Հայ Կեանք ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ԵԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ Տարի Դ., թիւ 6(67)
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստանի եւ Արցախի Անվտանգութեան խորհուրդներու նիստը
Վախճանեցաւ Կոստանդնուպոլսոյ Հայոց պատրիարք Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Մութաֆեանը
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ.- Երեքշաբթի, Մարտ 12-ին, Ստեփանակերտի մէջ, Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի եւ Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բագո Սահակեանի համանախագահութեամբ տեղի ունեցաւ Հայաստանի եւ Արցախի անվտանգութեան խորհուրդներու համատեղ նիստը: Օրակարգի հիմնական նիւթը Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի խաղաղ կարգաւորման գործընթացի ներկայ իրավիճակի համատեղ գնահատման եւ համակարգուած գործողութիւններու ուրուագծման հարցն էր: Նիստին մասին հրապարակուած է պաշտօնական հաղորդագրութիւն, ուր կ՛ըսուի. «Քննարկումների արդիւնքում Հայաստանի եւ Արցախի Անվտանգութեան խորհուրդների անդամների կողմից գնահատուեց Արցախի անվտանգութեան համակարգը եւ վերահաստատուեց, որ պաշտպանութեան ապահովման կարողութիւնները երաշխաւորուած են եւ գտնւում են բարձր մակարդակի վրայ: Միեւնոյն ժամանակ, հայկական երկու կողմերը վերստին ընդգծեցին իրենց աջակցութիւնը եւ յանձնառութիւնը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահութեան հովանու ներքոյ հիմնահարցի բացառապէս խաղաղ կարգաւորմանը՝ հիմնուած միջազգային իրաւունքի հիմնարար սկզբունքների, մասնաւորապէս, ժողովուրդների ինքնորոշման իրաւունքի իրագործման վրայ»: «Հայաստանը շարունակում է հաւատարիմ մնալ բանակցային գործընթացին եւ որպէս Արցախի անվտանգութեան երաշխաւոր շարունակելու է ջանքեր գործադրել այդ ուղղութեամբ, միեւնոյն ժամաՇարունակութիւնը էջ 35
Երջանկայիշատակ Մեսրոպ Բ. պատրիարքի վախճանման առթիւ, Կոստանդնուպոլսոյ Հայոց Պատրիարքարանը կատարած է հետեւեալ յայտարարութիւնը. «Այսօր, 8 Մարտ 2019, Ուրբաթ ժամը 12։15-ին իր հոգին Երկնաւոր Հօր ձեռքերուն մէջ աւանդեց Պոլսոյ Պատրիարքական Աթոռի 84-րդ գահակալ Ն.Ա.Տ. Մեսրոպ Բ. պատրիարք հայրը, խոր սուգի մատնելով Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցին եւ իր հոգեւոր զաւակները, ի Ստանպուլ, ի Գաւառս եւ ի Կրետէ։ Ծանօթ է, թէ պատրիարք հայրը աւելի քան տասը տարի անգործութեան մատնուած էր անդարմանելի հիւանդութեան հետեւանքով եւ ութը տարի վայելած էր Ս. Փրկիչ Ազգային հիւանդանոցի խնամքը։ Մեսրոպ Ս. Պատրիարք Հայրը ձեռնասունն էր Երանաշնորհ Շնորհք Ս. Պատրիարք Հօր եւ սկսեալ կուսակրօն քահանայութեան օրերէն իր գործօն մասնակցութիւնը բերած էր Պատրիարքական Շարունակութիւնը էջ 2
Էջ 2
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. կաթողիկոսին այցելեց Հ.Բ.Ը.Մ.ի նախագահ Պերճ Սեդրակեանը Երեքշաբթի, 12 Մարտ 2019-ին, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. կաթողիկոսին այցելեց Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան նախագահ Պերճ Սեդրակեանը: Մտերմիկ մթնոլորտին մէջ տեղի ունեցած երկար հանդիպումը առիթ հանդիսացաւ ընդհանուր քննութեան ենթարկելու Հայաստանի դիմագրաւած ներքին եւ արտաքին մարտահրաւէրները, ինչպէս նաեւ Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութեանց յառաջիկայ հանգրուանի առնչուած խնդիրներ ու մօտեցումներ:
Վախճանեցաւ Կոստանդնուպոլսոյ Հայոց պատրիարք Տ. Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Մութաֆեանը Շարունակութիւն էջ 1-էն
Աթոռի վարչական կազմէն ներս։ Նորին Ամենապատուութիւնը, 14 Հոկտեմբեր 1998ին ընտրուած էր պատրիարք Հայոց Պոլսոյ, յաջորդելով երանաշնորհ Գարեգին Բ. պատրիարքին, որուն անմիջական գործակիցը հանդիսացած էր։ Մեսրոպ Սրբազան պատրիարք նախ քան պատրիարք ընտրուիլը, իր հոգեւոր ծառայութիւնը կեդրոնացուցած էր մանկանց, երիտասարդաց եւ հոգեւորականներ պատրաստելու գործին եւ այդ ծառայութեան գիծը շարունակուած էր նաեւ իր պատրիարքութեան շրջանին։ Ներհամայնքային գործունէութեան ծիրէն ներս, նաեւ ունեցած էր աշխոյժ գործունէութիւն Պատրիարքական Աթոռը եւ համայնքը ծանօթացնելու յաչս օտար շրջանակներու։ Իր ունեցած պաշտօնական եւ բարեկամական յարաբերութեամբ Պատրիարքական Աթոռը լաւագոյնս ծանօթացուցած էր երկրի տեղական մամլոյ պատասխանատու խմբագիրներուն։ Կրօնական Ժողովի եւ համայնքային վարչային դէմքերէն ստացած լիազօրութեամբ ցուպ ի ձեռին այցելած էր Եւրոպական ոստաններ եւ ունեցած պաշտօնական տեսակցութիւններով յանուն համայնքի զօրակցութիւն յայտնած էր Թուրքիոյ Եւրոմիութեան անդամակցութեան գործընթացէն ներս։ Ինքը, եղաւ արի եւ քաջ հովուապետը, որ գիտցաւ տէր կանգնիլ համայնքի շահերուն։ Հայ եկեղեցւոյ ծիրէն ներս, պահած էր Պոլսոյ Աթոռի դիրքը, նաեւ պահելով Նուիրապետական աթոռներու հետ աւանդական կապը։ Միջեկեղեցական եւ միջկրօնական շրջանակներ եւս այսօր կը սգան մեծանուն Պատրիարքին մահը, միշտ յիշելով իր աշխոյժ գործունէութիւնները, զոր ունեցած էր զանազան առիթներով՝ գործակցելով իրենց։ Այս դառն կորուստին առթիւ Պատրիարքական Աթոռոյ կրօնական ժողովոյ 9 Մարտ 2019 թուակիր արտակարգ նիստին պիտի քըննարկուին յուղարկաւորութեան ու թաղման կարգի հետ առնչուած պարագաները։ Ն.Ա.Տ. Մեսրոպ պատրիարք հօր վախճանման մասին տեղեկութիւն փոխանցուած է նաեւ Հայ եկեղեցւոյ նուիրապետական աթոռներուն։
“Հայ Կեանք”
Ելեկտրոնային Պարբերական Խմբագիր Տիգրան Ապասեան
Փոխ խմբագիր Խաչատուր Ադամեան
Հրատարակչակազմի գործակից Դոկտ․ Համբիկ-Սահակ Մարուքեան
Աթէնք - Յունաստան
“Χάι Γκιάνκ”
Ηλεκτρονική Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση Υπεύθυνοι Έκδοσης
Δικράν Αμπασιάν Χατσαδούρ Αταμιάν Δρ. Χαμπίκ-Σαχάκ Μαρουκιάν
Αποστέλλεται ηλεκτρονικώς & ατελώς
“Hye Gyank” Electronic Periodical Publication Athens - Greece E-mail: hyegyank@gmail.com
News in Pages 15-22 Հաւատալով ազատ խօսքի իրաւունքին եւ բազմակարծութեան` կ՛ընդունինք, որ հրապարակուած գրութիւնները անպայման չարտայայտեն խմբագրութեան եւ հրատարակչակազմին տեսակէտը։ Խմբագրութեան կը վերապահուի յղուած յօդուածները յապաւելու կամ չհրատարակելու իրաւասութիւնը։
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 3
Փաշինեան Թուրքիոյ հետ Հայաստանի յարաբերութիւններու բարելաւման հիմքեր չի տեսներ
ԻՍՊԱՀԱՆ.- Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան Իրան այցելութեան ընթացքին անդրադարձաւ Թուրքիոյ հետ յարաբերութիւններուն: Իրանահայ համայնքի ներկայացուցիչներուն հետ հանդիպման ընթացքին Նիկոլ Փաշինեան յայտնեց, որ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններու կարգաւորման համար լաւատեսութեան հիմքեր չի տեսներ: «Թուրքիոյ իշխանութիւններուն դիրքորոշումը որեւէ կարելիութիւն չի թողուր հայ-թրքական յարաբերութիւններու մասին լրջօրէն խօսելու», ըսաւ Փաշինեան: Թրքական զանգուածային լրատուութեան միջոցներու մօտ ալ արձագանգ գտան Նիկոլ Փաշինեանի այս վերջին յայտարարութիւնները, որոնց մէջ ան կ՛ըսէ հետեւեալը. «Թուրքիա շարունակաբար մեր երկկողմանի յարաբերութիւնները կը կապէ Ար-
ցախի հարցին, այսինքն՝ Հայաստան-Արցախ-Ատըրպէյճան յարաբերութիւններուն: Հետեւաբար, որովհետեւ տակաւին իրավիճակը այսպէս է, դժբախտաբար, մենք լաւատեսութեան հիմք չենք կրնար ունենալ: Թէեւ մենք ըսած ենք եւ կ՛ըսենք, որ պատրաստ ենք առանց նախապայմաններու այդ յարաբերութիւնները քննարկելու, բայց այս կը նշանակէ, որ Թուրքիա նոյնպէս պէտք չէ ունենայ նախապայմաններ, իսկ այսօր անիկա ունի նախապայման, որ կապուած է Արցախի հարցին հետ»: Փաշինեան նշեց, որ Հայաստանի իշխանութեան համար չափազանց կարեւոր է Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման հարցը: «Բայց հիմա հարց կրնայ յառաջանալ՝ դուք կ՛ըսէք պատրաստ էք առանց նախապայմաններու յարաբերութիւններու, Թուրքիան կը մեղադրէք նախապայման ունենալուն մէջ, կը յիշատակէք Ցեղասպանութիւնը, արդեօք ասիկա նախապայման չէ՞: Մենք շատ յստակ կերպով կ՛ըսենք, որ Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման հարցը ո՛չ թէ Հայաստանի եւ Թուրքիոյ յարաբերութիւններու հարցն է, այլ՝ ցեղասպանութիւններու դէմ պայքարի եւ համաշխարհային անվտանգութեան օրակարգի հարց մըն է եւ Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման հետապնդումը մենք կը համարենք մեր ներդրումը համաշխարհային անվտանգութեան եւ ցեղասպանութիւններու դէմ համաշխարհային պայքարի հարցին մէջ: Մենք պիտի շարունակենք հետապնդել Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը», ըսաւ Փաշինեան:
Բանակցութիւններու ձեւաչափը փոխելու Փաշինեանի ձգտումը «Պիտի ոչնչացնէ Մինսկի խմբակը». Պաքու «փափաքը պէտք է դիտուի՝ իբրեւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբակի, յատկապէս՝ Ռուսիոյ, Միացեալ Նահանգներու եւ Ֆրանսայի համանախագահներու գործունէութեան ոչնչացում»: Պաքուի այս մեկնաբանութիւնը հրապարակուեցաւ Պրիւքսելի մէջ Նիկոլ Փաշինեանի կատարած մէկ յայտարարութենէն ետք։ «Մեր դիրքորոշումը չի փոխուել՝ հարցի արդիւնաւէտ կարգաւորման համար նախ եւ առաջ անհրաժեշտ է արդիւնաւէտ ֆորմատ ստեղծել, որու նպատակը բանակցային գործընթացին Լեռնային Ղարաբաղի մասնակցութիւնն ապահովելն է», ըսած էր ան: ԵՐԵՒԱՆ, «Սիվիլնեթ».- Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը յայտարարեց, թէ Արցախի հակամարտութեան կարգաւորման շուրջ բանակցութիւններու ձեւաչափը փոխելու՝ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի
«Բանակցութիւնները կ՛ընթանան այն ձեւաչափով, որ հաստատուած է 1992-ին, Հելսինքիի մէջ, ԵԱՀԿի նախարարներու խորհուրդին կողմէ: Առանց ԵԱՀԿի երկիրներու համախոհութեան Շարունակութիւնը էջ 6
Էջ 4
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Մարտ 1-ի դէպքերուն նուիրուած յիշատակի երթ
ԵՐԵՒԱն.- Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, 1 Մարտ 2008-ի դէպքերուն վերաբերեալ իր յղած ուղերձին մէջ ընդգծած է, որ այդ իրադարձութիւններէն 11 տարի ետք, շատ կարեւոր է քաղաքական գնահատական տալ տեղի ունեցածին: Վարչապետը արձանագրած է որ 2008-ին, իշխող վերնախաւի գործողութիւնները ամենեւին ուղղուած չէին առանձին ուժի, խումբի, անհատի դէմ. այդ բռնութիւններուն եւ ապօրինութիւններուն հիմնական, եւ թերեւս միակ թիրախը Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացին էր՝ անոր իրաւունքը, անոր արժանապատւութիւնը եւ ազատութիւնը: Նիկոլ Փաշինեան պետութեան անունով ներողութիւն խնդրած է 1 Մարտ 2008-ի բոլոր զոհերէն, անկախութենէն ի վեր Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած բոլոր քաղաքական սպանութիւններու զոհերէն, քաղաքական հետապնդման ենթարկուած բոլոր
քաղաքացիներէն ու քաղաքական ուժերէն: Պէտք է նշել, որ վարչապետին գլխաւորութեամբ Մարտմէկեան իրադարձութիւններուն տարեդարձին առիթով, Երեւանի մէջ, Ուրբաթ, Մարտ 1-ի երեկոյեան տեղի ունեցաւ երթ, որուն մասնակցեցան նաեւ վարչապետի տիկինը Աննա Յակոբեան, Ազգային ժողովի նախագահ Արարատ Միրզոյեան, Երեւանի քաղաքապետ Հայկ Մարութեան, պատգամաւորներ, կառավարութեան անդամներ, բազմաթիւ քաղաքացիներ: Երթը մեկնարկեց Երեւանի Ազատութեան հրապարակէն, անցնելով Մաշտոցի պողոտայով, Գրիգոր Լուսաւորիչ փողոցով եւ աւարտեցաւ Միասնիկեանի արձանին մօտ: Վարչապետ Փաշինեան ծաղկեպսակ զետեղեց Միասնիկեանի արձանին առջեւ եւ յարգանքի տուրք մատուցեց բոլոր զոհերուն յիշատակին:
ՆԱԹՕ-ն կը շարունակէ մնալ Հայաստանի կարեւոր գործընկերը. Պաշտպանութեան նախարարութիւն ՆԱԹՕ-ն կը շարունակէ մնալ Հայաստանի կարեւոր գործընկերը: 10 Մարտին մամլոյ ասուլիսի ժամանակ, որ նուիրուած է ՆԱԹՕ-ի շաբթուան մեկնարկին, ըսած է ՀՀ Պաշտպանութեան նախարարութեան Պաշտպանական քաղաքականութեան վարչութեան պետ Լեւոն Այվազեանը: Անոր խօսքով՝ համագործակցութիւնը բաւականին արդիւնաւէտօրէն կը շարունակէ զարգանալ շատ ոլորտներու մէջ: «Մեզ մօտ կան մի քանի ուղղութիւններ, որոնցով ՆԱԹՕ-ն մեզ փորձագիտական խորհուրդներ է տալիս»,- պարզաբանած է Այվազեանը: Ան նաեւ շեշտած է, որ Հայաստանը ՆԱԹՕ-ի հետ համագործակցութիւնը պիտի շարունակէ նաեւ խաղաղապահ առաքելութիւններու շրջանակէն ներս, աւելցնելով, որ վերջինը պիտի շարունակէ նպաստէ Դաշինքի երկիրներու զինուած ուժերուն հետ համագործակցութեան հնարաւորութիւններու մեծացման:
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 5
Ատրպէյճանի կողմէ հայկական յուշարձաններու ոչնչացումը կը գերազանցէ «Իսլամական պետութեան» ոճիրները ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ «Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր
Ն
« որարարական փորձագիտական զեկոյցը կ՛ընթանայ Ատրպէյճանի կողմէ միջնադարեան 89 եկեղեցիներու, 5․480 նրբազարդ խաչքարերու եւ 22 հազար 700 գերեզմանաքարերու ոչնչացման հետքերով». ասիկա ենթախորագիրն է Սիմոն Մաղաքեանի եւ Սառա Փիքմընի յոյժ գնահատելի յօդուածին, որ անցեալ շաբաթ հրապարակուեցաւ Hyperallergic ամսագիրին մէջ: Իսկ յօդուածին վերնագիրն է՝ «Վարչակարգը կը թաքցնէ բնիկ հայոց մշակոյթին աւերումը»: Ապրիլ 2011-ին, երբ Ատրպէյճանի մօտ Միացեալ Նահանգներու դեսպանը փափաքեցաւ այցելել Նախիջեւան՝ հայկական տարածք մը, որ խորհրդային իշխանութեան կողմէ կը դասակարգուէր իբրեւ Ատրպէյճանի «ինքնավար հանրապետութիւն»՝ հազարաւոր պատմական միջնադարեան հայկական խաչքարերու ոչնչացման փաստը ստուգելու համար, ատրպէյճանցի պաշտօնեաները արգիլեցին անոր այս այցելութիւնը՝ ըսելով, որ այդ կոթողներուն ոչընչացման մասին զեկոյցները սուտ լուրեր են։ Ատրպէյճանական ճնշումներու տակ Նախիջեւանի հնագոյն հայ համայնքը ոչնչացաւ…։ Չբաւարարուելով ցեղային զտումներով, ատրպէյճանցիները նաեւ ջնջեցին հայկական յուշարձաններու բոլոր հետքերը՝ պնդելով, որ Նախիջեւանի մէջ բնաւ հայ չէ ապրած: Դեկտեմբեր 2005-ին, Իրանի սահմանապահ ծառայութենէն Հիւսիսային Իրանի հայկական եկեղեցւոյ առաջնորդին զգուշացուցին, որ Ատրպէյճանի մէջ Ջուղայի հսկայական գերեզմանատունը, որ տեսանելի է Ատրպէյճանի հետ սահմանէն, ռազմական յարձակման տակ է: Նշան եպս. Թոփուզեան եւ անոր վարորդը շտապեցին՝ տեսագրելու հարիւրէ աւելի ատրպէյճանցի զինուորները, որոնք մեծ մուրճերով սպառազինուած, բեռնատարներով եւ ամբարձիչ կրունկներով կ՛ոչնչացնէին գերեզմանատան մնացած 2.000 խաչքարերը, իսկ առաւել քան հազար խաչքարեր արդէն ոչնչացուած էին 1998 եւ 2002 թուականներուն», կը տեղեկացնեն Մաղաքեան եւ Փիքմըն: Հարթեցուած տարածքը, ուր դարեր շարունակ կանգուն էին հայկական խաչքարերը, այժմ վերածուած է ռազմական հրաձգարանի: «Աւերումը «մեծ աւարտ»ն էր Նախիջեւանի հայկական անցեալին», կը գրեն երկու հեղինակները: Մաղաքեան եւ Փիքմըն կը հաղորդեն, որ «Գի-
տութեան զարգացման ամերիկեան ընկերութիւն»ը (AAAS) օգտագործած է հեռակայ պատճենահանման արհեստագիտութիւն՝ մշակութային ոչնչացման ուսումնասիրութեան մէջ: 2010-ին, աշխարհատարածքին մասին անոնց ուսումնասիրութիւնը եզրակացուցած է, որ «արբանեակային տուեալները կը համապատասխանեն տեղւոյն դիտորդներուն կողմէ ներկայացուած զեկոյցներուն, որոնք յայտնած են Ջուղայի գերեզմանատան արուեստի նմուշներու ոչնչացման մասին»: «Բացարձակ սուտ եւ զրպարտող տեղեկութիւններ… (կեղծուած) հայկական լոպիին կողմէ», յայտարարած էր Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ, որ յաճախ կը սպառնայ Հայաստանին եւ կը խեղաթիւրէ անոր պատմութիւնը: Հեղինակները նաեւ կը մէջբերեն Նախիջեւանի «տեղական ինքնակալ», նախագահ Ալիեւի ազգական Վասիֆ Թալիպովի 6 Դեկտեմբեր 2005-ի թիւ 5-03/S հրամանագիրը, որով ան «հրամայած է իրականացնել Նախիջեւանի յուշարձաններու մանրամասն գոյքագրումը: Երեք տարի անց, Թալիպովի համախմբագրութեամբ հետազօտութիւնը ամփոփուած է «Նախիջեւանի յուշարձաններու հանրագիտարանին մէջ՝ անգլերէնով եւ ատրպէյճաներէնով»: 522 էջնոց «հանրագիտարան»էն կը բացակային միջնադարեան 89 եկեղեցիները, 5.440 նրբազարդ խաչքարերը եւ 22 հազար 700 գերեզմանաքարերը, զորս (հետազօտող Արգամ) Այվազեան մանրակրկիտ կերպով փաստագրած էր: Շատ քիչ ծանօթագրութիւններ կան ներկայիս՝ այդ շրջանին մէջ գոյութիւն չունեցող հայկական քրիստոնէական համայնքներուն մասին, առաքելական թէ կաթողիկէ: Այսուամենայնիւ, ատրպէյճանական պաշտօնաՇարունակութիւնը էջ 6
Էջ 6
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Ատրպէյճանի կողմէ հայկական յուշարձաններու ոչնչացումը կը գերազանցէ «Իսլամական պետութեան» ոճիրները Շարունակութիւն էջ 5-էն
կան հրատարակութեան նախաբանին մէջ «հայերը» յստակօրէն կը բացայայտուին իբրեւ թիւ 5-03/S հրամանագիրին պատճառ. «Անկէ ետք, 6 Դեկտեմբեր 2005-ին որոշում տրուեցաւ… իւրաքանչիւր յուշարձանի համար անձնագիր տրուեցաւ…։ Հայերը մեզի հանդէպ թշնամանք կը ցուցաբերեն, ոչ միայն անարդարացիօրէն հողային պահանջներ ունենալով Նախիջեւանէն, այլ նաեւ մեր պատմական յուշարձաններէն՝ միջազգային հանրութեան տալով կողմնակալ տեղեկատուութիւն: Կատարուած հետազօտութիւնը անգամ մը եւս կը հաստատէ, որ Նախիջեւանը կը պատկանի Ատրպէյճանի թուրքերուն…»։ Ոեւէ ատրպէյճանցի, որ կը համարձակի հանդէս գալ ի պաշտպանութիւն հայերու, նոյնպէս կ՛ենթարկուի յարձակման՝ իբրեւ Ատրպէյճանի թշնամի: Խիզախ ատրպէյճանցի գրող Աքրամ Այլիսլի շատ սուղ գին վճարեց՝ պատմելով ճշմարտութիւնը իր հայրենի Ագուլիս քաղաքին մէջ (այժմ՝ Այլիս) հայկական յուշարձաններու ոչնչացման մասին: Յայտնի վիպասանը զայրացած էր, որ Ատրպէյճանի կառավարութիւնը կ՛ոչնչացնէ հայկական եկեղեցիները: Իր «Քարէ Երազներ» վէպին մէջ, գլխաւոր հերոսը Ագուլիսի մտաւորականն է, որ կը յիշատակէ մինչեւ 1990-ականներ գոյատեւած միջնադարեան 12 եկեղեցիներէն ութը եւ կը պաշտպանէ Ատրպէյճանի մայրաքաղաք Պաքուի մէջ տեղի ունեցած հակահայկական կոտորածներու զոհը: Նախագահ Ալիեւ ջնջեց անոր թոշակը եւ զրկեց զայն «Ժողովրդական գրող» կոչումէն: Անոր գրութիւնները հանուեցան դպրոցական ուսումնական ծրագիրներէն, գիրքերը հրկիզուեցան հրապարակաւ, իսկ անոր ընտանիքի անդամները դուրս դրուեցան աշխատանքէ: Ան փաստացիօրէն տնային կալանքի տակ կը գտնուէր իր վէպի հրապարակումէն ետք: Այլիսլի բողոքած էր Ագուլիսի մէջ հայկական եկեղեցիներու ոչնչացման դէմ եւ հրաժարած՝ ատրպէյճանական խորհրդարանի երեսփոխանի իր լիազօրութենէն: 1997-ին ան անվախօրէն հեռագիր յղեց նախագահ Ալիեւին՝ հայկական եկեղեցիներու ոչնչացումը անուանելով «բարբարոսական գործողութիւն՝ գործադրուած զինուած ուժերու ներգրաւումով եւ հակահրասայլային ռումբերու կիրարկումով»: Երկու հեղինակները զրուցած են ռուս լրագրող Շուրա Պուրթինի հետ, որ Այլիսլիի հետ հարցազրոյց ունենալէ ետք մեկնած էր Նախիջեւան եւ նշած, որ չէ տեսած «տարածքի փառահեղ անցեալի հետքերը»: Պուրթին եզրափակած էր այսպէս. «Նոյնիսկ «Իսլամական պետութիւնը» չէր կրնար նման ծանր ոճիր գործել մարդկութեան դէմ»: Հեղինակները կը յայտնեն, որ 2018-ին, իր վաւերագրական «Հրաժեշտ» գրութեան մէջ Այլիսլի կը
պնդէ, որ «քանդուած եկեղեցիներէն մէկուն տեղ հինգ տարի առաջ կառուցուած մզկիթը տեղացիներուն կողմէ պոյքոթի ենթարկուած է, որովհետեւ «Այլիսի մէջ բոլորը գիտեն, որ եկեղեցւոյ տեղ կառուցուած մզկիթին մէջ հնչած աղօթքները չեն հասնիր Ալլահի ականջին»: Նախիջեւանի բնակիչ Արգամ Այվազեան տասնամեակներ շարունակ լուսանկարած է տեղւոյն հայկական յուշարձանները՝ մինչեւ անոնց ոչնչացումը։ Մաղաքեան եւ Փիքմըն իրենց գրութեան մէջ Այվազեանը կը մէջբերեն՝ իբրեւ աշխարհի լռութիւնը դատապարտող մը՝ ըսելով. «Նախիջեւանի հայկական անցեալի ոչնչացումը նաւթով հարուստ Ատըրպէյճանի կողմէ, վերջինս կը մատնէ աւելի վատ դրութեան՝ քան «Իսլամական պետութիւնը», սակայն ԵՈՒՆԵՍՔՕն եւ Արեւմտեան երկիրներու մեծ մասը չտեսնել կը ձեւացնեն այս իրողութիւնը»: «Իսլամական պետութեան» կողմէ քանդուած կառոյցները, ինչպէս՝ Փալմիրան, կարելի է վերականգնել, կը յայտնէ Այվազեան, սակայն «այն, ինչը մնացած է Նախիջեւանի հայկական եկեղեցիներէն եւ խաչքարերէն, որոնք գոյատեւած էին երկրաշարժներէ, խալիֆներէ, Թամեռլանէն եւ Սթալինէն ետք՝ իմ լուսանկարներն են»: Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
Բանակցութիւններու ձեւաչափը փոխելու Փաշինեանի ձգտումը «Պիտի ոչնչացնէ Մինսկի խմբակը». Պաքու Շարունակութիւն էջ 3-էն
կարելի չէ փոխել այդ ձեւաչափը: Այդ որոշումին համաձայն՝ հակամարտութեան կողմեր են Հայաստան եւ Ատրպէյճան, իսկ Լեռնային Ղարաբաղի հայկական եւ ատրպէյճանական համայնքները՝ շահագրգիռ կողմեր են», կ՛ըսուի Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարութեան մեկնաբանութեան մէջ:
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 7
Վարդանանց հերոսամարտի տօնակատարութիւն Փետրուար 28-ի երեկոյան, Յունաստանի Հայոց Կաթողիկէ Առաջնորդարանը, յաջողութեամբ տօնախմբեց Վարդանանց հերոսամարտը՝ դասախօսութեամբ եւ գեղարուեստական յայտագիրի կատարմամբ ΠΚ թատրոնին մէջ։
Հանդիսութիւնը կը վայելեր հովանաւորութիւնը Գեր. Հայր Յովսէփ Թ․Ծ․Վ. Պէզազեանի Վիճակաւոր Յունաստանի Կաթողիկէ Հայոց Թեմի խորհրդատու մարմնի։ Հանդիսութիւնը պատուեցին իրենց ներկա-
յութեամբ գաղութիս ազգային, կրօնական, քաղաքական եւ միութենական կառոյցները, ինչպէս նաեւ մամուլի ներկայացուցիչներ ու հոծ բազմութիւն։ Հանդիսութեան բացումը կատարեց Նազիկ Սահակեան անդրադառնալով օրուայ խորհուրդին։ Գեղարուեստական մասը՝ տեսերիզի ցուցադրութիւն եւ պար, համադրուած էր՝ Ալիս Ֆուրունճեանի կողմէ։ Կեդրոնական բանախօս բժիշկ Մկրտիչ Շարունակութիւնը էջ 8
Հայ Կեանք
Էջ 8
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հանդիպում Եւրոպայի մԷջ ծառայող հայ հոգեւորականներու հետ Եւրոպայի մէջ ՀՀ դեսպանութիւններու եւ ՀԱԵ թեմերու միջեւ սերտ համագործակցութեան յետագայ զարգացման անհրաժեշտութիւնը: Արեւմտեան Եւրոպայի Հայրապետական պատուիրակ, Վատիկանի մէջ Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի պաշտօնական ներկայացուցիչ Խաժակ արքեպիսկոպոս Պարսամեան ներկայացուց ժողովի հիմնական նպատակներն ու քննարկուելիք շրջանակը: Ան կարեւոր համարեց Եւրոպական թեմերու միջեւ համագործակցութեան սերտացման անհրաժեշտութիւնը` հաշուի առնելով հայ եկեղեցւոյ առջեւ ծառացած խնդիրներն ու մարտահրաւէրները: Մարտ 8-ին Պուլկարիոյ ՀՀ դեսպանութեան մէջ դեսպան Արմէն Սարգսեան հանդիպեցաւ Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ` Եւրոպայի մէջ ծառայող հայրապետական պատուիրակներու, առաջնորդներու եւ առաջնորդական տեղապահներու հետ, որոնք Պուլկարիա ժամանեցին ՀԱԵ Եւրոպական թեմերու առաջին ժողովին մասնակցելու նպատակով: Ինչպէս կը յայտնեն ԱԳՆ մամլոյ ծառայութենէն, ողջունելով հիւրերը, դեսպան Սարգսեան բարձր գնահատեց ժողովի կազմակերպման գաղափարը` կարեւորելով հայապահպանման ուղղուած
Այս ծիրէն ներս ան կարեւորեց Եւրոպայի թեմերու առաջնորդներու եւ եւրոպական երկիրներուն մէջ հաւատարմագրուած ՀՀ դեսպաններու համատեղ հաւաքի կազմակերպման անհրաժեշտութիւնը: Հանդիպման ընթացքին քննարկուեցան պուլկարահայ համայնքին առնչուող հարցեր, կապուած, մասնաւորապէս, հայապահպանման, Հայաստանի հետ կապերու ամրապնդման եւ այլ խնդիրներու հետ:
Վարդանանց հերոսամարտի տօնակատարութիւն
Շարունակութիւն էջ 7-էն
Մանուկեան տուաւ օրուայ պատգամը վերլուծելով Եղիշէ պատմիչի պատմութեան գիրգը, ընդգծելով ժամանակի եւ շրջանի քաղաքական կացութիւնը ու բոլոր տիպարներու մասնակցութիւնը կամ ոչմասնակցութիւնը ինչպէս նաեւ հայ հոգեւորականի դերը մահ ու կենաց ճակատամարտին ուր նահատակուեցան 1036 հերոսներ վասն հայրենեաց եւ հաւատքի։
Փակման խօսքին մէջ Գերապայծառ Հայր Յովսէփ Պէզէզեան շնորհակալութիւն յայտնեց ներկաներուն եւ յայտագիրի բոլոր մասնակցողներուն, ինչպէս նաեւ տեսերիզը պատրաստողներուն ու գնահատանքի յուշանուէր յանձնեց օրուայ բանախօսին։ Հանդիսութեան աւարտին տեղի ունեցաւ հիւրասիրութիւն եկեղեցւոյ սրահին մէջ։
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 9
Հ.Բ.Ը.Մ.ի 90-րդ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԺՈՂՈՎԸ ՓԱՐԻԶԻ ՄԷՋ ԻՐ ՈՒՇԱԴՐՈՒԹԻՒՆԸ ԿԸ ՍԵՒԵՌԷ ԱՊԱԳԱՅԻՆ
Հ․ Բ․ Ը․ Մ․ ի 90-րդ Ընդհանուր ժողով - Փարիզ
Փետրուար 7-9, հարիւրաւոր հայեր եւ համակիրներ աշխարհի հեռաւոր ծայրերէն, մինչեւ Ճաբոն եւ Ուրուկուէյ, Հարաւային Ամերիկա եւ Աւստրալիա, հաւաքուած էին Փարիզի մէջ, Հ.Բ.Ը.Մ.ի 90րդ Ընդհանուր Ժողովին առիթով: Երեք օրերու ընթացքին, տարբեր ծրագիրներու ամբողջական յայտագիր մը գործադրուեցաւ, քաղաքի սրտին գըտնուող յատկանշական շարք մը կառոյցներէ ներս, սկսած Էյֆէլի աշտարակին մէջ կայացած բարեգալուստի երեկոյէն, որ մեկնարկ հանդիսացաւ շաբաթավերջի եռուն գործունէութիւներուն, որոնց ընթացքին, 113 տարիներու վաստակ ունեցող կազմակերպութիւնը, անցնող երկու տարիներու իր գործունէութիւններուն արժեւորումին առընթեր, քննարկեց նաեւ հայաշխարհը յուզող ապագայ մարտահրաւէրները, որոնք կը բխէին ընկերային թէ ճարտարագիտական մարզերու մէջ իրականացուող համատարած զարգացումներու պարտադրած համաշխարհայնական նոր հոլովոյթներու սուր հրամայականներէն: Նոյն առիթով, Միութիւնը պատուեց նաեւ համայնքի յայտնի դէմքեր, որոնք իրենց ներուժը ի գործ դրած են ապահովելու համար կազմակերպութեան իր ամենամեայ դրոշմով լայն հասողութիւնը շուրջ 97 երկիրներու մէջ աւելի քան 500․000 հայերու կեանքերէն ներս: Ուրբաթ երկոյեան, Փարիզի հռչակաւոր Ուակրամ համերգասրահէն ներս տեղի ունեցաւ Շարլ Ազնաւուրի նուիրուած յարգանքի յուշահամերգ մը: Խնամքով ծրագրուած յայտագիրին իրենց մասնակցութիւնը բերին Շարլ Ազնաւուրի հետ երկար տարիներու ընկերակից դաշնակահար Էրիք Պէրշօ եւ ճէզ երգչուհի Ճօէնա Մէնտիլ: Հայութեան համաշխարհային պատուիրակին, ֆրանսահայ հանճարեղ երգիչին իւրայատուկ կատարողական արուեստը բնութագրող նմոյշներ ներկայացուցին յատկապէս հըրաւիրուած ժամանակակից երիտասարդ տաղանդաւոր արուեստագէտներ՝ Նարինէ Տօվլաթեան, Իվեթա
Հ․ Բ․ Ը․ Մ․ ի 90-րդ Ընդհանուր ժողով - Փարիզ
Մուկուչեան, Սոնա Ռուբէնեան, Սրբուհի Սարգսեան եւ Կոր Սութճեան, երաժիշտներու ընտրեալ խումբի մը ընկերակցութեամբ: Բազմատաղանդ հանդիսավար Հայկ Պետրոսեանի հաղորդական եւ աշխոյժ ղեկավարութեամբ եւ մէջընդմէջ կատարումներով, որոնց զուգահեռ նաեւ Ազնաւուրի կեանքէն պատկերներու լուսարցակումներով, ներկայ հանդիսատէսներու խուռն բազմութիւնը, յուզումի եւ վայելքի անկրկնելի պահեր ապրեցան, եւ յոտնկայս երկար ծափահարութիւններով յայտնեցին իրենց գնահատանքը: Հանդիսութեան ներկայ էր Ազնաւուրի որդին եւ Ազնաւուր Հիմնադրամի համահիմնադիր Նիքոլա Ազնաւուր: Բաժնելով իր զգացումները ան ըսաւ. «Մենք խոր գոհունակութիւն կը զգանք Փարիզի մէջ Հ.Բ.Ը.Մ.ի ընկերակցութեամբ յարգանքի տուրք մատուցանելով հօրս յիշատակին: Ասիկա նախաքայլն է Հ.Բ.Ը.Մ.ի եւ Ազնաւուր Հիմնադրամի միջեւ հետագայ բազմաթիւ գործակցական նախաձեռնութիւններու: Ազնաւուրի համամարդկային ոգիին ու արուեստին ժառանգը եւ անոր սիրոյ եւ երջանկութեան կենդանի շունչը միշտ վառ պիտի մնան մեր սրտերուն եւ մտքերուն մէջ»։ Յաջորդ օրը, Շաբաթ 9 Փետրուարին, Լէ Ժարտէն Սէն Տօմինիք-ի մէջ կայացած Հ.Բ.Ը.Մ.ի 90-րդ Ընդհանուր Ժողովի ընթացքին, Միութեան անդամները միաձայնութեամբ Կեդրոնական Վարչական Ժողովի չորս նոր անդամներ ընտրեցին – Հայկ Արիեան, Նատիա Գործունեան, Վարդգէս Գնաճեան եւ Արի Լիպարիտեան: Համագումարը առիթ էր նաեւ գնահատելու հայութեան իրենց յատկանշական նպաստը բերած շարք մը արժանաւոր անձնաւորութիւններ: Ֆրանսացի քաղաքագէտ Փաթրիք Տէվէճեան, գնահատուեցաւ Պօղոս Նուպար պատուաքանդակով, որ Միութեան բարձրագոյն պատուանշանն է Շարունակութիւնը էջ 10
Էջ 10
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հ.Բ.Ը.Մ.ի 90-րդ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԺՈՂՈՎԸ ՓԱՐԻԶԻ ՄԷՋ ԻՐ ՈՒՇԱԴՐՈՒԹԻՒՆԸ ԿԸ ՍԵՒԵՌԷ ԱՊԱԳԱՅԻՆ
Կալա շքահանդէսի մեծարեալները եւ հիւրերը: Ձախէն աջ՝ Սարգիս Տեմիրճեան, Սեդա Տեմիրճեան, Վաչէ Մանուկեան, Հ.Հ. Նախագահ Արմէն Սարգսեան, Թամար Մանուկեան, Սնոտըն-ի Բ. Գահաժառանք Տէյվիտ Արմսթրոնկ Ճանզ, Վերա Սեդրակեան եւ Պերճ Սեդրակեան
Շարունակութիւն էջ 9-էն
որուն կ'արժանանան այն անհատները, որոնք անխոնջ կերպով ծառայած են համայնքին եւ օգնած, որ ուրիշներ եւս բարձրանան իրենց հետ: Տէվէճեանի փայլուն գործընթացը յատկանշուած է որպէս յայտնի փաստաբան, իր հանրային ծառայութեան տարիներու ընթացքին մարդկային իրաւանց պաշտպանութեան աննկուն ախոյանի դերով: Արդարութեան եւ Ցեղասպանութեան ճանաչումին ի խնդիր Տէվէճեանի հետեւողական եւ յամառ աշխատանքին իբր արդիւնք, իրականացաւ ֆրանսական Հոլոքոսթ-ի օրէնքին 2016-ի յաւելուածը, որ մարդկութեան դէմ ոճիրներու, ցեղասպանութեան եւ պատերազմական ոճիռներու նկատմամբ ուրացման կամ արհամարհական որեւէ կեցուածք, կը նկատէ պատժելի ոճրային արարք: Որպէս հայ աշխարհաքաղաքացի իր օրինակելի գործունէութեամբ, Փաթրիք Տէվէճեան ճամբայ կը հարթէ ղեկավարներու երիտասարդ սերունդին համար: Միութեան մասնաճիւղերուն եւ ծրագիրներուն մատուցած իրենց երկարամեայ եւ նուիրեալ ծառայութեան եւ ցուցաբերած միութենական բարձր ոգիին համար գնահատանքի արժանացան նաեւ շարք մը պատասխանատու անդամներ եւ պաշտօնեաներ: Թամար Խապայեան Սուրիայէն, Մոնիքա Նալպանտեան Պրազիլէն, Մարալ Չօրպաճեան Աւստրալիայէն, Հերմինէ Տիւզեան Ֆրանսայէն եւ Ռուբէն Կէտիքեան Արժանթինէն: Գնահատուեցան նաեւ տարբեր շրջանակներու եւ յանձնախումբերու նշանակելի նախաձեռնութիւնները, որոնց շարքին Նիւ Եորք եւ շրջակայքի եւ Հիւսիսային Քալիֆորնիոյ երիտասարդ արհեստավարժներու խմբակցութիւնները: Նոյն օրը երեկոյեան, Ընդհանուր Ժողովի մաս-
Գնահատական Ստացողներ (ձախէն աջ) Պուէնոս Այրէսի Հ.Բ.Ը.Մ.էն՝ Ռուբէն Կէտիքեան, Հիւսիսային Քալիֆորնիոյ Հ.Բ.Ը.Մ.ի Երիտասարդ Արհեստավարժներու խմբակցութենէն՝ Տէյվիտ Օճաքեան, Պրազիլիոյ Հ.Բ.Ը.Մ.էն՝ Մոնիքա Նալպանտեան, Ֆրանսայի Հ.Բ.Ը.Մ.էն՝ Հերմինէ Տիւզեան, Սուրիոյ Հ.Բ.Ը.Մ.էն՝ Թամար Խապայեան, Նիւ Եորք եւ շրջակայքի Հ.Բ.Ը.Մ.ի Երիտասարդ Արհեստավարժներու խմբակցութենէն՝ Ուիլիըմ Նազարեան, Մէլպուրնի Հ.Բ.Ը.Մ.էն՝ Մարալ Չօրպաճեան, Հ.Բ.Ը.Մ.ի Կեդրոնական գրասենեակի վարիչ տնօրէն՝ Անիթա Անսըրեան (աջէն երկրորդը)
նակիցները համախմբուեցան Փարիզի ամենայայտնի ճաշասրահներէն Լը Փաւիյոն Լըտուայէն-ի մէջ, Հ.Բ.Ը.Մ.ի Կալա շքահանդէսին: Գեղափայլ երեկոյի հանդիսավարներն էին Կեդրնական Վարչական Ժողովի անդամ Անի Մանուկեան եւ Լոնտոնի Հիմնադրամի հոգաբարձական կազմի անդամ Քամիլիօ Ազզուզ: Ներկաներուն համար անսպասելի, սակայն նախապէս բծախնդրօրէն պատրաստուած նախաձեռնութեամբ մը, պատիւի արժանացան երկու զոյգեր, որոնք տասնամեակներ շարունակ իրենց բարերար դրոշմը ձգած են Հ.Ը.Ը.Մ.ի եւ յարակից համայնքներուն վրայ: Սարգիս եւ Սեդա Տեմիրճեան եւ Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան: Անոնց կեանքին եւ տարբեր համայնքներու հայկական թէ տեղական լայն շրջանակներուն կատարած ներդրումներուն մասին պատմող տեսաերիզներու ներկայացումէն ետք անոնք պարգեւատրուեցան յուշաքանդակներով: Սարգիս եւ Սեդա Տեմիրճեանները, որոնք կը սերին Սուրիոյ եւ Լիբանանի Միութենական համայնքներուն իրենց բարերար ներդրումը բերած յայտնի գերդաստաններէ, իրենց կարգին ընկերային, կրթական եւ մշակութային կարեւոր ծրագիրներ իրականացուցած են Լիբանանեան թէ Ամերիկեան հայ եւ տեղական շրջանակներէն ներս, որոնց կարգին Ամերիկայի Արեւմտեան Ափի Հ.Բ.Ը.Մ.ի Մանուկեան-Տեմիրճեան վարժարանի երկրորդական բաժնին կատարած իրենց բարերարութիւնը: Լիբանանի Շարունակութիւնը էջ 11
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 11
Հ.Բ.Ը.Մ.ի 90-րդ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԺՈՂՈՎԸ ՓԱՐԻԶԻ ՄԷՋ ԻՐ ՈՒՇԱԴՐՈՒԹԻՒՆԸ ԿԸ ՍԵՒԵՌԷ ԱՊԱԳԱՅԻՆ
Շարլ Ազնաւուրին նուիրուած յուշահամերգ
Շարունակութիւն էջ 10-էն
հանրութեան ծանօթ Տեմիրճեան մարզամշակութային համալիրը, որ կառուցուեցաւ իրենց բարերարութեամբ, Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին յաջորդող վերականգնումի ժամանակաշրջանին, այսօր կը հանդիսանայ շրջանի բոլոր համայնքներուն կողմէ օգտագործուող մարզահամալիր մը, որուն ծովափնեայ արդիական գեղակերտ կառոյցէն ներս կը գործեն Լիբանանի Շրջանակային Յանձնաժողովի եւ Հայ Երիտասարդաց Ընկերակցութեան գրասենեակները եւ տարբեր ծրագիրները, զայն վերածելով եռուն գործունէութիւններու կեդրոնի մը: Վաչէ եւ Թամար Մանուկեանները, որոնց մարդասիրական եւ ընկերային-տնտեսական զարգացման ի նպաստ կատարած ներդրումները ծանօթ են իրենց լայն հասողութեամբ եւ միջազգային բարձր շրջանակներու մէջ գտած ճանաչումով, նոյնպէս արժանացան ներկաներու գնահատանքի եւ երախտագիտութեան ջերմ արտայայտութիւններուն: Վաչէ Մանուկեան առաջիններէն էր որ կազմակերպեց համաշխարհային ընկերութիւններու ներդրումային հոսքը դէպի Հայաստան: Մանուկեանները հետեւողականօրէն բարերարութիւններ կը կատարեն Հ.Բ.Ը.Մ.ին եւ Մայր Աթոռին, ինչպէս Հ.Բ.Ը.Մ.ի Փասէտինայի Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան երկրորդական վարժարանը եւ Կատարողական Արուեստներու կեդրոն համերգասրահը: Միջազգային մարդասիրական կազմակերպութիւններու եւ ծրագիրներու կատարած իրենց բարերարութիւններուն միջոցաւ, ինչպիսին են ԵՈՒՆԻՍԷՖ-ը եւ Էլթըն Ճօնի ԷՅՏԶ-ի հիմնադրամը, անոնք ոչ միայն անգնահատելի աջակցութիւն կ'ընձեռեն հազարաւոր կարօտեալներու, այլեւ հայութեան անունը բարձր պահող պատուաբեր դեսպանները կը հանդիսանան ազգին: Վաչէ եւ Թամար Մանուկեաններու կեանքը եւ գործը պատկերացնող տեսաերիզին մէջ տեղ գտած էր Նորին Արքայական Բարձրապատուութիւն Ուէլզի իշխան Չարլզի անձնական վկայութիւնը, որ իր Տաֆրի'զ Հաուզ ծրագրին համար Մանուկեաններու կատարած բարերարութեան անդրադառնալով,
Նախագահ Արմէն Սարգսեան կը շնորհաւորէ Շարլ Ազնաւուրին նուիրուած յուշահամերգին կատարող արուեստագէտները
կ'ըսէր. «Յոյսով եմ կը գիտակցիք թէ դուք որքան գնահատուած էք Միացեալ Թագաւորութեան համար ձեր կատարած բարեգործութիւններուն կապակցութեամբ: Ձեզ պիտի ուզէի կոչել ազգային հարստութիւն, սակայն կը խորհիմ թէ միջազգային հարստութիւն կոչումը աւելի վայել է ձեզի»։ Գնահատանքի եւ յարգանքի ու երախտագիտութեան տուրքերու առընթեր, շաբաթավերջը յատկանշուեցաւ ապագային վերաբերող խնդիրներու քննարկումին եւ ծրագրումին նուիրուած աշխատանքային հանդիպումներով եւ համագումարով: Անոնցմէ գլխաւորը միօրեայ համագումարն էր, որ Ուրբաթ օր կայացաւ ձեռնարկային նախագիծերու մշակման աշխարհի մեծագոյն կեդրոն համարուող Սթասիոն Էֆ համալսարանային համալիրի համագումարներու սրահին մէջ: Համագումարի հանդիսավարութիւնը ձեռներէցութեամբ վարեց Ֆրանսայի Հ.Բ.Ը.Մ.ի Նախագահ Սթէֆան Պետրոսեան: Օրուան ընթացքին տեղի ունեցած քննարկումներուն բովանդակային խորքը կազմող հիմնական նիւթն էր, արդէն շուտով իրականութիւն դարձող ճարտարագիտական զարգացումներու արագասըլաց ընթացքը, որ հիմնովին կը փոխէր ընկերայինհանրային կառոյցներու, գիտութեան եւ ճարտարարուեստի անհուն կարելիութիւններուն եւ փոխյարաբերութիւններուն կապուած դասական ընկալեալ ըմբռնումները, նոր հորիզոններ բանալով մարդկութեան համար: Այդ նիւթին շուրջ լոյս սփռող իրենց տեսլապաշտ եւ խոհուն ելոյթներով հանդէս եկան օրուան գլխաւոր զեկուցաբեր, Աթօս Էս Ի ընկերութեան Երէց փոխ գործադիր տնօրէն եւ նախագահ Ռոպէր Վասոյեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգիսեան, որ պաշտօնական այցով Ֆրանսա կը գտնուէր այդ օրերուն: Ձեռներէցութեան նուիրուած առաջին նիստը համադրող Հ.Բ.Ը.Մ.ի Կեդրոնական Վարչական Շարունակութիւնը էջ 12
Էջ 12
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հ.Բ.Ը.Մ.ի 90-րդ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԺՈՂՈՎԸ ՓԱՐԻԶԻ ՄԷՋ ԻՐ ՈՒՇԱԴՐՈՒԹԻՒՆԸ ԿԸ ՍԵՒԵՌԷ ԱՊԱԳԱՅԻՆ Շարունակութիւն էջ 11-էն
Ժողովի անդամ եւ Միութեան Հայաստանի նախագահ Վազգէն Եագուպեան ընդգծեց, թէ ձեռներէցութեան ոգին հայ ժողովուրդի յաջողութեան անկիւնաքարը կը կազմէ: Նիստին կը մասնակցէին Ուէյքի էնտ Այ Թի ճարտարագիտական նախաձեռնութեան հիմնադիր Թաթուլ Աճամեան, Մայրիկ ճաշարաններու հիմնադիր գործարար Ալին Գամագեան եւ Իմփէքթ Հապ Արմինիա-ի համահիմնադիր գործարար Վահէ Քէօշկէրեան: Անոնցմէ իւրաքանչիւրը մանրամասնօրէն անդրադարձաւ Հայաստանի մէջ ձեռնարկութիւններ սկսելու կապուած իրենց փորձառութեան եւ խնդիրներուն, կարեւոր նկատելով Սփիւռքի եւ Հայաստանի միջեւ մշակութային տարբերութիւններու ընկալումը եւ փոխադարձ հանդուրժողութեան զարգացումը, շեշտելով նաեւ կին գործարարներու ներգրաւումին անհրաժեշտութիւնը: Յետմիջօրէի նիստը նուիրուած էր կիներուն եւ կեդրոնացած էր կիներու արդի հիմնախնդիրներուն վրայ, ընդհանրական թէ Հայաստանեան բովանդակութեամբ: Քննարկումնրու համակարգողն էր Կեդրոնական Վարչական Ժողովի անդամ Արտա Յարութիւնեանը: Կը մասնակցէին տարբեր ասպարէզներու մէջ գործող ակնառու աձնաւորութիւններ՝ քաղաքագէտ եւ գործարար Ասդրիտ Փանոսեան, գիրքերու հեղինակ եւ Նիւ Եորքի Համալսարանի դասախօս Էմմա Առաքելեան, Ռէվ Տէ Տէօ Մոնտ-ի տնօրէն Վալէրի Թորանեան եւ Իսի Լը Շանկայ Նորաձեւութեան խմբակցութեան փոխնախագահ Իզապէլ Քափրօն: Համագումարը աւարտեցաւ Հայաստանի մէջ Հ.Բ.Ը.Մ.ի նախաձեռնութիւններուն եւ գործընկերային աշխատանքներուն մասին զեկոյցով, զոր ներկայացուց Միութեան Հայաստանի Գործադիր տնօրէն Դալար Գազանճեան, շեշտելով կին գործարարները քաջալերելու ուղղութեամբ կատարուած աշխատանքները: Իրեն յաջորդեցին գործարար եւ Հայթէք Եուրոփ-ի հիմնադի Արմէն Վերտեան եւ Տիճիթըլ Թրէնսֆորմէյշըն Լիիտ էթ Պրէնթէկ-էն Հայկ Խանամիրեան, որ խօսեցաւ Եւրոպայի Հ.Բ.Ը.Մ.ի նախաձեռնութիւնը եղող առաջնորդներու պատրաստութեանԿորիզ ծրագրին մասին, որուն նպատակն է հայ երիտասարդներու մօտ մշակել համամարդկային խնդիրներու նկատմամբ զգայնութիւն եւ նախաձեռնութիւններու մասնակցելու ոգի: Միօրեայ համագումարէն անկախ, Ընդհանուր Ժողովին նախորդող օրերուն տեղի ունեցան Հ.Բ.Ը. Մ.ի պատասխանատուներու կողմէ կազմակերպուած երկխօսութեան եւ գաղափարներու փոխանակման երկու աշխատաժողովներ, Շրջանակային Յանձնաժողովներու եւ մասնաճիւղերու վարչութեանց ներկայացուցիչներու մասնակցութեամբ: Ընդհանուր Ժողովի եւ յարակից ծրագիրներու ճոխ եւ խանդավառ օրերու աւարտին, մասնակից-
Համագումարի ակնառու մասնակիցներ կը բաժնեն իրենց վերլուծական խորհրդածութիւնները եւ պատգամները, «Ղեկավար Դիրքերու Վրայ Գտնուող Կիներ» նիստի ընթացքին: Ձախէն աջ՝ Իզապէլ Քափրօն, Վալէրի Թորանեան, համադրող Արտա Յարութիւնեան, Էմմա Առաքելեան եւ Ասդրիտ Փանոսեան
ները հրաժեշտ տուին իրարու, Միութեան առաքելութեան արդի տարածականութեան եւ անոր գործունէութիւններու համաշխարհային ու համամարդկային հնչեղութեան խոր հասկացողութեամբ եւ ըմբռնումով: Ամփոփելով շաբաթավերջի իր տպաւորութիւնները, Նախագահ Պերճ Սեդրակեան ըսաւ. «Անցնող չորս օրերու ընթացքին մեր խոհական քննարկումներուն, խորհրդածութիւններուն եւ վերլուծումներուն լոյսին տակ, երբ առիթը ունեցանք նաեւ գնահատելու մեր շրջանակին մէջ գործող բազմաթիւ ազգային եւ համամարդկային արժէք ներկայացնող ու ներդրում իրագործող անձնաւորութիւններ, կրնանք անգամ մը եւս վստահութեամբ նշել, թէ Հ.Բ.Ը.Մ.ը այսօր, աւելի քան երբէք, պատրաստ է իր առաքելութիւնը արդիւնաւորութեամբ շարունակելու, ազգային եւ համամարդկային տարողութեամբ, ի շահ հայ ժողովուրդի բարօրութեան եւ համաշխարհային բեմի վրայ անոր պատմական դերի իրագործումին»։ Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութիւնը (Հ.Բ.Ը.Մ.) աշխարհի մեծագոյն ոչշահամէտ հայկական կազմակերպութիւնն է, նուիրուած հայեցի ինքնութեան եւ ժառանգութեան պահպանումին եւ մշակումին՝ կրթական, մշակութային եւ մարդասիրական ծրագիրներով: Միութեան գործունէութիւնները բարերար ազդեցութիւն կը բերեն տարեկան 500.000-է աւելի անձերու կեանքերէն ներս, Հայաստանի ու Արցախի մէջ եւ Սփիւռքի տարածքին: Իր հիմնադրութենէն ի վեր, Հ.Բ.Ը.Մ.ը հաւատարիմ մնացած է համայն հայութեան բարօրութեան ապահովումին ուղղուած իր գլխաւոր առաքելութեան: Յաւելեալ տեղեկութիւններու համար՝ այցելեցէք www.agbu.org կայքէջը:
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 13
Եթէ Հայաստան եւ բազմածալ Սփիւռք(ներ)ը լսէին եւ… հասկնային ՅԱԿՈԲ ՊԱԼԵԱՆ
ԵԹԷ
…ն կախարդական բառ մըն է, եսի եւ եսերու զոհ չըլլալու եւ չչարանալու առաջին քայլը: Երբ ականջ կու տանք հայ մարդոց խօսքին, կը հետեւինք անոնց գործին եւ զիրար խծբծող եւ կճող պայքարներուն, կը հաշուենք պատնէշներու ետին կանգնածներու նետարձակումները, յաճախ նաեւ ցեխարձակումները, կը հասկնանք,- կը հասկընա՞նք,- մեր ժողովուրդին առջեւ ծառացած եւ ծառացող դժուարութիւնները, որոնց պատճառները նախ պէտք է փնտռենք մենք մեր մէջ: Ի՞նչ կը մըտածենք երբ կը տեսնենք հայրենիք լքողներու ամբոխը եւ օտար աշխարհները հայրենիք համարող պարտուածները: Կը մտածե՞նք, կ՛անհանգստանա՞նք, կ՛անհանգստացնե՞նք: Որքա՜ն լաւ պիտի ըլլար, որ մեր թերթերը երբեմն իրենց խմբագրականներու էջին վրայ եւ անոնց փոխարէն Ռիւտեարտ Քիփլինկի ԵԹԷ բանաստեղծութիւնը հրատարակէին, Մուշեղ Իշխանի կողմէ այնքա՜ն ջերմութեամբ եւ հարազատութեամբ հայացուած: Ոչ միայն թերթերը հրատարակէին ԵԹԷ…ն, այլ մեր ժողովներուն, պետութեան Ազգային ժողովէն մինչեւ կրօնական, կուսակցական, միութենական, մարզական, հայրենակցական ժողովներու բացման նիստին կարդային ԵԹԷ…ն: Մեծերու մեծադիր նկարներու կողքին կախէինք այս ԵԹԷ…ն հայերէնով: Եթէ անհրաժեշտ համարուի, կարելի է կարդալ անգլերէն բնագիրը եւ շատ գեղեցիկ ֆրանսերէն թարգմանութիւնը: Եթէ միշտ ի մտի ունենայինք, որ թէեւ մրրիկով զատուած, մէկ ենք… Եթէ բաւական ողջմտութիւն եւ հայրենասիրութիւն ունենայինք, հայրենալքումի խուճապին անձնատուր չէինք ըլլար… Եթէ գիտնայինք, թէ ի՛նչ է ի վերջոյ Սփիւռք կոչուած անհեթեթութեան վախճանը, հայրենատէր կ՛ըլլայինք, «հայրենասէր տուրիստ» չէինք ըլլար, հեռուէն դիտելով եւ հեռուն նստած խելքաբաշխութիւն չէինք ըներ… Եթէ գիտնայինք որ ամէն տեսակի խոստումները յանձնառու չեն դարձներ խոստացողները, այլ՝ հաւատացողները, աւելի իրապաշտ կ՛ըլլայինք, ճիշդ ուղղութիւն կ՛որդեգրէինք, ճիշդ ընտրութիւն կ՛ընէինք… Եթէ գիտնայինք, որ առանց հայրերու լեզուին մեզ կը սպասէ այլասերումը, օտար լեզուներով բարբառիլը սնապարծութիւն չէինք դարձներ, այդ ալ չէինք ցուցադրեր նոր կօշիկի կամ նոր գլխարկի պէս… Եթէ լսած ըլլայինք Խրիմեանի Պապիկին
տուած խրատը, որ ան անհող չմնայ, հասկըցած կ՛ըլլայինք, որ առանց հողի փարիա ենք, գնչու, նոյնիսկ եթէ մեր գրպանի կապարճին մէջ ունինք անձնագիրներ, կալուածագիրներ… Եթէ լսած եւ հասկցած ըլլայինք հայատրոփ բանաստեղծին պատգամը, որ մեր ազգի փրկութիւնը մեր հաւաքական ուժին մէջ է, Պեվըրլի Հիլզէն կամ Նոր Զելանտայէն հնչող հայերէն երգի արձագանգով չէինք գինովնար եւ հայրենատէր կ՛ըլլայինք հայրենի հողին վրայ… Եթէ իրաւ հայրենասէր ըլլայինք չէինք հպարտանար հայրենիքի սահման պահող եւ երբեմն ալ հոն զոհուող զինուորով, մենք ալ հոն կ՛ըլլայինք հաւաքական հպարտութեան համար… Եթէ չեզրակացնէինք, որ մեր իրաւազրկումները անվերադարձ են, հայրենիքի ամբողջացումը՝ անկարելի, եւ չհետեւէինք Ձէնով Օհանի պարտուողականութեան եւ չանցնէինք Մսրայ Մելիքի եւ այլ Մելիքներու սուրին տակէն… Եթէ ընկեցիկի հոգեբանութեամբ չորդեգրէինք օտար լեզուները ի հեճուկս հայերէնի, մեր ինքնութիւնը անխաթար կը մնար, չէինք ըլլար, առաւել կամ նուազ չափերով՝ ծագումով հայեր… Եթէ լաւ ապրելու նպատակին չզոհէինք ազգի բազմացումը, չէինք դատապարտուեր փոքրամասնութիւն ըլլալու անզօրութեան… Եթէ հասկնայինք, որ Սփիւռքը ազգի տեսանկիւնէն աքսոր է, եւ արտագաղթը՝ կամաւոր աքսոր, այսօրուան հայրենի տարածքներու, Հայաստանի եւ Արցախի, իւրաքանչիւր թիզ հողը բնակուած կ՛ըլլար, եւ մենք չէինք ըլլար ուրիշներու հայրենիքին հանդուրժուած հիւրերը… Եթէ համազգային արթնութեամբ եւ քաջութեամբ, մեր կարողութիւնները իմացական-գիտական-ճարտարագիտական եւ նիւթական հարստութիւնները ծառայեցնէինք ազգին եւ հայրենիքին՝ ֆէտայիի անձնազոհութեամբ, մենք կը նուաճէինք հզօրութիւն եւ հպարտութիւն, լումաներու համար մեր պնակը չէինք բռներ օտարին առջեւ… Եթէ հասնէինք եւ մեր ժողովուրդը հասցնէինք այն իմաստութեան, որ ապրելու համար մեռնիլ Շարունակութիւնը էջ 14
Էջ 14
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Աստուածաշունչով ապրուած կեանք մը Բայց կար նաեւ աւելին։ Մեսրոպ պատրիարք Ասուածաշունչին եւ անոր բովանդակութեան լաւ գիտակ էր։ Եւ ոչ միայն գիտակ...։ Անոր կեանքը ապրող եւ շարժող էր Աստուածաշունչով։ Եւ այս իր խօսքով բայց նաեւ գործով։ Ու տակաւին՝ ան կրցաւ Աստուածաշունչը ներմուծել հաւաքական կեանքերուն մէջ որպէս ապրելու զօրաւոր գրաւական։
Եթէ իմ երկար ասպարէզային կեանքին մէջ ներառուած են շատ ճամբորդութիւններ՝ եւ այս մեկնելով իմ աշխատանքային գործի պարտադրանքներէն՝ բայց այդ մէկը նաեւ լաւ առիթ եղած է ծանօթանալու հայկական գաղութներու եւ անոնց առաջնորդներուն։ Եւ այս իմաստով՝ իմ յաճախակի Պոլիս այցելութիւնները նաեւ պիտի ընդգրկէր իմ ծանօթացումը եւ անոր հետ շարունակուած հաղորդակցութիւնը Թուրքիոյ հայոց պատրիարք՝ Մեսրոպ արք. Մութաֆեանի հետ։ Եթէ պատրիարքին մէջ տեսած եմ եկեղեցական կղերական-առաջնորդի ամէն տուեալները՝ բայց նաեւ շրջահայացութիւնը։ Եւ այս շրջահայացութեան մէջ անոր վեհանձն ու ազնիւ հոգին՝ ընդունելու նաեւ «ուրիշ»ը որ կրնար տարբեր ըլլալ։ Եւ ան հանդիսացաւ այն առաջնորդը որ կրցաւ կամրջել իր յարափերութիւնները այդ բոլոր «ուրիշներուն» եւ անոնց տարբերութիւններուն մէջէն։
Եթէ անողոք հիւանդութիւնը առիթ չի տուաւ որ պատիրարքը կրնար իր եկեղեցական ու ազգային կեանքի առաջնորդութիւնը կատարել աւելի բեղուն՝ բայց կայ անոր ետին ձգած պատգամ-կտակը։ Թէ Աստուածաշունչով ապրուած կեանքը կ՚իմաստաւորուի։ Եւ թէ այս կեանքերը կը մնան Արժէք՝ որուն պէտք է կառչիլ եւ անոր հետ ապրիլ։ Եւ Մեսրոպ պատրիարք կառչեցաւ եւ ապրեցաւ Աստուածաշունչի Արժէքի կեանքին համար՝ եւ զայն կը ձգէ այսօր մեր բոլորին որպէս ապրելու կտակ։ Եթէ մէկ կողմէ մեր ցաւակցութիւնները Թուրքիոյ հայ գաղութին մեր բոլոր կառոյցներուն՝ եղբայր քոյրերուն՝ իրենց եւ մեր բոլորին սիրելի պատրիարք հօր վախճանումին համար՝ բայց նաեւ կը միանանք ձեր բոլորին հետ՝ թեկուզ աշխարհագրականօրէն հեռու՝ մեր աղօթքներով։ Եւ կը հայցենք Սուրբ Հոգիին մխիթարութիւնը պատրիարք հօր ընտանեկան պարագաներուն՝ Թուրքահայ գաղութի բոլոր կառոյցներուն եւ նաեւ հայ ժողովուրդին։ Մեսրոպ արք.Մութաֆեանի երկրային կեանքը Աստուածաշունչով ապրուած էր եւ որ կը շարունակուի։ Իր՝ եւ մեր բոլորին համար։ Ցաւակցօրէն՝ Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեան Աստուածաշունչի Ընկերութիւն՝ Արաբական Ծոցի երկիրներու
Եթէ Հայաստան եւ բազմածալ Սփիւռք(ներ)ը լսէին եւ… հասկնային Շարունակութիւն էջ 13-էն
պէտք է գիտնալ, որ բնութեան կարգն է… Գալիք սերունդներուն կը կտակէինք բարօրութիւն, հզօրութիւն, ապահովութիւն եւ ազգէն ու հայրենիքէն չփախչելու հպարտութիւն… Քիփլինկ խօսած է, Մուշեղ Իշխան թարգմանած է: Չյուզուինք եւ չծափահարենք միայն, այլ մենք մեզի համար կրկնենք եւ բազմացնենք «եթէ»ները որպէսզի կարենանք ճակատաբաց կրկնել Քիփլինկի միտքը. Քո՛ւկդ է Երկիրն ու իր գանձերն անհամար Եւ աւելին՝ այն ատեն Մա՛րդ ես, տղաս: Այն ատեն հայոց նահապետները, արքաները,
հերոսները, մեծերը, մեր Քիփլինկները, ժամանակին վրայ սաւառնելով մեզի կ՛ըսեն. Հայ էք, Մարդ էք, Հայկի սերունդ էք, ձերն է բանաստեղծներուն երգած մայր հայրենիքը, Երկիր Նայիրին. Կ՛ըլլանք հարազատ երկրի հարազատ տէրերը. Այս ազգային արմատներու հաւատարմութեան վրայ հիմնուած գաղափարախօսութիւն է, ոչ յուշագրութիւն, ոչ շաբաթավերջի կամ ամպագոռգոռ ժողովներու ճառ, ոչ միջին ճամբաներու բան չնշանակող բազմագոյն բաճկոններու գործնապաշտութիւն: Որպէսզի մենք ըլլանք մենք եւ մնանք մենք: 4 Մարտ 2019, Երեւան
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 15
Armenia and Artsakh Armenian Patriarch of leaders discuss security, Constantinople Mesrob foreign policy issues Mutafyan passes away
(Armradio) – Artsakh Republic President Bako Sahakyan held a meeting in Stepanakert with Premier of the Republic of Armenia Nikol Pashinyan. A wide range of issues concerning the cooperation between the two Armenian republics were on the agenda. The meeting subsequently continued in an enlarged format with participation of the Secretaries of the Security Councils and Foreign Ministers of the two countries. Various issues related to the security sphere and foreign policy were touched upon during the meeting. Both sides emphasized the importance of cementing and expanding closer cooperation between Armenia and Artsakh, timely and proper implementation of the envisaged strategic programs.
Victims of Sumgait pogroms remembered in Stepanakert
(Armradio) – On 31st anniversary of Sumgait pogroms Artsakh Republic President Bako Sahakyan visited the Stepanakert Memorial Complex and laid flowers to the monument of the innocent victims.
(Armradio) – The Armenian Patriarch of Constantinople, Archbishop Mesrob Mutafyan passed away at Holy Savior Armenian Hospital in Istanbul, the Istanbul-based Jamanak daily reports. He was the 84th patriarch of Turkey’s Armenian Orthodox community and succeeded Karekin II in 1998. Mutafyan, officially known as Mesrob II, began suffering from dementia in 2008 and has been in a vegetative state since then. However, he still officially remained patriarch and archbishop. Archbishop Aram Atesyan was appointed to serve as Patriarchal Vicar, as Mesrob II had to withdraw from his duties due to his illness. A new patriarch could not be elected as Turkish laws prohibit any elections while a standing patriarch is alive. The President was accompanied by Primate of the Artsakh Diocese of the Armenian Apostolic Church Archbishop Pargev Martirosyan and top officials of the republic. On 27-29 February 1988, atrocities against and forced deportation of the Armenian population was carried out by the Azerbaijani authorities in Sumgait, just 30 kilometers from Baku. Hundreds of Armenians, mostly women, children and elderly people fell victim to a pre-planned massacre; thousands of Armenians were forcibly deported and their property and plundered. The crime committed in Sumgait was another manifestation of the policy of discrimination, ethnic cleansing and expulsion of Armenian people, which, following the example of Nakhi-chevan, was carried out with impunity by the Azerbaijani authorities during the Soviet period. It later continued in Baku, Gandzak (Kirovabad) and other Armenian settlements of Northern Artsakh.
Էջ 16
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Pashinyan: Karabakh Conflict Settlement Should Take Into Consideration Interests of Armenia, Nagorno-Karabakh and Azerbaijan three parties; namely, Armenia, Nagorno-Karabakh and Azerbaijan.” Pashinyan said he was criticized by the Armenian public and media, since the president of Azerbaijan refused to do the same. “Moreover, he repeatedly uses aggressive rhetoric that has a very negative impact on my efforts to prepare people for the peace and damages the mediation efforts of the OSCE Minsk Group co-chairs,” Pashinyan said.
YEREVAN (Arka.am) — Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan spoke about future relations with Baku in an interview with EURACTIV. “We are committed to a constructive dialogue aimed at establishing lasting peace,” he said. “To prepare the people of the region for a peaceful solution to the conflict, I have announced that the settlement should take into consideration the interests of all
He pointed out the necessity of getting NagornoKarabakh involved in the negotiations, in a process that ultimately will determine the status of NagornoKarabakh and ensure the security guarantees for the people who live there. Nikol Pashinyan said that two former presidents of Armenia were born, raised, and lived in Artsakh (Nagorno Karabakh). “Unlike them, I do not represent Artsakh, the people Cont. on page 18
Armenophobia became integral part of Azerbaijani identity – Speaker of Artsakh Parliament rous, the Artsakh Parliament told Armenpress. The Artsakh Parliament Speaker addressed the conference participants, highlighting the organization of such an important event in the European Parliament- an organization that is a pioneer of democracy, law and solidarity not only for the peoples of the European family, but also for the whole world. In his remarks Ashot Ghulyan talked about the necessity to fight against xenophobia as one of the greatest challenges facing humanity and stated that success on this path is possible only when everyone understands that a society poisoned with xenophobia can never and under no circumstances create a public and universal value. Speaker of Parliament of Artsakh Ashot Ghulyan on March 6 participated in the “Armenophobia: historical and present-day resurgence” conference in the European Parliament which has been organized by the European Armenian Federation for Justice and Democracy (EAFJD) and the Tufenkian Foundation, as well as by the support of MEP Eleni Theocha-
Touching upon the Armenophobic policy being carried out by Azerbaijan at a state level, the Speaker of Artsakh Parliament said this phenomenon is not new in the neighbor country. “Moreover, hatred towards Armenians in Azerbaijan has become an integral part of shaping their own national identity, and in conditions of unresolved conflict, it is used by Cont. on page 17
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 17
A Forensic Study Tracks Azerbaijan’s Destruction of Armenian Culture in Nakhichevan Last week, Hyperallergic.com published a groundbreaking forensic report trackingAzerbaijan’s recent destruction of Armenian cultural structures—89 medieval churches, 5.840 intricate cross-stones, and 22,000 tombstones—largely in Djulfa in Nakhichevan. The report’s authors, Simon Maghakyan and Sarah Pickman, meticulously track the Azerbaijani government’s systematic campaign from 1997 to 2006 to rid the area of any Armenian structure or artifact in an effort to erase the area’s Armenian origin. The report titled, “A Regime Conceals Its Erasure of Indigenous Armenian Culture,” introduces the reader to Armenia-based researcher, Argam Ayvazyan, who anticipated the destruction decades before it occurred. “In 1965, after being taken to a police station for photographing a church near his birthplace, Ayvazyan received a warning from a visiting KGB chief, who treated the teenage offender to tea. In a recent interview with the authors, Ayvazyan recalled that Comrade Heydar Aliyev told him in Russian, ‘Never again do such things, there are no ArmenianShmarmenian things here!’ Four years later, Comrade Aliyev would become Soviet Azerbaijan’s leader and then, in 1993, president of independent Azerbaijan,” write the authors of the Hyperallergic piece. The article also delves into the 2005 march of the Azerbaijani army to Djulfa, where they destroyed Armenian cross-stones—Khatchcars—and were
Armenian Khatchkars destroyed in Djulfa
recorded by the then Prelate of Northern Iran, who was tipped off by the Iranian border guards who observed the military build-up from the border. The authors also decry and discuss the lack of international reaction to the mass destruction of the Armenian cultural heritage sites, including UNESCO, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, whose former leaders became allied with Azerbaijani government-run non-governmental organizations and groups. Maghakyan is the founder of Djulfa.com, which chronicles the destruction of Armenian monuments in Nakhichevan. Founded in 2009, Hyperallergic, in an online “forum for playful, serious, and radical perspectives on art and culture in the world today,” as described on its website. Read the entire Hyperallergic article.
Armenophobia became integral part of Azerbaijani identity – Speaker of Artsakh Parliament Cont. from page 16
the Azerbaijani authorities as an effective tool to mislead their own people”, Ghulyan said. He recommended the foreign partners to visit Artsakh and get acquainted with the situation. Summing up his remarks, Ashot Ghulyan expressed confidence that any event organized in this format helps to identify the nature of obstacles impeding human development and find a way out of any difficult situation with joint efforts. The conference was also attended by Artsakh’s deputy foreign minister Armine Alexanyan, Ombudsman Artak Beglaryan, a number of representatives from expert and other fields.
Էջ 18
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Pashinyan: Karabakh Conflict Settlement Should Take Into Consideration Interests of Armenia, Nagorno-Karabakh and Azerbaijan Cont. from page 16
living there did not participate in the elections in Armenia, and therefore, I do not have the mandate to represent the population of Artsakh in a peace process,” he said. “I represent Armenia and am ready to engage in negotiations on behalf of Armenia. If Azerbaijan also states that the settlement of the conflict should include the interests of all parties involved, it would give a good opportunity to resume the negotiations based on mutual trust.” Commenting on President Ilham Aliyev’s tweet that 2019 would “give a new impetus” to the NK conflict settlement process, the Armenian premier said: “It is positive if by “giving a new impetus” President Aliyev means recognition of the right of selfdetermination of people of Nagorno-Karabakh. If not, then it is simply another bold statement.”
Of course, he said, the Armenian side would like to give new content to the peace process and has already submitted its vision through the mediators to the Azerbaijani side. “Peace is in the best interest of all countries of our region, and we are committed to exerting efforts to achieve a lasting and sustained peace,” Pashinyan said in his interview. Karabakh conflict broke out in 1988 when Karabakh, mainly populated by Armenians, declared its independence from Azerbaijan. On December 10, 1991, a few days after the collapse of the Soviet Union, a referendum took place in Nagorno-Karabakh, and the majority of the population (99.89%) voted for secession from Azerbaijan. Afterwards, large-scale military operations began. As a result, Azerbaijan lost control over NagornoKarabakh and the seven regions adjacent to it.
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 19
111 prominent individuals became Aurora Forum Goodwill Ambassadors
111 influencers from political, academic, entertainment, and business sectors around the world have joined the Aurora Forum as Goodwill Ambassadors, showing their dedication to tackling some of our time’s and future generation’s most pressing global challenges, Aurora Forum has announced. Forum Co-Founders Noubar Afeyan, Vartan Gregorian, and Ruben Vardanyan welcome the Goodwill Ambassadors as luminaries of Aurora’s vision to promote innovative and effective approaches to advancing positive social change in Armenia and beyond. The inaugural Aurora Forum to be held in Armenia, October 14-21, 2019, will bring together thoughtleaders and change-makers from Armenia and across the world to facilitate discussions, share knowledge, and experience educational and cultural activities in the sectors spanning from health to technology to education to arts to ecology to humanitarianism. The Aurora Forum is made possible with the cooperation of various organizations in Armenia and globally. “We are proud to have established a network of people who have made real impact on the world in their particular field,” said Vartan Gregorian, Aurora Forum Co-Founder. “The role of the Goodwill Ambassadors is crucial in making the Aurora Forum a platform to inspire the next generation to take the leap toward achieving meaningful, sometimes disruptive, change.” The 2019 Aurora Forum coincides with a special moment in Armenia’s history. Last year’s nonviolent transition of political power put Armenia in a global spotlight by demonstrating how a nation with an educated workforce and commitment to peaceful means can push for a national change. Armenia’s “Velvet Revolution,” combined with its location at the crossroads between East and West and its rich cultural heritage led to The Economist’s designation
of Armenia—one of the world’s smallest countries in landmass and population—as the Country of the Year in 2018. The Aurora Forum will harness this momentum to highlight the possibilities of social change and the solutions that can be developed by combining national and international efforts and resources to advance humanity. “There is no greater time to convene and celebrate the disruptors, the thinkers and the innovators in Armenia and across the world,” said Armen Orujyan, the CEO of the Foundation for Armenian Science and Technology (FAST). “We truly believe the expertise and professional achievements of the Goodwill Ambassadors will help make the Forum a success and position Armenia as a hub for scientific, technological and socio-economic development in the region. Aurora Forum will serve as the epicenter of creativeness and innovation assembling some of the greatest thought-leaders and luminaries in science and technology from all over the globe.” “The Aurora Forum is based on our belief that we are all citizens of the world. If we aspire to tackle the world’s most pressing challenges, education is key building block for doing so,” said Gabriel Abad Fernández, Head of UWC Dilijan. “As an educator, I am excited to be part of this endeavor dedicated to making lasting advances in the humanitarian, educational, social, cultural and scientific spheres and I am particularly thankful to the Goodwill Ambassadors from around the world who have already joined to make this initiative a success.” The Goodwill Ambassadors are being announced on March 10, 2019, marking the 4th anniversary of the founding of the Aurora Humanitarian Initiative – the founder of the Aurora Forum along with IDeA Foundation, FAST, Scholae Mundi Global Educational Platform, UWC Dilijan International College, and Ameriabank. The October 2019 Aurora Forum’s events in Armenia will consist of various activities presented by each of these organizations.
Contact with the publisher: hyegyank@gmail.com
Էջ 20
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Armenian Khatchkar Consecrated in the Canterbury Cathedral’s Memorial Garden
Panorama.am: — A new Armenian khachkar (cross stone) was consecrated in the Canterbury Cathedral’s Memorial Garden (England) on Friday March 2. The Archbishop of Canterbury Justin Welby presided over the ceremony, Massis Post reports.
The Cathedral Dean, Robert Willis, noted that the khachkar commemorates the Armenian Genocide during WWI and is dedicated to the memory of Randall Davidson, the Archbishop of Canterbury 19031928, who at the time publicly spoke about the suffering of the Armenians in the Ottoman Empire.
The khachkar was consecrated with Muron by Bishop Hovakim Manukyan, Primate of the Armenian Church in the UK. The two-metre tall, half tonne volcanic tufa stone was brought from Armenia and sculpted in Canterbury by Brigadier John Meardon and British-Armenian Vartan Moskofian, who had conceived the idea.
Above the cross, the letters «ՅԱ» (Armenian for 301) indicate the year of Armenia’s adoption of Christianity as state religion. At the foot of the khachkar, the inscription reads: «Ու ես կ’երթամ դէպի աղբիւրը լոյսի» (“And I go towards the source of the light”), a quote from poet Daniel Varoujan (1884-1915).
Construction of 2nd nuclear plant in Armenia discussed in Yerevan PanARMENIAN – Armenia is exploring the construction of a new nuclear power plant in the future and the involvement of foreign partners in the project, Deputy Prime Minister Tigran Avinyan said at a meeting with French ambassador to Yerevan Jonathan Lacôte. Alexandre Gorbatchev from the French Atomic Energy Commission and representatives from Orano (formerly Areva) also participated in the meeting on Tuesday, March 5. Ways to deepen Armenian-French relations in the field of nuclear energy were high on the agenda. Avinyan said, in particular, that Armenia highlights the role of Metsamor NPP in energy production capabilities of the country and will continue to develop nuclear energy. The sides agreed to study the prospects of energy cooperation, especially in the directions of production, research and development, professional exchanges and educational programs.
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 21
Poet’s home destroyed in Turkey because he was Armenian: Garo Paylan PanARMENIAN – Garo Paylan, an Armenian member of the Turkish Parliament representing the People’s Democratic Party (HDP) has sent an inquiry to Minister of Culture and TourismMehmet Nuri Ersoy over the destruction of a building considered the be the home of the great Armenian poet Yeghishe Charents in Kars. “I believe the place of remembrance of Charents was destroyed because he was Armenian. Do you agree with me?” Paylan asked the Minister, according to Ermenihaber.am. The lawmaker also raised several other issues in his letter addressed to Ersoy which are as follows: “Has your ministry implemented any program aimed at rebuilding Charents’ house and turning it into a museum that could be a place of commemoration for Armenian culture and Kars? “Have you thought that by destroying the building you would cause disappointment and pain to the people loyal to the memory of the poet, as he was born in that house? “What steps has or will your ministry take to show proper attitude towards places commemorating Armenian artists and intellectuals and preserve them as cultural heritage?” Hamshen Tour travel agency earlier published footage showing that a building that was traditionally considered to be the house of Charents was demolished in Kars. Each year, thousands of Armenian tourists flock to the town in the historic Western Armenia to pay tribute to the memory of the great poet. Charents was born in Kars in 1897 to a family involved in rug trade. His family originally hailed from the Armenian community of Maku, Persian Armenia.
Armenian Genocide survivor Artin Haig dies in U.S. at the age of 104 A 104-year-old Milwaukee photographer who survived the Armenian Genocide, shot photos of President Franklin Roosevelt and saw Babe Ruth play at Yankee Stadium has died in Wisconsin, U.S., Milwaukee Journal Sentinel reports. B. Artin Haig died Monday, March 4 of natural causes at St. John’s on the Lake where he lived. In an interview in December, Haig talked about the incredible things he did and witnessed in his eventful life. That included watching his favorite players Lou Gehrig and Babe Ruth while he lived in New York. Haig would have turned 105 in August. He is survived by four daughters, Caroline Case, Dolores Mishelow, Raquel Gutherie and Artyn Gardner, nine grandchildren, 17 great-grandchildren and one great-great-granddaughter.
Էջ 22
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
AGC Announces April 24 March for Justice at Turkish Consulate April 24, 2019 at 1:00 p.m., the annual March for Justice will take place on Wilshire Boulevard between Fairfax Avenue and San Vicente Boulevard, in front of the Turkish Consulate, to demand justice for the Armenian Genocide. Continuing a more than four-decade tradition of bringing Armenian demands directly to Turkey’s official government representative in Los Angeles, the AGC has been working diligently to plan the March for Justice and calls upon all segments of our community to participate. Additional details will be announced in the coming weeks. Further information can be found at the AGC website www.March4Justice.com and at the Armenian Genocide Committee Face book page.
LOS ANGELES—The Armenian Genocide Committee (AGC), a broad-based coalition of 21 of the leading religious, political, youth, charitable, athletic and social organizations of the Armenian community of Southern California, has announced that on
Western Diocese of the Armenian Church of North America Western Prelacy of the Armenian Apostolic Church Armenian Catholic Church of North America Armenian Evangelical Union of North America Armenian Revolutionary Federation Armenian Democratic Liberal Party Social Democrat Hunchak Party Armenian General Benevolent Union – Western District Armenian Relief Society – Western USA Homenetmen Western U.S Armenian Youth Federation Armenian Assembly of America Armenian National Committee of America – Western Region Armenian Council of America Armenian Bar Association Organization of Istanbul Armenians United Armenian Council of Los Angeles Committee for Armenian Students in Public Schools (CASPS) All-Armenian Student Association National Armenian Law Students Association Open Wounds
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 23
ՌԱԿ-ի երախտաւորները
ՓԱՅԼԱԿ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ 1928, Պէյրութ – 2019, Լոս Անճելըս ԱՐԱ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ
Ք
առասուն օրեր արդէն սահած են այն օրէն, երբ երախտաւորը յաւիտեան իր աչքերը փակեց եօթանասուն տարիներու ազգային ու կրթական, նուիրեալ ու անսակարկ ծառայութեան վաստակ մը ձգելով իր ետին։ Այս տողերուն հեղինակին համար այդ վաստակը խթան մը հանդիսացաւ ժառանգելու ու անվերապահօրէն ծառայելու անոր դաւանած ազգային գաղափարախօսութեան։ Երախտաւոր Փայլակ Ահարոնեան ծնած է Պէյրութ, 3 Յունուար 1928-ին, երկրորդ մանչ զաւակը (Կայծակ, Փայլակ եւ Սարգիս) խարբերդցի ծնողաց՝ Մինաս Ահարոնեանի եւ Արտեմիս Մաղաքեանի, որոնք Մեծ Եղեռնի կոտորածէն ճողոպրած նախ 1916-ին հասած են Հալէպ, ուրկէ գացած են հաստատուելու Լիբանան։ Փայլակը մանուկ հասակէն ծնողներուն հետ կը հաստատուի հիւսիսային Լիբանանի ծովեզերեայ Թրիփոլի քաղաքը։ 1930-ական թուականներուն հոն գոյութիւն ունէր փոքրաթիւ հայկական գաղութ մը, Կիլիկիայէն ու յատկապէս Աղեքսանտրէթէն տեղափոխուած հայ գաղթական ընտանիքներէ կազմուած։ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Սիսէն Անթիլիաս տեղափոխուած Կաթողիկոսարանն ալ ունէր իր եկեղեցական ծուխը ու անոր ենթակայ Խրիմեան վարժարանը, իսկ Բարեգործականը կը հովանաւորէր այլ նախակրթարան մը՝ Նուպարեան անունով, ուր կը դասաւանդէր երախտաւորին մայրը՝ Արտեմիսը։ Փայլակը իրեն տարեկից գաղթական պատանիներու հետ կը յաճախէ Նուպարեան վարժարան, ուր առիթը կ՚ունենայ աշակերտելու ՌԱԿ-ի երախտաւորներ՝ Երուանդ Պապայեանի եւ Հրանդ Նագգաշեանի։ Նախնական ուսումը աւարտելէ ետք, պատանին կը յաճախէ Թրիփոլիի Ֆրերներուն միջնակարգ վարժարանը, ուր կը ծանօթանայ ֆրանսերէն լեզուին, իսկ իր թաղեցի տղոց հետ յարաբելելով, կը դառնայ սահուն արաբախօս։ 1943-ին, ծնողքը զինք կ՚ուղարկէ Կիպրոս, երկրորդական ուսումը շարունակելու Մելգոնեան Կրթական Հաստատութեան մէջ։ Տնօրէն Դանիէլ Ոսկեանի ու այլ երախտաւոր կրթական մշակներու շունչին տակ պատանի Փայլակ կը թրծուի հայրենասիրութեամբ։ Օժտուած ըլլալով մարզական ձիրքերով, յատկապէս ֆութպոլի մարզէն ներս, ան կը դառնայ աչքառու խաղացող մը ու հաստատութեան խումբին խմբապետը՝ հսկողութեանը ներքոյ մարզիչ Յակոբ Աճեմեանի։ 1947-ին կը ստիպուի վերադառնալ Թրիփոլի՝ հայրենիք ներգաղթելու համար։ Սակայն իր երազը չ՚իրականանար։ Նոյն տարին որպէս ուսուցիչ
Հ.Բ.Ը.Մ-ի կը պաշտօնավարէ տեղւոյն Ազգային Խրիմեան վարժարանի մէջ։ Որպէս ֆութպոլիստ աչքառու կը դառնայ տեղւոյն արաբական խումբերուն համար, իսկ որպէս հիւր խաղացող կը հրաւիրուի Պէյրութ, մերթ ընդ մերթ մաս կազմելով «Անդրանիկ», «Բաղրամեան» եւ «Պայքար» ֆութպոլի խումբերուն։ 1949-ին կը մտնէ Ռ.Ա.Կուսակցութեան շարքերը կնքահայրութեամբ՝ երախտաւոր Մեթր Հրաչեայ Սեդրակեանի, ու մաս կը կազմէ Թրիփոլիի ՌԱԿ Մկրտիչ Աւետիսեան ակումբին, որուն անդամ էր նաեւ հայրը՝ Մինաս, որ Խարբերդի մէջ եղած էր Վերակազմեալ Հնչակեան՝ Հրաչ Երուանդի ցուցմունքով։ 1951 Սեպտեմբեր 23-ին կ՚ամուսնանայ Թրիփոլիի հոգեւոր հովիւ, Տէր Ղեւոնդ աւագ քահանայ Յովսէփեանի դստեր՝ Մարիին հետ, ու կը բախտաւորուին երկու զաւակներով՝ Արա-Գարեգին եւ Արփի։ Մինչեւ 1958 մաս կը կազմէ Թրիփոլիի տեղական գլխաւոր խումբին՝ «Ռիատա ուալ Ատապ» (մարզանք եւ կրթութիւն), որուն հովանաւորն էր նախկին վարչապետ՝ Ռաշիտ Քարամէ։ Այս խումբին հետ ան կը մեկնէր Լաթաքիա, Հալէպ ու Դամասկոս։ 1953-ին կը ստանձնէ Հ.Ե.Ը.-ի Թրիփոլիի մասնաճիւղի ատենապետութիւնը, զոր ձեռնհասօրէն կը վարէ բազմաթիւ տարիներ։ Գաղութէն ներս ան կ՚ուՇարունակութիւնը էջ 24
Հայ Կեանք
Էջ 24
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
ՓԱՅԼԱԿ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ Շարունակութիւն էջ 23-էն
նենայ ազգային, քաղաքական ու հասարակական աշխոյժ գործունէութիւն։ Տասնամեակ մը ամբողջ կը դառնայ Թրիփոլիի Հ.Բ.Ը.Միութեան տեղւոյն մասնաճիւղի ատենադպիրը, ինչպէս նաեւ վարչական անդամ Ռ.Ա.Կ. Մ. Աւետիսեան ակումբին։ 1947-էն մինչեւ 1966, ամբողջ 19 տարիներ կը պաշտօնավարէ Թրիփոլիի Ազգային վարժարաններուն համար, եւ իր պաշտօնին գիտակից լրջութեամբ կը նուիրուի հայ մանուկներու եւ պատանիներու կրթութեան վսեմ գործին։ 1960-61 տարեշրջանին, Թրիփոլիի զոյգ վարժարանները (Նուպարեան ու Խրիմեան) կը դառնան միացեալ վարժարան, նորակառոյց Սրբ. Հոգեգալուստ եկեղեցւոյ կողքին, որուն օծումը կը կատարէ Երջանկայիշատակ Զարեհ Բայասլեան կաթողիկոսը։ Նոյն տարեշրջանին, Փայլակ Ահարոնեանի անմիջական հսկողութեան տակ առաջին անգամ ըլլալով, վարժարանի աշակերտները կը ներկայանան պետական «Սերթիֆիքա»-ի քննութեանց եւ կ՚ունենան 100 տոկոս յաջողութիւն։ Իր ուսուցչական ասպարէզի շրջանին, ան մեծապէս կը գնահատուի վարժարանի պատասխանատուներէն, ծնողներէն եւ գաղութի հայկական բոլոր հոսանքներէն։ 1966-ին ընտանեօք կը փոխադրուի Պէյրութ, պաշտօնավարելու որպէս աւագ ուսուցիչ Վահան Թէքէեան վարժարանէն ներս, որուն տնօրէնն էր իր երբեմնի ուսուցիչը՝ երախտաւոր Երուանդ Պապայեանը, իսկ վարժարանի հոգաբարձութեան ատենապետն էր ատենոյ Ռ․Ա․Կ․ Կեդրոնական վարչութեան անդամ՝ Փանոս Թիթիզեանը։ Դարձեալ Ահարոնեանին կը վստահուի վարժարանի ուսումնական բաժնի պատասխանատու պաշտօնը։ Այս շրջանին վարժարանի աշակերտութիւնը բացառիկ յաջողութիւններ կ՚արձանագրէ պետական քննութեանց մէջ, որուն մասին կ՚արձագանգէ տեղական մամուլը։ 1966-էն 1979 եղած է Հ․Ե․Ընկերակցութեան Անդրանիկ-Սեւան ակումբի վարիչ քարտուղարը։ Իր պաշտօնավարութեան շրջանին ակումբը ծաւալած է աշխոյժ գործունէութիւն։ Նոյն շրջանին մաս կազմած է Պէյրութի Ռ․Ա․Կ․ Միհրան Տամատեան ակումբին, վարելով վարչական պատասխանատու պաշտօններ։ 1969-ին կը ստանայ Հ․Բ․Ը․Միութեան վեթերան վկայականը, իսկ 1972-ին իր 25 տարիներու կրթական ծառայութեանց որպէս գնահատանք, կ՚արժանանայ Հ․Բ․Ը․Միութեան վաստակաւոր ուսուցիչի կոչումին։ 1974-ին կը ստանայ Ռ․Ա․Կ․ 25 տարիներու ծառայութեան վկայականը՝ ձեռամբ երախտաւոր Մկրտիչ Մսըրլեանի։ Ան հիմնական դեր խաղացած է նաեւ Հ․Ե․Ը․-ի Սին էլ Ֆիլի «Զապէլ Մովսէսեան» կեդրոնի ծրագրին իրականացման մէջ, ու իր վարիչքարտուղարութեան պաշտօնի շրջանին է, որ կատարուած է կեդրոնին հիմնարկէքը։
«Նոր Հայաստան»-ի խմբագրատան մէջ, դասընկերոջ՝ Թորոս Թորանեանին հետ։
1972-75 տարիներուն իրեն կը վստահուի նաեւ Հ․Բ․Ը․Միութեան ամառնային վարժարանի տնօրէնութեան պաշտօնը, ուր նաեւ կը յաճախէին արաբական վարժարաններ յաճախող հայ աշակերտներ հայերէն սորվելու։ Լիբանանի քաղաքացիական կռիւներու ընթացքին (1976-79), մաս կը կազմէ լիբանանահայութեան Միացեալ մարմնին, որուն նախագահն էր այդ շրջանին Լիբանանի թեմի առաջնորդ եւ այժմու Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոս Արամ Ա.։ Ահարոնեան իր գործօն մասնակցութիւնը կը բերէ հայ աղէտեալներու օժանդակութեան աշխատանքներուն։ 32 երկար տարիներ կրթական ծառայութենէ ետք, Լիբանանի ծանօթ դէպքերը կը ստիպեն, որ ընտանեօք հեռանայ Լիբանանէն։ 1980-ին կը հաստատուի Լոս Անճելըս, ուր արդէն կը գտնուէր որդին՝ Արան։ Միացեալ Նահանգներ ժամանելէ ետք, միութենական տենդը զինք կը մղէ վերսկսելու ազգային հասարակական գործունէութեան Լոս Անճելըսի մէջ, դառնալով վարիչ քարտուղարը Արշակ Տիգրանեան վարժարանի շինութեան յանձնախումբին (1980-81)։ 1980 տարեշրջանի աւարտէն առաջ, ան կը դառնայ գլխաւոր հիմնադիրներէն մին ՓասատինաԿլենտէյլ շրջանի Թէքէեան Մշակութային Միութեան նորակազմ մասնաճիւղին։ 1981-ին անդամ կ՚ընտրուի Ռ․Ա․Կ․ Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանի շրջանային վարչութեան (երկու տարուայ շրջանի մը համար)։ Նոյն շրջանին ան կը ստանձնէ «Նոր Օր» եռօրեայի վարիչ տնօրէնի պաշտօնը զոր կը վարէ մինչեւ 1990 թուականը, առընթեր նաեւ դառնալով Ռ․Ա․Կ․ Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանակի կուսակցական գործիչը, ու իր ջանքերով կեանքի կը կոչուին Ռ․Ա․Կ․ Գերսամ Ահարոնեան եւ Համբարձում Գարայեան ակումբները, շրջանակէն ներս ծաւալելով կուսակցական աշխոյժ գործունէութիւն։ Երախտաւորը հիմնական դեր կ՚ունենայ ԹէՇարունակութիւնը էջ 25
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 25
ՓԱՅԼԱԿ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ տեան Ամերիկայի գաղթօճախները՝ Ֆրեզնօ, Սան Ֆրանսիսքօ եւ Վանքուվըր։ Իսկ Թ․Մ․Մ․-ի տեղական մասնաճիւղի կողմէ որպէս պատգամաւոր, ներկայ գտնուած է Միացեալ Նահանգներու եւ Քանատայի պատգամաւորական տարեկան ժողովներուն։ 2004-ի Յունուարին երախտաւորը կ՚արժանանայ Ռ․Ա․Կ․ 50ամեայ յոբելեանական վկայականին, ձեռամբ ատենոյ Ռ․Ա․Կ․ Արեւմըտեան Ամերիկայի շրջանային վարչութեան ատենապետ՝ այս տողերուն հեղինակ իր որդւոյն։ 2006-ի Յունուարին դարձեալ մաս կը կազմէ այս անգամ «Նոր Օր» շաբաթաթերթի խմբագրական կազմին, շուրջ երեք տարի, իսկ իր «Լիբանանեան լուրեր»ու 50-ամեայ յոբելեանական հանդիսութենէն ետք: յօդուածներով կ՚աշխատակցի «Նոր Հայաստան» շաբաթաթերթին։ քէեան Մշակութային միութեան Փասատինա-Կլենտէյլ մասնաճիւղի աշխոյժ գործունէութեան մէջ, որ Իր մնայուն աշխատակցութեամբը Լոս Անճեպիտի իրականացնէր Միութեան Ալթատինայի լըսի հայատառ մամուլին, ան կը դառնայ փնտռուած «Վահան եւ Նարդուհի Պէշկէօթիւրեան» կեդրոնի հրապարակագիր մը նոյնիսկ յառաջացած տարիհիմնարկէքը Նոյեմբեր 1986-ին։ Այս կեդրոնը անցքին, երբ արդէն կը ստիպուէր իր կողակիցին հոգանող երեք տասնամեակներուն կարեւոր դեր մը ունե- տարութեամբ զբաղիլ, որ կը տառապէր երկարատեւ ցաւ միութենական ու կուսակցական հաւաքներուն հիւանդութենէ։ Իր 66 տարիներու կողակիցին՝ համար։ Մարիի մահէն ետք (Օգոստոս 2017), մենակեաց կեանքը շատ երկար չտեւեց, ու երախտաւորը յաւի1996-ին կը հրաւիրուի մաս կազմելու «Նոր տեան աչքերը փակեց 15 Յունուար 2019-ին, 91 տաՕր» եռօրեայի խմբագական կազմին, ինչպէս նաեւ րեկան հասակին, իր ետին ձգելով զինք ճանչցողնեիր աշխոյժ մասնակցութիւնը բերելով Թ․Մ․Մ․ Պէշրուն համար նուիրեալ վաստակ մը։ Երախտաւորը կէօթիւրեան կեդրոնի ծաւալուն գործունէութեան մէջ ու կը դառնայ ՌԱԿ Գերսամ Ահարոնեան ակում- հպարտ մեծ հայր էր հայախօս հինգ թոռներու, ինչպէս նաեւ երէց մեծ հայր՝ 4 ծոռերու։ բի վարչութեան ատենապետը։ Տարի մը ետք իրեն կը վստահուի «Նոր Օր» եռօրեայի խմբագրի պաշտօնը մինչեւ 1998 տարեշրջանի աւարտը, երբ եռօրեան կը դառնայ շաբաթաթերթ, իր անգլերէն յաւելուածով։ Հանգստեան կոչուելէ ետք, աւելի քան 50 երկար տարիներու կրթական, ազգային ու հասարակական ծառայութիւններէ, ան շարունակեց իր կարողութիւնները եւ փորձառութիւնները ի սպաս դնել գաղութահայ օգտաշատ ծրագիրներու։ 2000 թուականի Փետրուարին, նախաձեռնութեամբ Թէքէեան Մշակութային միութեան Փասատինա-Կլենտէյլ մասնաճիւղին կը կազմակերպուի երախտաւորին կրթական, ազգային ու հասարակական գործունէութեան 50-ամեայ յոբելեանական հանդիսութիւնը, ուր պետական ու նահանգային գնահատագրերու կողքին, ան կ՚արժանանայ Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. եւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոսներու սրբատառ կոնդակներուն, ինչպէս նաեւ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանին։ Երախտաւորը իր Ռ․Ա․Կ․-ի գործիչի հանգամանքով զանազան առիթներով կ՚այցելէր Արեւմը-
Էջ 26
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Զուիցերիոյ մէջ Ժընեւահայութիւնը ապրեցաւ Թումանեանական խանդավառ եւ անմոռանալի գրական երեկոյ մը
Շաբաթ, 9 Փետրուար 2019-ի երեկոյեան ժամը 6:30-ին, Ժընեւի Ս. Յակոբ եկեղեցւոյ կից գըտնըւող Հայկական կեդրոնի սրահին մէջ տեղի ունեցաւ Ամենայն Հայոց Բանաստեղծ Յովհաննէս Թումանեանի ծննդեան 150-ամեակին նուիրուած գրական մշակութային երեկոյ, որ մեծ բանաստեղծին ի պատիւ յոբելենական անդրանիկ միջոցառումը կը համարուի թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ Սփիւռքի տարածքին այս տարուան մէջ: Հանդիսութեան՝ որ կազմակերպուած էր Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան Զուիցերիոյ մասնաճիւղին կողմէ՝ ներկայ գտնուեցան երէց, միջին ու երիտասարդ տարիքի, տարբեր սերունդներու պատկանող պատկառելի թիւ մը ժընեւահայերու՝ ժամանած Լօզանէն եւ այլ քաղաքներէ եւ որոնց մէջ աչքառու թիւ մը կը կազմէին յատկապէս նախկին լիբանանահայեր, պոլսահայեր, սուրիահայեր, ինչպէս նաեւ Սփիւռքի այլ քաղաքներէ այստեղ երկար ժամանակէ հանգրուանած հայրենակիցներ: Տարիներու իր վաստակով ու ազգային-մշակութային գործունէութեամբ ծանօթ, Թ.Մ.Մ. «Հայկաշէն Ուզունեան» Գրական Մրցանակի (հիմնուած 1966-ին, Հայկաշէն Ուզունեանի կողմէ) յանձնաժողովի նախագահ, այլեւ Հ.Բ.Ը.Մ.ի Զուիցերիոյ մասնաճիւղի ժրաջան ատենապետ Թալին ՈւզունեանԱւագեան ոչ մէկ ջանք խնայած էր համախմբելու զուիցերիահայութիւնը գրական սոյն երեկոյին, ուր այս առիթով կազմակերպիչ միութեան կողմէ բանախօսելու համար հրաւիրուած էր Լիբանանի «Ծաղիկ» Գրական Ազգային հանդէսի խմբագրապետ, հրապարակախօս, բանաստեղծ Յակոբ Տիւնեայեան (Ասպետ Ռուբինեան՝ գրական անունով) , իսկ Պոլիսէն՝ հանրածանօթ արուեստագիտուհի, Հայ «Աս-
մունքի Իշխանուհի», պոլսահայ «Ժպիտ» պատանեկան ամսաթերթը սրբագրողն ու վերամշակողը, թերթին պատասխանատու խմբագիր եւ տնօրէն Սիլվա Կոմիկեան: Միւս կողմէ, յատկապէս իրենց ներկայութեամբ յոբելենական սոյն հանդիսութիւնը պատուեցին Ս. Յակոբ եկեղեցւոյ բարեջան հայր սուրբը՝ Գուսան վրդ. Ալճանեանը, սփիւռքահայ ծանօթ բանաստեղծ եւ քերթողագիրքերու («Մկրատի Շեղբին Վրայ», «Անկշռելին», «Բողբոջին Կայծը», եւայլն) հեղինակ Յակոբ (Ժաք) Սարգիսեան, պոլսահայ նախկին անուանի ազգային դէմքերէն Մկրտիչ Շելլեֆեանի (այժմ հանգուցեալ) որդին՝ զուիցերիահայ ազգային հասարակական կարկառուն գործիչներէն Արտէն Շելլեֆեան եւ ազգային մշակութային այլ երեւելի դէմքեր: Յայտագրին սկիզբը, Հ.Բ.Ը.Մ.ի Զուիցերիոյ մասնաճիւղի վարչութեան անդամներէն Զելա Եսայեան-Պայրամեան բեմ հրաւիրելէ առաջ նախ կենսագրական տողերով հանգամանօրէն ներկայացուց Հայ «Ասմունքի Իշխանուհի»ն՝ Սիլվա Կոմիկեանը, որ Ա. մասով, շուրջ 25 վայրկեան տեւողութեամբ ասմունքեց Յովհաննէս Թումանեանի չափածոյ եւ արձակ ստեղծագործութիւններէն գոհար կտորներ, մեսմերացնելով ուկնդիրները: Արտասանուած կտորները ընդգրկեցին «Թմբկաբերդի Առումը» (Նախերգանքը), «Հին Օրհնութիւն»ը, «Եթէ Մի Օր Անոյշ Ընկեր»ը, «Ախթամար»ը, «Երկու Հայր»ը՝ Տ. Սարգիսի եւ Խրիմեան Հայրիկի միջեւ կայացած տխուր հանդիպումը, Վարդանանց հերոսամարտէն դրուագի մը ներկայացումը Թիֆլիսի մէջ, Պետրոս Ադամեանի հետ, երբ վերջինը կը ներկայանայ Եղիշէի դերով: Կոմիկեան ասմունքը սկսելէ առաջ ներկաներուն լուսաբանութիւն կու տար ներկայացուելիք կտորներուն մասին: Թումանեանի բաՇարունակութիւնը էջ 27
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 27
Զուիցերիոյ մէջ Ժընեւահայութիւնը ապրեցաւ Թումանեանական խանդավառ եւ անմոռանալի... Շարունակութիւն էջ 26-էն
ժինը աւարտելէ անմիջապէս ետք, ան Ա. մասի վերջին բաժինով ասմունքեց «Հող Հայրենի»ն Սիլվա Կապուտիկեանի, որուն ծննդեան 100-ամեակն է այս տարի՝ Գէորգ Էմինի եւ Հրաչեայ Յովհաննիսեանի առընթեր:
Այնուհետեւ Զելա Եսայեան-Պայրամեան այս անգամ բեմ հրաւիրելէ առաջ հիւր բանախօս Յակոբ Տիւնեայեանը՝ ներկայացուց վերջինին կենսագրական գիծերն ու գրական ստեղծագործական անցած ճանապարհը: Տիւնեայեան նախ շնորհակալութիւն, երախտագիտութիւն յայտնեց Հ.Բ.Ը.Մ.ի Զուիցերիոյ մասնաճիւղի վարչութեան եւ ատենապետուհի Թալին Ուզունեան-Աւագեանին՝ ոչ միայն հրաւէրին, այլ՝ Յովհաննէս Թումանեան գրական տիտանը ներկայացնելու պատիւը իրեն վստահուելուն համար: Հիւր բանախօսը՝ որ թէեւ գրաւոր պատրաստած էր իր խօսքը, շուրջ 45 վայրկեան գրեթէ բանաւոր ներկայացուց Ամենայն Հայոց Բանաստեղծին գրական բեղուն կեանքը: Ան իր ամրակուռ տպաւորութիւնները յայտնելով այստեղ պատմութիւն կերտած զուիցերիահայ համայնքին մասին ըսաւ, որ այս հողէն անցած են մեր մեծանուն գրողներէն շատերը՝ Սիամանթօն, Կոմիտասը, Ռուբէն Սեւակը, Աւետիք Իսահակեանը, Ռեթէոս Պէրպէրեանը, Առանձարը եւ շատ ուրիշներ: Ան ըսաւ, որ անհնար է սեղմ ժամանակի մը մէջ ներկայացնել Թումանեանի նման հսկայ մը, անոր բազմաժանր ու բազմաշերտ գրական ժառանգութիւնը, սակայն կարելին պիտի ընէ իր բանախօսութեան մէջ ընդգրկելու՝ բանաստեղծութենէն բացի՝ հանճարեղ բանաստեղծին քառեակները,
լեգենդները կամ առասպելները, գեղօնները (բալլադները), հեքիաթները, առակները, մանկական բանաստեղծութիւնները, գրաքննադատական էջերը, չափածոյ երգիծագրութիւնները, պոէմները, որոնց անգերազանցելի վարպետն է Թումանեան մեր մէջ: Տիւնեայեան անդրադարձաւ, թէ Ա. Աշխարհամարտի տարիներուն ինչպէ՛ս Թումանեան ոգի ի բռին աշխատեցաւ ապաստան շնորհել դէպի Կովկաս հասնող թրքահայ գաղթական իր հայրենակիցներուն՝ բուռն կերպով ընդդիմանալով յատենի Գէորգ Ե. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսին, որուն երեսն ի վեր գոչած էր. «Եթէ դուն Ամենայն Հայոց կաթողիկոսն ես, ես ալ Ամենայն Հայոց բանաստեղծն եմ»: Հիւր բանախօսը նշելով որ Թումանեան նախապէս արդէն արժանացած էր «Ամենայն Հայոց Թամատա» տիտղոսին ալ, ընդգծեց անոր հեքիաթագիրի տաղանդը եւ երկար մէջբերում կատարելով շեշտը դրաւ մեծ գրողին «Քէֆ անողին քէֆ չի պակսիլ» հեքիաթին վրայ, որ ուսանելի, դաստիարակիչ եւ այժմէական նիւթ մ’ըլլալով, մարդկութեան կը պատգամէ Բարիին հզօր կամքով Չարը տապալելու եւ յաղթանակը բարձրացնելու անխուսափելի անհրաժեշտութեան վրայ, ո՛չ սուրով ու կրակով, այլ՝ մարդկայնութեամբ, արդարութեան եւ ուրախութեան տարածումով՝ զանոնք կապելով յատկապէս Միջին Արեւելքէն ներս այսօրուան արիւնալի բախումներուն եւ Հռոմի Ս. Քահանայապետին եւ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւերու միջեւ վերջինին հողերուն վրայ վերջերս կնքուած «Խաղաղութեան, կրօններու միջեւ եղբայրութեան, համերաշխութեան յուշագիրին», ընդգծելով նաեւ, որ Զուիցերիան՝ միշտ հիւրընկալելով միջազգային խաղաղութեան բազում խորհրդաժողովներ՝ տուած է եւ դեռ կու տայ փաստը իր մարդկայնական, արդարախօս վարքագիծին: Ան աւելցուց, որ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի յոբելենական իրադարձութիւններու օրացոյցին մէջ, այս տարի ներառնուած են նաեւ Յովհաննէս Թումանեանի եւ Կոմիտաս Վարդապետի ծննդեան 150ամեակները: Շարունակելով իր բանախօսութիւնը, Աւետիք Իսահակեանի եւ Վահան Տէրեանի հետ Յովհաննէս Շարունակութիւնը էջ 33
Հայ Կեանք
Էջ 28
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Լեզուաբանական Կիրակնօրեայ ընթերցումներ՝ Բառերու աշխարհէն ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Ա
յսու կ’ուզեմ ընթերցողմներուս պարզել քանի մը բառերու կիրարկութեան ծալքերը՝ նկատի առած այն սխալ լուծումները, որ արեւմտահայը տուած է այդ բառերուն: 1.Որեւէ Ամէն անգամ որ արեւմտահայ լրագրողը պիտի արտատպէ արեւելահայերէն գրութիւն մը, երբ հանդիպի որեւէ դերանունին, որ դրուած է անձի անունի վրայ,– օրինակ՝ որեւէ անցորդ, որեւէ ուսանող եւ այլն,– հետեւողականօրէն զայն կը վերածէ ոեւէ-ի, այսինքն՝ կը գրէ ոեւէ անցորդ, ոեւէ ուսանող եւ ապա միայն կը ներկայացնէ զայն ընթերցողներուն: Թէ ճիշդ ի՞նչ կ’արժէ այս ոեւէ ըսուածը,– քիչ անդին պիտի խօսիմ այդ մասին, հիմա փութամ նկատել տալու, որ այդպէսով արեւմտահայ խմբագիրը արեւելահայ գրողին կը վերագրէ բառ մը, որ անոր լեզուին մէջ գոյութիւն չունի. վասնզի արեւելահայերէնը չի ճանչնար «ոեւէ» կոչուած դերանուն մը, այլ ան կը ճանչնայ մէկ ու միասնական «որեւէ»ն, որ հաւասարապէս կը դնէ թէ՛ անձի, թէ՛ ոչ-անձի անուններուն վրայ. այսպէս՝ որեւէ մատիտ, որեւէ աշակերտ հոն, ուր արեւմտահայը հակում ունի ըսելու որեւէ մատիտ, ոեւէ աշակերտ: Հարցում. կա՞յ ձեր մէջ մէկը, որ պիտի փափաքէր, որ իր գրութեան մէջ ուրիշներ սպրդեցնէին բառ մը, որ գոյութիւն չունի ձեր, աւելի ճիշդը՝ ձեր լեզուի բառամթերքին մէջ: Կը կարծեմ, թէ ո՛չ: Բայց դուք կ’ընէք այդ բանը արեւելահայուն՝ այն հաստատ համոզումով, թէ ձեր գիտցածն է ճիշդը, իսկ արեւելահայը չունի այդ չքնաղ գիտութիւնը: Ստորեւ սերտենք այդ «գիտութեան» մութ ծալքերը: Եւ տեսնենք, թէ որքա՛ն վաւերական է ան: *** Ոեւէ-ն գրաբարէն կու գայ, եւ առաջին արմատն է «ո», որ կը նշանակէ «ո՞վ»: Յիշենք հայրենաբաղձ Արտաշէսի ողբը՝ մահուան պահուն, օտար հողի վրայ. «Ո՜ տայր ինձ զծուխն ծխանի եւ զառաւօտն Նաւասարդի...» (Ո՞վ կու տար ինծի ծխանի ծուխը եւ Նաւասարդի առաւօտը...) Յիսուսի գերեզմանը այցելող իւղաբեր կիներուն՝ հրեշտակը հարցուց. «Կի՛ն դու, զի՞ լաս, (զ)ո՞ խնդրես...» (Դո՛ւն կին, ինչո՞ւ կու լաս, (զ) ո՞վ կը
փնտռես...) Իսկ ոեւէ կը նշանակէ՝ ով ալ ըլլայ: Ուրեմն աշախարհաբարը ո՞ չունի, ունի ո՞վ: Գրաբարը միշտ միջոցներ գտած է անզգալաբար սպրդելու աշխարհաբարի մէջ այն պատճառով, որ աշխարհաբար գրողը այնքան ալ լաւ չի ճանչնար այս երկուքին ճշգրիտ սահմանները: Այս չիմացութեան հետեւանքով ալ ոեւէ-ն, որ ունի գրաբարեան կառոյց մը, կրցած է ազատօրէն թափանցել աշխարհաբարի բերդէն ներս, որ անպաշտպան է: Միւս կողմէ՝ իրերու բնական բերումով եւ պահանջով աշխարհաբարը միաժամանակ ստեղծած է իր սեփական հոմանիշն ալ, որ է որեւէ դերանունը: Եւ այնուհետեւ ոեւէ եւ որեւէ գոյակցած են հաւասար իրաւունքներով եւ հաւասար յաճախականութեամբ, գրեթէ առանց որեւէ զանազանումի: Փաստօրէն մինչեւ 1950-ական թուականները արեւմըտահայ հրատարակութեանց մէջ ոեւէ եւ որեւէ գործածած են մեր բոլոր գրողները: Ո՛չ մէկուն մտքէն անցած է զանազանութիւն մը դնել ասոնց միջեւ: Եղած են նոյնիսկ միաբեւեռացումի պարագաներ. օրինակ՝ լուսահոգի Զարեհ սրբազան Ազնաւուրեանը կը ճանչնար միայն ոեւէ-ն՝ թէ՛ անձի, թէ՛ ոչ-անձի համար: Եթէ ձանձրոյթը յանձն առնէք եւ թերթատէք իր հոյակապ թարգմանած «Նոր կըտակարան»ը, պիտի նկատէք, որ այստեղ կայ միայն ոեւէ: Լաւ կը յիշեմ, որ իր միաբանակիցներէն ուրիշներու գրիչին տակ ալ հանդիպած եմ այս միաբեւեռացումին, սակայն այս պահուս օրինակներ չունիմ տրամադրութեանս տակ: *** 50-ականներէն սկսեալ, երբ Բենիամին Թաշեան խմբագիր դարձաւ Գահիրէի «Յուսաբեր»ին, զանազանութիւն դրաւ ասոնց միջեւ՝ ոեւէ-ն վերապահելով անձի, իսկ որեւէ-ն՝ ոչ-անձի. այսինքն՝ ոեւէ խմբագիր- որեւէ լրագիր, ոեւէ մարդ- որեւէ կատու, ծառ, երկիր եւ այլն: Այնքան շատ գրեց ու հետապնդեց այս «կանոնը», որ ի վերջոյ յաջողեցաւ զայն ընդունելի դարձընել արեւմտահայ մտաւորականութեան, այն մտաւորակականութեան, որ ընդհանրապէս կը մերժէ ամէն կանոն, եւ երբ կ’առաջարկուի ան, ապա ճի՛շդ հակառակը կը կիրարկէ: Մինչեւ հիմա ալ չեմ կրցած ըմբռնել, թէ ինչպէ՛ս, ո՛ր մոգական գաւազանի ուժով Թաշեան գլուխ հանեց այսպիսի սխրանք մը, այո՜, չեմ չափազանցեր. կանոն մը արեւմտահայ մտաւորականին ընդունիլ տալը իսկական սխրանք մըն է: Կրնամ նաեւ աւելցնել, որ հաւանաբար չկայ այլ կանոն մը, որուն այնքան լաւ տիրապետէ արեւմտահայ մտաւորականը, որքան այս երկու դերանուններու զանազանումին: Շարունակութիւնը էջ 29
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 29
Կիրակնօրեայ ընթերցումներ՝ Բառերու աշխարհէն Շարունակութիւն էջ 28-էն
Ֆրանսացիները կ’ըսեն՝ chapeau!!! Մենք ալ ըսենք ու անցնինք: Այս՝ այսպէ՛ս է: Ստորեւ նայինք, թէ ճիշդ ի՛նչ կ’արժէր նման կանոն մը: *** Տեսանք, ուրեմն, որ ոեւէ-ին արմատն է «ո», որ կը նշանակէ «ո՞վ», որ հայերէնի մէջ միայն անձ բնորոշող հարցական դերանուն մըն է: Իսկ ի՞նչ է որեւէ-ին արմատը: Որեւէ-ին արմատն է «ո՞ր» հարցական դերանունը, որ ունի ընդհանրական բնոյթ. այս դերանունը կրնամ դնել որեւէ գոյականի վրայ՝ առանց որեւէ սահմանափակումի. այսպէս՝ ո՞ր մարդը, ո՞ր անասունը, ո՞ր լեռը, ո՞ր երկինքը, ո՞ր գաղափարը, ո՞ր յոյսը, ո՞ր չարիքը, ո՞ր...ո՞ր... Այս ալ կը նշանակէ, թէ որեւէ-ն լայնօրէն բաւարար է մեր լեզուին, աւելի ճիշդը՝ արեւմտահայերէնին, քանի արեւելահայերէնը վաղո՜ւց նկատած է այդ առաւելութիւնը, եւ իր ծոցէն արտաքսած է աւելորդ ոեւէ-ն, որ աշխարհաբար ալ չէ: Կեանքի մէջ թոյլատրելի է, որ մարդիկ ուզեն տիրել աւելորդ բաներու, այսինքն՝ մէկ տուն ունեցողը գնէ երկրորդ մըն ալ (զօր. Մանուէլ Գրիգորեանը ունի 40 բնակարան, չհաշուած Քոչարեանի առանձնատուները ի Հայաստան, ի Եւրոպա, ի Լոս Անճելըս), մէկ ինքնաշարժ ունեցողը գնէ երկրորդ մըն ալ, մինչեւ իսկ երրորդ մը, չորրորդ մը, ա՛լ չեմ խօսիր մէկ զոյգ կօշիկը երկու ընողին, մէկ տաբատը վեց ընողին եւ այսպէս շարունակ: Բայց լեզուն,– որեւէ լեզու,– չ’ընդունիր, որ իր բառերուն կից յառաջանան այնպիսիները, որոնց իմաստը կրող ուրիշ բառեր արդէն ունի ան. օրինակ՝ կրնա՞ք երեւակայել, որ փորձուինք ստեղծել նոր բառ մը, որ իր կարգին նշանակէ քիթ (երբ «քիթ» եզրը արդէն գոյութիւն ունի) կամ քիթի տեսակ մը, կամ բերան, ականջ, քար, շուն, արեւ...եւ այլն: Ո՛չ, չենք մտածեր, ինչո՞ւ լեզուն եւ զայն խօսողներուդ թանկագին ուղեղը ծանրաբեռնենք աւելորդ «գիտելիք»ով: Պարագան նոյնն է որեւէ-ին եւս, որ առանձինն ի վիճակի է արտայայտելու որեւէ առարակայ՝ շնչաւոր թէ անշունչ, ասուն թէ անասուն, նիւթական թէ վերացական, շօշափելի թէ անշօշափելի: 50-ական թուականներուն Թաշեան եւ անոր հետ արեւմտահայ պայծառամիտ մտաւորականութիւնը կը կարծէր անիւի գիւտը կատարել՝ շնորհիւ ոեւէ-ի եւ որեւէ-ի զանազանութեան, երբ արեւելահայերէնը վաղո՜ւց անցած էր այդ փուլը, մոռացութեան զամբիւղը նետելով ասոնց առաջինը եւ լեզուն ազատելով աւելորդ ու անհեթեթ բեռէ մը, իսկ մենք օրինակելի հետեւողականութեամբ կը փորձենք անոր լուծը վերստին փաթթել արեւելահայ գրողի վիզին:
Հապա՞... Մեզի արեւմտահայ կ’ըսեն... *** Եզրակացութիւն: Մենք հազիւ թէ յաջողինք լուծել լեզուական այն այլազան տաղտուկները, որոնք կը խոչընդոտեն արեւմտահայերէնի պահպանումը Սփիւռքի մէջ, մանաւնադ երբ հարցերուն կը մօտենանք ուսուցողական-մանկավարժական տեսանկիւնէ: Միւս կողմէ՝ չենք կրնար անտեսել այս վերջին տեսանկիւնը, որովհետեւ եթէ լեզուն պիտի ապրի, ապա ան պիտի նաեւ ուսուցուի: Արդ, քանի՞ ուսուցիչ կրնայ յաւակնիլ, թէ ինք կը տիրապետէ ոեւէ-ի եւ որեւէ-ի տարբերութեան ու մանաւանդ կը յաջողի զայն հասկցնել ու իւրացնել տալ իր աշակերտներուն, ըսենք՝ այստեղ՝ Լիբանանի մէջ, ապա Եւրոպայի, Քանատայի, Լոս Անճելըսի ու Աւստրալիոյ նորահաս սերունդներուն: Այդ օտարախօս սերունդներն ալ կը հասկնա՞ն յիշեալ զանազանութիւնը: Եւ յետոյ՝ ինչո՞ւ, ի՞նչ բանի ու ի՞նչ շահելու համար ծանրաբեռնել լեզուն կանոնով մը, որ ոչ մէկ օգուտ ունի: Նախընտրելի չէ՞ նման անհեթեթութեան մը վրայ վատնուած ժամանակն ու եռանդը ի գործ դնել աւելի օգտակար գիտելիք մը ջամբելու համար: Մտածենք այս մասին...եւ ըստ այնմ շարժինք։ «Շարժիլ» կը նշանակէ այս պահէն սկսեալ վանել անիմաստ ու անպէտ ոեւէ-ն: Մանաւանդ լեզուական դաս չտալ արեւելահայերուն. անոնք իրենց բոլոր թերութիւններով հանդերձ մեզմէ առնուազն թիզ մը աւելի վեր կանգնած են: Ուրեմն մեր կօշիկէն վեր չելլենք: Ջանանք մեր տունը մաքրել: Այդ ալ բան մըն է:
Հայ Կեանք
Էջ 30
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հի՞ն, Թէ՞ Նոր Հայեր… Դոկտ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ
Կեդրոնական Եւրոպայի հայկական ներկայութիւնը ունի իւրայատկութիւններ: Հայկական սփիւռքը այս երկիրներու մէջ կազմաւորուած է միջին դարերէն սկսեալ: Այս իմաստով հայկական իրականութիւնը այս շրջաններուն մէջ եղած է «հին», իսկ «նո՞ր»ը` Ցեղասպանութենէ ետք ճողոպրած հայորդիներ, որոնք հասած են այս շրջանները: Իսկ վերջին տասնամեակներուն ասոնց վրայ կու գան աւելնալու Հայաստանէն ժամանած հայերը: Հայկական սփիւռքի ու գաղութներու կազմութիւնը կեդրոնական Եւրոպայի այս երկիրներու մէջ որակուած է որպէս հին եւ նոր հայեր: Յունուար 2019, Պուտափեշտ, Հունգարիա: Դարձեալ գեղեցիկ քաղաք մը` աշխարհի շատ մը նոյնանման մայրաքաղաքներու մէջ, որոնք կու գան ստեղծելու սքանչացումի հոգեպարար տրամադրութիւն: Պուտափեշտի պարագային, կայ Տանիւպ գետը, որուն երկու կողմերը սփռուած են Պուտա եւ Փեշտ քաղաքները: Ալեքս Աւանէսեանը ծնած է Հունգարիա: Ան, այսպէս ըսած, գաղութի «ներկայացուցիչ» դէմքն է: «Ծնողքս Ցեղասպանութենէ ետք հասած են այս երկիրը», ըսաւ Ալեքս: «Հայրս չէր գիտեր, թէ ուր ծնած է. մեծ խումբ մը որբերու հետ հասած է հոս: Իսկ մայրս Կեսարիայէն է: Հունգարիա հասած հայերը առաւելաբար եղած են Կեսարիայէն», ըսաւ ան: Հին հայերը կորսնցուցած են իրենց ինքնութիւնը եւ լեզուն: «Կը գիտակցին, որ իրենց ընտանիքին մէջ տեղ մը հայկական ինքնութիւն կայ», ըսաւ Ալեքս: Ալեքս լաւ հայերէն կը խօսի: Ան 1969 թուականին մեկնած է Երեւան` իր ուսումը շարունակելու համար եւ մասնագիտացած է բեմադրութեան արուեստին մէջ: Վերադարձած է Պուտափեշտ` հունգարական հեռատեսիլի եւ ռատիոժամի պատասխանատու տնօրէնի հեղինակաւոր պաշտօնը: «Համայնավար վարչակարգի օրերուն միշտ ալ կը հետապնդուէի», ըսաւ Ալեքս: Իսկ հետապնդո՞ւմը… Ան ստանձնած էր քաղաքական լուրերու եւ անոր բաժնի սփռումի տեղակալի «զգայուն» պատասխանատուութիւնը: Ալեքսին տունը եղած է հանդիպումներու վայր: Շատ մը հայ մտաւորականներ եւ գրողներ ու, տակաւին, արուեստագէտներ, որոնք այցելութեամբ գտնուած են Հունգարիա, «անցած» են իր բնակարանէն: Ալեքսի բնակարանը «հայրենի տուն» է: Ասոր վրայ պիտի աւելցնեմ, որ ան ամուսնացած է Երեւանէն Կարինէ Կարապետեանին հետ, որուն հայրը` Արծուիկը, եղած է «Սովետական Հայաստան» թերթի խմբագիրը: Հունգարիան ալ անցած է համայնավար կարգավիճակէն դէպի Եւրոպական միութիւն: Եւ այս
իմաստով, 1994-1995 տարիներուն ստեղծուեցան եւ վաւերացուեցան տասներեք համայնքային փոքրամասնութիւններ` պետական ճանաչումով, ներառեալ հայկականը: Եւ Ալեքս Աւանէսեանը եղած է «մղիչ ուժը» այս փոքրամասնութիւնները հիմնելու մէջ: Ալեքսին կեանքը «դադար» չէ տեսած մինչեւ այսօր: «1998 թուականին հիմը դրինք հայկական ռատիոժամին», ըսաւ ան: «Մեզի շնորհեցին շաբաթական կէս ժամ հաղորդում-յայտագիր, եւ մենք գոհ ենք այս վիճակէն»: Սօսի Սուսանեանը կու գայ Հալէպէն: Երեւանի բանասիրական համալսարանէն վկայուելէն ետք վերադարձած է Հալէպ եւ նուիրուած` ուսուցչական ասպարէզին: 2003 թուականին եկած է Պուտափեշտ` կազմելու համար հայ ընտանիք մը` ամուսնանալով հալէպահայ Յարութիւն Տէտէեանին հետ: Սօսին ինք ստանձնած է ռատիոժամի պատասխանատուութիւնը եւ Ալեքսի ղեկավարութեան հետ հայ ձայնը կը սփռէ… Իսկ Յարութի՞ւնը… Տասնինը տարեկանին ձգած է Հալէպը եւ մեկնած Երեւան` մասնագիտանալով որպէս ատամնաբոյժ: Ետքը անցած է Ֆրանսա` ուսումը կատարելագործելու համար, որմէ ետք` Հունգարիա: Սփիւռքահայ կեանքի մէկ լաւ ու ապրող օրինա՞կը… Մէկ ոստանէն մի՞ւսը… Բայց այս բոլորին մէջէն եւ մինչեւ այսօր Յարութիւնը կը փնտռէ Հալէպի մէջ սորված իր հայու արժէքի կեանքը եւ անոր ջերմութիւնը: «Հոս չկայ այն ջերմութիւնը», ըսաւ ան: Եւ երեւի այդ քանի մը ժամերը, որ միասին եղանք, կարծէք գտաւ այն ջերմութիւնը, որ կը փնտռէր տարիներէ ի վեր եւ չուզեց, որ այդ ժամերը ընդհատուին… Ու դարձեալ Ալեքսը: Այս անգամ` իր մարտահրաւէրներով, որոնց մէջէն կ՛երեւին նաեւ իր ապրած յուսախաբութիւնները… «Գաղութին թիւը հազիւ երեք հազար հոգի կը հաշուէ», ըսաւ ան: «Դժուար կ՛ըլլայ հայերը քաջալերել, որպէսզի մասնակցին ազգային կեանքին», շարունակեց ան: Այս անգամ` իմ մտորումներս: Բայց արդեօք կա՞յ գաղութ, ուր դիւրին կարելի ըլլայ քաջալերել հայուն խանդավառ Շարունակութիւնը էջ 31
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 31
Հի՞ն, Թէ՞ Նոր Հայեր… Շարունակութիւն էջ 30-էն
եւ մեծ մասնակցութիւնը ազգային կեանքին մէջ… Պուտափեշտի մէջ կայ հայ կաթողիկէ եկեղեցի, որուն անդամները, այսպէս ըսած, հին հայերէ կը բաղկանան: Այս իմաստով ալ երեւի կորսնցուցա՞ծ է հայկական դրոշմը… «Մեզի պէտք է հայկական եկեղեցի, որպէսզի գաղութը աւելի լաւ կազմակերպուի եւ համախմբուի», ըսաւ Ալեքս: Բայց Ալեքսին «յուսախաբութիւնը» մղիչ ուժ դարձած է, որ ան անձնական մտայղացումներով եւ ջանքերով փորձէ հայը, անոր մշակոյթը եւ Ցեղասպանութիւնը ծանօթացնել տեղական շրջանակներուն: Եւ մեկնելով իր պատասխանատուութիւններէն, պաշտօններէն ու պետական կապերէն` հիմը կրցած է դնել Հայկական մշակութային հիմնադրամին, որ մէկ կողմէ կը հրատարակէ «Արմէնիա» ամսագիրը` հայերէն, բայց նաեւ հայ մշակոյթին, պատմութեան եւ գրականութեան նուիրուած շատ մը հրատարակութիւններ` հունգարերէն լեզուով, ծանօթացնելու համար «հայ»ը տեղական միջավայրին: Ու տակաւին կայ Պուտափեշտի մէջ Հայ մշակոյթի կեդրոնը: Քաղաքի կեդրոնական մասին մէջ, մուտքին` եռագոյն ցցուն դրօշակով, կարծես կը մտնես պզտիկ Հայաստան…։ Զապէլ Էրմոնէ-Մարթայեանը ծնած է Թրանսիլվանիա` Ռումանիա, որ այժմ մաս կը կազմէ Հունգարիոյ տարածքին: Հայրը հայ է, իսկ մայրը` ռումանացի: «Մեծ ծնողքս քաջալերեցին զիս, որ հայերէն խօսիմ», ըսաւ երիտասարդ Զապէլը, որ ստանձնած է կեդրոնի վարիչի պաշտօնը: Բայց մեծ ծնողքին քաջալերանքը բաւարար չէ եղած: Ան հետեւած է Վենետիկի Մխիթարեաններու հայագիտական դասընթացքներուն եւ սորված է հայերէն գրել-կարդալ: Զապէլը արուեստագէտ հայուհին է, որ կը մշակէ ապակիի վրայ գծագրութիւն եւ մանրանկարչութիւն: «Օտարներուն եւ հունգարացիներուն կը փորձենք հայ մշակոյթը բացատրել եւ ներկայացնել», ըսաւ Զապէլ: Զապէլը ապրող վկայութիւն մըն է այն ճշմարտութեան, որ` «Ուր կամք կայ, հոն կայ ելք»: Եւ եթէ ուզես, կրնաս սորվիլ քու մայրենիդ եւ ծանօթացնել քու ինքնութիւնդ շրջապատիդ:
Եւ դարձեալ Սօսին` «Երազային Հալէպի» աղջիկը, որուն մէջ զօրաւոր կերպով դարբնուած է մայրենին եւ ազգային ինքնութեան գիտակցութիւնը: Սօսիին համար հայը արժէք է, որ կարելի չէ սակարկել… Բայց կը գիտակցի նաեւ, որ այս ափերուն մէջ հայ զաւակ մեծցնելը բաւական դժուար առաքելութիւն է: Սօսին եւ Յարութիւնը ունին տասնհինգ տարեկան պատանի զաւակ մը` Նարեկ: Հունգարիա ծնած Նարեկը ունի շատ մը հարցումներ: «Բոլոր ընկերներս հունգարերէն կը խօսին, ես ինչո՞ւ հայերէն պիտի խօսիմ», ու տակաւին` «Ես հա՞յ եմ, թէ՞ հունգարացի»: Սօսին պահ մը փորձեց իր արցունքները «խեղդել» մեր խօսակցութեանը ընթացքին: Բայց շարունակեց` ըսելով. «Ես արաբերէն սորվեցայ, հիմա տղաս հունգարերէն կը սորվի: Բայց ե՞րբ հայերէն պիտի սորվինք…»: Նայելով Սօսիին եւ իր աչքերուն` կրցայ տեսնել հայու արմատները, որուն հիմքերը շատ խորունկ էին: Սօսին չէ յուսահատած Նարեկին հայերէն սորվեցնելէ… Եւ ան երթը կը շարունակէ… Ալեքսը եւ Կարինէն ունին երկու երիտասարդ դուստրեր, որոնք լաւ հայերէն կը խօսին: Անոնք այսօր ամուսնացած եւ կազմած են իրենց ընտանիքները: Կարինէն ինքնավստահ եւ հաստատ է. «Ես իմ զաւակներուս հայերէն սորվեցուցի: Հիմա իրենց կարգն է սորվեցնելու հայերէնը իրենց երեխաներուն»: Հի՞ն, թէ՞ նոր հայեր… Հունգարիա՞, թէ՞ այլ… Հայը իր սփիւռքահայ գոյապայքարին մէջ ունի կարեւոր առաքելութիւն եւ երեւի պարտականութիւն…։ Հայերէն սորվեցնել: Ես, դուն եւ բոլորս: Հին, թէ նոր հայեր: Հայերէն սորվիլ եւ սորվեցընել: Հայութեամբ մեծնալ ու մեծցնել:
Էջ 32
Հայ Կեանք
Նոր հրատարակութիւններ
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
րակուած է Երեւանի պետական համալսարանի արեւելագիտութեան բաժանմունքի գիտական խորհուրդին որոշումով, տպագրուած է Հ.Հ.ի Սփիւռքի նախարարութեան հովանաւորութեամբ: Շահին Հուրիէ, «Համշեցնակ լիզու գիտանութիւն (Համշէներէնի քերականութիւն)», KKM (Kurgu Kültür Merkezi) հրատարակչութիւն, Սթամպուլ, Յունուար 2019, 88 էջ (13,5 x 21 սմ.) (թրքերէն եւ Համշէնի բարբառ):
Պատրաստեց ԳԷՈՐԳ ԵԱԶԸՃԵԱՆ Ահարոնեան Վարդգէս, «Յովհաննէս Թումանեան մարդը եւ բանաստեղծը», վերահըրատարակութիւն Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան, «Տիգրան Մեծ» հրատարակչութեան տպարան, Երեւան, 2019: Գուլակեան Յասմիկ, «Պատառիկներ», խմբագիր՝ Գէորգ Եազըճեան, «Էտիթ փրինթ» հրատարակչութիւն, Երեւան, 2018 [Յունուար 2019], 669 էջ (14,8 x 21 սմ.): «Հրատարակուել է համակիր ընկերների հովանաւորութեամբ» եւ նուիրուած է հայկական գրատպութեան 500-ամեակին (հեղինակի՝ Հայաստանի հանրային ձայնասփիւռով՝ սփիւռքահայութեան համար հաղորդումներու 1983-2000 ժամանակաշրջանի ելոյթները ազգային զանազան հարցերու մասին): «Թումանեանի զաւակները – Մուշեղ Թումանեանը եւ իր ընտանիքը», «Արեւելք-Արեւմուտք մատենաշար»ի եւ Յովհաննէս Թումանեանի թանգարանի համատեղ հրատարակութիւն, խմբագրական կազմ՝ Մարինէ Պաղտասարեան եւ Սուսաննա Ադամեան, «Մուղնի» հրատարակչութիւն, Երեւան, 2018, 408 էջ (16,9 x 24,5 սմ.) (Յովհաննէս Թումանեանի աւագ որդի Մուշեղի ու անոր որդի Վիգէնի նամականին, Վիգէնի կնոջ՝ Մարիայի օրագրութիւն-յուշագրութիւնը, բազմաթիւ լուսանկարներ, ծանօթագրութիւններ, անուանացանկ) (նիւթերուն մեծ մասը՝ հայերէն, փոքր մասը՝ ռուսերէն): Գիրքը հրատարակութեան երաշխաւորած է Յովհաննէս Թումանեանի թանգարանի գիտական խորհուրդը, տպագրուած է «Փիւնիկ» համահայկական հիմնադրամի օժանդակութեամբ, Տիգրան Ճիյէրճեանի հովանաւորութեամբ: Թունեան Վալերի, «Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Եփրեմ Ա. Ձորագեղցի (1809-1830)», հրատարակութիւն Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հրատարակչական մարմնի, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի տպարան, 2019 (ռուսերէն): Լոյս տեսած է «Սարգիս Գաբրիէլեան» հիմնադրամի մեկենասութեամբ: Մկրտչեան Սարգիս, «Փանթուրքական հոսանքները ժամանակակից Իրանում», պատասխանատու խմբագիր՝ Վարդան Ոսկանեան, խմբագիր՝ Հայկազուն Ալվրցեան, «Էտիթ փրինթ» հրատարակչութիւն, Երեւան, 2018, 176 էջ: Հրատա-
Պաղտասարեան Եուրի, «Պաքուն եւ հայերը. Հակահայկական քաղաքականութիւնն ու հայերի էթնիկական մաքրումը Ատրպէյճանում», Երեւան, 2019 (Չարտախլու գիւղի հայաթափումը 1987-ին, Սումկայիթի եւ Կիրովապատի հայոց 1988-ի եւ Պաքուի հայոց 1990-ի Յունուարի ջարդերն ու բռնագաղթը): Պետրոսեան Ռաֆֆի, «Հոգեցնցում եւ ճկունութիւն – Թուրքիոյ հայերը. Ծպտեալ, ոչծպտեալ եւ այլեւս ոչ-ծպտեալ», ներածական գրութիւնները՝ Ֆեթհիյէ Չեթինի եւ Թաներ Աքչամի, «Կոմիտաս» Հիմնարկ, Լոնտոն, 2019, xx + 226 էջ (Հայկական գրաւեալ տարածքներուն մէջ իսլամացուած, ծպտեալ եւ ինքնութիւնը բացայայտած հայոց մասին հրապարակումներու ժողովածու, քարտէսներ, լուսանկարներ) (անգլերէն): Պրունա Օրօր, «Անկորայի 1921-ի համաձայնութիւնը – Ֆրանս-քեմալական յարաբերութիւններու եւ Կիլիկիոյ ճակատագրի թատերաբեմը», Cerf հրատարակչութիւն, Դեկտեմբեր 2018, 360 էջ (ֆրանսերէն): Սարգսեան Աշոտ, «Ղարաբաղեան շարժման պատմութիւն 1988-1989», «Անտարես» հրատարակչութիւն, Երեւան, 2018, 656 էջ (յառաջաբան, երեք բաժիններ՝ իրենց ենթաբաժիններով, յաւելուած՝ «Համազգային շարժման կառոյցը», անգլերէն եւ ռուսերէն ամփոփումներ, օգտագործուած աղբիւրներու եւ գրականութեան, անձնանուններու եւ տեղանուններու ցանկեր): Սարգսեան Մանուէլ սարկաւագ, «Հայ հոգեւորականների պատուանունների եւ մականունների բացատրական բառարան», հրատարակութիւն Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի հրատարակչական մարմնի, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի տպարան, 2018, 131 էջ (շուրջ 200 հոգեւորականներու 350 պատուանուններու եւ հեգնական անուններու բացատրութիւններ): Լոյս տեսած է «Լեւոն սարկաւագ եւ Արաքսի Զէնեան» հիմնադրամի մեկենասութեամբ: Քասսիս Իպրահիմ [Աբրահամ Երէցեան], «Եագուպիէն երէկուան ու այսօրուան միջեւ», ներածութիւնը՝ Թորոս Թորանեանի, «ալ-Հարֆ ալզահապի» հրատարակչութիւն, Հալէպ, Օգոստոս 2018, (Երեւանի բժշկական համալսարանէն շրջանաւարտ հեղինակը կը ներկայացնէ Սուրիոյ Իտլիպի նահանգի արաբախօս հայերէ բնակուած Եագուպիէ գիւղին պատմութիւնը՝ սկիզբէն մինչեւ 2010-ականՇարունակութիւնը էջ 36
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
Էջ 33
Զուիցերիոյ մէջ Ժընեւահայութիւնը ապրեցաւ Թումանեանական խանդավառ եւ անմոռանալի... Շարունակութիւն էջ 27-էն
Թումանեան արեւելահայ քերթողութեան եռագագաթ մեծերէն մին հանդիսանալու առընթեր, Տիւնեայեան ընդգծեց որ Թումանեան սակայն կը զատորոշուի միւս երկուքէն՝ իբրեւ «խոնարհ հանճար, համեստ մեծութիւն», որ բոլոր խաւերուն սէրն ու համակրանքը շահելով «ապրեցաւ իր ժողովուրդին սիրտին ու ներաշխարհին մէջ ամէն րոպէ եւ ամէն ժամ, մինչեւ 54 տարեկան իր անժամանակ մահը, 23 Մարտ 1923»: Ան ըսաւ, որ հանճարեղ բանաստեղծը ուզած է հաստատել, թէ վերջինը կը սերի Մամիկոնեան ազնուական տոհմէն եւ ընտանիքը վաղուց հաստատուած էր Լոռի գաւառի Դսեղ գիւղը: Թումանեան իր «Ինքնակենսագրութիւն» գործին մէջ գրած է. «Իմ հայրը, տէր Թադէոսը, Դսեղ գիւղի քահանան էր: Ամենալաւ եւ ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ իմ կեանքում, այդ եղել է իմ հայրը: Ազնիւ մարդ էր եւ ազնուական՝ բառի բովանդակ մտքով: Չափազանց մարդասէր ու առատաձեռն, առակախօս ու զուարճաբան…: Իսկ մայրս՝ Սոնան, բոլորովին ուրիշ մարդ էր: Նա չէր կարող համբերել հօրս անփոյթ ու շռայլող բնաւորութեանը, եւ գրեթէ մշտական վէճի մէջ էին այդ երկու հոգին…»: Բանախօսը ներկայացնելով Թումանեանի «Հին Օրհնութիւն» քերթուածէն հատուածներ՝ ըսաւ, որ ապագայ մեծ պոէտը խօսած է իր ծնողաց, գիւղական վարք ու բարքի եւ իր մանկութեան տարիներու, Դսեղ գիւղի երեւելիներու, պապերու օրհնաբեր կեանքի, անոնց բարեմաղթանքներու մասին, որոնց ինք ալ կը պատասխանէ ցաւով ու վիշտով.… Խաղաղութի՜ւն ձեզ, մեր անբա՛խտ պապեր, Ձեզ տանջող ցաւը մե՛զ էլ է պատել: Այժըմ, տըխրութեան թէ քէֆի ժամին, Մենք էլ՝ օրհնելիս մեր զաւակներին՝ Ձեր խօսքն ենք ասում. «Ապրէ՛ք, երեխէ՛ք, Բայց մեզ պէս չապրէք…»: Անդրադառնալով ապագայ պոէտին շատ կանուխ տարիքէն ոտանաւորներ գրելու տաղանդին, բանախօսը յիշեցուց Ջալալօղլիի մէջ Տիգրան Տէր Դաւթեանի հիմնած երկսեռ վարժարանէն ներս հազիւ 12 տարեկանին Յովհաննէս Թումանեանի գրած ոտանաւորը՝ ձօնուած անոր դասընկերուհիին, յայտնելով որ կանուխէն ալ՝ 19 տարեկանին, Օլգա անուն հայուհիի մը հետ ամուսնական կեանք կնքած Թումանեան (ունեցաւ չորս մանչ եւ վեց աղջիկ զաւակներ) դժբախտ եղաւ, երբ իր երկու որդիները՝ Արտաւազդն ու Համլիկը զոհ գացին 30-ականներու ստալինեան մահակուլ հալածանքներուն…: Տիւնեայեան արագ անդրադարձներ կատարելով Թումանեանի գրական բազմակողմանի տաղանդին, ընթերցեց 17 տարեկանին պոէտին գրած չափածոյ երախայրքը՝ «Շունն Ու Կատուն», որ «մինչեւ այսօր ալ կը կռուին…», որուն ընդմէջէն յստակ կը ցոլայ պատանի Թումանեանի հանճարը՝ ժողովրդա-
կան պարզ լեզուով գրուած եւ իմաստութիւն աւշայորդող, ժողովուրդէն սիրուած ըլլալու եւ յառաջապահ գրողներէն մին ըլլալու իրողութիւնը: Բանախօսը հպանցիկ յիշեց «Սասունցի Դաւիթը», «Անոյշ»ը, առանց հասցնելու շեշտուած կերպով խօսելու անոնց մասին՝ ժամանակի սըղութեան պատճառով, նշելով որ Թումանեանի օտար հեղինակներէ թարգմանական բերքը բաւական ծանր կը կշռէ: Ան արագ անդրադարձ կատարելով նաեւ մեծ գրողին գրաքննադատական էջերուն եւ այս կալուածէն ներս անոր մեծ ներդրումին՝ ներկայացուց քանի մը տող, առնուած անոր «Գրականութեանը Ազգային Պաշտպանութիւն Պէտք Է Լինի» արձակ էջը. «… Հայ ժողովուրդը պէտք է պարզ հասկանայ ու տէր դառնայ իր ամենանուիրական ստացուածքին, իր ազգային հանճարին… Գրականութիւն ունենալու համար ժողովուրդները պէտք է ոչինչ չխնայեն, եւ նոյնիսկ պաշտպանելու դէպքում էլ լաւ իմանան, որ իրենց պահածներից ու պաշտպանածներից տասնից մինն է միջակ գրող դուրս գալու, հարիւրից մինը՝ տաղանդաւոր, եւ հազարից մինը՝ հանճարեղ: Այո՛, կարելի է տաղանդներ ու հանճարներ ունենալ, բայց ունենալու համար պէտք է գնահատել ու պաշտպանել, իսկ գնահատել ու պաշպանել արդէն վաղուց ասուած է, կը նշանակի՝ ստեղծել»: Յիշատակելով նաեւ որ ծննդեան 150-ամեակն է այս տարի Կոմիտաս Վարդապետի՝ որ 1907-ին համերգային շրջապտոյտով գտնուած է Զուիցերիա, ե՛ւ Երուանդ Օտեանի եւ Լեւոն Շանթի, բանախօսը կարեւորութեամբ շեշտեց, որ մեր ժողովուրդի քաղաքական այրերը չխնայե՛ն նիւթականը՝ փակելով մեծավաստակ վարժարաններ ու գիտական կեդրոնՇարունակութիւնը էջ 34
Էջ 34
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Զուիցերիոյ մէջ Ժընեւահայութիւնը ապրեցաւ Թումանեանական խանդավառ եւ անմոռանալի... Շարունակութիւն էջ 33-էն
ներ յատկապէս Սփիւռքի մէջ, չօրօրեն ժողովուրդը ամուլ ու սին համաժողովներով՝ անոր փարթամ ճաշասեղաններ ցուցադրելով դէս ու դէն, մինչ հայ գրական-մշակութային կեանքը աւելի կը հիւծի, կը նօսրանայ թիւը գրական մշակութային գործիչներու…: Վերջապէս բանախօսը ուրախութիւն յայտնելով որ զուիցերիահայ համայնքը կը հանդիսանայ առաջինը՝ Յովհաննէս Թումանեանի 150-ամեակը փառաւոր շուքով նշող, իր խօսքը աւարտեց յիշելով անմահ բանաստեղծին նուիրուած եւ Գուսան Զաքարեանի յօրինումով մեկնաբանուած ու ժողովրդականութիւն գտած հետեւեալ երգին տողերը. «Շա՜տ դարեր կ’ապրես, Անմեռ յաւիտեան, Երգի մեծ վարպետ, Անմահ Թումանեան…»: Բանախօսութենէն ետք, հանդիսավար Զելա Եսայեան-Պայրամեան հրաւիրեց զուիցերիահայ համայնքի շատ երիտասարդ եւ տաղանդաւոր ջութակահարուհի Լուսինէ Յարութիւնեանը, որ նուագեց Կոմիտասէն, Արամ Խաչատրեանէն գեղեցիկ ու գոհար կտորներ, ինչպէս՝ «Կռունկ»ը, «Ծիրանի Ծառ»ը եւ այլ հոգեգրաւ երաժշտական կտորներ, ի՛նք իսկ ապրեցա՛ւ ու ապրեցո՛ւց, առինքնե՛ց ներկաները, զանոնք ոգեզինեց հայկականութեա՛մբ, խլելով անոնց ծափահարութիւնները: Ապա կրկին հրաւիրուեցաւ Հայ «Ասմունքի Իշխանուհի» Սիլվա Կոմիկեանը, որ յաջորդաբար ասմունքեց պոլսահայ գրողներու ստեղծագործութիւններէն՝ Օննիկ Ֆըչըճեանէն, Անդան Էօզէրէն, Վարդ-Շիկահերէն, Իգնա Սարըասլանէն, սփիւռքահայ գրող Անդրանիկ Ծառուկեանի «Մանկութիւն Չունեցող Մարդիկ» գիրքէն «Կաղանդ» խորագրեալ արձակ կտորը, ապա կրկին պոլսահայ գրողներու՝ Զարեհ Խրախունիի, Զահրատի եւ Ռոպէր Հատտէճեանի ստեղծագործութիւններէն, յայտագիրը փակելով Պարոյր Սեւակի «Քիչ Ենք Բայց Հայ Ենք» բանաստեղծական կտորի արտասանութեամբ, խանդավառութիւնը հասցնելով գագաթնակէտ: Հոգեպարար հանդիսութեան աւարտին ներկաները շնորհաւորեցին յայտագրին մասնակիցները եւ երկարատեւ զրոյց ունեցան անոնց հետ: Յոյժ շահեկան եւ շնորհաւորելի սոյն ձեռնարկին յաջոդ օրը, Սիլվա Կոմիկեան եւ Յակոբ Տիւնեայեան ներկայ գտնուեցան Ս. Յակոբ եկեղեցւոյ մէջ մատուցուած Սուրբ եւ անմահ պատարագին, ուր եկեղեցւոյ հայր սուրբը՝ Տ. Գուսան վրդ. Ալճանեան իր քարոզին մէջ երկար անդրադարձաւ օր մը առաջ տեղի ունեցած եւ Թումանեանին նուիրուած հանդիսութեան, հոն արտասանուած խօսքերուն: Հայր սուրբը ընդգծեց Թումանեանի գրականութեան մէջ իմաստնութեամբ, խոհեմութեամբ եւ շրջահայեացութեամբ դրսեւորուող Բարիին յաղթանակը Չարին դէմ եւ կոչ ըրաւ հաւատացեալ ժողովուրդին դասեր
քաղելու Յովհաննէս Թումանեանի առակներէն ու հեքիաթներէն, պատգամներէն, ամբողջ ողջ գրականութենէն: Կարծէք երկրորդ անգամ նո՛յն հնչեղութեամբ բարձրացան Թումանեանական պատգամները՝ Կիրակի, 10 Փետրուարին, երբ ներկաները վերջաւորութեան շրջապատելով պոլսահայ ու լիբանանահայ հիւրերը, անգամ մը եւս զանոնք շնորհաւորեցին: Երկուշաբթի, 11 Փետրուար յետմիջօրէի ժամ 2:30-ին, միշտ առաջնորդութեամբ Հ.Բ.Ը.Մ.ի Զուիցերիոյ մասնաճիւղի ատենապետ Թալին Ուզունեան -Աւագեանի, հիւրերը այցելութիւն տուին զուիցերիացի ֆրանսագիր բանաստեղծ եւ հմուտ թարգմանիչ, 88-ամեայ Վահէ Գոդէլին՝ անոր բնակարանը: Երկու օր առաջ, բանաստեղծը կազմակերպիչ միութենէն կանխաւ ներողամտութիւն հայցած էր՝ իր անհանգստութեան պատճառով Թումանեանի նուիրուած հանդիսութեան ներկայ չգտնուելու համար, միեւնոյն ատեն խնդրելով որ «զինք բացակայ չդնեն»: Ուրեմն, Վահէ Գոդէլին տրուած այցելութիւնը կրկնակի շնորհակալական ու երախտագիտական բնոյթ կը կրէր: 16 Օգոստոս 1931-ին Ժընեւ ծնած ապագայ բանաստեղծը իր գրական-թարգմանական ուղին բացած էր 20 տարեկանին, երբ սկսած էր ձեռնարկել Դանիէլ Վարուժանի «Հացին Երգը» հատորի թարգմանութեան, «սաստիկ եռանդով եւ քիչ մը ձախաւեր փորձով»՝ ինչպէս կը հաստատէ նոյնինքն Վահէ Գոդէլ, որ հիւրերուն հետ զրոյցի ընթացքին իր խոր հիացքը յայտնեց հայ գրականութեան դասական մեծերուն նկատմամբ, թարգմանելով Թումանեանէն, Վարուժանէն, Թէքէեանէն, Մեծարենցէն, Սիամանթոյէն, Իսահակեանէն, Պարոյր Սեւակէն, Սիլվա Կապուտիկեանէն, Նարեկացիէն, Ֆրիկէն, Ն. Քուչակէն եւ բազմաթիւ հայ գրողներէ գրական երկեր: Գոդէլ՝ որ առաջին անգամ Հայաստան այցեՇարունակութիւնը էջ 36
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Հայ Կեանք
“Տերեւաթափ”ը․ ․ ․ կը շարունակուի
Էջ 35
Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստանի եւ Արցախի Անվտանգութեան խորհուրդներու նիստը Շարունակութիւն էջ 1-էն
նակ, խաղաղ գործընթացի լիարժէքութեան ու արդիւնաւէտութեան ապահովման համար Արցախի որոշիչ ձայնի ու ներգրաւուածութեան հարցը մնում է արդիական», նշեց վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան: Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բագո Սահակեան, իր հերթին ընդգծեց, որ 19941995 զինադադարի եռակողմ համաձայնագիրներու անվերապահ իրականացումը եղած է խաղաղութեան նպաստող մթնոլորտի հիմքին մէջ՝ կարեւոր նպաստ բերելով խաղաղ գործընթացի յառաջ տանելուն: «Արցախը պատրաստ է շարունակել իր կառուցողական ներդրումը տարածաշրջանում տեւական ու ամուր խաղաղութեան հաստատմանն ուղղուած բանակցային գործընթացում», յայտնեց Բագո Սահակեան:
Մարտ 6-ին՝ Փերիսթերիի Ս․ Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ հոծ բազմութեան ներկայութեամբ, հրաժեշտ տուինք համայնքիս հաւատաւոր ընկեր Պերճ Կիւրիւնլեանին որ անակնկալօրէն իր մահկանացուն կնքած էր երկու օր առաջ՝ խոր սուգի մատնելով կողակիցը Մարին, որդիները Արային ու Պետիկին եւ անոնց ընտանիքները, ինչպէս նաեւ համայն հարազատները, բարեկամները ու գաղափարակից ընկերները։ Եկեղեցւոյ մէջ՝ յուղարկաւորութեան արարողակարգը կատարուելէ ետք, Թեմիս Արաջնորդական տեղապահ Տ․ Խորէն վարդապետ Առաքելեան բարձր գնահատեց հանգուցեալին հայրենասէր եւ եկեղեցասէր կենցաղը ընդկծելով թէ իր յիշատակը պիտի յաւերժանայ եւ իր մասին միայն դրական եւ գնահատանքի արտայայտութիւններ պիտի լսուին։ Ընտանիքին կողմէ՝ զգացական գրութեամբ ելոյթ ունեցաւ հանգուցեալին հարսը Մարի-Անճելա Սքոնտրա-Կիւրինլեան՝ ուր դրուատեց ընտանեկան ջերմ մթնոլորտի եւ ուրախութեան պահերը որ ապրած են, աւելցնելով թէ անսպասելի մահը խոր վիշտով ու թախիծով պատած է ամբողջ ընտանիքը ու բարեկամներու շրջանակը։ Արարատ Մ․Մ․Մ․ կողմէ, խօսք առաւ հանգուցեալին մանկական տարիներէն դասընկեր՝ Տիգրան Քաջիկեանը ուր անդրադարձաւ եւ մէջբերեց իր յուշերը Պերճին աշակերտական ու միութենական
Համատեղ նիստին ընդգծուեցաւ, որ Արցախի հիմնահարցի շրջագիծին մէջ Արցախի անվտանգութեան ապահովումը ու կարգավիճակը հայկական կողմերուն համար եղած է եւ կը մնայ բացարձակ գերակայութիւն: Կարեւոր համարուեցաւ խաղաղութեան մթնոլորտի ձեւաւորումը, վտանգներու նուազեցման եւ միջադէպերու կանխարգիլման մեքենակառոյցներու եւ փոխվստահութեան ամրապընդման միջոցառումներու ներդրումը՝ այնպէս, ինչպէս անոնք ամրագրուած են Դուշանբէի, իսկ մինչ այդ նաեւ Վիեննայի ու Ս. Փեթերսպուրկի գագաթնաժողովներու շրջանակներուն մէջ:
կեանքէն՝ մասնաւորաբար Մելգոնեան Կրթական Հաստատութեան շրջանէն եւ անկէ վերջ որպէս ընդհանուր խմբապետ Արարատ Մ․Մ․Մ․ սկաուտական խումբին։ Իր սրտի խօսքը փոխանցեց նաեւ “Հայ Կեանք” պարպերաթերթի խմբագիր Տիգրան Ապասեան, ընդգծելով մասնաւորաբար հանգուցեալին նուիրումը իր ընտանիքին, սէրը իր միութեան ու անսակարկ հաւատքը իր գաղափարական պատկանելիութեան։ Ծաղիկներով եւ ՌԱԿի դրօշակով ծածկուած դագաղը ու թափօրը ուղղուեցաւ դէպի Աթէնքի 3-րդ գերեզմանատունը ուր ամփոփուեցաւ հանգուցեալին մարմինը։ Հողը թեթեւ եւ բարի երթ սիրելի՜ Պերճ։
«ՀԿ»
Էջ 36
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 15 Մարտ 2019
Զուիցերիոյ մէջ Ժընեւահայութիւնը ապրեցաւ Թումանեանական խանդավառ եւ անմոռանալի... Շարունակութիւն էջ 34-էն
լած էր 1969-ի ամրան, ըսաւ որ «շնորհիւ բանաստեղծութեան կրցած է անցնիլ «երկաթէ վարագոյր»էն ու հասնիլ Երեւան»: Ան յիշեցուց անցած Դեկտեմբերին Հայաստանի Ա. Տիկին Աննա Յակոբեանի Ժընեւ կատարած այցելութիւնն ու անոր հետ իր ունեցած տեսակցութիւնը, խոր հիացում յայտնելով հայ ժողովուրդի ստեղծագործական հանճարին հանդէպ, որ դարէ դար կը շարունակուի անոր մշակութային եւ գրական կեանքի բարգաւաճումով, բարձր գնահատելով Հ.Բ.Ը.Մ.ի Զուիցերիոյ մասնաճիւղին նախաձեռնութիւնը՝ նշելու Յովհաննէս Թումանեանի ծննդեան 150-ամեակը: Տեղին է նշել, որ Վահէ Գոդէլ աւարտած է Ժընեւի համալսարանի պատմագիտական բաժանմունքը, 1955-ին: 1954-ին հրատարակած է իր երախայրիքը՝ «Խայթոցներ» գիրքը: Հեղինակ է աւելի քան երկտասնեակ մը բանաստեղծական հատորներու, ինչպէս՝ «Մարդը՝ Մարդոց Մէջ», «Մասնաւոր Նշաններ», «Վառող Մոխիրներ», «Կտրած Ստուերներ», «Փոշիներ», «Հայկական Թուղթեր», «Իրողութիւն Եւ Շարժում», «Ոսկէ Ժամ», «Բնական Սահմաններ», «Ձայն Հայաստանի» եւ շատ այլ երկեր: «Հայաստան» պոէմը՝ որ գրուած է 1967-ին, նուիրւած է Մեծ Եղեռնի 50-ամեակին: Ֆրանսերէնի թարգմանած եւ առանձին հատորներով լոյսի բարիքին ընծայած է Գրիգոր Նարեկացիի, Նահապետ Քուչակի եւ Դանիէլ Վարուժանի գործերը: Բազմաթիւ գրախօսականներ եւ յօդուածներ գրած է Հայաստանի ու հայ գրականութեան մասին: Գոդէլի հայերէնէ ֆրանսերէնի թարգմանութիւններէն նմոյշներ ձայնասփռուած են զուիցերիական ռատիոկայաններէ: Վահէ Գոդէլ որդին է զուիցերիացի լեզուաբան եւ հայագէտ Ռոպէր Գոդէլի եւ բնիկ պոլսեցի
Նոր հրատարակութիւններ Շարունակութիւն էջ 32-էն
հայուհի Մելինէ Փափազեանի: Եղբայրն է զուիցերիացի անուանի դերասան եւ բեմադրիչ Արմէն Գոդէլի: Արդարեւ, բանաստեղծ եւ թարգմանիչ Վահէ Գոդէլէն բաժանումը այդ օր եղաւ յուզիչ, իրեն խոստանալով չուշանալ՝ կրկին հանդիպելու յոյսով: Յիրաւի ժընեւեան օրագիրով Թումանեանական անմոռանալի օրեր, Թումանեանով յագեցած սիրայորդ ժամեր, որոնք երկա՜ր ու երկար պիտի յիշուին ու գրուին, պիտի ապրին ժընեւահայութեան յիշողութեան եւ սիրտերուն մէջ:
ԴԱՓՆԻ
ներու կէսին գիւղին գրաւումն ու հայաթափումը Սուրիոյ քաղաքացիական պատերազմին պատճառով) (արաբերէն): Օհանեան Վահան ծայրագոյն վարդապետ եւ Քեթիպեան Արա, «Հայոց ցեղասպանութիւնը. Նախերգանքը եւ յետագան ինչպէս տեղեկագրուած է Ա. Մ. Ն.ի մամուլին մէջ – Նիւ Եորք թայմզ», Ա. եւ Բ. հատորներ, նախաբանի հեղինակ՝ Ալան Ուայթհորն, Մխիթարեան հրատարակչութիւն, Երեւան, 2019 («Նիւ Եորք թայմզ» թերթի 1890-1922 ժամանակաշրջանի թիւերուն մէջ հայոց եղեռնին մասին լոյս տեսած համապատասխանաբար 1067 եւ 1059 հրապարակումներու շարադրանքները) (անգլերէն):
Կապ Խմբագրութեան հետ: hyegyank@gmail.com