L. Snoey (2e termijn)

2010

Dhr. Prof. Dr. M. Baud (2e termijn)

2014

Directeur Centrum voor Studie en Documentatie van Latijns-Amerika (CEDLA); Hoogleraar Universiteit van Amsterdam; Cochair South-South programme for Research on the History of Development (Sephis)

2010

Dhr. Dr. J. van de Ven (1e termijn)

2014

Directeur Bosal Emission Control Systems; lid groepsraad Bosal International; voorzitter Raad van Bestuur Aremis S.A.; partner investeringsmaatschappij Oraxys S.A., lid Raad van Advies Moleculaire Wetenschappen R.U. Nijmegen.

2010

Dhr. Drs. A.P. Mesker (1e termijn)

2014

Beleidsfunctionaris VNO-NCW – MKB Nederland; Voorzitter Transport Committee Business Europe.

2011

Dhr. M. Karman RA (1e termijn)

2015

Openbaar accountant, vennoot bij Dubois & Co. Registeraccountants; lid Raad van Toezicht Stichting Hivos-Triodos Fonds; Lid Raad van Toezicht Stichting het Juridisch Loket; lid Raad van Commissarissen Rabobank Groene Hart Noord; bestuurslid Streekmuziekschool Alphen aan den Rijn.

Hivos Jaarverslag 2012

2013 (aftreden)

Zelfstandige adviespraktijk voor strategie, overleg, organisatie en samenwerking ‘Achter de duinen’; directievoorzitter Stichting Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem; lid Raad van Toezicht Stichting Kunstgebouw, Rijswijk; lid Raad van Toezicht Stichting Koninklijke Rotterdamse Diergaarde Blijdorp, Rotterdam.

2012

lid Jury Veilige Taak Award, ingesteld Door het Ministerie van BZK; lid Ien Dales jury, ingesteld (afgetreden in door het Centrum voor arbeidsverhoudingen december) Overheidspersoneel (CAOP); commissaris bij pensioenuitvoerder APG; lid van de Raad van Toezicht van het COA ( centrale opvang asielzoekers); vicevoorzitter van de commissie van het Adviespunt Klokkenluiders; lid visitatiecommissie pensioenfonds PnoMedia; lid visitatiecommissie pensioenfonds PMA.

54

Toezichthoudende rol In het kader van zijn toezichthoudende rol heeft de Raad van Toezicht verschillende commissies ingesteld. De auditcommissie, de commissie remuneratie en de tijdelijke commissie governance hebben in 2012 hun werk voortgezet.

De auditcommissie bestond uit de heer M. Karman en de heer W.J. de Haan. De commissie governance bestond uit de heren J.P. de Jong en W.J. de Haan.

De remuneratiecommissie bestond uit de heer J.P. de Jong en mevrouw F. Giskes. Zij is in deze rol inmiddels opgevolgd door de heer J. E. de Groot. Deze commissie adviseert de Raad van Toezicht inzake het personeelsbeleid, inclusief het beloningsbeleid voor de bestuurders (statutaire directie) van de stichting. In 2012 heeft de auditcommissie samen met de bestuurder en de controller de jaarrekening 2011 besproken en overlegd met de accountant over de controlebevindingen en over de verwerking van de Programme Management Fee. Eveneens heeft de auditcommissie overleg gehad met bestuurder en controller over de begrotingsuitgangspunten van de begroting 2013 ter voorbereiding op de behandeling van de begroting 2013 in de Raad van Toezicht.

Zoals vermeld wil Hivos de komende jaren de vertegenwoordiging van maatschappelijke actoren uit de landen waar zij werkzaam is, beter verankeren in de organisatie. In het verlengde van de wijzigingen in de eigen samenstelling besprak de Raad van Toezicht met het bestuur meermalen de wijze waarop het lokale maatschappelijk middenveld inbreng zou moeten hebben in het beleid van de Hivos-regiokantoren. Waar aanvankelijk werd gedacht aan de instelling van adviesraden, is thans gekozen voor een model waarin Hivos zich verplicht vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en andere Zuidelijke actoren op de belangrijkste momenten in de beleidscyclus te raadplegen.

Ook in de vergadering met het College van Adviseurs stonden deze veranderingen centraal. De versterkte adviserende rol van het Zuidelijk maatschappelijk middenveld heeft geen gevolgen voor de positie van dit College. In overleg is geconstateerd dat het College van Adviseurs een eigen rol te vervullen heeft in de uitwisseling met het management van de Hivos-programma’s. Hoewel deze rol in de praktijk steeds vraagt om het zoeken naar de juiste invulling, meent de Raad van Toezicht dat het College van Adviseurs een waardevolle bijdrage zal blijven leveren.

Op voorstel van de commissie governance zijn de statuten aangepast. Het betreft aanpassingen met het oog op de internationalisering van de Raad, de nieuwe eisen van CBF en aanbevelingen van PWC naar aanleiding van de compliance check.

Belangrijk aandachtspunt voor de Raad van Toezicht blijft het risicobeleid. Over dit onderwerp laat de Raad zich jaarlijks uitvoerig informeren door het bestuur. De Raad bespreekt de eventueel daaruit voortvloeiende consequenties voor de organisatie.

Zoals voorzien besteedde de Raad van Toezicht ruime aandacht aan de discussie over ontwikkelingssamenwerking en de positie van Hivos in de toekomst (traject Future Calling). De leden delen op hoofdlijnen de analyse van de veranderende context, waarin Hivos opereert. Dit biedt nieuwe kansen om burgers, organisaties, bedrijven en donoren bij elkaar te brengen rond de problemen die steeds meer mondiaal van aard zijn en onze eigen samenleving steeds meer aangaan. Hivos wil zich in dit kader verder opwerpen als een verbindende en innovatieve organisatie die nadrukkelijk aansluiting zoekt bij de ervaringen en actoren buiten de sector van ontwikkelingssamenwerking.

De Raad meent dat Hivos goed geĂŤquipeerd is om deze weg in te slaan en ziet uit naar het voorstel met een verdere uitwerking van de nieuwe koers.

In het overleg tussen Ondernemingsraad en Raad van Toezicht was het voornaamste onderwerp de opvolging van de Algemeen Directeur per 2013.

Hivos Jaarverslag 2012

55

De Raad van Toezicht keurde voorts de begroting voor 2013 goed. Tevens werd het jaarplan 2013 besproken. Tijdens de vergadering van 9 april 2013 gaf accountant PWC toelichting op de bevindingen naar aanleiding van de controle van de jaarrekening 2012, waarna de Raad deze goedkeurde. De Raad van Toezicht verleende vervolgens decharge aan het bestuur voor het in 2012 gevoerde beleid.

Den Haag, april 2013

Namens de Raad van Toezicht Jan Ernst de Groot, voorzitter

Hivos Jaarverslag 2012

56

Bijlagen 1.

2.

3.

4.

Bestuurlijke organisatie Organogram Uitgaven per land Verantwoordingsverklaring

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

1

Bijlage 1 | Bestuurlijke organisatie

Bestuurlijke organisatie (per 31-12-2012) Overzicht van bestuursorganen van Stichting Hivos met achtergrond en specialismen van de leden.

Raad van Toezicht Voor een overzicht van de leden van de Raad van Toezicht, hun functies binnen de raad en relevante (neven)functies wordt verwezen naar hoofdstuk 9.

Bestuur, statutaire directie Mw. Drs. M.M. Monteiro (voorzitter) Dhr. Drs. B. Witjes

Algemeen directeur Directeur Programma’s en Projecten

Raad van Toezicht Hivos-Triodos Fonds Mw. Drs. P.J.E. Bieringa (voorzitter) Mw. Drs. M.M. Monteiro Mw. N.C.C. van den Berg Dhr. M. Karman RA

Directielid Bank Nederlandse Gemeenten Algemeen directeur Hivos Publiciste / columniste Openbaar accountant Dubois & Co. Registeraccountants

Dhr. Drs. P. Valks Dhr. Ir. J. de Groot

Lid Raad van Toezicht Open Universiteit Algemeen Directeur UTZ Certified (lid per sept.2012)

College van Adviseurs Het College van Adviseurs kent een roulerend voorzitterschap.

Duurzame economische ontwikkeling Dhr. Maarten Nypels Directeur Eye Locus Netherlands BV Mw. Gemma Crijns Tot 1 december 2011 consultant / zelfstandig adviseur (mensenrechten, duurzame ontwikkeling); nu lid van diverse stichtingsbesturen en adviesraden.

Dhr. Jan Aertsen Strategisch adviseur en voormalig directeur Vredeseilanden Gender, vrouwen en ontwikkeling Mw. Edith van Walsum Directeur Directeur ILEIA – Centre for Learning on Sustainable Agriculture Mw. Ieke van den Burg Voorheen (tot juli 2009) Europarlementariër PvdA en federatiebestuurder FNV (1990-1997), nu lid van diverse commissies, Raden van Commissarissen en stichtingsbesturen Mensenrechten en democratisering Dhr. Rob Buitenweg Hoofddocent Instituut Kosmopolis, Universiteit voor Humanistiek /Vicepresident International Humanist and Ethical Union (IHEU) / vicepresident European Humanist Federation Dhr. Maurits Berger Hoogleraar Islam in het Hedendaagse Westen, Universiteit Leiden Dhr. Boris Dittrich Advocacy Director LGBT program, Human Rights Watch (Berlijn)

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

1

Hiv/aids Dhr. Russell Kerkhoven

Dhr. Paul Janssen Mw. Anita Hardon ICT en media Mw. Valerie Frissen Mw. Sarah Cummings Dhr. Erwin Blom Kunst en cultuur Dhr. Chris Keulemans

Communicatie en lobby Dhr. Bart Westra Mw. Inge de Zaaijer Dhr. GĂŠ Key

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

Tot 1 Juli 2012 Senior Programme Officer IRC, International Centre on Water, Sanitation and Hygiene; nu Consultant / social entrepreneur Blue Leaf.

Consultant HIV/AIDS & international public health management Professor of Health and Social Care, Universiteit van Amsterdam

Principal Scientist, TNO / bijzonder hoogleraar ICT en sociale verandering, Erasmus Universiteit Rotterdam Mede-directeur en editor, IKM Emergent & Knowledge Management for Development Journal Medeoprichter mediabedrijf The Crowds

Schrijver, journalist, artistiek directeur Tolhuistuin (centrum voor kunst en horeca, Amsterdam)

Bestuurslid wereldwinkel Abal Amsterdam Senior managing consultant, Berenschot BV Directeur/partner Animal Farm Amsterdam

2

Bijlage 2 | Organogram

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

3

Bijlage 3 | Uitgaven per land 2012 Land

Bedrag in euro

Afrika Afrika-breed * Kenia Malawi Mozambique Namibië Regionaal Oost-Afrika Zuid-Afrika Tanzania Oeganda Zambia Zimbabwe Regionaal Zuidelijk Afrika * Totaal

4.271.740 5.267.372 1.282.135 10.020 206.250 9.133.516 1.270.922 4.621.479 3.950.053 980.536 14.039.895 1.072.611 46.106.529

Azië Cambodja India Indonesië Irak Iran Kirgizië Regionaal: Azië-breed* Regionaal: West-Azië * Sri Lanka Syrië Oost-Timor Totaal

342.341 4.281.163 5.181.181 561.676 1.230.730 136.665 1.896.913 75.439 3.500 372.168 487.625 14.569.401

Latijns-Amerika Bolivia Cuba Ecuador El Salvador Guatemala Honduras Regionaal: Midden-Amerika * Nicaragua Peru Regionaal: Zuid-Amerika * Totaal Wereldwijd * Nederland Hivos totaal

8.680.606 867.195 824.917 8.142 8.692.316 662.233 2.652.933 5.254.442 776.010 815.608 29.234.403 10.520.065 1.202.926 101.633.324

* Inclusief HTF-uitgaven

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

4

Bijlage 4 | Verantwoordingsverklaring

Verantwoordingsverklaring In deze verantwoordingsverklaring zet Hivos in beknopte vorm uiteen hoe zij invulling geeft aan: • De functiescheiding tussen uitvoeren, besturen en toezicht houden; • Het optimaliseren van de omgang met belanghebbenden; • Het continu verbeteren van de effectiviteit en efficiëntie van de bestedingen.

Een uitgebreide beschrijving van deze zaken is verder te vinden in de afzonderlijke hoofdstukken van dit jaarverslag.

1. Scheiding van uitvoering, bestuur en toezicht In overeenstemming met de Code Wijffels kent Hivos een scheiding tussen bestuur en toezicht. De tweehoofdige statutaire directie (tevens bestuur) is bestuurlijk verantwoordelijk, terwijl de Raad van Toezicht daarop toeziet. De bevoegdheden en het functioneren van directie/bestuur en Raad van Toezicht zijn geregeld in de statuten van Hivos en in een bestuursreglement.

Taak en werkwijze van het bestuur (tevens statutaire directie) Het bestuur is belast met het besturen van de Stichting en legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht.

• Het bestuur heeft in het bijzonder tot taak het strategisch beleid, de algemene coördinatie en de externe representatie. Daarnaast is het bestuur op hoofdlijnen verantwoordelijk voor de inhoudelijke financiële en administratieve kwaliteitsbewaking en het personeelsbeleid.

• Het bestuur evalueert tweemaal per jaar de organisatie en haar functioneren, door middel van een End of term review en een management review met betrekking de financiële performance en het systeem voor kwaliteitsmanagement; de uitkomsten worden besproken met de Raad van Toezicht.

• Het bestuur brengt tweemaal per jaar verslag uit aan de Raad van Toezicht.

• Het bestuur vergadert tweewekelijks met de bureauhoofden in de Management Team Meeting.

Deze vergadering heeft geen besluitvormende bevoegdheid; wel worden besluiten van het bestuur zoveel mogelijk binnen vergaderingen van het management team voorbereid en vervolgens als zodanig vastgelegd. Daarnaast vergadert het bestuur apart.

• De leden van het bestuur ontvangen een bezoldiging conform de richtlijnen die dienaangaande door de VFI zijn opgesteld (voortvloeiend uit de Code Goed Bestuur van de Commissie Wijffels).

Per 31 december 2012 bestaat de statutaire directie uit de algemeen directeur (Mw. M.M. Monteiro) en de directeur programma’s en projecten (Dhr. B. Witjes).

Taak en werkwijze van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van bestuur/directie en op de algemene gang van zaken binnen de Stichting. Tevens treedt de raad op als werkgever en klankbord van het bestuur.

Elders in dit jaarverslag doet de Raad van Toezicht separaat verslag van haar werkzaamheden, samenstelling en interne evaluatie. In deze samenvatting wordt volstaan met deze verwijzing, omdat alle relevante elementen daarin aan de orde komen.

2. Omgang met belanghebbenden en communicatie De drie belangrijkste groepen van belanghebbenden voor Hivos zijn partnerorganisaties, donateurs en betrokken publiek en institutionele subsidiegevers. Hier volgt een korte beschrijving van de omgang met deze groepen. Voor een uitgebreidere beschrijving wordt verwezen naar het hoofdstuk Met wie werken wij samen?, waar ook aandacht wordt besteed aan twee andere groepen: de medewerkers van Hivos en de maatschappelijke organisaties in Nederland en Europa waarmee wordt samengewerkt.

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

5

De relatie en de communicatie met partnerorganisaties worden gekenmerkt door zakelijkheid en betrokkenheid. Zakelijk, omdat er duidelijke afspraken over en weer gemaakt moeten worden over de besteding van middelen. Betrokken, omdat de relatie uitgaat van gemeenschappelijke doelen.

Partnerorganisaties worden ten minste eens per jaar bezocht door Hivos. Andersom zorgen de lokale vestigingen van Hivos in het Zuiden ervoor dat partners snel en eenvoudig toegang hebben tot medewerkers van Hivos. Bij belangrijke beleidsontwikkelingen worden partners geconsulteerd. De besluitvorming hierover berust bij Hivos. Hivos heeft een klachtenprocedure voor partners. Daarnaast organiseert Hivos periodiek tevredenheidsonderzoeken onder haar partners.

Communicatie met donateurs en publiek vindt in hoofdzaak plaats via de eigen media – de website en Hivos Magazine – en op publieksbijeenkomsten. De website geeft onder meer informatie over alle Hivos-partners, brengt blogs uit het Zuiden en biedt de mogelijkheid om in contact te komen met gelijkgestemden. Hivos heeft een klachtenregeling voor donateurs en publiek.

De relatie en communicatie met institutionele subsidiegevers is zakelijk, maar wel gebaseerd op overeenstemming over doelen, en wordt in hoge mate bepaald door de aard van de overeenkomst tussen Hivos en de donor. Waar mogelijk probeert Hivos tot beleidsmatige en praktische uitwisseling en afstemming te komen.

Bij de halfjaarlijkse ISO-controle wordt altijd gericht aandacht besteed aan de wijze waarop Hivos zich rekenschap geeft van de wensen en ideeën van belanghebbenden. Het jaarverslag van Hivos en andere informatie over Hivos en haar partners zijn voor iedereen beschikbaar, op aanvraag en op de website. De informatie is zo veel mogelijk in het Nederlands en Engels te verkrijgen.

3. Effectiviteit en efficiëntie van de bestedingen Hivos heeft een uitgebreid instrumentarium ontwikkeld om de efficiëntie en effectiviteit van haar bestedingen te monitoren. Bij de jaarlijkse accountantscontrole, de halfjaarlijkse ISO-9001-controle en bij project- en programma-evaluaties wordt door (onafhankelijke) derden vastgesteld of het instrumentarium adequaat is en of Hivos zich aan de richtlijnen houdt.

Conform de vereisten van het MFS, ISO-9001 en het CBF heeft Hivos een meerjarenplan (bedrijfsplan), waarin de doelstellingen van Hivos voor vijf jaar vastgelegd zijn. Deze worden geoperationaliseerd in jaarplannen voor de verschillende organisatieonderdelen. Binnen de kaders van de jaarplannen worden financiële bijdragen toegekend aan partnerorganisaties op basis van een financiële en inhoudelijke analyse van de kwaliteit van de aanvraag en de organisatie. De kwaliteit van de uitvoering wordt getoetst via jaarlijkse bezoeken en financiële en inhoudelijke verslagen. Van alle partners met een meerjarig contract ontvangt Hivos een door een externe accountant gecontroleerde jaarrekening. Resultaten op effectniveau worden bovendien vastgesteld in project- en programmaevaluaties.

Naast individuele partners financiert Hivos ook Multi Actor Initiatives (initiatieven waarin meerdere organisaties samenwerken), capaciteitsopbouw van partners, kennisontwikkeling en projecten in eigen uitvoering, waaronder grote campagnes. De verantwoording hiervan gebeurt op dezelfde manier.

Per jaar organiseert Hivos programma meetings en een End of Term Review, waarin (tussentijdse) resultaten worden geëvalueerd en doelen en strategieën waar nodig worden bijgesteld.

Hivos evalueert regelmatig de door haar gefinancierde programma’s. Naast de programma-evaluaties levert het kennisprogramma een belangrijke bijdrage aan het leervermogen van de organisatie. Dit sluit aan op de leeragenda die wij met onze partners in de Hivos Alliantie hebben opgesteld als onderdeel van de aanvraag voor het medefinancieringsstelsel voor de jaren 2011-2015.

Een uitgebreidere beschrijving van de manier waarop Hivos de resultaten van haar partners volgt is te vinden in het hoofdstuk Doen wij het goed?, over controle, evaluatie en inspectie.

Manuela Monteiro Algemeen directeur Ben Witjes Directeur programma’s en projecten

Hivos Jaarverslag 2012 | Bijlagen

6

Regiokantoren

Lokale kantoren

Regiokantoor Midden-Amerika Del Centro Comercial Plaza Mayor

Latijns-Amerika Guatemala

320 este. sobre el Boulevard Rohrmoser. Pavas

19 Avenida 0-89 Zona 15

San José. Costa Rica

Vista Hermosa II. Guatemala

T +506 2231 0848 | +506 296 0706

T +502 2369 7776 | +502 2369 7778

F +506 2232 2974

F +502 2369 7775

hivosro@hivos.or.cr

info@hivos.org.gt

Regiokantoor Zuid-Amerika

Ecuador

Calle 12 de Calacoto. No. 10

Toledo N 24-660 y Coruña

La Paz. Bolivia

Quito. Ecuador

T +591 2277 3530

T +593 2 290 0318 | +593 2 290 0110

hivosbolivia@hivos.bo

+593 2 223 4049 | +593 2 290 4581 F +593 2 290 4580

Regiokantoor Zuidelijk Afrika

d.ortiz@hivos.nl of dortiz@hivos.ec

Hivos Regional Office Southern Africa 20 Phillips Avenue Belgravia

Nicaragua

P.O. Box 2227 Harare. Zimbabwe

De la entrada de Residencial Lomas del Valle 1 cuadra al oeste y 20 mts. al norte m/d.

Managua. Nicaragua T +505 2705 761

T +263 4 706 704 | +263 4 250 463 +263 4 706 125 F +263 4 791 981 chuma@hivos.co.zw

Regiokantoor Oost-Afrika

Afrika Tanzania

ACS Plaza. 3rd Floor Lenana Road

P.O. Box 38266

P.O. Box 19875 00202

Dar es Salaam. Tanzania

Nairobi. Kenia

T +255 266 4301 / 4

T +254 20 3861 372 / 3 / 4

F +255 266 4308

info@hivos.or.ke

Zuid-Afrika Regiokantoor India

Postnet Suite 515. Private Bag X113.

Flat no. 402. Eden Park

Melville 2109. Johannesburg. South Africa

No. 20 Vittal Mallya Road

T +27 11 726 1090

Bangalore – 560001. India

F +27 11 726 5576

T +91 80 2221 0514

info@hivos.co.za

F +91 80 2227 0367 hivos@hivos-india.org

Azië Timor Leste

Regiokantoor Zuidoost-Azië

Rua Cardoso Dias No.17. Bairro Central.

Jl. Kemang Selatan XII no1

Dili. Timor Leste. Indonesia

Jakarta Selatan 12560. Indonesia

T +670 443 0030

T +62 21 789 2489 | +62 21 7883 7577

F +670 331 2578

F +62 21 780 8115 hivos@hivos.or.id

Colofon Beeld omslag: Adrian Chiyah Jose Alvarez - Cia. nomad Ontwerp omslag: Tangerine Design Hivos – April 2013

Hivos Raamweg 16 Postbus 85565 2508 CG Den Haag T +31 (0)70 376 55 00 F +31 (0)70 362 46 00 info@hivos.nl www.hivos.nl