JSW maart 2016

Nummer 7, jaargang 100, maart 2016

Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding www.jsw-online .n l

Lekker klooien!

Stripverhaal: hoe word ik een maker?

Maker op de pabo: make STEAM Kunnen wij het maken? Nou en of!

Special

Make educa r tion

buitenk ink buiten in

d

d

s Maaakkkeererrsm ! s r e k a m s n M M mmaaakkkeenen mmaakkeerrss!!

Toen mijn broers en ik kwamen, zijn mijn van de Toenouders mijn broers en ik randstad kwamen, zijn naar mijn het platteland ouders van de verhuisd.

Ze zochten en randstad naar ruimte het lucht. Voor zichzelf, platteland verhuisd. ookruimte voor ons.

Zemaar zochten en Ik ben opgegroeid lucht.

Voor zichzelf,in Drenthe en daardoor maar ook voor ons. werd ik een Ik ben opgegroeid in buitenkind.

Drenthe en daardoor werd ik een buitenkind.

t!

Ja klopr hoe dan? a a t! p M o l k an? a d J e o h Maar

schuur (met werkbank), groot huis, schuur (met werkbank), (moes)tuin... groot huis, (moes)tuin...

Special

Maker education

eigen bos met hut, hutten in het grote bos, eigen bos met hut, touwslingerbanen... hutten in het grote bos, touwslingerbanen...

ooral een maker door mijn v n e b k i r a Ma erask . er do eorriagleeoeundm k a m o v nist n in e o b r fem k )m i i ? j s r i ( a s a a w M r uperveel: e s d k e d u o e o r o e s . o g i m r ) e ! t jn k Mi ma maak st ol, aakte (en?) femini l we t lijk ? l at deal r ij a d !? rw a ! w net hĂŠ uliijeknt lopt den ter k? d nl aBt aa, r ha tj ai s. ! d raJd a! t hwei weat ? n hĂŠ uien lopDt dooern cthert B , k avd tr ien s.

Ja at h hee wa D or ht vo ec er

PEIL WAGEN Grote antennes op het dak! ! GewooPEIL nv ontvangers, maar de politi or N e raakteWAoGE nie de sa (Dat vond mijn vader heel gr appig t uitge tellie Grote antennes op het dak! pei .) ! Gewoo ld. tnv ontvangers, maar de politi e raakte oor de n sa ie (Dat vond mijn vader heel gr appig t uitge tellie pei .) ld. t-

......... .......................................

eonem rveel: ew was (is p r u e s d k o o m ) !

Mijn en, en maaktui=oranje blauw torlu i e( , t k a a m w l= ik n o e o rode k baal! n ik l! baa

groe injeazie= ui=orsapn uw ool=bla rode k groen ie= spinaz

van schaap ui* n a a r k rie b elt r van schaap hoe* en rui en wete tm il n ker eV aaan rieb ltik renk *@d wol was d

:d rui dat kwam en schaapt icron. Eet ! hoe en en el dan 3 m eb w ri en te k jn. tmdan ilft usnniet w ker genoeg zi *@deV asrddik hoe un olmaa w e d : en i de har en schaaptru lsam dat kAw ron. E dan 3 mic ebelen! niet te kri g zijn. s u d ft oe h un genoe d r aa m en ar h e d Als

Mijn v ad Hij bou er is elektro ni Mijn v wde alt ader is ijd van ca technicus M i j . nwoudeelektron alles.

Hij bou i r c d s a e t h a e ltijd vaebbe chnicu mia M n s. n jnke orusdv erasn on alles. g

en, ,de trjuaim tuin jamo, edse g, inin oleesdtu mk n,g, edijin klw ... weijhnh, h ehhh... el

b ke ! he ik le dik aren he rde h a b h kecht) ! e e h ik le dik( aren he rde h ha ht) (ec

ar he a j r de l nejaem en ie ameh r r b a l a j e e r v de en ie amenjam br veel

he s ek ma mearakt s va. n o bben ns gemaa Met de grote kt. pan uitlikken Maar wat nou als je niet Met de grote als hoogtepunt! ? bt he rs pan uitlikken et de ni ou je e lk als zu u no t wa Maar als hoogtepunt! n ? a ? t? d r bton hewo rs n e Oflkni e deite j oubu eet zu d k wor en ma e o H ! t AlOf die ni troep, t? e n et buiten woon ord je da aker? Ja r he ik moet er niet Alaan die denken... troep, ik moet er niet aan denken...

6

JSW 7 maart 2016

Hoe w

m is dat a!Doo tte eenWaarom J ore oh

maken eigenlijk r Waarom is dat Doov rvteen k! zo belangrijk? maken lij voloe n r Aaneigenlijk kennis u u zo belangrijk? heb je toch veel envaet rlijk! l Aan kennis u meer! atu heb je toch veel Metnkennis verdient mijn zoon later meer!

Met kennis trouwens ook meer geld. verdient mijn zoon Dat zie je aan later mij. trouwens ook meer geld.

Dat zie je aan mij.

Maken is geweldig. aakt Het m Maken sen en ig. ons m eld w ge is . k k igk gelum t aa Het ons mensen gelukkig.

‘The art of living’, noemt Roman Krznaric dat.

Je eigen wereld kunnen inrichten maken.

‘The art ofen living’, noemt (En danKrznaric bedoelt hij niet Roman dat. dat je eenwereld online kunnen aankoop Je eigen kunt doen.) inrichten en maken.

(En dan bedoelt hij niet dat je een online aankoop kunt doen.)

Maar het is ook erg Een grote kennisbasis op allerl belangrijk: Mei ageabiedr enhet is ook vergroot je creativiteit. Maken is ook e zo’n kennisgebied! r gei ge Een grote kennisbasis op allerl belangrijk: bieden Dat zie je goed aan breiende oma’s :)

Dat zie je goed aan breiende oma’s :)

u? hoe komen we daar no d! iPa jn het staat niet op mi hallo toekomst! laten we DIN GE N MAKEN! u? no hoe komen we daar d! het staat niet op mijn iPa

vergroot je creativiteit. Maken is ook zo’n kennisgebied! hallo toekomst! laten we DINGEN MAKEN!

nu

© Astrid Poot

nu

010101 000 - 0

00 111 00

00 111 00 000 - 0 010101 00 111 00 00 111 00

, eg is t. o n e s g eed toekom én r b s é e si nisba g naar d gewoon n! n e en ie k asse bru Als d we de isch mak nt toepis, ku oeg en hn mak rdt tec n die jeed gen komst. wo giebëasis bre de toe on één Dan straten is naar n gewo sen! de ie ken g u n e r s a v ls d de b ch mak t toepa A e w kun en hnis mak rdt tec n die je wo ieë Dan strateg de van

toekomst toekomst

In twee weken Creatief n e f, k ie t a ea cr m n ee In tw e re ? e l igen dewen lCereerajteief e dan o ek !

H at !

3 , r en 2 ez ew , b 1 d aken voo creatief, m we eren odige! mdete hen e l ? lgeeenr jue ;) e dan o H at gin 1, 2W,D3D! r! n e l e V en ez ew b d o jD i e o b k o o w st v methoVdae! u Ehhh, nee. Zo zekergniet. in e n ;)

JSW 7 maart 2016

7

Special

Intrinsieke motivatie vergroten

Make STEAM

Maker ion educat

STEAM (wat staat voor Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) is het curriculumonderdeel van Pabo Emmen van Stenden Hogeschool om onderwijs in Wetenschap & Technologie te verzorgen. Daarbij is Maker education een bij uitstek geschikte didactiek om in samenhang de onderdelen van STEAM vorm te geven.

Crista Casu en Rob van ’t Veer zijn beiden docent Wetenschap en Technologie aan Pabo Emmen van Stenden Hogeschool

H

et Techniekpact (Ministerie van OCW, 2013) schrijft voor dat vanaf 2020 alle basisscholen in Nederland Wetenschap & Technologie (W&T) structureel ingevoerd moeten hebben in hun onderwijsprogramma. Enerzijds een maatschappelijk streven om een dreigend tekort van technici op te vangen door meer kinderen te interesseren voor techniek. Maar zeker ook om beter te functioneren in de toekomstige maatschappij. Voor scholen roept dit vragen op.

Hoe ga je W&T-onderwijs vormgeven? Wie gaat dat doen? Waarin verschilt W&T met Natuur & Techniek? Daarnaast is er een maatschappelijke beweging gaande: de maker movement.

Maker movement Maker movement is een trend waarin groepen mensen zich verzamelen die hun eigen producten ontwerpen en produceren en die vervolgens aan elkaar presenteren. De maker movement groeit snel doordat moderne technologieën beschikbaar zijn geworden voor iedereen, zoals 3D-printen en een app ontwikkelen. Moet het onderwijs ook een rol spelen in deze maker movement? Vooruitstrevende docenten en onderzoekers hebben het al tientallen jaren over de rol van ‘making’ in leren. Seymour Papert, de grondlegger van de maker movement, noemt

Figuur 1 – Schematische weergave STEAM

12

JSW 7 maart 2016

het constructionisme als leertheorie die de focus van maker movement over problemen oplossen en digitale- en fysieke fabricage ondersteunt. De theorie van Papert plaatst productie-gebaseerde ervaringen als de kern van hoe mensen leren.

Pabo Emmen geeft met STEAM (zie figuur 1 onder aan deze pagina) vorm aan de maker movement in het onderwijs. Om in samenhang de onderdelen van STEAM vorm te geven is Maker education een bij uitstek geschikte didactiek, omdat kinderen zich daarmee binnen de 21st century skills ontwikkelen. Binnen Maker education maken, delen, veranderen, geven, leren, faciliteren en spelen de leerlingen. Bij Maker education is de leerling zowel ontwerper als producent, neemt de leerling deel aan het groepsproces en ondersteunt de leerling anderen.

STEAM-model ‘Arts-education’, de ‘A’ uit het STEAM-model, is voorwaardelijk voor Maker education. Bij het maken gaat het immers niet alleen om kennis, maar vooral om vormgeving. Creativiteit als basis om vorm te geven, om problemen op te lossen.

Maar ook creativiteit als intrinsieke motivator.

Daarnaast is creativiteit een essentiële component van innovatie. Daarmee sluit STEAM-onderwijs aan bij het Richtinggevend Leerplankader van het SLO (Van Graft, Klein Tank & Beker, 2014).

Uitgangspunten daarbij zijn verwondering over en nieuwsgierigheid naar alledaagse dingen. Die alledaagse dingen uit de leefomgeving vormen de context van het kind (zie figuur 2 op p. 13).

Van daaruit gaan kinderen op onderzoek uit in hun leefomgeving. Door de wetenschappelijke methode (vanuit observatie, vragen stellen, hypothese opstellen, experimenteren, conclusies trekken en presentatie) te doorlopen, zijn kinderen onderzoekend en ontwerpend aan het leren.

Daarbij werken zij ook aan de 21st century skills.

Onderzoek doen, durven experimenteren en doorzetten als het niet lukt zijn houdingsaspecten die kinderen leren. Daarbij wordt er vakinhoudelijke kennis opgedaan.

Het Leerplankader maakt een onderscheid

Foto’s: Vincent van den Hoogen

tussen W&T als middel en W&T als doel.

Onder andere onderzoekend leren, 21st century skills en houdingsaspecten sluiten aan bij W&T als middel. Bij vakinhoudelijke kennis opdoen is sprake van W&T als doel.

Leerlijn STEAM Pabo Emmen biedt een doorlopende leerlijn STEAM aan. Deze leerlijn begint in het eerste studiejaar waarin studenten de basis van W&T-onderwijs leren. Daarbij gaat het vooral om het ontwikkelen van eigen vaardigheid in kennis, attitude en vaardigheid in Wetenschap & Technologie. In het tweede studiejaar wordt dit vervolgd met het toepassen van de wetenschappelijke methode in combinatie met wereldoriëntatie en de kunstvakken. Studenten gaan in de praktijk W&Tactiviteiten uitvoeren en reflecteren op het

Figuur 2 – Vaardigheden W&T-onderwijs

proces en het product. In het derde jaar doet de student een praktijkgericht onderzoek naar W&T in het basisonderwijs. In het vierde jaar wordt een verdiepende minor aangeboden, waarin onderzoek en het uitvoeren van projecten op aanvraag van basisscholen centraal staan.

Vanaf het begin van het curriculum leren studenten dat verwondering en nieuwsgierigheid de basis zijn voor onderzoekend leren. Een belangrijke leerkrachtvaardigheid daarbij is het stellen van vragen. Het gaat om vragen die stimuleren tot nauwkeurig observeren, vragen die uitnodigen tot nader onderzoek en vragen die helpen om los te komen van mental- en functional fixedness. Divergent denken kan helpen om los te komen van de vastzittende opvattingen, waarbij de ‘A’ van ‘Arts’ creativiteit in denken kan helpen ontwikkelen. Bijvoorbeeld bij de opdracht ‘teken een vliegend paard’ komen studenten meestal met een paard met vleugels.

Maar met een andere benadering van het woord ‘vliegen’ kun je natuurlijk ook een paard in een vliegtuig, een paard hangend onder een helikopter of bijvoorbeeld een paard dat zweeft boven de weg tekenen (zie figuur 3 hiernaast voor een voorbeeld). Kinderen komen vaker met dit soort praktische oplossingen dan volwassenen.

uit laten Robots een circ or een volgen, zorgt vo succeservaring

Figuur 3 – Tekening vliegend paard

Wetenschappelijke methode Een belangrijk instrument bij STEAM is het hanteren van de wetenschappelijke methode.

JSW 7 maart 2016

13

Maker education op de Marnix Academie

Leren maken voor een duurzame wereld Special Make

r In Nederland is steeds meer aandacht voor Maker education. Ook op educat ion de Marnix Academie geven pabodocenten Maker education een plek in hun onderwijsprogramma, bijvoorbeeld door pabostudenten kennis te laten maken met programmeren en robotica. Wel stellen zij daarbij een belangrijke vraag: waartoe leren we kinderen omgaan met nieuwe technologie? De technologie kan eraan bijdragen om de wereld mooier, gezonder en leefbaarder te maken.

Petra Jansen

(p.jansen@hsmarnix.nl) is docent natuur-, milieu- en techniekonderwijs op de Marnix Academie in Utrecht en is eigenaar van Farasha Educatief (www.farasha-educatief.org), dat zich richt op creatief, digitaal en duurzaam leren

M

aker education gaat over leren (door te) maken. Die aanpak is niet nieuw in het onderwijs. Dat doen we al jaren binnen technieklessen (denk aan het bouwen van torens, bruggen, raketten en knikkerbanen) en binnen cultuuronderwijs (bijvoorbeeld door te kleien, te schilderen en filmpjes te maken). Wat Maker education mooi maakt, is dat het ontwerpen vanuit de techniek en het creëren vanuit cultuuronderwijs samenkomen. Verder is kenmerkend dat er gebruikgemaakt wordt van nieuwe technologieën, zoals 3D-printen en robotica.

Maakinstrumenten voor in de klas Makey Makey Een Makey Makey is een tool die ervoor zorgt dat een computer allerlei voorwerpen ziet als toetsen van een toetsenbord. Zo kun je bijvoorbeeld van een banaan iets heel anders maken, zoals watercomputertoetsen. Meer informatie is te vinden op: www.tofspeelgoed.com/makey.php.

Bouwen met littleBits Het product littleBits bestaat uit kleine elektronische bouwsteentjes die je aan elkaar kunt klikken. Je hebt onder andere inputmodulen, zoals een licht- of geluidssensor, en outputmodulen, zoals lampjes en motoren. Zo kun je besturingssystemen maken, zoals een inbraakalarm of een herriemeter. Ga naar www.kiwi-electronics.nl voor meer informatie.

Scratch: programmeren Scratch is een programma waarmee kinderen eenvoudig leren programmeren.

Door blokjes met opdrachten, zoals ‘neem 10 stappen’ of ‘draai om’, achter elkaar te plaatsen, kunnen ze een figuurtje laten bewegen. Zo kunnen ze animaties en spelletjes maken. Scratch is gratis en op https://scratch.mit.edu is meer te lezen over het programmeringsprogramma.

18

JSW 7 maart 2016

In samenhang De Marnix Academie is bezig om Maker education een plek te geven in het curriculum. We zoeken de relatie met verschillende vakken en diverse andere ontwikkelingen. Zo past Maker education goed in de minor ‘Geïntegreerd Zaakvakonderwijs’ in het derde jaar. In een hoor- en werkcollege geven we voorbeelden hoe je Maker education kunt inzetten in aardrijkskunde-, geschiedenis-, natuur-, milieu- en technieklessen. De reacties van studenten tijdens een werkcollege zijn erg verschillend: de een slaat direct aan het experimenteren, de ander gaat met het materiaal aan de slag en volgt daarbij stap voor stap de instructies, de volgende kijkt geboeid mee en weer een ander kijkt toe en vraagt zich hardop af wat kinderen hier nu van leren. Deze activiteiten vormen voer voor mooie gesprekken over het onderwijs.

Verder zie je dat studenten echt samen aan het leren zijn. Ze proberen uit, bevragen elkaar, overleggen als ze vastlopen en inspireren elkaar met nieuwe ideeën. Een mooi voorbeeld van sociaal constructivisme.

In het tweede jaar worden trainingslijnen aangeboden, waarbij studenten onderwerpen kiezen waarin zij zich verder willen verdiepen. Van zingen tot techniek en van Engels tot meervoudige intelligentie. Dit jaar is Maker education een van deze onderwerpen. In drie lessen van tachtig minuten laten we studenten eerst spelen en uitproberen, daarna concrete maakopdrachten uitvoeren en tot slot zelf ontwerpopdrachten bedenken voor hun stageklas.

Verder leggen we een relatie met het project Wetenschap & Technologie. Zoals alle pabo’s

Foto’s: Vincent van den Hoogen

in Nederland hebben we de opdracht gekregen om Wetenschap & Technologie een structurele plek te geven in het curriculum. Daarbij worden we geacht een link te leggen met cultuuronderwijs en creativiteit. Maker education heeft die verbinding al in zich en sluit hier dus mooi op aan. In het vierde jaar geven we masterclasses Wetenschap & Technologie in verschillende profielen. Ook daarin laten we Maker education terugkomen. Zo hebben de studenten in het profiel Kunst & Cultuur onderzocht hoe ze een Makey Makey en littleBits (zie het kader ‘Maakinstrumenten voor in de klas’ op p. 18) kunnen inzetten in hun cultuuronderwijs.

Deze vierdejaars studenten kregen eerst een korte presentatie over de achtergrond van Maker education. Daarna gingen ze zelf met de materialen aan de slag. Een van de studenten heeft de Makey Makey’s geleend en deze in zijn stageklas gebruikt. In de les liet hij de kinderen zelf muziekinstrumenten maken, waarbij ze een tegenstelling als snel-langzaam, hoog-laag en hard-zacht moesten toepassen.

Ook in de nascholing krijgt Maker education

een plek. Zo hebben we de workshop ‘Programmeren en maken’ georganiseerd voor 22 deelnemers van de post-hbo opleiding ‘21st century skills’. Opvallend was dat niet alle deelnemers veel ervaring hadden met Maker education. Daarom is het belangrijk dat de deelnemers tijdens zo’n workshop met veel verschillende materialen kunnen experimenteren.

Naast het werken met een Makey Makey en littleBits konden de deelnemers in dit geval ook aan de slag gaan met Scratch (zie het kader ‘Maakinstrumenten voor in de klas’ op de vorige pagina voor een omschrijving van Scratch), de Crumble (een controller) en de MBot (een eenvoudige robot die je met de computer kunt programmeren). Eenzelfde workshop is een onderdeel van de post-hbo opleiding ‘Onderwijskundig Expert Wetenschap en Technologie’. Ook staat er een aparte nascholing gepland over programmeren en maken.

y ziet Een Makey Make en, allerlei voorwerp etsen zoals klei, als to

Duurzame ontwikkeling Een van de pijlers van de Marnix Academie is duurzame ontwikkeling. Hierbij zijn we

JSW 7 maart 2016

19

Lessenreeks Makered in Lab4Makers

Kunnen wij het maken? Nou en of!

Hoewel ‘maken’ voor de meeste scholen nog geen vanzelfsprekend lesonderdeel is, wint Maker education langzaam maar zeker terrein in het onderwijs. Wil jij Makered ook een prominente plek in je onderwijs geven, maar weet je niet waar je moet beginnen? Laat je inspireren door het Lab4Makers van basisschool ‘t Slingertouw en een lessenreeks Makered.

Frank Koelewijn is freelance tekstschrijver

D

e grote kracht van Makered is dat je eenvoudig meerwaarde kunt creëren met technologische tools die volop beschikbaar én betaalbaar zijn. Bovendien sluit Makered perfect aan op de behoefte van leerkrachten aan een meer activerende didactiek. Dat zegt Robin Platjouw, leerkracht en ICT-coördinator aan basisschool ’t Slingertouw in de Eindhovense wijk Meerhoven. Hij vindt het niet meer van deze tijd dat leerlingen in een lokaal zitten en alleen maar informatie moeten aanhoren. ‘Dan ben je als leerkracht alleen maar aan het ‘zenden’. Met Makered doorbreek je dat, omdat je leerlingen ook op andere vaardigheden aanspreekt. Vaardigheden die ze in de huidige tijd echt nodig hebben, zoals online geletterd zijn, kritisch denken, computergestuurde vaardigheden, samenwerken en programmeren.’

Lab4Makers Basisschool ’t Slingertouw grenst aan de HighTech Campus Eindhoven, met bedrijven als ASML, Philips en TU Eindhoven. De school staat dus midden in de technische bedrijvigheid.

Platjouw zag het als een gemiste kans dat de lessen daar niet bij aanhaakten en maakte voorjaar 2014 een plan voor het opzetten van een Lab4Makers. Dat kwam er: sinds najaar 2014 beschikt de school over een fraaie ‘ontdekruimte’ waarin de creativiteit van leerlingen de vrije loop krijgt, zodat zij spelenderwijs hun specifieke talenten op technologie- en techniekgebied kunnen ontdekken. Bijvoorbeeld door te leren programmeren via allerlei digitale tools.

Platjouw: ‘Met het gratis programma Scratch (www.scratch.mit.edu) kunnen leerlingen hun eigen interactieve verhalen, spellen en animaties programmeren en online delen. Maar ze kunnen

32

JSW 7 maart 2016

Special

Maker educat ion

er ook een robotje of een Makey Makey mee besturen. Een Makey Makey (www.makeymakey.com) is een geweldige digitale tool die in geen enkele techniekklas mag ontbreken. Het is een aanrakingsgevoelige controller die je kunt koppelen aan welk materiaal dan ook, als het maar stroom geleidt: van bananen tot winegums en van geleidende verf tot klei. Je kunt er van alles mee maken: muziekinstrumenten, een gamecontroller, de mogelijkheden zijn eindeloos.’ In dit filmpje zie je voorbeelden: https://youtu.be/wkPt9MYqDW0.

Naast programmeermogelijkheden biedt het lab de leerlingen alle ruimte om ‘maker’ te worden, in de breedste zin van het woord. Ze maken bijvoorbeeld een ontwerp voor de 3D-printer en printen dat, bouwen en programmeren met LEGO WeDO of LEGO Mindstorms (bouwen en programmeren met LEGO Mindstorms kan ook in wedstrijdverband, zie het kader ‘FIRST LEGO League’ hieronder), of gaan aan de slag met meer traditionele materialen en

FIRST LEGO League Bouwen en programmeren met LEGO Mindstorms kan ook in wedstrijdverband.

Elk jaar kunnen scholen zich opgeven voor de FIRST LEGO League (www.firstlegoleague.nl), een wedstrijd die jongeren tussen de negen en vijftien jaar uitdaagt om de maatschappelijke rol van techniek en technologie te onderzoeken aan de hand van verschillende opdrachten. Basisschool ’t Slingertouw deed dit jaar mee. Lees verder op: www.jsw-online.nl/makered.

Foto’s: Vincent van den Hoogen

gereedschappen, zoals hout, karton, een figuurzaag of een lijmpistool.

Bij de inrichting van het lab is Platjouw uitgegaan van de vaardigheden die kinderen volgens hem in de toekomst nodig hebben. ‘Ik heb me dus niet laten leiden door kerndoelen die in het verleden zijn opgesteld. Toch komen veel van de kerndoelen aan bod, zowel op talig gebied (Nederlands en Engels) als op wiskundig gebied (programmeren en ontwerpen in 3D). En natuurlijk ook de kerndoelen natuur en techniek.’

Minifabriek Platjouw kreeg alle steun van de schoolleiding.

‘Ook zij vonden het belangrijk dat kinderen worden gestimuleerd tot ontdekkend en onderzoekend leren. Daar was ik blij mee. Als een directie geen groen licht geeft, komt je plan niet van de grond, hoe mooi het ook is. Je moet er dus alles aan doen om te zorgen dat je de leiding overtuigt, in een zo vroeg mogelijk stadium.’

Voor de financiering van het lab vroeg Platjouw een subsidie aan bij Onderwijs Pioniers (www.onderwijspioniers.nl). Met de vierduizend euro die hij kreeg, richtte hij een ruimte in met een grote werktafel in het midden, een krijtmuur, een idea wall, een fotowand, vitrinekasten, computers en – de trots van het lab – een 3D-printer. Die printer stond centraal in de subsidieaanvraag, omdat leerlingen zowel creatieve denkers als creatieve makers moeten zijn om

ermee te werken. Platjouw: ‘Ik heb de printer gekocht via het project 3D-kanjers (www.3D-kanjers.nl). Remco Lieftink van 3D-kanjers kwam op school laten zien hoe zo’n printer werkt. De kinderen zaten met grote ogen te kijken toen er zomaar uit het ‘niets’ een fluitje tevoorschijn kwam. Een minifabriek, dat vonden ze geweldig.’

De printers van 3D-kanjers worden in een bouwdoos bezorgd, de leerlingen moeten de onderdelen zelf in elkaar zetten. Dat is een belangrijk onderdeel van het leerproces: ontdekken hoe de ‘achterkant’ van zo’n apparaat in elkaar zit. De kinderen zijn veel meer betrokken en echt trots op ‘hun’ printer als zij hem zelf bouwen.

helpt Robin Platjouw t leerlingen in he het Lab4Makers bij maken

Betrokken houding De lessen in het Lab4Makers zijn bedoeld voor de groepen 7 en 8. Dat zijn zes groepen, in totaal circa 180 leerlingen. Elke groep komt één uur in de twee weken met de eigen leerkracht naar het lab. Platjouw draait bij elke groep mee, samen met de leerkracht. ‘Zelf sta ik maar één dag per week voor een groep’, verduidelijkt hij. ‘De overige drie dagen ben ik uitgeroosterd voor ICT-werk en het lab. Op termijn gaan de leerkrachten zelf het lab draaien. Ik begeleid hen daarbij. Je kunt het gewoon leren, het is niet moeilijk. Enig technisch inzicht is handig, maar je hoeft echt geen diepgaande techniek- en/of ICT-kennis te hebben. Wat je wel nodig hebt, is een betrokken houding en interesse voor de

JSW 7 maart 2016

33

TOEN & NU

Elke maand selecteert een expert een artikel uit het 100-jarig verleden van JSW en zet dit af tegen de huidige ontwikkelingen

1989 vs. 2016 ICT en onderwijs

Michelle Clement is redactielid van JSW en onderwijsbegeleider bij KEii  @keiionderwijs

De uitvinding van de boekdrukkunst in 1450 is een belangrijke stap geweest voor het kunnen overdragen van informatie op grotere schaal. In de eeuwen daarna kwamen daar andere media, zoals de telefoon, de radio en de televisie, bij. Het tempo van informatieoverdracht groeit exponentieel, de ontwikkelingen gaan steeds sneller. De technologische mogelijkheden van 1989 zijn niet te vergelijken met de huidige mogelijkheden. Toch worden in het JSW-artikel ‘Informatiekunde en basisvorming’ uit 1989 aspecten beschreven die ook nu relevant zijn.

Op 8 september 1981 werd het eerste Schooltvweekjournaal uitgezonden. In deze periode wordt de televisie op steeds meer scholen ingezet ter ondersteuning van de lessen. Met behulp van een videorecorder werden opnames gemaakt om de uitzendingen of ander educatief filmmateriaal met de klas te kunnen bekijken. Er werd ook al gezocht naar manieren om de actualiteit in de klas te brengen, dit gebeurde met speciale uitgaven van kinderkranten en het NOS Jeugdjournaal (dat onlangs haar 35-jarig jubileum vierde).

Lean back media Opvallend is dat bij de ‘oude’ media, zoals het Schooltv-weekjournaal, het zenden van informatie centraal staat. De bron geeft informatie en de

40

JSW 7 maart 2016

leerlingen nemen de overgedragen kennis op.

Een term die hiervoor gebruikt wordt is ‘lean back media’. Kijken, luisteren en lezen zijn de activiteiten die hierbij centraal staan voor de leerlingen. Lean back media nodigen uit tot passieve deelname en geven weinig prikkels tot interactie.

Ook in het klaslokaal was sprake van dezelfde zender-ontvanger-dynamiek: de leerkracht vormde samen met de methode de belangrijkste kennisbron voor leerlingen. De leerkracht kon gebruikmaken van een televisie met een videorecorder, een diaprojector en kranten.

Lean forward media Met de komst van de personal computer en de spelcomputer (zoals Atari en Comodore 64)

Tom van Limpt

Adaptieve syste men passen de stof aan het niveau van d e leerling aan

rond 1980 blijkt een ander type media zijn intrede te doen, namelijk ‘lean forward media’.

De gebruiker wordt uitgenodigd tot meer activiteit. Met eigen actie kun je het resultaat beïnvloeden. Door activiteiten als typen, kiezen, mikken, beslissen, sturen, schieten, ontwijken en lopen kom je op andere plekken terecht. Het is voor het vervolg en het resultaat van belang welke acties de gebruiker onderneemt. Op het moment dat je niets doet, gebeurt er ook niets.

Er is veel meer en andere interactie mogelijk, de leerling is naast ontvanger zelf zender geworden. Dit past wellicht meer bij het natuurlijke leren van kinderen. Ze worden uitgenodigd om te ontdekken door te doen en zo kennis op te doen, er wordt een meer actieve rol van de leerlingen gevraagd. Aanvankelijk is het, doordat je soms kennis van de codering moet hebben of over motorische vaardigheden moet beschikken voor de technische bediening, nog wat lastig voor kinderen om met de computers aan de slag te gaan. Met name Apple (in 1976 opgericht door Steve Jobs, red.) zet in op een steeds intuïtiever gebruik, waardoor de drempels voor het gebruik van de technologie steeds lager worden en je ook steeds jongere kinderen gebruik ziet maken van deze nieuwe middelen. Op tablets en mobiele telefoons ‘swipen’ ze door het immense aanbod van apps en verkennen ze het internet. Dit vraagt een ander type concentratie, de kinderen komen steeds meer in situaties terecht waarin ze door de media en technologie op hun wenken worden

bediend. Heb je genoeg van het spel? Dan ga je gewoon verder met het andere. Kom je er niet uit? Kennis is makkelijk en direct op te roepen via het internet. Het kind ervaart steeds meer dat plaats- en tijdonafhankelijk leren in het eigen tempo realiseerbaar is.

Mediawijsheid Als in 2004 de sociale media via Hyves en Facebook (Twitter, Instagram en WhatsApp kwamen later op de markt) hun intrede doen, komen de vragen rondom mediawijsheid op.

Hoe zorgen we dat kinderen de kansen en gevaren begrijpen en deze middelen goed leren gebruiken? Welke vaardigheden hebben ze hiervoor nodig? Er is een tijd geweest waarin gesproken werd over de digital native, kinderen die geboren zijn in het digitale tijdperk en opgegroeid zijn met een smartphone in de hand. Aanvankelijk werd gedacht dat deze generatie alle benodigde kennis zichzelf wel eigen zou maken. Inmiddels is deze mythe achterhaald. Kinderen hebben weliswaar geen drempels om de technologie te leren bedienen, maar in het gebruik ervan is het zeker belangrijk om ze te onderwijzen. Tot op de dag van vandaag is aandacht voor mediawijsheid een punt van aandacht. Door ouders wordt vaak gedacht dat dit een taak van de school is, terwijl scholen verwachten dat deze vaardigheden thuis worden aangeleerd. Het mediawijs maken van kinderen valt helaas nogal eens tussen wal en schip. Media zijn er altijd en

JSW 7 maart 2016

41

Wil jij op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het basisonderwijs?

Neem nu een abonnement op JSW

Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts €117,50 per jaar

Ontvang 10 x JSW JSW lezen op tablet en pc via Schooltas

Krijg toegang tot het digitaal archief

Studenten ontvangen

40% korting

Samen voor €75,- per jaar Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692

Verwacht in JSW Onbewust spellingsbewust Tijdens de spellingslessen kunnen leerlingen woorden feilloos spellen, maar als ze bij een ander vak moeten spellen, wemelt het van de spelfouten. In dit geval komt de transfer van aangeleerde spellingsvaardigheden niet tot stand. Hoe werk je aan hun spellingsbewustzijn?

Pixabay

Toen & Nu: Het nieuwe leren JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-enklare lessen.

In het decembernummer van 2004 gaf Luc Stevens, emeritus hoogleraar orthopedagogiek, zijn visie op het nieuwe leren: ‘Over tien jaar (in 2014, red.) is er een grote diversiteit aan onderwijs. Ik voorzie onderwijs waar kinderen meer in het middelpunt staan.’ Is zijn voorspelling uitgekomen? Welke rol speelt ICT nu?

Niets missen?

Vijf quiztools in Gereedschap

© Kahoot

Het is niet altijd eenvoudig om ervoor te zorgen dat iedere leerling echt betrokken blijft bij wat er voor de klas gebeurt. Er zijn quiztools voorhanden die je hierbij kunnen ondersteunen, zoals Kahoot en ProQuiz. In Gereedschap worden vijf quiztools besproken.

Neem dan nu een combi-abonnement op JSW én HJK en betaal slechts € 117,50 per jaar!

Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis!

Nummer

Nummer

8, jaargan

7, jaarga

ng 99,

maart 201

5

g 99, apri

l 2015

Nummer 9, jaargan

g 99, mei 2015

3x JSW magazine,

www .j sw -o n li n e Jeu .n l Schoo w w w.jVakblagdd in l en We voo het reld sw basison speciaal -or nl der wijs, onderw in e. nl Jeugd in ijs en opl School eiding en Wereld Vakblad ww w.j sw voor het basisond -on line speciaal erwijs, .nl

de online versie én toegang tot het digitale archief

onderwijs en opleidin g

Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding

voor €10,-*

Abonnement stopt automatisch!

2 nummers gratis!

Special

De cre atieve ee EffeLct Duu sve ie eein rzm ameo vo or rk t be iv (te retilid a m )oa ie gracht C tie ntwtik kelins vergreroare f denke vanZo de g dom ot je or u n ke : b nl e crle et es Zo zorg ss rok eare eh tivitn k n Voorlic en ti e eit e je ei hting l vo d bi da Creatief denken

nnoen r jejeleteer feedba ven:t ho Zo mo edigg je eenge am e pr Daa lingen ck aage uwsgi wov t jehou ex llenie erer eri kt se din nte leer gk aan Voordelen vance s? sociaa l-emlin en otig ui oneel t leren Onderwijs van mo rgen: lerende net werken JSW1502

2602_TDS

JSW_HR15

040306_TDS

JSW_CWXXXXXX_TD

S_NR9 2015.indd

*De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2016

_nr7_201

5.indd

1

_NR8 2015.i

ndd 1

1

19-03-15 16-04-15

13-05-15 15:54

Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692 50

JSW 7 maart 2016

08:32

15:02

2

ht

en

We maken:

ge

t es td oor Astr id Poo t

w el e v

We maken:

en e

en

vei

l i g h eids

op dik papie r t. rten i aa ieder kind 1 set u e k or t d vo in ip pr k n en

zagen

Zaag een schuimblok met de grote zaag helemaal in stukjes!

Hoe: beweeg naar je toe zonder kracht, en van je af met kracht!

ij ter hes ( g lin (.nl) en Hester IJsse

Timmer lekker veel spijkers in de houten plankjes!

Hoe: houd de spijker op zijn plek, en tik er zachtjes op. Zit ie vast? Haal je hand weg, en sla hem hard erin!

l

br

p! li o

Kinderen werken in groepjes van 2 of 3.

Bij elk gereedschap doet een volwassene of groter kind het voor, daarna werken de kinderen zelfstandig :) Vraag voor ze beginnen of ze begrijpen wat ze gaan doen.

solderen

Vraag ook of ze begrijpen waar ze op moeten letten:

- Wat is misschien moeilijk?

- Wat is misschien gevaarlijk?

Soldeer draden aan elkaar!

Hoe: Smelt wat soldeer aan je bout, en ga met je bout tegen je ene draad tot de soldeer op de draad zit.

Koop voor ieder kind een sleutelring die makkelijk open kan en hang de kaarten eraan die ze hebben verzameld.

Doe dat ook met de andere draad.

Houd de draden tegen elkaar, en houd je bout ertegenaan tot de draden aan elkaar smelten.

timmeren

.b

* want kind eren kunnen prima leren s olderen!

materialen - electriciteitsdraad - blokken piepschuim - plastic voorwerpen (om in te zagen, en om te plakken) - plankjes (vurenhout) - schroeven & spijkers

sp

- soldeerbout & soldeer - grote zaag & handzaag - lijmpistool & patronen - schroevendraaiers (kruiskop en gewoon) - hamer

6+ 2 uur

og

circuit

b e d ac

gereedschap

*

o t.nl)

r e k k e L men klooien! gereedschap sa

schroeven Schroef van alles aan elkaar!

Hoe: tik je schroef vast met je hamer, en schroef hem er daarna in.

Zet de schroevendraaier in je handpalm terwijl je draait, dan gaat het makkelijker!

? d i o o l k e g r e k lek

lijmen

Plak van alles aan elkaar!

Hoe: spuit wat lijm op een voorwerp, duw er een ander voorwerp op! Plakt het?

Probeer wat je allemaal kun lijmen!

meer hiervan? contact via astridpoot.nl