Nummer 3, jaargang 100, november 2015
Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding www.jsw-online .n l
Daar sta je dan! Een goed begin is het halve werk! Startende leerkrachten op jouw school Samen staan we sterk!
Speciandl e
e Beginn ht c leerkra
Beginnende leerkrachten aan het woord
Daar sta je dan
Speciandl e
e Beginn ht c leerkra
Daar sta je dan! Na vier jaar studeren, boeken lezen, stage lopen, opdrachten uitwerken en baantjes in de avonduren is het zover. Je eerste baan in het onderwijs. Voor het eerst een eigen klas, precies wat je altijd wilde. Hoe zal dat gaan, wat kom je allemaal tegen? In dit artikel vier beginnende leerkrachten aan het woord én een onderzoeker met wijze raad: voor de beginnende leerkracht, de collega’s op school en de directeur.
Mark van der Pol is redactielid van JSW, onderwijsadviseur en schoolbestuurder
N
a jaren van oefenen, op je snufferd gaan en wijze lessen van mentoren komt eindelijk die droom uit: je krijgt je eigen klas en je hebt je eigen verantwoordelijkheid. Maar in veel gevallen sta je er ook meteen helemaal alleen voor. Voor een groep kinderen met alle problemen, voor collega’s die al jaren ervaring hebben, voor ouders die het niet met je eens zijn, voor een directeur die direct alles van je verwacht. Hoe pak je dat aan, hoe ga je hier op een professionele manier mee om? En hoe doen anderen dat? Wat kun je van hen leren? Het gevoel van ‘eindelijk’ Sanne Kuijpers (27 jaar, Horst) vond het heerlijk. In de laatste fase van haar opleiding had ze al veel voor haar rekening genomen, maar nu echt eindverantwoordelijk zijn voelde heel speciaal. Kan ik het wel? Vergeet ik niets? Het
Djamila Kreeft
6
JSW 3 november 2015
gaf ook een gevoel van vrijheid: eindelijk al die ideeën in de praktijk brengen. Ook Djamila Kreeft (27, Oegstgeest) was er helemaal klaar voor. Zeker door de ervaringen opgedaan tijdens haar lio-stage. Op de eerste dag ging ze zelfverzekerd aan de slag. Ingrid Rijnbout (27, Nijmegen) werd op de laatste dag voor de vakantie gebeld: of ze na de vakantie fulltime een groep wilde draaien? ‘Ik kon niet geloven dat die droom eindelijk uitkwam.’ De directeur had er vertrouwen in, maar het gaf ook druk: ‘Wat als de kinderen nu minder scoren, dan zou dat toch ook door mij komen?’ Het gevoel van ‘eindelijk’ gold ook voor Floor Punselie (27, Den Haag). Zij vindt zichzelf een chaoot, en haar eerste baan was het overnemen van een groep voor een zwangerschapsverlof van iemand die al haar zaakjes keurig op orde had en zeer georganiseerd was. Tja … dat geeft druk. Wat hen alle vier enorm inspireerde: het werken met de kinderen. Ervaringen op de pabo De ervaringen op de pabo zijn divers. Ingrid: ‘Achteraf gezien heb ik op de pabo vooral geleerd hoe ik les moet geven als ik ergens een vast contract zou hebben. Maar hoe om te gaan met invalwerk, dat is minimaal aan bod gekomen. Het ging over vakken, leerlijnen, methodes; allemaal heel waardevol en bruikbaar. Maar op de pabo heb ik niet geleerd hoe je een groep opstart, waar je aan moet denken bij het maken van groepsindelingen, of welke strategieën je kunt gebruiken om als invaller in één dag grip op de groep te krijgen.’ Het stagelopen heeft Sanne, evenals de drie anderen, veel gebracht. Het gaf haar veel zelfvertrouwen, met name de intensieve eindstage was een goede voorbereiding. ‘De verschillende vakken op de pabo waren interessant, maar elke school heeft zijn eigen manieren en
Antwoorden op vragen waar de startende leerkracht mee worstelt
Een goed begin is het halve werk!
Speciandl e
e Beginn ht c r leerk a
Als startende leerkracht sta je er niet alleen voor. Op veel scholen zijn collega’s bereid je te helpen bij het oplossen van allerlei praktische zaken. Niettemin word je dagelijks voor lastige uitdagingen gesteld. Ook daarin sta je niet alleen, want veel startende leerkrachten geven aan met dezelfde vraagstukken te worstelen. In dit artikel vind je antwoorden op de meest voorkomende vraagstukken.
Leonie Verweij is initiatiefnemer van het Onderwijsadviesbureau Docenttalent
P
assie voor lesgeven is het sleutelwoord in het onderwijs. Hopelijk ben jij ook met veel enthousiasme de school binnengestapt. Heb je het naar je zin op school en heb je lol in het lesgeven, dan straal je de passie en het enthousiasme ook uit naar de leerlingen. Dat hoeft echter niet betekenen dat het lesgeven je altijd makkelijk afgaat. Zeker als beginnende leerkracht kun je tegen problemen aanlopen die je flink in de weg kunnen zitten en waar je niet zomaar een oplossing voor vindt. Het is zaak om zulke problemen snel en goed aan te pakken, en te voorkomen dat je enthousiasme voor het lesgeven afneemt, of erger nog, helemaal dooft. Wees duidelijk en voorspelbaar Hoe komt het dat de één het volhoudt in het onderwijs en de ander niet? Vaak heeft dit te maken met de manier waarop iemand de leiding neemt en orde houdt. De manier van leidinggeven en orde houden is bepalend voor hoe leerlingen reageren en werken. Veel startende leerkrachten willen graag aardig gevonden worden. Logisch, want goed contact leidt tot een positieve sfeer in de klas en verbetert bovendien de werkhouding van de leerlingen. Om goed contact te bewerkstelligen laten veel starters daarom de teugels te veel vieren, waardoor onduidelijkheid ontstaat over wat de leerkracht van de kinderen verwacht. Echter … kinderen hebben behoefte aan duidelijkheid. Ze willen weten waar ze aan toe zijn. Amerikaans onderzoek wijst uit dat leerkrachten die structuur bieden en die duidelijk en voorspelbaar zijn, het aardigst gevonden worden (Luiten & Verweij, 2013).
12
JSW 3 november 2015
Voorkomen is beter dan genezen! Een effectieve leerkracht richt zich in de eerste plaats op het voorkomen van probleemsituaties. Voorkomen is immers beter dan genezen. Maar er gebeuren altijd onverwachte dingen. Hier krijg je dagelijks mee te maken. Het is belangrijk dat je weet wat je wilt en hoe je dit wilt. Geef duidelijk aan wat je van de leerlingen verwacht en laat zien waar jouw grenzen liggen. Om te voorkomen dat problemen ontstaan, is tevens een goede timing belangrijk. Vaak ontstaan ordeproblemen doordat de leerkracht de leerlingen te lang hun gang laat gaan bij ongewenst gedrag. Probeer al vanaf je allereerste les scherp in de gaten te houden wat zich in de klas afspeelt. Laat zien dat je snel en consequent ingrijpt, zodra een leerling ongewenst gedrag vertoont. Dus: • Benoem het gedrag en zeg dat dit niet de afspraak is; • Herhaal de regel of afspraak die geldt; • Zeg zo nodig dat, als de leerling zich niet aan de regel houdt, een maatregel volgt. (Bijvoorbeeld de tafel van de leerling gedurende de rest van de les uit het groepje schuiven). Door leerlingen op deze manier aan te spreken, ben je consequent en maak je op een rechtvaardige manier duidelijk wat je van de leerlingen verwacht. Non-verbale gedragingen spelen ook een grote rol als het gaat om orde houden. Met je lichaamshouding geef je immers een boodschap af. Je houding kan onzekerheid uitstralen, maar juist ook je gezag bevestigen. Hoe je staat, wat je met je handen doet, hoe je met het
Een begeleidingstraject in zes stappen
Startende leerkrachten op jouw school Special Startende leerkrachten hebben een boeiende, maar zware baan. Ze hebben het moeilijker dan starters in andere beroepen. Toch krijgt de helft van de starters in het basisonderwijs nog steeds geen of amper begeleiding. Dit artikel presenteert een stappenplan waarmee je de begeleiding van startende collega’s handen en voeten kunt geven. Judith Porcelijn helpt startende leerkrachten in alle vormen van onderwijs (www.sterkeschool.nl)
E
r is een groot verschil tussen het beroep van leerkracht en vele andere beroepen. Waar in andere beroepen de verantwoordelijkheid na het afstuderen veelal stapsgewijs wordt opgebouwd, is deze bij leerkrachten vaak direct erg groot. In de jaarlijkse enquête onder starters in het onderwijs, afgenomen door de Groene Golf, de jongerenafdeling van de AOb, geeft 63% aan er wel eens over te denken om het onderwijs te verlaten (NCRV, 2014). De redenen die men aangeeft zijn genoegzaam bekend: men ervaart een hoge werkdruk door
Graphic: Typetank Bron: http://www.aob.nl/default. aspx?id=220&article=50822&q=&m=
18
JSW 3 november 2015
ende Beginn ht c leerkra
een teveel aan administratie, heeft moeite om het onderwijs af te stemmen op leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, en voelt zich niet competent om met veeleisende ouders om te gaan. Daarbij zijn er te weinig vaste banen en is het salaris laag in vergelijking met dat van andere HBO-afgestudeerden. Dit zijn dezelfde redenen die starters aangeven in het onderzoek van Iris van Remmerswaal (AOb, mei 2013). Ondanks haar aanbevelingen, de toegenomen aandacht in de media en de extra financiering vanuit de overheid voor de begeleiding van starters, is er in die tweeënhalf jaar niet veel veranderd of verbeterd. In de media en in de wandelgangen horen we nog steeds dezelfde verhalen (Van Rens & Elfering, 2014). Geen begeleiding, maar waarom? In het basisonderwijs wordt maar liefst 50% van de starters nog steeds niet begeleid. Hoe komt dat toch? Waar zit het probleem? Komt het door de opleiding, omdat starters de kwalificaties niet realiseren? ‘De opleiding bereidt totaal niet voor op passend onderwijs. Er wordt niet gedifferentieerd.’ ‘Er zijn zo veel dingen die ik niet heb geleerd op de pabo. Er is nooit één moment aandacht besteed aan het voeren van moeilijke gesprekken.’ De pabo leidt op tot ‘startbekwaam’. Na het afstuderen begint het pas echt; men leert in de praktijk ‘hoe het eigenlijk moet’. Komt het door de scholen, omdat zij het probleem niet zien? ‘Kom op zeg, als jij je diploma hebt, dan mag ik ervan uitgaan dat jij het vak beheerst.’
Passend onderwijs
Samenwerking met ouders in gesprekken
Samen staan we sterk! Samenwerken met ouders. Het belang van het kind voorop. Samen het beste uit het kind naar boven halen, dat willen we allemaal wel ... toch? In de praktijk blijkt dit niet gemakkelijk. Wat speelt een rol om samenwerking tot een succes te maken? Op welke manier werkt het wel? Laten we de oudergesprekken als uitgangspunt nemen. Karin Winters (karin@obsdesamensprong.nl) is bovenbouwleerkracht op OBS De Samensprong in Steenwijk en volgt de master Leren en Innoveren aan de Katholieke Pabo Zwolle
Ouders hebben invloed op de leerresultaten van hun kinderen, vooral door thuisbetrokkenheid te tonen 32
JSW 3 november 2015
B
ij educatief partnerschap zijn leerkrachten en ouders erop uit om samen te werken. Ze willen de motivatie en de cognitieve en persoonlijke ontwikkeling van het kind bevorderen, waarbij ze proberen hun aandeel waar mogelijk op elkaar af te stemmen (Kalthoff, 2011). Sinds de invoering van de Wet passend onderwijs in augustus 2014 is deze samenwerking met ouders actueler dan ooit. Met de zorgplicht is het een taak van de school om voor alle leerlingen een passende plaats te vinden. Dit kan niet zonder samenwerking met ouders. Toch is het ook zonder deze zorgplicht belangrijk om de samenwerking met ouders te versterken. Het gaat dan niet zozeer om de praktische samenwerking binnen de school, maar juist de samenwerking op onderwijsinhoudelijk gebied. Aan welke doelen wil het kind werken? Hoe gaan we er samen voor zorgen dat deze doelen behaald worden? Waarom samenwerking met ouders? Ouders hebben invloed op de leerresultaten van hun kinderen, vooral door thuisbetrokkenheid te tonen (Bakker, Denessen, Dennissen & Oolbekkink-Marchand, 2013). Thuisbetrokkenheid betekent dat ouders hun kind ondersteunen en stimuleren, positieve verwachtingen uitspreken naar het kind en positief tegenover de school staan (Desforges & Abouchaar, 2003). Carter (zoals geciteerd in Bakker et al., 2013) noemt echter wel verschillen in de mate waarin de effecten werden waargenomen, behorende bij de leeftijd van de kinderen. Jonge kinderen hebben veel behoefte aan concrete hulp, terwijl oudere kinderen meer behoefte hebben aan vertrouwen en steun van hun ouders. Naast thuisbetrokkenheid spelen nog twee factoren een belangrijke rol bij de invloed die ouders kunnen hebben: de manier waarop ouders met hun kind communiceren en het culturele kapitaal binnen het gezin. Cultureel kapitaal is een combinatie van de opleiding, vaardigheden en culturele kennis die ouders bezitten en overdragen op hun kinderen. In de praktijk gaat het bijvoorbeeld om de aanwezigheid van boeken in huis, leesgedrag
van ouders, bezoek aan bibliotheek, musea en andere culturele activiteiten (Bakker et al., 2013). Vooral in het culturele kapitaal dat kinderen meekrijgen zijn er grote verschillen. Leerkrachten kunnen weinig invloed uitoefenen op dit culturele kapitaal, maar wel op de thuisbetrokkenheid. De rol van de leerkracht Leerkrachten kunnen de thuisbetrokkenheid van ouders bevorderen, door de samenwerking met ouders aan te gaan. Dit vraagt van leerkrachten dat zij: • een onbevooroordeelde en positieve houding hebben naar ouders; • open en transparant zijn in de communicatie met ouders en verwachtingen uitspreken; • ouders concrete en praktische adviezen geven; • regelmatig contact hebben met ouders over de ontwikkeling van het kind, zowel in gesprekken alsook digitaal (voor zover mogelijk) (Bakker et al., 2013). De Vries (2013) voegt daar de volgende punten aan toe: • de kennis van ouders over hun kind op waarde schatten en inzetten; • tijd steken in het opbouwen van een relatie met ouders. Tot slot vinden Broersen & Spreij (2009) dat onderstaande punten niet mogen ontbreken: • initiatief nemen voor de samenwerking met ouders door hen uit te nodigen (al dan niet met het kind). Ouders reageren hier vaak positief op; • zich bewust zijn van de loyaliteitsdriehoek (figuur 1) tussen leerkracht, leerling en ouders en deze positief kunnen inzetten. De hoeken van de loyaliteitsdriehoek staan voor de betrokkenen: de leerling, de ouders en de school, met elk hun eigen achtergrond. De drie lijnen staan voor de banden tussen de betrokkenen. Binnen deze drie lijnen ontstaat de groeiruimte van de leerling. Deze wordt verkleind als
TOEN & NU
Elke maand selecteert een expert een artikel uit het 100-jarig verleden van JSW en zet dit af tegen de huidige ontwikkelingen
1988 vs. 2015 Wim van Werkhoven is
senior-onderzoeker bij het NIVOZ te Driebergen. Hij was eerder onderwijzer en directeur in het basisonderwijs, orthopedagoog en als docent / onderzoeker verbonden aan de Universiteit Utrecht. In 1993 promoveerde hij op een onderzoek naar leraar / leerlinginteractie in taaksituaties. Merlijn Wentzel is docent pedagogische tact bij het NIVOZ en daarnaast in het onderwijs werkzaam als Geluksvogel (www.geluksvogels.org), beide onderwijswerk waarbij het draait om de interactie tussen leerling en leraar en leerlingen onderling.
38
JSW 3 november 2015
Aandachts- en motivatieproblemen JSW hield ook in de twintigste eeuw al nauwlettend de vinger aan de pols van het wetenschappelijke onderzoek naar ontwikkelingen in het basisonderwijs. Zo verscheen in de tachtiger jaren een artikelenreeks over aandachts- en motivatieproblemen, geënt op een onderzoek aan de Rijksuniversiteit Utrecht. De auteurs pleitten voor een betere afstemming tussen de verwachtingen van leerkrachten en leerlingen ten aanzien van door leerlingen uit te voeren taken. Een pleidooi dat ook nu nog doorklinkt in de roep om passend onderwijs. nstructie af. assikale rekeni kl jn zi t nd ro jf zich over het n groep vi ofdjes buigen ho De leerkracht va tig er nd ne t potlood in de klas. Ee heen, steekt he ch zi Het wordt stil in om t jk ki ij zon in te knipMichiel. H ogen tegen de werk, behalve jn zi et m en ls de leerkracht t overdrev laag doen?” A zijn mond en zi om x fle xa lu ar de leermag ik de . Terwijl hij na op peren. “Mees, el hi ic M at dreun op ageert, sta ndschappelijke ie niet meteen re vr n ee r te Pe iets te vragen , geeft hij “Michiel, als je rt: kracht toeloopt ee ag re ht re kinderen De leerkrac n nu met ande be zijn schouder. Ik . op r aa je vinger m hebt, steek je bezig!”’ 73, 1988 Fragment JSW
Verwacht in JSW Co-teaching, een krachtig middel voor professionalisering SBO de Binnentuin en de Marnix Academie in Utrecht hebben de afgelopen jaren gewerkt aan een project waarin het verbeteren van leerkrachtvaardigheden – modelen, observeren, doelen stellen, feedback geven, vragen stellen – het belangrijkste doel is. Daarbij is co-teaching ingezet en dat is een krachtig middel gebleken.
Van seksespecifieke naar diverse rolmodellen
JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-enklare lessen.
We willen ieder kind, ongeacht sekse, gedifferentieerd naar talent en interesse onderwijs bieden. Daarvoor zijn veel verschillende rolmodellen gewenst en geen rolmodel dat sekseverschil benadrukt.
Niets missen?
De emotionele beleving van de rekenles
Dit artikel gaat in op hoe (onbewuste) negatieve gedachten en gevoelens bij leerlingen een belemmerende invloed kunnen hebben op hun prestaties en op hoe je hier als leerkracht mee kunt omgaan.
Neem dan nu een combi-abonnement op JSW én HJK en betaal slechts € 117,50 per jaar!
Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis! Nummer
Nummer
8, jaargan
7, jaarga
ng 99,
maart 201
5
g 99, apri
l 2015
Nummer 9, jaargan
g 99, mei 2015
3x JSW magazine,
www .j sw -o n li n e Jeu .n l Schoo w w w.jVakblagdd in l en We voo het reld sw basison speciaal -or nl der wijs, onderw in e. nl Jeugd in ijs en opl School eiding en Wereld Vakblad ww w.j sw voor het basisond -on line speciaal erwijs, .nl
de online versie én toegang tot het digitale archief
onderwijs en opleidin g
Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
voor €10,-*
Abonnement stopt automatisch!
2 nummers gratis!
Special
De cre atieve ee EffeLct Duu sve ie eein rzm ameo vo or rk t be iv (te retilid a m )oa ie gracht C tie ntwtik kelins vergreroare f denke vanZo de g dom ot je or u n ke : b nl e crle et es Zo zorg ss rok eare eh tivitn k n Voorlic en ti e eit e je ei hting l vo d bi da Creatief denken
nnoen r jejeleteer feedba ven:t ho Zo mo edigg je eenge am e pr Daa lingen ck aage uwsgi wov t jehou ex llenie erer eri kt se din nte leer gk aan Voordelen vance s? sociaa l-emlin en otig ui oneel t leren Onderwijs van mo rgen: lerende net werken JSW1502
2602_TDS
JSW_HR15
040306_TDS
JSW_CWXXXXXX_TD
S_NR9 2015.indd
*De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2016
_nr7_201
5.indd
1
_NR8 2015.i
ndd 1
1
19-03-15 16-04-15
13-05-15 15:54
Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692 46
JSW 3 november 2015
08:32
15:02
Leren schrijven is een feest! Met de geheel vernieuwde Handschrift is schrijven een feest voor groep 1 tot en met 8. Met Handschrift leren kinderen schrijven als dit motorisch verantwoord is. De kinderen beginnen met de eenvoudige letters. Daardoor kunt u Handschrift naast elke methode voor aanvankelijk lezen gebruiken. Vraag een gratis zichtzending aan of bekijk de materialen: www.handschrift.nl