Հայ Կեանք թիւ 21(82) 22-11-2019

Հայ Կեանք ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ԵԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ Տարի Դ., թիւ 21(82)

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

«Ոչ ոք կրնայ Հայաստանի հետ խօսիլ ուժի դիրքերէ». Յայտարարեց Փաշինեան Փարիզի մէջ

Ոչ ոք կրնայ Հայաստանի հետ խօսիլ ուժի դիրքերէ: Այս մասին Փարիզի խաղաղութեան համաժողովի ժամանակ յայտարարած է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան՝ պատասխանելով ատըրպէյճանցի մասնակիցի հարցին: «Ցաւօք, Ատրպէյճանը կը շարունակէ պնդել, որ Երեւանը՝ անկախ Հայաստանի մայրաքաղաքը, ատրպէյճանական քաղաք է: Այնինչ, մեր առաջարկութիւնը խաղաղութիւնն է, եւ մենք սպառնալիքներ չենք օգտագործեր մեր տարածաշրջանին մէջ ոեւէ մէկու հանդէպ: Մենք պատրաստ ենք խաղաղութեան»,- ըսած է ան՝ ի պատասխան ատրպէյճանցի մասնակիցի հարցին: Փաշինեանը ընդգծած է, որ անձամբ պատրաստ է երկխօսութիւն սկսելու ոչ միայն Ատրպէյճանի կառավարութեան, այլեւ ատրպէյճանցի ժողովուրդի հետ, «որովհետեւ մենք քննարկելու շատ բան ունինք»: Պատասխանելով ատրպէյճանցի մասնակիցի հարցին «Ատրպէյճանի կազմին մէջ միջազգայնօրէն ճանչցուած Ղարաբաղի մասին»՝ Փաշինեանը ընդգծած է, որ միջազգայնօրէն ճանչցուած ձեւաչափը՝ «ԵԱՀԿ Մինսքի խումբի համանախագահներ» անուամբ, ունի Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի մասին որոշում կայացնելու մանտաթ: «Ձեր կառավարութիւնը ներգրաւուած է բանակցային գործընթացի մէջ: Եթէ Ղարաբաղը Ատըրպէյճանի միջազգայնօրէն ճանչցուած մասն է, ինչո՞ւ դուք բանակցութիւններ կը վարէք կարգավիճակի սահմանման վերաբերեալ»,- ըսած է ան: Ատրպէյճանցի մասնակիցը նաեւ յայտարաՇարունակութիւնը էջ 3

ԱՄՆ ծերակուտականը Էրտողանի հետ հանդիպումէն ետք կասեցուց Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման օրակարգը Սենաթի մէջ

Հանրապետական ծերակուտական Լինտսի Կրեհըմ արգելափակած է Ծերակոյտին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման բանաձեւի ընդունումը, կը հաղորդէ News.am-ը: «Ես նոր հանդիպեցայ Էրտողանի եւ նախագահ Թրամփի հետ եւ խօսեցայ խնդիրներու մասին, որոնց դէմ հանդիման կը գտնուինք Սուրիոյ մէջ Թուրքիոյ ներխուժման պատճառով: Ես յոյս ունիմ, որ Թուրքիան եւ Հայաստանը կրնան միասին լուծել այդ խնդիրը»,- ըսած է Կրեհըմ Ծերակոյտի` հեռուստատեսութեամբ հեռարձակուող նիստի ժամանակ: Կրեհըմ, որ կը համարուի Թրամփի մօտ դաշնակիցը, աւելցուցած է, որ ծերակուտականները «պէտք չէ ոչ գունազարդեն, ոչ ալ նորէն գրեն պատմութիւնը»: Գոնկրէսի վերին պալատի օրէնսդրութեան համաձայն՝ ծերակուտականներէն ոեւէ մէկը կրնայ կասեցնել օրէնսդրական նախաձեռնութիւն մը: Նիստի ժամանակ բանաձեւը առաջարկած է ընդունիլ Սենաթի միջազգային յարաբերութիւններու կոմիտէի դեմոկրատ անդամ Ռոպերթ Մենընտըսը: «ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականութիւնը պէտք է ազնուօրէն արտացոլայ մարդու իրաւունքներու եւ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւններու խախտումները, ինչպէս նաեւ էթնիք զտումներն ու ցեղասպանութիւնը»,- յայտարարած է Մենընտըսը:

Էջ 2

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Թուրքիոյ բնակչութեան հինգէն մէկը հայ էր, իսկ հիմա նոյնիսկ մարզադաշտ մը չենք լեցներ. Կարօ Փայլան ԱՆԳԱՐԱ.- Թուրքիոյ խորհրդարանի Տիգրանակերտի հայազգի պատգամաւոր Կարօ Փայլանի գրասենեակէն 8 Նոյեմբերին տեղեկացուցին, թէ Թուրքիոյ խորհըրդարանին մէջ ընթացող յառաջիկայ տարուան ամավարկին վերաբերեալ քննարկումներուն ընթացքին, Փայլան, որ անդամ է ամավարկի եւ ծրագրաւորումի յանձնախումբին, կատարեց Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման նիւթին վերաբերեալ հետեւեալ յայտարարութիւնը։ «Նախքան 1915-ը, այս հողերուն վրայ հայեր կը բնակէին եւ իւրաքանչիւր հինգէն մէկը հայ էր այս երկրին մէջ: Իսկ հիմա նոյնիսկ մարզադաշտ մը չենք լեցներ, եթէ բոլորս ի մի հաւաքէք: Անշո՛ւշտ չշոգիացանք: Պատահեցաւ մեծ աղէտ մը, զոր դժբախտաբար 104 տարիէ ի վեր կը մերժենք՝ ուրացումի քաղաքականութեամբ. կը մերժենք խօսիլ այս մասին: Տեսէ՛ք, այլ խորհրդարաններ կը խօսին այս մասին եւ մենք կ’ըսենք թէ թող չխօսին: Նիւթ մը, որ կը վերաբերի այս տարածաշրջանին, թող խօսուի այս տարածաշրջանին մէջ: Եթէ կայ աշխարհի վրայ միակ խորհըրդարան մը, ուր այս նիւթը պէտք է խօսուի, Թուրքիոյ Ազգային մեծ ժողովն է: Որովհետեւ մենք այս հողերուն զաւակներն ենք»:

“Հայ Կեանք”

Ելեկտրոնային Պարբերական Խմբագիր Տիգրան Ապասեան

Փոխ խմբագիր Խաչատուր Ադամեան

Հրատարակչակազմի գործակից Դոկտ․ Համբիկ-Սահակ Մարուքեան

Աթէնք - Յունաստան

“Χάι Γκιάνκ”

Ηλεκτρονική Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση Υπεύθυνοι Έκδοσης

Δικράν Αμπασιάν Χατσαδούρ Αταμιάν Δρ. Χαμπίκ-Σαχάκ Μαρουκιάν

ԱՀԱԲԵԿԻՉՆԵՐ ՍՊԱՆԵՑԻՆ ԳԱՄԻՇԼԻԻ ՀԱՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԺՈՂՈՎՐԴԱՊԵՏՆ ՈՒ ԱՆՈՐ ՀԱՅՐԸ

Αποστέλλεται ηλεκτρονικώς & ατελώς

Երկուշաբթի, 11 Նոյեմբերի առաւօտուն, Գամիշլիի հայ կաթողիկէ համայնքի ժողովրդապետ Յովսէփ քհնյ. Պետոյեան եւ իր հայրը Հաննա Պետոյեան, Տէր Զօրի հայ կաթողիկէ համայնքի եկեղեցւոյ վիճակը ստուգելու համար, երբ անձնական ինքնաշարժով կը մեկնէին Տէր Զօր, ահաբեկիչներ յարձակելով, յատկապէս կրակ բացած են ինքնաշարժին վրայ: Հայ կաթողիկէ համայնքի ժողովրդապետին հայրը տեղւոյն վրայ նահատակուած է, իսկ ժողովրդապետը՝ վայրկեաններ անց: Անոնց ընկերակցող Հասիչէի եկեղեցւոյ սարկաւագ Ֆատի Սանօ վիրաւորուած է: Աւելի ուշ, «Ի.Պ.»ը ստանձնեց քահանայի ու իր հօր վրայ ահաբեկչական արարքը։

Electronic Periodical Publication

“Hye Gyank” Athens - Greece E-mail: hyegyank@gmail.com

News in Pages 13-20 Հաւատալով ազատ խօսքի իրաւունքին եւ բազմակարծութեան` կ՛ընդունինք, որ հրապարակուած գրութիւնները անպայման չարտայայտեն խմբագրութեան եւ հրատարակչակազմին տեսակէտը։ Խմբագրութեան կը վերապահուի յղուած յօդուածները յապաւելու կամ չհրատարակելու իրաւասութիւնը։

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

«Ոչ ոք կրնայ Հայաստանի հետ խօսիլ ուժի դիրքերէ». Յայտարարեց Փաշինեան Փարիզի մէջ

Շարունակութիւն էջ 1-էն

րած է, որ ինք ատրպէյճանցի է, բայց ծնած է Վարդենիս եւ իր ընտանիքը ստիպուած եղած է լքել Հայաստանը հակամարտութեան սկիզբը: «Ատրպէյճանի մէջ հայեր կը սպաննէին Սումկայիթի ջարդերու ժամանակ, աւելի ուշ սպանութիւնները շարունակուած են Պաքուի մէջ եւ տարածուած Ղարաբաղի մէջ: Անոնք փախած են Ատրպէյճանէն առանց հագուստի: Ինչ կը վերաբերի անոր, թէ ինչ տեղի ունեցած է Հայաստանի մէջ, ապա, կառավարութեան որոշման համաձայն, ատրպէյճանցիները ապահովուած են հանրակառքերով եւ անոնց ուղեկցած է ոստիկանութիւնը: Ոչ մէկ ատըրպէյճանցի տուժած է»,-ըսած է Փաշինեանը՝ աւելցընելով, որ ճիշդ այս ցոյց կու տայ հակամարտութեան էութիւնը: Հայաստանի Վարչապետը տիկնոջ՝ Աննա Յակոբեանի հետ Փարիզ կը գտնուէր՝ մասնակցելու խաղաղութեան երկրորդ համաժողովին եւ ԵՈՒՆԵՍ ՔՕ-ի 40-րդ Գլխաւոր խորհրդաժողովին: Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը Փարիզի Խաղաղութեան համաժողովի շրջագիծէն ներս նաեւ առանձնազրոյց ունեցած է Ֆրանսայի նախագահ Էմանուէլ Մաքրոնի հետ: Ֆրանսայի նախագահը շնորհակալութիւն յայտնած է վարչապետին համաժողովին մասնակցելու հրաւէրն ընդունելու համար եւ նշած, որ կը կարեւորէ բարեկամ Հայաստանի հետ համագործակցութեան զարգացումը տարբեր ուղղութիւններով: Իր հերթին վարչապետ Փաշինեանը եւս շնորհակալութիւն յայտնած է ջերմ ընդունելութեան եւ համաժողովը բարձր մակարդակով կազմակերպելու համար: Վարչապետը նշած է, որ տարբեր առիթներով հանդիպումները նոր ազդակ կը հաղորդեն երկկողմ կապերու զարգացմանն ու ամրապնդման: Նիկոլ Փաշինեան եւ Էմանուէլ Մաքրոն քննարկած են հայ-ֆրանսական յարաբերութիւններու օրակարգային հրատապ հարցեր, անդրադարձած են

Էջ 3

Փարիզի մէջ ընդունելութիւն ի պատիւ Հայաստանի վարչապետի եւ տիկնոջ

Ի պատիւ, աշխատանքային այցով Ֆրանսա գտնուող վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի եւ տիկնոջ՝ տրուած է ընդունելութիւն, որուն մասնակցած են Ֆրանսայի հայ համայնքի հոգեւոր եւ աշխարհիկ կառոյցներու ներկայացուցիչները: Վարչապետի աշխատակազմի տեղեկատւութեան եւ հասարակայնութեան հետ կապերու վարչութեան փոխանցմամբ՝ անոնց շարքին էին Ֆրանսայի Ազգային ժողովի հայ պատգամաւորներ, հասարակական, մշակութային գործիչներ, գործարարներ: Իր խօսքին մէջ վարչապետը անդրադարձած է Ֆրանսա աշխատանքային այցին, նախագահ Էմանուէլ Մաքրոնի հետ ունեցած քննարկումներուն, Հայաստանի արտաքին քաղաքականութեան, ղարաբաղեան հակամարտութեան: Նոյն օրը աւելի վաղ Նիկոլ Փաշինեանը տիկնոջ` Աննա Յակոբեանի հետ այցելած է ԵՈՒՆԵՍՔՕի կեդրոնակայան, ուր մասնակցած է կազմակերպութեան 40-րդ գլխաւոր ժողովի աշխատանքներուն, հանդիպում ունեցած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի գլխաւոր տնօրէն Օտրի Ազուլէի հետ:

նաեւ մուտքի արտօնագրերու ազատականացման ՀՀ-ԵՄ երկխօսութեան մեկնարկի ուղղութեամբ իրականացուող քայլերուն: Կողմերը կարեւորած են բարձր մակարդակի փոխայցելութիւններու կազմակերպումը եւ այդ ուղղութեամբ ձեռք բերած համապատասխան պայմանաւորուածութիւն:

Էջ 4

Հայ Կեանք

ՀՀ Արտաքին գործերու նախարարութեան պատասխանը՝ Թուրքիոյ նախագահին՝ ԱՄՆ-ի մէջ կատարած Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ յայտարարութիւններուն

Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման գործընթացի հետագայ ծաւալման լոյսի ներքոյ Թուրքիայի նախագահը վերջին օրերին հանդէս է գալիս իրարամերժ եւ իրականութիւնը խեղաթիւրող յայտարարութիւններով: Այդ յայտարարութիւններում առկայ են պընդումներ, որոնք նպատակ ունեն զոհերի արժանապատուութիւնը վիրաւորելու միջոցով արդարացընելու կատարուած Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Այս տարի Ապրիլի 24-ին Թուրքիայի նախագահ Էրտողանն արդէն իսկ արդարացրել էր Հայոց Ցեղասպանութեան իրականացումը՝ այն որակելով որպէս «ամենաողջամիտ գործողութիւն», իսկ Ցեղասպանութեան զոհերին՝ «հայկական աւազակախըմբեր եւ նրանց աջակիցներ»: Այժմ Թուրքիայի նախագահը Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերին զրկում է նոյնիսկ իրենց պատմական հայրենիքից՝ նրանց անուանելով քոչւորներ, մոռանալով իր նախնիների եւ տարածաշրջանի բնիկների պատմութիւնը: Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումն անկասկած անհրաժեշտ են ճշմարտութեան եւ պատմական արդարութեան համար: Սակայն այն անհրաժեշտ է ոչ այնքան պատմութեանը կամ պատմաբաններին, որքան այսօր համայն մարդկութեանը եւ յատկապէս ինքնութեան հողի վրայ կատարուող յանցագործութիւնների պոտենցիալ զոհերին: Այն անհրաժեշտ է այն մարդկանց եւ ժողովուրդներին, որոնց Թուրքիայի Հանրապետութիւնն այսօր, կրօնական եւ էթնիկ պատկանելիութեան համար անուանելով ահաբեկիչներ, ենթարկում է բռնութեան եւ բռնագաղթման իր իսկ հարեւան երկրի տարածքում: Այն անհրաժեշտ է ցեղասպան ընկալումների յաղթահարման եւ մարդու իրաւունքների համընդհանուր պաշտպանութեան համար: Ցեղասպանութեան զոհերի ժառանգների եւ միջազգային հանրութեան համար Հայոց Ցեղասպանութիւնը իրողութիւն է, որը նաեւ հիմք է ծառայել

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

ԱՄՆ Ծերակոյտին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման արգելափակումը հերթական գործարքի հետեւանք է. Արեւելագէտ

Սպիտակ տունը հանրապետական ծերակուտական Լինսի Կրահամի միջոցով արգելափակեց Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման թիւ 150 բանաձեւին քննարկումը Ծերակոյտին կողմէ՝ հաշուի առնելով Թուրքիոյ կարեւորութիւնը ամերիկեան ռազմավարական ծրագիրներուն Մերձաւոր Արեւելքի եւ Սուրիոյ մէջ: Այս մասին, ըստ Արմէնփրես-ի, Նոյեմբեր 15-ին կայացած մամուլի ասուլիսի ժամանակ ըսած է ՀՀ ԳԱԱ արեւելագիտութեան ուսումնարանի տնօրէն Ռուբէն Սաֆրաստեան: Արեւելագէտը կ’ակնկալէր, որ ԱՄՆ Ներկայացուցիչներու պալատին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանչցող բանաձեւին ընդունումէն ետք կ’իրականանան անդրգուլիսային բանակցութիւններ ԱՄՆ-ի եւ Թուրքիոյ միջեւ: Շարունակութիւնը էջ 22

Ցեղասպանութեան դատապարտման եւ կանխարգելման 1948թ․ կոնվենցիայի մշակման եւ հետագայում դրա հիման վրայ ցեղասպանութիւնների եւ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների կանխարգելման մեխանիզմների ներդրման համար: Արդարացնելով եւ ժխտելով Հայոց Ցեղասպանութիւնը, ուժի կիրառմամբ ագրեսիւ քաղաքականութիւն վարելով իր հարեւանների հանդէպ, երկու տասնամեակից աւելի շարունակելով Հայաստանի ցամաքային շրջափակումը, եւ ռազմաքաղաքական աջակցութիւն ցուցաբերելով Ատրպէյճանին ԼՂ հակամարտութեան համատեքստում՝ Թուրքիան շարունակում է հանդիսանալ ցեղասպանութիւն վերապրած հայ ժողովուրդի անվտանգութեան սպառնալիք: Թուրքիան պէտք է վերանայի Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդի հանդէպ իր ներկայ թշնամական քաղաքականութիւնը, ինչն առաջին քայլը կարող է դառնալ ցեղասպանութեան հետեւանքների յաղթահարման եւ տարածաշրջանային սպառնալիքների նուազեցման ուղղութեամբ:

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 5

Յունաստանի Հանրապետութեան նախագահի այցելութիւնը Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին

Նոյեմբեր 6-ին Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ․ Ծայրագոյն պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ ընդունեց պաշտօնական այցով Հայաստան գտնուող Յունաստանի Հանրապետութեան նախագահ Փրոքոփիս Փաւլոփուլոսին եւ գլխաւորած պատուիրակութիւնը՝ ուղեկցութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան Շրջակայ միջավայրի նախարար Էրիկ Գրիգորեանի: Ողջունելով բարձրաստիճան հիւրի այցը համայն հայութեան հոգեւոր կեդրոն` Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը նշեց, որ հայ եւ յոյն ժողովուրդներու բարեկամութիւնը կու գայ դարերու խորքէն՝ գոհունակութեամբ ընդգծելով, որ նման բարձր մակարդակի այցելութիւններով կ’ամրապնդուին եւ կը զօրանան հայ-յունական կապերը: Վեհափառ Հայրապետը հաստատեց, որ երկու երկիրներու միջեւ ձեւաւորուած սերտ յարաբերութիւնները դրական ազդեցութիւն կը ձգեն իրենց աշխարհասփիւռ ժողովուրդներու վրայ: Այս իմաստով, Նորին Սրբութիւնը փաստեց, որ իր՝ տարբեր երկիրներ կատարած հովուապետական այցելութիւններու ժամանակ բազմիցս ականատես եղած է հայ եւ յոյն համայնքներու սերտ գործակցութեանը եւ ջերմ փոխյարաբերութիւններուն: Գարեգին Բ․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը նշեց, որ 20-րդ դարասկիզբին հայ եւ յոյն ժողովուրդներու դէմ իրագործուած ոճիրը կը մղէ միմեանց

զօրակից ըլլալու եւ միաւորուելու՝ միջազգային ատեաններու առաջ իրենց արդար իրաւունքի ու պահանջի պաշտպանութեան համար: Նորին Սրբութիւնը յոյս յայտնեց, որ երկու երկիրներու սերտ փոխ գործակցութեան առաւել ընդլայնումը կը նպաստէ երկու բարեկամ ժողովուրդներու առաջընթացին ու բարգաւաճմանը: Հանդիպման, իր երախտագիտութիւնը յայտնելով Յունաստանի իշխանութիւններուն հայ համայնքի եւ Հայոց թեմի նկատմամբ ցուցաբերուող բարեխնամ հոգածութեան համար՝ Հայոց Հայրապետը եղբայրական յարաբերութիւններու խորացման գործին կարեւորեց նաեւ Հայաստանեաց Առաքելական եւ Յոյն Ուղղափառ եկեղեցիներու դերակատարութիւնը ու շարունակուող ջերմ փոխյարաբերութիւնները: Այս առիթով Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը իր ջերմ ողջոյներն ու բարեմաղթանքները փոխանցեց Կոստանդնուպոլսոյ Տիեզերական պատրիարք Նորին Սրբութիւն Վարթոլոմէոս Ա․-ին եւ Աթէնքի ու Համայն Յունաստանի արքեպիսկոպոս Իերոնիմոս Բ․-ին: Իր խօսքին մէջ Յունաստանի նախագահը նշեց, որ հայ եւ յոյն ժողովուրդներու պատմութիւնը ու բարեկամութիւնը շաղկապուած է արիւնով, ուստի Յունաստանը եւս կը վկայակոչէ եւ կը յիշատակէ 20-րդ դարասկզբի ոճրագործութիւնները, որպէսզի այլեւս որեւէ կերպ չկրկնուին նման սոսկալի յանցագործութիւններ: Շարունակութիւնը էջ 6

Հայ Կեանք

Էջ 6

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Վենետիկի Ս. Ղազարը ողողուեցաւ

ՄԱՄԼՈՅ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹԻՒՆ Երեքշաբթի, 12 Նոյեմբեր 2019-ի երեկոյեան ժամը 9-էն սկսեալ, մակընթացութեան նախատեսուած բարձրագոյն մակարդակը 40 սմ. գերազանցելով՝ հարաւային ուժգին քամիին պատճառով Վենետիկի լճակի մակարդակը հասաւ 180 սմ.ի: Այսպիսի իրավիճակ տեղի չէր ունեցած 1966էն ի վեր: Վենետիկի Ճուտեքքա շրջանի հարաւային քարափները ուժգին ալիքներու հարուածին տակ քանդուեցան, նաւեր խորտակուեցան, եւ աւանդական կոնտոլաները Ս. Մարկոսի հրապարակը հասան, ու քաղաքը ամբողջ ջուրով ողողուեցաւ: Ս. Ղազար կղզին ալ զերծ չմնաց բնութեան այս աղէտէն: Գետնայարկի բոլոր սենեակները ողողուեցան լճակի տղմուտ ջուրով, քառանկիւնի խոտածածկը ջուրի տակ սուզուեցաւ: Սեղանատունը եւս խուժեցին ջուրերու յորձանքները եւ դժբախտաբար եկեղեցին անգամ լեցուեցաւ կէս մեթր ջուրով, որ հասաւ դասը եւ աւանդատունը՝ վնասելով որոշ եկեղեցական զգեստներ, ձեռագործ զարդարանքներ եւ գորքեր: Միայն վաղ առաւօտեան անդրադարձանք, որ ամեհի ալիքներու հարուածներուն տակ, ամբողջ

հարաւային կողմը եզերող պարսպապատը քանդուած էր: Այս տխուր համայնապատկերը հասաւ իր գագաթնակէտին վանքին ծովախորշին կայանած «Արմէնիա» առագաստանաւին պատճառած վնասները տեսնելով. առագաստանաւը ալիքներէն քշուած, ցռուկով քանդած էր պարիսպէն հատուած մը մինչեւ լայնքով բարձրանալով քարափը, փլելով ետեւի պարիսպը: Մեր բոլոր հայրենակիցներուն եւ բարեկամներուն կ’ուզենք ապահովցնել, որ վանքին մատենադարանը, պատկերասրահը, ձեռագրատունը եւ դիւանը անվնաս մնացին Ամենասուրբ Կոյսին մայրախընամ հովանիին ներքոյ: Մխիթարեան Միաբանութիւն

Յունաստանի Հանրապետութեան նախագահի այցելութիւնը Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին Շարունակութիւն էջ 5-էն

Նախագահ Փրոկոփիս Փաւլոփուլոսը ընդգծեց, որ Յունաստանը պատրաստակամ է աջակցելու Հայաստանի զարգացման ու առաջընթացին: Յունաստանի նախագահը կարեւոր նկատեց, որ երկու երկիրներու եղբայրական ջերմ յարաբերութիւնները կարող են օրինակ ծառայել աշխարհի բազմաթիւ պետութիւններու համար: Նախագահը՝ Նորին Սրբութեանը փոխանցեց նաեւ Կ. Պոլսոյ Տիեզերական պատրիարքի եւ Աթէնքի ու Համայն Յունաստանի արքեպիսկոպոսի ող-

ջոյնները ու բարեմաղթանքները: Զրոյցի ընթացքին Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը հաստատեց, որ քրիստոնէական հաւատքը ու արժէքները երկու ժողովուրդներու կեանքի հիմքը եղած են, որոնց շնորհիւ կարողացած են յաղթահարել բազմաթիւ դժուարութիւններ ու փորձութիւններ: Վերջաւորութեան Վեհափառ Հայրապետը մաղթեց, որ Աստուծոյ Ամենախնամ Աջի պահպանութեան ու օրհնութեան ներքոյ հայ-յունական յարաբերութիւնները արդիւնաւորուին նորանոր ձեռքբերումներով ի նպաստ եղբայրական երկու ժողովուրդներու բարօր կեանքի:

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 7

ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան պատուիրակութեան երեւանեան այցելութիւնները ՌԱԿ Կեդրոնական Վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ՀՀ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանին

ՌԱԿ Կեդրոնական Վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ՀՀ ԱԳ նախարար Զոհրապ Մնացականեանին

30 Հոկտեմբեր, 2019-ին, ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան պատուիրակութիւնը, Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ ընկ. Մայք Խարապեանի գլխաւորութեամբ այցելեց ՀՀ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանին: Ընկ. Խարապեանի գլխաւորած պատուիրակութեան մաս կազմեցին Կեդրոնական վարչութեան անդամներ՝ ընկ. Յակոբ Անդրէասեան (Երուսաղէմ), ընկ. Լեւոն Պըլըխեան (Երեւան), ընկ. Վարդան Ուզունեան (Մեծն Բրիտանիա), ընկ. Ալեքսան Գարատանայեան (Երեւան), ընկ. Տոքթ. Աւետիս Տաքէսեան (Լիբանան) եւ ընկ. Բարդուղ Գալստեան (Արցախ): Հանդիպման, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ ընկ. Մայք Խարապեան, ողջունելով ՀՀ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը, ընդգծեց անոր ղեկավարած կառոյցի կարեւորութիւնը, նշելով, որ Սփիւռքը կը մնայ Հայաստանի կարեւորագոյն եւ արժանահաւատ ուժերէն մին եւ այդ առումով, ընկ. Խարապեան անգամ մը եւս շեշտեց, որ իր ղեկավարած վարչութիւնն ու ՌԱԿի շրջանակները պատրաստակամ են ամբողջական նեցուկով եւ անմնացորդ զօրակցութեամբ ձեռք մեկնելու եւ գործակցելու գլխաւոր յանձնակատարին հետ, անոր գրասենեակի կողմէ նախատեսուած՝ հայութեան ծրագիրները կեանքի կոչելու եւ ՍփիւռքՀայաստան համակարգումը աւելի ամուր հիմքերու վրայ դնելու առաքելութեան: Կողմերը քննարկեցին ապագայի ծրագիրներու եւ համագործակցութեան ընդհանուր ընթացակարգը: Անդրադարձ կատարուեցաւ ՌԱԿի գործունէութեան Սփիւռքի, Հայաստանի եւ Արցախի մէջ, ինչպէս նաեւ կուսակցութեան ներկայիս դժուարութիւններուն:

Շաբաթ՝ 2 Նոյեմբեր 2019-ին, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Կեդրոնական վարչութեան ընկերներ, ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ ընկ. Մայք Խարապեանի գլխաւորութեամբ այցելեցին ՀՀ Արտաքին գործոց նախարար Զոհրապ Մնացականեանին: Ընկ. Խարապեանի գլխաւորած պատուիրակութեան մաս կազմեցին Կեդրոնական վարչութեան անդամներ՝ ընկ. Յակոբ Անդրէասեան (Երուսաղէմ), ընկ. Լեւոն Պըլըխեան (Երեւան), ընկ. Փանոս Քէշիշեան (Լոս Անճելըս), ընկ. Ալեքսան Գարատանայեան (Երեւան), ընկ. Բարդուղ Գալստեան (Արցախ) եւ ընկ. Վիգէն Խաչատրեան (Երեւան): Արտաքին գործոց նախարարը, ողջունելով հիւրերը, բարձր գնահատեց ՌԱԿի նշանակալի աւանդը համահայկական օրակարգի հարցերու բարձրաձայնման եւ անոնց լուծման ուղղուած ծըրագիրներու իրականացման գործին: Նախարարը, հիւրերու փափաքի հիման վրայ, ներկայացուց կառավարութեան ծրագրի արտաքին քաղաքական ուղղութիւնը, Ղարաբաղեան հիմնախընդրի բացառապէս խաղաղ կարգաւորման գործընթացի առնչութեամբ Հայաստանի մօտեցումները։ Ընկ. Մայք խարապեան ողջունելով նախարարը, ընդգծեց, որ ՌԱԿը, որպէս հարիւր տարուան փորձ ունեցող եւ Սփիւռքի հայագաղութներուն մէջ գործող աւանդական կուսակցութիւն, պատրաստակամ է իր բոլորանուէր ճիգերով մասնակցելու եւ նեցուկ կանգնելու հայրենի արտաքին գերատեսչութեան աշխատանքներուն, ինչպէս նաեւ սատարելու մեր պետականութեան ամրապնդման միտուած Հայաստանի ԱԳ նախարարութեան բեղմնաւոր եւ այնքան կարեւոր ճիգերուն: Կողմերը նաեւ քննարկեցին գերատեսչութեան Շարունակութիւնը էջ 8

Էջ 8

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան պատուիրակութեան երեւանեան այցելութիւնները ՌԱԿ Կեդրոնական Վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ՀՀ պաշտպանութեան նախարար Դաւիթ Տօնոյեանին

2 Նոյեմբերին, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Կեդրոնական վարչութեան պատուիրակութիւնը՝ վարչութեան ատենապետ ընկ. Մայք Խարապեանի գլխաւորութեամբ այցելեցին Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտպանութեան նախարար Դաւիթ Տօնոյեանին: Պաշտպանական գերատեսչութեան ղեկավարը, ողջունելով հիւրերը, առանձնայատուկ կարեւորեց սփիւռքեան կառոյցներու աշխոյժ դերակատարութիւնը հայապահպանութեան, Հայրենիքի հետ կապի ամրապնդման գործին։ ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան ներկայացուցիչներու խնդրանքով Դաւիթ Տօնոյեանը ներկայա-

ցուց զինուած ուժերու համար իրականացուող լայնածաւալ բարեփոխումներու ընթացքը, սահմանային իրադրութիւնը, պաշտպանական ոլորտի առաջնահերթութիւններն ու ծրագրերը։ Ընկ. Մայք Խարապեան շնորհակալութիւն յայտնելով ընդունելութեան համար, ընդգծեց, որ այսօր մեր սահմաններու պաշտպանութեան գերագոյն առաջադրանքը իրականութիւն կը դառնայ Հայոց անվեհեր բանակի մասնակցութեամբ եւ նուիրական սխրանքներով: Ան նաեւ վստահեցուց, որ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը, որպէս աշխարհատարած հայկական աւանդական կուսակցութիւն, ինչպէս երէկ, այսօր եւս յանձնառու է իր ամբողջական ներուժը ի սպաս դնելու Հայոց բանակի ուռճացման եւ զօրեղացման վեհ գործին, ինչպէս նաեւ հետամուտ է Հայրենիք-Սփիւռք կապերու ամրապնդման եւ պատրաստակամ է բանակ-հասարակութիւն փոխգործակցութեան շրջագիծէն ներս հանրային բնոյթի ծրագիրերու իրականացման հարցով։

ՌԱԿ Կեդրոնական Վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ՀՀ ԱԳ նախարար Զոհրապ Մնացականեանին Շարունակութիւն էջ 7-էն

հայկական գաղութներուն մէջ ծաւալած աշխատանքներուն շուրջ համագործակցութեան հնարաւորութիւնները եւ միտքեր փոխանակեցին հայապահպանման գործին պետութեան դերակատարութեան շուրջ:

ՌԱԿ Կեդրոնական Վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ԱՀ ԱԳ նախարար Մասիս Մայիլեանին Նոյեմբեր 7-ին, Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան (ՌԱԿ) ղեկավար կազմի ներկայացուցիչներ, կուսակցութեան Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ ընկ. Մայք Խարապեանի գլխաւորութեամբ այցելած են Արցախի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարար Մասիս Մայիլեանին: Հանդիպման քննարկուած են ՀայրենիքՍփիւռք կապերու ամրապնդման, համահայկական խնդիրներու լուծման առնչուող հարցեր։ Կողմերը միտքեր փոխանակած են Արցախի եւ ՌԱԿի միջեւ համագործակցութեան հեռանկարային ուղղութիւններու շուրջ, որու ընթացքին պատուիրակութեան անդամները ներկայացուցած են Արցախի մէջ կուսակցութեան կողմէ նախատեսուող յառաջիկայ ծրագիրները։ Մասիս Մայիլեանն իր պատրաստակամութիւնը յայտնած է՝ հնարաւորինս աջակցելու նշուած ծրագիրներու իրագործման։

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 9

Ցեղասպանութեան բանաձեւը նշանակալից յաղթանակ է, բայց ճշմարտութիւնները պէտք չէ անտեսուին ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ «Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր

29

Հոկտեմբեր, 2019-ին ամերիկահայերը նշանակալից յաղթանակ արձանագրեցին Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու Գոնկրէսի սրահներուն մէջ: 35 տարուան ընթացքին առաջին անգամ ըլլալով ԱՄՆ Ներկայացուցիչներու Պալատը ընդունեց Հայոց Ցեղասպանութեան փաստերը հաստատող թիւ 296 բանաձեւը։ Ես օգտագործեցի հաստատող եզրոյթը, քանի որ ի տարբերութիւն բազմաթիւ հայ եւ ոչ հայ մեկնաբաններու, առաջին անգամը չէր, որ Միացեալ Նահանգներ կը ճանչնար Հայոց Ցեղասպանութիւնը։ Իրականութեան մէջ, ասիկա ամերիկեան կառավարութեան կողմէ հինգերորդ ճանաչումն էր: Ինչպէս որ անցեալ տարիներուն բազմաթիւ անգամ ըսած եմ, որ Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը առաջին անգամ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանչցած է 1951-ին, երբ պաշտօնական փաստաթուղթ ուղարկած է Արդարադատութեան Միջազգային Դատարան (Համաշխարհային Դատարան)՝ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ներկայացնելով իբրեւ ցեղասպանութեան օրինակ: ԱՄՆ Ներկայացուցիչներու Պալատը Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանչցած է 1975 եւ 1984 թուականներուն ընդունուած երկու բանաձեւերով, իսկ նախագահ Ռանըլտ Ռէյկըն նախագահական հռչակագիր հրապարակած է 22 Ապրիլ 1981-ին՝ վկայակոչելով Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Տարբեր մեկնաբաններու կողմէ կատարուած սխալ մեկնաբանութիւններու շարքին էին այնպիսի յայտարարութիւններ, ինչպիսիք էին.

1. «29 Հոկտեմբեր 2019-ին Ներկայացուցիչներու Պալատի կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը առաջին անգամն էր հարիւր տարուան մէջ, երբ Միացեալ Նահանգներ ճանչցաւ Հայոց Ցեղասպանութիւնը»: Այդպէս չէ եղած․․․: Իրականութեան մէջ, թիւ 296 բանաձեւի գրութիւնը ինքնին կը թուարկէ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին ԱՄՆի կողմէ բոլոր նախորդ ճանաչումները եւ զայն կը նկարագրէ իբրեւ հաստատում, այլ ոչ թէ ճանաչում: 2. «Թիւ 296 բանաձեւը կը սահմանէ ԱՄՆ կառավարութեան կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման քաղաքականութիւնը»: Այսպիսի բան չէ եղած։ Այս բանաձեւը, զինք նախորդածներուն նման ոչ պարտադիր բանաձեւ է, որ պարզապէս կ’արտայայտէ Գոնկրէսին կամքը: Ասիկա օրէնք չէ եւ իրաւական հետեւանքներ չունի: 3. «Թիւ 296 բանաձեւը կը պարտաւորեցնէ

Թրամփը՝ օգտագործելու «ցեղասպանութիւն» եզրոյթը իր յաջորդ Ապրիլ 24-եան ուղերձին մէջ»: Նախագահը, ցանկութեան պարագային, կրնայ օգտագործել այլ մեղմասացութիւններ՝ Հայոց Ցեղասպանութիւնը նկարագրելու համար, ինչպէս ինքն ու Միացեալ Նահանգներու այլ նախագահներ ըրած են, նախագահ Ռէյկընէն ետք: 4. «Թիւ 296 բանաձեւը թոյլ կու տայ հայերուն դատական հայցեր ներկայացնելու Միացեալ Նահանգներու դատարաններուն մէջ Թուրքիոյ դէմ՝ պահանջելով վերականգնել Ցեղասպանութեան ընթացքին հայութեան կրած վնասները»։ Ասիկա ճիշդ չէ։ Ինչպէս վերը նշուեցաւ, Գոնկրէսի երկու նմանատիպ բանաձեւերը ընդունուած են 1975 եւ 1984 թուականներուն, անոնք չեն օգներ հայերուն՝ ամերիկեան դատարաններու մէջ որեւէ դատական գործ շահելու Թուրքիոյ դէմ: 5. «Թիւ 296 բանաձեւի ընդունումէն ետք, եթէ ԱՄՆ Ծերակոյտը ընդունի իր համապատասխան բանաձեւը (Ծերակոյտի թիւ 150 բանաձեւ), եւ նախագահ Թրամփ ստորագրէ զայն, այն ատեն այդ բանաձեւը կը ստանայ օրէնքի ուժ»։ Ասիկա ճիշդ չէ, քանի որ, ինչպէս Ներկայացուցիչներու Պալատի, այնպէս ալ Ծերակոյտի տարբերակները «առանձին» բանաձեւեր են։ Եթէ Ծերակոյտի տարբերակը նոյնպէս ընդունուի, ապա բանաձեւը չի փոխանցուիր նախագահին ստորագրման համար, որովհետեւ Պալատի եւ Ծերակոյտի տարբերակաները չեն ներկայացուած իբրեւ «Համատեղ Բանաձեւ»: Այսուամենայնիւ, վերոնշեալ պարզաբանումներէն եւ ոչ մէկը 29 Հոկտեմբեր 2019-ին ընդունւած թիւ 296 բանաձեւը արժեզրկելու համար եղած է։ Ստորեւ ներկայացուած են այն պատճառները, թէ ինչու այս բանաձեւը նշանակալից յաղթանակ է Հայ Դատի համար․ 1. 35 տարի շարունակ Ներկայացուցիչներու Պալատին մէջ Ցեղասպանութեան բանաձեւի ընդունման փորձ կատարելէ ետք, ամերիկահայ համայնքին համար ասիկա նշանակալից յաջողութիւն մըն է՝ վերջապէս այսպիսի յաղթանակ մը նշել կարողանալուն համար։ Կարելի չէ շարունակ պահանջել, որ հայ հանրութիւնը տասնամեակներ շարունակ աջակցի գործի մը՝ առանց ժամանակ առ ժամանակ որոշակի արդիւնքի հասնելու: Այս յաղթանակը կ’աշխուժացնէ ամերիկահայերը՝ շարունակելու համար իրենց նուիրուածութիւնը Հայ Դատին եւ աւելի շատ աշխատիլ՝ աւելի մեծ նուաճումներու հասնելու համար: 2. Թէեւ 296 բանաձեւին ընդունումը չի պարտադրեր Միացեալ Նահանգներու նախագահին, սակայն կը մեծցնէ ճնշումը անոր վրայ, որպէսզի Շարունակութիւնը էջ 10

Էջ 10

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Ցեղասպանութեան բանաձեւը նշանակալից յաղթանակ է, բայց ճշմարտութիւնները պէտք չէ անտեսուին Շարունակութիւն էջ 9-էն

պատշաճ ձեւով ճանչնայ Հայոց Ցեղասպանութիւնը Ապրիլ 24-եան իր յայտարարութեան մէջ: 3. Թիւ 296 բանաձեւը նաեւ կը դժուարացնէ Թուրքիոյ կառավարութեան վիճակը՝ Հայոց Ցեղասպանութեան ժխտումը շարունակելու առումով: 4. Տարօրինակօրէն, թիւ 296 բանաձեւի ընդունման առիթով Թուրքիոյ ղեկավարներու կոշտ արձագանգները նպաստեցին թուրք ժողովուրդին եւ ամբողջ աշխարհին՝ որպէսզի յիշեն Հայոց Ցեղասպանութիւնը։ 5. Թիւ 296 բանաձեւի ընդունման վերաբերեալ հազարաւոր յօդուածներ, հեռատեսիլային հաղորդումներ եւ ընկերային ցանցերու վրայ գրառումները օգնեցին, որ աւելի լայն տարածում գտնէ Հայոց Ցեղասպանութիւնը ամբողջ աշխարհի մէջ: Ցեղասպանութենէն ետք աւելի քան 100 տարի անց, արդարութեան համար ճիչը տակաւին կը հնչէ հայերու եւ անոնց աջակիցներու աշխուժութեան շնորհիւ։ 6. Թիւ 296 բանաձեւի ընդունումը եւս մէկ քայլ է Թուրքիոյ եւ համաշխարհային հանրութեան վրայ հայերու կողմէ ճնշում գործադրելու պայքարին մէջ՝ հետագայ քայլերու ձեռնարկելու, որպէսզի Ցեղասպանութեան հետեւանքով պատճառուած վնասը հատուցուի՝ հակառակ աւելի քան դար մը ուշացման․․․ 7. Բացի պատմական իրադարձութեան տարեգրութեան ուղղումէն, Ցեղասպանութեան բանաձեւի ընդունման գծով ջանքերը քաղաքական պայքար են ամերիկահայ համայնքի եւ Թուրքիոյ կառավարութեան ու անոր վճարովի լոպիիստներու միջեւ, թէ ո՛ր կողմը քաղաքական աւելի մեծ ազդեցութիւն ունի Ուաշինկթընի մէջ: Ճնշող մեծամասնութեան յաղթանակը՝ 405 կողմ, ի դիմաց 11-ի, Թուրքիոյ ջախջախիչ պարտութեան եւ հայերու լիարժէք յաղթանակի ակնյայտ ցուցանիշ մըն է։ 8. Տարիներ շարունակ Թուրքիոյ կառավարութիւնը տասնեակ միլիոն տոլարներ վատնած է՝ վարձելով ամերիկեան բարձրակարգ լոպիիստական ընկերութիւններ՝ ԱՄՆ Գոնկրէսի կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւերու հաստատումը խափանելու ձախող փորձերու համար: Անկարելի է խեղաթիւրել ցեղասպանութիւնը իբրեւ մարդկային արարք, անկախ անկէ, թէ քանի՞ միլիառ տոլար կը ծախսէ Թուրքիան լոպիիստներու վրայ: 9. Թուրքիոյ պարտութիւնը նաեւ թրքական հասարակութեան յղուած պատգամ մըն է այն մասին, որ իր վճարած տուրքերը իր կառավարութիւնը կը մսխէ՝ անհերքելին ժխտելու համար: 10. Ոմանք թիւ 296 բանաձեւին ընդունումը կը պատճառաբանէին այն բանով, որ Գոնկրէսը օգ-

տուած է Թուրքիոյ եւ Միացեալ Նահանգներու միջեւ լարուած յարաբերութիւններէն: Թէեւ այս ըսուածը ճիշդ է, բայց նաեւ կան քանի մը հակափաստարկներ. ա) Գոնկրէսը քաղաքական մարմին է. հետեւաբար, անոր բոլոր քննարկումներն ու որոշումները քաղաքական բնոյթ կը կրեն. բ) Եթէ չըլլային ամերիկահայ կազմակերպութիւններու եւ ամերիկահայ համայնքի եռանդուն ջանքերը, երաշխիք չկար, որ այդ բանաձեւը յայտնուէր Ներկայացուցիչներու Պալատի օրակարգին մէջ: Քանի որ Միացեալ Նահանգներու Գոնկրէսը դժգոհ էր Թուրքիոյ՝ Հիւսիսային Սուրիա ներխուժումէն, Ներկայացուցիչներու Պալատը պիտի գոհանար 29 Հոկտեմբեր 2019-ին Թուրքիոյ դէմ պատժամիջոցներ կիրառող բանաձեւ ընդունելով՝ քիւրտերու դէմ ի գործ դրուած թրքական բարբարոսական յարձակումներուն համար: Սակայն հայկական կողմի աշխուժութեան պատճառով՝ Ներկայացուցիչներու Պալատը նոյն օրը ընդունեց նաեւ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին բանաձեւը: գ) Մենք չենք կրնար այնքան միամիտ ըլլալ ակնկալելու համար, որ որեւէ կառավարութիւն պաշտպանէ Հայ Դատը, եթէ այդ մէկը պիտի հակասէ իր շահերուն։ Միանգամայն տրամաբանական է, որ Հայոց Ցեղասպանութեան դատապարտումը կը համընկնէր Թուրքիոյ նկատմամբ այլ պատճառներով Գոնկրէսի զայրոյթին։ Փաստօրէն, հայերը իրենց շահերը այլ երկիրներու շահերուն հետ համապատասխանեցնելու որքան շատ պատճառներ գտնեն, այնքան աւելի յաջողակ կ’ըլլան Հայ Դատի հետապընդման հարցով: Իբրեւ յաջորդ քայլ, յոյս ունիմ, որ Միացեալ Նահանգներու Ծերակոյտը կ’ընդունի Ծերակոյտի թիւ 150 բանաձեւը։ Ասիկա կարեւոր է, քանի որ ԱՄՆ Ծերակոյտը երբեք չէ ընդունած Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանչցող բանաձեւ: Եւ թերեւս յաջորդ տարի Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւը կրնայ վերանայուիլ, բայց այս անգամ իբրեւ «Համատեղ Բանաձեւ»: Բան մը, որ կը նշանակէ, թէ Գոնկրէսի Պալատները եթէ բանաձեւը ընդունին, եւ երկրին նախագահը զայն ստորագրէ, ապա Հայոց Ցեղասպանութեան բանաձեւը կը դառնայ Միացեալ Նահանգներու օրէնք, այլ ոչ թէ պարզապէս «ոչ պարտադիր» բանաձեւ: Այս մէկը Ամերիկայի բոլոր ապագայ նախագահները կը պարտաւորեցնէ օգտագործելու «Հայոց Ցեղասպանութիւն» եզրոյթը՝ իրենց Ապրիլ 24-եան ուղերձներուն մէջ, կամ որեւէ այլ առիթով։ Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝ Ռուզաննա Աւագեան Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ Սեդա Գրիգորեան

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 11

Նախագահի պաշտօնը հնարաւորութիւն է նուիրուելու երկրիդ. Արմէն Սարգսեանի սիւնակը «The World» հանդէսի մէջ ԵՐԵՒԱՆ, ԱՐՄԷՆՓՐԵՍ: Հեղինակաւոր «The World» հանդէսի մէջ հրապարակուած է Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգըսեանի սիւնակը՝ իր անցած ճանապարհի ու կեանքի տարբեր փուլերու եւ ապագայ աշխարհի զարգացման միտումներու մասին: «Արմէնփրես»-ը կը ներկայացնէ հրապարակումը ամբողջութեամբ։ «Երբ ծնւում ենք, գիտե՞նք արդէօք, թէ ինչ ճակատագիր է մեզ սպասում: Յատկապէս հիմա՝ արհեստական բանականութեան արագ տեխնածին դարում: Բայց կայ ինչ-որ բան, որն ի սկզբանէ դըրւած է մեր մէջ: Հենց դա է որոշում մարդկային ճակատագիրը: Իմ մէջ այդպիսի «անձայն կարգաւորիչ» դարձաւ հետաքրքրութիւնն աշխարհի բազմազանութեան նկատմամբ: Հայրս ճարտարապետ էր, բայց վաղ հեռացաւ կեանքից՝ չհասցնելով ինձ փոխանցել սէրն այդ մասնագիտութեան հանդէպ: Մայրս երազում էր, որ ես դաշնակահար դառնամ: Երաժշտութիւնը եւ մաթեմատիկան մանկութիւնից ինձ հետ էին. թէ՛ մէկը, թէ՛ միւսը ընդմիշտ ինձ հետ են մնացել: Այստեղից էլ՝ գիտութեան հանդէպ իմ սէրը եւ մարդկանց, երկրների միջեւ ներդաշնակ յարաբերութիւններ հաստատելու ցանկութիւնը: Անվերապահ ներդաշնակութիւնը բնորոշ է երկու՝ երաժշտութեան եւ մաթեմատիկայի աշխարհներին: Յատկապէս, երկրորդին. այդ աշխարհում ինձ միշտ «իւրային» եմ զգացել՝ թէ՛ դպրոցում, եւ թէ՛ համալսարանում: Հպարտ եմ, որ ե՛ւ համալսարանում, ե՛ւ ասպիրանտուրայում եղել եմ լենինեան կըրթաթոշակառու: Վաղ հասակից սկսել եմ զբաղուել ֆիզիկայով: ԽՍՀՄ-ում կային բացառիկ գիտական դպրոցներ: Խորհրդային Միութեան ժամանակ գործում էր հիանալի դասական կրթական համակարգ: Որպէս ֆիզիկոս-տեսաբան՝ ես պէտք է հնարաւորինս շատ բան իմանայի գիտութեան մասին, ճիշդ այնպէս, ինչպէս դաշնակահարը պէտք է անգիր իմանար Պեթհովենի, Մոցարտի, Շոփենի բոլոր սոնատները: Երբ աշխատելու գնացի Քեմպրիճ բացայայտեցի, որ, ի տարբերութիւն մեզ, այնտեղ գիտնականին բաւարար էր տիրապետել նեղ մասնագիտական գիտելիքների: Այդպէս էր նաեւ Հարւարդում եւ Բերկլիում: Ես կարող էի դասաւանդել հինգ-վեց տարբեր սեմինարներում, քանի որ կրթութիւնս դա թոյլ էր տալիս: Խորհրդային Միութեան տեսական ֆիզիկայի դպրոցն ուժեղագոյնն էր: Արդէն տարիներ անց, մի մեծ ընդունելութեան ժամանակ, որին ներկայ էին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թոնի Պլերը եւ ՄԱԿ-ի գլխաւոր քարտուղարը, խօսում էինք կրթութեան մասին: Երբ հարցրե-

ցին իմ կարծիքը, պատասխանեցի, որ դպրոցը պէտք է իւրաքանչիւր մարդու մէջ տաղանդ բացայայտի: Կրթութեան խորհրդային համակարգի հիմքում մարզիկ, երաժիշտ, մաթեմատիկոս բացայայտելու կարողութիւնն էր, որը ներկայում շատ երկիրներում այլեւս չկայ, կորսուած է: 1991 թուականից յետոյ սկսուեց նոր դարաշրջան. Խորհրդային Միութիւնը, որի անսասանութեան մէջ համոզուած էի մանկուց, փլուզուեց: Հայաստանը դարձաւ անկախ, եւ սկսուեց իմ երկրորդ կեանքը: Անգլիայում համալսարանական փրոֆէսոր էի, երբ այդ երկրում դեսպանութիւն բացելու առաջարկ ստացայ Հայաստանի նախագահից: Մի քանի ամիս անց՝ Սփիւռքի օգնութեամբ մենք բացեցինք մեր առաջին դեսպանատունը արեւմուտքում: Ապա՝ Փարիզում, իսկ յետոյ նշանակուեցի Եւրոպայում աւագ դեսպան: Լոնտոնը, Եւրոպական միութիւնը, Բելգիան, Լիւքսեմպուրգը, Նիդեռլանդները, ՆԱՏՕ-ն Վատիկանն իմ դիւանագիտական ծառայութեան վայրերն էին: Այդ երկրորդ կեանքը պայծառ եւ հետաքրքիր էր, բայց, ցաւօք, հնարաւորութիւնն չէր տալիս համատեղել դիւանագիտութիւնը եւ գիտութիւնը: 1996 թուականին ես դարձայ Հայաստանի վարչապետ, եւ բացուեց իմ կեանքի յաջորդ էջը: Սակայն 1997 թուականին շատ լուրջ հիւանդութեան պատճառով ստիպուած եղայ հրաժարական տալ: Այսպէս սկսուեց իմ կեանքի պատմութեան երրորդ՝ ամենադժուար գլուխը՝ երկու տարուայ պայքար, որպէսի այն չդառնար վերջինը: Ճշմարտութիւնն այն է, որ մենք, երբեմն, մինչեւ վերջ չենք հասկանում, թէ որքան ուժեղ ենք: Իր ներքին ուժի գիտակցումով մարդն աւելի ազատ է դառնում: Երրորդ կեանքս շատ հնարաւորութիւններ ընձեռեց եւ կեանքի համի նոր զգացողութիւն տուեց: Շարունակութիւնը էջ 12

Էջ 12

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Նախագահի պաշտօնը հնարաւորութիւն է նուիրուելու երկրիդ. Արմէն Սարգսեանի սիւնակը «The World» հանդէսի մէջ Շարունակութիւն էջ 11-էն

Կեանքիս չորրորդ հատուածում ես կրկին զբաղւում էի գիտութեամբ, զարգացնում բիզնեսը: Շարունակում էի աշխատել որպէս դիւանագէտ: Յաջողութեամբ կարողանում էի համատեղել ինձ դիւր եկող շատ բաներ: 2018 թուականի երդմնակալութիւնից յետոյ սկսուեց հինգերորդ կեանքը: Ի հարկէ, նախագահի պաշտօնը կեանքդ սեփական ըմբռնումներով եւ ցանկութիւններով տնօրինելու որոշ ազատութիւն է խլում, սակայն, փոխարէնը, տալիս է հնարաւորութիւն` նուիրուելու երկրիդ, որն ինձ համար մշտապէս եղել է իմ գլխաւոր եւ սիրելի Տունը: Հայաստանը իւրայատուկ է: Այստեղ մինչ օրս զգացւում են հնագոյն քաղաքակրթութիւնների հետքերը, միեւնոյն ժամանակ, այն ներդաշնակօրէն համահունչ է գլոբալիզացիայի եւ ցնցող փոփոխութիւնների աշխարհին, եւ այստեղ հակասութիւն չկայ: Վերապրելու հազարամեայ փորձը թափառում է նրայ արեան մէջ, իսկ մշակոյթների ներդաշնակ համաձուլուածքը, հոգեւոր հարստութեան ոսկին սնում են երկրի հոգին: Լսել եմ՝ շատ քաղաքական գործիչներ սկսել են խօսել այն մասին, որ 21-րդ դարը կարող է դառնալ Հայաստանի դարը: Եւ այստեղ զարմանալու ոչինչ չկայ: Հզօր ազգը, որն ինչ-որ մի ժամանակ յայտնուել էր ոչնչացման եզրին, կարողացել է ոչ միայն ողջ մնալ, այլեւ ոտքի կանգնել եւ կառուցել սեփական երկիրը: Հետեւում է մնացել սեփական «ես»-ի համար հազարամեակների պայքարն այս բազմադէմ եւ բազմալեզու աշխարհում: Գուցէ եւ հենց այն պատճառով ենք ողջ մնացել, որ մշտապէս փնտրել ենք աւելին, քան նիւթական կեանքն է: Ոգին եղել է ամենից բարձր, իսկ այն դուրս է ժամանակից եւ տարածութիւնից: Այդ իսկ պատճառով Հայաստանը հնագոյն եւ միեւնոյն ժամանակ, երիտասարդ ու ժամանակակից երկիր է: Մենք ապրում ենք բարդ, սակայն չափազանց հետաքրքիր ժամանակահատուածում: 21-րդ դարը մի ժամանակաշրջան է, երբ շատ բան արագօրէն փոփոխուելու է: Առայժմ ամէն ինչ անորոշութեան դաշտում է՝ քաղաքականութիւնը, աշխարհաքաղաքականութիւնը, նոր տեխնոլոգիաները, որտեղ ամենակարեւոր ուղղութիւններից մէկը արհեստական բանականութեան ստեղծումն ու զարգացումն է: Այն ծրագրային արտադրանք է, որը կարողանում է գտնել սեփական սխալները, սովորել դրանց վրայ եւ հետագայում կատարելագործուել: Այն չի համարւում մարդու պատճէնը վիրտուալ տարածութեան մէջ, պէտք չէ դրանից վախենալ: Կարծում եմ՝ ապագայում արհեստական բանականութիւնը կ՛օգնի լրջօրէն ամրապնդել մեր սեփական ներուժը, հասկանալ ինքներս մեզ:

Մարդիկ փոխւում են աւելի արագ, քան մարդկութեան պատմութեան որեւէ այլ ժամանակահատուածում: Դա յատկապէս տեսանելի է ամենապատանիների դէպքում, ովքեր ներկայում ծնւում են բոլորովին այլ տարածութիւնում, նրանք, ասես, այլ մոլորակից են: Ես դա տեսնում եմ երեք թոռներիս օրինակով: Մեր առաջին խաղալիքները «չխկչխկաններն» էին, իսկ նրանց ձեռքում յայտնուած առաջին սարքերից էին IPhone-ը կամ Ipad-ը: Եւ նրանք սկսում են դա օգտագործել մէկ կամ մէկուկէս տարեկանից: Փոքրիկները սովորում են հաղորդակցվել՝ դեռեւս տառեր, բառերը կամ քերականութիւն չիմանալով: Մարդը վերադառնում է դէպի ակունքներ՝ հետ, դէպի հազարամեակներ, նախագրային ժամանակներ, որովհետեւ application-ները հիերոգլիֆներն են: Եւ ստացւում է, որ երեխաների համար շատ հեշտ է շփուել հիերոգլիֆների միջոցով, նրանք իրենց խաղերն են գտնում Ipad-ում: Յետոյ, երբ նրանց գիրք ես տալիս, փորձում են այն թերթել մատով հպուելու միջոցով՝ ասես, գիրքն էլ Ipad է, ու զայրանում են, երբ դա նրանց չի յաջողւում: Մեծանում է մի սերունդ, որի համար գիրքը չաշխատող գաջեթ է: Մենք աւելի ուշ կհասկանանք՝ լա՞ւ է դա, թէ՞ վատ: Նրանք լողում են տեղեկատուական հոսքերի մէջ: Նրանք, գուցէ եւ բարեբախտաբար, չեն հասկանայ, թէ ինչ է տեղեկատուական քաղցը, որի միջով անցել է մեր սերունդը: Համոզուած եմ, որ ժամանակի ընթացքում եւ արհեստական բանականութեան զարգացման հետ մարդը կդառնայ գերանհատականութիւն: Ուրախացնում է նաեւ նոր միտումը՝ կատարելագործուել ոչ միայն ինտելեկտուալ առումով, այլեւ՝ ֆիզիքապէս: Աւելի ու աւելի շատ երիտասարդներ են տարւում առողջ ապրելակերպով, այն դառնում է նորմ. մեր ժամանակ սա չտեսնուած բան էր: Մարդիկ ծխում էին, խմում, մտածում էին, որ, եթէ մարդ զբաղւում է սպորտով, ապա մտաւոր թերզարգացուածութիւն ունի: Իսկ հիմայ հակառակն է, բոլոր խելացի երիտասարդները, որոնք աւարտում են հեղինակաւոր համալսարաններ, զբաղւում են սպորտով, որպէսզի բոլոր առումներով դառնան աւելի լաւը: Ապագան սրընթաց մօտենում է, սակայն, ինչ յաջողութիւններ էլ գրանցեն տեխնոլոգիաները, հազիւ թէ պէտք է սպասել «մեքենայից Աստուծոյ» յայտնուելուն: Քանի որ, նոյնիսկ ամենակատարեալ համակարգը, մեզ չի յուշի անթերի, անբասիր, վերջին ատեանի տեսքով ճշմարտութիւնը: Այդ դէպքում ի՞նչ անենք մենք՝ մարդիկ, որ ցանկանում ենք իմանալ աշխարհի, մեր ապրած վայրի, մեր մասին յաւերժական հարցերի պատասխանները: Կարծում եմ՝ պարզապէս, սիրենք սեփական երկիրը, Տունը, որտեղ մեր արմատներն են, գործը, որով զբաղւում ենք։ Այն ամէնը, ինչ չի փոխուի, անգամ, ժամանակի ընթացքում»:

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Bloomberg: Trump Administration Opposes Armenian Genocide Resolution in the Senate

WASHINGTON, DC — The Trump administration opposes Turkey sanctions adopted by the House last week as well as a resolution condemning the Armenian genocide, arguing that the two initiatives risk further straining relations with a key NATO ally, a senior State Department official said, Bloomberg reported.

The administration is concerned that the sanctions — passed 403-16 in the House last week in response to the Turkey’s military offensive in northern Syria — will tie its hands and cut off options to resolve U.S. concerns about Turkey’s actions, said the official, who asked not to be identified discussing internal deliberations. The official wouldn’t say whether President Donald Trump intends to veto the bill.

The measure, H.R. 4695, would sanction senior Turkish officials and prohibit them from entering the U.S. It would also bar the transfer of U.S. defense materiel to Turkey for use in Syria, and it would require the Pentagon and State Department to submit plans to prevent the resurgence of Islamic State.

Sen. Bob Menendez (D-N.J.), the ranking member of the Senate Foreign Relations Committee, called the Senate on Tuesday to pass S.Res.150, the Armenian Genocide Resolution.

“And as momentum builds following the passage of the Armenian genocide resolution in the House of Representatives, Turkey and its lobbyists are working overtime to block it in the Senate,” he said.

“The Armenian genocide happened. It was a monstrous act, and those who deny it are complicit in a terrible lie,” he continued. “Genocide is genocide.

The Senate should not bow to this pressure, it cannot bow to this pressure. Let’s pass this resolution

Էջ 13

Sen. Lindsey Graham Blocks Armenian Genocide Resolution After Erdogan Meeting

WASHINGTON, DC — Sen. Lindsey Graham (RS.C.) blocked a Senate resolution Wednesday that would have recognized the Armenian Genocide by Ottoman Turks hours after he and President Trump met with Turkish President Recep Tayyip Erdogan.

Graham objected to passing H.Res.296, according to The Hill, saying senators shouldn’t “sugarcoat history or try to rewrite it.”

Sen. Bob Menendez, D-N.J., asked for consent to pass the resolution, which would have formally recognized the killing of more than a million Armenians between 1915 and 1923.

Menendez noted that he listened to President Trump’s press conference Wednesday with Turkish President Recep Tayyip Erdogan. The Turkish president scolded a House-passed resolution recognizing the genocide and instead promised to “establish a history commission.”

“The United States foreign policy must reflect an honest accounting of human rights abuses, crimes against humanity, ethnic cleansing and genocide.

We cannot turn our backs on the Armenian victims of genocide,” he said, according to the politics website.

Under the Senate’s rules, any one senator can ask Cont. on page 20

today.”

The state department and the White House opposes the passing of the resolution in the Senate to condemn the Armenian Genocide of 1915 by the Ottoman Empire.

The timing of the resolution could lead to it being seen as punitive rather than principled, the unnamed official told Bloomberg.

Էջ 14

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

PM Pashinyan, Nicolas Aznavour No Peace Agreement Possible Without Consent Discuss Process of Establishing Aznavour Center in Yerevan of Karabakh, Says Lavrov

It will be impossible to develop any kind of agreement regarding the Nagorno-Karabakh conflict resolution with the people of Artsakh, Russian Foreign Minister Sergey Lavrov said during his last visit in Yerevan.

“During the earlier phase of the conflict, when the military operations were halted, Nagorno Karabakh was a participant in the negotiations; however at a certain phase one of Armenia’s former presidents decided that Nagorno Karabakh’s interest must be represented by Yerevan,” Lavrov said at a press conference with his Armenian counterpart Zohrab Mnatsakanyan in Yerevan when asked about Artsakh’s absence in the negotiation process.

“In any case, we, as co-chairs, can only add that the process proceeded upon a general consent. It will be impossible to develop any agreement without the people of Nagorno Karabakh, its population. Armenia would simply not sign it,” Lavrov, who is on a two-day visit to Yerevan, declared.

In further discussing the Karabakh conflict resolution, Lavrov cited a statement by Prime Minister Nikol Pashinyan who said that any solution for the conflict resolution should be acceptable for the people of Armenia, Artsakh and Azerbaijan.

“As for the Nagorno-Karabakh conflict resolution principles, I can once again cite Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan’s statement according to which it is necessary to take into account the wishes of the Armenian, Artsakh and Azerbaijani people. In principle, the territorial integrity, selfdetermination and the exclusively peaceful resolution of the conflict are etched in all documents which are being discussed between the sides. In any case the final decision should take into consideration all these principles,” said Lavrov.

Lavrov also said that Russia was ready to facilitate thawing of relations between Armenia and Turkey,

YEREVAN — Prime Minister Nikol Pashinyan received the son of renowned French-Armenian singer Charles Aznavour, Nicolas Aznavour, who is the co-founder of Aznavour Foundation.

The meeting was attended by Aznavour Foundation Executive Director Kristina Sarkissian.

The meeting focused on the Foundation’s first cultural project – the establishment of the Aznavour Center in Yerevan, which will present the renowned singer’s life and professional career. Reference was made to the ongoing construction activities and the steps to take following the construction. stressing that it came from Moscow’s interests to want to have normal relations with its neighbors.

“We are not talking about any rapprochement or warming, when we have neighbors that are given by history and geography. We develop relations with each and every one of them. This is true in terms of all our partners in the CSTO, CIS, EEU, when it comes to countries such as Turkey, Iran, and the eastern European countries. We want to have normal relations with all. And we assist in overcoming the existing problems between Armenia and Turkey with all means. In 2010 we contributed to the signing of the Zurich Protocols in the most active way,” said Lavrov who lamented that the protocols process did not move further.

“We continue to be ready. But this requires the interest of the two sides. We are ready to use our opportunities to move forward the normalization of relations between Armenia and Turkey. We absolutely do not see a reason to suppose that someone will start a war between these countries, but in any case our entire policy is based on establishing peace, coexistence and mutually beneficial cooperation here,” added Lavrov.

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Lord Ara Darzi Urges UK to Recognize the Armenian Genocide

Lord Ara Darzi, a member of the British Parliament, in a letter published by The Guardian on Wednesday, urged the British government to recognize the Armenian Genocide, spurred by last week’s passage by the U.S. House of Representatives of H.Res. 296.

Below is the text of the letter as published by The Guardian.

As the first Armenian in the British parliament, I am overjoyed at the vote by the US House of Representatives on Tuesday last week to recognise the Armenian genocide of a century ago (US House overwhelmingly voted to recognise Armenian genocide, 30 October).

But I remain dismayed by the British government’s refusal to acknowledge the slaughter of an estimated 1,5 million Armenians in a wave of violence that followed the fall of the Ottoman empire. The collective silence over the Armenian genocide was cited by Hitler as he plotted the extermination of Europe’s Jewish population.

It is a source of intense pain and regret to me and my compatriots that our own government persists in denying the genocide out of fear of offending Turkey, a Nato ally. At least 20 countries around the world have formally recognised the massacre as genocide – among them France, Germany, Italy, Russia and the European parliament. Now the House of Representatives has joined them.

My great grandfather and his sons were executed

by Ottoman government forces in 1915. His daughter, my grandmother, then a teenager, only escaped by pretending to be dead. She walked barefoot with her mother from Erzerum, where the family lived, arriving weeks later in Mosul, northern Iraq. I was born in Baghdad, where we lived as refugees.

Էջ 15

Official Opening of the Zoryan Institute and AUA Center for Oral History

YEREVAN, Armenia ‒ On November 13, 2019, the official opening ceremony of the Zoryan Institute and AUA Center for Oral History took place at the AGBU Papazian Library of the American University of Armenia (AUA). The Zoryan Institute has equipped the Center with copies of its earliest, largest, and most significant Armenian Genocide Oral History Archive.

“Housing the copies of the Zoryan Institute’s renowned Armenian Genocide Oral History Archive at the AGBU Papazian Library at AUA is a great honor for us. I am proud to say that AUA students will be involved in transcribing and translating the Armenian video interviews making the resources available to the English-speaking community,” noted AUA President Dr. Karin Markides in her welcoming remarks.

Over the past decades, the digitized collection has served as a resource of utmost significance to scholars, researchers, students, and filmmakers.

Through the Zoryan Institute and AUA Center for Oral History, scientists and students in Armenia will now have the unique opportunity to access about 800 video recordings of interviews with Genocide survivors. Besides researching the materials, AUA Cont. on page 16

It is unconscionable for the British government to continue to deny the Armenian genocide. Genocide is a global issue. We have seen it in Rwanda and Darfur and in what happened to Christian communities at the hands of Isis in Syria and northern Iraq.

The House resolution says the US government should no longer associate itself “with denial of the Armenian genocide or any other genocide”. Our own parliament should do the same.

Prof Ara Darzi Director, Institute of Global Health Innovation, Imperial College London

Էջ 16

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Dr. Richard Hovannisian Honored for Lifetime Commitment to Armenian Genocide Studies ens of books on the lost provinces of Western Armenia have become must-reads for anyone wanting to understand what exactly was lost in the genocide. His one-man war to stop academic publishers from printing works of denial has been one of his most underrated services to the cause.

Dr. Hovannisian not only founded the Chair of Modern Armenian History at UCLA, but he also prevented a denialist Turkish chair from forming at that university. And he supported the founding of other chairs across the country, institutionalizing the study of Armenian history and the Armenian genocide for generations to come.

“Dr. Hovannisian has not only written history,” said Larisa Hovannisian, Founder of Teach For Armenia and the professor’s daughter-in-law. “He has made it.”

Official Opening of the Zoryan Institute and AUA Center for Oral History YEREVAN — Professor Richard Hovannisian received on October 22 the most recent edition of the “Lori Rug,” which is given by the historic Megerian Carpet Factory in Yerevan to leading advocates for the recognition of the Armenian Genocide.

“Only 100 such rugs will be created,” said Raffi Megerian. “Among its recipients are George Clooney, the Pope, and now Richard Hovannisian – who has spent his half-century career pioneering the scholarship of the Armenian Genocide.”

Richard Hovannisian was in Yerevan for the Teach For All annual global conference, co-hosted by Teach For Armenia, to deliver a series of lectures to 500 guests from 80 countries on Armenian history and the effects of the Armenian Genocide on modern-day Armenians.

A founder of Armenian Studies in the United States and the past holder of the AEF Chair in Modern Armenian History at UCLA, Dr. Hovannisian has been on the frontlines of the quest to bring recognition and justice for the Armenian Genocide. His tireless advocacy in making the Armenian Genocide a mandatory part of the California education curriculum has been fundamental. His vast oral history collection of genocide survivors, now at the Shoah Foundation at USC, is the single most important oral history collection on the Armenian Genocide. His doz-

Cont. from page 15

students have volunteered to transcribe the recordings in the collection which will then be translated into English, increasing their usefulness.

“The impact of this project is far reaching, and this next step in partnership with AUA will allow the world’s largest Armenian Genocide oral history collection, and the stories of over 800 genocide survivors, to be known to a greater, broader, audience of scholars and researchers,” noted President of the Zoryan Institute Greg Sarkissian.

During the opening ceremony, the Zoryan Institute presented the animated movie trailer Aurora Sunrise. Prepared in partnership with the largest documentary film studio in Yerevan, Bars Media, the film tells the story of Aurora Mardiganian’s survival using her personal testimony from the Institute’s Oral History Project of the 1980s. Through this animated film, Mardiganian’s 104-year-old story will be accessible to future generations perpetually.

Founded in 1991, the American University of Armenia (AUA) is a private, independent university located in Yerevan, Armenia, affiliated with the University of California, and accredited by the WASC Senior College and University Commission in the United States.

AUA provides local and international students with Cont. on page 20

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 17

AEF to Honor Sam and Sylva Simonian at 70th Anniversary Gala In addition to Tumo Yerevan there are centers in Dilijian, Gyumri, Stepanakert, and Koghb. Together they serve over 20.000 students. Eleven more centers are scheduled to be built and approximately 20 Tumo boxes. Boxes are similar to a railroad box car and are portable. This network of centers and boxes is designed to cover the entire country, so students from even the most remote villages will have access to Tumo’s technology. The goal is to be the first country in the world to provide technical education to every student.

The Armenian Educational Foundation will honor Sam and Sylva Simonian at AEF’s 70th Anniversary Gala. The Simonians will receive AEF’s Lifetime Achievement award for their pioneering work in establishing the Tumo Center for Creative Technologies. Recognizing that technology will have a tremendous impact on the economic growth of Armenia, the Simonians were determined to provide every student in Armenia with the technological skills to successfully compete in the 21st century.

At Tumo, students 12 to 18 of age are provided free training in 14 different focus areas, including programming, web design, robotics, animation, game development, music, and 3D modeling. The software for each of these programs is developed inhouse by Tumo staff. New programs in artificial intelligence and health sciences are currently in the making.

Tumo has also become an international phenomenon with centers now in Paris and Beirut. Government officials in Moscow, Berlin, and Tokyo are also planning to build Tumo centers. The fact that cities outside of Armenia want to establish Tumo centers demonstrates the important contribution the Simonians have made in Armenia.

“We are very excited to be honoring Sam and Sylva Simonian,” stated Al Cabraloff, 70th Anniversary Gala Committee Chair. “These two remarkable individuals have created one of the most innovative educational institutions in the world, which will have tremendous impact on the future economy of Armenia.”

The gala will take place on Sunday, January 26, 2020 at The Beverly Hills Hotel in Los Angeles.

Proceeds from the gala will fund AEF’s charitable programs, including computer engineering labs in village schools, university scholarships, and other educational projects.

Էջ 18

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Historic Armenian monuments were obliterated. Some call it “cultural genocide” search behind the Hyperallergic article to attendees at the Armenian National Committee of America Western Region’s Grassroots Conference.

By CATHERINE WOMACK

The medieval Djulfa khachkars once numbered in the thousands. (Argam Ayvazyan)

For centuries the sacred khachkars of Djulfa stood tall along the banks of the River Aras — hulking and ornately carved 16th-century headstones, an army 10,000 strong, steadfastly guarding the world’s largest medieval Armenian cemetery. Earthquakes, war and vandalism diminished their ranks, but by the middle of the 20th century, thousands of khachkars still remained.

Today, however, not a single statuesque sandstone sculpture stands at Djulfa, in the remote Nakhichevan region of Azerbaijan. Despite a 2000 UNESCO order demanding their protection, evidence published in the art journal Hyperallergic this year indicated that the monuments were covertly and systematically demolished as part of an alleged Azerbaijani campaign to erase traces of indigenous Armenian culture in Nakhichevan.

The scope of the destruction is stunning: 89 medieval churches, 5.840 khachkars and 22.000 tombstones, the report said. The annihilation of cultural heritage dwarfs the more widely reported and condemned razing of sites by Islamic State in Syria and the Taliban in Afghanistan. Simon Maghakyan, 33, a co-author of the Hyperallergic article, described Azerbaijan’s alleged demolition of these sacred churches and monuments from 1997 to 2006 as “the worst cultural genocide of the 21st century.”

Late last month, inside a ballroom at the Pasadena Convention Center, Maghakyan presented the re-

Satellite images from 2003, top, and 2009 show the demolition of the world’s largest medieval Armenian cemetery in Djulfa, activists say. (American Assn. for the Advancement of Science)

On large screens Maghakyan showed slides of before and after photos, satellite images, Azerbaijani archival documents and video footage — proof, he said, of the Azerbaijani army’s destruction of Armenian sacred sites and artifacts.

Unlike Islamic State and the Taliban, who self-promoted their destruction of historical ruins and monuments, Azerbaijani officials deny that the Armenian cemeteries and churches in question ever existed.

The Times asked the Azerbaijan Consulate in Los Angeles to respond to Maghakyan’s research, and the office provided a statement from Nasimi Aghayev, consul general of Azerbaijan to the Western United States, who called the destruction of the Djulfa khachkars “a figment of Armenia’s imagination.”

Aghayev said Azerbaijan is a country of “interfaith harmony and tolerance, and peaceful co-existence of Muslims, Christians and Jews.” Aghayev accused Armenia of destroying Azerbaijani cultural and reli Cont. on page 19

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 19

Historic Armenian monuments were obliterated. Some call it “cultural genocide” Cont. from page 18

gious monuments and desecrating Azerbaijani graveyards in Armenia. And he noted Maghakyan is a part-time paid community development coordinator for the Western Region of the Armenian National Committee of America, which he called a “radical Armenian lobby organization.”

Maghakyan, who identifies himself as a political science lecturer, activist and real estate agent based in Denver, said the exhaustive work he has done on the khachkars is a personal passion project.

“It’s not a job, but it is my lifelong cause,” he said in a post-presentation interview. “I can never overcome from this. I tried, but it drove me nuts. If you believe in a cause, you have to pursue it or you’re not going to have an easy time falling asleep at night. I’m stuck with this until something happens.”

man Empire, which is now modern-day Turkey, between 1915 and 1923.

Maghakyan’s talk drew a couple of hundred audience members listening intently, many taking notes.

“This is worse than what ISIS did,” Maghakyan told the audience. “How could the world ignore it? How did Azerbaijan get away with this? And if I do not tell this story, who will? I’d never forgive myself if the world never learned of the great cultural genocide of our time.”

Azerbaijan’s denial is particularly painful to Armenians.

“I used to think that when Turkey denies the Armenian genocide, maybe it was mainly because the information is old, or some people really don’t believe it happened. But here we have photos, satellite images, video footage. Denial is not because they are unaware. They know what happened. So denial to me has become so much more sinister,” Maghakyan said.

Nakhichevan is an isolated, oblong region controlled by Azerbaijan but set apart from the rest of that country, surrounded by Armenia, Iran and Turkey. Historically Armenian territory, Nakhichevan today is populated primarily by Azerbaijani Turks.

Maghakyan described it as the “North Korea of the former Soviet Union,” closely watched and tightly controlled. Djulfa in particular is difficult to access, situated along the militarized southern border between Nakhichevan and Iran.

As a boy growing up in the Armenian capital of Yerevan, Maghakyan often went with his father to visit sacred cultural sites like Armenian churches, medieval Jewish cemeteries and Azerbaijani mausoleums. Maghakyan remembers his father telling him about visiting the sacred Djulfa khachkars, stone monuments that his father said were sacred because they were built not simply to mark a grave, but to intercede with heaven on behalf of the souls resting beneath them.

Argam Ayvazyan, a researcher who documented the medieval Armenian monuments of Nakhichevan, pictured by a khachkar. (From Simon Maghakyan)

Southern California is home to the largest Armenian diaspora outside the former Soviet Union. According to U.S. census data, Los Angeles County is home to more than 200.000 people of Armenian descent. It is a community that pushed hard for the recent House resolution recognizing the genocide ofan estimated 1,5 million Armenians by the Otto-

The Maghakyan family immigrated to the United States when Simon was 16. Three years later, in 2005, Maghakyan was a college student living in Denver when he came across a Russian news agency report featuring video footage of Azerbaijani soldiers in Djulfa wielding sledgehammers, breaking up the khachkars and dumping the shattered monument in the Aras. (The video was taken by Nshan Topouzian, an Armenian bishop who lived across Cont. on page 20

Էջ 20

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Historic Armenian monuments were obliterated. Some call it “cultural genocide” Cont. from page 19

actions in Nakhichevan.

the border from Djulfa in Iran.)

His main goal, though, is simply to get the world to bear witness to an act of cultural erasure, he said.

In the last email Maghakyan received from Topouzian before he died at age 44 in 2010, the bishop wrote, “If we don’t keep speaking about this destruction, in 10 years it will be forgotten history.”

“I don’t know what drove him,” Maghakyan said. “I think there are certain people, when something bothers them and no one is doing anything about it, it’s like you have to. If you’re a witness to something, you may not say anything about it for a while, but that will eventually haunt you. For me, it’s like that. This gives me energy. This is my drug.”

Bishop Nshan Topouzian in 2005 praying as soldiers across the border in Djulfa destroyed khachkars.

(The Armenian Prelacy)

Sarah Pickman, who co-authored the Hyperallergic article, came across Topouzian’s video footage around the same time. Now a PhD candidate in history at Yale, she was an archaeology student at the University of Chicago at the time and decided to publish a story on the destroyed Djulfa khachkars in Archaeology magazine.

Maghakyan connected with Pickman after reading her Archaeology article, and since then the two have worked together to gather and present eyewitness accounts, historical photographs and other evidence. In 2006 they raised money to buy beforeand-after satellite images and produced a short documentary, “The New Tears of Araxes.” (Araxes is another spelling of Aras.)

Around 20 khachkars removed from Djulfa during the Soviet era are held in the collections of museums around the world, including the Metropolitan Museum of Art in New York. (The Met included a khachkar in the well-regarded “Armenia!” exhibition last year.) It’s a bittersweet reality, Maghakyan said, and an example of the conflict that often pops up between Western museums and indigenous peoples when art and religion collide.

Maghakyan is relentless, not only to spread the word about this cultural loss but also to do something about it. In 2015 he successfully got a replica khachkar installed on the grounds of the Colorado State Capitol, a monument honoring victims of all crimes against humanity. Currently he is lobbying the U.N. Security Council to investigate Azerbaijan’s

Sen. Lindsey Graham Blocks Armenian Genocide Resolution After Erdogan Meeting Cont. from page 13

for consent to pass a bill or resolution, but any one senator can block it.

Graham’s objection came hours after he took part in a White House meeting with Trump, Erdogan and a group of GOP senators.

“I just met with President Erdogan and President Trump about the problems we face in Syria by the military incursion by Turkey. I do hope that Turkey and Armenia can come together and deal with this problem,” he added on the Senate floor.

Official Opening of the Zoryan Institute and AUA Center for Oral History Cont. from page 16

Western-style education through top-quality undergraduate, graduate, and certificate programs, promotes research and innovation, encourages civic engagement and community service, and fosters democratic values.

Founded in 1982, the Zoryan Institute and its subsidiary, the International Institute for Genocide and Human Rights Studies, is the first non-profit, international centre devoted to the research and documentation of contemporary issues with a focus on Genocide, Diaspora and Homeland.

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 21

ՈՉ ԵՒՍ Է ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ ԺԱԳ Ս. ՅԱԿՈԲԵԱՆ ՄԵՆՔ... Մենք՝ բո՛ւռ մը հող աշխարհի վրան՝ Ժայռի պէս հաստա՛տ, դաշտի պէս յուռթի՛, Մենք՝ դարաւոր թի՛ւ բազկի արութեան, Մենք՝ սիրտի անդո՛ւնդ եւ բարձո՛ւնք միտքի. Մենք՝ մասիսաձիգ Հայկի՛ սէգ ճակատ Եւ անխախտ կամքի անյա՛ղթ Արարատ… Մենք՝ գի՜ւտ Մեսրոպի… Մենք՝ քնա՜ր լեզու, Ուր կը վիպերգէ Հոգի՛ն Հայկական. Սայաթ-Նովայի մենք սա՛զ սիրածու. Մենք՝ խորախորհուրդ Նարեկի՛ խորան. Դարերէն հոսող մենք երգի՛ Արաքս, Ուր կը գլգլայ գինին Կոմիտաս… Շաբաթ, Նոյեմբեր 2-ին, Ամերիկայի Փասատինա քաղաքին մէջ, ի տէր հանգեաւ, հայ ազգին ու մշակոյթին ծառայ՝ Աստուծոյ հաւատաւոր քարոզիչ, բանաստեղծ, դաստիարակ եւ մտաւորական Ժագ Ս. Յակոբեան, բոլորելով կեանքի 102 տարիները։ Ըստ հանգուցեալի բանաւոր կտակին, թաղման կարգը տեղի ունեցաւ միայն ընտանիքի անդամներուն մասնակցութեամբ իսկ վերջին յարգանքը մատուցուեցաւ Երկուշաբթի, Նոյեմբեր 11-ին, կէսօրէն ետք, Mountain View Mortuary Cemetery-ին մէջ։ Հայ մեծանուն բանաստեղծ Ժագ Ստեփան Յակոբեան ծնած է 1 Օգոստոս 1917-ին, Երուսաղէմի մէջ: Երկու տարեկանին ծնողքին հետ կը տեղափուխուի Գահիրէ, Եգիպտոս: Կրթութիւնը կը ստանայ Գահիրէի մէջ, իսկ համալսարանական ուսումը կը շարունակէ դեղագործութեան մասնագիտութեամբ, նախ՝ Պէյրութի, ապա Գահիրէի պետական համալսարանին մէջ: 1947-ին կ’ամուսնանայ Ազատուհի Սեւյօնքեանին հետ, կ’ունենան չորս զաւակներ։ 1956-ին կը հաստատուի Պէյրութ եւ այնտեղ ուսուցչութեան պաշտօն կը վարէ հայկական դպրոցներու մէջ՝ դասաւանդելով հայոց լեզու, գրականութիւն եւ պատմութիւն: 1967-ին վերջնականապէս կը գաղթէ Ամերիկա, ուր բնակութիւն կը հաստատէ Քալիֆորնիոյ Փասատինա քաղաքին մէջ: Իր դեղագործական մասնագիտութեան կողքին հայկական դպրոցներուն մէջ կը դասաւանդէ հայերէն լեզու եւ գրականութիւն։ Կը պաշտօնավարէ նաեւ որպէս ուսուցիչ կիրակնօրեայ դպրոցներու մէջ։ Երկու տարբեր առիթներով, ան կը պարգեւատըրուի կաթողիկոսական շքանշաններով՝ ձեռամբ Գարեգին Բ.-ի եւ Արամ Ա.-ի: Ան արժանացած է նաեւ «Համազգային»ի մշակութային բարձրագոյն շքանշանին։ Ժագ Յակոբեան ունեցած է բեղուն գրական աշխատանք։ Բանաստեղծութիւններ գրած է կանուխ տարիքէն։ Հեղինակն է 50-է աւելի գիրքերու եւ

Մենք՝ վարդանայա՛ղթ Աւարայրամարտ, Մեր ձեռքին մէջ զէ՛նք եւ խա՛չ՝ մեր հոգւոյն. Մենք՝ Էջմիածնի հաւա՛տք ժայռարմատ, Ուր փուլ կը փշրի ծովը դարերուն. Մենք՝ աշխարհասփիւռ Ա՛ստղ Լուսաւորչի, Որուն դէմ խաւարն ի զո՜ւր կը բախի: Մենք՝ սրախողխող Ապրիլ Քսանչո՛րս, Մենք՝ միլիո՜ն շիրիմ, հողմացրի՜ւ տերեւ. Ապրիլեան սուգին եւ մոխրին վրայ գօս, Մենք՝ Քսանեւութ Մայիսի՜ արեւ. Մենք՝ պանդուխտի՛ թուղթ, մենք՝ անբո՜յն կռունկ, Մենք՝ հայրենապիշ կարօտի՜ արցունք… Այս ամբո՜ղջն ենք մենք…Ու դե՜ռ՝ հերոսի Եւ մարտիրոսի անմա՛շ Պատմութիւն, Շուշա՜ն Սրբութիւն, Մշակո՛յթ ոսկի, Որոնց էջերն են փորուած ժայռերուն Եւ արեա՛մբ գրուած… Մենք լոյսի՛ ժառանգ Եւ մութ դարերուն յոյսի՛ հրիտակ… Օ՜, մենք՝ ոսոխի աչքին փո՛ւշ երկաթ… Օ՜, մենք՝ աշխարհի անարդար ու խուլ Խիղճը խարանող արդարութեա՛ն խայթ. Կեղծ դաշինքներու թաւիշ ու խարխուլ Սեղանը ռումբի պէս սարսող, թակող, Արդար պահանջի բըռո՛ւնցք վրիժադող: Եւ մենք, վա՛ղը, մենք՝ յաղթութեա՛ն բոմբիւն, Յաղթ ու բամբ կոփի՛ւն կուռ հողին վրայ մեր, Մենք՝ Նաւասարդի առաւօ՛տ ծիծղուն, Մենք՝ ռմբեղ հեռով հըրաբխա՛ծ Մհեր Եւ շղթայազեղծ ծարա՜ւ Արտաւազդ. Մենք՝ պատեանէն դուրս սրածո՛ղ Եփրատ, Մենք՝ աշխարհակալ անկա՛խ Արարատ… Ժագ Ս․ Յակոբեան գրքոյկներու, բանաստեղծութիւն եւ արձակ: Իր գործերէն ոմանք արժանացած են առաջին մրցանակի: Հայերէնի կողքին, ան ստեղծագործած է նաեւ ֆրանսերէնով քերթուածներ։

Էջ 22

Հայ Կեանք

Պոստոնի մէջ բացուեցաւ Վարդան Գրեգորեանի անունը կրող Հայագիտական հետազօտութիւններու ազգային ընկերակցութեան նոր մասնաշէնքը

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

ԱՊՐԵԼՈՒ ԲԱՆԱՁԵՒ

Պոստոնի մէջ, Նոյեմբեր 3-ին, մեծ հանդիսաւորութեամբ բացումը կատարուեցաւ Վարդան Գրեգորեանի անունը կրող Հայագիտական հետազօտութիւններու ազգային ընկերակցութեան նոր մասնաշէնքը: «Սա հոյակապ նուէր է հայագիտութեան մէջ մասնագիտացող ուսանողներու ու գիտնականներու համար» - գրարում կատարած է իր ֆեյսպուքեան էջի մէջ, պատմաբան, հրապարակախօս Հայկ Դեմոյեանը։

ԱՄՆ Ծերակոյտին կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման արգելափակումը․․ Շարունակութիւն էջ 4-էն

«Այդ անդրգուլիսեան բանակցութիւններուն գագաթնակէտը եղաւ ԱՄՆ նախագահ Տոնալտ Թրամփի եւ Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողանի հանդիպումը, որուն ժամանակ ներկայ եղած է ԱՄՆ հանրապետական ծերակուտական Լինսի Կրահամը: Այդ հանդիպումէն ետք ան արգելափակած է Ծերակոյտին կողմէ շրջանառութեան մէջ դրուած Օսմանեան կայսրութեան մէջ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին բանաձեւը: Այսինքն` ակնյայտ է, որ ձեռք բերուած են որոշակի համաձայնութիւններ Թուրքիոյ եւ ԱՄՆ-ի միջեւ: Հաշուի առնելով Թուրքիոյ կարեւորութիւնը ամերիկեան ռազմավարական ծրագիրներուն Մերձաւոր Արեւելքի եւ Սուրիոյ մէջ, Սպիտակ տունը ծերակուտական Կրահամի միջոցով կասեցուց բանաձեւին հետագայ ընթացքը: Հերթական անգամ տեղի ունեցաւ գործարք ԱՄՆ-ի եւ Թուրքիոյ միջեւ, որ խոչընդոտեց պատմական արդարութեան եւ բարոյականութեան վրայ հիմնուած այս բանաձեւին հետագայ ընթացքը»,ընդգծած է Սաֆրաստեան:

2018-ին Երեւանի մէջ լոյս տեսած է Գոհար Մարտիկեանի «ԱՊՐԵԼՈՒ ԲԱՆԱՁԵՒ» մատենաշարի 12-րդ հատորը, գեղատիպ եւ շքեղ տպագրութեամբ։ Ռատիոլրագրող, հրապարակախօս, հեղինակ՝ Գոհար Մարտիկեան «Ապրելու բանաձեւ» պատմավաւերագրական մատենաշարի իւրաքանչիւր հատորի մէջ կը ներկայացնէ Արցախեան ազատամարտի ընթացքին զոհուած քաջարի հերոսներու կեանքը ու կ’անդրադառնայ անոնց սխրանքներուն: 12-րդ հատորը նուիրուած է Հայաստանի առաջին հանրապետութեան անկախութեան հռչակման 100-ամեակին ու կը պատմէ Արարատի մարզի 94 հերոսներու մասին որոնք զոհաբերեցին իրենց կեանքը վասն Արցախ հայրենիքի ազատագրման։ «Ապրելու բանաձեւ» մատենաշարի այս հատորը տպագրուած է ՀՀ նախագահի աշխատակազմի կողմէ, ՀԿ-ներու տրամադրուող եւ ՀԵՀ-ի յայտարարած դրամաշնորհային ծրագրի շրջանակներէն ներս։ 340 էջերէ բաղկացած հատորը «Տիգրան Մեծ»ի հրատարակութիւն է։ «Հայ Կեանք»ը վերջերս շնորհակալութեամբ ստացաւ սոյն գեղատիպ հատորը հեղինակի մակագրութեամբ։

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 23

«Հայ եմ, չեմ փոխուած» Դոկտ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ

Էլիզապէթ Մելքոնեանը ծնած է Պէյրութ: Ուսանած է Պէյրութ, ապա Նիկոսիա` Մելգոնեան վարժարան: Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի օրերուն հաստատուած է Դանիա, ուր հանդիպած է ուրիշ լիբանանահայու մը եւ` ամուսնացած ու ընտանիք կազմած: Եւ ինչպէս որ նկարագրեց. «Աստուած սրտիս փափաքը տուաւ եւ հայու մը հետ ամուսնացայ»: Ունեցած է աղջիկ զաւակ մը, որ ներկայիս իր կեանքի մեծ հետաքրքրութիւն-նուիրումն է: Ամուսինը կորսնցուցած է. անոր մահը իր կեանքին վրայ թողած է «տխրութիւն», ինչպէս ինք կը ներկայացնէ: Բայց հայութիւնը եւ հայկականութիւնը Էլիզապէթին համար արժէք են եւ կը լեցնեն իր կեանքը: Դանիոյ մէջ կը փորձէ հայկական կեանք ապրիլ եւ գաղութի ձեռնարկներուն կը փորձէ միշտ ներկայ ըլլալ: Պէյրութի հետ իր կապերը չէ կորսնցուցած. յաճախ Լիբանան կ’այցելէ, քանի տակաւին ընտանիք ունի: Անկախ այն իրականութենէն, թէ երեսուն եւ աւելի երկար տարիներէ ի վեր Դանիա կ’ապրի, Էլիզապէթ իր վկայութեանը մէջ մնացած է անդրդուելի. «Հայ եմ, չեմ փոխուած»: Դանիոյ ժողովուրդին համար հայն ու հայուն պատմութիւնը բաւական լաւ ծանօթ են: Ասոր գլխաւոր պատճառներէն են դանիացի միսիոնարները, ինչպէս` Մարիա Ճեքըպսըն, Քարէն Եփփէ եւ ուրիշներ, որոնք իրենց համակ կեանքը նուիրեցին հայ ժողովուրդին, ի մասնաւորի` Հայոց ցեղասպանութենէն ետք: Այս իմաստով, դանիացի ժողովուրդը լաւ գիտակ է հայուն պատմութեան`անկախ այն իրականութենէն, թէ Դանիոյ կառավարութիւնը մինչեւ այսօր չէ ճանչցած Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Եթէ իմ հանդիպումներուս եւ ելոյթներուս ընթացքին պիտի արտայայտէի իմ-մեր` հայուն երախտագիտական զգացումները Դանիոյ ժողովուրդին եւ իրենց նեցուկին, զոհաբերութեան եւ կարեկցանքին` մեր պատմութեան ամէնէն դժուար ժամանակահատուածին, բայց նաեւ պիտի յիշեցնէի, որ կայ տակաւին առաքելութիւն մը… Պահանջել իրենց պետութենէն ճանչնալու Հայոց Ցեղասպանութիւնը: «Դժուար է յստակ թիւ մը տալ հայ գաղութին մասին», ըսաւ տէր Ստեփանը, որ հոգեւոր հովիւն է Դանիոյ հայ գաղութին: Տէր հայրը եկած է Հայաստանէն եւ կը փորձէ հոգեւոր առաջնորդութիւն տալ հայկական գաղութին, որ տարածուած է երկրին տարբեր քաղաքներուն մէջ: «Երեւի հազար կամ հազար հինգ հարիւր հոգի կը հաշուենք», ըսաւ ան: Գաղութին մեծամասնութիւնը եկած է Հայաստանէն, փոքր թիւ մըն ալ Պարսկաստանէն եւ Իրաքէն: Եկեղեցական պատարագ կ՛ըլլայ Դանիոյ տարբեր քաղաքներուն մէջ, հերթականութեամբ: «Սուրբ Ծննունդի եւ Յարութեան տօներուն կը փորձենք գաղութին բոլոր հայերը համախմբել մէկ տեղ, որպէսզի լաւ առիթ մը ըլլայ իրարու հետ հաղորդակ-

ցելու», ըսաւ տէր հայրը: Մէկ կողմէն տէր հայրը եթէ պիտի շրջագայի Դանիոյ տարբեր քաղաքներ` հաւաքելու հայ ընտանիքները, միւս կողմէն` պատասխանատուութիւն ունի այցելելու Շուէտ եւ Նորվեկիա ու համախմբել նաեւ այդ երկիրներու մէջ ապրող հայերը… Տէր հօր երիտասարդական խանդն ու կորովը լաւ գրաւականներ են կամրջելու հայկական ներկայութիւնը, որ տարածուած է շատ տեղեր… «Երբ կը մեծնայինք, կը զգայինք, որ պակաս իրականութիւններ կային մեր կեանքին մէջ»:

Էրիքը եւ Տոնալտը երկու եղբայրներ են: Հանդիպեցայ անոնց, երբ առիթը ունեցայ խօսելու հայկական գաղութի հաւաքին` Քոփենհակըն: Անոնց հայրը դանիացի բժիշկ է, իսկ մայրը` Պարսկաստանէն հայուհի մը: Երկու եղբայր ամենայն ուշադրութեամբ կը հետեւէին ելոյթիս, որ ներկայացուցի անգլերէն լեզուով, որովհետեւ տեղացիներ ալ եկած էին` որպէս հայերու բարեկամներ: Երբ կը փորձէի հայկական ինքնութեան եւ մշակութային արժէքներուն ու անոնց պահպանման կարեւորութեան մասին մատնանշումներ կատարել, տեսայ, որ անոնց աչքերուն մէջ սկսան կուտակուիլ արցունքի կաթիլներ… Իրենց պատմութիւնը իմանալէ ետք էր, որ կրցայ հասկնալ, թէ ի՛նչ բանի համար էին իրենց արցունքները… «Մեր մայրը չէր խօսած իր հայութեան մասին», ըսին երկու եղբայրները եւ աւելցուցին. «Մենք առաջին անգամ լսեցինք մեր մօր հայերէն խօսիլը, երբ իրեն հետ Թեհրան այցելեցինք: Հոն մեր մայրը իր ընտանիքին հետ միայն հայերէն կը խօսէր»: Երկու եղբայրներուն հետ իմ զրոյցս զգացական էր: Կը նկարագրէին, թէ ինչպէ՛ս այդ «պակաս» մասը իրենց կեանքին մէջ սկսան վերագտնել: «Մեր մայրը հայկական աշխարհ մը ունէր իր մէջ, որ մենք չունէինք: Ասիկա մեր կեանքի պակասաւոր մասն էր, եւ սկսանք կամաց-կամաց վերագտնել այդ աշխարհը», ըսին անոնք: Էրիք եւ Տոնալտ հայերէն չեն գիտեր: Բայց ներկայ կ’ըլլան հայկական բոլոր հաւաքներուն: Շարունակութիւնը էջ 24

Հայ Կեանք

Էջ 24

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

«Հայ եմ, չեմ փոխուած» Շարունակութիւն էջ 23-էն

Անոնք յարգանք ունին իրենց մօր ու անոր ինքնութեան նկատմամբ, այդ ինքնութիւնը արմատ նետած է նաեւ իրենց մէջ: «Հայութիւնը մեր ինքնութեան մասն է», անոնք ըսին, եւ արցունքներ կու գային իրենց աչքերէն, քանի այս ինքնութեան հասնիլը դիւրին չէր եղած իրենց համար: Այս որքան մեծ, ընդարձակ եւ բարդ է սփիւռքահայ մեր իրականութիւնը: Տեղ մը կու գայ, երբ կը զգամ, որ կը կորսուիմ այս սփիւռքահայ մեծ «ովկիանոսին» մէջ… Ո՞ւր է արդեօք ճիշդ կողմը ու կողմնորոշումը… Եւ ինչպէ՞ս կողմնորոշուիլ… Աննա Կարապետեանը եկած է Հայաստանէն: 1994 թուականէն ի վեր կ’ապրի Քոփենհակըն: Եղած է հիմնադիր եւ ներկայիս համանախագահ` Դանիա-Հայաստան կազմակերպութեան: «Կը փորձենք ներկայացնել հայկական մշակոյթը տեղացի ժողովուրդին եւ կապ հաստատել Դանիոյ եւ Հայաստանի միջեւ», ըսաւ Աննա: Եթէ Աննան աշխուժ ներկայութիւն է հայկական գաղութին մէջ եւ նոյնքան գործունեայ, բայց ան նաեւ իրապաշտ է: «Մայրենի լեզուն պահելը մեծ հարց է: Օտար ամուսնութիւններու թիւը կ’աւելնայ ու տակաւին գաղութին մէջ պակաս է միասնականութեան ոգին», ըսաւ ան: Հայկական կեանքի տարբեր երեսները… Քիչ մը ամէն տեղ… «Հայութիւնը կարեւոր է մեզի համար»: Էտուարտ Հախվերդեանն ալ կու գայ Հայաստանէն: Ան չափահաս սերունդի մէկ լաւ ու գործունեայ ներկայացուցիչներէն մէկն է գաղութին մէջ: Ան ունի չորս զաւակ, որոնք լաւ կրթութիւն ստացած են եւ «բոլորն ալ լաւ հայերէն կը խօսին», ըսաւ Էտուարտ: Բայց ան նաեւ կ’անդրադառնայ, թէ ոչ ամէն ընտանիք կը պահէ այս առաքելութիւնը: «Ընտանիքներ ալ կան, որ լաւ հայերէն չեն գիտեր», շարունակեց ան: Էտուարտ մեծցած ու ապրած է Խորհրդային ժամանակաշրջանին, այս իմաստով ալ եկեղեցիի ու հաւատքի իրականութիւններէն հեռու եղած է: «Երեսունվեց տարեկանիս հաւատքի եկայ: Մարդու կեանքին համար հոգեւորը կարեւոր է», ըսաւ Էտուարտ: Էտուարտին համար «դպրոցը եւ եկեղեցին համայնքի կեդրոնն են, եթէ այս երկուքը չկան, հայութիւնը կրնայ կորսուիլ»: Այս իմաստով ալ ան կը փորձէ իր կարելին ընել, որպէսզի գաղութին մէջ հայ եկեղեցին աշխուժանայ, եւ հայերէն դասընթացքները կազմակերպուին, որքան որ կարելի է: Լինա Էնկոն դանիացի դասախօս է Աստուածաբանական համալսարանին մէջ` Քոփենհակըն: Եկած էր լսելու իմ ելոյթը` հայերու հետ իմ հաւաքին: Լինան կը մտադրէ այս տարուան ընթացքին քսանհինգ ուսանողներ Հայաստան տանիլ, որպէսզի ծանօթանան հայու երկրին ու մշակոյթին: «Հայաստան հարուստ մշակոյթ ունի եւ մեծ ազգային-քրիստոնէ-

ական ժառանգ: Կ’ուզենք, որ մեր ուսանողները առնչուին ձեր երկրին հետ», ըսաւ Լինա: Հարուստ մշակոյթ եւ ժառանգ… Անպայմանօրէն` այո՛… Բայց այս «հարստութիւնը» պէտք է պահենք` անկախ այն երեւոյթէն, որ շատ տարածուած ենք քիչ մը ամէն տեղ… Իսկ պահելո՞ւ համար… Կայ Էլիզապէթի վկայութիւնը…«Հայ եմ, չեմ փոխուած…»: Հայուն «հարստութիւնը» կը պահուի, երբ հայը «հայ է եւ չի փոխուիր»: Այս ալ իմ, քու եւ մեր բոլորին մեծ առաքելութիւնն է…

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Էջ 25

Լեզուաբանական

Տառադարձական հարցեր Կեսար եւ Սեզար ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ

Մ

եր արդի լեզուին մէջ գոյութիւն ունին կարգ մը պատմական օտար անուններ, որոնք կը գրուին կամ պէտք է գրուին երկու տարբեր ուղղագրութեամբ՝ յարգելով տուեալ անունին պատմական արտասանութիւնն ու բնոյթը եւ արդի արտասանութիւնն ու բնոյթը: Այսպիսիներուն տիպարն է հռոմայեցի զօրավարին անունը. պատմականօրէն ան Կեսար[1] է, եւ այս ուղղագրութիւնը պէտք է յարգուի այնքան ատեն որ հայերէն կը գրենք ու կ’ակնարկենք այդ զօրավարին, կամ նոյն ծիրին մէջ գտնուողներուն, եւ զգալի է անոնց պատմականութիւնը, ինչպէս՝ Օգոստոսն է, Ներոնն է, Կոստանդիանոսն է եւ այլն: Բայց այդ նոյն անունը, իր կարգին որոշ հնչիւնափոխութեամբ, կը գտնենք կարգ մը արդի լեզուներու մէջ՝ իբրեւ յատուկ անուն, ինչպէս ֆրանսերէնի, ուր ան կ’արտասանուի Սեզար, անգլերէնի մէջ, ուր ան Սիզըր է, իտալերէնի մէջ, ուր Չեզարէ է, մինչ գերմաներէնի մէջ Քայսեր է եւ այլն, եւ որոնք կը բնորոշեն միսով ու ոսկորով ժամանակակից անհատներ: Ուրեմն նման պարագաներու չենք կրնար վերադառնալ պատմական արտասանութեան կամ տառադարձութեան. թոյլատրելի չէ, César անունը կրող ֆրանսացի կամ արաբ դրացիիդ ակնարկելով, Կեսար կոչել զայն: Ֆրանսայի փառքը կերտողներէն Louis XIV-ը ի վաղուց անտի տառադարձած ենք Լութովիկոս (ԺԴ), այսպէս ալ ան մտած է մեր դասագիրքերուն մէջ, թէեւ ֆրանսերէնի հետզհետէ նուազող կարեւորութիւնը շատ յաճախ մոռացութեան մատնել կու տայ այս արտասանութիւնը: Արդ, այդ նոյն անունը կրող ժամանակակից անհատը չենք կրնար պատմական տառադարձութեամբ կոչել, այլ պարզապէս պիտի կոչենք Լուի, այլ հարց, թէ ինքը՝ ֆրանսացին, երկուքն ալ կոչէ Louis «Լուի»: Բերենք վերջին օրինակ մըն ալ, որ է պատմական Charles անունը, որ հայերս անցեալին դարձուցած ենք Կառոլոս, իսկ արդի արտասանութեամբ Շառլ, Չառլի կամ Քարլոս է, բայց բնաւ երբեք Կառոլոս. ոչ մէկուն մտքէն անցած է մինչեւ հիմա «Կառոլոս դը Կոլ» կոչել Ֆրանսացի ծանօթ զօրավարը: Կանոնը քիչ մը աւելի երկփեղկուած, թոյլ ու տատանոտ է աշխարհագրական անուններու պարագային, թէեւ այստեղ ալ որոշ սկզբունք մը կը գործէ. օրինակ՝ ունինք պատմական Եդեսիա անունը, որ նաեւ Ուռհա էր, իսկ արդի օտար արտասանու[1] Կ’ակնարկուի Յուլիոս Կեսարին, որ սպաննուեցաւ 44 թուին Քա. Ծերակոյտի մէկ ժողովէ ելքին:

թեամբ Ուրֆա է: Այնպէս ալ՝ Մելիտինէ-Մալաթիա, Պոլիս-Կոստանդնուպոլիս-Իստանպուլ, Սեբաստիա-Սուազ, Չորք Մարզպան-Տէօրթ Եոլ եւ շատ ու շատ այսպիսիները: Պատմական Հայաստանի տեղանուններուն հանդէպ տարբեր զգայնութիւն եւ մօտեցում ունինք. սփիւռքահայը կը խորշի Ստամպուլ թրքական անունէն (որ խորքին մէջ յունական ծագում ունի), որքան ալ աշխարհը այդպէս ճանչնայ զայն, ու կառչած է միւս երկուքին. մինչ թրքահպատակ հայը պարտաւոր է կիրարկել անոր պաշտօնկան անունը: Սակայն նոյն արեւմտահայը աւելի թոյլատու է, օրինակ, Մալաթիային ու ՏէօրթԵոլին հանդէպ, մինչ արտասանական տատանում մը կայ Սեբաստիային ու Սուազին միջեւ. այսպիսիներուն զանազանումը քիչ մըն ալ կախեալ է խօսողին պատմական ծանօթութենէն: Շատ հայեր չեն գիտեր, թէ արդի Ուրֆան անցեալին Եդեսիա էր, եւ առանց բարդոյթի կու տան անոր արդի անուանումը, որ ան կը կրէր նաեւ այն օրերուն, երբ մեր անմիջական մեծհայրերն ու պապերը կ’ապրէին այնտեղ: Պատմական յիշողութեան հետեւանք են նաեւ այն մանր-մունր շեղումները, որոնք կը յառաջանան այլուր եւս, ուր զգայնութեան գործօն գոյութիւն չունի այլեւ. օրինակ՝ յունահայը եւ ոչ միայն յունահայը՝ տեղաբնակներուն հետեւողութեամբ Կորինթոս կ’ըսէ հոն, ուր պատմական հայեցի անուանումը Կորնթոս է. ան պարզապէս չի ճանչնար այս վերջին արտասանութիւնը, որ այնքան ալ յաճախուած չէ եւ գրեթէ միայն հոգեւոր գրականութեան մէջ աւանդուած է: Նոր սերունդը ընդհանուր ազգաց պատմութիւնը այլես միայն օտար լեզուներով կը սորվի, հետեւաբար չի ճանչնար տառադարձութիւններ, որոնք շատ սովորական էին մէկ-երկու սերունդ առաջ. օրինակ՝ Cappadoce աշխարհագրական անունը տառադարձուած կը գտնեմ Քափատոչիա, մինչ մօտիկ անցեալին զայն կը կոչէինք Կապադովկիա, որովհետեւ գոյութիւն ունէին պատմութեան եւ աշխարհագրութեան հայերէն դասագիրքեր, ուր նմանները աւանդուած կ’ըլլային հայեցի տառադարձութեամբ: Այսօր շատ սովորական է հանդիպիլ Թրաժան կամ Թրաճըն ուղղագրութեան՝ Trajan կայսրի անունին դիմաց, ուր Տրայանոս կը գրուէր անցեալին: Այսպիսիներուն ցանկը շատ երկար է դժբախտաբար: Աւելցնենք, որ արեւելահայերէնը,-- ուր տառադարձական երեւոյթները շատ աւելի ուղղափառ հիմերու վրայ դրուած են,-- որոշ «սրբագրութիւններ» կատարած է պատմական տառադարձութեան, յատկապէս երբեմնի Ֆ-Փ եւ Լ-Ղ հչիւններու ծիրէն ներս. արդի արեւելահայը կ’ըսէ Աֆրիկա՝ այն տրամաբաՇարունակութիւնը էջ 26

Հայ Կեանք

Էջ 26

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայաստանի մէջ գործելու փափաք յայտնած է Սփիւռքի աւելի քան 80 «Սթարթափ» ընկերներու հետ եւ զարգացնելու իրենց գաղափարները: Աւարտին յաղթող խումբերը պիտի ստանան 15-30 հազար տոլարի համարժէք դրամաշնորհներ, ինչպես նաեւ Հայաստանի մէջ իրենց «Սթարթափ»ը հիմնելու համար ձեռնարկատիրական ամբողջական աջակցութիւն:

ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրես».- Սփիւռքի «ՆերՈւժ» սթարթափ ծրագիրի դիմումներու ընդունման ժամկէտը աւարտած է, անոր դիմած են աւելի քան 80 «Սթարթափ» աշխարհի տարբեր ծայրերէն՝ Միացեալ Նահանգներէն, Աւստրալիայէն, Չինաստանէն, Գերմանիայէն, Անգլիայէն, Ֆրանսայէն, Սպանիայէն, Էսթոնիայէն, Չեխիայէն, Իրլանտայէն, Հարաւային Քորէայէն, Ռուսիայէն, Վրաստանէն եւ Եգիպտոսէն։ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատարի գրասենեակէն յայտնեցին, որ յաջորդ փուլով պիտի կատարուի դիմումներու ուսումնասիրութիւն, հարցազրոյցներ պիտի ըլլան, ընտրութեան փուլեր պիտի կայանան, յաղթողները պիտի հրաւիրուին Հայաստան՝ 16-20 Դեկտեմբեր, Դիլիջանի Միջազգային դպրոցին մէջ մասնակցելու քառօրեայ հաւաքի, ծանօթանալու Հայաստանի «Սթարթափ» համակարգին եւ Հայաստանի մէջ գործարարութեամբ զբաղելու առաւելութիւններուն, լսելու ոլորտի լաւագոյն մասնագէտները, համագործակցելու տեղացի գործ-

Տառադարձական հարցեր Կեսար եւ Սեզար Շարունակութիւն էջ 25-էն

նութեամբ, որ այս աշխարհամասին անունին երկրորդ տառը համաշխարհայնօրէն Ֆ է եւ այդպէս ալ եղած է անցեալին: Արդ, հայերս Ափրիկէ տառադարձած ենք, քանի Ֆ տառը չունէինք, սակայն հիմա որ ունինք զայն, հետեւաբար շեղումի տեղիք չի մնար: Նոյն տրամաբանութեամբ ալ կ’ըսեն Պլատոն, փոխանակ Պղատոն-ի, քանի որ մեսրոպեան Ղ տառը փոխած է անցեալի իր արտասանութիւնը, որ համարժէք էր լատինական L-ին. ուստի, արդի արեւելահայը պարզապէս կը վերականգնէ յոյն փիլիսոբային անունին արտասանութիւնը՝ հայկական Ղը փոխարինելով հայկական Լ-ով: Յամենայն դէպս այս վերանայումները ընդհանուր բնոյթ չեն կրեր. օրինակ՝ Ֆիլոսոֆոս-Փիլիսոփայ, Ֆիլ-Փիղ, Balnea-Բաղնիք եւ այլն կը մնան:

Զգուշ վերանայումներ փորձուած են մեր մէջ եւս յարաբերաբար գրաբարեան տառադարձութեան. կը բերեմ օրինակներ Զարեհ սրբ. Ազնաւուրեանի «Նոր կտակարան»ի աշխարհաբար փոխադրումէն՝ Բեթլեհէմ փոխան գրաբար բնագրի Բեթղեհէմ-ի, Լուկիոս-Ղուկիոս, Ֆիլատելֆիա-Փիղադեղփիա, Ֆիլոլոգոս-Փիղողոգոս, Փելիքս-Ֆելիքս, Ակիլաս-Ակիւղաս, Նիկէր-Նիւգէր, ՌոդոնՀռոդոն[2] եւ այլն, ուր սակայն նմանապէս շատ ուրիշ օրինակներ մնացած են անփոփոխ: Անշուշտ կարելի չէ ըսել, թէ հետեւողական աշխատանք մըն է եղածը. օրինակ՝ ինչո՞ւ պիտի պահուէր Փիլիպպոսը ու վերանայուէր Փելիքս-ը, կամ թէ պիտի պահուէր Ղուկաս-ը ու վերանայուէր Ղուկիոսը: [2] Առաջինը միշտ պատմական տառադարձութիւնն է, երկրորդը՝ արդի:

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 27

Բժշկական - առողջապահական

ՈՒՂԵՂԱՅԻՆ ԱՐԻՒՆԱՀՈՍՈՒԹԻՒՆ CEREBRAL HEMORRHAGE Բժիշկ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Ու

ղեղը բնական ձեւով գործելու համար շարունակ պէտք ունի թթուածինի եւ սննդանիւթերու: Այս բոլորը ուղեղին կը հայթաթուին ուղեղի զարկերակներու արիւնով: Ուղեղի արեան մատակարարումը կը կատարուի երկու քնքային (carotid) եւ երկու ողնահարային (vertebral) զարկերակներով: Այս չորս զարկերակները հասնելէ ետք ուղեղ կը բաժնուին տասնեակ մը փոքր զարկերակներու, որոնք նոյն ձեւով կը կազմեն շատ աւելի փոքր զարկերակիկներ (arteriole) եւ մազերակներ (capillaries): Ուղեղային արիւնահոսութիւն ըսելով կը հասկնանք այն արիւնահոսութիւնը, որ տեղի կ՚ունենայ ուղեղին մէջ եւ շուրջը: Ուղեղային արիւնահոսութիւնը կ՚անուանուի համաձայն արիւնահոսութեան վայրին հետեւեալ դասակարգումով ՝ Ա. Ներուղեղային արիւնահոսութիւն (cerebral hemorrhage), որ տեղի կ՚ունենայ ուղեղին մէջ: Ան կը յառաջանայ հետեւեալ պատճառներով՝ ա. Ուղեղային արտաքին հարուած. բ. Արեան գերճնշում, որ պատճառ կը դառնայ անօթներու տկարացման. գ. Ներուղեղային զարկերակներու կարծրացում, ուր զարկերակներու պատերը կը կորսնցնեն իրենց ուժգնութիւնը եւ շուտով կը բացուին. դ. Զարկերակներու պարկացեւ լայնացումլայնանք (aneurysm). ե. Երակա-զարկերակային անբնական կազմուածք. զ. Ուղեղի զարկերակներու ընդոծին (congenital) անբնական երեւոյթներ. Է. Ուղեղի անօթային ուռեր (hemangioma). ը. Արիւնահոսութեան կարգ մը հիւանդութիւններ, օրինակ՝ hemophilia եւ մանգաղանման կարմիր գնդիկներու (sickle cell) սակաւարիւնութիւն. թ. Արեան թիթեղիկներու (platelets) անբաւարարութիւն. ժ. Ծերութիւն, որուն պատճառով ուղեղի զարկերակները կը կարծրանան, կը նեղնան եւ դիւրաբեկ կը դառնան. ժա. Շաքարախտ եւ արեան մաղձաճարպի (cholesterol) ու եռակլիսերայտի (triglyceride) բարձրացում. ժբ. Ուղեղի քաղցկեղ.

Ներուղեղային արիւնահոսութեամբ յառաջացած արիւնը կ՚որդեգրէ հետեւեալ երկու ընթացքներէն մէկը՝ 1. Արիւնը կը տարածուի ուղեղին զանազան բաժիններուն մէջ յառաջացնելով տարածուն եւ զանազան աստիճանի ներուղեղային գերճնշում.

2. Արիւնը կը կուտակուի ուղեղին մէջ որոշ վայր մը եւ կը կազմէ արիւնակոյտ մը, որ կը յառաջացնէ ներուղեղային տեղային գերճնշում: Երկու պարագաներուն ալ յառաջացած ներուղեղային գերճնշումը ուղղակի կը վնասէ ուղեղի բջիջներուն եւ կը յառաջանայ ուղեղային ջրուռեցք (edema): Երկարատեւ ճնշումով ուղեղաբջիջները ամբողջութեամբ կը վնասուին եւ կրնան ոչնչանալ: Ուղեղաբջիջները կը վնասուին նաեւ զարկերակային մատակարարումի նուազումով: Ներուղեղային արիւնահոսութեան ախտանըշանները կը տարբերին համաձայն անոր վայրին եւ տարողութեան: Այդ ախտանշաններն են՝ 1. Անակնկալ գլխացաւ.նողկանք եւ փսխունք.

2. Մարմնական ցնցումներ.

3. Սրունքներու եւ բազուկներու տկարութիւն, կամաւոր շարժումներու տկարացում (aprexia), վիզի անշարժութիւն, անդամալուծութիւն.

4. Մարմնի որոշ մասերուն մէջ անզգայութիւն, թմրութիւն եւ ասղնտուք (tingling).

5. Խանգարուած խօսակցութիւն (dysarthria), անխօսութիւն (aphasia).

6. Գրելու, կարդալու եւ հասկնալու անկարողութիւն. Շարունակութիւնը էջ 28

Հայ Կեանք

Էջ 28

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

ՈՒՂԵՂԱՅԻՆ ԱՐԻՒՆԱՀՈՍՈՒԹԻՒՆ CEREBRAL HEMORRHAGE Շարունակութիւն էջ 27-էն

7. Տեսողական տկարութիւն, աչքի բիբերու բացուածքի փոփոխութիւն եւ կոպերու էջք-կախւածութիւն (drooping).

8. Մէզի եւ կղկղանքի անպահութիւն (incontinence).

9. Շնչառութեան դժուարութիւն.

10. Համակարգումի, համադրումի (coordination) եւ մարմնի հաւասարակշռութեան կորուստ.

11. Արթնութեան նուազում, մտածելու եւ յիշելու դժուարութիւն.

12. Մթաքնութիւն, անգիտակցութիւն (unconciousness).

13. Ուղեղային կաթուած (stroke). Բ. Ուղեղապատեանային արիւնահոսութիւն (meningeal hemorrhage). Ուղեղապատեանային արիւնահոսութիւնը տեղի կ՚ունենայ ուղեղապատեանի (meninx) երեք շերտերուն մէջ: Այս երեք շերտերը կը կոչուին՝ ա. Նրբենի (pia mater), որ շերտերուն առաջինն է եւ որ անմիջական կապակցութիւն ունի ուղեղին հետ. բ. Ոստայնենի (arachnoid), որ շերտերուն երկրորդն է. գ. Կարծրենի (dura mater), որ շերտերուն երրորդն է եւ անմիջական կապակցութիւն ունի գանկին հետ. Ուղեղապատեանային արիւնահոսութիւնը կը յայտնուի երեք ձեւերով՝ ա. Ենթա-ոստայնենիի արիւնահոսութիւն (subarachnoid hemorrhage), որ տեղի կ՚ունենայ ուղեղապատեանի առաջին շերտի՝ նրբենիի եւ երկրորդ շերտի՝ ոստայնենիի միջեւ: Անոր հիմնական ախտապատճառը զարկերակի պարկաձեւ լայնացումըն է որ ուղեղային արտաքին հարուածով շուտով կը վիրաւորուի եւ կը բացուի: Ենթա-ոստայնենիի արիւնահոսութեան ախտանշաններէն են՝ անակնկալ եւ ուժգին գլխացաւ, նողկանք եւ փսխունք, լոյսի անհանդուրժողութիւն, վիզի անշարժութիւն եւ գիտակցութեան կորուստ: Վերոյիշեալ ախտանշանները կը յայտնուին երկու ձեւերով՝ անակնկալօրէն եւ սուր տարողութեամբ եւ կամ դանդաղօրէն ու յարաճուն ընթացքով: Սուր եւ անակնկալ ախտանշանները կրնան ըլլալ ահազանգային, վտանգաւոր եւ մահացու: Ենթա-ոստայնենիի արիւնահոսութեամբ կրնան յառաջանալ հետեւեալ բարդութիւննենրը՝ ուղեղապատեանի բորբոքում (meningitis) եւ ներուղեղային ճնշումի բարձրացում: բ. Ենթակարծրենիի արիւնահոսութիւն (sub-

dural), որ տեղի կ՚ունենայ ուղեղապատեանի եւ երկրորդ շերտի՝ ոստայնենիի եւ երրորդ շերտի՝ կարծրենիի միջեւ: Ան տեղի կ՚ունենայ ընդհանրապէս գլխուն մէկ կողմի արտաքին հարուածով, որ պատճառ կը դառնայ զարկերակներու վիրաւորուելուն եւ բացուելուն: Արիւնահոսութեամբ կը կազմուի արիւնակոյտ, որ կը ճնշէ ուղեղին վրայ եւ կը յառաջացնէ զանազան ախտանշաններ: Այս ախտանշաներուն կարեւորագոյններն են՝ գլխացաւ, սրունքներու միակողմանի տկարութիւն, աչքի բիբի լայնացում եւ անշարժութիւն (fixed), ակնագունդի (eyeball) դէպի վար եւ դուրս թեքում, տեսողութեան տկարութիւն, շնչառութեան դժուարութիւն եւ կամ կանգառ (arrest), մթագնութիւն եւ անգիտակցութիւն: գ. Արտա-կարծրենիի արիւնահոսութիւն (epidural), որ տեղի կ՚ունենայ գանկի եւ ուղեղապատեանի երրորդ շերտի՝ կարծրենիի միջեւ: Ան կը յառաջանայ ընդհանրապէս արտաքին հարուածի մը հետեւանքով: Արիւնահոսութիւնը երակային է եւ հետեւաբար ոչ ուժգին: Նոյնիսկ թեթեւ հարուած մը կրնայ յառաջացնել արտակարծրենիի արիւնահոսութիւն, որ կը ճնշէ ուղեղին վրայ եւ կը զարգանան հետեւեալ ախտանշանները՝ գլխացաւ, գլխապտոյտ, նողկանք եւ փսխունք. քալելու դժուարութիւն կամ անկարողութիւն, խօսելու դժուարութիւն, կակազում, լսողութեան տկարութիւն եւ ականջաբզզիւն, պղտոր տեսողութիւն, ակնագունդի անբնական շարժումներ, մկանային ցնցումներ եւ անզգայուՇարունակութիւնը էջ 29

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 29

Լիլիան Քէշիշեանը ընտրուած է Ուրուկուէյի Սենաթի անդամ Պաշտօնական տուեալներու համաձայն Ուրուկուէյի զբօսաշրջութեան նախարար Լիլիան Քէշիշեանը ընտրուած է Սենաթի անդամ։ «Ձախակողմեան լայն ճակատ» կուսակցութեան անդամ 67-ամեայ Քէշիշեանը առաջին ուրուկուայահայն է, որ ընտրուած է օրէնսդիր իշխանութեան վերին պալատին մէջ։ «Ազատութեան» հետ հարցազրոյցի ժամանակ Քէշիշեանը յայտնած է, որ Սենաթին մէջ ալ պատրաստ է օգտակար դառնալ բարդ տարածաշրջանի մէջ գտնուող Հայաստանին եւ անոր ժողովուրդին։ Լիլիան Քէշիշեանը երկու անգամ այցելած է Հայաստան։

Կապ Հրատարակութեան հետ:

Կապ Հրատարակութեան հետ:

hyegyank@gmail.com

hyegyank@gmail.com

ՈՒՂԵՂԱՅԻՆ ԱՐԻՒՆԱՀՈՍՈՒԹԻՒՆ CEREBRAL HEMORRHAGE Շարունակութիւն էջ 28-էն

ներ:

թիւն, շուարած վիճակ, ջղագրգռութիւն եւ գիտակցութեան կորուստ: Վերոյիշեալ ախտանշանները կը յայտնուին երկու ձեւերով՝ անակնկալ եւ սուր եւ կամ դանդաղ ու յառաջընթաց: Անակնկալ եւ սուր ախտանշաններով կացութիւնը կրնայ շատ վտանգաւոր եւ մահացու ըլլալ: Բոլոր տեսակի ուղեղային արիւնահոսութիւններու ախտաճանաչումը կը կատարուի հետեւեալ գործընթացքով՝ 1. Լսել հիւանդին պատմականը եւ իմանալ ախտանշաններու զարգացման ընթացքը.

2. Կատարել մանրակրկիտ բժշկական քննութիւն.

3. Կատարել ուղեղի համակարգչային սերտագրական (CT Scan) եւ մաքնիսարձականգային (MRI) եւ անդրձայնային (ultrasound) նկարումներ.

4. Կատարել ողնուղեղային գօտկային ծակում (lumbar puncture) կատարելու համար ողնուղեղային հեղուկի քննութիւն.

5. Կատարել զարկերակային գունաւոր նըկարահանում (angiography): Ուղեղային արիւնահոսութեան դարմանումը կը կեդրոնանայ հետեւեալ կէտերուն վրայ՝ փրկել հիւանդին կեանքը կատարելով շտապ միջոցառում-

Այս միջոցառումները կը միտին՝ նուազեցնել ուղեղի ուռածութիւնը, կասեցնել արիւնահոսումը, նուազեցնել ներուղեղային ճնշումը, կանոնաւորել շնչառութիւնը եւ սրտի զարկը ու մեղմացնել կամ անհետացնել ախտանշանները: Շտապ օգնութենէն ետք եւ փրկելէ ետք հիւանդին կեանքը կը դարմանուին ախտապատճառներն ու բարդութիւնները: Կարելի՞ է կանխարգիլել ուղեղի արիւնահոսութիւնը. Այո՛, եւ այդ՝ ուշադիր ըլլալով հետեւեալ ցուցմունքներուն՝ 1. Կանոնաւորել արեան գերճնշումը, մաղձաճարպը (cholesterol) եւ շաքարը.

2. Բնաւ չծխել, գոգային չգործածել.

3. Գանկային եւ ուղեղային հարուած-վնասներու ենթակայ չըլլալ.

4. Արիւնահոսութիւնը արգիլող դեղերը շատ զգուշութեամբ գործածել.

5. Հետեւիլ առողջապահական սննդականոնի՝ ածխաջրատները (carbohydrates) եւ ճարպային սննդանիւթերը նուազագոյնի իջեցնել.

6. Շաքարախտաւորներու պարագային՝ գործադրել բժիշկին թելադրութիւնները եւ օրինաւոր ձեւով գործածել դեղերը: Մոնթրէալ

Հայ Կեանք

Էջ 30

Առաջնորդարան Կաթողիկէ Հայոց Յունաստանի Աթէնք

Հովանաւորութեամբ՝

Գերապայծառ Հայր Յովսէփ Թ Ծ Վ Պէզազեանի Առաքելական կառավարիչ Յունաստանի Հայ Կաթողիկէ թեմի

Վերանորոգուած «Քոյունեան» եւ «Զոհրապեան» սրահներու Յանձնախումբը ուրախութեամբ կը հրաւիրէ Ձեզ

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

մասնակցելու կազմակերպուած բացման հանդիսութեանց ի պատիւ

Աթէնքի Հայ Միութիւններու Օրուայ դասախօս՝ Պր․ ՇԱՀԱՆ ՖԱՐԱՃԵԱՆ Պիտի յաջորդէ գեղարուեստական բաժին եւ հիւրասիրութիւն Ձեռնարկը տեղի պիտի ունենայ Երկուշաբթի, 2 Դեկտեմբեր 2019 երեկոյեան ժամը 8-ին, վերանորոգ Հայ Կաթողիկէ «Քոյունեան» սրահին մէջ՝ Նէոս Քոզմոս, Ռընէ Բիո, 2

Յունաստանում ՀՀ դեսպանութիւնը տեղեկացնում է, որ ս.թ. Նոյեմբերի 23-ին եւ 24-ին մասնակցելու է 20-րդ միջազգային Սուրբ Ծննդեան բարեգործական տօնավաճառին (Հելեքսփո ցուցասրահ, 39 Քիֆիսիաս պողոտայ, Մառուսի): Հայկական տաղաւարում ներկայացուած կլինեն հայկական խոհանոցի բազմատեսակ ուտեստներ, գինի, անուշեղէն, ինչպէս նաեւ զանազան հայկական յուշանուէրներ: Սիրով սպասում ենք մեր հայրենակիցներին: Տօնավաճառի ողջ հասոյթը տրամադրուելու է «Երեխայի Ընկեր» բարեգործական Ասոցիացիային: Յունաստանում ՀՀ դեսպանութիւն 19.11.2019

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 31

Միջազգային գիտաժողովի հրաւէր Պայգար հայկական Կիլիկիայի համար․ Կիլիկիան եւ կիլիկիահայութիւնը Առաջին աշխարհամարտի աւարտից յետոյ (1918-1921 թթ․ )

Գիտաժողովը նուիրւում է Հայոց Ցեղասպանութեան տարիներին Կիլիկիայի ինքնապաշտպանական մարտերի հարիւրամեայ տարելիցին Գիտաժողովի օրերը՝ Ապրիլի 16-17, 2020 թ. Գիտաժողովի վայրը՝ Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտ, Երեւան, Հայաստան Միջերկրական ծովի հիւսիս-արեւելեան ափերին գտնուող Կիլիկիան հայկական պատմութեան եւ մշակոյթի կարեւոր կեդրոններից է, որտեղ 10801375 թթ. իշխել է Կիլիկեան Հայաստանը: Պետականութեան կորստից եւ 16-րդ դարում երկրամասը՝ թուրքերի կողմից զաւթուելուց յետոյ էլ հայերը շարունակել են նշանակալի ներկայութիւն պահպանել այդ երկրամասում: Հայոց Ցեղասպանութեան տարիներին կիլիկիահայութիւնը կիսել է արեւմտահայութեան ճակատագիրը՝ ենթարկուելով տեղահանութեան եւ կոտորածի: Առաջին աշխարհամարտի աւարտից յետոյ ցեղասպանութիւնից մազապուրծ եղած կիլիկիահայերը սկսում են վերադառնալ հայրենիք: Միաժամա-

նակ հայկական հասարակական-քաղաքական շըրջանակները յոյսեր էին փայփայում Կիլիկիան ներառել ապագայ միացյալ հայկական պետութեան կազմում կամ ֆրանսիական ընդհանուր հովանու ներքոյ ստեղծել հայկական ինքնավարութիւն: Օգտուելով ֆրանսացիների ոչ վճռական կեցուածքից՝ 1920 թ. սկիզբին քեմալական զօրքերը գրոհել են Կիլիկիան: Թուրքական գրոհի առջեւ պատնէշ են փորձել ստեղծել հայերը՝ ինքնապաշտպական մարտեր ծաւալելով Մարաշում (1920 թ. Յունուար-Փետրուար), Հաճընում (1920 թ. Փետրուար-Հոկտեմբեր), Այնթապում (1920 թ. Ապրիլ - 1921 թ. Փետրուար) եւ այլուր։ 1921 թ. Հոկտեմբերի 20-ին Անկարայում կընքուած թուրք-ֆրանսական պայմանագրով Կիլիկիան վերջնականապէս յանձնւում է քեմալական Թուրքիային. թուրքական յաթաղանից փրկուած կիլիկիահայութեան մնացորդները հեռանում են հայրենի երկրից: Չնայած նրան, որ Առաջին աշխարհամարտից յետոյ՝ 1918-1921 թթ., Հայրենիքի համար կիլիկիահայութեան պայքարն ի վերջոյ անյաջողութեան է մատնուել, այն Հայոց ցեղասպանութեան ընթացքում հայկական դիմադրութեան կարեւոր դրուագներից է՝ այդ առումով արժանի առաւել խորը եւ համապարփակ գիտական ուսումնասիրութեան եւ հանրային լուսաբանման: Նշուած նպատակով «Հայոց ցեղասպանութիւն թանգարան-ինստիտուտ» հիմնադրամը 2020 թ. Ապրիլի 16-17-ին կազմակերպում է «Պայքար հայկական Կիլիկիայի համար. Կիլիկիան եւ կիլիկիահայութիւնը Առաջին աշխարհամարտի աւարտից յետոյ (1918-1921 թթ.)» խորագրով գիտաժողով: Մանրամասն՝ http://genocide-museum.am/ arm/Cilicia100.php

Էջ 32

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 22 Նոյեմբեր 2019

#DiscoverArmenia in Thessaloniki Η Αρμενία στο Επίκεντρο του Ενδιαφέροντος στη Philoxenia

Με το σύνθημα #DiscoverArmenia η Αρμενία συμμετείχε στη Διεθνή Έκθεση Τουρισμού Philoxenia που πραγματοποιήθηκε από τις 8 έως τις 10 Νοεμβρίου στο Εκθεσιακό και Συνεδριακό Κέντρο της ΔΕΘ HELEXPO στη Θεσσαλονίκη. Οι εμπορικοί επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με την Αρμενία και τις προοπτικές της χώρας ως τουριστικού προορισμού. Ιδιαίτερη βάση δόθηκε στην παρουσίαση ολοκαίνουριων ξενοδοχείων, στα αξιοθέατα αρχαιολογικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος, στην αρμενική γαστρονομία και τα αρμενικά κρασιά που κερδίζουν διακρίσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη Philoxenia παρουσιάστηκαν τα διεθνούς φήμης μπράντι ArArAt, οι πασίγνωστες ετικέτες της αρμενικής οινοποιίας Noyan Tapan και Karas ενώ την πα-

ράσταση έκλεψαν τα περίφημα κρασιά Aramé που είναι εξολοκλήρου φτιαγμένα από φρούτα όπως ρόδι, δαμάσκηνο και κεράσι. Ανάμεσα σε μια σειρά από δρώμενα που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της έκθεσης ξεχώρισε η χορευτική ομάδα "Μασίς" του συλλόγου Χαμασκαΐν που έδωσε έναν ιδιαίτερο τόνο χορεύοντας σε παραδοσιακούς αρμενικούς ρυθμούς ενθουσιάζοντας εκθέτες κι επισκέπτες. Το περίπτερο της Αρμενίας τίμησαν με την παρουσία τους η Κατερίνα Νοτοπούλου βουλευτής Α΄ Θεσσαλονίκης , η Βούλα Πατουλίδου Αντιπεριφερειάρχης Μ.Ε. Θεσσαλονίκης, η οποία δήλωσε για μια ακόμη φορά τη στήριξη κάθε πρωτοβουλίας για τη σύσφιξη των ελληνοαρμενικών σχέσεων, ο δημοτικός σύμβουλος Βασίλης Γάκης, ο Πρόεδρος της Αρμενικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης Αρτούρ Αμπραχαμιάν και πλήθος διπλωματών μεταξύ των οποίων οι πρόξενοι της Σλοβακίας, της Κύπρου, του Μαρόκου, της Σερβίας, του Περού και του Λουξεμβούργου. Η παρουσία της Αρμενίας στη Philoxenia οργανώθηκε από το Ελληνοαρμενικό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Ελλάδος σε συνεργασία με τον Οργανισμό Τουρισμού του Υπουργείου Οικονομίας της Αρμενίας. Η συμμετοχή στη Philoxenia πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Αρμενίας στην Ελλάδα.