JSW april 2016

Nummer 8, jaargang 100, april 2016

Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding www.jsw-online .n l

Zo boek je woordenwinst!

Zelfregulatie: op naar succes Onbewust spellingbewust Feedback geven binnen school

colofon JSW Jeugd in School en Wereld Onafhankelijk vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding Jaargang 100, nummer 8/2016 ISSN 0165 – 6260 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2016 Redactieadres JSW Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] (033) 448 34 54 [F] (033) 448 39 99 [E] jsw@thiememeulenhoff.nl [I] www.jsw-online.nl Persberichten naar: jsw@thiememeulenhoff.nl Hoofdredacteur Iris Nonkes-van den Berg Bureau- en webredactie Twan Epe Redactie Martin Bootsma (redactievoorzitter), Michelle Clement, Karen van Kooten, Marieke Peeters, Mark van der Pol Medewerkers Marieke Baselmans, Arno Coenders, Bianca Pannekoek, Tessa van Zadelhoff Abonnementenadministratie JSW Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2266 692 [E] jsw@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 75,Studentenabonnement: € 45,Proefabonnement (3 nummers): € 10,Los nummer: € 10,Extra jaarabonnement: € 50,Combi-abonnement JSW en HJK: € 117,50 Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Nederland. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan.

Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnements­jaar.

Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. Het abonnement dient schriftelijk opgezegd te worden bij de abonnementen­ administratie (zie hierboven voor de contactgegevens).

Advertenties Recent BV Joop Slor (joop@recent.nl) Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 3308998 Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ marketing en communicatie, Meppel Foto omslag Vincent van den Hoogen Fotografie

Zo boek je woorden­ winst!

6

Kees Broekhof

Scholen die constateren dat hun leerlingen een kleine woordenschat hebben, kiezen er vaak voor om hun programma uit te breiden met woordenschatlessen, waarbij vaak de viertaktmethodiek wordt ingezet. De woordenschat uitbreiden kan ook zonder methode, bijvoorbeeld aan de hand van populaire boeken.

Kinderen die veel lezen, leren veel nieuwe woorden en verdiepen zo hun woordkennis.

Zelfregulatie, op naar succes!

Nicole Scheepens en Anouke Bakx

Leerlingen hebben bij zelfregulatie eigen verantwoordelijkheid in de aanpak en uitvoering van activiteiten. Zelfregulatie vormt mede de basis voor de ontwikkeling van kinderen, zowel sociaal-emotioneel als cognitief. Maar zelfregulatie komt niet spontaan op gang: de rol die jij als leerkracht hebt in de stimulering van en de begeleiding bij het zelfregulatieproces is essentieel.

Rubrieken

Druk Drukkerij Wilco Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl).

Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

www.jsw Uitgelicht Praktijk Schoolweek Open boek Van de stapel Gereedschap

12

16 22 25 30 36 39 46

Inhoudsopgave

32

Onbewust spellingbewust

18

Niels Dusamos

Tijdens de spellinglessen kunnen leerlingen woorden feilloos spellen, maar als ze bij een ander vak moeten spellen, wemelt het van de spelfouten. In dit geval komt de transfer van aangeleerde woorden niet tot stand. Hoe kun je aan spellingbewustzijn werken, zodat ze bewust leren spellen?

Zelfcorrectie- en spellingbewustzijn­ trainingen leveren resultaat op.

Feedback geven binnen school

40

Gijselien Grosman

Hoe geef je elkaar binnen de schoolorganisatie feedback? Hoe organiseer je dat? Wie neemt hierin het voortouw? Hoe krijg je de neuzen allemaal dezelfde kant op? Hoe geef je gerichte feedback aan leerlingen? Dit soort vragen komen bovendrijven als je het onderwerp ‘feedback geven’ op school wilt aanpakken. Dit kan met behulp van een teamscholing.

Abonnement op JSW Lezersactie Verwacht in JSW

11 29 50

2004 vs. 2016: het nieuwe leren Monique Volman

In het decembernummer van 2004 (JSW-special Het nieuwe leren) gaf Luc Stevens, emeritus hoogleraar orthopedagogiek, zijn visie op ‘het nieuwe leren’. Stevens: ‘Over tien jaar (in 2014, red.) is er een grote diversiteit aan onderwijs. Ik voorzie onderwijs waar kinderen meer in het middelpunt staan.’ Is zijn voorspelling uitgekomen?

Vanaf nu kun je JSW lezen op tablet en pc via Schooltas. Elke maand vind je op deze plek de code die je daarvoor nodig hebt. Voor het aprilnummer van JSW is de code: hier niet beschikbaar. Deze code geeft ook toegang tot het archief op www.jsw-online.nl.

Via www.jsw-online.nl/jsw-schooltas lees je hoe je Schooltas installeert en gebruikt.

JSW 8 april 2016

5

Taal

Werken aan woordenschat zonder methode

Zo boek je woordenwinst!

Lezen voor je plezier, op school en in je vrije tijd kan meer opleveren voor de ontwikkeling van de woordenschat dan woordenschatlessen. Wat doet lezen met de woordenschat van kinderen? Aan de hand van voorbeelden uit populaire boeken wordt aangetoond dat kinderen die veel lezen veel nieuwe woorden leren en zo hun kennis van woorden consolideren en verdiepen.

S

cholen die constateren dat hun leerlingen een kleine woordenschat hebben, kiezen er vaak voor om hun programma uit te breiden met woordenschatlessen waarbij ze de methodiek van de viertakt inzetten. Dat is een goede keuze. De viertakt is een doelgerichte, effectieve werkwijze om de woordenschat van kinderen te vergroten volgens een stapsgewijze aanpak: voorbewerken (voorkennis activeren), semantiseren (betekenis duidelijk maken), consolideren (inoefenen) en controleren (vaststellen of de woorden zijn onthouden) (Verhallen & Verhallen, 1994). Maar dit is niet voldoende, zoals veel scholen tot hun frustratie merken als ze naar de resultaten van de woordenschattoetsen kijken.

Uit onderzoek van Appel en Vermeer (2001) blijkt dat verschillen in de omvang van de woordenschat tussen autochtone en allochtone kinde-

Kees Broekhof is senior adviseur en trainer bij Sardes

Aantal begrepen woorden

18000 16000

– Autochtone kinderen – Allochtone kinderen

14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 4

5

6

7

8

9

10

Leeftijd basisschoolleerlingen Figuur 1 – Verschillen in het aantal woorden dat leerlingen begrijpen

6

JSW 8 april 2016

11

12

ren kunnen oplopen tot gemiddeld 7000 woorden in groep 8 (zie figuur 1 onder aan deze pagina). Deze verschillen zijn niet te overbruggen met woordenschatlessen.

Lezen en woordenschat Voor een optimale woordenschatopbrengst is het nodig om het woordenschatonderwijs aan te vullen met tijd voor lezen: voorlezen, vrij lezen en vrijetijdslezen. Het effect van voorlezen en lezen op de taalontwikkeling is nauwkeurig onderzocht door onderzoekers van de Universiteit Leiden (Mol & Bus, 2011). Zij analyseerden 85 wetenschappelijke studies en hebben vastgesteld dat kinderen van 6 tot 18 jaar die veel lezen in de vrije tijd 70 procent kans hebben om goed te scoren op een woordenschattoets, bij leeftijdgenoten die weinig lezen is dat slechts 30 procent. Probeer maar eens een lesmethode te vinden met zoveel rendement.

Aantal woorden Amerikaanse onderzoekers hebben schattingen geformuleerd over het aantal woorden dat lezers kunnen verwerven tijdens het lezen van boeken (Nagy, 1987). Deze schatting is gebaseerd op factoren als leessnelheid, de kans om onbekende woorden tegen te komen en de kans om een nieuw woord te onthouden. Zij schatten in dat een kind dat ongeveer een kwartier per dag leest in een jaar tijd ongeveer 1000 nieuwe woorden kan verwerven. Hoe gaat dat in zijn werk? Wat voor soort woorden leren kinderen tijdens het lezen van boeken?

Nieuwe woorden Vaak geven auteurs van boeken bij woorden waarvan zij denken dat die onbekend zullen

Vincent van den Hoogen

zijn voor hun lezers een duidelijke uitleg of definitie. Enkele voorbeelden: • Toen kreeg ik een ingeving, zoals ze dat noemen. Een ingeving is een idee dat uit het niets lijkt te komen. (Het reuzenradmysterie, Siobhan Dowd, 2010); • ‘Weten jullie wat een molekuul is?’ … ‘Dat is als je iets in hele kleine stukjes snijdt, en dan het allerkleinste stukje, dat niet meer kleiner kan.’ (Donderkat, Thijs Goverde, 2010); • Ze hebben hem in het huis van bewaring gestopt. Dat is een soort gevangenis.

(Voor altijd samen, amen, Guus Kuijer, 1999).

Niet altijd wordt de betekenis van een woord letterlijk uitgelegd, maar vaak wordt de context zo duidelijk beschreven dat de betekenis van het woord toch helder wordt. Dat is te zien in de volgende voorbeelden: • ‘De symptomen lijken op die van een hartaanval. Pijn in je borst, je wordt duizelig en je hebt het gevoel dat je geen adem meer krijgt.’ (Hoe overleef ik mijn vader (en hij mij)?, Francine Oomen, 2010); • Het ene moment scheldt ze mijn vader uit en vijf minuten later zingt ze liedjes voor mijn kleine zus. Jeffrey zou zeggen: ‘Zo wispelturig als de pest.’ (De school is weg!, Jacques Vriens, 2002).

Het is niet zo dat leerlingen deze nieuwe woorden direct zullen onthouden. Daarvoor is het nodig dat zij de woorden opnieuw tegenkomen.

Daarom is het belangrijk dat leerlingen veel leeskilometers maken, want dat vergroot de kans dat zij een nieuw verworven woord opnieuw tegenkomen. Dat brengt ons bij het volgende onderwerp: consolideren.

Woordkennis consolideren Leerkrachten verzuchten wel eens dat leerlingen zoveel vergeten van de woorden die aangeboden worden in woordenschatlessen. De oorzaak hiervan is dat de woorden niet voldoende geconsolideerd worden. Lezen is het middel bij uitstek om dit op te lossen, want een boek lezen is één grote consolideeroefening. Leerlingen komen tijdens het lezen grote aantallen woorden tegen die in meer of mindere mate bekend zijn.

De herhaling zorgt ervoor dat de woorden steviger worden verankerd in het geheugen en worden verbonden met een variëteit aan contexten. Leerlingen die hebben geleerd wat de betekenis van allergie is, consolideren hun kennis van dit begrip wanneer zij in De school is weg!

(Vriens, 2002) lezen dat meester Herbenis bijna altijd ‘door zijn neus praat, omdat hij vaak verkouden is. Hij is allergisch voor van alles en nog wat’. Iets soortgelijks gebeurt wanneer ze lezen

el Als kinderen ve maken, leeskilometers kans vergroot dit de dat ze een woord omen opnieuw tegenk

JSW 8 april 2016

7

Sociaal-emotionele ontwikkeling

Strategieën om zelfregulatie te stimuleren

Zelfregulatie, op naar succes!

Een gemotiveerde en zelfstandige leerling die zich verantwoordelijk voelt voor zijn eigen leerproces. Zo’n leerling tekent het ideaalbeeld van veel leerkrachten. Om deze zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid te bereiken, is het nodig dat leerlingen leren leren. Zelfregulatie wordt daarvoor als een middel gezien, maar komt niet vanzelf op gang.

Nicole Scheepens is leerkracht op basisschool De Wieken in Vught Anouke Bakx is lector Leren en Innoveren bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie

Als het doel van de leerling is om vlot te leren lezen, dan weet hij met behulp van de leerkracht hoe hij dit kan oefenen 12

JSW 8 april 2016

B

ij zelfregulatie heeft de leerling eigen verantwoordelijkheid in de aanpak en de uitvoering van activiteiten tijdens het werken met vastgestelde doelen. Zelfregulatie vormt mede de basis voor de ontwikkeling van kinderen, zowel sociaal-emotioneel als cognitief (Dignath & Büttner, 2008). Zelfregulatie komt echter niet spontaan op gang: de leerkracht is essentieel in de stimulering van en de begeleiding bij het zelfregulatieproces van basisschoolleerlingen. Hoe stimuleer je als leerkracht de zelfregulatie van je leerlingen?

Doelen formuleren Zelfregulatie gaat over het bereiken van doelen door de leerling, waarbij het kind zijn handelingen in de aanpak en de uitvoering van een taak afstemt op de doelen. Het betreft een leerproces waarbij een leerling (samen met de leerkracht) start met het omzetten van taken of gedragingen in doelen, vervolgens de leertaak plant en organiseert en tot slot reflecteert op zijn doelen en deze waar nodig bijstelt (Zimmerman, 2002). Een leerling heeft hierbij inzicht in het doel nodig. Weet de leerling dat zijn doel is om vlot te leren lezen, dan weet hij met behulp van de leerkracht waar hij op moet letten en hoe hij dit kan oefenen. Door doelgericht met zijn taken bezig te zijn, is het voor de leerling inzichtelijk waarom hij de taken uitvoert en hoe hij zijn doel kan bereiken. Door tussentijds te evalueren, kan de leerling in samenspraak met de leerkracht de taak en/of het doel aanpassen. Op deze manier motiveert en stuurt de leerling (met behulp van de leerkracht) zichzelf, en reflecteert hij op de gestelde doelen.

Zelfregulatie stimuleren Eerder werd gedacht dat basisschoolleerlingen niet in staat zijn om zelfregulerend te leren. Uit meer recente onderzoeken blijkt dat zelfregulatie bij basisschoolleerlingen mogelijk is (Heller et al., 2011). Op de basisschool kan dus gestart worden met het stimuleren van zelfregulatie. De leerkracht vervult een sleutelrol in de stimulering van zelfregulatie. Om zelfregulatie bij leerlingen effectief te kunnen stimuleren, is het van belang dat je als leerkracht...

• kennis hebt over zelfregulatie; • vroeg start met het leren van de strategieën wat betreft zelfregulatie: Er zijn drie strategieën voor het aanleren van zelfregulatie: cognitieve strategieën, metacognitieve strategiën en motivatiestrategieën (zie tabel 1 ‘Overzicht van de strategieën voor het stimuleren van zelfregulatie’ op p. 13 voor een uitwerking van deze strategieën). Het is van belang om vroeg te starten met het leren van deze strategieën, zodat leerlingen deze strategieën kunnen inzetten tijdens het leerproces.

De strategieën vergemakkelijken het leren en stimuleren de motivatie van de leerling; • deze strategieën in je reguliere instructie verweeft: Door het verweven van deze strategieën in de reguliere instructie wordt zelfregulatie verbonden met de domeinspecifieke inhouden. Zo kan bijvoorbeeld de metacognitieve strategie tijdens de rekeninstructie ingezet worden door de taakaanpak te instrueren.

Ook kan door jou als leerkracht het belang van de taak aangegeven worden waardoor de motivatiestrategie ingezet wordt; • je leerlingen vrijheid geeft door het bieden van keuzes: Het ervaren van keuzes door leer-

Tom van Limpt

lingen is een belangrijk onderdeel van zelfregulerend leren. Het is de taak van jou als leerkracht om voor een leeromgeving te zorgen met uitdagende en afwisselende leeractiviteiten en leermaterialen, waarbij er verschil is in moeilijkheidsgraad die aangepast is op de doelen en de interesses van de leerlingen.

Wanneer het doel van de leerling is om de telrij tot 20 te beheersen, dienen daarvoor verschillende en uitdagende materialen aanwezig te zijn. Dit zou in de school kunnen, maar ook in de omgeving van de school door middel van buitenactiviteiten. De leeromgeving daagt door middel van deze passende leeractiviteiten uit tot zelfregulerend leren, terwijl de zelfregulerende leerling (in samenwerking met medeleerlingen) in deze omgeving mogelijkheden ontdekt hoe hij kan werken aan zijn opgestelde leerdoelen en hoe hij deze kan bereiken. Deze wisselwerking zorgt ervoor dat leerlingen keuzemogelijkheden ervaren en dat zij in staat zijn om keuzes te maken.

• je voldoende controle uitoefent op de gemaakte regels en afspraken over gedragingen van de leerlingen: Leerlingen worden uitgedaagd en zij krijgen de kans om deze uitdagende taken uit te voeren doordat jij als leerkracht bepaalde richtlijnen meegeeft. Als leerkracht bied je structuur doordat je consistent bent in deze richtlijnen en dit biedt de leerling houvast om de doelstellingen

te bereiken. Daarbij ben jij voorspelbaar in je verwachtingen en geef je constructieve feedback op de leertaak van de leerling. Het maken van keuzes in combinatie met het bieden van structuur in deze leeromgeving heeft een positieve invloed op de zelfregulatie van leerlingen. Dit wordt ook wel een autonomierespecterende leeromgeving genoemd.

t zijn De leerling stem elen af aanpak en hand van zijn op het bereiken eigen doelen

Bovenstaande tips voor de leerkracht zijn gebaseerd op de studies van Cho, Wehmeyer en Kingston (2010), Sierens, Soenens, Vansteenkiste, Goossens en Dochy (2006) en

Cognitieve strategie

Metacognitieve strategie

Motivatie strategie

• Gericht op informatieverwerking.

• Vergemakkelijkt het leren.

• Toegepast tijdens de uitvoering van de taak.

• Voorbeeld: informatie opslaan door herhaling.

•G ericht op het reguleren van het werkproces.

• Algemener van aard dan de cognitieve strategieën.

• Toegepast vooraf, tijdens of bij de afronding van een taak.

• Voorbeeld: stappen bespreken voor het werken met een taak.

•G ericht op de motivatie bij een taak.

• Gaat niet over wat men allemaal kan, maar wat men ervoor wil doen.

• Toegepast vooraf, tijdens of bij de afronding van een taak.

• Voorbeeld: reden waarom de leerlingen met de taak bezig is.

Tabel 1 – Overzicht van de strategieën voor het stimuleren van zelfregulatie

JSW 8 april 2016

13

Taal

De transfer van spellingvaardigheden

Onbewust spellingbewust Tijdens de spellinglessen kunnen de leerlingen woorden nagenoeg feilloos spellen, maar zodra ze dit bij een ander vak moeten doen, stikt het van de spelfouten. In dit geval komt de transfer van aangeleerde spellingvaardigheden niet tot stand. Hoe werk je aan het spellingbewustzijn van je leerlingen?

Niels Dusamos (n.dusamos@bsdeschouw.nl) is groepsleerkracht op basisschool De Schouw en volgt de Master Leren en Innoveren (MLI)

Het onderwijs heeft eigenlijk gefaald als je je leerlingen vaardigheden en kennis aanleert, maar zij dit niet toepassen in andere situaties 18

JSW 8 april 2016

‘S

pelling gebruik je toch alleen bij spelling?’, is een veelgehoorde opmerking van leerlingen uit groep 5. Deze opmerking toont aan hoe sommige leerlingen over spelling denken. Het onderwijs heeft eigenlijk gefaald als je als leerkracht je leerlingen vaardigheden en kennis aanleert, maar zij dit niet toepassen in andere situaties. In een groep 5 in de randstad is een onderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat leerlingen te weinig bewust spellen.

Essentie van onderwijs Je zult het ongetwijfeld herkennen: wat je je leerlingen aanleert, wil je terugzien. Dat is immers waarvoor je als leerkracht het onderwijs in bent gegaan. ‘Pff wat een lastige som, ik pak mijn kladblok’, zegt een leerling. Een ander kind zegt: ‘Samen nakijken is belangrijk.’ In dit soort uitspraken hoor je je eigen ‘briljante tips’ en ‘geweldige instructie’ terug. Soms is het zo komisch dat je een glimlach niet kunt onderdrukken. Toch komt het regelmatig voor dat een leerling perfect kan spellen bij de spellinglessen en methodedictees, maar bij spontane spelling volledig de mist ingaat. Tijdens het nakijken van een aardrijkskundeles vliegen de spelfouten je om de oren. Het is lastig te begrijpen dat een groot deel van de leerlingen de kennis beheerst, maar niet bewust toepast. Nelissen (2007) noemt dit een transferprobleem.

Belang van spelling Spelling hoor je altijd en overal te gebruiken.

Sterker nog: binnen de maatschappij worden we er keihard op afgerekend. Of het nou gaat om een nieuwsbrief, een boek, een persbericht, e-mails, social media of andere willekeurige situaties, zodra een persoon dt-fouten maakt, zal hij of zij daarop worden aangesproken. Vooral

beroepsbeoefenaars binnen bepaalde beroepsgroepen, zoals leerkrachten en journalisten, worden op spelfouten afgerekend. Kritisch bekijken en beoordelen van de spelling van anderen, daar zijn zowel jonge leerlingen als volwassenen goed in, volgens Oepkes (2006). Maar bij het eigen werk gebeurt dit veel minder. Het is dus niet alleen van belang om de kinderen aan te leren goed te spellen, maar ook om ze nadrukkelijk aan te leren de spellingvaardigheid toe te laten passen in andere situaties. Anders is al die moeite die is gedaan om de correcte spelling aan te leren vrijwel voor niets geweest.

Waar het misgaat Gedurende een kleinschalig onderzoek gericht op het spellingbewustzijn van 22 leerlingen uit een groep 5 in de randstad werden enkele ontdekkingen gedaan. Spellingbewustzijn is het vermogen om te reflecteren op de eigen spelling. Spellingbewustzijn zorgt ook voor betere spellingresultaten en vergroot de transfer (Paffen, 2005). Alle 22 leerlingen gaven aan vooral te letten op de spelling bij het vak spelling. Dat was vele malen hoger dan bij stellen (19 leerlingen), taal (10 leerlingen) en geschiedenis (9 leerlingen). Het overgrote deel van de groep past spelling in andere situaties minder bewust toe. Tijdens het schrijven van een verhaal zijn leerlingen zo druk met het product dat spelling bijzaak wordt. Leerlingen blijken lastige woorden te vermijden. De opmerking ‘het is geen spellingles’ is een perfecte verwoording van de gedachte die veel leerlingen hebben.

Reflecteren werkt Zelfcorrectie- en spellingbewustzijntrainingen leveren resultaat op volgens onderzoeken van Cordewener (2014) en Oepkes (2006).

Wilbert van Woensel

Reflecteren bevordert het spellingbewustzijn en de transfer. Bij reflectie gaat het erom dat een probleemsituatie gecontroleerd, systematisch en volgens logische beredenering wordt opgelost.

Als leerlingen fouten niet herkennen, kunnen ze deze ook niet verbeteren. Ze denken na waarom ze keuzes wel of niet gemaakt hebben.

Dit bewustzijn zorgt ervoor dat ze het aangeleerde bewust kunnen toepassen in andere situaties. Dit geldt uiteraard niet alleen voor spelling.

Coach van het proces De coach die zijn team zo goed mogelijk wil laten presteren, begint met een teambespreking.

Hij zal hameren op de inzet, het doorzettingsvermogen en andere mentale aspecten die van invloed zijn op het proces, om vervolgens tot betere prestaties te komen. Zodra het hoe en waarom wordt besproken, zal er meer transfer

optreden, zegt Paffen (2005). Ga de uitdaging aan: start een gesprek met de leerlingen over hun individuele keuzes. Wat is spelling eigenlijk en waarom is spelling zo belangrijk? Het zal je verbazen hoe snel leerlingen inzicht krijgen in het begrip spelling. In het begin wordt gesproken over ‘spelling is het leren van woordjes’, maar gedurende het gesprek komen meer voorbeelden boven tafel. Bijvoorbeeld het maken van een boodschappenlijst toont aan dat de leerlingen zich hier wel degelijk bewust van kunnen zijn.

De coach zal met zijn spelers overleggen wat de doelstelling wordt. Gaan we voor het kampioenschap en zo ja, hoe dan? Wat is het concrete doel of de succesfactor waarmee je kunt zien of het gelukt is? Hoeveel woorden willen leerlingen goed hebben bij een volgend dictee of verhaal? Hoeveel tijd is daar eigenlijk voor?

Betrokkenheid bij het leerproces is erg belangrijk

ruk met Een kind is zo d jven een verhaal schri zaak dat spelling bij wordt

JSW 8 april 2016

19

Professionalisering

Collectief praktijkonderzoek uitvoeren

Feedback geven binnen school Hoe geef je elkaar binnen de schoolorganisatie feedback? Hoe organiseer je dat? Wie neemt hierin het voortouw? Hoe krijg je de neuzen allemaal dezelfde kant op? Hoe geef je gerichte feedback aan leerlingen? Dit soort vragen komen bovendrijven als je het onderwerp ‘feedback geven’ op je school wilt aanpakken. Dit kan onder andere met behulp van een teamscholing.

Gijselien Grosman (g.grosman@aves.nl) is leerkracht op basisschool Titus Brandsma te Nagele, aanvrager van de promotiebeurs voor leerkrachten, lid van de kenniskring Vernieuwende Onderwijsconcepten (KPZ) en innovatiebrigadier bij de InnovatieImpuls Onderwijs

In een nieuwsbrief van de Onderwijsinspectie stond het volgende over het onderzoek Professionalisering als gerichte opgave: ‘Professionalisering is niet altijd gericht op de ambities van de school, of op het verbeteren van de zwakke pedagogische en didactische vaardigheden van leerkrachten. Leren door leerkrachten is niet hetzelfde als het volgen van scholing: daar zijn vele vormen voor mogelijk, al dan niet in teamverband.

Daarnaast zijn er scholen die onvoldoende investeren in het leerproces van hun leerkrachten en moeite hebben om zich aan de veranderende omgeving aan te passen. De rol van leidinggevenden is cruciaal. Het gaat om een gerichte opgave voor zowel leerkrachten als hun leidinggevenden’ (Steur, 2013).

Figuur 1 – Basismodel Collectief kennis creëren

32

JSW 8 april 2016

Collectief kennis creëren In JSW is eerder een artikel verschenen over het individuele praktijkonderzoek van Grosman (2015). Als vervolg op dit praktijkonderzoek heeft Grosman een collectief praktijkonderzoek uitgevoerd op basisschool Titus Brandsma te Nagele met betrekking tot het feedback geven.

In dit artikel lees je hoe dit onderzoek tot stand is gekomen, hoe de aanpak is geweest en hoe de leerkrachten hebben geleerd van en met elkaar door collectief kennis te creëren (zie figuur 1 ‘Basismodel Collectief kennis creëren’ onder aan deze pagina voor de uitwerking hiervan).

Kennis van buiten halen Het is van belang om kennis van buiten de school te halen. Uit onderzoek is gebleken dat kennis van buiten, kennis die door een teacher leader (onderzoekscoördinator) binnen gebracht wordt in de school, beter beklijft en meer effect heeft dan dat leerkrachten allemaal apart van elkaar buiten de school kennis vergaren (OECD, 2015). De aanbeveling is daarom ook om onder begeleiding van een teacher leader te werken aan een onderzoek of aan een bepaald onderwerp. Door eerst een vooronderzoek (contextanalyse) te doen, komen alle processen in beeld en wordt een goed beeld verkregen van de fricties die er zijn (bijvoorbeeld dat de leerlingen niet weten wat het doel van de les is. Dat komt doordat de leerkracht het doel niet verteld heeft en hier géén feedback op heeft gegeven). Daarna kan de teacher leader door middel van verschillende werkvormen met het team aan de slag volgens het basismodel Collectief kennis creëren. Zo ontstaat collectief leren. Het team

Geef feedback in de context va n een veilige, posi tieve relatie tussen de leerk racht en de leerl ing

Wilbert van Woensel

van basisschool Titus Brandsma heeft een praktijkonderzoek uitgevoerd met betrekking tot het feedback geven.

Het vooronderzoek Voor het vooronderzoek kun je verschillende methoden gebruiken. De methode die gebruikt is voor de contextanalyse op basisschool Titus Brandsma is het activiteitensysteemmodel van Engestrom (1987). Zie figuur 2 hiernaast voor een schematische weergave van dit model.

Door het activiteitensysteemmodel van Engestrom (1987) te gebruiken, kwam naar voren dat er frictie zat in het niet durven aanspreken van elkaar op het professioneel functioneren en dat generieke kennis (literatuur) te weinig werd gebruikt om keuzes te maken. Het team wilde zich focussen op het gericht feedback geven op het doel van de les. Voor de beginmeting en de eindmeting is de digitale

Figuur 2 – Het activiteitensysteemmodel van Engestrom (1987)

JSW 8 april 2016

33

TOEN & NU

Elke maand selecteert een expert een artikel uit het 100-jarig verleden van JSW en zet dit af tegen de huidige ontwikkelingen

2004 vs. 2016 Het nieuwe leren

Monique Volman is hoogleraar Onderwijskunde bij de Universiteit van Amsterdam

In het decembernummer van 2004 (JSW-special Het nieuwe leren) gaf Luc Stevens, emeritus hoogleraar orthopedagogiek en initiatiefnemer van het NIVOZ, zijn visie op het traditionele onderwijs en op de vernieuwingen die voorstanders van ‘het nieuwe leren’ bepleitten. Hoe zijn de ideeën over onderwijsvernieuwingen sindsdien veranderd? Wat is er gebeurd met ‘het nieuwe leren’ en wat zien we anno 2016 terug van deze veranderingen?

‘Het nieuwe leren’ is geïntroduceerd als verzamelnaam voor een aantal vernieuwende ideeën over het onderwijs die in het begin van deze eeuw plotseling populair werden: meer verantwoordelijkheid voor leerlingen, meer levensecht leren en meer samenwerken. Deze ideeën vormden een reactie op problemen die in het onderwijs steeds sterker werden ervaren: ongemotiveerde leerlingen die weinig betrokken waren bij de lessen en onderwijs dat ver afstond van zowel datgene wat leerlingen bezighoudt als van de samenleving. In het interview in JSW geeft Stevens (2004) aan waar het bestaande onderwijs volgens hem in tekort schiet:

40

JSW 8 april 2016

‘En heel belangrijk gegeven is dat he t op de traditionele wi jze niet meer lukt in he t onderwijs. […] De rtig procent van de leerlingen in het VO valt uit: verlaat he t onderwijs onderg ediplomeerd of is helemaal niet gediplom eerd. Die jonge me nsen die lopen een beetje rond. Die kri jgen de kans niet zichzelf te leren kennen. Dat is ee n van de belangrijk ste dingen in de scho ol: je zelf leren ke nnen. Dat je weet wat je betekent vo or anderen.’

Fragment JSW, jaa rgang 89, 2004

Tom van Limpt

Technologische ontwikkelingen maken nieuwe vormen van gepersonaliseerd leren mogelijk

Betekenisvol leren Voorstanders van ‘het nieuwe leren’ vonden, evenals Stevens, dat leren op school meer betekenisvol moest worden voor leerlingen. Nieuwe, sociaal-constructivistische onderwijstheorieën lieten zien dat het traditionele kennisoverdrachtmodel zelf mede de problemen veroorzaakte en dat andere manieren van leren mogelijk waren.

Onderwijs zou meer moeten aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen en hen een actievere rol in het leerproces moeten geven.

Veel scholen probeerden hun onderwijs meer actief, authentiek en sociaal te maken. Sommige scholen, zoals de Iederwijs-scholen, gingen daarin heel ver. Ze lieten leerlingen zelf bepalen wat en wanneer ze wilden leren. Stevens en het NIVOZ hadden hier sympathie voor, maar bij veel anderen riep ‘het nieuwe leren’ in deze meer extreme vormen kritiek en weerstand op.

Zo snel als ‘het nieuwe leren’ was opgekomen, zo snel verdween het ook weer van het toneel.

De doodsteek kwam in 2008 van de commissie Dijsselbloem, die stelde dat ‘het nieuwe leren’ een niet-wetenschappelijk onderbouwde vernieuwing was en dat de overheid met zijn enthousiasme voor de vernieuwingen buiten zijn boekje was gegaan en zelfs de kwaliteit van het onderwijs in gevaar had gebracht. Scholen wisten niet hoe snel ze de woorden ‘nieuw leren’ van de schoolgevel en de website moesten weghalen. En de overheid nam zich voor om zich in de toekomst meer met het ‘wat’ van het onderwijs en minder met het ‘hoe’ bezig te

houden. Wat is er in de jaren daarna gebeurd met de kritiek op het traditionele onderwijs en de vernieuwingen die in het begin van deze eeuw als reactie daarop werden voorgesteld?

‘Leren is per defin itie een proces en daarmee is het me rkwaardig dat de school alleen maar op de resultaten let en zo weinig op he t proces.’

Fragment JSW, jaa rgang 89, 2004

Nadruk op resultaten Stevens bekritiseerde in 2004 in JSW de grote nadruk op resultaten in het onderwijs. Na de hoogtijdagen van ‘het nieuwe leren’ volgde echter een periode waarin de overheid steeds meer ging hameren op leerresultaten, helemaal toen in 2010 bleek dat Nederlandse leerlingen in de PISA-ranglijsten niet langer tot de top behoorden. De mantra’s werden: beter presteren, de lat hoger leggen, opbrengsten, excellentie en weg met de zesjescultuur. In minder dan tien jaar tijd was het discours over onderwijs drastisch veranderd. Opbrengstgericht werken werd de belangrijkste ‘vernieuwing’ in het onderwijs.

De afgelopen paar jaar lijkt de eenzijdige nadruk op cognitief presteren op zijn beurt bij

JSW 8 april 2016

41

Wil jij op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in het basisonderwijs?

Neem nu een abonnement op JSW

Wil je niets missen, neem dan een abonnement op HJK én JSW en betaal slechts €117,50 per jaar

Ontvang 10 x JSW JSW lezen op tablet en pc via Schooltas

Krijg toegang tot het digitaal archief

Studenten ontvangen

40% korting

Samen voor €75,- per jaar Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692

Verwacht in JSW Aandacht voor welbevinden

© Bas Educatie

Een pedagogisch sensitieve leerkracht kan het welbevinden van leerlingen stimuleren door een veilig en positief pedagogisch klimaat te realiseren in de klas. De training Positieve en Pedagogische Sensitieve Leerkracht biedt handreikingen, zoals www-schriftjes en GOEd-lessen.

Gereedschap: My name is Tom

Vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) groeit en de vraag naar een doorlopende leerlijn Engels wordt steeds groter. In Gereedschap wordt My name is Tom besproken. Deze methode bestaat uit online en offline materialen, zoals een online spelleeromgeving en luister-cd’s.

JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-enklare lessen.

Niets missen?

© Petja Buitendijk

Hoe gaat het met de hij-instromers?

Mannen vormen een minderheid in het basisonderwijs.

Eén van de initiatieven om meer mannen voor de klas te krijgen is het hij-instroomtraject van de Rotterdamse Vereniging voor Katholiek Onderwijs (RVKO) en de Thomas More Hogeschool, waaraan JSW in 2011 aandacht besteedde. Hoe staat het er nu voor?

Neem dan nu een combi-abonnement op JSW én HJK en betaal slechts € 117,50 per jaar!

Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis!

Nummer

Nummer

8, jaargan

7, jaarga

ng 99,

maart 201

5

g 99, apri

l 2015

Nummer 9, jaargan

g 99, mei 2015

3x JSW magazine,

www .j sw -o n li n e Jeu .n l Schoo w w w.jVakblagdd in l en We voo het reld sw basison speciaal -or nl der wijs, onderw in e. nl Jeugd in ijs en opl School eiding en Wereld Vakblad ww w.j sw voor het basisond -on line speciaal erwijs, .nl

de online versie én toegang tot het digitale archief

onderwijs en opleidin g

Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding

voor €10,-*

Abonnement stopt automatisch!

2 nummers gratis!

Special

De cre atieve ee EffeLct Duu sve ie eein rzm ameo vo or rk t be iv (te retilid a m )oa ie gracht C tie ntwtik kelins vergreroare f denke vanZo de g dom ot je or u n ke : b nl e crle et es Zo zorg ss rok eare eh tivitn k n Voorlic en ti e eit e je ei hting l vo d bi da Creatief denken

nnoen r jejeleteer feedba ven:t ho Zo mo edigg je eenge am e pr Daa lingen ck aage uwsgi wov t jehou ex llenie erer eri kt se din nte leer gk aan Voordelen vance s? sociaa l-emlin en otig ui oneel t leren Onderwijs van mo rgen: lerende net werken JSW1502

2602_TDS

JSW_HR15

040306_TDS

JSW_CWXXXXXX_TD

S_NR9 2015.indd

*De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2016

_nr7_201

5.indd

1

_NR8 2015.i

ndd 1

1

19-03-15 16-04-15

13-05-15 15:54

Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2266692 50

JSW 8 april 2016

08:32

15:02

Volledig geïntegreerd digitaal werken met

Dag schrift. Dag boek.

Dag pen en papier.

De taal- en spellingmethode Taalverhaal.nu is voortaan óók volledig digitaal en interactief beschikbaar: van de opdrachten en uitleg van leerlingenboeken tot de werk- en maatschriften met antwoorden. Echt álles. En op drie niveaus.

ieke Ervaar zelf de un are met verwerkingssoftw entie. de gratis proeflic lenhoff.nl/ www.thiememeu erking taalverhaal/verw

Voordelen van de nieuwe verwerkingssoftware van Taalverhaal.nu: • opdrachten worden automatisch nagekeken • de leerling krijgt direct feedback en hulp op maat • de leerkracht heeft via een dashboard live zicht op de voortgang en resultaten