ȳɿɳʆʆɻʎ Ɂʉʅɿʃʉʑɷɻʎ
Ƶǐ ƧNJNjǐǎǐDŽǒǂǗLjǍƾǎǐ njdžǏNJNjǝ Ǎǐǖ
ǔǕLj ƷǖǔNJNjƿ ǕLj ƸLjǍdžǀǂ ǕLj ƤNJǐnjǐDŽǀǂ ƥNJǂ ǍǂljLjǕƾǓ ƦLjǍǐǕNJNjǐǞ
ƪdžǔǔǂnjǐǎǀNjLj
,6%1
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Λήμματα ΠΡΟΛΟΓΟΣ αγγεία αγωγός αδιαφανή αέρια αίμα αιμοπετάλια αιμοσφαίρια αιμοσφαιρίνη ακοή ακουστικός πόρος άλατα άμυλο αμφίβια αμφιβληστροειδής χιτώνας αναιμία ανάκλαση ανάλυση του λευκού φωτός αναπαραγωγή αναπαραγωγικό σύστημα αναπνευστικό σύστημα αναπνοή ανάπτυξη άνθρακας αντηχείο αντιβιοτικά αντίσταση αντισώματα αντλία άνωση απανθράκωση
Σελ 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41
1
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ απορρόφηση του φωτός απορρυπαντικά αρθρόποδα αρθρώσεις αρπακτικά αρτηρίες αρτηριακή πίεση ασθένεια ασφάλεια ατμός άτομο αυτί αφαλάτωση βακτήρια βαρόμετρο βάρος βαρύτητα βάσεις βιολογία βιταμίνες βρασμός βραχυκύκλωμα βρόγχοι γαιάνθρακες γαλακτικό οξύ γείωση γεννήτρια γονιμοποίηση γραφίτης γυαλί δαλτονισμός δείκτες διάδοση ήχου διάθλαση διακόπτης
42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76
2
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ διάλυμα – διαλύτης - διαλυμένες ουσίες διαμάντι διάνυσμα διαπνοή διαστολή διαφανή διάχυση διαχωρισμός μείγματος διεύθυνση διανύσματος διήθηση δικοτυλήδονα διοξείδιο του άνθρακα δίσκος Νεύτωνα διύλιση διυλιστήρια δομή ύλης δόντια δοχεία συγκοινωνούντα δράση – αντίδραση δύναμη δυναμική ενέργεια δυναμικό δυναμόμετρο εκκένωση ελαστικό σώμα– ελαστικότητα ελεύθερη πτώση εμβόλια ενέργεια ένζυμα ένταση εξάτμιση εξόρυξη εξουδετέρωση επαγωγικό ρεύμα επεξεργασία πετρελαίου
3
77 78 79 80 81 82 83 84 85 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ επιβράδυνση επιτάχυνση έργο ερπετά ερυθρά αιμοσφαίρια εστίαση έτος φωτός ευθύγραμμη κίνηση ζυγώτης ηλεκτρικά στοιχεία- ηλεκτρόδια ηλεκτρικές πηγές ηλεκτρικές συσκευές ηλεκτρική αγωγιμότητα ηλεκτρικό κύκλωμα ηλεκτρικό πεδίο ηλεκτρικό ρεύμα ηλεκτρικό φορτίο ηλέκτριση ηλεκτρισμός ηλεκτροκινητήρες ηλεκτρομαγνήτης ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα ηλεκτρόνιο ηλεκτροπληξία ηλιακά ρολόγια ημιδιαφανή ηχητικά κύματα ηχητικές πηγές ήχος ηχώ θερμίδα θερμιδόμετρα θερμική διαστολή – συστολή θερμική ενέργεια θερμοκρασία
111 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 135 136 137 138 139 140 141 142 143
4
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ θερμόμετρο θερμομόνωση θερμοσίφωνας θερμοστάτης θερμότητα θηλαστικά ίζημα ίριδα καρδιά καρδιακός παλμός καρδιογράφημα καταστάσεις ύλης καύση καυστήρας καύσιμα κερατοειδής χιτώνας κεραυνός κιλό κίνηση κινητήρας κινητική ενέργεια κλασματική απόσταξη κοιλίες κοιτάσματα κόλποι κόρη κουάρκ κοχλίας κρύσταλλος κύηση κυκλική κίνηση κυκλοφορικό σύστημα κύμα κυτταρική μεμβράνη κυτταρικό τοίχωμα
144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 169 170 171 172 173 174 176 177 177
5
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ κύτταρο κυτταρόπλασμα κυψελίδες λαμπτήρες λάρυγγας λεπτό έντερο λευκά αιμοσφαίρια - λευκοκύτταρα λιγνίτης λιπαντικά υγρά λοίμωξη μαγνήτες μαγνητικό πεδίο μαγνητικοί πόλοι μάζα μαλάκια μάτι μελανίνη μεταβαλλόμενη κίνηση μεταβολισμός μεταδοτική ασθένεια μέταλλα μείγματα μικρόβια μόλυνση μονοκύτταρος μονωτές μόριο μπαταρία μυϊκό σύστημα νετρόνιο Νιούτον όγκος οινόπνευμα ομιλία ομφάλιος λώρος
178 179 180 181 182 183 184 185 185 186 187 188 189 190 191 192 193 193 194 195 196 197 198 199 200 200 201 201 202 203 204 205 206 206 207
6
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ οξέα οξείδια οξυγόνο οπτικό νεύρο όραση οργανικές ενώσεις ορυκτά ορυκτέλαια ορυκτοί άνθρακες οστά οστάρια πάγκρεας παμφάγα παράλληλη σύνδεση πείραμα πεπτικό σύστημα πετρέλαιο πέψη πηγές ενέργειας πηνίο πήξη πίεση πλάσμα πόλοι πολυκύτταρος οργανισμός πομπός προβοσκιδωτά πρωτεΐνες πρωτεύοντα πρωτόνιο πτερύγιο πτηνά πτώση πυκνωτές πυρήνας
207 208 209 210 211 212 213 214 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239
7
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ πυρηνική αντίδραση πυρηνικός αντιδραστήρας ράδιο - ραδιενέργεια σαρκοφάγα σιδηρομαγνητικά σκελετός σταλαγμίτες- σταλακτίτες στατικός ηλεκτρισμός στοιχεία στομάχι συγκλίνοντες φακοί συκώτι σύνδεση σε σειρά συσσωρευτής συστολή συχνότητα ταχύτητα τήξη τραχεία τριβή τριχοειδή αγγεία τροχιά τρωκτικά τύμπανο υγρά σώματα υγροποίηση υδατάνθρακες υδρογονάνθρακες υδρογόνο ύλη – υλικά σώματα υπερηχογράφημα υπέρηχος υπόηχος φακοί φάσμα
240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273
8
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ φλέβες φυσικές καταστάσεις φυσικό αέριο φυτικές ίνες φυτοφάγα φωνητικές χορδές φως φωτεινή ακτίνα- δέσμη φωτόνια φωτοσύνθεση χημικές ενώσεις χημική ενέργεια χλωροπλάστες χλωροφύλλη χολή χυμοτόπιο ψάρια ψύξη ωάριο
274 275 276 277 278 279 279 281 282 283 284 285 286 286 287 288 289 290 291
9
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αγωγός Αγωγός είναι ένα σώμα που επιτρέπει και διευκολύνει την πορεία, τη ροή. Σε ορισμένα υλικά τα ηλεκτρόνια κινούνται πιο εύκολα και πιο γρήγορα. Τα υλικά αυτά λέγονται καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Αγωγοί είναι τα μέταλλα, όπως ο σίδηρος, ο χαλκός, το αλουμίνιο και άλλα υλικά, όπως το νερό και το ανθρώπινο σώμα. Επίσης, καλοί αγωγοί της θερμότητας ονομάζονται τα σώματα που επιτρέπουν τη διάδοση της θερμότητας μέσα από τη μάζα τους .
Βλέπε επίσης: ηλεκτρόνια, ηλεκτρικό ρεύμα, θερμότητα 13
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αιµοσφαίρια Τα αιμοσφαίρια είναι τα σημαντικότερα στοιχεία του αίματος. Βρίσκονται μέσα στο πλάσμα και διακρίνονται σε ερυθρά και λευκά. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι μικρά, πλατιά και σε σχήμα δίσκου. Σχηματίζονται στον μυελό των οστών. Περιέχουν αιμοσφαιρίνη, η οποία δίνει το κόκκινο χρώμα στο αίμα και χρησιμεύουν για τη μεταφορά του οξυγόνου στους ιστούς του σώματος. Τα λευκά αιμοσφαίρια είναι μεγαλύτερα από τα ερυθρά, έχουν πυρήνα αλλά δεν έχουν χρώμα. Βοηθούν στην άμυνα του οργανισμού ενάντια στις μολύνσεις, οπότε συγκεντρώνονται και καταστρέφουν τα μικρόβια.
Βλέπε επίσης: αίμα, ιστοί, πυρήνας, μικρόβια 17
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αµφιβληστροειδής χιτώνας Ο αμφιβληστροειδής είναι ένας από τους 3 χιτώνες του ματιού. Η επιφάνειά του καλύπτεται από οπτικά κύτταρα, ευαίσθητα στο φως και στο εσωτερικό του βρίσκονται τα αιμοφόρα αγγεία του ματιού. Στον αμφιβληστροειδή σχηματίζεται το είδωλο των αντικειμένων που βλέπουμε και -μέσω του οπτικού νεύρου- η εικόνα τους καταλήγει στον εγκέφαλο. Οι περισσότερες παθήσεις της όρασης οφείλονται σε ανωμαλίες του σχηματισμού του ειδώλου αυτού.
Βλέπε επίσης: μάτι, οπτικά, είδωλο, όραση 24
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ ανάκλαση Η λέξη ανάκλαση σημαίνει το γύρισμα προς τα πίσω, την αναστροφή. Όταν μια ακτίνα φωτός συναντήσει μια λεία επιφάνεια, την οποία δεν μπορεί να διαπεράσει, τότε προσκρούει, «χτυπάει» επάνω της και επιστρέφει προς τα πίσω, αλλάζοντας διεύθυνση. Το φαινόμενο αυτό λέγεται ανάκλαση. Η ανάκλαση του φωτός δηλαδή είναι κάτι παρόμοιο με το «γκελ», το πισωγύρισμα που κάνει ένα μπαλάκι όταν χτυπάει σε μια επίπεδη επιφάνεια όπως ο τοίχος.
Βλέπε επίσης: φως, ακτίνα 26
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ ανα̟νευστικό σύστηµα Αναπνοή είναι η διαδικασία με την οποία οι οργανισμοί απορροφούν οξυγόνο από το περιβάλλον και αποβάλλουν διοξείδιο του άνθρακα. Το σύνολο των οργάνων με τη βοήθεια των οποίων αναπνέει ένας οργανισμός αποτελούν το αναπνευστικό σύστημα. Η αναπνοή στον ανθρώπινο οργανισμό γίνεται σε δύο φάσεις: την εισπνοή και την εκπνοή. Κατά την εισπνοή ο αέρας μπαίνει από τη μύτη ή το στόμα και από εκεί στο λάρυγγα, στην τραχεία και τέλος στους πνεύμονες. Στους πνεύμονες ο αέρας οδηγείται στις κυψελίδες και τα τριχοειδή αγγεία τους, μέσω των οποίων το οξυγόνο φτάνει στο αίμα. Αντίθετα, η εκπνοή ξεκινάει από τα τριχοειδή αγγεία που μεταφέρουν διοξείδιο του άνθρακα από το αίμα. Στη συνέχεια, ο αέρας αποβάλλεται από τον οργανισμό, ακολουθώντας αντίστροφη από την εισπνοή πορεία.
Βλέπε επίσης: αναπνοή, εισπνοή, εκπνοή, οξυγόνο 30
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ άνθρακας Η λέξη άνθρακας σημαίνει κυρίως το κάρβουνο. Δημιουργείται από την καύση των ξύλων αλλά υπάρχει και μέσα στη γη, σε γαιάνθρακες όπως ο λιγνίτης, ο λιθάνθρακας, το διαμάντι κ.ά. Όταν το κάρβουνο καίγεται, δημιουργείται διοξείδιο ή μονοξείδιο του άνθρακα. Το διοξείδιο του άνθρακα που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα απορροφάται από τα φυτά. Τα φυτά διασπούν το διοξείδιο του άνθρακα και σχηματίζουν υδατάνθρακες, τους οποίους χρησιμοποιούν για τη διατροφή τους.
γαιάνθρακες, ατμόσφαιρα, υδατάνθρακες
Βλέπε
επίσης:
33
διοξείδιο
του
άνθρακα,
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ αρτηριακή ̟ίεση Η καρδιά λειτουργεί σαν αντλία και στέλνει το αίμα σε όλο τον οργανισμό. Η πίεση αυτή, η οποία δημιουργείται από την κίνηση της καρδιάς, λέγεται αρτηριακή πίεση. Η αρτηριακή πίεση δεν πρέπει να είναι υψηλή, γιατί μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στα όργανα και στα αγγεία του σώματος. Από την άλλη, αν η αρτηριακή πίεση είναι χαμηλή, τότε το αίμα δεν κυκλοφορεί σωστά και δεν μεταφέρει αρκετό οξυγόνο στον οργανισμό. Την αρτηριακή πίεση τη μετράμε με τα πιεσόμετρα.
Βλέπε επίσης: αρτηρία, αίμα 47
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ γονιµο̟οίηση Δισεκατομμύρια σπερματοζωάρια περιέχονται στο σπέρμα του πατέρα, ενώ τα ωάρια βρίσκονται στις ωοθήκες της μητέρας. Κάθε μήνα ένα ωάριο μετακινείται από τις ωοθήκες προς τις σάλπιγγες. Αν σε κάποια από αυτές τις μέρες ενωθεί με ένα σπερματοζωάριο, τότε γονιμοποιείται. Στην περίπτωση αυτή, όλα τα υπόλοιπα σπερματοζωάρια πεθαίνουν. Γονιμοποίηση λέγεται η διαδικασία κατά την οποία ένα από τα σπερματοζωάρια που έχουν εισέλθει στον κόλπο της γυναίκας, ενώνεται με το ωάριο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ένα νέου κυττάρου που λέγεται ζυγώτης. Ο ζυγώτης είναι το πρώτο κύτταρο του εμβρύου και αρχίζει να διαιρείται σε όλο και περισσότερα κύτταρα. Σιγά σιγά, σχηματίζεται το έμβρυο στην κοιλιά της γυναίκας και γεννιέται φυσιολογικά μετά από 9 μήνες κύησης.
Βλέπε επίσης: σπερματοζωάριο, ωάριο, ζυγώτης 68
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ διυλιστήρια Διυλιστήριο λέγεται η συσκευή ή το εργοστάσιο, όπου μια ουσία καθαρίζεται ή διαχωρίζεται στα προϊόντα της με κλασματική απόσταξη. Διυλιστήρια ονομάζονται οι εγκαταστάσεις βαριάς βιομηχανίας, στις οποίες γίνεται η διύλιση του πετρελαίου.
Βλέπε επίσης: διύλιση, πετρέλαιο
89
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ δοχεία συγκοινωνούντα Δοχείο λέγεται το σκεύος, στο οποίο τοποθετούμε υλικά σε υγρή μορφή. Συγκοινωνούντα ονομάζονται τα σώματα που έρχονται σε επαφή, που επικοινωνούν. Συγκοινωνούντα λέγονται τα δοχεία που περιέχουν το ίδιο υγρό και συγκοινωνούν μεταξύ τους. Η στάθμη της επιφάνειας του υγρού είναι η ίδια σε όλα τα συγκοινωνούντα δοχεία. Αυτή η διαπίστωση ονομάζεται «Αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων».
Βλέπε επίσης: υγρά 92
ΦΥΣΙΚΗ – ΧΗΜΕΙΑ - ΒΙΟΛΟΓΙΑ
■ εξάτµιση Όταν ένα υγρό σώμα θερμαίνεται, τα μόριά του αρχίζουν να κινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Ορισμένα από αυτά που βρίσκονται στην επιφάνειά του διαφεύγουν στον αέρα, εξαερώνονται. Το φαινόμενο αυτό, κατά το οποίο ένα μέρος της επιφάνειας ενός υγρού σώματος που θερμαίνεται μεταβάλλεται σε αέριο, λέγεται εξάτμιση. Εξάτμιση προκαλείται όταν ζεσταίνουμε νερό σε μια κατσαρόλα ή ένα καζάνι, οπότε το νερό που εξατμίζεται και γίνεται ατμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν πηγή ενέργειας. Επίσης, με την εξάτμιση του νερού από τα ποτάμια και τις θάλασσες ξεκινάει ο κύκλος του νερού, συνεχίζεται με τη δημιουργία σύννεφων, τη βροχή, το χιόνι και ολοκληρώνεται με την κατάληξη του νερού στα ποτάμια και στη θάλασσα.
Βλέπε επίσης: θερμότητα, κύκλος νερού 105