Հայ Կեանք թիւ 10(47) 11/05/2018

Հայ Կեանք ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ԵԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ Տարի Գ., թիւ 10(47)

Նիկոլ Փաշինեանը ՀՀ նոր վարչապետն է Թաւշեայ յեղափոխութեան առաջին փուլը աւարտեցաւ

Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի Մայիս 8-ի յատուկ նիստին կայացած անուանական, բաց քուէարկութեամբ «Ելք» խմբակցութեան ղեկավար Նիկոլ Փաշինեանը ՀՀ վարչապետ ընտրուեցաւ: Փաշինեանի օգտին կողմ քուէարկեց 59, դէմ՝ 42 պատգամաւոր: Փաշինեան առաջադրուած էր պատգամաւորներու թիւի աւելի քան 1/3-ի՝ 41 պատգամաւորի ստորագրութեամբ: Իր առաջադրման ու թեկնածութիւնը սատարելու մասին յայտարարած էին «Ելք» խմբակցութիւնը՝ 9 պատգամաւոր, «Ծառուկեան» խմբակցութիւնը՝ 31 պատգամաւոր եւ ՀՅԴ-ն՝ 6 պատգամաւոր (խմբակցութեան 7 պատգամաւորներէն մէկը՝ Աղուան Վարդանեանը վարչապետի ընտրութեան առաջին փուլին, դէմ երթալով խմբակցութեան՝ կողմ քուէարկելու որոշման, յայտարարեց չքուէարկելու մասին, ան իր մանդատը վար դրաւ կուսակցութեան պահանջով): Խորհրդարանական մեծամասնութիւն (58 պատգամաւոր) ունեցող Հայաստանի Հանրապետական կուսակցութիւնը Մայիս 1-ի վարչապետի ընտրութեան առաջին փուլէն յետոյ յայտարարած էր, որ վարչապետի ընտրութեան երկրորդ փուլին պիտի պաշտպանէ պատգամաւորների մէկ երրորդի (35 պատգամաւոր) կողմէ առաջադրուած թեկնածուին, եւ այդ օրը Հայաստանը կունենայ վարչապետ: Համաձայն ՀՀ Սահմանադրութեան՝ կառավարութիւնը կը կազմաւորուի վարչապետի նշանակումէն յետոյ՝ տասնհինգ օրուայ ընթացքին: Կառավարութեան նշանակումէն յետոյ վարչապետը հինգ

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Արմէն Սարգսեան ու Նիկոլ Փաշինեան հանդիպում ունեցան

Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահի նստավայրին մէջ Մայիս 8-ին տեղի ունեցաւ նախագահ Արմէն Սարգսեանի եւ նորընտիր վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի առաջին հանդիպումը: «Կ՛ուզեմ մաղթել, որպէսզի որքան հնարաւոր է շուտ ձեւաւորէք կառավարութիւնը եւ լծուիք այն բոլոր խնդիրներու լուծման, որ մեր պետութեան, կառավարութեան, ողջ ժողովուրդի եւ այս երկրի` Հայաստանի Հանրապետութեան առջեւ են: Ձեզի լաւագոյն մաղթանքներս եւ յաջողութիւններ»,- ըսած է Արմէն Սարգսեան: Նախապէս նախագահ Արմէն Սարգսեան՝ հիմք ընդունելով Ազգային ժողովի 2018-ի Մայիս 8-ի` Նիկոլ Փաշինեանին վարչապետ ընտրելու վերաբերեալ որոշումը՝ հրամանագիր ստորագրած է Նիկոլ Փաշինեանը Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ նշանակելու մասին: օրուայ ժամկէտով Հանրապետութեան նախագահին կ՛առաջարկէ փոխվարչապետները եւ նախարարներու թեկնածուները: Կառավարութեան կազմաւորումէն ետք՝ քսան օրուայ ընթացքին, վարչապետը Ազգային Ժողովին կը ներկայացնէ կառավարութեան ծրագիրը: ԱԺ-ն կառավարութեան ծրագիրին հաւանութիւն կուտայ եօթ օրուայ քննարկումներէ ետք` պատգամաւորներու ընդհանուր թիւի ձայներու մեծամասնութեամբ: Եթէ ԱԺ-ն հաւանութիւն չի տար Կառավարութեան ծրագրին, ապա Ազգային Ժողովը կը լուծարուի իրաւունքի ուժով:

Հայ Կեանք

Էջ 2

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բակօ Սահակեանը ներկայ գտնուած է Յաղթանակի տօնի, պաշտպանութեան բանակի եւ Շուշիի ազատագրման 26-րդ տարեդարձին նուիրուած հանդիսաւոր երեկոյին

News in Pages 19-24 “Հայ Կեանք”

Ելեկտրոնային Պարբերական Հրատարակման Պատասխանատուներ

Տիգրան Ապասեան Խաչատուր Ադամեան Դոկտ․ Համբիկ-Սահակ Մարուքեան

Աթէնք - Յունաստան

“Χάι Γκιάνκ”

Ηλεκτρονική Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση Υπεύθυνοι Έκδοσης

Δικράν Αμπασιάν Χατσαδούρ Αταμιάν Δρ. Χαμπίκ-Σαχάκ Μαρουκιάν

Αποστέλλεται ηλεκτρονικώς & ατελώς

“Hye Gyank” Electronic Periodical Publication Athens - Greece E-mail: hyegyank@gmail.com Հաւատալով ազատ խօսքի իրաւունքին եւ բազմակարծութեան` կ՛ընդունինք, որ հրապարակուած գրութիւնները անպայման չարտայայտեն հրատարակիչներուս տեսակէտը։ Հրատարակիչներուն կը վերապահուի յղուած յօդուածները յապաւելու կամ չհրատարակելու իրաւասութիւնը։

Մայիս 8-ին Նախագահ Բակօ Սահակեանը ներկայ գտնուած է Յաղթանակի տօնի, պաշտպանութեան բանակի եւ Շուշիի ազատագրման 26-րդ տարեդարձին նուիրուած հանդիսաւոր երեկոյին մայրաքաղաք Ստեփանակերտի մշակոյթի եւ երիտասարդութեան պալատի մէջ։ Միջոցառման սկիզբին զեկոյցով հանդէս եկած է Արցախի Հան-րապետութեան պաշտպանութեան նախարար Լեւոն Մնացակա-նեանը: Այնուհետեւ տեղի ունեցած է եռատօնին նուիրուած համերգ: Միջոցառման կը մասնակցէին Հայ Առաքելական Եկեղեցուոյ Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսեանը, ԱՀ ԱԺ նախագահ Աշոտ Ղուլեանը, պետնախարար Արայիկ Յարութիւնեանը, պաշտօնատար այլ անձեր, ներկայացուցիչներ Հայաստանէն եւ սփիւռքէն: ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒՈՒԹԵԱՆ ԳԼԽԱՒՈՐ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ Կիրակի, 22 Ապրիլ 2018-ին Աթէնքի մէջ, Ատտիկէի մարզպետարանի եւ Յունաստանի Հայ Դատի յանձնախումբի կազմակերպած Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցի կեդրոնական ձեռնարկէն՝ 1) Յունաստանի մէջ ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Ֆադեյ Չարչօղլեանի ողջոյնի խօսքը` արտասանուած ՀՀ դեսպանորդ Ալեքսանտր Սարգսեանի կողմէ, տեսնել էջ 13-14, 2) Կիպրոսի Հանրապետութեան նախկին Արտագին Գործոց նախարար Իոաննիս Քասուլիտիսի բանախօսութիւնը (յունարէնով), տեսնէլ էջ 15-18։

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 3

Բակօ Սահակեանը շնորհաւորած է Նիկոլ Փաշինեանին Արցախի Հանրապետութեան Նախագահ Բակօ Սահակեանը Մայիս 8-ին շնորհաւորական ուղերձ յղած է Նիկոլ Փաշինեանին՝ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ ընտրուելու կապակցութեամբ: ԱՀ նախագահի աշխատակազմի տեղեկատուութեան գլխաւոր վարչութեան ներկայացուցած ուղերձին մէջ ըսուած է. «Մեծարգոյ՛ պարոն Փաշինեան, Արցախի Հանրապետութեան ժողովրդի, իշխանութիւնների եւ անձամբ իմ անունից շնորհաւորում եմ Ձեզ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի բարձր ու պատասխանատու պաշտօնում ընտրուելու կապակցութեամբ։ Յուսով եմ, որ Ձեր կողմից ձեւաւորուած կառավարութիւնը կշարունակի անել հնարաւորը հայոց անկախ պետականութեան զօրացման, ժողովրդի պաշտպանունակութեան ամրապնդման, բնակչութեան կենսամակարդակի բարձրացման, հայկական երկու հանրապետութիւնների փոխգործակցութեան, Հայաստան-Արցախ-Սփիւռք եռամիասնութեան ընդլայնման ու խորացման ուղղութեամբ: Մէկ անգամ եւս շնորհաւորում եմ Ձեզ եւ մաղթում խաղաղութիւն, քաջառողջութիւն ու մեծագոյն յաջողութիւններ՝ ի նպաստ մեր հայրենիքի եւ հայ ժողովրդի»։

Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը շնորհաւորեց ՀՀ նորընտիր վարչապետին Մայիս 8-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ. Ծայրագոյն Պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը շնորհաւորագիր յղած է Նիկոլ Փաշինեանին՝ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի պաշտօնին ընտրուելու առիթով: Վեհափառ Հայրապետի շնորհաւորական նամակին մէջ մասնաւորապես ըսուած է. «ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ ընտրուելու կապակցութեամբ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնից յղում ենք Ձեզ Մեր շնորհաւորանքներն ու օրհնութիւնը: Պատասխանատու այս պաշտօնին Դուք կոչուում եք երկրում ստեղծուած ներքաղաքական բարդ իրավիճակի պայմաններում՝ հանրային լայն շրջանակների աջակցութեամբ, քաղաքական ընդարձակ խորհրդակցութիւնների արդիւնքում: Լիայոյս ենք, որ նախանձախնդիր ու հետեւողական ջանքերով պիտի նպաստէք մեր երկրում կայունութեան հաստատմանը եւ մեր ժողովրդի առջեւ ծառացած խնդիրների լուծմանը՝ յանուն մեր հայրենիքի զօրացման ու առաջընթացի»: Յաջողութիւններ մաղթելով նորընտիր վարչապետին հայրենաշէն ու ազգօգուտ իր ծրագիրներու ու նախաձեռնութիւններու իրագործման ճանապարհին՝ Նորին Սրբութիւնը յայցած է Բարձրեալին խաղաղութեան ու բարօրութեան մէջ պահել Հայոց երկիրը ու հաւատաւոր ժողովուրդը:

Էջ 4

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հ.Բ.Ը.Մ.-ը կը շնորհաւորէ Նիկոլ Փաշինեանը Հայաստանի Հանրապետութեան նոր վարչապետի պաշտօնին ընտրութեան առիթով Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութիւնը կը շնորհաւորէ Նիկոլ Փաշինեանը Հայաստանի Հանրապետութեան Վարչապետի պաշտօնին իր հանգրուանային կարեւորութիւն ունեցող ընտրութեան առիթով: Անոր պաշտօնակոչումը կ'իրականանայ երկրէն ներս աշխուժացած քաղաքացիական կեանքի, վերանորոգ յոյսի եւ նոր հեռանկարներու համաժողովրդային մթնոլորտի մը մէջ: Կառուցողական բարեփոխումներու կարելիութիւնը յուսալի կը թուի այսօր, երբ Հայաստան կը դարձնէ կառավարման անցեալի էջը, ազգային միասնականութեան եւ բարգաւաճումի նոր փուլ թեւակոխելու տրամադրութեամբ: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան կը գտնուի ազգային նախապատուութիւններու օրակարգը մշակելու եւ պետութեան բնականոն գործընթացը ղեկավարելու ծանր պատասխանատուութեան առջեւ: Լայն տարողութիւն ունեցող այս յանձնառութեան ստանձնումը կ'ենթադրէ մնայուն մարտահրաւէրներու դիմագրաւումին առընթեր, Հայաստանի վերածնունդէն ասդին, անցնող 27 տարիներու ընթացքին իրագործուած ձեռքբերումներու ամրապընդումը: Հ.Բ.Ը.Մ.-ը յաջողութեան իր լաւագոյն բարեմաղթութիւնները կը փոխանցէ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին, իր բոլոր նախաձեռնութիւններու իրագործումին ուղղութեամբ: Մենք պատրաստ ենք ժողովուրդի կեանքի բարելաւման ուղղուած մեր

աշխատանքներով, արդիւնաւէտ գործակցութիւն ցուցաբերելու նորընտիր վարչապետին եւ իր կառավարչական կազմին: Հաւատարիմ 112 տարիներու իր ազգանուէր առաքելութեան, Հ.Բ.Ը.Մ.-ը պիտի շարունակէ գործել հայրենի կառավարութեան կողքին, ի նպաստ հայ ժողովուրդի բարօրութեան, Հայաստանի մէջ թէ սփիւռքի տարածքին, իր կրթական, մշակութային, ընկերային, տնտեսական եւ ըստ անհրաժեշտութեան, մարդասիրական օգնութեան ծրագիրներով: Ինչպէս տարբեր առիթներով բազմիցս յայտարարած ենք, Հ.Բ.Ը.Մ.-ը համոզուած է, որ կառավարական բոլոր մարմիններու, ինչպէս նաեւ Հայ Եկեղեցւոյ սերտ համագործակցութեամբ միայն կարելի է լաւագոյնս ծառայել մեր Ազգի եւ ժողովուրդի շահերուն: Հիմնուած 1906-ին, Հ.Բ.Ը.Մ.-ը (www.agbu.org) աշխարհի մեծագոյն ոչ-շահամէտ հայկական կազմակերպութիւնն է: Միութեան կեդրոնը կը գտնուի Նիւ Եորք, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ: Հ.Բ.Ը.Մ.-ը կը սատարէ հայեցի ինքնութեան եւ ժառանգութեան պահպանումին եւ մշակումին՝ կրթական, մշակութային եւ մարդասիրական ծրագիրներով: Միութեան գործունէութիւնները կ'ընդգրկեն տարեկան աւելի քան 500․ 000 հայեր, աշխարհի տարածքին: Հ.Բ.Ը.Մ.-ի եւ անոր համաշխարհային ծրագիրներուն մասին տեղեկութիւններու համար այցելեցէք www.agbu.org կայքէջը:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետը ու Արցախի Հանրապետութեան նախագահը յարգեցին հայրենիքի սիրոյն զոհուծներու յիշատակը համալիրի մէջ մասնակցեցան Հայրենական պատերազմի ու Արցախեան ազատամարտի զոհուածներու յիշատակի ոգեկոչման արարողութեանը: Շարունակութիւնը էջ 6

Մայիս 9-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը, Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բակօ Սահակեանը եւ խումբ մը պաշտօնատար այրեր, հասարակական գործիչներ Ստեփանակերտի յուշա-

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 5

ՌԱՄԿԱՎԱՐ ԱԶԱՏԱԿԱՆ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹԻՒՆ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ Շնորհաւորագիր Նորընտիր Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին Նիկոլ Փաշինեան ՀՀ Նորընտիր Վարչապետ Երեւան, Հայաստան Յարգելի Պրն. Փաշինեան, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Կեդրոնական Վարչութիւնս անկեղծ բարեմաղթութիւններով ու ազգային մեծ ակնկալիքներով կ՛ողջունէ Ձեր ընտրութիւնը ՀՀ Վարչապետի պատասխանատու պաշտօնին: Դուք այս պաշտօնը կը ստանձնէք Հայաստանի մէջ նոր սահմանադրութեամբ հաստատուած խորհրդարանական կառավարման համակարգին շէմին, պարագաներու պարտադրած բոլորիս յայտնի դժուարութիւններով ու մարտահրաւէրներով առլցուն: Մենք մօտէն հետեւեցանք ձեր ընտրութիւնը նախորդող շրջանին ձեր կողմէ առաջնորդուած ժողովրդային շարժումին ու ձեր վրայ մեծ յոյսեր կապած հայրենի ժողովուրդին ընկերատնտեսական իրավիճակը փոխելու ձեր տուած խոստումներուն: Մենք օրին կոչեր հրապարակեցինք փոխադարձ հանդուրժողութեան ու ձեր պայքարը սահմանադրութեան եւ օրէնքի շրջագիծին մէջ յառաջ տանելու կենսական կարեւորութիւնը շեշտելով: Այսօր մենք բարձր կը գնահատենք այս ուղղութեամբ ձեր կատարած ճիգը՝ հայրենիքը հեռու պահելու նախատեսելի ու աննախատեսելի վտանգներէ եւ լաւատես ենք, որ մեր ժողովուրդն ու հայրենիքը կարեւոր չափով շրջանցած են զայն: Հայաստանի մէջ վերջին շրջանին ընթացող քաղաքական զարգացումները լուրջ փորձութիւն էին ինչպէս հայ քաղաքական բոլոր ուժերուն, նաեւ՝ մեր կուսակցութեան համար: Զանոնք յաղթահարելը լուրջ աշխատանքի ու քաղաքական հասունութիւն կ’ենթադրէին: ՌԱԿ այսօր անցած է այդ քննութիւնը ու արժանաւորապէս յաղթահարած: Դուք Ձեր կարգին վայելեցիք հրապարակ ելած Հայ ժողովուրդի զաւակներուն վստահութիւնը, որ մեծ պատիւ մը ըլլալով հանդերձ ձեզ կը դնէ լուրջ պարտաւորութիւններու դէմ յանդիման: Մենք կ’ուզենք լաւատես ըլլալ որ դուք ազգային բարձր գիտակցութեամբ պիտի կարենաք գլուխ հանել ձեզի վստահուած առաքելութիւնը: Մեր ակնկալութիւնն է , որ Հայաստանի, Արցախի եւ Սփիւռքի գերագոյն շահերը դուք աւելի բարձր կը գնահատէք քան ոեւէ քաղաքական կամ անձնական նկատառում, բան մը, որ կը կարծենք, թէ ուղեցոյցը պէտք է հանդիսանայ ձեր ապագայի գործունէութեան եւ յառաջացնէ քաղաքական մշակոյթի կարեւոր դրական զարգացում մը մեր հայրենիքին մէջ:

Համաժողովրդային հանրաքուէով որդեգըրուած ՀՀ նոր սահմանադրութիւնը՝ նախագահական, գործադիր, օրէնսդիր եւ դատական իշխանութիւններու տարանջատումը նկատի առած է: Այս յստակ եւ քաղաքակիրթ երկիրներու օրէնսդրութեանց հետ համահունչ իշխանութիւններու անջատումը տուեալ իշխանութիւններուն հզօրացման եւ անձեռնմխելիութեան պիտի սատարէ, որուն աւելի եւս հաստատման եւ իրագործումին մէջ ձեր ստանձնած նոր եւ պատասխանատու պաշտօնը ունի կարեւոր դեր: Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան աշխարհասփիւռ անդամակցութեան անունով դարձեալ ջերմօրէն կ՚ողջունենք Ձեր ընտրութիւնը։ Այս առիթով, կ՛ուզենք շեշտել, որ աշխարհասփիւռ ՌԱԿը ո՛չ մէկ առնչութիւն ունի ՀՀ մէջ նոյն անունով վերջին տարիներուն արձանագրուած կուսակցութեան մը հետ որուն դէմ, մենք բարձր գնահատելով Հայրենիքի դատական համակարգը, դիմած ենք դատաիրաւական հետապնդումի: Վերջապէս, կը մնայ շեշտել, որ 97-ամեայ աշխարհասփիւռ ՌԱԿ-ը էր ու պիտի մնայ զօրակիցն ու նեցուկը Հայրենի պետականութեան ու պիտի շարունակէ դրականօրէն սատարել Հայ ժողովուրդի գոյատեւման ու բարօրութեան ինչպէս նաեւ հայրենաշինութեան վեհ առաքելութեան:

Ի Դիմաց՝ ՌԱՄԿԱՎԱՐ ԱԶԱՏԱԿԱՆ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹԵԱՆ Սեւակ Յակոբեան Ատենադպիր

Սերխիօ Նահապետեան Ատենապետ

Կապ Հրատարակութեան հետ: hyegyank@gmail.com

Հայ Կեանք

Էջ 6

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հիասթափեցնող մտորումներ ԽՈՐԷՆ վրդ. ԱՌԱՔԵԼԵԱՆ Առաջնորդական տեղապահ Յունահայոց թեմի Միութիւն, պայքար, յաղթանակ... Գրաւիչ, յուզիչ եւ խոստումնալից կարգախօս: Բաւական զօրաւոր եւ կայուն երկիր դարձած պէտք է լինէինք, եթէ գէթ այս կարգախօսն արտաբերող հասարակութեան մէկ մասը հետեւեր դրան՝ մէկ կողմ դնելով անձնական, կուսակցական, կրօնական կամ որեւէ այլ պատկանելութիւն՝ առաջնային դասելով ազգային ու պետական շահը: Օրեր առաջ Ատտիկէի մարզպետարանի հրաւէրով իբրեւ Յունահայոց Թեմի Առաջնորդական տեղապահ ներկայ գտնուեցի մարզպետարանի եւ Յունաստանի Հայ Դատի յանձնախմբի կազմակերպած Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցի կեդրոնական ձեռնարկին: Ի տարբերութիւն մարզպետարանի կազմակերպած այլ ձեռնարկների, հասկանալի պատճառներով, այստեղ արարողակարգային մասը յանձնուած էր մեր շատ սիրելի հայրենակիցներին (Յունաստանի Հայ Դատի յանձնախմբին) հայկական կառոյցների ներկայացուցիչներին ներկայացնելու կամ իրենց տեղերը ցոյց տալու համար: Ձեռնարկը կազմակերպուած էր բարձր մակարդակով, հրաւիրուած էին յունական կառավարութեան, ազգային ժողովի եւ դիւանագիտական կորպուսի ներկայացուցիչներ՝ վկայելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ դատապարտելու 103 տարի առաջ տեղի ունեցած ոճիրը: Այս ամէնը սակայն առ ոչինչ դարձաւ, երբ օտար հասարակութեան առջեւ ոմանք ի ցոյց դրեցին իրենց փոքրհոգութիւնը՝ ձեռնարկի ներկաներին ողջունելիս անտեսելով Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսապատկան Յունահայոց Թեմի Առաջնորդական տեղապահիս: Ձեռնարկը վարող ՀՅԴ կուսակցութեան երդուեալ երիտասարդի կողմից չյիշատակուելը դեռ ինքս ինձ չէի հասցրել բացատրել, երբ բեմ բարձրացան մէկը միւսին յաջորդող յոյն բանախօսներ եւ նախապէս իրենց տրուած ողջոյնի թերթիկը հազիւ արտաբերելով կրկնեցին օրուայ հայ կուսակցականի նախաբաները: Թող չթուայ թէ անձս է վիրաւորուած չյիշատակուելու պատճառով եւ կամ ԵՍս է վիրաւորուած պաշտօնս չյիշատակելու առիթով: Խնդին այլ է եւ կարծում եմ հասկանալի է ամենքիս այս տեսակ դրսեւորումների պատճառով օտարը որքան է մեզ տիրել բաժանելով: Այսօր, երբ այս ամենից դասեր պէտք է առած լինէինք առաւել քան երբեւէ մի կողմ պէտք է դնէինք բոլոր տեսակի տարաձայնութիւնները գոնէ օտարներին մեր միասնական ուժը ցոյց տալու համար, որպէսզի մեզ հետ հաշուի նստեն: Ո՛վ, ի՞նչ շահեց չյիշատակելով ինձ, հայ կաթողիկէ համայնքի առաջնորդին կամ հայ աւետարանական եկեղեցու հովիւին: Արդեօ՞ք օտարները չտե-

սան, որ Անթիլիասի միաբան Գեղամ արք. Խաչերեանի կողքին կանգնած էր մէկ այլ առաջնորդական գաւազանակիր վարդապետ, որին յոյն պաշտօնեաներն անձամբ են ճանաչում եւ իրենց պաշտօնական գրութիւններում դիմում յաւուր պատշաճի՝ իբրեւ Յունահայոց թեմի առաջնորդական տեղապահ: Երբեք մտքովս չէր անցնի, որ աշխարհում կարող է գտնուել մի հայ, ով չհպարտանայ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնով: Ամենայն յարգանք եւ խոնարհում մեր Սուրբ եկեղեցու բոլոր նուիրապետական աթոռներին, ինչու՞ ուրիշ Էջմիածին կամ ուրիշ Հայաստան ունե՞նք հպարտանալու: Չէ որ ժամեր անց պէտք է այդ նոյն անմիասնականութիւն սերմանողները առաջնորդէին Աթէնքի հայերին բողոքի երթի՝ դէպի թուրքական դեսպանատուն, ճանապարհին բացականչելով. ՄԻՈՒԹԻՒՆ, ՊԱՅՔԱՐ, ՅԱՂԹԱՆԱԿ: Հետաքրքիր է ինչպէ՞ս է այսպիսի մէկը հանգիստ գլուխը դնում բարձին, երբ ինքը ճիւղին նստած կտրել է նոյն ճիւղը: Ի վերջոյ մեզ դեռ քանի քանի ձախողումներ են պէտք հասկանալու համար բանաստեղծի խօսքերը՝ Ո՛վ հայ ժողովուրդ քո միակ փրկութիւնը քո հաւաքական ուժի մէջ է: 

ՀՀ վարչապետը ու ԱՀ նախագահը յարգեցին հայրենիքի սիրոյն զոհուածներու յիշատակը Շարունակութիւն էջ 4-էն

Այնուհետեւ Նիկոլ Փաշինեանը ու Բակօ Սահակեանը ուղեւորեուեցան Շուշի, ուր յիշատակի արարողութիւն տեղի ունեցաւ սպարապետ Վազգէն Սարգսեանի արձանի մօտ: Երեկոյեան Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ տօնական համերգ, ու շքեղ հրավառութիւն:

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 7

Պատմական Ակնարկ

Հայերը Օսմանեան Կայսրութեան Մէջ ԱՐԱ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ Հայկական Լեռնաշխարհի բնակչութեան մասին մարդահամարի յստակ տեղեկագրութիւններու արձանագրութիւնները առհասարակ ոչնչացուած են զանազան քաղաքական պատճառներով: Կարգ մը արձանագրութիւններ հիմք ընդունելով՝ Սելճուք թուրքերու արշաւանքէն առաջ, Բագրատունեաց հարստութեան շրջանի բնակչութիւնը կը գնահատուէր շուրջ 10 միլիոն, որուն 6,2 միլիոնը կը կազմէին հայերը: Մարդահամարի հասկցողութիւնը, մանաւանդ Օսմանեան կայսրութեան մէջ միշտ ալ եղած է խեղաթիւրուած, որպէսզի ճշգրիտ պատկերը քրիստոնեայ բնակչութեան երբեք երեւան չելլէ բռնատէր թուրքին բնաջինջ ծրագիրը իրականացնելու համար: 19-րդ դարուն երբ Ցարական Ռուսիան նուաճեց Արեւելեան Հայաստանի կարգ մը գաւառներ ու շրջաններ, ինչպէս նաեւ երբ Բրիտանական կայսրութիւնը ձգտումներ ունէր հասնելու Միջին Արեւելեան երկիրներ, Օսմանեան կայսրութիւնը կորսընցուց իր աշխարհակալ տարածքէն որոշ շրջաններ՝ տեղի տալով Սերպիոյ, Յունաստանի, Պուլկարիոյ եւ Ռումանիոյ անկախութեան: Օսմանեան կայսրութեան տարածքին բնակող հայութեան համար կենցաղային բարեկարգումներ կարելի պիտի ըլլային նախատեսել, եթէ եւրոպական մեծ տէրութիւնները արգելք չհանդիսանային Ցարական Ռուսիոյ յառաջխաղացքին դէպի Փոքր Ասիա: 1878-ի Պերլինի դաշնագիրը իր 61-րդ յօդուածով փոխարինած էր Սան Սթեֆանոյի 16-րդ յօդուածը, որ Ռուսիոյ տուած էր պարտաւորութիւն աչալուրջ հսկելու Օսմանեան թուրքին կողմէ շնորհուելիք կենցաղային ազատութեան՝ իր սահմաններուն

մէջ բնակող հայ ազգաբնակչութեան: Բայց այդ կենցաղային բարեկարգումները երբեք պիտի չշնորհուէին, որովհետեւ Սուլթան Ապտուլ Համիտ ինք որոշած էր այդ բարեկարգումները գործադրել ըստ Պերլինի դաշնագրին: Ու շատ չանցած ան իր հրէշային ծրագիրը պիտի գործադրէր 1894-96 տարիներուն, կոտորելով 300․000 անմեղ հայեր՝ Կոստանդնուպոլսոյ, ինչպէս նաեւ Արեւմտահայաստանի զանազան հայաբնակ գիւղերու եւ գաւառներու մէջ: Հայաջինջ այս գազանային ծրագիրը իրականացուց նաեւ կարգ մը հայաբնակ շրջաններու մէջ կրօնափոխութիւնը հայ ժողովուրդին՝ սպանդէ փրկուելու համար, իսկ շատերը գաղթականի ցուպը բռնած արտագաղթեցին Եւրոպա ու մինչեւ Հիւսիսային Ամերիկա: Օսմանեան Կայսրութեան մարդահամարի համաձայն՝ արձանագրուած հայ բնակչութիւնը 16-րդ դարէն սկսեալ օսմանցի թուրքերը շուրջ 30 տարին անգամ մը մարդահամար կը կատարէին, որոնց պատկերը չէր հրապարակուած, քրիստոնեայ ժողովուրդներուն ճշգրիտ համեմատութիւնը կայսրութեան տարածքին գաղտնի պահելու նպատակադրումով: Միայն 1828-ին եղած է հրապարակագրում մարդահամարի, որ շատ ալ պաշտօնական երեւոյթ մը չէր պարզեր, ցոյց կու տար 1,5 միլիոն հայ բնակչութիւն մը կայսրութեան տարածքին: 1828-ի տուեալները՝ Սուլթան Մահմուտ Բ.-ի օրով պատրաստուած էր Քեհեա պէյ Պարթեւ էֆենտիի կողմէ, որ կը ներկայացնէր 1,5 միլիոն հայութեան բնակավայրը Անատոլուի շրջանը, ուր, ըստ իրեն, հայերը կը կազմէին մեծամասնութիւնը Ռայաներու, Գաւառներէ ներս: Իսկ, ըստ Քեմալ Քարբաթի, 80․000 հայութիւն կը բնակէր Կոստանդնուպոլսոյ եւ Օսմանեան պետութեան եւրոպական տարածքին: Միւս կողմէ, պաշտօնական մարդահամարը 19-րդ դարուն արձանագրուած էր 1831-ին, ուր հարկային կանոնագրութիւնը պատճառաբանելով խեղաթիւրուած ներկայացուած էր: Սուլթան Ապտիւլ Մեճիտի իշխանութեան շրջանին, 1844-ի մարդահամարը հայ բնակչութեան իսկական պատկերը կը ներկայացընէր առաջին անգամ ըլլալով. 2,4 միլիոն թուարկումը կը յիշուի Օսմանեան տոմարներուն մէջ: Հայութեան այս թիւը տրուած էր Փոքր Ասիոյ գաւառներուն համար, իսկ կայսրութեան եւրոպական տարածքին մէջ շուրջ 200․000 Շարունակութիւնը էջ 8

Էջ 8

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայերը Օսմանեան Կայսրութեան Մէջ Շարունակութիւն էջ 7-էն

հայութիւն կար, որուն կարելի է աւելցնել Կոստանդնուպոլսոյ 200․000 հայութիւնը եւս: Հայ բնակչութեան թուական այս արձանագրութիւնը Օսմանեան կայսրութեան պատերազմական նախարար Ռիզա փաշային մտահոգութիւն պատճառեց, որովհետեւ ցարական Ռուսիոյ սահմանակից շրջանները, մանաւանդ Արարատեան դաշտի արեւմտեան գաւառները, ներառեալ՝ Էրզրումը, բնակեցուած էին հայերով, որոնք կը կազմէին գերիշխան մեծամասնութիւնը բնակչութեան: 1867-ին Փարիզի մէջ կայացած գիրքի միջազգային ներկայացման փառատօնին, Օսմանեան կառավարութեան բարձրաստիճան պաշտօնատար մը՝ Սազանետտին պէյը իր պատրաստած գիրքին մէջ կը նշէր հայ ազգաբնակչութեան թիւը 2,4 միլիոն, ինչ որ չէր աճած 1844-ի մարդահամարէն ասդին: Բայց այդ հրատարակութեան խեղաթիւրումը ի յայտ եկաւ, երբ նոյն Փարիզի ձեռնարկութեան տարբեր հրատարակութիւն մը պատրաստուած՝ Օսմանեան կառավարական պաշտօնատար Մկրտիչ պէյ Տատեանի կողմէ կը թուէր 3,4 միլիոն հայութիւն Փոքր Ասիոյ մէջ, ու եթէ այդ թիւը չի համապատասխաներ Օսմանեան կայսրութեան արխիւներուն հետ, արդէն պէտք է ոչնչացած ըլլար Փարիզ հասնելէն առաջ: Իսկ 1877-78 պատրաստուած ցուցակը հայ ազգաբնակչութեան, որ Օսմանեան թուրք պատուիրակութիւնը ներկայացուց Պերլինի վեհաժողովին, չէր ներկայացներ իսկական պատկերը, որ Կ. Պոլսոյ պատրիարք Ներսէս Վարժապետեանի կողմէ ներկայացուած էր: Անոնք ներկայացուցին 1․250․000 թիւ մը, որ գրեթէ 50 տոկոսով խեղաթիւրուած էր հայկական 6 վիլայէթներու հայ բնակչութեան համար: Իսկ 1882-ին կատարուած մարդահամարին համաձայն՝ հետեւալ պատկերը կարելի եղաւ վաւերական նկատել, Գարեգին վարդապետ Սրուանձտեանցի շրջագայութիւններէն, զորս կատարած էր ան 1878-ին՝ Կ.Պոլսոյ պատրիարքարանի կողմէ լիազօրուած այցելելով հայկական 6 վիլայէթները. Վան՝ 400․000, Պիթլիս՝ 250․000, Տիարպեքիր՝ 150․000, Էրզրում՝ 280․000, Խարբերդ՝ 270․000, Սվազ՝ 280․000, 6 վիլայէթներու ընդհանուր թիւը՝ 1․630․000: Իսկ Կիլիկիոյ մէջ հայութեան թիւը կը գնահատուէր 280․000, որոնք առաւելաբար բնակութիւն հաստատած էին Ատանայի շրջանը: Նոյն տարիներուն Հալէպի շրջանը կը հաշուէր շուրջ 100․000 հայութիւն: Այս մարդահամարէն նաեւ ի յայտ եկան կարգ մը այլ տուեալներ հայ ազգաբնակչութեան մասին. Տրապիզոն՝ 120․000, Պուրսա՝ 60․000, Այտին՝ 50․000, Անգարա՝ 120․000 (Գոնիայի շրջանը ներառեալ), Մեծն Սուրիա՝ 40․000 (Պէյրութ, Մոսուլ, Պաղտատ եւ Պասրա), Իզմիր՝ 65․000,

Իսկ Կոստանդնուպոլսոյ մէջ՝ 135․000, Էտիրնէ՝ 50․000, Օսմանեան եւրոպական բաժին՝ 10․000 (Պալքաններ)։ Վերոյիշեալ թուանշանները ամբողջական պատկերը կազմեցին 1882-ի մարդահամարին՝ Օսմանեան Կայսրութեան սահմաններէն ներս արդարացնելով 2․660․000 հայ ազգաբնակչութեան թիւը: Համիտեան գազանաբարոյ սպանդէն ետք առաջին պաշտօնական արձանագրութիւնը, Օսմանեան կայսրութեան 1897-ի մարդահամարին համաձայն, հայերու թիւը կը գնահատէր 1․125․000 եւ 1906-ին այդ թիւը հասած էր 1․160․000-ի ու 1914-ին համաշխարհային Ա. Պատերազմի տարին կան արձանագրութիւններ, ուր այդ թիւը հասած էր 1․195․000-ի: Այս տուեալները դարձեալ չե՛ն համապատասխաներ իսկական հայ ազգաբնակչութեան պատկերը տալու, որովհետեւ 1896-1914 թուականներուն զանգուածային զանազան տեղաշարժեր կային Արեւմտահայ նահանգներուն եւ Օսմանեան կայսրութեան տարածքին: Իսկ 1908-ի Երիտթուրքերու իթթիհատական յեղաշրջումով հայ ազգաբընակչութեան թիւը երբեք վաւերական չէ՛ր նկատուած, մանաւանդ Ցարական Ռուսիոյ տուեալներուն համաձայն, որովհետեւ Պերլինի վեհաժողովին որոշումները կ’ուզէին գործադրել՝ կայսերական իրենց շահերը հետապնդելով: 1910-ին, Կ. Պոլսոյ պատրիարք Մաղաքիա Օրմանեանի տեղեկութեան համաձայն, Օսմանեան կայսրութեան տարածքին հայութեան թիւը կը գնահատուէր 1․795․000: Իսկ աւելի ուշ նոյն տարուան աւարտին որպէս իթթիհատական Թուրքիոյ երեսփոխան, Գրիգոր Զօհրապի կողմէ այդ թիւը կը գնահատուէր 2,1 միլիոնի շուրջ: 1914-ին դաշնակիցներու կողմէ (Ֆրանսա, Մեծն Բրիտանիա եւ Ռուսիա) եղած ուսումնասիրութիւնը Թուրքիոյ հայ ազգաբնակչութիւնը կը գնահատէր շուրջ 2․534․000, որոնց բնակութեան վայրերը թուագրուած են 4․060 քաղաքներ ու գիւղեր: Այս թիւը նաեւ որոշ աղբիւրներ գնահատած են որպէս 2,7 միլիոն: Իսկ ամենաճշգրիտ պատկերը կը մնայ Արշակ Չօպանեանի ուսումնասիրութիւնը՝ գնահատելով 2․380․000, որուն կը համապատասխանեն այլ աղբիւրներ եւս: Չօպանեանի այս ուսումնասիրութիւնը ներկայացուած էր նաեւ հետագային Ազգային Պատուիրակութեան արխիւներուն համար: Թուրքերու թուական խեղաթիւրումը Օսմանեան կայսրութեան հայ ազգաբնակչութեան վերաբերեալ կարելի եղաւ արդար մօտեցումով ուսումնասիրել 2013-ի Ապրիլ 29-ին զետեղուած կիպրացի թուրք դասախօս փրոֆ. Աթա Աթունի կայքէջէն, որ միայն կրնայ անճիշդ ու նպատակադրուած ներկայացնել իսկական վիճակագրութեան պատմական փաստարկուած տուեալները հայ ազգաբնակչութեան: 

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Էջ 9

ՀԲԸՄ 112-ամեակ Գահիրէէն Պոլիս - Պոլիսէն Գահիրէ

Պատմական Ակնարկ ՀԲԸՄ-ի Քայլերգի Ծնունդին

ՊԵՏՐՈՍ ԹՈՐՈՍԵԱՆ Շարունակութիւն նախորդ թիւէն

Միութիւն, Յուլիս 1912, էջ 106 ԵՂԲԱՅՐ ԵՆՔ ՄԵՆՔ Ի բիւր ձայնից բնութեան շքեղ, Թէ երգը թռչին սիրողաբար. Մատունք կուսին ամենագեղ Թէ որ զարնեն փափուկ քընար՝ Չունին ձայն մի այնքան սիրուն, Քան զանձկալի եղբայր անուն: Տո՛ւր ինձ քու ձեռքդ, եղբա՛յր ենք մենք,, Որ մրրկաւ էինք զատուած, Բախտին ամէն ոխ չարանենգ Ի մի համբոյր ցրուին ի բաց. Ընդ աստեղօք ի՞նչ կայ սիրուն Քան զանձկալի եղբայր անուն: Երբ ալեւոր Մայրն Հայաստան Տեսնէ զորդիս իւր քովէ քով, Սրտին խորունկ վէրքերն դաժան Քաղցր արտասուաց բուժին ցօղով. Ընդ աստեղօք ի՞նչ կայ սիրուն Քան զանձկալի եղբայր անուն: Մէկտեղ լացինք մենք ի հնում Եկէք դարձեալ յար անբաժան Խառնենք զարտօր եւ զխնդում, Որ բազմածնունդ ըլլայ մեր ջան. Ընդ աստեղօք ի՞նչ կայ սիրուն Քան զանձկալի եղբայր անուն: Մէկտեղ յոգնինք, մէկտեղ ցանենք, Մէկտեղ թափին մեր քրտինքներ, Ըզհունձ բարեաց երկինս հանենք, Որ կեանք առնուն Հայոց դաշտեր. Ընդ աստեղօք ի՞նչ կայ սիրուն Քան զանձկալի եղբայր անուն: Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան Կուտակուած բոլոր ոտանաւորները կը ղրկուին Պոլիս գտնուող հայ երգահան եւ երաժշտագէտ Կոմիտաս վարդապետին[1], անոնցմէ լաւագոյնը նուագագրելու համար: Սակայն, հակառակ սպասուածին, վարդապետը կ’ուղարկէ իր կողմէ գրուած ու նուագագրուած նոր երգ մը: Մալէզեանի մերժումով Կոմիտասի ղրկածը չ’ընդունուիր որպէս Միութեան քայլերգ[2]: ՀԲԸՄ-էն ներս իր ունեցած հանգամանքին ու բարձր պաշտօնին բերումով, կը թուի, թէ Մալէզեան յաջողած էր առաջ մղել իր հեղինակած քայլերգը:

Կոմիտաս վարդապետ Միութիւն, Մարտ-Ապրիլ-Մայիս 1931 ՀԱՅԿ. ԲԱՐԵԳ. ԸՆԴՀ. ՄԻՈՒԹԵԱՆ ՔԱՅԼԵՐԳԸ Մեր հայ երկիրն է խաւար՝ Տգիտութեան է աւար. Ուսում տարէք, Շարունակութիւնը էջ 10

Հայ Կեանք

Էջ 10

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

ՀԲԸՄ 112-ամեակ Գահիրէէն Պոլիս - Պոլիսէն Գահիրէ

Պատմական Ակնարկ ՀԲԸՄ-ի Քայլերգի Ծնունդին

Շարունակութիւն էջ 9-էն

Որ լոյս վառէք , Որ յոյս վառէք, Ու տգէտը վտարէք: Պանծա՛ Դու, Հա՜յ Միութիւն՝ Գիւղին տուիր Հա՜յ դպրոց՝ Մըտքի, սըրտի կուռ հընոց. Պանծա՛ դու, Հա՜յ Միութիւն, Պանծան հայեր բարեգործ: Հայեր, Հայուն՝ դպրոց, Հայո՛ւ դպրոց: Մեր հայ երկիրն է անապատ, Ու հայն ընկեր պատէ պատ. Գութա՛ն տարէք, Որ հող վարէք. Որ խոր վարէք, Հողին կուրծքը պատառէք: Պանծա՛ Դու, Հա՜յ Միութիւն՝ Գիւղին տուիր հուր գութան, Որ գիւղացիք արտ փութեան. Պանծա՛ դու, Հա՜յ Միութիւն, Հայ պանդուխտներ տուն կու գան: Հայեր, Հայուն՝ գութան, Հայո՛ւ գութան: Կոմիտաս Միութիւն, 5 Մարտ 1930, էջ 284-285

Կոմիտաս վարդապետի ՀԲԸՄ-ի ձեռագիր քայլերգը Գրանեանի կարծիքով «Կոմիտասի գրած եւ ձայնագրած երգը հարկ եղած տուեալները չունէր, որպէսզի կարելի ըլլար զայն իբրեւ Միութեան վերջնական քայլերգ որդեգրել[3]»: Կարճ ժամանակ ետք, վերոյիշեալ բոլոր քերթուածները դարձեալ կը ղրկուին Պոլիս, այս անգամ նշանաւոր երաժշտագէտ Յարութիւն Սինանեանին [4], որպէսզի ինք կատարէ լաւագոյն բանաստեղծութեան ընտրութիւնը եւ դաշնաւորէ զայն[5]: Պոլսոյ Սինանեանները կը պատկանէին երաժիշտներու նշանաւոր գերդաստանի մը:[6] Անոնք ունէին «Սինանեան Նուագախումբը», որ հիմնուած էր Պոլսիս 1861-ին Գրիգոր Սինանեանի գլխաւորութեամբ[7]: 1888-1896 տարիներուն Յարութիւնն էր որ կը ղեկավարէր 40 անդամներ ունեցող խումբը[8]: Վերջապէս, Մարտ 1914-ին Պոլիսէն Գահիրէ կը հասնի Միութեան քայլերգը: Սինանեան երաժըշտականացուցած էր Վահան Մալէզեանի «Փա՜ռք Միութեան» ոտանաւորը[9]: 10 Մայիս 1914-ին ՀԲԸՄ-ի 8-րդ տարեդարձին առիթով, Գահիրէի Հելիոպոլիս արուարձանին մէջ տեղի ունեցած դաշտահանդէսի մը ընթացքին առաջին անգամ ըլլալով ՀԲԸՄ-ի հիմնադիր-նախագահ Շարունակութիւնը էջ 29

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 11

Երէկ թէ այսօր՝ Թուրքիոյ հետ պատերազմի մէջ ենք... ՅՈՎՍԷՓ ՊԱՐԱԶԵԱՆ

Թուրքերը՝ երբ իբրեւ աստանդական ցեղամիաւորումներ իրենց բնակուած այսօրուան աշխարհագրական տարածքը ներխուժեցին՝ 300.000-է պակաս էին, մինչ նոյն ժամանակաշրջանին՝ Կապադովկիոյ եւ երկրի արեւմտեան տարածքին մէջ յոյները, եւ արեւմտեան տարածքին մէջ հայ ազգաբնակչութեան եւ յարակից քրիոստոնեաներուն թիւը 8 միլիոնի շուրջ կը գնահատուէր։ Թափառական թուրքերը երբ բռնութեամբ տիրակալեցին իրենց գրաւած երկրի անծայրածիր տարածաշրջաններուն, քրիստոնեայ ազգաբնակչութեան ներկայութիւնը հանդուրժեցին միայն ու միայն անոնցմէ բարձր հարկեր գանձելու համար, այլապէս, ոչ իսլամ բնակչութիւնը երկրէն դուրս քշելու փափաքն ու հետզհետէ հասունցող մտադրութիւնը իրենց սրտի խորքին մէջ բոյն դրած էր շատ աւելի կանուխ ժամանակներէն։ Պատմական ամօթի էջերը տակաւ առ տակաւ բացուիլ սկսած էին հոսող արեան առաջին կաթիլներով։ Օսմանցիները որպէս ռազմապաշտ ժողովրդային հաւաքականութիւններ՝ բիրտ, կարծր ու բարբարոս զանգուածներ էին։ Այդ հողերուն վրայ հաստատուելով, իրենց բախտը մեր անբախտութիւնը եղաւ։ 1908-ին, պատմութեան «մեծ հիւանդը»՝ սուլթանական վարչակարգը վար առնող ու Երիտասարդ թուրքերու շարժումը իշխանութեան բերող 3 ղեկավարներէն մէկը ալպանացի-պուլկարացիի խառնուրդ մըն էր, երկրորդը քիւրտ մը եւ երրորդը միայն թուրք մըն էր։ Անոնք է, որ իրենց յեղաշրջիչ նորաստեղծ շարժման տուին «Իթթիհատ վէ Թերաքէ» («Միութիւն ու Յառաջդիմութիւն»-Կոմիտէ) անունը, առաջնակարգ նպատակ ունենալով արմատապէս ու առանց դոյզն խտրութեան մաքրագործելու Թուրքիոյ հողին վրայ աւանդականօրէն բնակող քրիստոնեայ ժողովուրդները եւ հոն հիմնադրելու իսլամական անթափանց հովանոց-պատմուճան մը, իրենց ապագայ կազմաւորման ու գոյութեան համար։ 20-րդ դարու սկիզբը՝ Թուրքիոյ մէջ գործող 12 դրամատուներէն ջախջախիչ մեծամասնութիւնը կը պատկանէր քրիստոնեաներու, այսինքն՝ յոյներու եւ հայերու։ Երկրի գլխաւոր ու առաջնակարգ առեւտուրը նոյնպէս քրիոստոնեաներուն ձեռքն էր։ Յատկանշականօրէն նշենք, թէ Փոքր Ասիոյ աղէտէն (1922) առաջ, մի՛այն Իզմիր քաղաքակեդրոնին մէջ կը գործէին 33 յունական թէ օտարապատկան նաւագնաց ու նաւավարական ընկերութիւններ, որոնց նստավայր գրասենեակները հաստատուած էին Իզմիրի Քարափի (Quai) երկայնքին։ Նոյն Քարափի շուրջ քրիստոնեայ վաճառականներ ու ձեռներէց առեւտրականներ 100-ի մօտ ընդարձակածաւալ մառան-շտեմարաններ կը պահէին, որոնք ընդհանրապէս միրգի տեսականիներու՝ ծիրանի, թուզի, սալորի, այլեւ գինիներու, ըմպելինե-

րու, ձիթաիւղի, կաշիի, մուշտակի ու առաջնակարգ կարիքի ու արտադրութեան արտածումներ կ’ընէին դէպի Մեծն Բրիտանիա, Ֆրանսա, Իտալիա, Գերմանիա, Տանըմարք, Աւստրիա եւ Եւրոպական ու Պալքանեան յարակից երկիրներ։ Դեռ չենք խօսիր Իզմիռի համբաւաւոր, բոլորակաձեւ ու բազմայարկ օփերային մասին, որ 1880-ական թուականներէն ի վեր, ամբողջ Եւրոպայի մէջ կը յատկանշուէր մեծագումար ներկայացումներու բարձր քանակով ու որակով, գեղարուեստական առանձնակի ձեռներէցութեամբ, որ կը յաջողէր Միլանոյի նշանաւոր «Սքալան» երկրորդ կարգի վրայ պահել։ Քրիստոնեաները բոլոր մարզերուն մէջ անխըտիր, զարգացման նորանոր ու մէկը միւսէն փայլուն ու հնարամիտ հեռանկարներ կը մշակէին, այդ իսկ պատճառով անոնք արագընթացօրէն կը բարգաւաճէին, մինչդեռ օսմանցի-օսմանլիները,- որոնց յետագային յաջորդեցին թուրքերը- կը մնային թշուառ, անհեռանկար ու տեսլականէ զուրկ հաւաքականութիւններ։ Արդէն սելճուք-մոնկոլ օսմանցիները առաջին անգամ ոտք կոխեցին ու հաստատուեցան Պրուսա քաղաքը 1200-ին եւ անկէ տարածուեցան ամէնուր։ 1453-էն ետք, այսինքն Բիւզանդական կայսրութեան վերջնական անկումէն յետոյ, անոնք հաստատուեցան այդ ժամանակաշրջանին Պոնտոսի մայրաքաղաք համբաւաւոր Տրապիզոնը, Սեւ Ծովու գեղատեսիլ ափին։ Տրապիզոնը քաղաք մըն էր, որ ո՛ւր որ շրջէիր Թուրքիոյ մէջ, նախ այդ նշանաւոր քաղաքէն պէտք էիր անցնիլ։ Պոնտոսը՝ ժամանակին թագաւորութիւն եղած է 71.000 ք. քլմ. տարածութեամբ։ Իր ատենին ունէր զինանշան մը՝ միագլխանի արծիւը՝ թեքած դէպի ձախ, խորհրդանշելով պատմաշխարհագրական տարածքը իր քաղաքներէն՝ հարաւային Ռուսաստանէն մինչեւ Նէօկեսարիա եւ Սինոփէն մինչեւ Քոլխիտա (այսօրուան Պաթումը - Վրաստանի նաւահանգիստ-քաղաքը)։ Քոլխիտան ծանօթ է յունական դիցաբանութենէն իր Արկոնաւթեան արշաւանքով, որուն մասնակցած էր՝ 76 յոյն նաւաստիներու հետ հայ իշխան մը՝ Արմէնոսը, որ յաղթական արշաւանքէն յետոյ վերադարձաւ իր պապենական հողերը եւ այդ լեռնաշխարհբարձրաւանդակին վրայ հիմնեց Հայաստան աշխարհը, որ իր անունէն կոչուեցաւ «Արմենիա»։ (Յոյները շատ կը պնդեն այս վարկածին վրայ՝ հայերու եւ Հայաստանի ծագումնաբանական արմատներուն շուրջ իրենց պատմական մեկնաբանութիւնները կատարելով)։ Փակենք պատմական այս փակագիծը ու վերադառնանք մեր բուն, օրուան նիւթին։ Մինչեւ 1915 թուրքերը որեւէ պարագայի ազգ կազմելու ո՛չ պատրաստ էին, ո՛չ ձեւը գիտէին, ո՛չ ալ այդ ուղղութեամբ կազմակերպական կառոյց ու հոգեբանութիւն ունէին։ 1900-ական թուականներուն թուրքերը 12 միՇարունակութիւնը էջ 12

Էջ 12

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Երէկ թէ այսօր՝ Թուրքիոյ հետ պատերազմի մէջ ենք... Շարունակութիւն էջ 11-էն

լիոն էին, որուն 4 միլիոնը զտարիւն քրիստոնեաներ, միւսները բնաջնջուած ու կոտորուած էին։ Ա՜լ ուր մնացին տիեզերապաշտ գաղափարաբանութիւնները...։ Հակառակ այս իրողութեան, որ «օրինականութեան երաշխաւոր» Երիտթուրքերը բարենորոգչական հրամանագրեր հրապարակեցին, սակայն զանոնք գործադրելու որեւէ ճիգ չթափեցին։ Պարզապէս, խաբկանքի փոշի ցանեցին այս գործին մասամբ հետեւող օտարներուն։ Այս ձեւով՝ փոշին փոշիացաւ...։ Բարենորոգումները անոնց համար միշտ ալ մեծ տիլեմա (երկընտրանք) մը եղաւ ու այդպէս ալ մնաց։ Եւրոպան՝ յաճախ վարանքով հարց կուտար, եթէ Թուրքիոյ իսլամները կրնա՞ն, հնարաւորութիւն ունի՞ն բարենորոգուելու։ Այդ իմաստով ալ, իրենց առեւտրատնտեսական գործառնութիւնները յստակօրէն կը զանազանէին խոստացուող բարենորոգումները Թուրքիոյ «ներքին» կարգադրութեան ու դասաւորման հարց մը համարելով, ի հարկին՝ «ներքին» այն պատճառով նաեւ, որ իրենց անբուժելի յետադիմութենէն ու այդ յետադիմութան ստորակայութեան բարդոյթէն,- յատկապէս ու բաղդատաբար քրիստոնեաներուն՝ քաղաքակրթական տեւական նահանջի ու անկումի մթնոլորտի մէջ կը տուայտէին։ Ուստի, ստեղծուած դասակարգային տարբերութենէն կը փորձէին կողմնակի ու քովընտի այլ ձեւերով օգտուիլ պարտկելով նաեւ նուաստի, ծառայամիտի ու ենթակայի հոգեբանութիւնն ու կեցուածքը։ Այսպէս, օտարահպատակ եւրոպացիներ, առաւելագոյն չափով իրենց վաճառաշահ գործառնութիւններէն կ'օգտուէին, քանի օրէնքը զիրենք տուրքերէ եւ հարկերէ բոլորովին զերծ կը կացուցանէր։ Անոնց համար Թուրքիան վերածուած էր առաւելագոյն շահ ու օգուտ, հարստութիւն ու գանձ ամբարելու առանձնաշնորհեալի միտումով ամէնէն հարուստ դրախտը։ Նամակային-հաղորդակցական, առեւտրափոխադրական, դրամատնային, լումայափոխանակման եւ շուկայի հիմնական ու գլխաւոր հաստատութիւնները ամբողջապէս օտարահպատակներու եւ տեղացի քրիստոնեաներու հսկողութեան տակ կը գտնուէին։ Օրինակներ տալու միտումով նշենք միայն, թէ երկրի նամակափոխադրական 12 տարբեր ու ծաւալուն ընկերութիւնները կը պատկանէին առանձնաբար քրիստոնեաներուն. դրամատուներն ու երկաթուղային լրիւ ցանցը միայն գերմանացիներուն։ 1856-էն սուրճը կը ներածուէր Հոլանտայէն, ջուրի մատակարարման ու հայթայթման հաստատութիւնները ֆրանսացիներուն կը պատկանէին, քանի իրենք առաջին անգամ կազմակերպեցին ու շահարկման դրին խողովակաշինութեան ու ջրաբաշխական արհեստակառոյցները։ Աւելին. օտարները կը շահագործէին երկրի աղահանքերը, մետա-

ղային հանքանիւթերը, ձուլարանները եւ անշուշտ անոնց արտածումն ու ճարտարագիտական գործառնութիւնները։ Եւրոպացիները թոյլ չէին տար, որ արտաքին բոլոր մարզերուն մէջ թուրքերը որեւէ նախաձեռնութիւն առնեն։ Ահա՛, այսպէս կը դրսեւորուէր շեշտօրէն ստորակայ ու ստուերային՝ Թուրքիոյ հանդէպ Եւրոպատիրակալական մենաշնորհեալ գերակայութիւնը, առանց նուազագոյն որեւէ զեղչի կամ սակարկութեան, ուղղակի եւ անուղղակի ձեւերով խրախուսելով որ սուլթանամիահեծան ամբողջատիրութեան մէջ եւրոպապատկան աճող դրամատիրութիւն մը կիրարկուի եւ դրամատիրութենէ, որեւէ տիպի կամ ոճի բացարձակ բացակայութիւն մը տիրէ իշխանութեան, վարչակարգին ու ժողովրդային տարբերտարբեր խաւերու հաւանական հնարաւորութիւնները չքացնելով։ Վա՜յ եկեր է անոր, որ եղունգ չունի գլուխը քերելու համար, կ’ըսէ ժողովրդային առածը, եւ եւրոպացիները արտօնած էին թուրքին մատ ու ձեռք ունենալու իրաւունքը, բայց ո՛չ եղունգը։ Հիմա գիտենք, թէ Եւրոպան ինչո՛ւ լուռ կեցաւ ցեղասպանութեան օրերուն...։ Օրինակները կը կրկնուին այսօր՝ նոյն շահերու մեկնարկէտով, ուրիշ ժողովուրդներու հանդէպ։ Այս բոլորէն վերջ, ո՞րն էր միջին մակարդակ ներկայացնող օսմանցիներուն դերը՝ նեղմիտ, խաւարամիտ ու ստորակայ կայսրութեան մը մէջ։ Եւրոպացի յաջորդական հինգ սերունդներ օտարահպատակ մնացին ու գործեցին Թուրքիոյ մէջ, օգտուելով բազմատեսակ ու բազմամարզ ճարտարպետական, ճարտարարուեստական, հնագիտական, հողագործարտադրական, նաւային, դրամատնային մեքենականութիւններէ ու մեքենայաութիւններէ։ Պետութիւն՝ պետութեան մէջ. իշխանութիւն՝ իշխանութեան մէջ։ Այս կը նշանակէ կ'երեւի, բազմաքաղաքակըրթական նկարագիր, բնոյթ, վերելք, բարգաւաճում. վերջապէս՝ քողարկուած ծածկոյթով տիրակալութիւն։ Համոզուինք. ստրկամիտ վարչակարգեր ուղղակիօրէն ու առանց նուազագոյն տատամսումի հովանաւոր դաշնակից կը համարեն անոնց, որոնք, թէկուզ երեւութապէս՝ զօրավիգ կը կանգնին իրենց պաշտպանութեան։ Երբ չես կրնար բարձրաձայն խօսիլ, կը բաւականանաս կրաւորական հակազդեցութեամբ՝ փըսփսալ միայն։ Լաւագոյն պարագային՝ կմկմալ։ 1854-ին երբ թելեկրաֆը Կոստանտնուպոլիս բերուեցաւ, օսմանցիներուն սերտ բարեկամ եւրոպացիները հանգամանաւոր աստղադիտարան մը կառուցեցին, սակայն թանձրամիտ ու լուսատեաց թուրքերը, յանկարծ հնարեցին թէ՝ Քուրանը իսլամներուն խստօրէն կ’արգիլէ որ ուսումնասիրեն աստՇարունակութիւնը էջ 33

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 13

Յունաստանի մէջ ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Ֆադեյ Չարչօղլեանի խօսքը Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցի կապակցութեամբ` արտասանուած ՀՀ դեսպանորդ Ալեքսանտր Սարգսեանի կողմէ (Աթէնք, 22 Ապրիլ 2018)

Ամէն տարի այս օրերին մենք ոգեկոչում ենք Մեծ Եղեռնի անմեղ զոհերի յիշատակը: 1915-ի Ապրիլի 24-ին պոլսահայ մտաւորականութեան սերուցքի ձերբակալմամբ եւ ապա մեծ մասի սպաննութեամբ երիտթուրքերը սկիզբ դրեցին Օսմանեան կայսրութեան պետական ծրագրի իրականացմանը, որն ի կատար ածուեց դիվային մանրամասնութեամբ, բացառիկ, մինչ այդ չտեսնուած դաժանութեամբ եւ որը, ի ցաւ մեզ, պէտք է դառնար 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանութիւնը` ինքնին ճանապարհ հարթելով յետագայ ցեղասպանութիւնների եւ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների համար: Այս օրերին աշխարհի տարբեր քաղաքաներում անց են կացուում Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցի յիշատակման միջոցառումներ: Տարիներ ի վեր Մեծ Եղեռնի զոհերի յիշատակին նուիրուած ձեռնարկները կարեւոր տեղ են զբաղեցնում նաեւ յունահայութեան կողմից կազմակերպուող ոգեկոչման միջոցառումների օրացոյցում՝ էապէս նպաստելով Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ իրազեկուածութեան բարձրացմանը ողջ յունական հասարակութեան շրջանում: 1915-ին հայ ժողովրդի հազարամեայ պատմութիւնը բաժանուեց երկու մասի՝ մինչ այդ ողբերգական տարեթիւը եւ դրանից յետոյ: Բնաջնջումից հրաշքով փրկուած հայութեան բեկորները սփռուեցին աշխարհով մէկ՝ յետագայում իրենց սերունդների հետ պայքարելով յանուն արդար պահանջատի-

րութեան: Սիրելի՛ բարեկամներ, Այսօր այստեղ հաւաքուածներից շատերը վստահաբար ցեղասպանութեան վերապրածների ժառանգներ են, որոնց, ինչպէս եւ ողջ հայութեան համար Մեծ Եղեռնի ոգեկոչումը ոչ միայն սեփական նախնիների հանդէպ յարգանքի տուրքի մատուցում է, այլ նաեւ պարտաւորութիւն համայն մարդկութեան առջեւ՝ յիշատակելու անցեալում կատարուած ոճրագործութիւնները եւ քայլեր ձեռնարկելու դրանց կրկնութիւնը բացառելու նպատակով: Գոհունակութեամբ կարող ենք արձանագրել, որ հայ ժողովուրդը ցեղասպանութիւնների կանխարգելմանն ուղղուած իր առաքելութեան մէջ բարեկամների պակաս չունի: Դրա վկայութիւնն է, մասնաւորապէս, 1996-ին Յունաստանի խորհրդարանի կողմից Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը եւ Ապրիլի 24-ը զոհերի յիշատակման օր սահմանումը: Աւելին՝ 2014-ի Սեպտեմբերի 9-ին Յունաստանի խորհրդարանն ընդունեց այլատեացութեան եւ ռասիզմի դէմ օրինագծի լրամշակուած տարբերակը, որով պատիժ է սահմանուում Յունաստանի խորհրդարանի եւ միջազգային դատարանների կողմից ճանաչուած ցեղասպանութիւնների ժխտման համար: Հայ ժողովուրդը բազմիցս, ամենատարբեր ամպիոններից իր շնորհակալութիւնն է յայտնել Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ դատապարտման գործում իրենց աջակցութիւնն ու զօրակցութիւնը յայտնած երկրներին եւ անհատներին: Օգտուելով այս առիթից՝ յատուկ շնորհակալութիւն եմ ուզում յայտնել այսօրուայ միջոցառման հիմնական բանախօս, պարոն Քասուլիդիսին, ով մշտապէս բարձրացրել է Հայոց Ցեղասպանութեան արդարութեան հարցը: Ցեղասպանութեան ոճրի կանխարգելման ուղղութեամբ միջազգային ասպարեզում Հայաստանի վճռական եւ շարունակական յանձնառութեան արտահայտութիւնն է նաեւ ս.թ. Մարտի 23-ին Ժնեւում ՄԱԿ-ի Մարդու իրաւունքների խորհրդի 37-րդ նստաշրջանում կոնսենսուսով ընդունուած Հայաստանի նախաձեռնած` Ցեղասպանութեան կանխարգելման վերաբերեալ բանաձեւը, որին միացան եւ համահեղինակեցին շուրջ վեց տասնեակ պետութիւններ, այդ թվում՝ Յունաստանը: Այնուամենայնիւ, մենք ապրում ենք մի դարաշըրջանում, երբ ժխտողականութիւնը ոչ միայն ամբողջովին չի յաղթահարուել, այլ նաեւ հովանաՇարունակութիւնը էջ 14

Էջ 14

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Յունաստանի մէջ ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Ֆադեյ Չարչօղլեանի խօսքը Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցի կապակցութեամբ` արտասանուած ՀՀ դեսպանորդ Ալեքսանտր Սարգսեանի կողմէ Շարունակութիւն էջ 13-էն

ւորուում եւ ուղղորդուում է որոշ քաղաքական, հասարակական եւ կեղծ գիտական շրջանակների կողմից: Այսօր Թուրքիան` տեսնելով բացայայտ ժխտման իր քաղաքականութեան տապալումը, երկերեսաբար փորձում է ժխտողականութիւնը սքողել «ընդհանուր ցաւի» կեղծ դրոյթով, վկայակոչելով, թէ իբր հայերի կողքին զոհուել են նաեւ շատ թուրքեր, կեղծաւորութեամբ հաւասարեցնելով զոհին եւ սպանդարարին: Աւելին, մենք ապրում ենք մի դարաշրջանում, երբ ցեղասպանութեան, մարդկութեան դէմ յանցագործութեան դրսեւորումների վերաբերեալ աշխարհի տարբեր անկիւններից ստանում ենք անհանգըստացնող զեկոյցներ: Ուստի, մենք պէտք է լինենք մշտապէս զգօն եւ համախմբուած այս զազրելի ոճրագործութիւնների դէմ պայքարում: Յարգելի´ ներկաներ, Դեռեւս 1916 թուականին մեծ գրող եւ հումանիստ Անատոլ Ֆրանսը նշում էր. «Հայաստանը վերջին շունչն է փչում, բայց կուերածնուի: Այն մի փոքր արիւնը, որ դեռ մնում է, թանկագին է, ու դրանից մի հերոսական սերունդ է ծնուելու: Մի ժողովուրդ, որ չի ցանկանում մեռնել՝ չի մեռնի»: Այո՛, մեր

24 Ապրիլ 2018 100+3

ժողովուրդը չմեռաւ, վերածնուեց եւ վերակերտեց իր պետականութիւնը: Ընդամենը մէկ ամիս անց մենք բոլորս միասին տօնելու ենք մայիսեան հերոսամարտերի եւ դրանց արդիւնքում Հայոց անկախ պետականութեան վերականգնման 100-րդ տարեդարձը: Կարծում եմ՝ չի կարող լինել հայի տոկունութեան, ստեղծագործ մտքի աւելի լաւ վկայութիւն, քան ցեղասպանութեան ենթարկուելուց ընդամենը երեք տարի անց անկախ պետութեան կերտումն էր: Սիրելի՛ հայրենակիցներ, Իւրաքանչիւր Ապրիլի 24-ը առիթ է նորոգելու մեր ուխտը՝ հաւատարիմ լինել հայոց 100-ամեայ պետականութեանը, որի գոյութիւնն արդէն բացառում է եւ բացառելու է Հայերի Ցեղասպանութեան կրկնութիւնը: Եւ մենք՝ որպէս պետութիւն ու որպէս ժողովուրդ, պայքարել եւ պայքարելու ենք աշխարհի որեւէ անկիւնում ցեղասպանութեան բոլոր դրսեւորումների դէմ, պայքարելու ենք ազգատեացութեան սերմանման դէմ, անտարբեր լռութեան եւ ժխտման դէմ: Պայքարելու ենք համոզմունքով, քանի որ դա է մեզ պարտադրում ցեղասպանութիւն վերապրած ժողովրդի մեր կարգավիճակը: Շնորհակալութիւն։

Պէյրութ-Beirut

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 15

Ο λόγος του Κεντρικού Ομιλητή τ. Υπουργού Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Ιωάννη Κασουλίδη (Κυριακή 22 Απριλίου 2018 στο θέατρο «Παλλάς» στην εκδήλωση της 103ης επετείου της Αρμενικής Γενοκτονίας)

Θα ήθελα, καταρχάς, να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου προς την Αρμενική Εθνική Επιτροπή Ελλάδος για την τιμή να προσφωνήσω σήμερα αυτή την σημαντική εκδήλωση και την ευκαιρία να απευθυνθώ σ’ εσάς, τους απογόνους των θυμάτων και επιζώντων της Αρμενικής Γενοκτονίας στο πλαίσιο της 103ης επετείου της. Ο σκοπός της σημερινής εκδήλωσης είναι διττός καθώς, παράλληλα, γιορτάζουμε την 100η επέτειο της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας της Δημοκρατίας της Αρμενίας το 1918 κάτω από αντίξοες συνθήκες και να αποτίσουμε φόρο τιμής στους ήρωες που κατέστησαν πραγματικότητα το όνειρο ενός ολόκληρου έθνους. Το 2015, είχα την ευκαιρία να προσφωνήσω μια παρόμοια εκδήλωση στη Λευκωσία. Ήταν μια συγκινητική εμπειρία για μένα, καθώς στα πρόσωπα των μελών του ακροατηρίου αντίκριζε κανείς την ιστορία καθώς και ένα κοινό στοιχείο, αυτό της απώλειας και του πόνου. Συνάμα, ήταν εμφανής και διάχυτη η αποφασιστικότη τα περί απόδοσης δικαιοσύνης για τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Νεότουρκοι το 1915. Η Γενοκτονία των Αρμενίων, ή όπως αποκαλείται, η ξεχασμένη Γενοκτονία, αποτελεί σήμερα ένα ατιμώρητο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και αφορούσε τη φυσική εξόντωση ενός αρχαίου και φιλήσυχου Χριστιανικού λαού και την καταστροφή της πνευματικής και πολιτιστικής του ταυτότητας. Τα αποδεικτικά στοιχεία είναι σαφή και αδιαμφισβήτητα, με πολλές από τις μαρτυρίες να προέρχονται από τις προσωπικές αφηγήσεις και καταθέσεις Αμερι-

κάνων ιεραποστολών και ξένων διπλωματών, καθώς επίσης και από τους ίδιους τους επιζώντες, ο αριθμός των οποίων δυστυχώς μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Οι δράστες αυτού του προμελετημένου και στυγερού εγκλήματος, οι Νεότουρκοι, ή η λεγόμενη Επιτροπή Ένωσης και Προόδου, εκλαμβάνοντας τους Αρμένιους ως εμπόδιο στους ιδεολογικούς και πολιτικούς τους στόχους, υλοποίησαν μεθοδικά και δίχως ίχνος ελεημοσύνης τα σχέδια που είχαν επινοήσει για την εξόντωση τους. Με άλλα λόγια, η Γενοκτονία κατέστη το απόλυτο εργαλείο μετατροπής μιας πολυθρησκευτικής και πολυπολιτισμικής κοινωνίας σε μια μονολιθική οντότητα καθώς και μέσο διευθέτησης μια για πάντα του Αρμενικού ζητήματος. Οι σκέψεις μας σήμερα προβάλλουν εικόνες φρίκης και πόνου γυναικών, ανδρών και ανηλίκων, ενός ολόκληρου έθνους που έπεσε θύμα στους σχεδιασμούς των Νεότουρκων. Ενώ η κυρίαρχη εικόνα είναι αυτή της εκτόπισης αμέτρητων ψυχών από τις πατρογονικές εστίες στις ερήμους, δεν θα πρέπει να λησμονήσουμε το γεγονός ότι τα μέσα εξόντωσης ήταν πολλά και απερίγραπτα. Επομένως, μπορεί να συναχθεί ότι η Αρμενική Γενοκτονία ήταν το πρότυπο του Ολοκαυτώματος των Εβραίων καθώς και άλλων γενοκτονιών του 20ου αιώνα. Σε μια κατάσταση πραγμάτων που μπορεί να χαρακτηριστεί ως το τελευταίο και τελικό στάδιο της Αρμενικής Γενοκτονίας, η σημερινή Τουρκία, η οποία γεννήθηκε από τις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στα αρχικά της στάδια περιείχε απομεινάρια του παλιού κατεστημένου, εξακολουθεί να αρνείται πεισματικά τη διάπραξη της Γενοκτονίας. Ως εκ τούτου, η αλήθεια παραμένει το τελευταίο θύμα. Μέσα από τις δεκαετίες, η Άγκυρα έχει εκπονήσει και υλοποιήσει μια όλο και πιο περίπλοκη εκστρατεία άρνησης της Γενοκτονίας, που συνεπάγεται, μεταξύ άλλων, τη διαστρέβλωση της αλήθειας καθώς και τις ανοικτές ή συγκαλυμμένες απειλές εναντίον τρίτων κρατών που προτίθενται να αναγνωρίσουν τη Γενοκτονία, ή τουλάχιστον εξετάζουν τέτοιο ενδεχόμενο. Αυτή η προσπάθεια έχει, με την πάροδο του χρόνου, γίνει πιο εξελιγμένη. Ενώ στα αρχικά στάδια η εστίαση της εκστρατείας ήταν στην απόλυτη άρνηση, η Τουρκία σταδιακά κατάλαβε την αξία του σχετικισμού. Ως εκ τούτου, σήμερα μιλά για τον πόνο και τα δεινά των Αρμενίων σε συνάρτηση με την υποτιθέμενη δοκιμασία των Τούρκων κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Ερντογάν, ο οποίος επιδιώκει Η συνέχεια στην σελίδα 16

Էջ 16

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Ο λόγος του Κεντρικού Ομιλητή τ. Υπουργού Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Ιωάννη Κασουλίδη (Κυριακή 22 Απριλίου 2018 στο θέατρο «Παλλάς» στην εκδήλωση της 103ης επετείου της Αρμενικής Γενοκτονίας)

Συνέχεα από την σελίδα 15

να αναβιώσει τις παλιές δόξες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να αναλάβει το ρόλο ενός σύγχρονου σουλτάνου, εξέφρασε ακόμη και τα συλλυπητήρια και την συμπόνια τους προς τους Αρμένιους. Παρά ταύτα όμως, η Άγκυρα σκοπίμως αποφεύγει να κάνει μνεία σ’ ένα προμελετημένο σχέδιο που αποσκοπούσε στο να εξαφανίσει κάθε ίχνος των Αρμενίων από το πρόσωπο της γης. Με άλλα λόγια, η Τουρκία επιδιώκει, χωρίς ντροπή, να μετατρέψει τους επιζώντες και τους απογόνους τους σε ψεύτες, σε μια εκστρατεία που βασικά ισοδυναμεί με την επανάληψη της Γενοκτονίας. Η άρνηση των γεγονότων του 1915 είναι προφανώς εδραιωμένη στην ίδια την Τουρκική κοινωνία όπου η χρήση της λέξης «γενοκτονία» θεωρείται ταμπού. Δυστυχώς, εξακολουθεί να απουσιάζει μια ανοικτή, δημοκρατική και ειλικρινής συζήτηση στη σημερινή Τουρκία σχετικά με το παρελθόν της και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στα τελευταία στάδια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό έγκειται τόσο στην κρατική λογοκρισία όσο και στην άγνοια του απλού πολίτη. Βάσει του περιβόητου Άρθρου 301 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, που τροποποιήθηκε το 2008 εν μέσω διεθνούς πίεσης για την πλήρη κατάργηση του, Τούρκοι συγγραφείς, ακαδημαϊκοί, διανοούμενοι και όσοι έχουν θάρρος και αίσθηση ανθρωπιάς να μιλήσουν ή να γράψουν για την Γενοκτονία, έχουν διωχθεί για δήθεν δυσφήμηση της Τουρκίας. Μεταξύ τους ο βραβευμένος με το Νόμπελ λογοτεχνίας Ορχάν Παμούκ και ο καθηγητής Taner Akcam, οι οποίοι έχουν δεχθεί και απειλές κατά της ζωής τους και αναγκαστεί να ζουν στη εξορία. Ο Αρμενικής καταγωγής Χραντ Ντινκ ήταν και παραμένει το σύμβολο και η τραγική μορφή του αγώνα για την ελευθερία του λόγου και της σκέψης στην Τουρκία. Ως συντάκτης και δημοσιογράφος, ο οποίος επίσης εκδιώχθηκε βάσει του Άρθρου 301, αγωνίστηκε χωρίς φόβο ούτως ώστε η Τουρκία, η πατρίδα του, να προβεί σε αυτό-αξιολόγηση και να επανεξετάσει την πολιτική της άρνησης. Το αποτέλεσμα; H στυγερή δολοφονία του το 2007 στην Κωνσταντινούπολη. Στο τελευταίο του άρθρο, το οποίο τυπώθηκε λίγες μέρες πριν τη δολοφονία του, ο Ντινκ είχε αναφέρει το εξής: «Ναι, μπορώ να βρεθώ παγιδευμένος στην νευρική διανοητική κατάσταση ενός περιστεριού αλλά ξέρω ότι σ’ αυτή τη χώρα οι άνθρωποι δεν βλάπτουν τα περιστέρια». Δυστυχώς αποδείχθηκε λάθος, πληρώνοντας με την ίδια του τη ζωή. Σήμερα, δέκα και πλέον χρόνια

μετά τη δολοφονία του, η διεθνής κοινότητα περιμένει ακόμη τους πραγματικούς εγκληματίες να προσαχθούν στη δικαιοσύνη. Όσον αφορά στο ζήτημα της άγνοιας που προανέφερα, δεν πρέπει να ξεχάσουμε το γεγονός ότι ο Τουρκικός λαός αποτελεί ένα έθνος που κυριολεκτικά δεν μπορεί να διαβάσει τις αναφορές και πηγές της ιστορίας του πριν το 1929 ένεκα της καθιέρωσης νέου αλφάβητου από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Ως εκ τούτου, τα Οθωμανικά αρχεία, τα οποία διατίθενται επιλεκτικά από το Τουρκικό κράτος, καθώς και άλλα σημαντικά έγγραφα, δεν είναι επιρρεπή στο δημόσιο έλεγχο ή εξέταση. Κυρίες και κύριοι, Στις δεκαετίες μετά τη Γενοκτονία και στην απουσία ενός ανεξάρτητου κράτους της Αρμενίας, η ηθική υποχρέωση για την παγκόσμια διάδοση της εκστρατείας για την αναγνώριση των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τους Νεότουρκους και η απότιση φόρου τιμής στα θύματα επωμίσθηκε κατά κύριο λόγο η Αρμενική διασπορά, της οποίας εσείς αποτελείτε ένα αναπόσπαστο κομμάτι. Η ταυτότητα της διασποράς και η αίσθηση ύπαρξης της ήταν και εξακολουθούν να είναι ανεξίτηλα στιγματισμένες από την άρνηση των γεγονότων του 1915. Το δε έργο της δεν αποτελεί εύκολο εγχείρημα καθώς πρόκειται για μια άνιση μάχη κατά του καλά χρηματοδοτημένου και ισχυρού Τουρκικού λόμπυ. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημανθεί ότι μέχρι το 1944 δεν υπήρχε καν λέξη ή όρος που να περιγράφει στις σφαγές των Αρμενίων. Εκείνο το έτος, ο Πολωνο-Εβραίος διανοούμενος, Ραφαέλ Λέμκιν, εφάρμοσε τον όρο «γενοκτονία». Μ’ αυτό τον τρόπο, ο τελευταίος, η αντίληψη του οποίου σχηματίστηκε σε σημαντικό βαθμό από την Αρμενική Γενοκτονία, έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία ενός νομικού και ηθικού πλαισίου για μια κουλτούρα περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο διεθνές δίκαιο υπήρχαν ορισμένοι κανόνες του πολέμου που σχεδιάστηκαν σε περιόδους διενέξεων με γνώμονα την προστασία των αμάχων. Το πλαίσιο αυτό ωστόσο δεν κάλυπτε τις εσωτερικές καταστάσεις ή την κακομεταχείριση από το κράτος των ίδιων των πολιτών του, όπως στην περίπτωση της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Το ολοκαύτωμα των Εβραίων θα άλλαζε αυτή την πραγματικότητα. Η ασυδοσία με την οποία οι Νεότουρκοι προχώρησαν στην υλοποίηση του σχεδίου τους, η απουσία παγκόσμιας καταδίκης καθώς και η μη λογοδοσία από πλευράς Τουρκίας, όπως γνωρίζετε, δεν υπήρχε «Δίκη της Νυρεμβέργης» για τους Νεότουρκους, Η συνέχεια στην σελίδα 17

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 17

Ο λόγος του Κεντρικού Ομιλητή τ. Υπουργού Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Ιωάννη Κασουλίδη (Κυριακή 22 Απριλίου 2018 στο θέατρο «Παλλάς» στην εκδήλωση της 103ης επετείου της Αρμενικής Γενοκτονίας)

Συνέχεα από την σελίδα 16

έδωσαν το έναυσμα και το πράσινο φως στους Ναζί να θέσουν σε εφαρμογή τα σχέδια τους για τους Εβραίους. Περιττό να σας υπενθυμίσω το περιβόητο ρητορικό ερώτημα του Χίτλερ: «Ποιος μιλά άλλωστε σήμερα για την εξόντωση των Αρμενίων;». Το 1948 οι προσπάθειες του Λέμκιν καρποφόρησαν με την υιοθέτηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την πρόληψη και την τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Η Σύμβαση έθεσε τις βάσεις για τη δημιουργία τόσο ενός κλίματος όσο και ενός θεσμικού πλαισίου προβολής και προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και της τιμωρίας εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Σήμερα, η Δημοκρατία της Αρμενίας, έχοντας αποκαταστήσει την ανεξαρτησία της και ως ενεργός και υπεύθυνος παράγοντας στη διεθνή διπλωματική σκηνή, δραστηριοποιείται στην παγκόσμια εκστρατεία για την πρόληψη των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και την μη επανάληψη γενοκτονιών. Σε αυτό το πλαίσιο και με έντονο και ιστορικό αίσθημα ευθύνης, επιδιώκει την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Αρμενίων, πεπεισμένη ότι τα διδάγματα του παρελθόντος μπορούν να αποτελέσουν ανεκτίμητο εργαλείο για να διασφαλίσουμε ότι ο κόσμος δεν θα ξαναδεί τέτοιες αποτρόπαιες και επαίσχυντες πράξεις. Πέραν των 20 χωρών έχουν αναγνωρίσει την Αρμενική Γενοκτονία όπως επίσης και περιφέρειες άλλων χωρών. Το ίδιο ισχύει για διάφορους διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς ή σώματα όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Mercosur, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών κλπ. Είναι καιρός όπως και άλλες χώρες ακολουθήσουν αυτό το παράδειγμα και να μην υποτάξουν τη συνείδηση τους ή την αντίληψη τους σε γεωπολιτικούς υπολογισμούς και οικονομικά συμφέροντα. Μπορεί η Γενοκτονία να αντιπροσωπεύει την σκοτεινότερη σελίδα στην ιστορία των Αρμενίων εντούτοις η 24η Απριλίου δεν πρέπει να εκληφθεί ως ημέρα πένθους. Αντιθέτως, αντιπροσωπεύει την αδυναμία των Τούρκων να εξολοθρεύσουν το Αρμενικό έθνος, η ψυχική και πνευματική δύναμη του οποίου αποκαλύφθηκε σε όλο το μεγαλείο της το 1918 και στις περίφημες μάχες της Σαρνταραμπάντ, Γαρακιλισέ και Πασαπαράν όπου ο Αρμενικός λαός, ενωμένος σαν μια γροθιά, πολέμησε, και ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, απώθησε τον Τούρκο εισβολέα, ο οποίος επεδίωκε να δώσει το τελειωτικό χτύπημα τρία χρόνια μετά την Γενοκτονία. Ενώ η Δημοκρατία της Αρμενίας που εγκαθιδρύθηκε στις 28 Μαΐου 1918 κατέρρευσε σε λιγότερο από δύο χρόνια με την αναγκαστική

«σοβιετοποίηση» της χώρας, εντούτοις αποτέλεσε έμπνευση και όραμα για τις επόμενες γενιές, το όνειρο των οποίων για μια ανεξάρτητη και κυρίαρχη Αρμενία πραγματοποιήθηκε το 1991. Κυρίες και κύριοι, Σε ότι αφορά την χώρα μου την Κύπρο και τις αδελφικές σχέσεις που διατηρεί με την Αρμενία, θα ήθελα να επισημάνω ότι η Κύπρος ήταν η πρώτη χώρα που ήγειρε το ζήτημα της Γενοκτονίας των Αρμενίων στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1965, καθώς επίσης και το πρώτο ευρωπαϊκό κράτος και δεύτερο παγκοσμίως, μετά την Ουρουγουάη, που αναγνώρισε επίσημα την Γενοκτονία. Επιπλέον, το 2015 η Βουλή των Αντιπροσώπων της Κύπρου προχώρησε στην ποινικοποίηση της άρνησης της Αρμενικής Γενοκτονίας στο πλαίσιο της επίσκεψης του Προέδρου της Εθνοσυνέλευσης της Αρμενίας στη Λευκωσία. Σήμερα, οι Αρμενοκύπριοι αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της Κυπριακής κοινωνίας. Εμπλουτίζουν το πολυθρησκευτικό και πολυπολιτισμικό μωσαϊκό του νησιού και οι υποδειγματικοί πολίτες της πατρίδας τους σ’ όλα τα κοινωνικόοικονομικά στρώματα. Οι περισσότεροι από τους προγόνους τους έφτασαν στις ακτές της Κύπρου μετά τις σφαγές των Αρμενίων στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, όπως επίσης και ως αποτέλεσμα των γεγονότων του 1915, και αποφάσισαν όπως εγκατασταθούν στο φιλόξενο αυτό νησί. Ωστόσο, η μοίρα θα έπαιζε ακόμη ένα τραγικό παιχνίδι για τους αρμενοκύπριους συμπολίτες μας καθώς αρκετοί απ’ αυτούς θα αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τα σπίτια, τα σχολεία και τις εκκλησίες τους στη Λευκωσία, την Αμμόχωστο και σε άλλες περιοχές και να γίνουν ξανά πρόσφυγες λόγω της Τουρκικής επιθετικότητας τη δεκαετία του εξήντα και της τουρκικής εισβολής και ένεκα της συνεχιζόμενης κατοχής του 37% της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η καταστροφή των Χριστιανικών τόπων λατρείας ή η σκόπιμη παραμέληση τους στις κατεχόμενες περιοχής της Κύπρου, όπως στην περίπτωση του Μοναστηρίου του Αγίου Μαγκάρ, το γνωστό Μαγκαραβάνκ, καθώς και οι περιορισμοί που επιβάλλει το κατοχικό καθεστώς στο δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας, αποκτούν ακόμη πιο επικίνδυνη διάσταση όταν λάβουμε υπόψη την επικρατούσα κατάσταση στη Μέση Ανατολή και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Χριστιανοί, γεγονός που μας αναγκάζει να είμαστε σε συνεχή επαγρύπνηση. Το Χαλέπι, το σπίτι δεκάδων χιλιάδων επιζώντων της Γενοκτονίας και των απογόνων τους, βρίσκεΗ συνέχεια στην σελίδα 18

Էջ 18

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Ο λόγος του Κεντρικού Ομιλητή τ. Υπουργού Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Ιωάννη Κασουλίδη (Κυριακή 22 Απριλίου 2018 στο θέατρο «Παλλάς» στην εκδήλωση της 103ης επετείου της Αρμενικής Γενοκτονίας)

Συνέχεα από την σελίδα 17

ται σήμερα σε ερείπια. Αυτοί που έχουν παραμείνει αντιμετωπίζουν ένα καθημερινό αγώνα επιβίωσης. Όπως θα θυμάστε όλοι, η διεθνής κοινότητα παρακολούθησε άναυδη και με αποτροπιασμό την καταστροφή, από το λεγόμενο ισλαμικό κράτος, της Αρμενικής εκκλησίας στο Der Zor που περιείχε τα λείψανα θυμάτων της Αρμενικής Γενοκτονίας τον Σεπτέμβριο του 2014. Η δε καταστροφή συνέπεσε με την επέτειο της ανεξαρτησίας της σημερινής Δημοκρατίας της Αρμενίας. Θα ήμασταν αφελείς εάν πιστεύαμε ότι η χρονική συγκυρία ήταν απλώς σύμπτωση. Κυρίες και κύριοι, Θα ήθελα να πω και δύο λόγια σχετικά με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ή το Αρτσάχ όπως την αποκαλούν οι Αρμένιοι. Στο Αρτσάκ εξυφαίνετο μια νέα γενοκτονία που ευτυχώς απετράπη από τις Αρμενικές Δυνάμεις. Η Κύπρος στηρίζει τον αγώνα του λαού του Αρ-

24 Ապրիլ 2018 100+3 Լոս Անճէլըս-Los Angeles

τσάχ για αυτοδιάθεση, όπως προβλέπεται από τα Αρχές της Μαδρίτης, μέσω διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο της Ομά- δας Μινσκ του ΟΑΣΕ. Το Αρτσάχ ήταν και θα παραμείνει για πάντα Αρμενικό έδαφος. Η συζήτηση για υποτιθέμενη κατοχή είναι παράλογη δεδομένης της ιστορίας του θύλακα και λαμβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν πάντα Αρμενικό. Εάν το Αζερμπαϊτζάν πιστεύει ότι η στάση μας ισοδυναμεί με την υποστήριξη μιας υποτιθέμενης «παράνομης και αποσχιστικής οντότητας», είναι πρόβλημα δικό του. Εν πάση περιπτώσει, δεδομένης της ευαισθησίας του στο θέμα, θα ήταν σκόπιμο το Μπακού να αναθεωρήσει την πολιτική συνεργασίας με το ψευδοκράτος στην κατεχόμενη Κύπρο, μια πολιτική που αποσκοπεί στον κατευνασμό της Τουρκίας και η οποία παραβιάζει την εδαφική κυριαρχία και την ακεραιότητα της χώρας μας, κατά παράβαση των Ψηφισμάτων του ΟΗΕ για την Κύπρο και της διεθνούς νομιμότητας. Το Ελληνικό και το Αρμενικό Έθνος αντιμετωπίζουν από κοινού αντίστοιχα προβλήματα που προέρχονται από την ίδια χώρα η τα παρακλάδια της. Για αυτό δεν αρκεί η συμπαράσταση της Ελλάδας και της Κύπρου προς την Αρμενία και αντίστοιχα. Δύο εβδομάδες πριν αφυπηρετήσω ο φίλος Υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, πρότεινε με την ευκαιρία του Αρμενίου ομολόγου μας κ.Νταλμπάντιαν, την σύμπηξη τριμερούς συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος, Αρμενίας και Κύπρου και αντιλαμβάνομαι ότι η υλοποίηση αυτής της ιδέας θα ανακοινωθεί επίσημα σύντομα. Αγαπητοί φίλοι, Θα ήθελα να ολοκληρώσω την ομιλία μου κάνοντας αναφορά στα εύστοχα λόγια του Τσέχου συγγραφέα, Μίλαν Κουντέρα, ο οποίος παρατήρησε ότι «Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια της εξουσίας είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη». Σ’ αυτή την παρατήρηση θα ήθελα να προσθέσω την επισήμανση ότι δεν μπορούμε και δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε την εξουσία να υπαγορεύει ή να καθορίζει τη μνήμη. Με την αναγνώριση της Αρμενικής Γενοκτονίας και των 1.5 εκατομμυρίων ψυχών που χάθηκαν, υιοθετούμε μια θέση αρχής ως προς την ταυτότητα μας, τις πεποιθήσεις μας και την ηθική μας στάση ως άτομα και κοινωνίες σε έναν όλο και πιο παγκοσμιοποιημένο και αλληλένδετο κόσμο. Μόνο αναγνωρίζοντας τις τραγωδίες του παρελθόντος και αντλώντας μαθήματα από τα παθήματα μας μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τις επόμενες γενιές και να βεβαιωθούμε ότι τέτοια εγκλήματα κατά τις ανθρωπότητας δεν θα επαναληφθούν ποτέ. Σας ευχαριστώ.

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Nikol Pashinian Elected Prime Minister of Armenia

The Armenian parliament voted to elect opposition leader Nikol Pashinian prime minister on Tuesday 8th of May, nearly one month after he launched sustained anti-government protests that led to resignation of Armenia’s longtime leader, Serzh Sarkisian.

Pashinian was backed by 59 of the 105 members of the National Assembly. They included 13 lawmakers representing Sarkisian’s Republican Party of Armenia (HHK). Forty-two other HHK deputies voted against him.

The HHK’s parliamentary leader, Vahram Baghdasarian, made clear just before the vote that his party still has serious doubts about Pashinian’s ability to govern Armenia but will nonetheless help him become prime minister in order to restore “political stability” in the country.

Էջ 19

Putin congratulates Pashinyan on becoming Armenian PM

News.am:— Russian President has congratulated Nikol Pashinyan on becoming Armenian Prime Minister, the Kremlin press service reported.

“I hope that your performance as the head of government will contribute to efforts to further strengthen friendly, allied relations between our countries, partnership within the Commonwealth of Independent States, the Eurasian Economic Union and the Collective Security Treaty Organization,” TASS reported referring to the statement.

EU looks forward to cooperation with Armenia’s new PM

“I will serve the people of Armenia and the Republic of Armenia,” Pashinian declared immediately after the vote which sparked jubilant scenes in Yerevan’s Republic Square where tens of thousands of his supporters gathered to celebrate his widely anticipated rise to power.

The European Union hailed the recently held election of the prime minister of Armenia, expressing hope for effective cooperation with Nikol Pashinyan and his cabinet.

In a joint statement released after the vote on Tuesday, High Representative/Vice-President Federica Mogherini and Commissioner Johannes Hahn, express support to also future democracy-building processes in the country.

Cont. on page 20

Էջ 20

Հայ Կեանք

Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan visits Artsakh, pays homage to fallen heroes in Stepanakert memorial and Shushi

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

USA congratulates Nikol Pashinyan as new PM of Armenia

The United States extended congratulations to Nikol Pashinyan as the new Prime Minister of Armenia.

Armenia’s Prime Minister Nikol Pashinyan participated in a commemoration event dedicated to the memory of fallen soldiers of the Great Patriotic War and the Artsakh Liberation War in the Stepanakert memorial in Artsakh’s capital city.

The Armenian Prime Minister was accompanied by Artsakh’s President Bako Sahakyan, government officials and public figures.

The PM and other officials laid flowers at the memorial in memory of the fallen heroes. The PM also expressed support and sympathy to the families of the fallen.

Afterwards the Armenian Prime Minister and Artsakh’s President visited Shushi where a commemoration ceremony took place at Sparapet Vazgen Sargsyan’s statue.

PM Pashinyan and President Sahakyan also participated in the grand opening of Shushi’s Armenian Dram Museum. The museum will feature Armenian banknotes and coins from different eras, including from the Armenian Sophene Kingdom, Artaxiad dynasty, Cilician Armenia, the Russian Empire and the USSR, as well as all dram issues of modern times.

“The United States congratulates Nikol Pashinyan as the new Prime Minister of Armenia.

We look forward to working closely with the new government and with the people of Armenia on the many areas of shared interest between our countries, including increasing trade, working in support of democracy and rule of law, and safeguarding regional and global security”, US State Department spokesperson Heather Nauert said in a press statement.

EU looks forward to cooperation with Armenia’s new PM Cont. from page 19

“The Armenian Parliament has elected Nikol Pashinyan as the new Prime Minister of Armenia in accordance with the Constitution.

“The European Union looks forward to working with him and his government on the implementation of the EU-Armenia Comprehensive and Enhanced Partnership Agreement signed last November, with a view to further consolidating democracy, the rule of law and respect of human rights, and to creating a prosperous and resilient country for the benefit of all citizens of Armenia.

“To achieve these important goals, a comprehensive dialogue among all political stakeholders in Armenia, including civil society, remains crucial,” reads the statement.

PM Pashinyan and Artsakh’s President toured the museum and viewed the exhibits.

A grand concert itake place in the evening in Shushi, followed by fireworks.

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Former California Governor George Deukmejian Dead at 89

Էջ 21

President Sarkissian: Syrian-Armenians will take up the task of developing their both fatherlands after the Syrian crisis settlement

LOS ANGELES — Former California Gov. George Deukmejian has died at age 89.

Popular two-term Republican governor of California who built his career on fighting crime, hardening the state’s criminal justice stance and shoring up its leaky finances, Deukmejian served as the 35th governor of California from 1983 to 1991.

Deukmejian, the son of Armenian immigrants was born June 6, 1928, in New York, not far from the state capital of Albany. After earning his law degree at St. John’s University, Deukmejian was drafted into the US Army, where he was assigned legal duty. His identification with Armenians, who were victims of a genocide during the early 20th century at the hands of the Ottoman Turks, would infuse his life with a determination to ensure the rule of law.

Deukmejian was elected to the Assembly in 1962 and served in the lower chamber until 1967. That year, the voters of Los Angeles sent him to the state Senate where he would serve until 1979. He followed that up by serving as the state attorney general from 1979 to 1983. Deukmejian was elected governor in 1983, defeating Los Angeles Mayor Tom Bradley.

The California State Library lists his accomplishments as promoting sound economic policies that led to the creation of more than 2.8 million new jobs, making education a priority for the state and creating a workfare program.

Deukmejian was also notable for being the state’s first governor of Armenian descent. Since serving as governor, Deukmejian remained active in the community, particularly around his home in Long Beach.

Deukmejian is survived by his wife of more than 60 years, Gloria May. The couple had two daughters and one son together.

Panorama.am:— President of Armenia Armen Sarkissian hopes that when the Syrian crisis is fully resolved, Armenians will take up the task of developing their both fatherlands.

The president’s remarks came at a meeting with representatives of the Syrian-Armenian community who have settled in Armenia.

As the press department at the President’s Office reported, Armen Sarkissian discussed with them some pressing issues and avenues to solve them. Present at the meeting was also the Ambassador of the Syrian Arab Republic to Armenia Mohammed Ahmad Haj Ibrahim.

During an open and candid conversation, the parties discussed issues related to the integration of the Syrian Armenians to the Armenian society, their education, health care, as well as the economy and business in which very often Syrian Armenians through their skills and diligence are changing the environment.

The representatives of the Armenian community of Syria hailed the assistance provided by the government of Armenia during the Syrian crisis. Discussed were also the issues of fostering the Armenian-Syrian trade and economic cooperation, creation of conducive conditions for the Syrian investments in Armenia, and enhanced mobility of entrepreneurs.

The parties agreed to continue consultations on these issues in different formats, the source said.

Էջ 22

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Dr. Richard Hovannisian Delivers Series of Lectures in Celebration of First Armenian Republic Centennial YEREVAN ‒ On April 16, 18, and 20, 2018, the American University of Armenia (AUA) and the Armenian General Benevolent Union (AGBU) Armenia co-hosted a lecture series by eminent historian Dr. Richard Hovannisian. The lectures were dedicated to the centennial of the First Armenian Republic. AUA President Dr. Armen Der Kiureghian introduced Dr. Hovannisian, who is an Armenian-American historian and professor emeritus at the University of California, Los Angeles.

“This year marks the centennial of the First Armenian Republic. […] As a university, the best way for us to commemorate this anniversary is to provide a scholarly examination of its history and significance. There is no scholar in this world who is more qualified to speak about this subject than Professor Richard Hovannisian. His four volumes on the history of the First Republic, which are now translated into Armenian and Russian, are the definitive works on the subject,” Dr. Der Kiureghian noted.

Dr. Der Kiureghian also expressed his gratitude to AGBU, represented by Vasken Yacoubian, AGBU Armenia President and AGBU Central Board member, for sponsoring the lecture series.

“As the world’s largest organization committed to the development and prosperity of all Armenians, AGBU has always been supporting the Armenian statehood, irrespective of the governing system. The 100th anniversary of the First Armenian Republic is not only a good occasion to celebrate, but it is also an occasion to appreciate, evaluate, and learn lessons from the history, to become more powerful and united in the face of current challenges,” said Yacoubian.

During the first lecture titled “May 28: The Uncharted Course Toward Independence,” Dr. Hovannisian presented the conditions during World War I which made the road to independence extremely treacherous. According to Dr. Hovannisian, in 1918, when the Russian armies withdrew from the Caucasus and the Turkish army reclaimed six provinces including Batum, Kars, and Ardahan, the Armenians were facing a difficult situation and sought the support of their neighbors.

Thus, the Transcaucasian Federation was established, which was on the territory of present-day Armenia, Azerbaijan, and Georgia, as well as parts of modern-day Turkey and Russia. But the new country did not have a strong foundation and the Turkish invasions to conquer more territories, among which were Tiflis, Alexandrapol, and Echmiadzin, continued until May 26, 1918, when Georgia declared independence.

“That was followed, a day or two later, by the Muslim National Council declaring the independence of Azerbaijan, a name that we have not heard before in the

Caucasus because Azerbaijan or Atrpatakan, for the Armenians at least, was the area of Tabriz, northern Iran,” noted Dr. Hovannisian. So, Armenians were left in a lurch because Georgia had declared the independence of their state and the Azerbaijanis, in their turn, wanted to appropriate eastern and southern Transcaucasia. It was under these circumstances that Armenia decided to declare independence to take control of its provinces.

The focus of the second lecture titled “Creating the Republic’s Infrastructure,” was the measures taken to lay the foundations of a republican form of government, while also dealing with internal tensions, not only among the several Armenian political parties, but especially within the dominant Dashnaktsutiun party, as well. Dr. Hovannisian noted that in 1919 the Armenian Populist Party boycotted the national parliamentary election and the latter was held without their participation. This was a serious blow to the development of the infrastructure of the First Republic of Armenia, as the only real liberal party that could draw around it the Armenian bourgeoisie and intellectuals did not take part in the elections.

At the same time, the elections had proportional representation of all citizens and residents of Armenia who were eligible to vote regardless of race, religion, and sex. “This is an enormously progressive concept when you remember that many countries still had not given women the right to vote,” Dr. Hovannisian remarked.

In addition, he emphasized the crucial role of the Diaspora, who were yearning to return to their historic homeland when they learned about a united Armenian state. The establishment of the first Armenian university in Alexandrapol was another factor which contributed to the formation of the First Republic’s infrastructure. Dr. Hovannisian said that although Armenia had to struggle for its independence it was also the right time to focus on enlightenment and education of the population.

Cont. on page 24

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 23

A Man and Three Monuments

By JIRAIR TUTUNJIAN Nicolai Romashuk Hairabedian of Assen, Netherlands is an indomitable patriot. The sixty-five-year-old former Jerusalemite, who has lived in Holland for more than forty years, is a veteran activist par excellence for the Armenian Cause.

After intense lobbying of the Assen municipality, several years ago he received permission to install a Genocide monument in that city. He then successfully lobbied to erect a monument in honor of TurkishArmenian journalist Hrant Dink who was assassinated by a Turkish extremist in Istanbul in 2007. Both monuments (khachkars, stone crosses) were made in Armenia. Hairabedian paid for the construction and shipment of the volcanic tufa stone monuments. Several years ago he also found time to persuade the Amsterdam municipality to name a historic bridge after the Armenians. The bridge had been frequently used in the 18th century by Armenian merchants.

The latest Hairabedian project is a monument in honor of the 200.000 Armenian soldiers who were killed in the Second World War. Some died in the Netherlands.

Hairabedian says he came up with the idea to

honor the Armenian soldiers four years ago. He then pored over books to learn about the Soviet Armenian soldiers who had sacrificed their lives to liberate Europe. Hairabedian discovered that 5.000 Armenian soldiers had been held in concentration camps and a significant number had died in camps such as Auschwitz and Berkenau. He also learned that some captured Armenian soldiers, who had been forced to join the German army, had fled their captors and helped the Dutch freedom fighters. They had even provided the Dutch underground with weapons and hand grenades they had pilfered from the German army. It’s a relatively unknown fact that many other captured Soviet Armenian soldiers similarly fled the German army and fought along resistance forces in France, Italy, Czechoslovakia, Poland, Belgium, and Greece.

In August 2017 Hairabedian asked the Assen municipality for permission to erect a monument (close to the previous two monuments) in honor of the Armenian soldiers. In March of this year he received the green light from the municipality. By mid-April the monument was already in Assen. It was installed on April 18 which happens to be Hairabedian’s birthday.

The monument will have the following inscription in Dutch and in Armenian: “In memory of more than 200.000 Armenian military victims who fought the enemy in the Second World War.” The monument weighing about a ton is made up of two pieces. Together the two stone monuments measure 221 cm. in height, 112 cm. in length while the arms of the khachkar measure 2 by 40 cm. Just as he had paid for the previous two monuments, Hairabedian paid for the third monument. Construction and shipment cost $3.500. Although the three monuments are in three fields, the fields are adjacent. The address is Boskamp 5.

The placement of the monument was covered by journalist Bernd Otter of the “Dagblad van het Noorden” newspaper of Assen.

Toronto, 3 May 2018

Հայ Կեանք

Էջ 24

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Chinese-American firm opens region’s largest biotechnology in Armenia Chinese-American Company FMD K&L Europe has opened the region’s largest biotechnology in Armenia, Business Armenia reports.

That has been operating in Armenia for 3 years and has already invested about $4 million during this period.

The company, which has been operating in Armenia for 3 years and has invested about $4 million so far, is planning on investing another $3 million and increase the number of employees from 170 to 250 and then up to 500 in 2018. Within the scope of the biotechnology park, the company will cooperate with the largest pharmaceutical companies.

Armenia’s Tsarukyan bloc has major expectations of coalition with new PM YEREVAN. – Prime Minister Nikol Pashinyan has stated that he started discussions with the parliamentary forces, with respect to the formation of the new government of Armenia, according to Zhamanak newspaper.

“It seems the “Tsarukyan” parliamentary bloc led by “Prosperous Armenia Party” leader and tycoon MP Gagik Tsarukyan, which supported Nikol Pashinyan in being elected PM, is ready to go to coalition government with him.

“There is already information in the press that the “Tsarukyan” bloc expects to get the posts of at least one deputy PM and four ministers, wrote Zhamanak.

“Armenia has important advantages compared to other countries. First, it has well-educated specialists and medical schools. Second, investing in Armenia is beneficial in terms of costs. This increases the level of competitiveness. And finally, the favorable geographical location of the country will guarantee the entry into other CIS countries,” stated Mr. Dan Zhang, the Chairman of Board of Trustees of the FMD K&L global company.

“When I first came to Armenia I investigated the environment and found that the country has highly qualified doctors and biologists. Armenia may become the perfect platform for our company to enter Europe,” noted Mr. Kirit Velani, the Executive Director of FMD K&L Europe.

In the technology park, the Shtigen company has installed a hybrid solar power plant, which, aside from saving and protecting the environment, ensures uninterrupted operations even in case of power failure.

Dr. Richard Hovannisian Delivers Series of Lectures in Celebration...

Cont. from page 22

The concluding lecture titled “Armenia in the International Arena and an Assessment” touched upon such issues as expanding the territory of the small Armenian state, the realization of a “Free, Independent, United Armenia,” and the efforts of Armenian diplomats and Armenophilic world leaders to gain support for the Republic on five continents, among others. The response of the Great Powers was critical in that endeavor, and it was a question of whether they would commit the resources necessary to honor their wartime pledges regarding the future of the Armenian people. The collapse of the First Armenian Republic in December 1920 gave the answer to that question. As

the Republic passed into history, strongly divergent views became manifest regarding its actual significance. Dr. Hovannisian considered the question about the implications of the First Armenian Republic.

The lecture series was in English, while simultaneous interpretation into Armenian was also provided. In addition, the sessions were livestreamed by the AGBU Armenian Virtual College (AVC) and those who were not able to attend the event series had the opportunity to ask questions online. The video recordings of the three lectures are available on YouTube: “May 28: The Uncharted Course Toward Independence,” “Creating the Republic’s Infrastructure,” and “Armenia in the International Arena and an Assessment”.

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 25

ՌԱԿ-ի Երախտաւորները

ՏՆՏԵՍԱԳԷՏ ՄԵՆՏՈՐ ԲՈՒՆԻԱԹԵԱՆ (1877 Նախիջեւան – 1969 Փարիզ) ԱՐԱ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ 1921-էն ասդին Ատրպէյճանի մաս կազմող հայկական Նախիջեւանի Չանանապ գիւղը ծնած է Մենտոր Բունիաթեան՝ 1877-ին։ Գիւղի հայկական պատմական անունը եղած է Յղնա, ուր Բունիաթեան գերդաստանի յարկին տակ հասակ պիտի առնէր Մենտոր պատանին, ու ռուսական տեղւոյն կրթարանէն ներս պիտի ստանար իր նախնական կրթութիւնը։ Բարձրագոյն ուսման համար ան կ՚ուղարկուի Թիֆլիս, ուր ռուսերէնի ու հայերէնի կողքին նաեւ կը ծանօթանայ ֆրանսերէն եւ գերմաներէն լեզուներուն։ Թիֆլիս գտնուող իր հարազատներուն խորհուրդով Բունիաթեան 1896ին նախ կը մեկնի Գերմանիոյ Լայպցիկ քաղաքի համալսարանը ու կը հետեւի առեւտրական տոմարակալութեան։ Ապա, երկու տարի ետք կ՚անցնի Պերլին եւ հոնկէ Սթրազպուրկ՝ հետեւելու տնտեսագիտութեան, որպէս մասնագիտութիւն։ Իսկ Միւնիխի համալսարանէն կը վկայուի 1903-ին քաղաքական գիտութիւններու դոկտորական գիտաստիճանով։ Աւարտելէ ետք իր բարձրագոյն ուսումը, քանի մը տարի կը մնայ Գերմանիա ու ապա որոշ շրջան մըն ալ Սթրազպուրկ, ծանօթանալու ատենոյ Արեւմըտեան Եւրոպայի տնտեսական կառոյցներուն ու դասաւանդելով իր յաճախած համալսարաններէն ներս։ 1912-ին կը վերադառնայ Թիֆլիս, որպէս հմուտ տնտեսագէտ, իսկ 1915-էն սկսեալ որպէս դասախօս կը դասաւանդէ Մոսկուայի համալսարանին մէջ, առաւելաբար տնտեսագիտական նիւթեր։ Թիֆլիսի հայկական կարեւոր գաղութը կը հանդիսանար արեւելահայ զանգուածներու համար հայատրոփ եռուզեռի կեդրոն, ուր յաճախ Բունիաթեան կ՚այցելէր, ու մասնակից կը դառնար Թիֆլիսի մէջ կազմուած ազգային խորհուրդին, որպէս քաղաքական գիտութիւններու փորձագէտ։ 1917-ի Փետրուարին Թիֆլիսի մէջ կեանքի կը կոչուի Հայ Ժողովրդական Կուսակցութիւնը գլխաւորութեամբ ղարաբաղցի Համբարձում Առաքելեանի. հիմնադիր խորհուրդին մաս կը կազմէ Մենտոր Բունիաթեան, ու իր կարեւոր ներդրումը կ՚ունենայ կուսակցութեան կազմաւորման մէջ, որ պիտի գործէր Թիֆլիսի մէջ կարեւորութեամբ ծրագրելու ազգային խորհուրդի գործունէութիւնը, տարի մը ետք Հայաստանի Հանրապետութեան հռչակման կազմաւորման համար։ 1918 Մայիսի 28-ին Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հռչակումէն ետք, Բունիաթեան դարձած էր տնտեսական խորհրդատուն՝ կազմուած առաջին կառավարութեան վարչապետ Յովհաննէս Քաջազնունիին։ Անոնք ծանօթ էին իրարու տակաւին Թիֆլիս գտնուած շրջանին։

Քաջազնունիի երկրորդ կառավարութեան, որ աւելի ընդլայնուած կազմ ունէր ներառելով 4 Ժողովրդական նախարարներ՝ ժողովրդական Արտաշէս Էնֆիաճեանին վստահուած էր ելեւմուտքի նախարարութիւնը, Բունիաթեան յաճախ կը գտնուէր Երեւան ամէն կերպ օգտակար հանդիսանալու նոր կազմուած կառավարութեան իր տնտեսագէտի խորհուրդով։ Իր նպատակն էր բարեկարգման ուղիներ որոնել նորանկախ պետութեան տնտեսական կարգը բարելաւելու համար, այն փորձառութեամբ որ Բունիաթեան կուտակած էր Արեւմտեան եւրոպական երկիրներէն, մանաւանդ իր մասնագիտական տարիներուն, ու անոր յաջորդող շրջանին, երբ կը գտնուէր Սթրազպուրկ որպէս տնտեսագիտութիւն դասաւանդող ու քաղաքական գիտութիւններու կաճառի անդամ։ Դժբախտաբար իր արեւմտատենչ ու ժողովըրդավար մօտեցումը անվստահութիւն մը պիտի յառաջացնէր 1919-ի կառավարութեան մօտ, երբ դաշնակցական նախարարներէ բաղկացած կառավարութեան կողմէ անտեսուած էր որպէս փորձառու տնտեսագէտ։ 1920-ի կէսերուն Բունիաթեան կ՚որոշէ հեռանալ Կովկասէն ու հաստատուիլ Ֆրանսա։ Փարիզի մէջ նախ իրեն կ՚առաջարկուի այցելու դասախօսի պաշտօն զանազան հիմնարկներէ ներս, դասաւանդելու տնտեսագիտութեան հետ առնչուող դասընթացքներ։ Ազգային կեանքի եռուզեռը ֆրանսահայութեան մօտ առաւելաբար կեդրոնացած էր Փարիզի մէջ, ուր արդէն ազատական ու ռամկավար հոսանքներու միացման հաւաքներ կը գլխաւորէին Արշակ Չօպանեանն ու Աւետիս Թերզիպաշեանը։ Բունիաթեան որպէս հիմնադիր Հայ Ժողովըրդական Կուսակցութեան, իր մասնակցութիւնը կը բերէ ժողովրդական սկզբունքներ վայելող զոյգ շարժումներուն։ Չօպանեանի, Էտկար Շահինի եւ Լեւոն Բաշալեանի հետ յաճախ մտերմութեան մէջ գտնուած էր Բունիաթեան, ու մօտէն կը հետեւէր Փարիզի մէջ 20-ական թուականներու հասարակական կեանքին։ 1925-ին Բունիաթեանին կ՚առաջարկուի դաՇարունակութիւնը էջ 26

Հայ Կեանք

Էջ 26

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

ՏՆՏԵՍԱԳԷՏ ՄԵՆՏՈՐ ԲՈՒՆԻԱԹԵԱՆ (1877 Նախիջեւան – 1969 Փարիզ) Շարունակութիւն էջ 25-էն

սախօսի պաշտօն Փարիզի համալսարանէն ներս։ Իր այս պաշտօնին առընթեր, ան նաեւ լծուած էր հետազօտական աշխատանքի, մանաւանդ համաշխարհային առաջին պատերազմէն վերականգնած երկիրներու տնտեսական կառոյցները բարելաւելու նկատառումով։ 1937-ին Բունիաթեան շուրջ տարուայ մը համար կը հրաւիրուի Ժընեւ, աշխատելու Ժընեւի համալսարանի բարձրագոյն միջազգային հետազօտութիւններու հիմնարկէն ներս։ Վերադառնալէ ետք Փարիզ, դասախօսական պաշտօնը կը շարունակէ նոյն համալսարանէն ներս մինչեւ 1940 թուականը, երբ արդէն ծայր տուած համաշխարհային երկրորդ պատերազմը անապահով դարձուցած էր Ֆրանսայի մայրաքաղաքը։ Բունիաթեան կը տեղափոխուի հարաւային Ֆրանսա, ուր յարաբերաբար կարելի կը դառնայ կեդրոնանալ եւ աշխատասիրութիւններ կատարել, որոնք կը վերաբերին քաղաքատնտեսութեան հետ

Միացեալ Նահանգներու Քոլորատօ Նահանգը «Սարդարապատի Մայրուղի» Ունեցաւ

Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան հարիւրամեայ յոբելեանին ընդառաջ` Միացեալ Նահանգներու Քոլորատօ նահանգի գլխաւոր մայրուղիներէն մէկը վերանուանուած է «Սարդարապատի մայրուղի»: 24 եւ 25 Ապրիլին կայացած նիստերու ընթքացքին Քոլորատօ նահանգի Ներկայացուցիչներու պալատը եւ Ծերակոյտը համատեղ 18-1019 բանաձեւը ընդունած են միաձայնութեամբ:

կապուած կարեւոր հարցերու։ 1946-ին կը վերադառնայ Փարիզ: Իր վերլուծումները տնտեսագիտական թէզերու մասին ուսանելի կը դառնան մասնագիտութեան հետեւող ուսանողներու համար։ Համաշխարհային երկրորդ պատերազմէն ետք ստեղծուած ցուրտ պատերազմի սկզբնաւորութեան, տնտեսական ճգնաժամ ապրող կարգ մը արեւմտեան երկիրներ, որպէս միջոց որդեգրեցին Բունիաթեանի տնտեսական վերլուծումները, որոշակի հաւասարակշռութեան հասնելու համար։ Ֆրանսական տնտեսական գիտութիւններու ընկերութիւնը Բունիաթեանի տնտեսական մօտեցումով վերլուծումները տրամադրելի դարձուցած էին առեւտրական կառոյցներու համար։ Որպէս դասախօս հանգստեան կոչուելէ ետք, երախտաւորը անդամ կը դառնայ կարգ մը տնտեսական կառոյցներու ու Եւրոպայի տարածքին մեծ անունի կը տիրանայ որպէս համաշխարհային մակարդակի տնտեսագէտ մը, իր կատարած տնտեսական յաջողութիւն կերտող վերլուծումներուն համար։ Յառաջացած տարիքին ան հրաւէր կը ստանայ անդամ դառնալու Միացեալ Նահանգներու քաղաքական գիտութիւններու ակադեմիային։ Հակառակ կլանուած ըլլալով իր միջազգային արհեստավարժ տնտեսագէտի հանգամանքով, Բունիաթեան իր մնայուն կապը կը պահպանէր Նիս հաստատուած Հ․Բ․Ը․ Միութեան հիմնադիր կազմի ընդհանուր տնօրէն Վահան Մալէզեանի հետ, առանձնակի իր հետաքրքրութիւնը պահելով ազգային կեանքի նկատմամբ։ Խոր ծերութեան հասած, յարգուած տնտեսագէտը յաւիտեան իր աչքերը պիտի փակէր 92 տարեկան հասակին, Փարիզի մէջ, 1969 թուականի Դեկտեմբեր 31-ին։ 

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 27

Լեզուաբանական

Եղեռնը եւ արեւմտահայերէնը ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ Շարունակութիւն նախորդ թիւէն

Շատ մը պարագաներու մօտ բառը իմաստային ոչ մէկ արժէք ունի, եւ պէտք է պարզապէս ջընջուի. օրինակ՝ - Ան նախարարութեան մօտ նոր դիմում կատարեց: - Այնքան տկար է անոր մօտ կամքը: - Լիբանան կը սպառնայ բողոքել Արաբական լիկային մօտ: Մի՞թէ մէկուն մօտ կը բողոքենք, թէ՞ կը բողոքենք պարզապէս մէկուն..: Ան գրեթէ ամբողջութեամբ սկսած է փոխարինել քով յետադրութիւնը, եւ այս՝ բացայայտ ազդեցութեամբը գրական արեւելահայերէնի, որ քով յետադրութիւնը չունենալուն՝ ասոր գործառոյթները յատկացուցած է մօտ-ին.

- Այդ գիրքը իմ մօտս չէ: - Հովանոցս իր մօտ կը մնաց: - Դրամ չմնաց իմ մօտս: - Հօրը մահէն ետք որբը իր մօտը առաւ: 5. Փոխանցել Լեզուական իսկական համաճարակ մըն է այս բառը, որ կ’արիւնաքամէ արեւմտահայերէնը համասփիւռքեան առումով․ ան յաջողած է մեր լեզուէն ջոկել ու դուրս մղել այնքան տարրական բառեր, ինչպէս՝ ըսել, յայտնել, յայտարարել, զեկուցել, իմացնել, ծանուցել, հաղորդել, հայթայթել, բաշխել, նուիրել, աւանդել, մատնանշել, պատմել, խոստովանիլ, տեղեկացնել, քարոզել եւ այլն. արդի լրագրողը այլեւս գրեթէ չի գործածեր բերուած բառերը, այլ բոլորին փոխարէն ունի մէկ ու միասնական փոխանցել-ը: Լրագրողէն ազդուած են լրագիր կարդացողները ու այսպէս շարունակ: Արդի արեւմտահայուն համար կաթողիկոսը իր պատգամը այլեւս չի յղեր, այլ կը փոխանցէ: Նախագահը կը փոխանցէ բացման խօսքը, սգաւորները կը փոխանցեն իրենց ցաւակցութիւնները, տնօրէնը վկայեալներուն կը փոխանցէ իր մաղթանքները, հարսնեւորները նորապսակներուն կը փոխանցեն իրենց խնդակցութիւնը, մեծարգոյ հիւրը տանտիրոջ կը փոխանցէ իր հրաժեշտը, մէկ խօսքով՝ մարդկային հաղորդակցութեան բոլոր մակարդակներու վրայ ներկայ է այս չարագուշակ բառը, որ տեղի տալու ու նահանջելու ոչ մէկ նշան ցոյց կու տայ: Գոհանանք այս մէկ քանի օրինակներով, որոնցմէ կը բխի շատ յստակ պատգամ մը, թէ՝ արեւելահայն ու արեւմտահայը միատեղ ընելիք շատ բաներ ունին: Այս մակաբոյծներէն դժգոհ են հայրե-

նի կարգ մը լեզուաբաններն ու ոճաբանները եւս, եւ Հայաստանի մէջ տարուած պայքար մը անպայման իր բարերար ազդեցութիւնը պիտի ունենայ սփիւռքահայերէնի ու յատկապէս արեւմտահայ մամուլի լեզուին վրայ: Դ. Ոճաբանական հարցեր Անարդար է արեւմտահայ իրականութեան առնչութեամբ խօսիլ ոճաբանական հարցերու մասին, քանի ոճաբանութիւնը իսկական պերճանք մըն է, որ ոչ մէկ ատեն մտած է արեւմտահայ դպրոցէն ներս, այն դպրոցէն, ուրկէ ելած են մեր ապագայ լրագրողները: 1. Կրկնաբանութիւն Կրկնաբանութեան հետ շատ հաշտ կ’ապրի արեւմտահայը առհասարակ եւ լրագրողը մասնաւորաբար. օրինակ՝ - Էրտողան այսուհետեւ ցոյցերուն պիտի չհանդուրժէ եւ խոստացաւ ցոյցերուն վերջ տալ: - Վերջերս յաճախ հարցուող հարցումը հոս եւս հնչած է: - Երբ հայկական հարցի մը հարցը ծագի... Բառային կրկնաբանութեանց մէջ ամէնէն աւելի տարածուած է այն կաղապարը, ուր նախադասութեան ենթական եւ ստորոգելին կամ այլ լրացում մը նոյն բառն են. օրինակ՝ - Գործադուլը միջոց մըն է, որ սակայն վտանգաւոր միջոց մը կը դառնայ...

- Խիստ հետաքրքրական գործ է ստորեւ մեր հրատարակած գործը: - Այս պատերազմը անջատողականութեան ծառայող պատերազմ է: Շատ տարածուած է կրկնաբանութեան այն տեսակը, ուր բառ մը նոյնութեամբ չի կրկնուիր, այլ նոյնարմատ բառով մը. օրինակ՝ - Սրբուհիին գրուած նամակներուն մէջ ան գրած է...: - Ամէն երեկոյ հաշուետուութիւն կու տայի անոր: - Մարդուն ծնունդէն ի վեր մարդկային կեանքը...

2. Աւելորդաբանութիւն Արեւմտահայ մամուլի լեզուն խաթարող երեւոյթներէն մէկն ալ աւելորդաբանութիւնն է, որ շատ տարածուած է դժբախտաբար եւ ունի զանազան արտայայտութիւններ: ա) Բառային - Որեւէ համաձայնութեան մը պարագային...: (Աւելորդ է մը յօդը) - Սփիւռքահայ մեր կեանքը եւ համազգային Շարունակութիւնը էջ 28

Հայ Կեանք

Էջ 28

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Եղեռնը եւ արեւմտահայերէնը Շարունակութիւն էջ 27-էն

մեր նպատակներու իրականացման մեր ճիգերը որքա՜ն արդիւնաշատ կրնային ըլլալ...: (Աւելորդ են երկրորդ եւ երրորդ մեր-երը) - Ի զուր տեղը չէ որ յորդոր կարդացին...: (Աւելորդ է տեղը) - Նիւթական գետնի վրայ ինքնաբաւ են: (Նիւթապէս ինքնաբաւ են) - Անոնք հայրենիքի սիրոյն համար զոհուեցան: - Ժողովրդավարութեան հաստատման ի խնդիր աշխատելու համար: բ) Կերպով, ձեւով, եղանակով Ամենաշատ յաճախուած աւելորդաբանութիւններն են ասոնք, որոնք ուղղակի կը հիւծեն արեւմըտահայերէնը: - Կը գործածեն յաճախակի կերպով...: - Անսպասելի եղանակով ծանօթացայ տիկինին...: - Բայց ժողովուրդը յաճախակի ձեւով կը գործածէ... գ) -օրէն, -աբար, -ապէս Վերոնշեալներուն մօտաւորապէս համազօր է այս երեք մակբայակերտ ածանցներու չարաշահումը որակական ածականներու ետին, երբեմն մինչեւ իսկ մակբայի վրայ: - Այս վնասը անպայմանօրէն պիտի հատուցես: - Հակադարձութիւնը յանկարծակիօրէն կրնայ ի յայտ գալ: - Անցողակիօրէն ըսած ըլլանք: Արդի լրագրողը ա՛լ մոռցած է անպայման մակբայը եւ կը կիրարկէ գրեթէ միայն անպայմանօրէն-ը՝ առանց անդրադառնալու, որ անպայմանէն աւելի բան մը չի կրնար նշանակել ան, այլ պարզապէս աւելի ծանրաբեռնուած ու ճոռոմ է ան եւ... խժալուր: 3. Շուարած բառեր Այսպէս պիտի կոչենք նախադասութեան այն անդամները, որոնք ճիշդ շարադասուած չեն: - Երբեմնի Հայաստանի Գրողներու միութիւնը որոշեց...: - Ան ժամադրավայրը եղաւ մեր նշանաւոր մտքի գործիչներուն: - Կը հաստատէ օր ըստ օրէ աճող հրեաներու ազդեցութիւնը: - Աթէնքի մէջ ձերբակալուած Թուրքիոյ քաղաքացիները...

- Գերմանիա ոսկեպատ զուգարանի թուղթ կ’արտադրէ: - Գրադարանի մէջ կան գեղակազմ անգլերէնով հատորներ:

4. Անտեղի յոգնակիներ Լեզուին չտիրապետելու ամենաբնորոշ նշաններէն մէկն ալ անտեղի յոգնակիներու կիրարկումն է, որ շատ տարածուած է արեւմտահայ իրականութեան, յատկապէս՝ մամուլի մէջ. օրինակ՝ - Ասղանաւորդները թարմ բանջարեղէններ պիտի ուտեն...: - Ազգային ընդհանուր ժողովը պիտի տեւէ երկու օրեր: - Ան հինգ տարիներ առաջ դարձեալ այցելած էր: - Չանսացողները 5−200.000 լիրա տուգանքներու պիտի ենթարկուին: - Լոնտոն մնացի հինգ ամիսներ միայն: Մեզ շրջապատող լեզուները՝ ֆրանսերէնը, անգլերէնը, արաբերէնը (նաեւ՝ գրաբարը), որոնց վրայէն կը կատարուին թարգմանութիւնները, բոլորն ալ յոգնակի կը կիրարկեն բերուած բառերը. հայ լրագրողը մեքենաբար կը կիրարկէ նոյն թիւը, որովհետեւ պարզապէս չի գիտեր, թէ հայերէնը եզակի կը կիրարկէ զանոնք: Կարգ մը յոգնակիներ ալ բոլորովին օտարաբանութիւն են, ինչպէս՝ մկրատներ, ակնոցներ, արձակուրդներ եւ այլն: *** Գոհանանք այսքանով: Արեւմտահայութեան՝ լեզուական այս կացութիւնը բարեշրջելու անհատական թէ հաւաքական բոլոր ճիգերը անօգուտ մնացած են: Այս ալ կը նշանակէ, որ պէտք է ի գործ դրուին նո՛ր միջոցներ, նո՛ր յղացքներ ու նո՛ր մեթոտաբանութիւն մը, որոնց ճաշակն ու գիտութիւնը փաստօրէն կը խուսափին մեզմէ: Այդ նորը հաւանաբար կրնայ թելադրուիլ մեր արեւելահայ եղբայրներու հետ սերտ գործակցութեան մը ծիրէն ներս, բան մը, որ բաւարար տարողութեամբ չէ փորձուած մինչեւ հիմա եւ որուն կը սպասենք ակնդէտ: Իբրեւ եզրակացութիւն Մեր բոլոր մատնանշումները, ինչպէս կը թելադրէր այս շարադրանքը, յատուկ են ընդհանուր գրաւոր ու բանաւոր արեւմտահայերէնին, որուն մէկ արտայայտութիւնն է մամուլը: Հայ գրողը, մտաւորականը, ուսուցիչը եւ այլն տարբեր կացութիւն մը չեն պարզեր: Այլ խօսքով՝ անոնք բոլորը կը բնորոշեն մաշող արեւմտահայերէն մը, որուն ճակատագիրը տարբեր չէր կրնար ըլլալ: Հակառակ այս իրողութեան, սակայն, պարտինք ըսել նաեւ, որ հայ մամուլը, հակառակ իր ծանօթ թերութիւններուն, կը մնայ արեւմտահայերէնի գոյատեւման նեցուկներէն մէկը՝ գլխաւորը հաաւանաբար, քանի որ ան միակ կարդացուող գրականութիւնն է, տրուած ըլլալով որ արդի հայը այլեւս գեղարուեստական գրականութիւն չի կարդար, հետեւաբար արեւմտահայերէնով հաղորդուեՇարունակութիւնը էջ 34

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Էջ 29

ՀԲԸՄ 112-ամեակ Գահիրէէն Պոլիս - Պոլիսէն Գահիրէ

Պատմական Ակնարկ ՀԲԸՄ-ի Քայլերգի Ծնունդին

Շարունակութիւն էջ 10-էն

Պօղոս Նուպար Փաշայի ներկայութեամբ, բրիտանական բանակի կատարողութեամբ, հանրութեան կը հրամցուի Միութեան պաշտօնական քայլերգը, որուն խօսքը կը պատկանէր Վահան Մալէզեանին, իսկ երաժշԱտութիւնը Յարութիւն Սինանեանին[10]:

Պոլսահայ երաժշտագէտ Յարութիւն Սինանեան Կարելի է ըսել, որ ՀԲԸՄ-ի քայլերգի մեղեդին հաւանաբար կրած ըլլալու է որոշ եւրոպական ազդեցութիւններ՝ նկատի ունենալով, որ Սինանեան աշակերտած է Իտալիոյ Միլան քաղաքը ուսանած՝ նշանաւոր պոլսահայ երաժիշտ Տիգրան Չուխաճեանին, որ նաեւ հիմնադիրն է հայկական օփերային[11]: Իր կարգին, Սինանեան նաեւ կը հետեւէր եւրոպական դասական երաժշտութեան ներդաշնակութեան օրէնքներուն[12]: Համաշխարհային Ա. Պատերազմը վրայ հասնելով (Յուլիս 1914-ին) եւ Եգիպտոսի Օսմանեան Կայսրութենէն ամբողջական խզումով, ՀԲԸՄ-ը չի յաջողիր պաշտօնական քայլերգէն օրինակներ ղրկել իր զանազան մասնաճիւղերուն: Այդ մէկը կարելի

կ’ըլլայ ընել 1931-ին, երբ պատերազմը արդէն վերջ գտած էր եւ գաղթականները գէթ մասամբ հաստատուած էին տարբեր շրջաններ[13]: Աչք մը նետելով Միութեան քայլերգերու բովանդակութեանց, կարելի է նաեւ գաղափար մը կազմել ու հասկնալ, թէ ինչեր կ’ակնկալուէին ՀԲԸՄէն՝ իր հիմնադրութեան առաջին տարիներուն: Պէտք է ըսել, որ մեծ յոյսեր դրուած էին Բարեգործականին վրայ, մասնաւորաբար 1894-1986-ի Համիտեան ու 1909-ի Ատանայի ջարդերէն ետք: Ան կը դիտուէր որպէս փրկարար հայ ժողովուրդի անտէրներուն, ինչպէս՝ աշխատաւոր-աղքատ դասակարգերուն, գաւառի մէջ ապրող հայրենակիցներուն եւ որբացած մանուկներուն: Այս բանաստեղծութիւնները կը խօսին նաեւ հայ ժողովուրդի տարբեր հատուածներու անմիասնականութեան մասին: Օրինակ՝ Խանճեանի համաձայն, ՀԲԸՄ-ը պարտաւորուած էր ձեռք երկարելու հայ ժողովուրդի զաւակներուն՝ զանոնք փրկելով «թշուառութենէ», երբ «սովն էր տիրած խեղճ հայորդուն տնակը, [ու] հացի վերջին պատառն հատած էր արդէն…»: Խանճեանի կարծիքով նաեւ ՀԲԸՄ-ը ծնած էր հայ տղոց ուսում ջամբելու եւ վերջ տալու «տգիտութեան»: Ինչպէս նաեւ ան պիտի օգնէր գիւղացիին, որպէսզի արտերը ցանելով իր ապրուստը ապահովէր[14]: Իսկ Կոմիտաս նաեւ ուրախութիւն կը յայտնէր, թէ հայկական գաւառներուն համար ՀԲԸՄ-ը ստեղծած էր կրթական համակարգ մը՝ մատնանշելով, թէ «գիւղին տուիր Հայ դպրոց», ինչպէս նաեւ նպաստած էր գիւղատնտեսութեան զարգացման: Ան կը գրէ, թէ Բարեգործականը հայ գիւղացիին տուաւ «հուր գութան[15]»: Միւս կողմէ, Մալէզեանի ակնոցով դիտուած, ՀԲԸՄ-ը այն միութիւնն էր, որ կը համախմբէր հարուստն ու աղքատը, ինչպէս նաեւ կարեւոր դեր ունէր կատարելիք «ազգաշինութեան» մէջ՝ ուսում ու գործ հայթայթելով հայ ժողովուրդի զաւակներուն: Իր կարծիքով, ուսեալ եւ անուս մարդկանց համագործակցութեամբ պիտի բարգաւաճէր ազգը:Ան կ’ըսէ «հարուստ ու աղքատ, անուս թէ գիտուն, երթանք կանգնելու օճախը կործան»: Մալէզեան, Դանիէլեան եւ Ակիւլինէ նաեւ ուրախութիւն կը յայտնէին, որ վերջապէս կարելի եղած էր հայութիւնը համախմբել մէկ միութեան մը շուրջ: Մալէզեան կը նշէ, թէ «հըրաշքով Հայը միացաւ…»[16], իսկ Ակիւլինէ կը հաւաստէ, թէ «հայն ի՜նչքան պէտք ունի սիրոյ, միութեան․․․․․․․» եւ Շարունակութիւնը էջ 30

Էջ 30

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

ՀԲԸՄ 112-ամեակ Գահիրէէն Պոլիս - Պոլիսէն Գահիրէ

Պատմական Ակնարկ ՀԲԸՄ-ի Քայլերգի Ծնունդին

Շարունակութիւն էջ 29-էն

կ’աւելցնէ, թէ «բա՛ւ որքան հայն անհամերաշխ տուաւ զոհ»: Իրեն համար ՀԲԸՄ-ը կը նմանէր փողի մը, որուն ղօղանջէն կը միանար «ցիրուցան» ազգը[17]: Դանիէլեան նաեւ կը գրէ, թէ «հայն է հայուն միացեր ատելութիւնն է մոռցեր[18]»: Ճիյէրճեանի համար ալ Միութիւնը թիկունք էր «նահատակ ազգին,» որ անշուշտ տառապած էր 1896 եւ 1909 ջարդերուն ընթացքին[19]: Այս դէպքերը նկատի առնելով, հաւանաբար Ակիւլինէ կը նկատէր ՀԲԸՄ-ը որպէս միջոց պաշտպանուելու «օտարէն» այսինքն` թուրքէն[20]: Ի միջի այլոց, Դանիէլեան միակ անձն էր, որ ՀԲԸՄ-ը կը տեսնէր նաեւ որպէս հայ իգական սեռի ներկայացուցիչներու պաշտպանը: Ան կոչ կ’ընէր հայ կոյսերուն եւ որբերուն, որ սրբեն իրենց արցունքները Բարեգործականի ներկայութեան[21]: Կարելի է եզրակացնել, որ ՀԲԸՄ-ը նմանելու համար եւրոպական արդի կազմակերպութիւններուն պէտք էր օժտուէր նաեւ քայլերգով մը: Քայլերգը մէջտեղ եկաւ Միութեան հիմնադրութենէն 8 տարիներ ետք: «Միութիւն»-ը կարեւոր դեր ունեցաւ քայլերգի ընտրութեան գործընթացին մէջ: 1914-ին ՀԲԸՄ-ը կ’ունենայ իր պաշտօնական քայլերգը երկար ատեն Գահիրէէն Պոլիս եւ Պոլիսէն Գահիրէ ոտանաւորներ եւ երաժշտական յօրինումներ փոխանակելէ ետք: Այսօր աւելի քան հարիւր տարիներէ ի վեր Բարեգործականը կը շարունակէ գործածել Մալէզեանի քայլերգը: ========================================= [1] Կոմիտաս Վարդապետ (բուն անունով Սողոմոն Սողոմոնեան) ծնած է Քիւթահիա 1869-ին եւ մահացած Փարիզ 1935-ին: [2] Հմայեակ Գրանեան, «Բարեգործականի Քայլերգին Ծնունդը», Զարթօնք, Ապրիլ 15, 1969: [3] Հմայեակ Գրանեան, «Բարեգործականի Քայլերգին Ծնունդը», Զարթօնք, Ապրիլ 15, 1969: [4] Յարութիւն Սինանեան ծնած է Պոլիս 1872-ին եւ մահացած 1939-ին: Ան եղած է նշանաւոր ջութակահար, դաշնակահար եւ երաժշտահան: 1926-ին ան կ’ընտրուի պատուաւոր անդամ Պոլսոյ երաժշտական խորհուրդին: Տես՝ Ց. Բրուտեան, Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, Հատոր 10, խմբ. Վ. Հ. Համբարձումեան, Երեւան, 1984, Էջ 386: [5] Հմայեակ Գրանեան, «Բարեգործականի Քայլերգին Ծնունդը», Զարթօնք, Ապրիլ 15, 1969:

[6] Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, Հատոր 10, խմբ. Վ.Հ. Համբարձումեան, Երեւան, 1984, Էջ 386: [7] Հայկական Համառօտ Հանրագիտարան, խմբ. Հ.Մ. Այվազեան, Հայկական Հանրագիտարան Հրատարակչութիւն, Երեւան, 2003, Էջ 439: [8] Նոյն: [9] «Միութեան Պաշտօնական Քայլերգը,» Միութիւն, Մարտ 1914, էջ 105-106: [10] «Հայկ. Բարեգ. Ընդհ. Միութեան 8-րդ Տարեդարձի Առթիւ Գահիրէի Դաշտահանդէսը», Միութիւն, Մայիս 1914, էջ 73: [11] Ց. Բրուտեան, Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, Հատոր 10, խմբ. Վ. Հ. Համբարձումեան, Երեւան, 1984, էջ 386: [12] Նոյն: [13] «ՀԲԸՄիութեան Քայլերգը», Միութիւն, ՄարտԱպրիլ-Մայիս 1931, էջ 45: [14] Խանճեան, Միութիւն, Յունուար 1912, էջ 6: [15] Գրանեան, Միութիւն, 15 Ապրիլ 1969: [16] Մալէզեան, Միութիւն, Փետրուար 1912, էջ 21: [17] Ակիւլինէ, Միութիւն, Ապրիլ 1912, էջ 56: [18] Ներսէսեան, Միութիւն, Մարտ 1912, էջ 36: [19] Յովհաննէս Ճիյէրճեան, «Միութեան Ուխտը»,Միութիւն, Մայիս 1912, էջ 67: [20] Ակիւլինէ, Միութիւն, Ապրիլ 1912, էջ 56: [21] Ներսէսեան, Միութիւն, Մարտ 1912, էջ 36:

Շար․ 2 եւ վերջ

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 31

ԳԱՂՈՒԹԱՅԻՆ

«Ապրելու Բանաձեւ»

Շաբաթ, 28 Ապրիլ 2018-ին, Յունաստանի Հայ Աւետարանական եկեղեցուոյ սրահին մէջ տեղի ունեցաւ ռատիոլրագրող, հրապարակախօս, ՀՀ Գրողներու Միութեան պատուաւոր անդամ՝ Գոհար Մարտիկեանի «Ապրելու Բանաձեւ» մատենաշարի 10-րդ եւ 11-րդ հատորներու ներկայացումը։ «Ապրելու բանաձեւ»ը Արցախեան պատերազմին իրենց կեանքը նուիրաբերած ազատամարտիկներուն, հերոսներուն, հայ-ատրպէյճանական սահմանը պաշտպանող զոհուած զինուորներուն կեանքի պատմութիւնն է։ Ձեռնարկը կազմակերպուած էր Յունաստանի Հայ Աւետարանական եկեղեցուոյ եւ «Արեւիկ» գրատան համագործակցութեամբ ուր մասնաւորաբար հրաւիրուած էր մատենաշարի հեղինակը։ Ելոյթը սկսաւ վերապատուելի Վիքէն Չոլաքեանի բարի գալստեան խօսքով, ձեռնարկը դասելով Հայոց Ցեղասպանութեան 103-րդ տարելիցին

ինչպէս նաեւ Մայիսեան հերոսամարտերու ու Հայաստանի Պետականութեան հիմնադրման 100-ամեակի հանդիսութիւններու շարքին։ Սոնա Գալստեան հակիրճ կերպով ներկայացուց հեղինակի կենսագրական տուեալները ու աշխատանքը ապա՝ հրաւիրեց եկեղեցուոյ Կիրակնօրեայ դպրոցի եւ պատանեկան խումբի աշակերտները, որոնք կենդանի պատկերի միջոցաւ ներկայացուցին հայ զինուորի երթը՝ ծառայելու հայոց բանակին, պաշտպանելու Հայաստանի ու Արցախի տարածքի անձեռնմխելիութիւնը եւ հպարտ վերադարձը հայրենի օճախ։ Խօսք առնելով Գոհար Մարտիկեանը անդրադարձաւ վերջին 12-13 տարիներուն մատենաշարի ստեղծման աշխատանքին, նուիրուած Արցախեան գոյամարտի ընթացքին զոհուած ու անմահացած քաջորդիներու ամփոփ կեանքի ու սխրանքի պատմութիւններուն ուր ի յայտ կուգայ հայ ազգի նուիրեալներու անսակարգ հայրենիքին ծառայելու գաղափառը նոյնիսկ իրենց կեանքի գնով։ «Մատենաշարը ոչ թէ լալու, այլ հպարտանալու պատմութիւն է»,- նկատեց հեղինակը։ Գոհար Մարտիկեանը ընդգծեց թէ իր հանդիպումներու ընթացքին մասնաւորաբար երիտասարդներու հետ, նկատած է, որ Արցախեան պատեՇարունակութիւնը էջ 32

Հայ Կեանք

Էջ 32

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

«Ապրելու Բանաձեւ»

Շարունակութիւն էջ 31-էն

րազմի մասին հետաքրքրութիւնը շատ մեծ է։ «Անդրադառնալով իւրաքանչիւր հերոսի կեանքի մասին՝ ես կը ջանամ տալ պատմական անցեալէն մինչեւ մեր օրերը յաղթանակ կերտող այն տրամադրութեանը, որը կռուի դաշտ տարաւ մեր տղաներուն սխրագործութիւններու օրինակներ տալով համայն հայութեան ու մարդկութեան։ Արցախեան պատերազմը պարզ հերոսամարտ չէ։ Այն հայ ժողովուրդի ինքնագիտակցութեան, հայրենասիրութեան, հայրենիքի յաւերժութեան եւ արժանապատիւ ապրելու ցգտում է»,- նշեց մատենաշարի հեղինակը։

10-րդ հատորը նուիրուած է 2016-ի Ապրիլեան քառօրեայ պատերազմին զոհուած հայաստանցի 73 հերոսներու կենսագրութեան ու իրենց սըխրանքներու պատմութեան «Հրով լեցուն հրադադար» վերնագրով, ինչպէս նաեւ Արցախեան պատերազմի ընթացքին զոհուած Սիսիանի տարածաշըրջանի հերոսներուն։ «Որեւէ մէկ բան պէտք չէ մոռացուի, որովհետեւ այնպիսի կեանքեր նուիրաբերուած են հայրենիքի ազատագրութեանն ու այս փոքր հողի պահպա-

նութեան համար, որ նրանց մոռանալը, նրանց սխրանքները չյիշատակելը, նրանց չմեծարելը առնուազն անընդունելի է»,- ներկաներուն հարցումին պատասխանեց Գոհար Մարտիկեանը: 11-րդ հատորը նուիրուած է 2016-ի Ապրիլեան պատերազմին զոհուած արցախցի հերոսներուն, ինչպէս նաեւ՝ Արցախի պատերազմին նահատակուած Կապանի տարածաշրջանի մարտիկներուն։ «Այս 11 հատորներուն մէջ իւրաքանչիւր հերոսի պատմութիւնը առանձնայատուկ է։ Այդ տխուր, բայց եւ հերոսական պատմութեան արձանագրութիւնը, թող զարմանալի չթուայ, ես երջանկութեան զգացում կ’ապրիմ։ Երջանկութեան զգացում կ’ապրիմ այն պատճառով, որ կը տեսնեմ հայու տեսակի պահպանումը։ Այս հատորներու մէջ զետեղուած հերոսները առանձին-առանձին իւրօրինակ կերպարներ են` իրենց մեծ սխրանքներով»,- նշեց հեղինակը։ Գոհար Մարտիկեան անդրադարցաւ նաեւ իր որդու՝ սերժանտ Աշոտ Չախոյեանի՝ յատուկ նշանակութեան գունդի՝ հերոսի պատմութեան։ Աշոտ ինքնակամ զօրակոչուեցաւ, պայքարեցաւ բազմաթիւ թշնամի ուժի դիմաց ու իր զոհողութեամբ փրկեց ամբողջ գունդը։ Արտայայտուելով իր զաւկի մասին հեղինակը եզրակացուց,- «թէեւ վիշտը ծանր է սակայն գտայ կորովը այս աշխատանքով միշտ դարմացնել իմ յիշողութիւնները ու այժմ համոզուծ եմ թէ հայ հերոս ազատամարտիկներու սխրանքներու պատմութիւնները աւերակներու ու փոշիներուն տակ չեն մնար»: Ձեռնարկը հասաւ իր աւարտին վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեանի ու Յունահայոց թեմի առաջնորդական տեղապահ Խորէն վրդ․ Արաքելեանի աղօթքով։

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 33

Երէկ թէ այսօր՝ Թուրքիոյ հետ պատերազմի մէջ ենք... Շարունակութիւն էջ 12-էն

ղերը։ Այնպէս որ, մէկ օրուան մէջ փլեցին-քանդեցին ատելավառ աստղերուն ու երկինքին հետ կապ ունենալ յաւակնող այդ անիծեալ ու «կախարդական» կառոյցը, որ աստղադիտարան կը կոչուի։ Երկինքի աստղերը ընդուպ անհետացան՝ անծայրածիր տիեզերքի չորս կողմը, եւ խաղաղութիւնը միանգամընդմիշտ վերահաստատուեցաւ քուրանամէտ ու կրօնամոլ թուրքերու աւանդապաշտ սրտին մէջ։ Օրին՝ Տիարպեքիրի (Տիգրանակերտ) բնակիչ օսմանցի կրօնական առաջնորդ մը, որ դասակարգային բարձր պաշտօն կը վարէր օսմանեան վարչագիտական աւագանիի շարքին, անդրադառնալով եւրոպացիներու գիտահետազօտական գերակայութեան, իրեն յատուկ ձեւով, ոճով ու ապրումով պատճառաբանեց օսմանեան յետադիմութիւնն ու թանձրամտութիւնը յատկանշական հետեւեալ բնորոշումով.

- Թերեւս եւրոպացիներուն պէս գիտական վերելք չունինք. բայց ունինք, աւելի՛ բարձր գիտութիւն մը, որ Քուրանն է, քանի այդ գիրքը կ’առաջնորդէ մեզի ամէն ինչի մէջ, եւ աշխարհի ամէնաբարձր գիտութենէն ալ աւելի ընկալելի ու թանկարժէք է։ Օսմանցիները եւրոպական բարգաւաճումը կը վերագրէին եւրոպական մենաշնորհեալ դրամատիրութեան։ Դրամատիրութիւնն ու դրամատիրական ապրելակերպն ու անկէ բխող գործընթացները՝ մինչեւ վերջ իրենց համար իրաւակարգային անըմբռնելի ու ոչ ընկալելի գործելակերպ մը հանդիսացան։ Թուրքիոյ մէջ եւրոպական մակարդակի, կամ տեղւոյն քրիստոնեայ՝ ուղղափառ, առաքելական, կաթողիկէ թէ աւետարանական բնակչութեան աստիճանի դասակարգային ընտրանի չկար։ Թրքական դրամատիրութիւն ալ չկար։ Եւ չկար, որովհետեւ պետական գուրգուրանքի կամ պաշտպանութեան չէր արժանանար բնաւ ու երբեք։ Իշխանական մենատիրական ամբողջատիրութիւնը չէր արտօներ այդպիսի գերարդիական ու իր ատենի արժեչափերով յառաջադէմ մշակոյթ, նոյնիսկ տրամաբանութիւն։ Մարդոց զգացումներուն հետ խաղալ չ’ըլլար, ինչպէս խաղաղ չ’ըլլար աստղադիտարանի մը հետ, որ ժպրհեցաւ հասակ բարձրացնել Քուրանին դէմ...։ Ընտրանելիութիւնը Թուրքիոյ մէջ գաղափարական հիմք չյաջողեցաւ կազմաւորել։ Չկազմաւորեց նաեւ ընկերային ու մշակութային զարգացող բնականոն, առնուազն ընթացիկ հոլովոյթ։ Մտաւորական կամ բարձրօրէն պատրաստուած, կրթուած մարդը անմիջականօրէն կը հեղինակազրկուէր եւ միանգամընդմիշտ ու վերջնականապէս գործնապէս դերակատար չէր դառնար պետական, վարչական թէ ժողովրդային տարբեր ու տարբեր գործընթացներու մակարդակի վրայ։ Աւելին՝ պետութիւնը կանխած, ամբողջակա-

նօրէն արգիլած ու զրկած էր ազատութիւն, անկախութիւն, ինքնավարութիւն, գաղափարաբանութիւն ու հանրապետականացում-ժողովրդավարականացում «հասարակ», միաժամանակ վտանգաւոր ու խորթ նկատուող իմաստները։ Այս երկրին մէջ ընտրանելիութիւնը (էլիթիզմ) թրքակեդրոն եղած չէ երբեք. իբրեւ գաղափար ձեւաւորուած չէ բնաւ, պաշտպանուած ալ չէ, իր ճանապարհը ճշդած չէ, որպէսզի այդ ճանապարհէն քալէ, ընթանայ, զարգանայ, բարեփոխող դիմագիծ շրջափոխելու հնարաւորութիւն ստեղծէ։ Իրենց համար երկրի ապագան, կամ ապագայ զարգացման նպաստելը շատ մը անբաղձալի ուրիշ բաներ աշխարհ բերելու հետեւողականօրէն անհակակշռելի մարմաջի մը հետ կապուած է։ Աւելի ճիշդ. ժխտական մարմաջը վերածուած է տեսակ մը խաւարամիտ գաղափարաբանութիւն, իր բացասական լրիւ համեմատութիւններու մակարդակներով ու արժեչափերով։ Թուրքերը իրենց ապրած երկիրը իբրեւ հայրենիք չէին զգար, որպէսզի զայն սիրեն, պաշտեն, ըղձան, կարօտնան։ Հայրենիք ստեղծելու գաղափարն ու հասկացողութիւնն ալ անգոյ էր, կամ՝ առնուազն անորոշ էր եւ ձեւաւորուած չէր իրենց համար։ Յաւելեալ բան մըն ալ ըսենք. անոնք խստապահանջ բռնութեամբ ալ իրենց բռնագրաւումները ճիշդ ձեւով պաշտպանել չէին գիտեր։ Պետականութեան տարազի մը պատկերացումը չունեցան սուլթանական կայսերապաշտութեան ժամանակներուն, մինչեւ 1923 թուական, երբ Մուսթաֆա Քեմալ, «Աթաթուրք» չըսէք, այն՝ «մեծ թուրք», «Թուրքիոյ հայր-ազգապետ» կը նշանակէ. այդ ձեւով ալ կը գործածուի, զայն համարելով Թուրքիոյ առաջին հանրապետութեան հիմնադիրը։ Բայց այս մէկը բոլորովին տարբեր ու անջատ գլուխ մըն է Թուրքիոյ մասին, այլ առիթով տարբեր խօսելու եւ տարբեր բաներ ըսելու համար։ Ազատ կարծիքը եւ պատմական վերլուծումը դատողութեան կ’ենթարկուի, բայց դատ-դատաստանի չ’ենթարկուիր։ Շար․ 1

Էջ 34

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայկական Ձեռագիրները` Ուաշինկթընի Աստուածաշունչի Թանգարանին մէջ Ուաշինկթընի նորաբաց Աստուածաշունչի թանգարանին մէջ ներկայացուած են հայկական բացառիկ ձեռագիրներ: Թանգարանին մէջ, որ կը գտնուի Միացեալ Նահանգներու Քոնկրեսի շէնքին մօտ, ներկայացուած է Աստուածաշունչի պատմութիւնը եւ ազդեցութիւնը աշխարհի տարբեր հասարակութիւններու ու մշակոյթներու վրայ: Թանգարանին մէջ ցուցադրուած են վաղ քրիստոնէական արուեստի աւելի քան 600 նմուշներ եւ Սուրբ Գիրքի ձեռագիր ու վաղ տպագիր օրինակներ: Միացեալ նահանգներու մէջ Հայաստանի դեսպանութենէն կը յայտնեն, որ Աստուածաշունչի թանգարանին մէջ ներկայացուած են վաղ հայկական քրիստոնէական արուեստի շարք մը ձեռագիրներ:

Անոնց մէջ են 12-15-րդ դարերու պատկերազարդ Աւետարանը, որ պատկանած է Կիլիկիոյ հայ թագաւորներուն, 17-րդ դարու ձեռագիր Աւետարան մը Պոլիսէն: Թանգարանի թարգմանութիւններու բաժինը կը պատմէ Մեսրոպ Մաշտոցի կողմէ հայկական այբուբենի ստեղծման պատմութիւնը:

Եղեռնը եւ արեւմտահայերէնը Շարունակութիւն էջ 28-էն

լու, տարրական հայերէն մը սորվելու կամ գիտցած քիչը կոփելու, լեզուական նուազագոյն ճաշակ մը ստանալու ուրիշ ոչ մէկ միջոց կը մնայ: Ճիշդ այս պատճառով ալ սփիւռքահայ մամուլին սպառնացող մեծագոյն վտանգը անոր լեզուական որակին անկումը չէ, քանի որ հակառակ այդ անկեալ վիճակին՝ ան կը շարունակէ հայ զանգուածներու լեզուական մակարդակէն աւելի բարձր մնալ գրեթէ բոլոր գաղութներու, բայց մանաւանդ արեւմըտեան գաղութներու մէջ: Սփիւռքահայ մամուլին սպառնացող մեծագոյն վտանգը անոր նսեմացումն է, հաստատաքայլ դէպի ամբողջական շիջում առաջնորդող ընթացքը, քանի սփիւռքի ամբողջ տարածքին արեւմտահայ մամուլը կը նահանջէ՝ ընթերցողներու եւ բաժանորդներու նուազումին հետեւանքով, եւ նիւթապէս ինքնաբաւ մամուլ գրեթէ մնացած չէ: Մեր բոլոր թերթերը կուսակցական օրկաններ են, բացառութեամբ մէկ-երկուքին, եւ կը ֆինանսաւորուին կամ իրենց բացը կը գոցեն պատկան կուսակցութեան շնորհիւ, թէեւ այդ կուսակցութիւնները իրե՛նք եւս նիւթական տագնապ կը դիմագրաւեն: Սակայն մինչեւ ո՞ւր եւ մինչեւ ե՞րբ կարելի պիտի ըլլայ դիմանալ այս ընթացքով:

Շար․ 2 եւ վերջ

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայ Կեանք

Էջ 35

Հրետանային զօրավարժութիւններ Արցախի մէջ

Մայիս 3-ին Արցախի Պաշտպանութեան բանակի առանձին հրետանային զօրագունդերէն մէկուն շարք մը ստորաբաժանումներ զօրավարժութիւններ կատարած են։ Զօրավարժութիւններու ընթացքին առաջին անգամ կիրառուած են նաեւ որոշ զինուորական գիտարուեստի նորամուծութիւններ, որոնք էականօրէն բարելաւած են կրակային խնդիրներու կատարման արդիւնաւէտութիւնը, կը տեղեկացնէ Արցախի պաշտպանութեան նախարարութեան կայքէջը։

Էջ 36

Հայ Կեանք

BBC-ն ներկայացուցած է 6 ուշագրաւ փաստ Հայաստանի մասին

Մինչ ներհայաստանեան իրադարձութիւնները իրենց վրայ սեւեռած են աշխարհի տարբեր յայտնի լրատուամիջոցներու ուշադրութիւնը, բրիտանական հեղինակաւոր «BBC»-ն ընթերցողներուն կը ներկայացնէ վեց հետաքրքրական փաստ Հայաստանի մասին: Հայաստանէն դուրս ապրող հայերը աւելի շատ են, քան պետութեան մէջ բնակողները Լրատուամիջոցը նկատել տուած է, որ երկրի բնակչութիւնը մօտ երեք միլիոն է, սակայն քանի մը միլիոն ալ կը բնակի արտասահման: «Մեծ համայնքներ կան Միացեալ Նահանգներու, Ռուսիոյ եւ Ֆրանսայի մէջ»,- կը գրէ «BBC»-ն` աւելցնելով, որ հայերը վերջերս կ’երթան Ռուսիա, քանի որ ան մօտ է եւ անոնք կը խօսին ռուսերէն: Արարատ լեռը ազգային խորհրդանիշ է «Նոյնիսկ երբ անիկա կը գտնուի Թուրքիոյ տարածքին… ձիւնածածկ գագաթ ունեցող լեռը կ’երեւի Հայաստանի մայրաքաղաք Երեւանի հորիզոնին: Աստուածաշունչին մէջ անիկա կը նշուի իբրեւ վայր մը, ուր ջրհեղեղէն ետք կանգ առաւ Նոյի տապանը»,- կը գրէ լրատուամիջոցը: Ան աշխարհի ամենավաղ քրիստոնէական քաղաքակրթութիւններէն է «BBC»-ն կը գրէ, որ Հայաստանը առաջին երկիրն է, որ 4-րդ դարու սկիզբը պաշտօնապէս ընդունած է քրիստոնէութիւնը որպէս կրօն, եւ որ հայկական եկեղեցին բացարձակապէս ինքնավար է միւս քրիստոնէական եկեղեցիներէն: Շախմատի ուսուցումը պարտադիր է 2011 թուականէն Հայաստանի մէջ երեխաները պարտադիր ունին շախմատի դասեր: Ներկայիս անիկա դպրոցներուն մէջ ունի որակաւորում ունեցող աւելի քան 3000 շախմատի ուսուցիչներ: Ան կը հպարտանայ իր քոնեակով Բրիտանական լրատուամիջոցը կը գրէ, որ Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ Խորհրդային Միութեան առաջնորդ Իոսիֆ Սթալինը Մեծ Բրիտա-

Ուրբաթ, 11 Մայիս 2018

Հայաստանի երկինքը կը սպասարկեն նաեւ ուղղաթիռները

«Օդագնացութեան ոլորտի ճիւղային զարգացմանն ուղղուած միջոցառումները տուած են սպասուած արդիւնքը. շուտով Հայաստանի Հանրապետութեան երկինքը կը սպասարկեն նաեւ ուղղաթիռները»,- այս մասին յայտնած են Քաղաքացիական օդագնացութեան գլխաւոր վարչութեան մամուլի ծառայութենէն։ Աղբիւրը կը տեղեկացնէ, որ անհրաժեշտ ներդրումներու ապահովման, ՀՀ օդակայաններու մէջ ուղղաթիռներու սպասարկման համար արդիւնաւէտ պայմաններու ստեղծման նպատակով շահագրգիռ կողմերու հետ տարուած աշխատանքի որպէս արդիւնք Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ հիմնադրուած «Արմենիան հելիքոփթերս» սահմանափակ պատասխանատուութեամբ ընկերութիւնը արդէն օդանաւ շահագործողի վկայական ստանալու յայտ ներկայացուցած է ՀՀ կառավարութեան առընթեր քաղաքացիական օդագնացութեան գլխաւոր վարչութիւն: Յառաջիկային ՀՀ քաղաքացիներն ու ՀՀ այցելող զբօսաշրջիկները հնարաւորութիւն կ’ունենան ամերիկեան Robinson R66 եւ եւրոպական AIRBUS EC130T2 ուղղաթիռներով շրջագայիլ ինչպէս Հայաստանի մէջ, այնպէս ալ՝ Հայաստանէն դուրս: նիոյ վարչապետ Ուինսթըն Չըրչըլին որպէս նուէր քանի մը տասնեակ անգամ հայկական քոնեակ ուղարկած է: Շատ տարիներ անց` 2013-ին Ռուսիոյ նախագահ Վլատիմիր Փութին Բրիտանիոյ վարչապետ Տէյվիտ Քեմըրոնին տուաւ հայկական քոնեակի շիշ մը` վերյիշելով այդ պատմութիւնը: Շատ յայտնի մարդիկ ունին հայկական արմատներ Լրատուամիջոցը անոնց շարքին կը յիշատակէ յայտնի ֆրանսահայ երաժիշտ Շառլ Ազնաւուրը, ճատրակի վարպետ Կարի Քասփարովը, երգիչ Շերը եւ Քիմ Քարտաշեանը: