Հայ Կեանք ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ԵԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ Տարի Դ., թիւ 11(72)
Սարտարապատի յաղթանակէն 101 տարի ետք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւնը կը տօնախմբէ իր 101-ամեակը
Չինաստանը պատրաստ է մասնակցելու Հիւսիս-հարաւ մայրուղիի կառուցման. Սի Ծինփին
Աշխատանքային այցով, Չինաստանի Ժողովըրդական Հանրապետութիւն գտնուող վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը Ժողովրդական ներկայացուցիչներու պալատէն ներս, հանդիպում ունեցած է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան նախագահ՝ Սի Ծինփինի հետ: Երկու երկիրներու առաջնորդները քննարկած են հայ-չինական յարաբերութիւններու օրակարգային շարք մը հարցեր: Չինաստանի նախագահը նշած է, որ ուրախ է հիւրընկալելու վարչապետ Փաշինեանը եւ շնորհա-
կալութիւն յայտնած է անոր «Ասիական քաղաքակըրթութիւններու երկխօսութիւն» համաժողովին մասնակցելու հրաւէրը ընդունելու համար: Սի Ծինփինը նշած է, որ իր երկիրը կը կարեւորէ Հայաստանի հետ տարբեր ոլորտներու մէջ յարաբերութիւններու շարունակական զարգացումը: Չինաստանի նախագահը խօսած է հայ-չինական մշակութային եւ պատմական ամուր փոխյարաբերութիւններու մասին եւ աւելցուցած, որ այն նաեւ «Մետաքսէ ճանապարհ»ի արդիւնքն է: Ան ընդգծած է, որ Չինաստանը պատրաստ է մասնակցելու Հիւսիս-հարաւ մայրուղիի կառուցման եւ այլ ենթակառուցուածքային ծրագրերու իրագործման: Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան նախագահի խօսքով՝ հայկական որոշակի արտադրատեսակներ վերջին շրջանին յաջողութեամբ մասնակցած են Չինաստանի մէջ տեղի ունեցած ցուցահանդէսներուն եւ ներկայացուած են շուՇարունակութիւնը էջ 6
Երեւանի մէջ մեկնարկեց ՌԱԿ ԻԸ Ընդհանուր Պատգամաւորական Ժողովը
Էջ 2
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
21-րդ դարը Հայերու Դարն է. Արմէն Սարգսեան մասնակցած է «Համագործակցութեան համաշխարհային համակարգի փլուզման վտանգները» խորագիրով քննարկման “Հայ Կեանք”
Ելեկտրոնային Պարբերական Խմբագիր Տիգրան Ապասեան
Փոխ խմբագիր Խաչատուր Ադամեան
Հրատարակչակազմի գործակից Դոկտ․ Համբիկ-Սահակ Մարուքեան
Աթէնք - Յունաստան
“Χάι Γκιάνκ”
Աշխատանքային այցով Ղազախստան գտնուող Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգսեան՝ Նուր-Սուլթանի մէջ իրականացուող տնտեսական 12-րդ ամենամեայ նիստին ծիրէն ներս՝ մասնակցած է «Համագործակցութեան համաշխարհային համակարգի փլուզման վտանգները» խորագիրով քննարկման: ՀՀ նախագահի աշխատակազմի հասարակայնութեան հետ կապերու վարչութենէն փոխանցուած տեղեկութիւններով՝ քննարկման նիւթերը մասնաւորապէս վերաբերած են աշխարհաքաղաքական նոր փոփոխութիւններուն ու մարտահրաւէրներուն, նոր ճարտարագիտական յեղափոխութեան հնարաւոր հետեւանքներուն, հակադիր թուացող հասկացութիւններու միջեւ հաւասարակշռութեան: Պատասխանելով մասնակիցներու հարցերուն՝ նախագահ Արմէն Սարգսեան նշած է, թէ աշխարհը արագ կը փոփոխուի, սակայն պէտք չէ վախնալ այդ փոփոխութիւններէն, քանի որ անոնք կը ստեղծեն նոր հնարաւորութիւններ: «Անոնք, որոնք ունին յստակ տեսլական, թէ ինչ կ’ընեն, անոնք, որոնք ներդաշնակութեան մէջ են ժամանակի հետ, պիտի շահին: Ինծի համար ասիկա սպառնալիք չէ, ասիկա հնարաւորութիւն է հրաշալի աշխարհ կառուցելու, ուր պէտք է ապրինք: Մարտահըրաւէրներ նետող, բայց հետաքրքրական աշխարհ»,-ըսած է Հանրապետութեան նախագահը:
Ηλεκτρονική Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση Υπεύθυνοι Έκδοσης
Δικράν Αμπασιάν Χατσαδούρ Αταμιάν Δρ. Χαμπίκ-Σαχάκ Μαρουκιάν
Αποστέλλεται ηλεκτρονικώς & ατελώς
“Hye Gyank” Electronic Periodical Publication Athens - Greece E-mail: hyegyank@gmail.com
News in
Ան համոզում յայտնած է, որ 21-րդ դարը հայերու դարն է: «Մենք համաշխարհային ազգ ենք, մենք կրնանք փոխուիլ, յարմարուիլ, մենք նորարար ենք»,- ըսած է Արմէն Սարգսեան՝ նկատելով, որ խիստ լաւատեսական տրամադրուած է ապագային հանդէպ:
Pages 15-22
Պատասխանելով յեղափոխական յեղաշրջման մասին հարցին՝ նախագահ Սարգսեան նշած է, որ ճարտարագիտութիւնները կը փոխուին եւ աշխարհը տարբեր կ’ըլլայ: «Ես համոզուած եմ, որ որեւէ կերպ մենք պիտի կարենանք լուծումներ գտնել ներկայի այն խնդիրներուն համար, որոնց կ’առերեսուինք: Տարբեր երկիրներ կը զարգանան տարբեր արագութեամբ, կը զարգացնեն տարբեր ճիւղեր: Եւ եթէ կեդրոնանանք ճարտարագիտական նոր սերունդի, արհեստական բանականութեան, մեծ տուեալներու կառավարման վրայ, քանի մը տարի ետք աւելի դիւրին պիտի ըլլայ կողմնորոշուիլ անորոշութիւններով լի աշխարհին մէջ»:
Հաւատալով ազատ խօսքի իրաւունքին եւ բազմակարծութեան` կ’ընդունինք, որ հրապարակուած գրութիւնները անպայման չարտայայտեն խմբագրութեան եւ հրատարակչակազմին տեսակէտը։ Խմբագրութեան կը վերապահուի յղուած յօդուածները յապաւելու կամ չհրատարակելու իրաւասութիւնը։
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 3
Նիկոլ Փաշինեանը այցելած է Արցախ ու մասնակցած Եռատօնին նուիրուած միջոցառումներուն միասին երթով հասած են Ստեփանակերտի յուշահամալիր, ուր ծաղիկներ ու ծաղկեպսակներ զետեղած են Հայրենական մեծ պատերազմի եւ Շուշիի ազատագրման ժամանակ զոհուած ազատամարտիկներու յիշատակը յաւերժացնող յուշարձանին: ՀՀ վարչապետը այնուհետեւ այցելած է յուշահամալիրի հարեւանութեամբ գտնուող Արցախեան գոյամարտի ընթացքին զոհուած ազատամարտիկներու եղբայրական գերեզմանատուն, ծաղիկներ դրած է իրենց շիրիմներուն` յարգանքի տուրք մատուցելով ազատամարտիկներու յիշատակին: ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը Մայիս 9-ին այցելած է Արցախի Հանրապետութիւն, ուր մասնակցած է եռատօնին` Հայրենական մեծ պատերազմի յաղթանակին, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան պաշտպանութեան բանակի կազմաւորման եւ Շուշիի ազատագրման օրուան նուիրուած միջոցառումներուն: Հայաստանի եւ Արցախի բարձրաստիճան պաշտօնեաները առաւօտեան Ստեփանակերտի Վերածնունդի հրապարակէն քաղաքացիներու հետ
Այնուհետեւ երկու հայկական հանրապետութիւններու բարձրաստիճան պաշտօնեաները ծաղիկներ զետեղած են Շուշիի Տանկ-յուշարձանին, սպարապետ Վազգէն Սարգսեանի յուշարձանին՝ յարգելով նրա յիշատակը: Այնուհետեւ Նիկոլ Փաշինեանը եւ Բագօ Սահակեանը Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսեանի ուղեկցութեամբ այցելած են Ստեփանակերտի նորակառոյց Սուրբ Աստուածամօր Յովաննու եկեղեցի ու կատարած մոմավառութիւն:
Պաշտպանութեան նախարարութիւնը ձգտում է ոչ թէ պալանսի, այլ առաւելութեան. Դաւիթ Տօնոեան
ԵՐԵՒԱՆ, 9 ՄԱՅԻՍ, ԱՐՄԷՆՓՐԵՍ: ՀՀ Պաշտպանութեան նախարար Դաւիթ Տօնոեանը «Յաղթանակ» զբօսայգիի բարձրունքին, լրագրողներու հետ զրոյցի ժամանակ անդրադարձած է սահմանային իրավիճակին: «Եղել են խոցումներ, որոնք բերել են վիրաւորումների: Մենք դրանց համապատասխան ձեւով արձագանքել ենք: Այս ակտիւութիւնը պայմանաւորում եմ երկկողմանի ինժեներական աշխատանքներով: Ձմռանից յետոյ, գիտէք, գարնանը որոշ ինժեներական աշխատանքներ են կատարւում, առաջնագիծն աշխուժանում է: Հայաստանի Զինուած ուժերը շարունակում են իրենց աշխատանքը՝ ապահովելով
երկրի անվտանգութիւնը»,- «Արմէնփրես»-ի հաղորդմամբ՝ ըսած է Դաւիթ Տօնոեանը: Պաշտպանութեան նախարարը վերահաստատած է հայկական բանակի արագօրէն զինման իր անցեալի յայտարարութիւնը։ «Դրա համար մենք ունենք բոլոր հնարաւորութիւնները»,-ըսած է նախարարը: Լրագրողներու հարցին, թէ արդեօք այդ գործողութիւններով տարածաշրջանի սպառազինութեան պալանսը կը վերականգնուի, Դաւիթ Տօնոեանը պատասխանած է, որ Պաշտպանութեան նախարարութիւնը կը ձգտի ոչ թէ պալանսի, այլ առաւելութեան:
Էջ 4
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Գարեգին Բ․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հանդիպում Կրետէի արքեպիսկոպոսին հետ
Կրետէ (Յունաստան) հովուապետական այցի երրորդ օրը` Մայիս 6-ին, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ․ Ծայրագոյն պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը պատուիրակութեան ուղեկցութեամբ այցելեց Կրետէի Յոյն Ուղղափառ եկեղեցու արքեպիսկոպոսարան, ուր հանդիպեցաւ Կրետէի Նորին Սրբազնութիւն Իրինեոս արքեպիսկոպոսի հետ: Հանդիպման ներկայ էր նաեւ Կրետէի նահանգապետ Սթաւրոս Առնաութաքիսը: Իրինեոս արքեպիսկոպոսը, մեծ սիրով եւ յարգանքով ողջունելով Ամենայն Հայոց հայրապետին, ընդգծեց, որ Նորին Սրբութեան այցն արդէն անջնջելիօրեն արձանագրուած է Կրետէի պատմութեան մէջ: Արքեպիսկոպոսը հաստատեց, որ պատմական այս այցելութիւնը, լինելով առաջին այցը ոչ միայն Կրետէ, այլեւ Յունաստան, պայծառացրեց տօնախմբութիւնը հայկական եկեղեցւոյ 350-ամեակի, որը Եւրոպայի հնագոյն հայկական եկեղեցիներէն է: Իր խօսքին մէջ Նորին Սրբազնութիւնը վերա-
հաստատեց, որ Վեհափառի ներկայութիւնը ուրախութեան աղբիւր է եւ շնորհ ոչ միայն հայ համայնքի, այլեւ Կրետէի ողջ ժողովուրդի համար, ապա անդրադարձ կատարեց Եկեղեցիներու առաքելութեանը: Իր բարեմաղթանքները ուղղելով Ամենայն Հայոց կաթողիկոսին` արքեպիսկոպոսը Նորին Սրբութեանն ընծայեց իր երջանկայիշատակ նախորդի ասան, սրբապատկեր եւ գիրքեր Կրետէի հոգեւոր կեանքի եւ սրբազան ժառանգութեան մասին: Իր հերթին Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը փառք վերառաքեց առ Աստուած Կրետէ կղզի այցելելու շնորհի արժանանալու համար, որտեղ դեռ Ը դարէն հայ ժողովուրդի զաւակներ կայք հաստատած են: Նորին Սրբութիւնը շնորհակալութիւն յայտնեց Իրինեոս արքեպիսկոպոսին եւ Կրետէի նահանգապետին այցի առաջին իսկ պահէն ցուցաբերուած ջերմ հիւրընկալութեան համար, որը վկայութիւնն է հայ ժողովուրդի նկատմամբ յոյն ժողովուրդի սէրը եւ յարգանքը: Վեհափառը մասնաւորաբար ըսաւ, որ այցելութիւնը կատարած է այն համոզմամբ, որ այն աւելի պիտի զօրացնէ երկու ժողովուրդներու միջեւ յարաբերութիւնները, որոնք միշտ յատկանշուած են եղբայրութեան ոգիով եւ սիրով: Խօսելով երկու ժողովուրդներու պատմական առնչակցութիւններու եւ ընդհանրութիւններու մասին` Վեհափառ հայրապետը ընդգծեց, որ պատմութեան ընթացքին իրենք կիսած են ոչ միայն ուրախութիւններն ու յաջողութիւնները, այլեւ ցաւ ու տառապանք, նաեւ կը շարունակեն կրել իրենց սրտին Ցեղասպանութեան չսպիացող վերքը: Պատմական արդարութեան վերականգնման գործին Նորին Սրբութիւնը կարեւորեց ջանքերու մէկտեղումը, միմիանց զօրակցելը յանուն երկու ժողովուրդներու իղձերու եւ երազներու իրականացման: Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը, արքեպիսկոպոսին տեղեկացուց նաեւ Տիեզերական Պատրիարքութեան հետ առկայ սերտ կապերուն եւ Նորին Ամենասրբութիւն Վարթոլոմէոս Ա․ Տիեզերական պատրիարքի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին կատարած այցելութիւններու մասին, ներկայացուց նաեւ Քրիստոսի եկեղեցւոյ բազմազանութեան վերաբերեալ իր մտորումները: Շարունակութիւնը էջ 36
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 5
Հայաստանի դիւանագիտական յաղթանակը Պրիւքսելի մէջ Պրիւքսելի մէջ Արեւելեան գործընկերութեան տասնամեակին նուիրուած գագաթնաժողովի աւարտին Եւրոմիութեան ու ծրագրի անդամ վեց երկիրներու արտաքին գործոց նախարարները չեն յաջողած միասնական փաստաթուղթ ընդունիլ. Պաքուն հրաժարած է ստորագրելէ հռչակագիրը, քանի որ գրութեան մէջ որեւէ յիշատակում չէ եղած Ատրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան մասին: Եւրոպացի առաջնորդները մերժած են Պաքուի պահանջն ու փաստաթուղթը թողած են այնպէս, ինչպէս իրենք նախատեսած էին: Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարը հաստատած է, որ Պրիւքսելի առաջարկած ձեւակերպումները անընդունելի եղած են Պաքուի համար: Հայաստանի արտաքին գործոց նախարար Զոհրապ Մնացականեանը, մինչդեռ, Պրիւքսելի մէջ պատասխանելով լրագրողներու հարցերուն, ընդգծած է, որ Հայաստանը գոհ է յոբելեանական գագաթնաժողովի արդիւնքներէն: «Մենք սկզբունքօրէն գոհ ենք արդիւնքներից։ Ինչ վերաբերում է ամփոփիչ յայտարարութեանը, այն եղել է Մոկերինիի կողմից, որը արտայայտում է անդամ պետութիւնների եւ Հայաստանի մօտեցումները», – նշած է Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարը։
Մենք Հայաստանէն չենք խնդրեր դադրեցնել Իրանի հետ առեւտուրը. Հայաստանի մէջ ԱՄՆ-ի դեսպան
2018-ին ՀԲԸՄ-ը ստացած է 16 միլիոն տոլարի նուիրատուութիւն
Ապրիլ 2019-ին, լոյս տեսած ՀԲԸՄ-ի ամսագիրը կը տեղեկացնէ, որ անցեալ տարի՝ 2018-ին, Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութիւնը ստացած է շուրջ 16 միլիոն տոլարի նուիրատուութիւններ: ԱՄՆ-ն կը հասկնայ, որ Հայաստանի համար շատ կարեւոր է հարաւային սահմանը, կարեւոր է առեւտուրի եւ անվտանգութեան համար: Այս մասին 15 Մայիսին ըսած է Հայաստանի մէջ ԱՄՆ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Լին Թրէյսին՝ պատասխանելով այն հարցին, թէ ԱՄՆ-ի եւ Իրանի յարաբերութիւնները ինչպէ՞ս կրնան ազդել Հայաստանի վրայ: «Մենք չենք խնդրեր, որ Հայաստանը դադրեցնէ Իրանի հետ իր առեւտուրը: Մենք շահագրգռուած
չենք այս երկրի եւ շատ կարեւոր հարեւանի միջեւ օրինական առեւտուրին միջամտութեամբ»,- ըսած է ան՝ ներկայացնելով Հայաստանի մէջ իր առաքելութեան առաջնահերթութիւնները: Ամերիկացի դիւանագէտը նշած է, որ Ուաշինկթընը միջազգային գործընկերներէն կը խնդրէ միանալ իրեն՝ դիմակայելու «ապակայունացնող այն վարքագիծին», որ չի համապատասխաներ միջազգային հանրութեան մաս ըլլալ ցանկացող կառավարութեան:
Էջ 6
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Չինաստանը պատրաստ է մասնակցելու Հիւսիս-հարաւ մայրուղիի կառուցման. Սի Ծինփին Շարունակութիւն էջ 1-էն
կային մէջ: Սի Ծինփինը վստահութիւն յայտնած է, որ երկկողմ համագործակցութիւնը յառաջիկային կը զարգանայ առեւտրաշրջանառութեան, արդիւնաբերութեան, փոխադրութեան, մշակոյթի եւ մարդասիրական ոլորտներու մէջ: Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան նախագահը միաժամանակ աւելցուցած է, որ իր երկիրը յետագային եւս աջակցութիւն պիտի ցուցաբերէ այնպիսի նախագծերու, որոնք կը նպաստեն Հայաստանի զարգացմանն ու հայ ժողովուրդի բարեկեցութեան բարձրացման: Վարչապետ Փաշինեանը շնորհակալութիւն յայտնած է Սի Ծինփինին «Ասիական քաղաքակըրթութիւններու երկխօսութիւն» համաժողովին հրաւիրելու եւ այս հանդիպման հնարաւորութեան համար, ինչը լաւ հնարաւորութիւն է քննարկելու երկկողմ համագործակցութեան հեռանկարները: «Չինաստանի հետ յարաբերութիւնները Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին քաղաքականութեան առաջնահերթութիւնների շարքին է: Մեր երկու ժողովուրդները ներկայացնում են հին քաղաքակրթութիւններ, հայկական ձեռագրերում դեռ հինգերորդ դարում նկարագրւում է երկու ժողովուրդների կապերի մասին: Այդ կապերն ունեցել են առեւտրային, մարդասիրական եւ քաղաքական բնոյթ: Մեզ հա-
Թուրքիոյ Ներքին գործոց նախարարը այցելեց Պոլսոյ Պատրիարքարան
ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի ժամանումը Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութիւն։
մար շատ կարեւոր է կառուցողական եւ արդիւնաւէտ յարաբերութիւնները Չինաստանի հետ»,- ըսած է Նիկոլ Փաշինեանը: Հայաստանի կառավարութեան ղեկավարը նաեւ նշած է, որ տպաւորուած է Չինաստանի զարգացման օրինակով եւ շնորհաւորած է Սի Ծինփինը Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան կազմաւորման 70-ամեակի կապակցութեամբ:
Կապ Խմբագրութեան հետ: hyegyank@gmail.com
նոցի հոգաբարձուներու խորհուրդի նախագահ Պետրոս Շիրինօղլուն: Հանդիպման անդրադարձ կատարուած է պատրիարքական ընտրութեան: Աւելի ուշ Շիրինօղլուն Պոլսոյ «Ժամանակ» օրաթերթին յայտնած է, որ պատրիարքի տեղապահ, Արամ արքեպիսկոպոս Աթէշեան համաձայնած է իրականացնել պատրիարքի տեղապահի ընտրութիւններ: Որոշուած է տեղապահի ընտրութիւններն իրականացնել Յունիս 23-ին կամ ատոր յաջորդող օրերուն:
Թուրքիոյ Ներքին գործոց նախարար Սուլէյման Սոյլուն Մայիս 13-ին այցելած է Պոլսոյ Հայոց պատրիարքարան: Այս մասին կը յայտնէ Պոլսոյ Հայոց պատրիարքարանի ֆէյսպուքեան էջը: Թուրքիոյ ՆԳ նախարարի այցի ժամանակ պատրիարքարանին մէջ ներկայ եղած են կրօնական ժողովի անդամները, Արամ արքեպիսկոպոս Աթէշեանը եւ Սուրբ Փրկիչ հիւանդա-
Յիշեցնենք, որ Ապրիլ 29-ին Հայոց պատրիարքարանի կրօնական ժողովին որոշում կայացուած էր, որ տեղապահի ընտրութեան կարիքը չկայ եւ պէտք է պատրաստուիլ միայն պատրիարքի ընտրութիւններուն: Պոլսոյ մէջ Մարտ 8-ին 62 տարեկանին մահացած էր Պոլսոյ Հայոց պատրիարք Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Մութաֆեան: Ան Պոլսոյ Հայոց պատրիարքի պաշտօնը գրաւած էր 1998 թուականէն: 2008 թուականէն Մութաֆեան մտագարութիւն (dementia) հիւանդութեան պատճառով կը գտնուէր Պոլսոյ Սուրբ Փրկիչ հայկական հիւանդանոցին մէջ:
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 7
Ատրպէյճան քարիւղի տակառի վրայ նստած է, մենք ունինք զայն խփելու ու վառելու հնարաւորութիւնը. Արկադի Տէր Թադեւոսեան «Ատրպէյճան քարիւղի տակառի վրայ նստած է, մենք ունինք զայն խփելու ու վառելու հնարաւորութիւնը»,– ըսած է Տէր Թադեւոսեան: Անդրադառնալով վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի յայտարարութեան, որ Արցախի ժողովուրդը պէտք է որոշէ, թէ ինչ լուծում կ’ուզէ, ան պատասխանեց. «Ժողովուրդը խաղաղութիւն կ’ուզէ, պարզապէս մենք լաւ հարեւաններ չունինք»: Խօսելով Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի ղեկավարներու հանդիպման մասին, ան նշեց, որ եղած են պայմանաւորուածութիւններ, որոնք Ատրպէյճան կը շարունակէ խախտել: «Ինքը գնաց խօսեցաւ, չէ՞, ըսաւ` կրակել պիտի չըլլայ, իրարու շատ լաւ ժպտացին: Կռիւը կա՞յ, կը կրակե՞ն: Հայաստանը կ’ըսէ այն, ինչ կ’ուզէ, իսկ Ատրպէյճան կ’ըսէ, բայց իր խօսքը չի պահեր»,– եզրափակեց Արկադի Տէր Թադեւոսեան:
Հայաստանի եւ Արցախի մէջ ռազմավարական դաշինքը կայ, այդ դաշինքը պէտք է ամրապնդել: Այս մասին, լրագրողներու հետ զրոյցի ընթացքին ըսած է Արցախի հերոս, զօրավար Արկադի Տէր Թադեւոսեան:
Հայաստանի բնակչութեան թիւը նուազած է 7,8 հազարով
«Մենք յաղթած ենք պատերազմի ընթացքին, սակայն պարտուած ենք դիւանագիտական ճակատի վրայ: Մենք պէտք չէ նայինք թշնամիին, մենք այնքան հարցեր ունինք, մենք պէտք է նայինք` ուր սխալած ենք: Մենք պէտք է այնպիսի քայլեր ընենք, որոնք մեզի թոյլ կու տան ուժեղանալու»,- «Նիուզ»-ի փոխամցմամբ՝ նշած է ան: Արկադի Տէր Թադեւոսեան կը կարծէ, որ Ատրպէյճանի ղեկավարութիւնը պատերազմ չ’ուզեր, միայն կը սպառնայ ատով․ «Ալիեւը նստած է նաւթատոլարներու վրայ, անոր պատերազմ պէտք չէ, ան պէտք է ըսէ` պատերազմ, որ մեզի վախցնէ: Կռիւը Հայաստանն ու Ատրպէյճանը չեն ըներ, կողքերէն են»: Քոմանտոսի համար ընդունելի չէ ժողովուրդներուն խաղաղութեան նախապատրաստելու թեզը, քանի որ «թուրքերուն հիմնական նպատակը հայերը բնաջնջելն է»: Յարձակողական մարտավարութեան եւ «նոր պատերազմ, նոր տարածքներ» թեզի մասին խօսելով` ան ըսած է, որ այն ինչ յայտարարած է պաշտպանութեան նախարարը, ճիշդ է, բայց այդ յայտարարութիւնը պէտք է ընէր ոչ թէ ինքը, այլ երկրի ղեկավարը: Անոր խօսքով` ինք արդէն 10 տարիէ կ՛ըսէ, որ պէտք է հարուածել թշնամիին:
ՀՀ մշտական բնակչութեան թիւը 1 Ապրիլ 2019-ի դրութեամբ կազմած է 2․962,1 հազար մարդ, այդ շարքին քաղաքայինը` 1․893,4 հազար մարդ եւ գիւղականը` 1․068,7 հազար մարդ: Այս տուեալը հրապարակած է ՀՀ Ազգային վիճակագրական կոմիտէն։ 2018-ին նոյն ժամանակահատուածի համեմատ՝ բնակչութեան թիւը նուազած է 7,8 հազարով։ Տարուան սկիզբի համեմատ՝ հանրապետութեան բնակչութեան թիւը նուազած է 3,2 հազարով։ 2019-ի առաջին եռամսեակին հանրապետութեան մէջ գրանցուած է 8․042 ծնունդ, ինչը 3,1% աւելի քիչ է 2018-ի նոյն ժամանակահատուածի համեմատ։ Հաշուետու ժամանակահատուածին մահացութիւններու թիւը աճած է 3,4%՝ կազմելով 7․373։
Էջ 8
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Թուրքիան արձագանքած է Գուրգէն Եանիկեանի մասունքներու Եռաբլուր յուղարկաւորութեանը
Թուրքիոյ Արտաքին գործերու նախարարութիւնը յայտարարութիւն տարածած է՝ դատապարտելով Եռաբլուր պանթէոնի տարածքին գտնուող՝ Հայաստանի ազատագրութեան հայ գաղտնի բանակի (ԱՍԱԼԱ) նահատակներու յուշահամալիրին մէջ ԱՍԱԼԱ-ի հոգեհայր Գուրգէն Եանիկեանի մասունքներու՝ հողին յանձնումը։ Յուղարկաւորութիւնը կատարուած էր Մայիս 5-ին․ ազգային ազատագրական շարժման մասնակիցներու, համակիրներու եւ հոծ բազմութեան ներկայութեամբ, Ոսկան արքեպիսկոպոս Գալփակեանի գլխաւորութեամբ։ Հայ ազատագրական պայքարի հերոս, գրող, ճարտարագէտ Գուրգէն Եանիկեանը ծնած է 1895ին, Էրզրում (Արեւմտեան Հայաստան): Հայոց Ցեղասպանութեան ականատես Եանիկեանը 27 Յունուար 1973-ին, 78 տարեկանին, ԱՄՆ Սանթա Պարպարա քաղաքին մէջ գնդակահարած էր Թուրքիոյ հիւպատոսը ու անոր օգնականը, ինչէն ետք ինքնակամ յանձնուած էր ԱՄՆ իրաւապահ մարմիններուն եւ դատարանին մէջ խիզախօրէն պաշտպանած հայոց ոտնահարուած իրաւունքներու հարցը։
Եանիկեանը 2 Յունիս 1973-ին ցմահ բանտարկութեան դատապարտուած էր։ 10 Փետրուար 1984-ին, վատառողջ եւ ֆիզիքապէս տկարացած, տեղափոխուած էր բանտային հիւանդանոց եւ 17 օր ետք մահացած հիւանդանոցին մէջ։ Թուրքիայի ԱԳՆ-ն Եանիկեանին անուանած էր «ահաբեկիչ» եւ իր հերոսացումը համարած էր «ահաբեկչութեան քարոզ»։
Նկարները ԺԱՄ ամսագրի
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 9
Հայոց Ցեղասպանութեան հարցով Թրամփ նոյնքան վախկոտ է, որքան Օպամա, Կրտսեր Պուշ, Քլինթըն եւ Աւագ Պուշ
ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ «Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր
Անցեալ շաբաթ, «Հայոց Յիշատակի Օր»ուան վերաբերեալ նախագահ Տանըլտ Թրամփ հանդէս եկաւ Ապրիլ 24-ի առիթով իր երրորդ ուղերձով: Եւ երեք տարի անընդմէջ ան չհամարձակեցաւ օգտագործել ճիշդ եզրը՝ «ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԻՒՆ» բառը, օսմանեան թրքական կառավարութեան կողմէ 1,5 միլիոն անմեղ հայ կիներու, մանուկներու եւ տղամարդոց բնաջնջումը նկարագրելու համար։ Հիմնականօրէն, Թրամփ կրկնեց այն նոյն խօսքերը, զորս ան չնչին փոփոխութիւններով օգտագործած էր վերջին երկու տարիներուն: Ան կրկին օգտագործեց «Մեծ Եղեռն» հայերէն եզրը՝ զանգուածային սպանութիւնները «ցեղասպանութիւն» կոչելէ խուսափելու համար: Մեծ Եղեռնը պարզապէս նկարագրութիւն է, որ հայ ժողովուրդը կիրարկած է մինչեւ Ռաֆայէլ Լեմքինի կողմէ «ցեղասպանութիւն» բառի ստեղծումը, 1940-ականներուն, մինչդեռ «ցեղասպանութիւն»ը միջազգային իրաւունքի եզր է եւ ունի իրաւական հետեւանքներ: Բացի այդ, եթէ Թրամփ հաստատակամ է հայերէն բառ օգտագործելու հարցով, ապա ան պէտք է արտասանէր հայերէն «ցեղասպանութիւն» բառը… Բազմաթիւ հայեր Թրամփի ընտրուելէն ետք յոյսեր կը փայփայէին, որ ապաւինելով իր անկանխատեսելի մղումներուն՝ ան հայերու զանգուածային սպանութիւնները կը նկարագրէ իբրեւ ցեղասպանութիւն՝ անտեսելով իր օգնականներուն խորհուրդը եւ իր նախորդներուն դիրքորոշումը: Դժբախտաբար, Թրամփ շատ քիչ բան գիտէ ամերիկահայերուն մասին եւ քիչ կը մտահոգուի անոնց հարցերով: Ցեղասպանութեան հարցին Թրամփ ուշադրութիւն կը դարձնէ միայն այն ատեն, երբ ամերիկահայերը քաղաքական շատ աւելի մեծ ազդեցութիւն ունենան: Թրամփի կողմէ մեծ խիզախութիւն չի պահանջուիր «Հայոց Ցեղասպանութիւն» եզրը օգտագործելու համար, որովհետեւ նախագահ Ռանըլտ Ռեկըն
զայն արդէն օգտագործած է իր նախագահական հռչակագիրին մէջ, 22 Ապրիլ 1981-ին: Իրականութեան մէջ, ամերիկահայերը կարիք չունին, որ Թրամփ որեւէ բան ըսէ Ապրիլի 24-ին, եթէ ան չի կրնար եղածը անուանել «ցեղասպանութիւն»: Միացեալ Նահանգները արդէն բազմիցս ճանչցած է Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Ի յաւելումն Ռեկընի յայտարարութեան՝ Ներկայացուցիչներու տունը Հայոց Ցեղասպանութիւնը ճանչցող յաջորդաբար երկու բանաձեւ ընդունած է՝ 1975-ին եւ 1984-ին, իսկ Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը 1951-ին պաշտօնական փաստաթուղթ ուղարկած է Արդարադատութեան միջազգային դատարան (Համաշխարհային դատարան)՝ հայերու զանգուածային սպանութիւնները ճանչնալով իբրեւ ցեղասպանութեան օրինակ: Այսուամենայնիւ, Թրամփի ոչ-ամբողջական յայտարարութիւնը Հայկական Հարցին համար ունի երկրորդական կարգի քանի մը օգուտներ. 1. Անիկա սարսափելիօրէն կը զայրացնէ թուրք ղեկավարները, որոնք կարծես թէ կ’ամչնան եւ կը վրդովին, որ Միացեալ Նահանգներու նախագահը աշխարհին կը յիշեցնէ «20րդ դարու զանգուածային վատթարագոյն վայրագութիւններէն մէկ»ուն մասին՝ պնդելով, որ «1915-էն սկսեալ, Օսմանեան կայսրութեան վերջին տարիներուն ընթացքին, մէկ ու կէս միլիոն հայեր զոհ գացած են տեղահանութիւններու, կոտորածներու եւ մահուան երթերու»: Թուրքիոյ նախագահ Էրտողան եւ արտաքին գործոց նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլու զայրոյթով եւ ժըխտումով ընդունեցին Թրամփի Ապրիլ 24-ին յայտարարութիւնը: 2. Նախագահ Թրամփի եւ անոր նախորդներուն յայտարարութիւնները ամէն տարի քաղաքական մեծ արձագանգ կը յառաջացնեն ամբողջ աշխարհի տարածքին՝ միջազգային մամուլին մէջ ստեղծելով զանգուածային հրապարակայնութիւն, ինչ որ աւելի եւս կը բորբոքի թուրք ղեկավարներու ժխտումներով։ 24 Ապրիլ 2019-ին, Հայաստանի վարչապետ Շարունակութիւնը էջ 10
Էջ 10
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայոց Ցեղասպանութեան հարցով Թրամփ նոյնքան վախկոտ է, որքան Օպամա, Կրտսեր Պուշ, Քլինթըն եւ Աւագ Պուշ Շարունակութիւն էջ 9-էն
Նիկոլ Փաշինեան կարեւոր յայտարարութիւն մը ըրաւ Հայոց Ցեղասպանութեան 104-ամեակին վերաբերեալ: Զարմանալիօրէն, անոր յայտարարութեան մէջ Թուրքիան կամ Օսմանեան կայսրութիւնը չյիշատակուեցաւ իբրեւ Հայոց Ցեղասպանութիւն իրագործող…: Ասիկա ցաւալի թերութիւն է վարչապետին եւ անոր օգնականներու կողմէ: Ես չեմ կարծեր, որ ասիկա դիտաւորեալ եղած է, յատկապէս նկատի ունենալով, որ յայտարարութեան մէջ լուրջ յղում կատարուած է հայերու կողմէ՝ իրենց հայրենիքի կորստեան մասին, մարդկային կորուստներէն բացի: Նախապէս, Հայաստանի ղեկավարները ձեռնպահ մնացած են Թուրքիայէն տարածքային պահանջներու հարց բարձրացնելու գծով: Նոյն ժամանակ, Ապրիլ 24-ին, Անգարայի մէջ կազմակերպուած խորհրդաժողովի մը ընթացքին, Էրտողան հանդէս եկաւ բացառիկ խայտառակ յայտարարութեամբ. «Արեւելեան Անատոլիոյ մահմետական բնակիչներուն, անոնց շարքին՝ կիներ եւ մանուկներ կոտորած հայկական աւազակախումբերու եւ վերջիններուս աջակիցներուն աքսորը ամէնէն ողջամիտ քայլն էր, զոր կարելի էր իրագործել նման ժամանակաշրջանի մը մէջ»:
ւորանք է հայ ժողովուրդին եւ մարդկութեան համար, այլեւ ծայրայեղ ատելութեան խօսք՝ անձամբ Էրտողանի կողմէ: Աշխարհը պէտք չէ լռէ»: Մենք ոգեւորուած ենք, որ վարչապետ Փաշինեան բարձրացուցած է Թուրքիայէն հայկական տարածքներու պահանջի հարցը. պահանջ, զոր Հայաստանի կառավարութիւնը պաշտօնապէս պէտք է հետապնդէ Արդարադատութեան միջազգային դատարանին մէջ։ Արեւելահայերէնի թարգմանեց՝ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ Արեւմտահայերէնի վերածեց՝ ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
ԹՈՒՄՕ-ի տնօրէնը արժանացաւ Ֆրանսայի «Ասպետ» կոչման
Էրտողան անամօթաբար կը մեղադրէ հայ զոհերը՝ ոճրագործ թուրքերու դէմ զանգուածային յանցագործութիւն կատարած ըլլալու յանցանքով: Սա խայտառակ սուտ է, որ համարժէք է Ողջակիզման ընթացքին հրեաները մեղադրելուն՝ գերմանացիներ սպաննելու յանցանքով: Էրտողան կը տառապի հոգեկան լուրջ հիւանդութենէ։ Զարմանալի զարգացումով մը վարչապետ Փաշինեան խստօրէն արձագանգեց Էրտողանի աղտոտ սուտերուն: Փաշինեան Էրտողանի յայտարարութիւնը նկարագրեց իբրեւ «ատելութեամբ լի» եւ կոչ ըրաւ միջազգային հանրութեան, որ արձագանգէ՝ ըսելով «Այն օրը, երբ ամբողջ աշխարհի հայութիւնը կը սգար Օսմանեան կայսրութեան գործած Ցեղասպանութիւնը, Թուրքիա, այս երկրի նախագահ Ռեչեփ Թայիփ Էրտողան, յայտարարութեամբ մը վերահաստատեց 20-րդ դարու ամէնէն մեծ ոճրագործութեան ժխտումը, զայն անուանելով միայն «հայերու տեղահանութիւն»: Օսմանեան կայսրութեան ամբողջ հայ բնակչութիւնը, որ ենթարկուեցաւ զանգուածային սպանդի եւ տեղահանութեան մահուան երթերու, «հայ աւազակախումբեր եւ անոնց աջակիցներ» անուանելը, 1,5 միլիոն բնիկ բնակչութեան կոտորածը «ամէնէն ողջմիտ քայլ» որակելը ոչ միայն ժխտողականութեան նոր մակարդակ է, այլ նաեւ՝ ամբողջ ազգի մը սպանդի արդարացում: Ապրիլ 24-ին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան տարելիցին օրը կատարուած յայտարարութիւնը խորին վիրա-
Չորեքշաբթի, Մայիս 15-ին, Փարիզի քաղաքապետ Անն Իտալկօ ԹՈՒՄՕ-ի տնօրէն Մարի Լու Փափազեանին յանձնեց Ֆրանսայի Հանրապետութեան պատուաւոր «Palmes Academiques» մրցանակը ու «ասպետ» կոչումը: «Առանց քեզ, Մարի Լու, ԹՈՒՄՕ-ն գոյութիւն չէր ունենար ո՛չ Հայաստանի, ո՛չ Փարիզի մէջ: Եթէ այս մետալը պէտք է ստեղծուէր, անիկա պէտք է ըլլար քեզի համար: Դուն աշխարհի քաղաքացի ես: ԹՈՒՄՕ կը նշանակէ ազատութիւն: Անիկա աշխարհի լաւագոյն դպրոցն է: ԹՈՒՄՕ-ի խումբը շատ հպարտ է»,- ըսաւ Անն Իտալկօ եւ շքանշանը յանձնեց Մարի Լու Փափազեանին:
Contact with the publisher: hyegyank@gmail.com
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 11
Շուշին մեր ամրոցն է ՀԱՄԲԻԿ ՊԻԼԱԼԵԱՆ
Հայոց միասնական բազուկին ու վճռակամութեան ամրոցը, Հայաշունչ յոյզերու եւ բոցավառ ապրումներու աննուաճելի միջնաբերդը, Ազգային դիմագիծի, արժէքներու եւ առանձնայատկութիւններու շտեմարանը, Ինքնաճանաչման, ինքնաղեկավարման, առաւել ուժեղացման պատուանդանն է, Աւելի՛ն. ազգակերտման, հայրենատիրացման եւ բարբարոս թուրք-ազերիին յաղթելու խորհրդանիշ ամրոցն է Շուշին, որուն ազատագրութեան 27-ամեակը կը տօնենք ազգովին։ Իրօք, մօտիկ անցեալի գրուած պատմութեան էջերուն վրայ, իր բնոյթով եզակի ԴՐՈՒԱԳ մը աւելցաւ. ատիկա բերդաքաղաքի մը ազատագրումն էր, որ տեղի ունեցաւ 8-9 Մայիս 1992-ին։ Անունը Շուշի էր, իսկ պատկանելիութիւնը`հայկազեան։ Անոր շուքին տակ դարեր շարունակ ազգի մը սիրտն ու հոգին, միտքն ու բազուկը կռանուած էին, իբրեւ հարազատ ու կենդանի արտայայտութիւն` հայոց լինելութեան։
ջատիրական ոգին ու ազգային հաւաքական գիտակցութիւնը իր հրաբխային ճայթքումը ունեցաւ։ Ազգ մը ամբողջ ոտքի ելած, սահմանադրականօրէն կը պահանջէր անկախութիւն, ինքնակառավարում եւ ազատօրէն շնչելու իրաւունք։ Հայաստանի հողին վրայ միլիոնի հասնող հայաշունչ ցոյցերը գերազանցապէս ազգային պոռթկումի ցուցանիշ էին, ժողովուրդ մը ամբողջ Արցախի միացումն ու թշնամի բարբարոսութենէն ազատելու պահանջը ներկայացուցած էր, արդարօրէն։
Հազարամեայ փորձութեան ու փորձառութեան ծանրութիւնը իր շալակին, ան` Շուշին (Շոշը) հասած էր մեր օրերը եւ իրաւամբ կոչուած էր մշակոյթի մայրաքաղաք, հերոսներու արծուեբոյն եւ ազգային արժանապատուութեան լուսաշող օրրան։
Անդին, նման խաղաղասիրական աքթերու իբրեւ պատասխան, արիւնարբու թշնամին կը հակադարձէր ամէնէն վայրագ միջոցներով։ Անասելի սպանդներ գրեթէ ամէնօրեայ դրութեամբ կը գործադրուէին գիւղերու եւ հայահոծ քաղաքներու մէջ։
Ճիշդ է, որ հայոց պատմութիւնը ոսկեայ էջեր նուիրած է Շուշիին, իբրեւ ազգային հպարտութեան եւ ստեղծագործական մտքի բերդաքաղաք, սակայն, դաժան կեանքի պարտադրանքն ու աշխարհաքաղաքական դասաւորումները` ապազգային իրավիճակի մը դէմ յանդիման դրած էին զայն. երբ ամբողջ Ղարաբաղն ու այլ հայկական հողամասեր կը բըռնակցուէին շինծու Ատրպէյճանի (1921), յագուրդ տալով թաթարածին ազերիին հետապնդած հայաջինջ ծրագիրներուն։
Պահը ճգնաժամային էր, ստեղծուած իրավիճակը` զարհուրելի։ Հայութիւնը մէկ ելք ունէր, դէմ դնել պարտադրուած պատերազմին, նետուիլ մաքառումներու գիրկը եւ զէնն ի ձեռին պաշտպանել հայրենի հողն ու ազգին պատիւը։
Հակառակ այն իրողութեան որ նախորդող երկու տարիները (1918-20) ահաւոր եղած էին Շուշուայ հայ բնակչութեան համար, նկատի առած թուրք-ազերիական թշնամական արարքները, որոնք սանձազերծուած էին` ծունկի բերելու հայութիւնը եւ ի սպառ ջնջելու անոր գոյութիւնը ամբողջ Արցախի տարածքին, այդուհանդերձ հայ գեղջուկը ապաւինած իր սեփական բազուկին, անկոտրում կամքին ու հայրենասէրի կոչումին, կրցաւ շրջանցել դժոխային պայմանները, տոկալ ու համբերել, եւ օր մըն ալ, ստեղծուած քաղաքական ու պատերազմական պայմաններու օգտագործումով` կրցաւ բարձրացնել իր արդար ձայնը, ազատ ու անկախ ապրելու իրաւունքը պահանջել եւ նետուիլ պայքարի դաշտ։ Յիրաւի, 1988 թուականը դարձակէտ մը եղաւ ամբողջ հայութեան համար։ Հայ անհատի պահան-
Եւ կը պայթէր ազգային ազատագրական պայքարի նորովի տարբերակը, արցախեան օրագիրը։ Հայոց ազատատենչ ոգին եւ առհաւական բազուկի ուժը կրկին պարտադրեցին իրենց ներկայութիւնը։ Ազատամարտիկը` նորօրեայ ֆետային ու զինուորական ծառայութեան կոչուած հայոց սպայակազմը, իրենց թիկունքին ունենալով ազնիւ ու քաջասիրտ արցախահայութիւնը նետուեցան պատերազմի դաշտ յանուն ազգային երազանքի կենսագործումին եւ դարաւոր իրաւունքի ձեռքբերման։ Սփիւռքահայութիւնը անմասն չմնաց, իր կարգին, չզլացաւ իր պարտքը, ըմբռնեց պահու լրջութիւնը եւ իր բարոյական ու նիւթական օժանակութիւնը բերաւ սրբազան պատերազմին։ Հայութիւնը, հակառակ իր տարաբնոյթ վիճակին ու կացութեան, արիաբար դրսեւորեց ինքզինք եւ ողջագուրուեցաւ Արցախի ապառաժեայ լեռներուն հետ։ Կրցաւ վերցնել նետուած ձեռնոցը, եղաւ ժամանակի շունչը, հաւատամքի զօրութեամբ պաՇարունակութիւնը էջ 12
Հայ Կեանք
Էջ 12
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Շուշին մեր ամրոցն է Շարունակութիւն էջ 11-էն
րուրեց ինքզինք, ցոյց տուաւ անձնազոհութեան եւ սխրանքներու ամէնէն վեհն ու անկրկնելին, յաղթեց թուրքին եւ Մռաւի լեռներուն վրայ պարզեց հայոց եռագոյնը։ Փաստօրէն, արցախեան պատերազմի առաջին տարիները եղան օրհասական։ Մայրաքաղաք Ստեփանակերտը անխնայ կը ռմբակոծուէր Շուշիի բարձունքին հաստատուած ազերիական ծանր զէնքերով։ Ահ ու սարսափ էր ամէնուրեք, վիճակը անտանելի, ժողովուրդը կը պատսպարուէր մօտակայ քարայրներու մէջ, հարկաւոր էր ելք մը գտնել եւ լռութեան մատնել թշնամի հրետանին։ 1992 Ապրիլին, Արցախի ինքնապաշտպանութեան ուժերու գլխաւոր շտապը կ’որոշէ ազատագրել Շուշին։ Այս պատասխանատու եւ սրբազան գործը իր լրումին հասցնելու համար, կը կազմուին տարբեր առաքելութիւն ունեցող խումբեր եւ վաշտեր։ Անոնց գլուխին կը նշանակուին վաստակաւոր հրամանատարներ, որոնք քաջատեղեակ էին ծրագրին։ Շուշիի բարձունքին հաստատուած թշնամին, ըստ հետախուզութեան, ունէր մեծաքանակ զէնք, սպառազինութիւն, մեծ թիւով զինուորներ եւ անառիկ դիրքեր։
թիւնը իր աւարտին հասած էր։ Շուշիի ազատագրութեան լուրը շշմեցուցած էր թուրքն ու ազերին։ Թշնամի բանակին մէջ կը տիրէ խուճապի ու խուժանի մթնոլորտ։ Հայ քաջարի երիտասարդութեան բազուկը հարուածած էր անխնայ եւ ծունկի բերած թրքութիւնը։ Հայ ժողովուրդը կը փութար Ս. Ղազանչեցոց եկեղեցի, խունկ ու մոմ վարելու եւ խոնարհելու նահատակներու յիշատակին առջեւ։ Դարաւոր եկեղեցւոյ սրբազան զանգերը կրկին կը ղօղանջեն, եկեղեցին հայկական նորէն կը սկսի շնչել ու ապրիլ հայօրէն։ Ցնծութիւնն, ուրախութիւն, հպարտութիւն եւ յաղթանակի զգացողութիւնը կը բոցավառէ բոլորի սրտերը, հայոց ազատատենչ ոգին կը սաւառնի լեռներու գագաթին, արծուեբոյն Արցախի ազատագրութեան պայքարը մտած էր նոր փուլ։ Իրօք, մերօրեայ պատմութեան յետագայ էջերը վկայակոչեցին, թէ Շուշին եղաւ այն պատուանդանը, որուն վրայ կերտուեցաւ հայոց ժամանակակից մեծ յաղթանակը։ Արդ, Շուշիի ազատագրումով հայութիւնը գերազանցեց ինքզինք եւ փաստեց, որ հայու ռազմավար միտքն ու մարտունակ ոգին զգետնեցին թշնամի բանակը եւ ցոյց տուին հայոց բանակի հզօրութիւնը։
Այս բոլորով հանդերձ, Արցախի զինուորական հրամանատարութիւնը, գլխաւորութեամբ Արկադի Տէր Թադէւոսեանին, կ՛որոշէ ազատագրել բարձունքը եւ հինաւորց Շուշին վերադարձնել տուն։ Արդարեւ, հայոց զինուորական պատրաստութիւնը իր լրումին հասնելով, 7-8 Մայիսին կը տրուէր յարձակման ազդանշանը։
Հայոց հնամեայ բայց միշտ առոյգ ու կենարար բերդաքաղաքի ազատագրումը նորահաս սերունդին փոխանցեց պատգամ-արժեհամակարգ մը, թէ հայութիւնը կրնայ հրաշքներ գործել եթէ երբեք կառչած մնայ միասնականութեան, տիրութիւն ընէ իր երազներուն, յաղթահարէ ներքին ու արտաքին բոլոր խոչընդոտները եւ լծուի վերանկախացած հայրենիքի հզօրացման։
Տղոց բարոյահոգեբանական եւ զինուորական պատրաստութիւնը բարձր էր։ Անոնք, յարձակման նախօրէին, անտառներու թէ լեռներու լանջին երգած էին իրենց յաղթանակի երգը, եարխուշտայ պարած, երդուած, որ պիտի հասնին կատարին։
Այո՛, Շուշին մեր ամրոցն է, ուրկէ պիտի արձակուին հայկեան նետերը դէպի թշնամի բանակները, որոնք բռնագրաւուած կը պահեն սրբազան Արարատը։
Ազդանշանը կը տրուէր, եւ չորս տարբեր ուղղութիւններէ ընթացք առած յարձակումը ահ ու սարսափի կը մատնէր թշնամին։ Տղաքը, եռագոյնը շալկած, եւ իրենց հայեացքները դէպի Շուշուայ բերդին յառած` կը յառաջանային խրոխտ քայլերով։ Վախկոտ թշնամին անակնկալի եկած, տալով մեծ կորուստներ կը սկսի փախչիլ դէպի կիրճեր ու լեռներ։ 9 Մայիսի լոյս առաւօտուն, հայ ազատամարտիկները կը մտնեն Շուշի եւ կը սկսին մաքրագործումի։ Քանի մը ժամէն ազատագրուած էր հայոց մշակոյթի եւ լոյսի մայրաքաղաքը։ Հայութիւնը, մայրենի գիրկ վերադարձուցած էր հինաւորուց Շոշը եւ անոր բերդին վրայ կանգնեցուցած հայոց եռագոյնը։ Հարսանիք լեռներուն կոչուած գործողու-
Շուշիի ազատագրումը մեր պայքարն է ընդդէմ բոլոր մութ թէ բացայայտ ուժերու եւ որոշումի կեդրոններու, որոնք տիւ եւ գիշեր կը լարեն որոգայթներ եւ կը մշակեն պարտուողական ծրագիրներ, յուսահատութեան մատնելու հայութիւնը, բայց ի զուր։ Որովհետեւ 27-ամեայ ազատագրուած Շուշին մեր հոգիները ամրացնող բերդն է, մեր ազգային դարաւոր երազներուն թռիչք տուող հրաշափառ բարձունքը։
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 13
Ֆրիտեոֆ Նանսէն (1861-1930). Հայ ժողովուրդի իրաւապաշտպան մեծ մարդասէրը ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ
Մ
այիս 13-ին կ’ոգեկոչենք մահուան 89-րդ տարելիցը նորվեկիացի մեծ մարդասէր Ֆրիտեոֆ Նանսէնի, որ հայ ժողովուրդի պատմութեան էջերուն արժանի տեղ գրաւած հայասէր օտարներու փաղանգին մէջ՝ կը զատորոշուի հայապաշտպանի իւրայատուկ լուսապսակով։ Մարդկային դաժանութիւն եւ տառապանք շատ տեսաւ Նորվեկիոյ մեծանուն այս զաւակը, որ իբրեւ Առաջին Աշխարհամարտի աւարտին ստեղծուած Ազգերու Լիկայի գաղթականական հարցերով լիազօր Յանձնակատար՝ մօտէն առնչուեցաւ տար բեր ժողովուրդներու բաժին հանուած մեծ ողբերգու թեանց հետ։ Յատկապէս հայ ժողովուրդին դէմ թրքական պետութեան գործադրած ցեղասպանութիւնը խորապէս ցնցեց Նանսէնին։ Ատենին Նանսէն վկայեց, թէ «ինծի համար դժուար է հաւատալ, որ ոեւէ մէկը կրնայ ծանօթա նալ հայ ժողովուրդի պատմութեան, առանց խորա պէս ցնցուելու անոր մեծ ողբերգութենէն»։ Իսկ դուստրը՝ մեծանուն մարդասէր իր հօր յի շատակին նուիրուած յուշերուն մէջ, վկայեց.- «Հայրս մահացաւ «հայ» բառը շուրթներուն: Դուք անոր սրտի սիրելի զաւակներն էիք: Հօրս հանդէպ հայ ժո ղովուրդին տածած խորը սէրն ու անսահման երախ տագիտութեան զգացումը անոր յիշատակի յաւեր ժական յուշարձանն են»: Իրաւամբ, Հայաստանը ազգային հերոսի դափնեպսակին արժանացուց Նանսէնին, իսկ մեր ժողովուրդի աշխարհասփիւռ բեկորներու յիշողու թեան մէջ, մինչեւ մեր օրերը, երախտագիտութեան խոր զգացումներով կը պահպանուի անունը այս եզակի Հայասէրին։ Հայաստանի ու հայ ժողովուրդին հետ Նան սէն առնչուեցաւ իր կեանքի վերջալոյսին, 1922-1923 -էն սկսեալ, բայց այնուհետեւ՝ մինչեւ իր վերջին շունչը, Նորվեկիոյ այս ազնուական զաւակը ծառա յեց քսաներորդ դարու առաջին ցեղասպանութեան ենթարկուած հայութեան վէրքերու դարմանումին եւ ցաւերու ամոքումին։ Նանսէն ծնած է 10 Հոկտեմբեր 1861-ին, Քրիս թիանիա քաղաքի (այժմու մայրաքաղաք Օսլոյի) արուարձաններէն մէկուն մէջ։ Հայրը յաջողած ու յարգուած իրաւաբան մըն էր, որ իր բարեպաշտ ու աստուածավախ վարքով խոր անդրադարձ ունեցաւ Նանսէնի կազմաւորման վրայ։ «Անձնական պար տաւորութեան եւ բարոյական սկզբունքի» շեշտակի զգացողութիւնը Նանսէն ժառանգած էր իր հօրմէ։ Իսկ մայրը, որ բնութենապաշտ էր եւ բացօթեայ մարզանքներու մեծ հակում ունէր, իր զաւկին մէջ
զարգացուց մարզիկի (դահուկորդ) եւ կենդանաբա նի ու ովկիանոսագէտի ընդունակութիւնները։ Այդ ճամբով էր, որ Նանսէն դարձաւ միաժամանակ մեծ մարզիկ ու հետախոյզ, գիտնական եւ գրող, պե տական գործիչ ու աշխարհահռչակ մարդասէր։ Երիտասարդական իր շրջանին, անընդմէջ ութ տարի շարունակ, Նանսէն հանդիսացաւ Նորվե կիոյ դահուկարշաւի ախոյեանը։ Օսլոյի Համալսարանի բնական գիտութեանց բաժինը ընդունուեցաւ 1880-ին եւ նուիրուեցաւ կեն դանական մարմիններու նեարդային համակարգի ուսումնասիրութեան, ինչպէս նաեւ ովկիանոսագի տական հետազօտութիւններու։ 1887-ին իր աւար տած ուսումնասիրութիւնը՝ կենդանի էակներու նեարդային կեդրոնական դրութեան մասին, Նանսէ նին ապահովեց բնական գիտութեանց տոքթորի աստիճան, անոր առջեւ բանալով հեղինակաւոր Պերկընի թանգարանի գիտաշխատողի նախանձելի ասպարէզը։ Հազիւ համալսարանէն վկայուած, 1888-ին, Նանսէն ձեռնարկեց տարիներու իր երազին իրա գործման՝ հիւսիսային բեւեռը հետազօտող առաքե լութեան մը կազմակերպումին։ Սառցակալած ով կիանոսը կտրելով դէպի հիւսիսային բեւեռ առաջա նալու եւ էսքիմոներու կեանքին, ինչպէս նաեւ կեն դանական աշխարհի առանձնայատկութեանց մօ տէն ծանօթանալու հետախուզական առաջին այդ առաքելութիւնը ամիսներ տեւեց՝ բնական դաժան պայմաններ եւ դժուարութիւններ յաղթահարելու եզակի փորձառութիւն մը շնորհելով Նանսէնի։ Հե տախուզական իր ծառայութեանց առ ի գնահա տանք՝ Նանսէն նշանակուեցաւ Օսլոյի համալսարա նի նորահաստատ ովկիանոսագիտութեան բաժնի վարիչ տնօրէն, պաշտօն՝ որ շուտով անցումի հանգ րուան մը պիտի ըլլար դէպի Նանսէն պետական գործիչի հանրային ու քաղաքական աշխոյժ ծառա յութեան ասպարէզը։ Շարունակութիւնը էջ 14
Էջ 14
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Ֆրիտեոֆ Նանսէն (1861-1930). Հայ ժողովուրդի իրաւապաշտպան մեծ մարդասէրը Շարունակութիւն էջ 13-էն
Մինչեւ 1900-ականները Նորվեկիա մաս կը կազմէր Շուէտի թագաւորութեան։ Բայց անկախու թեան ձգտումները եւ ազգային ուրոյն պետականու թեան ստեղծման պահանջները սկսած էին լայն հող գտնել նորվեկիացիներու մօտ։ Նանսէն դարձաւ դրօ շակիրը Նորվեկիոյ անկախացման։ Յարաբերու թիւնները սրած ու լարուած էին շուէտացիներուն եւ նորվեկիացիներուն միջեւ։ Նանսէն ի գործ դրաւ անձնական մեծ հեղինակութիւն վայելող հանրային դէմքի եւ յաջող բանագնացի իր ողջ հնարաւորու թիւնները, որպէսզի առճակատումի չերթան զոյգ եր կիրներու յարաբերութիւնները։ Ի նպաստ Նորվեկիոյ անկախութեան կողմնո րոշուած ժամանակի եւրոպական ամէնէն ազդեցիկ ուժը Մեծն Բրիտանիան էր, որուն պաշտօնական համաձայնութիւնը ապահովելու նպատակով՝ Նան սէն ուղղուեցաւ Լոնտոն, ուր աւելի քան ամիս մը մնաց եւ սերտ կապեր հաստատեց ինչպէս թագաւո րին, այնպէս ալ վարչապետին հետ։ Ապահովեց նաեւ Մեծն Բրիտանիոյ աջակցութիւնը Նորվեկիոյ անկախութեան միջազգային ճանաչումին։ 1905-ին անկախ Նորվեկիոյ հաստատումէն ետք, Նանսէն ստանձնեց Նորվեկիոյ դեսպանի պաշ տօնը Մեծն Բրիտանիոյ մօտ, 1906-էն 1908։ Մինչ մի ջազգային իր հեղինակութիւնը ամրապնդելու իմաս տով դեսպանութեան այդ տարիները արդիւնաւէտ եղան, անձնական կեանքի առումով եղան ծանր դժբախտութեան ժամանակաշրջան մը, որովհետեւ 1907-ին Նանսէն կորսնցուց իր կեանքի ընկերը՝ Էվա Նանսէնը։ Կնոջ կորուստէն ետք Նանսէն հրաժարեցաւ պետական ծառայութենէ եւ իր լրիւ ժամանակը յատ կացուց համալսարանական պաշտօնավարութեան եւ դստեր հոգատարութեան։ Բայց մինչեւ Առաջին Աշխարհամարտ տեւեց կեանքի այդ եղանակը։ Պատերազմի բռնկումին հետ, Նորվեկիա չէզո քութիւնը ընտրեց, բայց տնտեսական դժուարու թեանց առջեւ կանգնեցաւ, երբ Մ. Նահանգները պատերազմի մէջ մտան եւ արգելք դրին դէպի Նոր վեկիա ապրանքներու առաքման վրայ։ Նանսէնի վի ճակուեցաւ դիւանագիտական նոր առաքելութիւն մը, այս անգամ Ուաշինկթընի մօտ, տնտեսական արգելքը վերցնելու բանակցութեանց համար։ Այդ առաքելութիւնը եւս յաջողութեամբ աւարտեց Նան սէն։ Առաջին Աշխարհամարտի աւարտի օրերուն սկսած էր հասուննալ Ազգերու Լիկայի կազմութեան գաղափարը։ Նանսէն սրտանց ջատագովը եւ աջա կիցը եղաւ Լիկայի կազմութեան ճիգերուն։ Եւ երբ կազմուեցաւ Ազգերու Լիկան, շտապ կարգով Նան սէնի առաջարկուեցաւ Խորհրդային Ռուսաստանի տարածքին ցիրուցան դարձած գերմանացի ռազմա
գերիներու հաւաքման, պատսպարման եւ տուն դարձի ծայր աստիճան պատասխանատու առաքե լութիւնը։ Հակառակ խորհրդայիններու սկզբնական դժկամութեան, Նանսէն յաջողեցաւ ընդունելի խօ սակից մը դառնալ պոլշեւիկներուն եւ պատուաբեր արդիւնքի տարաւ Լիկայի կողմէ իրեն վստահուած առաքելութիւնը։ Իր այդ յաջողութիւնը հիմք ծառա յեց, որպէսզի Ազգերու Լիկան Նանսէնի յանձնէ Լի կայի Գաղթականութեան Յանձնակատարի պա տասխանատուութիւնը։ Իր այդ պաշտօնին վրայ, պատմական տարողութեամբ նուաճում մը արձա նագրեց Նանսէն, երբ յաջողութեամբ կազմակեր պեց Յունաստան-Թուրքիա պատերազմին եւ Իզմի րի աղէտին հետեւանքով առաջացած աւելի քան մէկ միլիոն յոյն եւ հայ տեղահաններու Յունաստան տե ղափոխութիւնը, իսկ Թրակիոյ շրջանէն շուրջ կէս միլիոն թուրքերու Թուրքիա տեղափոխութիւնը։ Նաեւ կեանքի կոչեց գաղթականներու անցագրային յատուկ դրութիւն մը, որ Լիկայի օրհնութեան արժա նացաւ եւ աւելի քան 52 երկիրներու կողմէ ճանչցուեցաւ՝ Նանսէնեան Անցագիր անունը ստանալով եւ մինչեւ Երկրորդ Աշխարհամարտի աւարտէն ետք ալ ի զօրու մնալով։ Իր այդ նուաճումին համար, 1922-ին, Նանսէն արժանացաւ Նոպէլեան Խաղաղութեան Մրցանա կին։ Նոյն այդ շրջանին էր, որ Ազգերու Լիկայի Գաղ թականութեան Յանձնակատարի իր պաշտօնով, Նանսէն լծուեցաւ Եղեռնէն վերապրած հայ գաղթա կանութեան հոգատարութեան դժուարին աշխա տանքին։ Զուգադիպեցաւ նաեւ, որ Խորհրդային Ռուսաստանի ցորենի ցանքի փճացման հետեւան քով համատարած մեծ սովի ալիք մը հարուածեց տարածաշրջանը։ Նանսէն արագօրէն օգնութեան հասաւ, խորհրդայիններու դէմ Եւրոպայի եւ Մ. նա հանգներու մէջ համատարած վերապահութեան եւ թշնամանքի մթնոլորտը փարատեց, կրցաւ նիւթա կան միջոցներ հաւաքել եւ առաջ տանիլ հարիւր Շարունակութիւնը էջ 34
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 15
China stands ready to deepen cooperation with Armenia “We are well familiar with the Armenian people, we know names like Aram Khachaturian, Artem Mikoyan, Hovhannes Tumanyan. We are tied by common goals of cooperation between civilizations. We are well informed about the significant events in Armenian history, and we are convinced that the tragic events that befell the Armenian nation should be excluded in the future,” the President added.
(Armradio) – People’s Republic of China attaches importance to the continuous development of relations with Armenia, President Xi Jinping said at a meeting with visiting Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan. The President referred to the firm cultural and historic ties between the two countries, noting that the “Silk Way” played a role here. China stands ready to push forward bilateral cooperation and achieve more tangible results in various fields including trade and investment, mining, metal smelting, renewable energy as well as infrastructure construction, said Xi.
He stressed that China is willing to participate in the construction of the North-South highway and other infrastructure projects. He also pledged support to projects that will contribute to Armenia’s development and well-being of its people. Prime Minister Nikol Pashnyan noted, in turn, that relations with China are among Armenian foreign policy priorities. The Prime Minister briefed the Chinese President on the recent developments in Armenia and noted that “Armenia is now a dynamically developing country with political stability and predictability.” The interlocutors pointed to agriculture, transport, energy and information technologies, infrastructure and education as promising fields of cooperation. The parties also referred to the Karabakh conflict, noting that the issue should be solved through dialogue.
“Armenia Fundamentally Favors Artsakh’s Participation in Karabakh Talks” The Republic of Armenia is “fundamentally” in favor of Artsakh being included as a party in the NagornoKarabakh conflict resolution negotiations, Armenia’s Foreign Minister Zohrab Mnatsakanyan told reporters in Brussels in response to his Azerbaijani counterpart’s earlier assertion that Baku was “fundamentally” opposed to Stepanakert’s return to the talks. “I repeat this because we have touched upon this issue [Artsakh’s inclusion in talks] on numerous occasions. This is practical matter, because if Artsakh is not allowed to take ownership of this process, the efficiency of the talks will be seriously damaged. Our approach is very practical, very reasonable,” said Mnatsakanyan. Mnatsakanyan said that he had a brief conversation with Azerbaijani Foreign Minister Elmar Mammadyarov during events marking the 10th anniversary of the European Union’s Eastern Partnership Initiative, adding that such discussions were par for the course. Mnatsakanyan also touched on an upcoming meeting with Mammadyarov, saying that Washington was being discussed as a possible venue for the talks. However, he could not confirm it without an official statement by the host country. “Let’s be patient a little longer. As you know we are waiting for certain clarifications for the next meeting. The host country must signal feasibility and convenience, in order for us to agree,” said Mnatsakanyan. “Principally we don’t have any problems. It is expected that the location for the next meeting will be Washington. But it would be wrong to say anything because getting ahead of the host country is not appropriate, I suppose.”
Էջ 16
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Speakers of Parliaments of Armenia and Artsakh hold private meeting in Yerevan The visit of the delegation of the Parliament of Artsakh to Armenia has kicked off, the Artsakh Parliament told Armenpress. During the visit Speaker of Parliament of Artsakh Ashot Ghulyan held a private meeting with his Armenian counterpart Ararat Mirzoyan. Speaker of Parliament of Armenia Ararat Mirzoyan welcomed the delegation’s visit and highlighted the need to hold a session of the Armenia-Artsakh interparliamentary cooperation commission in Yerevan. “The activity of the commission is specifically important in the whole context of relations between the Armenian republics”, Mirzoyan said. The Speaker of Parliament of Artsakh thanked for the warm welcome and reaffirmed the unique role of the parliamentary relations within the frames of the Armenia-Artsakh ties, the vivid evidence of this are the recent visits of Armenia’s parliamentary forces to Artsakh. “Each mutual visit intensifies both the practical and friendly relations and serves a base for finding effective solutions to the issues of pan-Armenian agenda. All preconditions exist for raising the relations with the Parliament of Armenia to a qualitatively new level, and I am confident that we will ensure this with a joint potential, through directing the existing resources to a constructive direction and upgrading the tools of the parliamentary diplomacy”, Ashot Ghulyan said.
Syria’s Assad receives Catholcios Aram I of Cilicia
ple to the Armenians after the 1915 genocide in the Ottoman Empire. The Catholicos stressed that the Armenian community of Syria is important for Armenians worldwide from different perspectives. President Assad, in turn, praised the contribution of the Armenian community, noting that Armenians are equal citizens of Syria and share the same rights and responsibilities. President Assad stressed that Syria was and will remain the homeland for all its citizens, regardless of religion or race, praising the role played by Armenians in Syria. He hailed Armenians as trustworthy and diligent citizens, who have greatly contributed to Syria’s progress.
(Armradio) – Syria’s President Bashar al-Assad received His Holiness Aram I, Catholcos of the Great House of Cilicia. During an hour-long meeting the interlocutors discussed the current situation in Syria and issues related to the Armenian community. His Holiness Aram I expressed gratitude to President Assad for the contribution to the restoration of the Holy Forty Martyrs Armenian Church in Aleppo. He also recalled the kind attitude of the Syrian peo-
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 17
Israeli Scholars Say Turkish Genocides Wiped Out Armenians, Greeks, Christians
Putting the lie to repeated claims by Turkey it didn’t engage in genocides, two Israeli academics said they have documented the slaughter of Armenians, Greeks and Christians over a 30-year period from 1894-1924, including under the direction of Mustafa Kemal Ataturk, founder of the modern Turkish Republic. Writing in The Wall Street Journal, about claims in their book The 30-Year Genocide: Turkey’s Destruction of its Christian Minories, Professors in Middle Eastern Studies at Ben Gurion University of the Negev Benny Morris Dror Ze’evi detailed the systematic slaughter by Turkish leaders that eliminated some 90 percent of the Christians. Turkey has kept saying that their lives weren’t taken by planned massacres but in the fog of war and the chaos of the time that also took many Muslim lives but the scholars said the killings were designed to eliminate all Christians and nearly succeeded. They wrote in a column in the paper that during the period they studied that the number of Christians in Asia Minor fell from 3-4 million to just tens of thousands, from 20 percent of the area’s population to under 2 percent. “Turkey’s Armenian, Greek and Assyrian (or Syriac) communities disappeared as a result of a staggered campaign of genocide beginning in 1894, perpetrated against them by their Muslim neighbors. By 1924, the Christian communities of Turkey and its adjacent territories had been destroyed,” they wrote, contradicting Turkey’s claims. It was no mere opinion piece but the result, they said, of 10 years of researching archives from Turkey, the United States, British and French archives as well as some Greek materials and the papers of the German and Austro-Hungarian foreign ministries. They said they were thus able to prove “a strikingly consistent pattern of ethno-religious atrocity over three decades, perpetrated by the Turkish government, army, police and populace,” against Christians, which Turkey has denied, particularly the Armenian genocide which the scholars wrote was a “concentrated slaughter” from 1915-16. They said it was driven by religion and aided by other groups of Muslims, including Kurds, Circas-
sians, Chechens and Arabs with the purpose of a Holocaust-like Final Solution to kill every Christian in the region, murdering some two millions. It was, they added, organized by three successive governments, those of the Ottoman Sultan Abdulhamid II, the Young Turks and, finally, Atatürk. Besides the mass murders, some 1.5-2 million Christians were expelled, mostly to Greece. Ze’evi, reached by The National Herald earlier, recounted how arduous the task was to find the material by poring over voluminous records for years in an effort to get at the truth, which they said verified Christian claims of the genocides and planned mass extermination efforts.
RAPES, SEXUAL VIOLENCE They said the killings conformed to the United Nations definition of what constitutes genocide but Turkey has fiercely resisted any such depiction as the scholars said the killings were accompanied by mass rapes of tens of thousands of Christian women and their forced conversion to Islam, as well as those of children whose parents were killed. “So pervasive was the sexual violence and kidnapping that many of today’s Turks, whether they know Cont. on page 18
Էջ 18
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Israeli Scholars Say Turkish Genocides Wiped Out Armenians, Greeks, Christians Cont. from page 17
women carried away.”
it or not, can trace at least part of their ancestry to these abducted Christians,” they added in an ironic twist of how trying to wipe out Christians in a way perpetuated their blood in Turks for generations.
On July 27, a German engineer on the Baghdad railway reported that a Turkish sergeant “abducted 18 women and girls and sold them to Arabs and Kurds for 2-3 Mejidiehs,” a coin that was a fifth of a Turkish pound, the historians said they had also found.
President Recep Tayyip Erdogan has continued the line there were no genocides and in April wrote to the Armenian Patriarch of Turkey to “offer my sincere condolences” to the grandchildren of “the Ottoman Armenians who lost their lives under (the) harsh conditions of the First World War” and to urge him “to avoid helping those who seek to create hatred, grudge and hostility by distorting our common history.” The tragedy began during 1894-96, when Sultan Abdulhamid II authorized massacres of against the Ottoman Empire’s Armenian minority, fearing that they threatened the integrity of his realm, the academics said.
There were slave markets during the war in the Syrian cities of Aleppo and Damascus and several Anatolian towns, selling off Armenian girls for trivial amounts, destined for sexual slavery or domestic service or marriage to Muslims, their lives otherwise valueless. in which Armenian girls who had been corralled by Turkish troops were sold for a pittance. War between Turkey and Greece from 1919-22 saw Ataturk conduct a campaign of ethnic cleansing against Turkish Greek communities along the Black Sea and the Aegean coast.
Some 200.000 people, almost all Armenians, were killed by Turkish soldiers, villagers, townspeople, officials and police as well as Kurdish tribesmen, they said the documents showed, finding a grisly pattern.
“Claiming that Ottoman Greeks were assisting the invading Greek army, the Turks took the opportunity to murder hundreds of thousands of them, as well as expelling more than a million Ottoman Greeks to Greece,” said Morris and Ze’evi.
“At each site, alongside the pillage and murder, many thousands of Armenian women were raped or abducted. Some would eventually be killed; many more were forced into Muslim households and converted, serving for the rest of their lives as wives, concubines or servants,” they said, history that Turkey wants covered up.
It was especially seen in the destruction and burning of Smyrna, with navies from the Allied powers victorious in WWII offshore doing nothing to stop it, watching the fires and murders from onboard.
The evidence came from eyewitnesses as well, they said, including in January 1896, in the southern Turkish town of Palu, where an American missionary reported that the Turks “continue to carry off girls and women, keeping them a few days and then returning them with their lives blasted.”
THROUGH MISSIONARY EYES In August that year, another missionary in Mardin wrote: “We saw girls not a few who returned from the hands of their captors weeping bitterly, shrieking and crying: ‘We are defiled! No one will take us in marriage.’” The record of horror was also backed by even by Germany, which was allied with Turkey in World War I. On July 7, 1915, the German Ambassador in Constantinople, Baron Hans von Wangenheim, reported Armenians being deported from the city of Erzurum were being ambushed by Kurdish bands, with “the men and children…butchered and the
The American Consul General in Smyrna, George Horton, reported that one of the “outstanding features of the Smyrna horror” was the “wholesale violation of women and girls,” in mass rapes to go along with pillage and slaughter. In 1924, the British Foreign Office said it estimated that “not less than 80,000 Christians, half of them Armenians, and probably more” were still being detained in Turkish houses, “many of them in slavery.” The research was said to have found that that tens of thousands of Christian women suffered rape, abduction and forced conve rsion during the 30 year reign of terror, along with the mass murder and expulsion of their husbands, sons and fathers. Drawing a parallel to Germany recognizing the atrocities of the Third Reich during World War II to Turkey’s denial of the genocides and slaughters, the historians said there’s also been no remorse. “Every Turkish government since 1924—together with most of the Turkish people—has continued to deny the painful history we have uncovered,” they said.
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 19
150th Anniversary of Calouste Gulbenkian (1869-2019): The Gulbenkian Foundation, Lisbon By Fr. Zaven Arzoumanian, PhD The Great Benefactor Calouste Gulbenkian, born in 1869 in Constantinople, gained fame since 1910 as he followed the steps of his mentor Alexander Mantashian of Tbilisi, a giant in the petroleum industry. His father died early in 1893, and his mother in 1908. The family name Gulbenkian is derived from the surname of Prince Vart Rshtuni, the father of the 7th century Prince Theodoros Rshtuni, who defended Armenia against the Arab incursions. Following his graduation from the Armenian grade school in Kadikeoy, Calouste was admitted at Oxford University in England, and graduated as an engineer writing his first essay on the petroleum mines of Baku. It was published in a French magazine. Calouste married Nevart Yessayan in London and they became the parents of Noubar and Rita. Since 1895 Calouste Gulbenkian was engaged in the petroleum industry working with the well-known companies of England and Holland, and in 1900 he became the pioneer of the discovery of a vast mine in Mesopotamia. During the following decade, already a British citizen, Calouste became one of the founders of Turkish Petroleum Company. It was through his skill and wisdom that he soon attained the heights of international and national benevolence worldwide.
His Fame and Bequest During the first half of the 20th century Calouste Gulbenkian proved to be a leading figure in Lisbon, Portugal, where he established his residence and his future Foundation since 1942. According to his bequest, the Calouste Gulbenkian Foundation was established by the Portuguese government in 1956 as a State Foundation, based on his monumental wealth of $500 million, accumulated from his previous investments. The Foundation aimed at benevolence to assist the country’s educational, scientific, and publication endeavors, mostly non-Armenian. In honor of this great benefactor, Armenians should gratefully acknowledge that the state decree dated July 18, 1956, included a section reserved to the “Armenian Affairs” that reached immensely to the perpetual and lasting assistance which the Calouste Gulbenkian Foundation granted to the various Armenian churches, schools, scholarships, publications, and philanthropic needs worldwide. Some of the following calculated distributions marked below, will give a general idea on the perpetual and lasting
“As of the end of 1971 the funds distributed by the Calouste Gulbenkian Foundation to the various Armenian organizations, religious, educational, scholarships, amounted to $20 million” OFFICIAL REPORT assistance the Foundation has granted, and continuously granting as of this day. Of special degree the widespread scholarships over the years, numerous indeed, testify the value of this great Foundation for which beneficiaries of the past and present generations are most grateful.
Gulbenkian Library, Jerusalem Much earlier than the establishment of the Foundation, in July of 1931, the Gulbenkian Library in the Patriarchate of Jerusalem was built in honor of Patriarch Yeghishe Tourian on the 50th anniversary of his ordination to the priesthood in 1929. Hearing about the plans, on his official visit to Paris as the Pontifical Legate of H.H. Catholicos of All Armenians Kevork V, the Primate of Egypt Archbishop Torkom Koushagian had met philanthropist Calouste Gulbenkian in 1929 and secured “the entire cost of the monumental building of the Library in Cont. on page 20
Էջ 20
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
150th Anniversary of Calouste Gulbenkian (1869-2019): The Gulbenkian Foundation, Lisbon Cont. from page 19
memory of the benefactor’s parents Sarkis and Dirouhi”. The Executive Board of the Brotherhood of the Patriarchate had formed a committee to oversee the project, as they soon became aware of the gift of the full cost incurred from Archbishop Koushagian. Upon hearing the good news, Patriarch Yeghishe Tourian wrote a letter of appreciation, himself designating the name of the Library as “Gulbenkian Library dedicated to the memory of the benefactor’s parents Sarkis and Dirouhi, with additional funds possibly raised by the Armenian community for publications,” thus revising the initial honor of his own anniversary. The Patriarch passed away in April of 1930. The following year he was succeeded by Patriarch Torkom Koushagian who inaugurated the elegant Library in July, 1931. As an eye-witness who has visited the Patriarchate twice, I wish to state that the monumental structure, purely in Armenian traditional style, comprises of two stories, and from the exterior and the interior is an impressive house of learning. The main hall at the center is surrounded by the two-level balconies overseeing the hall with iron cabinets and shelves carrying tens of thousands of books, with eight reading rooms on the sides evenly opened for study. Soon the entire personal library of the late Patriarch Tourian was transferred in the new building, so were the valuable correspondences and the ancient archives of the Armenian Patriarchate of Constantinople shipped by the orders the then Patriarch Zaven Der Yeghiayan just before WWI.
Armenian Appropriations During 1956-1969 the Gulbenkian Foundation in general has allocated some $135 million basically to
Portuguese institutions, including a portion to the Armenian institutions, at the time the Foundation had opened its central offices and a museum where some 3.000 personal artifacts of the benefactor are treasured. In addition, in 1960 the section of the “Armenian Affairs” had made significant appropriations of which the following represent only a few samples in given figures taken from the Foundation’s Report that appeared in the monthly SION of Jerusalem Patriarchate. From July to December 1960 the allocations to Armenian institutions represented $550.000 for the six months, totaling the amount to $750.000 for the entire year. Reports show distributions of those allocations for renovation of 56 Armenian school buildings, assistance to the school in Detroit, Michigan, an allocation to the Armenian Church Diocese of Iraq for the building of an additional floor above the St. Tarkmanchats School, as well as to the Mekhitarist School in Alexandria, Egypt. The same year 55 Armenian schools in Lebanon were the beneficiaries of grants for school furnishing and installation, in addition to scholarships for the Armenian youths in Lisbon, and an annual scholarship of $150.000 to the students in the Diaspora universities over four years, totaling $500.000.
$20 Million Armenian Grants At the end of 1971 Armenian institutions at large had benefited from the Calouste Gulbenkian Foundation no less that $20 million over the years. A decade earlier, a report from Lisbon dated January 1961 and published in the monthly SION, included in the grand total $2,100.000 for the year ending December, 1959. For sure the Armenians are gratefully indebted to this great benefactor for leaving behind a monumental Foundation posthumously, no less important than the AGBU, whose second President Calouste Gulbenkian was elected, succeeding the founding President Boghos Noubar Pasha. However, his tenure was very short and disappointing for him as he resigned, given the primitive initiatives and the slow motion of the AGBU in its initial stages. We believe that the above scant numbers of allocations to the Armenian educational and religious institutions speak for themselves giving us an idea at a glance for the past and future benevolence to the Armenian nation. Cont. on page 21
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 21
FM Mnatsakanyan, Federica Mogherini to chair 2nd session of Armenia-EU Partnership in Brussels in June The second session of the Armenia-European Union Partnership will be held in Brussels in June, Armenian foreign ministry spokeswoman Anna Naghdalyan told reporters during today’s press briefing. “The date is not clarified yet, but the second session of the Armenia-EU Partnership will take place in Brussels in June which will be chaired by Armenia’s Foreign Minister Zohrab Mnatsakanyan and EU’s High Representative for Foreign Affairs and Security Policy Federica Mogherini”, the MFA spokeswoman said.
150th Anniversary of Calouste Gulbenkian (1869-2019): The Gulbenkian Foundation, Lisbon Cont. from page 20
Holy Resurrection Cathedral During the initial years of his patriarchate of Jerusalem, Patriarch Yeghishe Derderian faced a major task in the costly renovation of the Holy Resurrection Cathedral of Jerusalem from 1963. The estimated cost being 900.000 Eng. Pounds, the three denominations, the Greek, Latin, and Armenian Patriarchates, who traditionally are equally the rightful guardians of the holy sites, were responsible to share the cost among them, 300.000 each. In October 1963, the Catholicos of All Armenians H.H. Vasken I was invited for a national fund raising meeting at which time a petition was sent to the Calouste Gulbenkian Foundation to assist. The request by His Holiness on behalf of the Patriarchate was well received by the Foundation who agreed to donate the one third of the Armenian share (100.000), distributed on six years, given the duration of the renovations. The Foundation also recommended that the Armenian communities should come together to meet the balance. It took six years to complete the renovations, upon which the editor of SION expressed gratitude on behalf of the Patriarchate and the Armenian nation
for the initiative taken by the Lisbon-based Calouste Gulbenkian Foundation.
massispost.com
Contact with the publisher: hyegyank@gmail.com
Էջ 22
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Armenia to Host Summit of Minds
More than 100 leading political and military figures, scientists and analysts, businessmen and entrepreneurs have officially confirmed their participation in the renowned Summit of Minds which will take place in Armenia for the first time.
tional Cultural Cooperation Mikhail Shvydkoy, James Zhan, Director of Investment and Enterprise at the United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Director of the Institute of Global Health Innovation at Imperial College London Professor Lord Ara Darzi, Massimo Inguscio, President of the National Research Council of Italy, Siemens director Jan-Marc Lischka, THALES Vice President, regional director Paul Remi, former chief of staff of the Russian presidential administration Alexander Voloshin, President of the Crans Montana Forum Pierre-Emmanuel Quirin, and President and CEO of the US National Defense University Foundation William Parker, etc. Armenia is the first country to host the event outside Chamonix, France.
The summit will take place in Dilijan from June 7 to 9. An agreement on holding the event in Armenia was reached in September 2018 when Armenian President Armen Sarkissian was taking part in the annual Summit of Minds as a keynote speaker.
The event organizers say holding this event in Armenia will contribute to raising the country’s international ranking. The Summit is a unique opportunity to present Armenia’s potential, develop new cooperation directions and establish business ties.
Among the event participants are former French Prime Minister Dominique de Villepin, former US National Security Advisor James Jones, Special Representative of the Russian President for Interna-
One of the main features of the event is the cultural part, including visits to Armenia’s historical-cultural sites to introduce the Summit participants on the history and culture of Armenia and its people.
First Ever Armenian Made TVs to Hit Market Soon
in a few days the TVs will be available in major stores across the country. “We are currently assembling 100-150 sets a day,” he said. According to the CEO, despite the factory’s inauguration having taken place in December of 2018, they began production only in May, since they were awaiting a governmental customs privilege for imports. “We were waiting for the government’s issuance of customs privileges, because the price that we promised couldn’t have been provided if we were to pay customs duties. The government granted the privilege in April,” Judy said. Now, the home appliances manufacturer is importing equipment and the TVs are assembled in Armenia. But IMG seeks further development. In one and a half months, the company will start assembling air conditioners, and then also washing machines, refrigerators. The Armenian-made ACs, fridges and washing machines will be marketed under the AIO brand. The Armenian-made home appliances will also be exported. The market price and technical characteristics of the TVs was not immediately available.
YEREVAN (Armenpress) — In a few days, a monumental and historic milestone will be recorded in the Armenian tech industry. The first ever Armenian-made TVs will hit the market as the joint Armenian-Lebanese-Syrian International Manufacturing Group (IMG) is introducing its ADAMIAN flat-screen televisions sets. IMG CEO Ramy Judy told reporters in the company’s assembly plant in Armenia’s Merdzavan that
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 23
«Հայկական նամակներ» եւ բազմատաղանդ, բացառիկ անհատը՝ Լէոնարտօ Տա Վինչի Մահուան 500-տարելից Պատրաստեց՝ ՇԱՔԷ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ
15
Նոյեմբեր 2017-ին, Նիւ Եորքի «Քրիսթիս» աճուրդի ժամանակ, «Սալւատոր Մունտի» կտաւը վաճառուեցաւ 450,3 մլն տոլարի։ Գեղարուեստի ստեղծագործութեան համար վճարուած այդ բարձր արժէքը մինչեւ այսօր չէ գերազանցուած: Այդ կտաւին հեղինակը տաղանդաւոր Լէոնարտօ տա Վինչին է: Ֆլորանսացի հանճար, վերածնունդի հանրահռչակ գիտնական եւ փիլիսոփայ, գեղանկարիչ եւ քանդակագործ, ճարտարապետ եւ ճարտարագէտ, աստղագէտ եւ երաժիշտ, գրող եւ թուաբանութեան վարպետ, երկրաբան եւ բուսաբան, պատմաբան եւ քարտէսագէտ, մեքենագործ, քաղաքագէտ եւ գիւտարար Լէոնարտօ տա Վինչի (Leonardo di ser Piero da Vinci) դարերով յառաջ անցած էր իր ապրած ժամանակաշրջանէն: Անոր կը վերագրուի օդապարիկի, ուղղաթիռի եւ ժամանակակից հրասայլի, ջրասոյզ նաւի գիւտերը. ան նախագծած է արեւէն ելեկտրականութիւն ստանալու յարմարանք մը, գումարում կատարող սարք մը, առաջինը բնորոշած է Վերածնունդի մարդասիրական գաղափարը: Նախագծած է նաեւ Կ. Պոլսոյ Պոսֆորի նեղուցի կամուրջը, Տուր-ԲլուայՍաոն ոռոգման ջրանցքը եւ ճարտարապետական գլուխգործոց Շամպորի դղեակը: Լէոնարտօ էական բացայայտումներ կատարած է անդամազննութեան, քաղաքացիական ճարտարագիտութեան, երկրաբանութեան եւ տեսողական ոլորտներէն ներս: Անոր յաճախ կոչած են հնէաբանութեան, ճարտարագիտութեան եւ ճարտարապետութեան հայր եւ համարած են բոլոր ժամանակներու մեծագոյն նկարիչներէն մին, որուն հետ կրնայ համեմատուիլ միայն իր ժամանակակից միւս հանճարը՝ Մայքըլ Անճելօ: Լէոնարտօ ծնած է 567 տարի առաջ՝ 15 Ապրիլ, 1452-ի, առտուան ժամը 3-ին, Տոսկանայի լեռնային
Վինչի քաղաքի՝ Առնօ գետի հովիտին մէջ, Ֆլորանս: Անիկա, 25 տարեկան մեծահարուստ նօտար Մեսէր Փիէրօ Ֆրուոզինօ տի Անթոնիօ տա Վինչիի եւ գեղջկուհի Քաթարինայի արտաամուսնական որդին էր. գեղջկուհի մը, որուն մասին գրեթէ ոչինչ յայտնի է: Լէոնարտօն մականուն չունէր. անոր իրական անունը եղած է՝ Լէոնարտօ տի մեսսըր Փիէրօ տա Վինչիէ, որ կը նշանակէ՝ Լէոնարտօ, Վինչիի մեսսըր Փիէրոյի որդի: «Մեսսր»-ը կը բացայայտէր, թէ անոր հայրը ազնուական մըն էր: Հակառակ որ Լէոնարտօ ապօրինի զաւակ մըն էր, սակայն Փիէրօն անմիջապէս ճանչցած է հայրութիւնը եւ նոյնիսկ ներկայ գտնուած է որդւոյն մկրտութեան արարողութեան: Ապացոյցներ կան որ Փիէրօն ունեցած է Քաթարինա անունով միջինասիացի ստրկուհի մը, եւ Լէոնարտոյի մատնահետքերու ուսումնասիրութիւնները ցոյց տուած են, թէ ան միջինասիացիի արիւն ունեցած է: Ծնելէն յետոյ, Լէոնարտոյին մօրը հետ բնակելու կը ղրկեն Անխիանոյ գիւղ, իսկ 1457-էն ան կ’ապրի հօրը տունը՝ Վինչի քաղաքը: Այդ ընթացքին Փիէրօն կ’ամուսնանայ իր չորս կիներէն առաջինին հետ՝ 16 տարեկան Ալպիէրա Ամատօրիի հետ, որ անպտուղ էր եւ այնչափ կը սիրէր Լէոնարտոն: Սակայն, Ալպիէրա կը մահանայ երիտասարդ հասակին: Այդ շրջանին հետ կապուած է Լէոնարտօ-գեղանկարիչին ստեղծագործութեան ծաղկումը: Երբ Լէոնարտօ 16 տարեկան էր, հայրը դարձեալ կ’ամուսնանայ՝ այս անգամ 20-ամեայ Ֆրանչէսքա Լանֆրէտինի հետ, որ նոյնպէս շուտով կը մահանայ՝ առանց ժառանգ պարգեւելու Փիէրոյին: Փիէրոյին օրինական ժառանգներ կը պարգեւեն անոր երրորդ եւ չորրորդ կանայք. իւրաքանչիւրը 6-ական ժառանգ ձգելով իր ետին: Լէոնարտօն կրթութիւն կը ստանայ նշանաւոր ֆլորանսացի նկարիչ Անտրէա տել Վերոքիոյի սթուտիոյ մէջ: Ոչ պաշտօնապէս կը սորվի լատիներէն, Շարունակութիւնը էջ 24
Էջ 24
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
«Հայկական նամակներ» եւ բազմատաղանդ, բացառիկ անհատը՝ Լէոնարտօ Տա Վինչի Շարունակութիւն էջ 23-էն
երկրաչափութիւն եւ ուսողութիւն: Ստեղծագործական կեանքին մեծ մասը կ’անցնէ Միլան՝ Լիւտովիքօ իլ Մորոյի քով աշխատելով: Նկարիչը՝ չհանդուրժելով անարդարութիւնը, գժտութիւններն ու անմիաբանութիւնը, ստիպուած կ’ըլլայ թափառիլ իր ողջ կեանքի ընթացքին: Յետագային կ’աշխատի Հռոմի, Ֆլորանսի, Պոլոնիոյ եւ Վենետիկի մէջ: Իտալիոյ մէջ այդպէս ալ ան նիւթական ապահովուածութիւն բնաւ չ’ունենար (ինչպէս ունէին Տիցիանը, Ռաֆայէլը, Մայքըլ Անճելոն, եւ նոյնիսկ իրմէ աւելի համեստ համարուող նկարիչ՝ Ճուլիօ Ռոմանոն): Երբեմն ան մինչեւ իսկ ինքզինք աւելորդ կը զգար Իտալիոյ մէջ: 1517-ին, Ֆրանսուա Առաջին թագաւորի հրաւէրով՝ որպէս «թագաւորական առաջին նկարիչ, ճարտարապետ եւ մեքենաշինարար», Լէոնարտօ կը տեղափոխուի Ֆրանսա եւ մինչեւ կեանքին վերջը կ’ապրի թագաւորին կողմէ իրեն նուիրած տունը: 1519-ի Ապրիլ 23-ին, Լէոնարտօ կանչել կու տայ նօտարը եւ անոր կը թելադրէ իր կտակը, որուն ամենակարեւոր կէտը այն էր, թէ իր բոլոր ձեռագիրները (թիւով 7000)՝ որպէս սեփականութիւն ինք կը ձգէր միլանցի ազնուական Ֆրանչէսքօ Մելցիին՝ «…ի պարգեւ իրեն համար թանկագին ծառայութիւններու՝ ցոյց տրուած անցնող ժամանակներուն»: Քանի մը օրեր անց, Մայիս 2-ին, Լէոնարտօն հաղորդութիւն կ’ընդունի եւ հրաժեշտ կու տայ կեանքին (67 տարեկան, բնական մահով): Երկու օր անց, զինք կը թաղեն Ամպուազի (Ֆրանսա) եկեղեցիներէն մէկուն մէջ: Մելցին անոր ձեռագրերէն դուրս կը հանէ նկարչութեան վերաբերող գրառումներու մէկ մասը, կը համակարգէ ցրուած նօթերը եւ կը հրատարակէ «Նկարչութեան Մասին Բանագրութիւն» խորագիրով: Լէոնարտօն՝ իր շրջապատի եւ այդ ժամանակ նկարչութեան եւ քանդակագործութեան մէջ տիրող ուղղութեան՝ իրապաշտութեան կը հետեւէր: Անոր տարերքը ստեղծագործելն էր, իսկ եղանակը՝ գիտական հետազօտութիւնն ու ստացուած արդիւնքներու ստուգումը փորձի միջոցով: Ան ոչինչ կը յօրինէր, եւ յիշողութեամբ ոչինչ կը նկարէր: Ան կ’ըսէր.«Այն վարպետը, որ կը ներշնչէ ինքզինքը, թէ կրնայ յիշողութեան մէջ պահել բնութեան բոլոր ձեւերն ու ստեղծագործութիւնները, վերին աստիճանի տգէտ կը թուայ ինծի, քանզի բնութեան ստեղծագործութիւններն անվերջ են: Իսկ մեր յիշողութիւնն այնքան անսահման չէ որ ամէն ինչի բաւարարէ»: Բազմաթիւ պատմաբաններ եւ գիտնականներ Լէոնարտոյին՝ իր վիթխարի գիտելիքներու համար կ’անուանեն՝ «բազմակողմանի հանճար», «Վերածընունդի ժամանակաշրջանի մարդ», «անսպառ հետաքրքրասիրութեան» եւ «աննախադէպ եռանդուն
ստեղծագործական երեւակայութեան» տէր անհատ, «գերբնական խելք ու անհատականութիւն, իսկ ինքը՝ խորհրդաւոր եւ չշփուող»: Այդ ամէնով հանդերձ, Լէոնարտօն հիմնականօրէն յայտնի է որպէս նկարիչ: Անոր ամենայայտնի կտաւը «Մոնա Լիզա»ն կամ՝ «Ճոքոնտա»ն է (1503), իսկ բոլոր ժամանակներու ամենաշատ կրկնօրինակուած կրօնական նկարը՝ անոր «Խորհրդաւոր ընթրիք»ն է: Լէոնարտոյի «Վիթրուվեան Մարդ»-ը նկարը իբրեւ մշակութային խորհրդանիշ ընդունուած է՝ պատկերուած ըլլալով տարբեր իրերու վրայ: Բարձրահասակ եւ գեղեցիկ Լէոնարտօն, հանրութեան մշտապէս կ’երեւէր խնամուած մօրուքով, գլխարկը (պերէ) գլխուն, անթերի հագած՝ բաճկոնով, կարճ կարմիր թիկնոցը ուսերուն, հպարտ քալուածքով, իսկ գօտիէն միշտ կախուած ունէր փոքրիկ նօթատետր կամ ալպոմ մը՝ ճեպանկարներ եւ նօթեր գրելու համար: Իր կեանքէն մէկուն չէր գանգատեր, պատուէրներու ետեւէն չէր վազեր, եղածներն ալ աւարտելու չէր շտապեր: Կը թուար, թէ ինք մեծահարուստի մը պէս կ’ապրի, մինչդեռ՝ կ’ապրէր աղքատի մը պէս եւ կ’աշխատէր գիտնականի մը նման: Այդ պատճառով Լէոնարտօն միշտ անհասկնալի էր տգէտ ամբոխին համար, որ յաճախ զինք կը մեղադրէր կախարդ ըլլալու եւ քրիստոնէական աշխարհի մայրաքաղաքը պղծելու, դիակներ հերձելու եւ հերետիկոս ըլլալու մէջ: Սակայն, կային նաեւ մարդիկ, որոնք նկատեցին Լէոնարտոյի եւ իր ժամանակակիցներու տարբերութիւնը, եւ անոր անունը սկսան յիշատակել իր ժամանակի խոշորագոյն նկարիչներու շարքին՝ Մանթենիա, Ճորճոնէ, Ռաֆայէլ, Մայքըլ Անճելօ: Լէոնարտոյի նկարած մարդկային գործարաններու նկարազարդումները՝ գրեթէ բոլորը շատ մանրամասն ու ճշգրիտ են, բացի կանացի վերարտադրողական անդամները, որովհետեւ այդ ժամանակներուն շատ դժուար էր կանացի անտէր դիակՇարունակութիւնը էջ 30
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 25
Լեզուաբանական
Քիչ մը լեզուաբանութիւն ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
Վ
երջին ամիսներուն գրեթէ բոլոր հայկական թերթերը անդրադաձան Փարիզի ցոյցերուն, որոնց մարտիկները (activistes) ֆրանսերէն բնորոշուած են «Gilets jaunes» բառակապակցութեամբ, որ տառացի կը նշանակէ «Դեղին բաճկոններ»[1]: Իսկ այդ ցոյցերը կատարողները «դեղին բաճկոն» չեն, այլ «դեղին բաճկոն» կրողներ կամ ունեցողներ են: Ֆրանսացիին համար շատ սովորական է բառային նման կառոյց մը, որովհետեւ ֆրանսացին պարտաւոր է այդ բառերով բնորոշելու փողոց իջնողները,– այսինքն՝ gilet բառով բնորոշել ցուցարարին ոչ թէ բաճկոնը, այլ նոյն ինքն ցուցարարը,– քանի որ ֆրանսերէնը ի վիճակի չէ gilet գոյականին վրայ աւելցնելու այնպիսի ածանց մը, որ բառս նշանակէ «բաճկոն կրող, բաճկոն ունեցող, բաճկոն հագած» անձ, մինչդեռ հայերէնը որքա՜ն հեշտութեամբ կրնայ ըսել բաճկոնաւոր, շապկաւոր եւ տակաւին՝ գլխարկաւոր, ձեռնոցաւոր, սուսերաւոր, զրահաւոր եւ բազում ուրիշ բառեր, որոնք կը բնորոշեն տուեալ առարկան կրողը. ուրեմն՝ ֆրանսերէնին պակսողը աւոր (ունեցող, կրող, օժտուած) ածանցն է: Մտածա՞ծ էիք հայերէնի՝ ձեր մայրենիի, այս հարստութեան մասին, որ անոր ունեցածներուն միայն մէկ չնչին մասն է տակաւին: Այսուհանդերձ, եւ հակառակ հայերէնի այս մեծ առաւելութեան, ամէն բան հեզասահ չընթացաւ «Gilets jaunes»-ի հայերէնի թարգմանութեան մէջ: Ինչպէ՞ս կ’ըլլայ,– պիտի մտածէք: Ահա՛ւասիկ: Մեր թերթերը զայն թարգմանեցին «Դեղին բաճկոնաւորներ»՝ առանց անդրադառնալու, թէ բաճկոնաւորները չեն, որ դեղին են, այլ անոնց կրած շապիկները: Եւ այս սայթաքումը այնքան սովորական է, որ անոր ծուղակը ինկան գրեթէ բոլորը: Կրցի՞ հասկցնել այս նրբութիւնը, այլապէս վերընթերցեցէ՛ք պարբերութիւնը այնքան անգամ, որ անհրաժեշտ է՝ հասկնալու համար, ա՛պա միայն շարունակեցէք ձեր ընթերցումը, որպէսզի իմաստ ու շահեկանութիւն ունենայ ան: *** Ինչպէ՞ս կազմել հայերէն բառը, որպէսզի ան նշանակէ «(դեղին բաճկոն) կրող» եւ ոչ թէ «դեղին (բաճկոն կրող)» այլ խօսքով՝ յստակ ըլլայ, թէ այդ ցուցարարներուն բաճկո՛նն է որ դեղին է եւ ո՛չ թէ ցուցարարները իրե՛նք դեղին են։ Նման բառ մը կազմելէ առաջ՝ նախ թուենք այնպիսիները, որոնք արդէ՛ն գոյութիւն ունին մեր բառամթերքին մէջ. օրինակ՝
կարմիր շրթունք ունեցող ... կարմր+ա+շուրթ դեղին կտուց ունեցող ... դեղն+ա+կտուց սեւ զգեստ կրող ... սեւ+ա+զգեստ Որոնց յոգնակին կ’ըլլայ՝ կարմրաշուրթներ, դեղնակտուցներ, սեւազգեստներ: Հետեւաբար՝ դեղին բաճկոն ունեցող
... դեղնաբաճկոն(ներ) դեղին շապիկ ունեցող ... դեղնաշապիկ(ներ) Ասոնք՝ դեղնաբաճկոն եւ դեղնաշապիկ, կատարելապէս հայերէն են եւ ամբողջովին հաշտ են հայերէնի բառակազմական օրէնքներուն հետ: Բայց ահա... Բայց ահա ոչ մէկ խմբագիր կամ յօդուածագիր մտածած է ասոնց մասին ու տեղ չէ տուած անոր: Ինչո՞ւ: Այսուհանդերձ անոնց մէջ կան շատ ձեռնհաս բառակերտիչներ, որոնց հնարած բառերուն վրայ յաճախ կը հիանանք: Ուրեմն՝ ինչո՞ւ այս երկուքին մասին մտածող չեղաւ: *** Իմ յօդուածներս կարդացողները պէտք է յիշեն, որ ես յաճախ ակնարկած եմ լեզուի գեղագիտութեան. այսինքն՝ մեր լեզուն հակամէտ է գեղեցիկին ու ճիշդին միջեւ նախընտրութիւնը տալու գեղեցիկին, նոյնիսկ եթէ գեղեցիկը սխալ է: Այսպէս ալ յառաջացած են սխալ կառոյցով, սակայն գեղեցիկ, բառեր. օրինակ՝ սեղմիրան բառը սխալ կառոյց ունի, ճիշդը իրանասեղմ է, սակայն նուիրականացած է սեղմիրան-ը, որ այնքա՜ն գեղեցիկ ու բարեհունչ է, որ շուքի մէջ կը ձգէ իրանասեղմ-ը, գեղեցիկ սիրուհիի մը պէս, որ կը մոռցնէ օրինաւոր կինդ... Այս տուեալի լոյսին տակ ալ՝ դեղնաբաճկոններ ճիշդ բառը չընտրուեցաւ կամ չհնարուեցաւ իսկ, փոխարէնը ընդհանրացաւ «դեղին բաճկոնաւորներ» սխալ ձեւը: Ինչպէ՞ս ընել ուրեմն: *** Շարունակութիւնը էջ 26
[1] Այս պահուս սեղանիս վրայ ունիմ հայատառ թերթ մը, որ վերնագրած է «“Դեղին բաճկոնաւորներու” հերթական ցոյցը»: Արեւելհայերէնը զերծ չէ այս վարակէն. «Ազգ»-ի 3-5-19-ի թիւին մէջ Յովիկ Աֆեան ունի նոյնը՝ «Դեղին ժիլետաւորներ»,– ինչպէս կը նկատենք՝ աւելի արտայայտիչ ու...հարազատ:
Հայ Կեանք
Էջ 26
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Քիչ մը լեզուաբանութիւն Շարունակութիւն էջ 25-էն
Հայերէնը ունի վերի ճիշդ իմաստը արտայայտելու ուրիշ միջոց մըն ալ, որ ահաւասիկ՝ դեղինբաճկոնաւորներ, որ շատ լաւ կը լուծէ մեր հարցը: Ինչպէս կը նկատէք, մենք գրեթէ չհեռացանք արդէն շրջանառութեան մէջ գտնուող եւ մերժելի բառաձեւէն՝ «դեղին բաճկոնաւորներ»-էն, միայն թէ դեղին անջատ ածականը միացուցինք մնացեալին: Եւ ա՛յս է ճիշդ ձեւը, որուն մէջ կատարելապէս հաշտ են բառին ձեւը եւ իմաստը: Այս գրութեամբ՝ բառս կը մտածուի ու կ’ըմբռնուի իբրեւ (դեղին բաճկոն)+աւորներ, այսինքն՝ (դեղին բաճկոն) ունեցողներ, եւ ոչ թէ դեղին (բաճկոն ունեցողներ): Բառախաղ չկայ այստեղ, պէտք է քիչ մը կեդրոնացումով կարդալ: Ուրեմն՝ –Ճիշդ՝ –Սխալ՝
դեղինբաճկոնաւոր[2] դեղին բաճկոնաւոր *** Նոյն սխալը օրին գործած է Համաստեղը եւս, որ իր ծանօթ վէպը կոչած է «Սպիտակ ձիաւորը»: Արդարեւ, մտածե՛նք՝ ի՞նչ կը նշանակէ այս բառակապակցութիւնը. ան կը նշանակէ «ձիաւոր մը, որ սպիտակ է»:
Քիչ մը յամեցէք այս երկուքին՝ ճիշդին ու սխալին վրայ: Եւ զօր տուէք ձեր թանկագին բանականութեան: Ի՞նչ կը կարծէք: Եթէ վաղը դուք ըլլաք հեղինակը վէպի մը, որու հերոսի ձին սպիտակ է, ո՞ր անունը կու տաք անոր՝ Սպիտակ ձիաւո՞րը, թէ՞ Սպիտակաձին: Կամ եթէ յօդուած մը պիտի գրէք Փարիզի ցուցարարներուն մասին, ինչպէ՞ս կը կոչէք զանոնք՝ Դեղին բաճկոնաւորնե՞րը, թէ՞ Դեղնաբաճկոնները կամ Դեղինբաճկոնաւորները... Եւ մտիկ տուէք ձեր խղճին ու ճաշակին: [2] Ասոր նմանողութեամբ «Նոր Յառաջ»-ը (11 Ապ-րիլ 2019, էջ 2) Նոր սերունդ անունէն կազմած է «նորսերնդական» ճիշդ բառը, եւ ո՛չ թէ «նոր սերնդական» սխալ ձեւը, որ համազօր է «դեղին բաճկոնաւոր» սխալ ձեւերուն: [3] Այս պատմութիւնը աւանդողը 5-րդ դարու պատմիչ Փաւստոս Բուզանդն է:
Շնորհակալութեամբ ստացանք
Բայց ձիաւո՞րն է սպիտակ, թէ՞ անոր ձին: Պարզ է, որ ձի՛ն է: Ուրե՞մն...ի՞նչ պէտք է ըլլար այդ վէպին անունը: Մենք «սպիտակ ձիաւոր» մըն ալ ունեցած ենք 4-րդ դարուն. անունը Մուշեղ Մամիկոնեան էր: Պարսիկներու Շապուհ արքան այնքան կը հիանար այս սպարապետին վրայ, որ իր գինիի բաժակին վրայ փորագրել տուած էր անոր պատկերը՝ սպիտակ ձիու վրայ նստած,– եւ ամէն անգամ, որ գինի պիտի խմէր, կը բարձրացնէր բաժակը ու նախ կ’ըսէր. – Ճերմակաձին գինէ արբցէ[3]... Ու ապա կը խմէր: Ահա՛ այն հրաշք բառը՝ «ճերմակաձի», որ մեր պատմիչը եւ Շապուհ արքան գտած են, իսկ Համաստեղ...չէ գտած: Ճերմակ ածականը փոխարինենք սպիտակով, եւ պիտի ունենանք՝ սպիտակաձին: Ուրեմն ճերմակ կամ սպիտակ ձի ունեցողը կը կոչուի ճերմակաձի կամ սպիտակաձի: Այս վերջինը օրին գործածուած է Աստուածաշունչի թարգմանութեան Մակաբայեցւոց գիրքին մէջ. «Այր մի սպիտակաձի յոսկիազէն վառեալ» (Բ. Մակ. ԺԱ-8): Ուրեմն՝ Համաստեղ պարտէր իր վէպը կոչել, ոչ աւելի, ո՛չ պակաս՝ «Սպիտակաձին»...մինչդեռ ինք կոչած է «Սպիտակ ձիաւորը»:
Խմբագրութիւնս ուրախութեամբ ստացած է հեղինակ՝ դոկտ․ Հրայր Ճէպէճեանի մակագրութեամբ 2018-ին Պէյրութի մէջ հրատարակուած «Սփիւռքահայ կեանքեր ինչպէս որ տեսայ» հատորը:
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 27
Բժշկական - առողջապահական Առողջութիւն եւ առողջապահական գիտելիքներ Բժիշկ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ
Մթնոլորտի օդի ապականացումը կը յառաջացնէ զանազան տեսակի հիւանդութիւններ եւ վատառողջ երեւոյթներ: Ապականած օդը թաքուն սպաննիչ է: Ապականած օդի պատճառները երկու տեսակ են՝ արտաքին եւ ներքին: Արտաքին պատճառներն են՝ շրջապատին մշուշախարն մուխ (smog), փոշի, գործարաններու, ինքնաշարժներու եւ գործածուած ծխախոտի ծուխը, իսկ ներքին պատճառներն են՝ տուներու, գործարաններու, հաստատութիւններու, դպրոցներու փոշին, նուազ օդաւորումը, խոհանոցի կազերը ու վառարաններու եւ ծխախոտի ծուխը: Ըստ Գանատայի Առողջապահական գործակալութեան Գանատայի մէջ տարեկան 7.700 կանխահաս մահեր տեղի կ’ունենան: Այս թիւին 25 տոկոսը հետեւանքն է կենսոլորտի ապականացումին: Ըստ Միջազգային առողջապահական կազմակերպութեան, ամբողջ աշխարհի մէջ ՝ 1․ Տարեկան տեղի կ’ունենան՝ 7 միլիոն մահ կենսոլորտի ապականացումով, որոնց 4,2 միլիոնը հետեւանքն է արտաքին ապականացումին եւ 2,8 միլիոնը ներքին ապականացումին, այսինքն՝ տուներու, դպրոցներու եւ հաստատութիւններու: Այս 7 միլիոն մահերուն 2,4 միլիոնը կը մահանան սրտի հիւանդութիւններով: 2․ Ուղեղային կաթուածներուն 24 տոկոսը հետեւանքն է կենսոլորտի ապականացումին: Տեղի կ’ունենան 1,4 միլիոն մահ ուղեղային կաթուածով: 3․ Բոլոր սրտազարկերակային մահերուն 25 տոկոսը հետեւանքն է կենսոլորտի ապականացումին: 4․ Մարդոց 90 տոկոսը կը շնչեն ապականած օդ: 5․ Թոքի խլիրդային եւ ոչ խլիրդային հիւանդութիւններու մահերուն 43 տոկոսը հետեւանքն է օդի ապականացումին: Տարեկան կը մահանան 1,8 միլիոն անձեր այս պատճառով: Մարմնի եւ միջավայրի մաքրութիւնը ցուցանիշն է մաքուր անհատականութեան, իսկ մարմնի եւ միջավայրի աղտոտութիւնը ցուցանիշն է մարդոց անհոգութեան, վատառողջ անհատականութեան եւ մարմնական ու հոգեկան առողջութեան անտեսումին: Մարդոց արտաքին մաքրութիւնը կը ցոլացնէ անոնց ներքին մաքրութիւնը, հոգիի մաքրութիւնը: Ինչպէս որ բոլորս կ’ուզենք մեր մարմինը մաքուր պահել նոյն հասկացողութեամբ մեր միջավայրը մաքուր պահելու ենք: Մեր մարմինը մաքուր պահելու համար պէտք է յաճախ լոգնալ, լողալէ առաջ եւ ետք
պէտք է լոգնալ, ուտելէ առաջ եւ վերջ ձեռքերը օճառով եւ ջուրով պէտք է լաւ լուալ: Աղտոտ դպրոցին, դասարաններուն, ճաշարանին եւ մանաւանդ բաղնիքներուն ու պէտքարաններուն մէջ մանրէները շուտ կը բազմապատկուին եւ բոյն կը շինեն: Հետեւաբար հիւանդութիւններ շուտով կը յայտնուին եւ կը փոխանցուին բոլոր աշակերտներուն, նոյնիսկ համաճարակներ կրնան պատահիլ: Գիտակից աշակերտներ կը գուրգուրան իրենց դպրոցի մաքրութեան: Թուղթի եւ կաւիճի կտորներ եւ այլ տեսակի աղտոտ իրեր գետին չեն նետեր: Սեղաններուն վրայ դասի վերջաւորութեան գիրք, տետրակ, մատիտ, պայուսակ չեն ձգեր: Սեղաններուն եւ աթոռներուն վրայ չեն գրեր եւ չեն գծեր: Դպրոցին ֆիզիքական վնաս չեն հասցներ: Գետին նետուած թուղթ, կաւիճ եւ աղտոտ առարկաներ կը վերցնեն ու աղբամանին մէջ կը զետեղեն: Դասապահի վերջաւորութեան գրատախտակը կը մաքրեն, դասարանին մէջ կոկին ձեւով կը շարեն սեղանները եւ աթոռները: Բաղնիքը գործածելէ ետք անպայման ջուր կը հոսեցնեն եւ ձեռքերը ջուր-օճառով կը լուան, ու մաքրութեան թուղթ գետին չեն նետեր: Մաքուր դպրոց մը, իր մաքուր դասարաններով, բաղնիքներով, ճաշարաններով եւ սրահներով, կը նպաստէ ուսուցիչներու աւելի կեդրոնացած աշխատանքին եւ աշակերտներու առաւել յաջողութեան: Աշխարհի չոս ծագերուն կան կրթական հաստատութիւններ, ուր աշակերտները տարին երկու անգամ դպրոցի ընդհանուր մաքրութեան կը մասնակցին: Իսկ Ճափոնի մէջ բոլոր դպրոցներու մաքրութիւնը պատասխանատուութիւնն է աշակերտներուն եւ ուսանողներուն: Անոնք զանազան միջոցառումներով դպրոցը մաքուր կը պահեն, այսինքն՝ գետինը կ’աւլեն եւ խոնաւ լաթով կը սրբեն, պատուհաններուն փոշին կ’առնեն, ապակիները կը սրբեն, բաղնիքները եւ լուացարանները կը մաքրեն, ճաշարանին մէջ կերակուր կը բաժնեն, ուտելէ ետք պնակները եւ գաւաթները կը հաւաքեն: Տեսնուած է, որ Շարունակութիւնը էջ 28
Էջ 28
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Առողջութիւն եւ առողջապահական գիտելիքներ Շարունակութիւն էջ 27-էն
այս դպրոցներու աշակերտներուն մօտ կը զարգանայ մաքրութեան սկզբունքները, կարեւորութիւնը եւ զգացումը, ինչպէս նաեւ խմբային աշխատանքի հասկացողութիւնը ու անհատական եւ հաւաքական պատասխանատւութեան զգացումը: Այս աշակերտները ապագային կը դառնան գործօն անդամներ ընկերութեան մէջ: Ալքոլը վնասակար է մեր առողջութեան: Ալքոլը կը պատրաստուի շաքար պարունակող պտուղներու եւ կարգ մը բանջարեղէններու քացխացումով: Ան կը պատրաստուի նաեւ արուեստականօրէն եւ քիմիականօրէն: Ալքոլը բժշկութեան մէջ կը գործածուի որպէս հականեխիչ (antiseptic), թմրեցուցիչ եւ զովացուցիչ: Ոգելից խմիչքները բոլորն ալ ալքոլ կը պարունակեն տարբեր համեմատութիւներով: Ալքոլ պարունակող գործածուած խմիչքներուն 45 տոկոսը ուիսքի եւ նմանօրինակ հեղուկներ (spirits) են, 34 տոկոսը գարեջուրն է եւ 12 տոկոսը գինին է: Ալքոլը կը գործածուի որպէս ոգելից ըմպելի զանազան առիթներվ: Ալքոլը խմուելէ անմիջապէս ետք 20 տոկոսով կը ծծուի ստամոքսի պատերէն իսկ 80 տոկոսով բարակ աղիքներու պատերէն: Ծծուելէ ետք ալքոլը կը մտնէ արեան շրջագայութեան մէջ եւ կը հասնի ուղեղ ու լեարդ: Լեարդին մէջ ալքոլը կ’այրի 90 համեմատութեամբ եւ կ’արտադրէ ջերմուժ (calor) իսկ մնացեալ 10 տոկոսը կ’արտաքսուի երիկամներէն եւ թոքերէն. ուստի ան նկատուած է սնունդ, սակայն վնասակար սնունդ: Քիչ քանակութեամբ խմուած ալքոլը՝ 1. Կը գրգռէ սրտամկանները, կ’աշխուժացնէ սրտի գործունէութիւնը եւ կ’արագացնէ սրտի զարկը, 2. Կը նպաստէ ախորժակի եւ տրամադրութեան բարելաւման. խմողը կը դառնայ հաճոյալի, ուրախ տրամադրութեամբ, զուարթ եւ աւելի ընկերային, 3․ Կ’ուժեղացնէ սեռային փափաքը (sex desire) եւ մղումը: Ընդհանրապէս մարդիկ քիչով չեն գոհանար, ընդհակառակը կը չափազանցեն, կը խմեն մեծ քանակութեամբ ալքոլ, եւ հետեւաբար կ’ունենան վատառողջ վիճակներ եւ մտահոգիչ հիւանդութիւններ: Հիւանդագին երեւոյթները՝ 1․ Ուղեղի բջիջներու վնաս, ուղեղի գործունէութեան դանդաղացում, 2․ Սրտի մկաններու գերգրգռութիւն (hyperirritation) եւ ապա տկարացում, սրտի զարկի (heart beat) նուազում եւ դանդաղում, 3․ Ստամոքսի խոց (ulcer),
4․ Լեարդի հիւանդութիւններ, լեարդի փճացում, լեարդաթորշում (cirrhosis), 5․ Շարոյրի (pancreas) հիւանդութիւն եւ փըճացում, 6․ Սեռային յարաբերութեան (sexual intercourse, sexual contact) տկարացում եւ անկարողութիւն։ Մեծ քանակութեամբ եւ յաճախի ալքոլի սպառումը պատճառ կը դառնայ ալքոլամոլութեան (alcoholism): Ալքոլամոլութիւնը լուրջ, երկարատեւ ու քանթիչ հիւանդութիւն մըն է: Ալքոլամոլը (alcoholic) կը զարգացնէ իր մէջ ալքոլի հանդուրժողականութիւն (tolerance) եւ ենթակայութիւն (dependency): Ան կ’ունենայ ջղային-նեարդային (nervous) դրութեան (system) տկարացում, ախորժակի նուազում, մարմնական ֆիզիքական ընդհանուր տկարացում, յոռի սննդառութիւն եւ կշիռքի կորուստ: Ինքնաշարժի վարորդներ ալքոլի գործածութեամբ ենթակայ կ’ըլլան զանազան աստիճանի արկածներու: Գանատայի մէջ արտօնուած արեան ալքոլի քանակաչափը՝ 0,08 կր է իւրաքանչիւր 100 մլ արեան մէջ: Երբ ալքոլի քանակաչափը հասնի 0,15-ի անհատը կը դառնայ անհաւասարակշիռ, անհամակարգ եւ աններդաշնակ: 0,15-0,3-ի պարագային՝ անտատը կ’ունենայ ջղային-ուղեղային թունաւորում, զառանցանք (dilirium), իսկ 0,3-0,4-ի պարագային՝ անգիտակցութիւն (unconciousness) եւ մահ: Յղութեան շրջանին խմուած ալքոլը մօրմէն կ’ուղղուի դէպի սաղմ (fetus) փառի (placenta) միջոցաւ: Ուստի ալքոլը կը հասնի սաղմի ուղեղ եւ կը յառաջացնէ ուղեղի բջիջներու վնաս-տկարացում: Հետեւաբար յղի մայրեր ալքոլ պէտք չէ գործածեն բնաւ: Ըստ Գանատայի Առողջապահական գործակալութեան Գանատայի մէջ 2017-ին 77.000 անհատներ հիւանդանոց մտած են ալքոլի գործածութեան պատճառով յառաջացած հիւանդութիւններով: Պատահած են 4.258 մահեր ալքոլի պատճառով: Ամբողջ մահերուն 2 տոկոսը հետեւանքն է ալքոլի գործածութեան: Ըստ Առողջապահական Միջազգային կազմակերպութեան ամբողջ աշխարհի մէջ տարեկան կը պատահին 3 միլիոն մահ ալքոլի հետեւանքով: Ամբողջ մահերուն 6 տոկոսը ալքոլի հետեւանքով: Երեք միլիոն մահերուն 28 տոկոսը պատահած են ալքոլ գործածելէ ետք ինքնաշարժներու արկածներու հետեւանքով: Այս արկածները կը պատահին, որովհետեւ ալքոլ գոծածելէ ետք ինքնաշարժ վարողները՝ արագ կը քշեն, ապահովութեան աթոռագօտին (seat belt) չեն կապեր, սխալ ինքնավստահութեան զգացում կ’ունենան, օրինաւոր քշելու կարողութիւնը կը կորսնցնեն, ղեկավարելու տկարութիւն, կեդրոնացումի նուազում եւ գլխու ծանրութիւն եւ գլխապտոյտ կ’ունենան, անզուսպ, ջղագրգիր եւ անհանդարտ կ’ըլլան: Շարունակութիւնը էջ 29
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 29
Առողջութիւն եւ առողջապահական գիտելիքներ Շարունակութիւն էջ 28-էն
Ծխախոտը ալքոլի նման վնասակար է մեր առողջութեան: Ծխախոտը կը գործածուի որպէս գլանիկ (cigaret), սիկար եւ ծխամորճ (pipe): Ծխախոտին ծուխին մէջ կան 4.000-է աւելի քիմիական նիւթեր, որոնցմէ 250-ը վնասակար են եւ 50-ը խլիրդ կը յառաջացնեն: Այս նիւթերուն կարեւորագոյններն են՝ նիքոթին (nicotin) բնածուխի միաթթու եւ կուպր (tar): Նիքոթինը կը յառաջացնէ՝ 1. Սրտի մկաններու գրգռութիւն եւ պրկում, սրտի զարկի (heart beat) արագացում, մկանային ձախողութիւն, 2. Սրտի զարկերակային (arterial) խցում (obstruction), սրտի տագնապ (heart attack) սրտի ձախողանք, 3. Մարմնի ընդհանուր զարկերակներու խցում, 4. Սրունքներու զարկերակներու խցում, 5. Ուղեղային զարկերակներու խցում՝ ուղեղային կաթուած (stroke): Կուպրը ունի իր մէջ խլիրդածին-քաղցկեղածին նիւթեր (cancerogenic): Ան կ’առաջացնէ՝ 1. Թոքային հիւանդութիւններ՝ ցնցղատապ (bronchitis), փքուռոյց (emphysema), ժամանակաւոր եւ մնայուն երկարատեւ շնչահեղձութիւն, 2. Թոքերու խլիրդ-քաղձկեղ (cancer), 3. Խռչափողի (larynx), ձայնալարերու ցցօններ (polyps) եւ խլիրդ, 4. Շրթունքի, լեզուի, բերանի, լինտի կոկորդի խլիրդ: Ծխախոտը կ’առաջացնէ այլ վնասներ եւ հիւանդութիւններ: Ան կ’արագացնէ շնչառութիւնը, կը գրգռէ ջղային-նեարդային համակարգը, կը բարձրացնէ արեան-զարկերակային ճնշումը (blood pressure), կը նուազեցնէ ուտելու ախորժակը, կը յառաջացնէ՝ գլխու ցաւ, գլխապտոյտ (vertigo), փսխունք, բերանի չորութիւն, վատառողջ ակռաներ, լինտերու եւ լեզուի բորբոքում, քիթի եւ քթախոռոչներու (nasal sinuses) հիւանդութիւններ, ենթաստամոքսային գեղձի, որկորի (esophagus) միզամանի (urinary bladder) երիկամի (kidney) խլիրդ (cancer): Ծխախոտի գործածութեամբ յղի կիներ կ’ունենան վաղահաս (premature) եւ մեռելածին (stillbirth) մանուկներ եւ աւելի վիժումներ (abortion): Կան գործօն եւ կրաւորական ծխողներ: Գործօն ծխողները անոնք են որ ծխախոտ կը գործածեն, իսկ կրաւորական ծխողները անոնք են, որ կը գտնուին ծխողներու մօտ եւ կամ կ’ապրին անմիջապէս անոնց հետ. Անոնք կը վնասուին իրենց քով գտնուող ծխողներու ծուխէն:
Ծխելը մոլութիւն (addiction) է եւ ոչ թէ սովորութիւն (habit): Երկարատեւ ծխողը կ’ունենայ ծխելու ենթակայութիւն: Ըստ Համաշխարհային Առողջապահական կազմակերպութեան ամբողջ աշխարհի մէջ տարեկան 7 միլիոն մահ կը պատահի ծխախոտի պատճառով, ասոնց 6 միլիոնը ծխողներ են իսկ 1 միլիոնը չծխողներ են, սակայն ենթակայ են ծխախոտի անմիջկան ծուխին: Ըստ Գանատայի Առողջապահական գործակալութեան տուեալներուն՝ 1․ Գանատայի մէջ պատահած մահերուն 17 տոկոսը հետեւանքն է ծխախոտի գործածութեան, 2․ Գանատայի մէջ ամէն օր 100 գանատացիներ կը մահանան ծխախոտի սրտանօթային հիւանդութիւններէն եւ թոքային խլիրդէն եւ այլ հիւանդութիւններէն, 3․ Թոքի խլիրդներուն 90 տոկոսը ծխախոտի պատճառով տեղի կ’ունենան: Այս բոլոր գիտելիքներուն փոխանցումէն ետք, պարտք կը զգամ ըսելու չափահասներուն՝ մի՛ ծխէք եւ ալքոլ շատ չափաւոր սպառեցէք վասն ձեր առողջութեան: Շարունակութիւն նախորդ թիւէն եւ վերջ
hairenikweekly.com
Էջ 30
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
«Հայկական նամակներ» եւ բազմատաղանդ, բացառիկ անհատը՝ Լէոնարտօ Տա Վինչի Շարունակութիւն էջ 24-էն
գացած եւ հեռատես ըլլալով:
ներ գտնել, եւ դիահերձելով լիարժէք պատկերացում կազմել, թէ ի՞նչ տեսք ունէին անոնք:
Վերածնունդի դասական արուեստը Լէոնարտոյով կը սկսի: Ան հարստացուցած է ժամանակի գիտութեան գրեթէ բոլոր բնագաւառները: Անոր գրական երկերու մեծագոյն մասը խոշոր գրապահոցներու մէջ կը պահուի՝ Փարիզ, Բրիտանական Թանգարան, Թագուհիի Պատկերասրահ, Ուինձորի Գրադարան, Միլանի Ամպրոզիան եւ այլուր, որոնց զգալի մասը հրատարակուած է: *** Բացայայտում – Տա Վինչի իր նշումները ծածկագրած Է… Հայերէն Յաճախ հայերը կը մեղադրուին կարեւոր իրադարձութիւններու եւ հռչակաւոր անձերու մէջ հայկական արմատներ տեսնելու «սնապարծութեան» համար, սակայն ինչպէս կ’ըսեն՝ մուխը առանց կրակի չ’ըլլար:
Մարդկային սաղմի պատկերներ
Տա Վինչիի արուեստի մասին տարատեսակ վարկածներ եւ շշուկներ կը դառնան: Այդ հսկան սերունդներուն ձգած իր գրաւոր ժառանգութեան «առիւծի բաժինը» գաղտնագրած է: Արդէն 500 տարի գիտնականներն ու հետախոյզները մանրակըրկիտ կ’ուսումնասիրեն Տա Վինչիի թուղթերը եւ ստեղծագործութիւնները, բացայայտումներ կ’ընեն, եւ ատոնց մեծամասնութիւնը գաղտնազերծած, տարբեր լեզուներով թարգմանած ու հրատարակած են: Սակայն, որոշ նկարներու եւ վաղ շրջանի գծանկարներու վրայ եղած ծածկագրերը կը շարունակեն հանելուկ մնալ:
Երեխան մօր արգանդին մէջ (1510-1513)
Նկարիչի մանրակրկիտ ուսումնասիրութիւններու արդիւնքին՝ անոր գիտնականի աչքերով կատարած գծապատկերներու ճշգրտութիւնը կը ցնցէ նոյնիսկ այսօրուան բժիշկներն ու մարդակազմութեան մասնագէտները: Լէոնարտօն է առաջին անգամ պատկերած մարդու ողնաշարին համակարգը, եւ առաջիններէն էր, ով բաւական մօտեցած էր արեան շրջանառութեան առանձնայատկութիւնները հասկնալուն: Իսկ տրուած նկարը, կարելի է նկատել առաջին քայլը շողարձակումային սարքերով կատարուող ստուգումներու «ճանապարհին»: Անժխտելի է որ Տա Վինչին ո՛չ միայն իր ժամանակներու, այլ պատմութեան հանճարեղ մարդոցմէ մէկը եղած է. աւելին՝ հանճարներու շրջանակին մէջ ան իւրայատուկ եղած է՝ իր բազմակողմանի զար-
Հարցը այն է որ տեղեկութիւններ կան, թէ տաղանդաւոր տա Վինչիի ծածկագրերէն մաս մը հայերէն կը կարդացուին՝ հայելիի անդրադարձումով, երբեմն ալ՝ գլխիվայր դարձուցած: Այդ բացայայտման մասին դեռ 2008-ի Դեկտեմբեր 25-ին ռուսական մամուլի մէջ՝ «Տա Վինչիի Ծածկագիրը» վերՇարունակութիւնը էջ 31
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 31
«Հայկական նամակներ» եւ բազմատաղանդ, բացառիկ անհատը՝ Լէոնարտօ Տա Վինչի Շարունակութիւն էջ 30-էն
նագիրով յօդուածը ստորագրած է Եկոր Օրլով: Բացայայտման հեղինակը Երեւանի Մանկավարժական համալսարանի գեղանկարչութեան բաժինի շրջանավարտ, այժմ ՌԴ Լիպեցք քաղաքի բնակչուհի Արմինէ Խաչատրեանն է, ով կրնայ հայելային անդրադարձումով գրել եւ կարդալ, միաժամանակ երկու ձեռքով գրել (ինչպէս կ’ընէր Լէոնարտօն): Թէ ինչպէս կրցած է բացայայտել տաղանդաւոր նկարիչի գաղտնագրածները հայելիին առջեւ, Արմինէ կը բացատրէ. «Մեր այրական տան մէջ եռափեղկ հայելի կար, որուն ետեւ ես դաս կ’ընէի, կը նկարէի ու մեծերուն կը հետեւէի: Պարզուեցաւ որ աչքերս այդ ժամանակ յարմարած են կարդալու ոչ միայն ձախէն աջ ու աջէն ձախ, այլեւ՝ գլխիվայր: Բացի այդ, վերջին տարիներուն, ինչպէս երազիս մէջ Լէոնարտոն կարգադրած էր, հմտացած եմ երկու ձեռքով միաժամանակ գրելուն. այնպէս, ինչպէս ինք կ’ըսէր»: (Նշենք որ, մասնագիտութեամբ նկարչուհի Արմինէին, որ տարիներ առաջ ապրուստ վաստակելու համար, մէկդի նետած էր ներկերն ու վրձինը, երազին մէջ կ’այցելէ մեծն Լէոնարտոն եւ կը հրահանգէ վերադառնալ իր մասնագիտութեան: Մոգական երազէն ետք, Արմինէի քով ի յայտ կու գան վերոնշեալ յատկութիւնները): Արմինէն նաեւ տեսողական առանձնայատկութիւններով օժտուած է՝ անիկա կը կարդայ շատ մանր գրանշանները: Առկայ է բժշկական եզրակացութիւնն առ այն, որ «Արմինէ Խաչատրեանի տեսողութիւնը իւրայատուկ է»: Նկարչուհին իրեն շնորհուած յատկութիւններուն մասին գիտցած է, երբ սկսած է թերթել Տա Վինչիի մասին եղած գիրքերէն մէկը եւ «Սիրտ» նկարին վրայ կարդացած է գլխիվայր գրուած հայերէն գրառումը. «Մասիս սարի գագաթին՝ Մուշ երկրի մէջ, ես լսեցի որ թուրքերը խարոյկի հանած են մօրս քոյրերը»: Ըստ Արմինէի, երկու սրտերը կրնան խորհըրդանշել Մասիսն ու Սիսը, որ առասպելի համաձայն, նման են մեծահասակի եւ մանկան սիրտերու: Այստեղէն ալ Արմինէն կ’եզրակացնէ, թէ նկարի մէջ արտացոլուած է 5 տարեկանին մօրմէ բաժնուած Լէոնարտոյին մաշած կարօտը: Մայր, զոր Կիլիկիայէն Իտալիա տեղափոխուած հայերէն մին եղած էր: Արմինէ սկիզբը այս մասին կը լռէ: Բայց ամիսներ անց, երբ հեռատեսիլով կը դիտէր Տա Վինչիի «Երեխան Մօր Արգանդին Մէջ» կտաւը Անգլիոյ թագուհիին կողմէ գնելու մասին հաղորդումը եւ հաղորդավարը ափսոսանք կը յայտնէր, թէ հոն եղած գրութիւնը չեն կրցած վերծանել, նկարչուհին բացագանչած է. «Ինչպէս թէ. այնտեղ շատ պարզ գրուած է. «Երկիւղով կը գրեմ, մօրս աչքէն հեռու» (խօսքը՝ խորթ մօր մասին է): Ապա, Արմինէն որոշած է իր բացայայտումները
յայտնել հայագէտ Ներսէս Մկրտչեանին եւ վերջինս հաստատած է, թէ գրառումները 12-րդ դարու հայերէն են: 16-րդ դարուն Իտալիոյ մէջ նշուած դարու հայերէնի առկայութիւնը կը բացատրուի այն բանով, որ 12-րդ դարուն մեծ թիւով հայեր Կիլիկիայէն Իտալիա գաղթած են, եւ հաւանաբար, գրեթէ քարացած վիճակով պահպանած են իրենց հետ տարած հայերէնը: Արմինէն նաեւ վերծանած է, թէ ինչ գրուած է «Ճոքոնտա»-ի ճակատին՝ «Ամօթխածը», իսկ նկարին ծայրը՝ «Ներէ՜, մունետիկ»: Նկարչուհին կարդացած է Լէոնարտոյի բոլոր գաղտնագրերը եւ կը պատրաստուի ապացուցել ատոնց իսկութիւնը, հրատարակութեան յանձնելով այդ մասին իր գրած գիրքը: Լէոնարտօ Տա Վինչիի եւ հայերու առնչութիւններուն դեռ 1920-ականներուն բազմիցս անդրադարձած է ականաւոր գրող Կոստան Զարեան, այդ հարցին շուրջ դասախօսութիւններ կարդացած է Հայաստանէն դուրս, իսկ 1967-ի հրապարակումներ ունեցած է «Սովետական Արուեստ» ամսաթերթին Շարունակութիւնը էջ 32
Էջ 32
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
«Հայկական նամակներ» եւ բազմատաղանդ, բացառիկ անհատը՝ Լէոնարտօ Տա Վինչի Շարունակութիւն էջ 31-էն
մէջ, որոնք յետագային ամփոփուած են «Նաւատոմար» ժողովածոյին մէջ (1999): Լէոնարտօ տա Վինչիի Կիլիկեան Հայաստան այցելելու իրողութիւնը կ’ընդունին արուեստաբաններու եւ պատմաբաններու մաս մը, իսկ շատեր՝ մասնաւորաբար իտալացիները, բացարձակապէս կը ժխտեն ատիկա: Կոստան Զարեանը կը յիշեցնէ որ 15-16-րդ դարերուն Ֆլորանսի մէջ հայերը շատ լաւ ճանաչում ունեցած են: Քաղաքին իշխող բլուրին վրայ կառուցուած բազիլիկ եկեղեցին՝ Սան-Մինիաթօն, եղած է Լէոնարտոյի սիրելի վայրը: Եկեղեցին նախկինին կոչուած է Սան-Մինիաս, հայու մը անունով, ով Տոսկանայի մէջ քրիստոնէութիւն քարոզած եւ տանջամահ եղած է: Պատանի Լէոնարտօն յաճախ այցելած է այդ եկեղեցին, ուր ան հանդիպած է մենաստանի անապատականներու հետ, որոնք՝ հայր Լուկանոյի վկայութեամբ, երկարամօրուք եւ հրաչեայ հայեր էին: Չի բացառուիր որ անոնք կրնային պատանիին պատմած ըլլալ Հայաստանի եւ անոր դաժան ճակատագիրի մասին: Ըսուածին իսկութիւնը ապացուցելու համար կարեւոր փաստ է նաեւ Լէոնարտոյի ներկապնակին մէջ տեղ գտած գոց դեղին կամ բաց շագանակագոյն եզակի գոյնը, որ ինք կոչած է՝ «թերրա Արմէնա»: Այս գոյնը Մեծ նկարիչէն զատ ոչ ոք գործածած է: Հետեւաբար, վստահօրէն կարելի է ըսել, թէ հայոց հողին գոյնն ունեցող այդ ներկը Լէոնարտօն Հայաստանէն բերած էր: ԱՄՆ գործող “Aquarian Millennium Armenological Institute”-ի աշխատակից Մելքոն-Արմենիա Խանճեան եւս անդրադարձած է մեզ յուզող խնդիրին: Ան կը գրէ. «Լէոնարտօ Տա Վինչիի մահէն յետոյ յայտնաբերուած է երեք օղակ, ինչը մեծ նկարիչին եւ գիտնականին կը շաղկապէ Հայաստանի հետ. ատիկա հայկական եկեղեցւոյ նախագիծն է՝ Բագարանի ոճով, որ յայտնաբերուած է անոր նօթատետրին մէջ, «Հայոց Տառերը», որոնք հայելանման արտացոլուած են անոր “The Codex Atlanticus” նօթատետրին մէջ եւ երեք հայ տիրակալներու դիմանկարները»: Անոր “The Codex Atlanticus”-ին մէջ արուեստաբանները նկատած են նաեւ երկու էջ, որոնց վրայ նկարիչը հայելանման արտացոլած հայերէնով պատմած է դէպի Տաւրոսի լեռներ իր այցելութեան, ինչպէս նաեւ Եփրատ գետի մասին: Լէոնարտօ տա Վինչիի Հայաստան կատարած ճամբորդութեան եւ Հայաստանի մասին անոր նամակները, իտալացի ճշմարտատես որոշ պատմագէտներ բնորոշած են իբրեւ «Հայկական Նամակներ» (այդ այցելութիւններու հետեւանքով Եւրոպայի մէջ եկեղեցաշինութիւնը ստացած է հայկական դիմագիծ): Պահպանուած է նաեւ Տա Վինչիի ձեռքով գծուած Հայաստանի քար-
տէսը: Ճշմարտութիւնը հոսող ջուր է եւ ինչ ժայռի ու քարի ալ որ հանդիպի, ան իր ճամբան կը գտնէ: Բացարձակ յայտնի պատճառներով ժխտողներուն, կը մնայ միայն համարձակութիւն ունենալ եւ ընդունիլ փաստացի ճշմարտութիւնը: Զարթօնք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 33
«ԱՐԻ ՏՈՒՆ» ՈՒՍՈՒՄՆԱՃԱՆԱՉՈՂԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ Սիրելի՛ հայրենակիցներ, Ս.թ. Յուլիս 1-էն Օգոստոս 25 Հայաստանի մէջ 4 փուլով պիտի իրականացուի երկշաբաթեայ ուսումնաճանաչողական «Արի տուն» Ծրագիրը: Ծրագիրի մասնակիցները 14 օր կ'ապրին Երեւանէն ոչ հեռու գտնուող գեղատեսիլ ճամբարի մէջ, ուր հնարաւորութիւն կ'ունենան կատարելագործելու իրենց մայրենիի գիտելիքները` հայոց լեզուի արագացուած դասընթացներու միջոցով, ճանչնալու Հայաստանը եւ անոր մարդոց` պատմամշակութային վայրեր այցելութիւններու եւ հետաքըրքիր հանդիպումներու միջոցով, մշակութային ձեռնարկներուն մասնակցելով եւ այլն: Ծրագիրի 14-օրեայ ժամանակահատուածի բոլոր ծախսերը կը հոգայ ՀՀ կառավարութիւնը: Ովքեր կրնան մասնակցիլ Ծրագիրին` 13-18 տարեկան ՀՀ քաղաքացի չհանդիսացող (բացառութեամբ` երկքաղաքացիութիւն ունեցողներու) սփիւռքահայ այն պատանիները եւ աղջիկները, որոնք` նախորդ տարիներուն չեն մասնակցած «Արի տուն» եւ «Քայլ դէպի տուն» ծրագիրներուն,
իրենց հաշուին կը հոգան Հայաստան ժամանման եւ մեկնման ծախսերը, իրենց հաշուին ձեռք կը բերեն երկշաբաթեայ ճամբորդական ապահովագրութիւն: Ծրագիրին մասնակցելու համար յայտ ներկայացնելու վերջնաժամկէտը` 16.06.2019 թ. ժամը 24:00 (Երեւանի ժամանակով)։ Հաշուի առնելով տեղերու սահմանափակ քանակը՝ կ’ուզենք տեղեկացնել, որ մասնակիցներու ընտրութիւնը պիտի կատարուի «Առաջինը դիմեցիր, առաջինը ընդունուեցար» սկզբունքով: Մասնակիցի յայտը հաստատելու /մերժելու ծանուցումը մասնակիցներուն կ'ուղարկուի մինչեւ` 20.06.2019 թ. ժամը 18:00 (Երեւանի ժամանակով)։ ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ ԿԸ ԽՆԴՐԵՆՔ ՄԻՆՉԵՒ ՄԵՐ ԿՈՂՄԷ ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԾԱՆՈՒՑՄԱՆ ՍՏԱՆԱԼԸ` ԶԵՐԾ ՄՆԱԼ ՕԴԱՆԱՒԻ ՏՈՄՍԵՐՈՒ ԿԱՄ ԱՅԼ ՓՈԽԱԴՐԱՄԻՋՈՑԻ ՏՈՄՍԵՐՈՒ ՁԵՌՔԲԵՐՈՒՄԷՆ: Կոնտակտներ՝ Հեռ.՝ +37410 58-56-01 (807,604), +37460 500-830 էլ. հասցե՝ aritun.mindiaspora@gmail.com
Սփիւռքի ազգային պարի ուսուցիչներու եւ երգչախումբերու խմբավարներու վերապատրաստման դասընթացքներ
Սիրելի՛ հայրենակիցներ, Ս.թ. Յուլիս 21-էն Օգոստոս 3 Երեւանի մէջ պիտի իրականացուի Սփիւռքի ազգային պարի ուսուցիչներու եւ երգչախումբերու խմբավարներու վերապատրաստման երկշաբաթեայ դասընթացք: Դասընթացքի մասնակիցները 14 օր կ’ապրին Երեւանի մէջ եւ հնարաւորութիւն կ’ունենան առար-
կայական դասնթացքներու միջոցով կատարելագործելու իրենց գիտելիքներն ու հմտութիւնները ազգային պարախումբերու եւ երգչախումբերու կազմակերպման եւ կառավարման գործին մէջ: Ճանչցուած մասնագէտներու կողմէ իրականացուող տեսական եւ գործնական պարապմունքներու թեմաները պիտի ընդգրկեն` ազգային պարի, երգի իւրայատկութիւնները, մշակման եղանակները, աւանդական ժողովրդական, ինչպէս նաեւ ժամանակակից պարը եւ դասական երգեցողութիւնը, բեմադրական հմտութիւնները, համայնքներու մէջ գործող պարախումբերու/երգչախումբերու գործունէութեան կազմակերպման եւ կառավարման եղանակները: Դասընթացքը պիտի ներառէ նաեւ մշակութային հանդիպումներ եւ հետաքրքիր այցելութիւններ Հայաստանի պատմամշակութային եւ ժամանցային վայրեր: Դասընթացքի լեզուն հայերէնն է: Դասընթացքներու 14-օրեայ ժամանակահաՇարունակութիւնը էջ 34
Էջ 34
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Ֆրիտեոֆ Նանսէն (1861-1930). Հայ ժողովուրդի իրաւապաշտպան մեծ մարդասէրը Շարունակութիւն էջ 14-էն
հազարաւորներ սնունդով ու բուժումով ապահովելու մարդասիրական իր մեծ առաքելութիւնը։ Խորհրդային իշխանութիւնները, որոնք թէեւ Ազգերու Լիկայով խանդավառ չէին, այսուհանդերձ գրկաբաց ընդունեցին Նանսէնը։ Նոյնիսկ նկատի չունեցան, որ իր երկրի՝ Նորվեկիոյ քաղաքական կեանքին մէջ, Նանսէն երդուեալ հակառակորդ էր ընկերվարական հակումի տէր կուսակցութեանց։ Խորհրդային ընդունելութեան արժանացած՝ Նան սէն 1925-ին Հայաստան այցելեց, մօտէն հետեւելու համար Թուրքիոյ գործադրած Ցեղասպանութենէն վերապրող արեւմտահայ գաղթականութեան հոգա տարութեան գործին։ Նանսէն միաժամանակ Միջին Արեւելքի մէջ ցրուած հայ գաղթականութեան հոգա տար պահապանը դարձաւ եւ մինչեւ 1930-ի իր վախճանը՝ ամէն ճիգ ի գործ դրաւ վերապրող հայութեան վէրքերը դարմանելու եւ մեծ վիշտը ամոքելու համար։ Պատահականօրէն չէ կատարուած Նանսէնի այն հաստատումը, թէ՝ «Չարիքն ու բռնութիւնները չեն կարողացած ընկճել հայ ժողովուրդին. ամէն ան գամ, որեւէ տեղէ ծագած լոյսի նշոյլն անգամ սնու ցած է ազատութեան երազանքը հայ ժողովուրդին մէջ»։ Այդ հիման վրայ ալ, Նանսէն կարեւորութեամբ կ’ընդգծէր, թէ «Հայ ազգի պատմութիւնը ամբողջու թեամբ փորձարկում է: Գոյապահպանութեա՛ն փոր ձարկում»: Մեծ մարդասէրին եւ հայապաշտպանին մա հուան 89-րդ տարելիցին նուիրուած ոգեկոչման այս հակիրճ էջով կ՚արժէ ընթերցողին ուշադրութիւնը կեդրոնացնել հայ ժողովուրդի քաղաքական ճակա տագրին վերաբերեալ Նանսէնի հետեւեալ խորհըր դածութեան վրայ, որ միանգամայն անոր պատ գամն է մեր սերունդներուն. «Եւրոպական ժողովուրդներն ու պետական գործիչները յոգնած են մշտնջենական Հայկական Հարցէն: Ատիկա ինքնստինքեան հասկնալի է: Չէ՞ որ այդ հարցը անոնք ձախողեցուցին: Հայաստան անունը անոնց նիրհած խիղճերուն մէջ կ’արթնցնէ սոսկ ուրացուած կամ չկատարուած խոստումներու տհաճ յիշողութիւններ: Անոնք իրենց մատը մատին չզարկին՝ իրենց խոստումները կատարելու համար, քանի որ այդ խոստումները տրուած էին թէեւ փոքր ու արնաքամ, սակայն շնորհալի ժողովուրդի մը, որ չունէր նաւթի ու ոսկիի հանքավայրեր: Կը կարեկցիմ հայ ժողովուրդին, որ խճճուեցաւ եւրոպական քաղաքականութեան մէջ: Հայ ժողովուրդին համար աւելի լաւ կրնար ըլլալ, եթէ իր անունը երբեւէ հնչած չըլլար եւրոպացի ոեւէ քաղաքագէտի բերնէն»… Հայ ժողովուրդի իրաւապաշտպան մեծ Մար
դասէրին յիշատակին ծաղկեպսակ թող ըլլայ անոր խոհերէն քաղուած հետեւեալ վկայութիւնը. «Ինձ համար դժուար է հաւատալ, թէ որեւէ մէ կը կրնայ ծանօթանալ հայ ժողովուրդի պատմու թեան, առանց խորապէս ցնցուելու անոր մեծ ողբեր գութենէն։ Հայ ժողովուրդը հոգածութեամբ պահպա նելով իր հին ու ինքնատիպ մշակոյթը՝ յաջողութեամբ կը զարգացնէ զայն՝ անոր տալով չտեսնուած փայլ»։
Սփիւռքի ազգային պարի ուսուցիչներու եւ երգչախումբերու․․․ Շարունակութիւն էջ 33-էն
տուածի բոլոր ծախսերը կը հոգայ ՀՀ կառավարութիւնը: Ովքեր կրնան մասնակցիլ դասընթացքին` ՀՀ քաղաքացի չհանդիսացող (բացառութեամբ` երկքաղաքացիութիւն ունեցողներու) Սփիւռքի պարային խումբերու եւ երգչախումբերու ղեկավարները, պարուսոյցները, երգուսոյցները, որոնք` նախապէս չեն մասնակցած ՀՀ Սփիւռքի նախարարութեան կողմէ կազմակերպուած ազգային պարի, երգի վերապատրաստման դասընթացքներուն, իրենց հաշուին պիտի հոգան Հայաստան ժամանման եւ մեկնման ծախսերը, իրենց հաշուին ձեռք պիտի բերեն երկշաբաթեայ ապահովագրութիւն։ Դասընթացքներու մասնակցութեան յայտ ներկայացնելու վերջնաժամկէտը` 20.06.2019 թ. ժամը 24:00 ( երեւանեան ժամանակով)։ Մասնակցութեան հաստատման/մերժման ծանուցումը մասնակիցներուն կ’ուղարկուի մինչեւ ` 01.07.2019 թ. ժամը 18:00 (երեւանեան ժամանակով)։ ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ ԿԸ ԽՆԴՐԵՆՔ, ՄԻՆՉԵՒ ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԾԱՆՈՒՑՄԱՆ ՍՏԱՑՈՒՄԸ ԶԵՐԾ ՄՆԱԼ ՕԴԱՆԱՒԻ ԿԱՄ ԱՅԼ ՓՈԽԱԴՐԱՄԻՋՈՑԻ ՏՈՄՍԵՐՈՒ ՁԵՌՔԲԵՐՈՒՄԷՆ: Կապ՝ հեռախօս` +374 10 585-601, +374 60 500-830, ել. հասցէ` culturtraining2019@gmail.com Յայտադիմումները լրացնելու համար կրնաք այցելել այստեղ:
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Էջ 35
Յիշողութեան վայրը այցելուներ պիտի ընդունի 17 Յունիս 2019-էն սկսեալ
AGOS. ՊՈԼԻՍ:— «Ակօս»ի նախկին խմբագրատունը վերածուեցաւ յիշողութեան վայրի։ Երկարատեւ աշխատութիւնները գրեթէ հասած են աւարտին եւ վայրը 23-24 Ապրիլ թուականներուն հիւրընկալեց բազմաթիւ այցելուներ։ Հրանդ Տինքի սպանութենէն ետք Սեպաթ Ափարթման շէնքի առաջին յարկին գտնուող խըմբագրատունը երկար ժամանակ ուխտավայրի մը վերածուած էր Պոլիս ժամանող բոլոր հայերուն հա մար։ Այցելուներ իրենց օրացոյցին մէջ յատուկ ժամ կը ճշդէին այցելելու համար Հրանդի երբեմնի աշխատավայրը։ Կը նկարուէին անոր գրասենեակին մէջ, իբրեւ թանկագին յիշատակ։ Այսօր խմբագրատունը փոխադրուած է երբեմնի Անարատ Յղութիւն վարժարանի շէնքը եւ նախկին խմբագրատունն ալ վերածուած է յիշողութեան վայրի։ Այս առումով բաւական խտացեալ աշխատութիւն տարուեցաւ, ուսումնասիրուեցան աշխարհի տարբեր երկիրներու մէջ նման նպատակ հետապնդելով հիմնուած վայրերը եւ այդ օրինակներու հիման վրայ այժմ իր դռները բանալու կը պատրաստուի Հրանդ Տինքի ձօնուած այս վայրը եւս։ Հրանդ Տինք Հիմնարկը մեծ աշխատանք վատնեց այս կառոյցը պատշաճ կերպով ձեւաւորելու համար։ Առաջին այցելուներու վկայութեամբ յաջողած էր նախատեսուած նպատակը, քանի որ հոն կը շնչէր անցեալի բազմաթիւ ապրումներ։ Ինչպէս վայրին անունը բազմաթիւ մանրամասնութիւններ եւս ներշնչուած էին Հրանդ Տինքի յօդուածներէն։ Օրինակի համար Հրանդ Տինքի մեծ անմիջականութեամբ նկարագրած եւ 12 Սեպտեմբերի զինուորական հարուածի դաժանութիւնները նկարագրող «Զուգարանի երգչախումբ» յօդուածը ապրումի մը վերածուած էր շնորհիւ կատարուած տեղադրութեան։ Խցիկէ մը աւելի փոքր տարածքի վրայ այցելուներ Հրանդի ձայնով կը լսէին այդ յօդուածի բովանդակութիւնը։ Անդին Հրանդի սպանութենէն ետք մեկնարկող դատական գործողութիւնը նոյնպէս կը ցոլացնէր դատավարութեան ամբողջ գործընթացը տեսանիւթերու գործածութեամբ։ Յատուկ էկրանի
մը վրայ հաւաքուած էր «Ակօս»ի հիմնարկութենէն մինչեւ Հրանդի սպանութեան հասնող ժամանակահատուածի «Ակօս»ի համարներու հաւաքածոն։ Երբեմնի պատշգամը, որ երկար ժամանակ լեցուն էր «Ակօս»ի հին համարներով այժմ ձեւաւորուած է արուեստագէտ Սարգիսի կողմէ եւ ցնցիչ պատգամներ կը փոխանցէ այցելուներուն։ Ծանօթացման ժողովի ընթացքին Նայաթ Քարաքէօէ, Սիպել Ասնա եւ Սարգիս բազմաթիւ տեղեկութիւններ փոխանցեցին, թէ կատարուած աշխատութեան եւ թէ մտայըղացումներու մասին։ Ռաքէլ Տինք այս առթիւ յայտնեց թէ առանց մոռնալու կ՚ուզենք այս ոճիրը մարդասիրական նպատակի մը համար օգտագործել։ «Յետ այսու թող չփորձեն մոռանալ։ Ան միշտ հոս է եւ մեր աչքերուն պիտի նայի։ Շնորհակալ եմ որ այս պահուն հոս էք»։ Իսկ Սիպել Ասնա պատմեց թէ նման վայրի մը կառուցման միտքը առաջին անգամ արտասանուեցաւ ակադեմական Այշէկիւլ Ալթընայի կողմէ Հրանդ Տինք հիմնարկի ժողովներէն մէկուն ընթացքին։ Ալթընայ թուեց աշխարհի վրայ յիշողութեան վայրի գործադրութեան օրինակներ եւ խորհուրդ տուաւ, որ մենք ալ կրնանք նմանը կառուցել այստեղ, այս տարածքին մէջ։ Իսկ Նայաթ Քարաքէօսէ պատմեց թէ այցելած են 15 երկիրներու մէջ աւելի քան 80 յիշողութեան վայրեր եւ օգտուած են անոնց փորձառութենէն։ «Ենթագիտակցութեան մէջ ունէինք կարեւոր հարցադրում մը։ Ճիշդ է որ այստեղ ողբերգութիւն մը ապրուեցաւ, բայց այս վայրը լրագրողի մը ստեղծագործած տեղն էր։ Ուրեմն ստիպուած էինք դէպի ապագայ հայցող վայր մը պատրաստելու»։ Քարաքէօսէ յայտնեց թէ այս վայրը ձեւաւորուած է բազմաթիւ մարդկանց խորհուրդները եւ առաջարկները մէկտեղելով։
Էջ 36
Հայ Կեանք
Գարեգին Բ․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հանդիպում Կրետէի արքեպիսկոպոսին հետ
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Թրքական բանտէն փախած պոլսահայ մտաւորական Սեւան Նիշանեան ՀՀ քաղաքացիութիւն ստացած է
Շարունակութիւն էջ 4-էն
Խօսքի աւարտին Վեհափառ Հայրապետը աղօթեց սիրոյ եւ գործակցութեան մէջ Եկեղեցիներու կապերու զօրացման համար, որպէսզի միասնաբար կարողանան դիմագրաւել աշխարհը յուզող բոլոր դժուարութիւնները` առաջնորդելով մարդկութեանը համերաշխութեան, խաղաղութեան եւ արդարութեան ճանապարհներով` Տէր Յիսուս Քրիստոսի փառքի համար: Հանդիպման առիթով Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը Իրինեոս արքեպիսկոպոսին ընծայեց Աստուածամօր սրբապատկեր եւ պանակէ: Կրետէի նահանգապետը եւս ողջունեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի այցը Կրետէ` վերահաստատելով, որ Կրետէի ժողովուրդը հայ համայնքի հետ մէկ ամբողջութիւն է եւ միասին կ’աշխատին մէկ նպատակի` աւելի լաւ ու բարօր կեանքի համար: Ջերմ զրոյցէն յետոյ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ․ Ծայրագոյն պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը Նորին Սրբազնութիւն Իրինեոս արքեպիսկոպոսի ուղեկցութեամբ այցելեց Իրաքլիոյի Սուրբ Մինաս մայր տաճար, ապա Սուրբ Կատարինէ պատմական տաճար-թանգարան: Նոյն օրը երկու հովուապետերը հոգեւորականերու եւ Ս. Յովհաննու Կարապետ եկեղեցւոյ վարչութեան անդամներու ուղեկցութեամբ այցելեցին Կրետեէ հնագոյն վանքերէն Էպանոսիֆի վանքը, ուր տաճարի մոմավառութենէն յետոյ Վեհափառ Հայրապետին ներկայացուեցաւ վանաբնակներու առօրեան ու գործունէութիւնը: Վերջաւորութեան միաբանները վանքի սեղանատանը մէկտեղուեցան սիրոյ սեղանի շուրջ` ստանալով Հայոց Հովուապետի օրհնութիւնը: Վեհաբառ Հայրապետը հանդիպում ունեցաւ նաեւ Ս․ Յովաննու Կարապետ եկեղեցւոյ ազգային
Պոլսահայ մտաւորական, լեզուաբան Սեւան Նիշանեան, Մայիս 16-ին, Աթէնքի մէջ ՀՀ դեսպանատան կողմէ կազմակերպուած արարողութեան ժամանակ՝ Հայաստանի դեսպան Ֆատէյ Չարչօղլեանէն ստացած է ՀՀ անցագիր: Այս մասին Նիշանեան գրած է Facebook-ի իր էջին վրայ: «Մէկ անգամ եւս հպարտութիւն զգացի՝ մաս կազմելով աշխատասէր ու խաղաղասէր ազգի, որ պատմութեան ընթացքին կանգուն մնացած է միայն իր աշխատանքին շնորհիւ: Շնորհակալութիւն կը յայտնեմ նախ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին, ինչպէս նաեւ բոլոր անոնց, որոնք օգնեցին ինծի արժանանալու այս պատուին»,- նշած է Նիշանեան: Նիշանեան, որ 2014-էն կը գտնուէր Թուրքիոյ բանտին մէջ եւ դատապարտուած էր 17 տարուան ազատազրկման, 2017 Յուլիս 14-ին՝ օգտուած էր բանտէն դուրս գալու հնարաւորութենէն, սակայն չէր վերադարձած Ֆոչայի բաց վարչաձեւի բանտ: Նիշանեան փախուստի մասին յայտնած էր Twitter-ի իր էջին միջոցով, նշելով,- «Թռչունը թռաւ. տարոսը մնացած ութսուն միլիոնին»։ Պոլսահայ մտաւորականը կրցած էր մեկնիլ Յունաստան եւ կարճ ժամանակ անց տեղի իշխանութիւններէն ստացած էր ժամանակաւոր կեցութեան իրաւունք: Յիշեցնենք, որ Սեւան Նիշանեան Թուրքիոյ մէջ ձերբակալուած էր, որովհետեւ Իզմիրի Շիրինջէ գիւղի իր սեփական այգին մէջ «ապօրինի» շինարարութիւն կատարած էր: իշխանութեան հետ, կազմակերպուած հիւրասիրութեան որու ընթացքին պատուուեցան եկեղեցւոյ աւագ սարկաւագ Ժիրայր Պաքրճեանը եւ պատուոյ ատենապետ Յովսէփ Պաքրճեանը իրենց տարիներու անսակարգ նուիրումին համար։
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Հայ Կեանք
Սփիւռքի երիտասարդ առաջնորդներու վերապատրաստման դասընթացքներ
Սիրելի՛ սփիւռքահայ երիտասարդներ, Ս.թ. Յուլիս 21-էն Օգոստոս 3 Երեւանի մէջ պիտի իրականացուի Սփիւռքի երիտասարդ առաջնորդներու վերապատրաստման երկշաբաթեայ դասընթացք: Դասընթացքի մասնակիցները 14 օր կ’ապրին Երեւանի մէջ եւ հնարաւորութիւն կ’ունենան առարկայական դասնթացքներու միջոցով կատարելագործելու իրենց գիտելիքներն ու հմտութիւնները համայնքներու արդիւնաւէտ կառավարման վերաբերեալ, ինչպէս նաեւ մեծացնել սեփական կարողութիւնները` Հայաստանի ներքին եւ արտաքին քաղաքականութեան հարցերու, Հայաստան-Սփիւռք սահմաններու վերացման, համահայկական միասնական օրակարգերու, Սփիւռքի հայ երիտասարդութեան վերաբերող խնդիրներու կարգաւորման մասով: Դասընթացքը պիտի ներառէ նաեւ հետաքըրքիր հանդիպումներ պետական, հասարակական, մշակութային գործիչներու, հոգեւոր առաջնորդներու, երիտասարդներու հետ, ինչպէս նաեւ այցելութիւններ պատմամշակութային եւ ժամանցային վայրեր: Դասընթացքի լեզուն հայերէնն է: Դասընթացքներու 14-օրեայ ժամանակահատուածի բոլոր ծախսերը կը հոգայ ՀՀ կառավարութիւնը: Ովքեր կրնան մասնակցիլ դասընթացքին` 18-35 տարեկան ՀՀ քաղաքացի չհանդիսացող (բացառութեամբ` երկքաղաքացիութիւն ունեցողներու) սփիւռքահայ այն երիտասարդները, որոնք` Սփիւռքի երիտասարդական կազմակերպութիւններու ղեկավարներ են կամ ատոնց ներկայացուցիչներ, համայնքային կառոյցներու երիտասարդ ներկայացուցիչներ, աշխոյժ ներգրաւուածութիւն ունին ինչպէս համայնքային կեանքին մէջ, այնպէս ալ համահայ-
Էջ 37
կական ու միջազգային տարբեր ձեռնարկներու, վերապատրաստման դասընթացքի ընթացքին ձեռք բերուած գիտելիքները պատրաստ են ներդնել համայնքային խնդիրներու լուծման գործին մէջ եւ իրենց գործունէութեամբ նպաստել Հայաստան-Սփիւռք կապերու ամրապնդման, նախորդ տարիներուն չեն մասնակցած «Երիտասարդ առաջնորդներու» դասընթացքին, իրենց հաշուին պիտի հոգան Հայաստան ժամանման եւ մեկնման ծախսերը, իրենց հաշուին ձեռք պիտի բերեն երկշաբաթեայ ապահովագրութիւն։ Դասընթացքներու մասնակցութեան յայտ ներկայացնելու վերջնաժամկէտը` 20.06.2019 թ. ժամը 24:00 ( երեւանեան ժամանակով): Մասնակցութեան հաստատման/մերժման ծանուցումը մասնակիցներուն կ’ուղարկուի մինչեւ` 01.07.2019 թ. ժամը 18:00 (երեւանեան ժամանակով): ԶԳՈՒՇԱՑՈՒՄ ԿԸ ԽՆԴՐԵՆՔ, ՄԻՆՉԵՒ ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԾԱՆՈՒՑՄԱՆ ՍՏԱՑՈՒՄԸ ԶԵՐԾ ՄՆԱԼ ՕԴԱՆԱՒԻ ԿԱՄ ԱՅԼ ՓՈԽԱԴՐԱՄԻՋՈՑԻ ՏՈՄՍԵՐՈՒ ՁԵՌՔԲԵՐՈՒՄԷՆ: Կապ՝ հեռախօս` +374 10 585-601, +374 60 500-830 ել. հասցէով` diasporaleaders2019@gmail.com *Իւրաքանչիւր կազմակերպութիւն եւ կառոյց կարող է ներկայացնել առաւելագոյնը երկու երիտասարդ։ Յայտադիմումները լրացնելու համար կրնաք այցելել այստեղ:
Էջ 38
Հայ Կեանք
Ուրբաթ, 24 Մայիս 2019
Մայրաքաղաքին մէջ բացուեցաւ Երեւանի 2800-ամեակի այգին
ԵՐԵՒԱՆ.- Երեւանի քաղաքապետարանի յարակից տարածքին մէջ գտնուող Երեւանի 2800ամեակի այգին արդէն բաց է քաղաքացիներուն ու զբօսաշրջիկներուն համար: Ըստ «Արմէնփրես»ի՝ «Վարդանեան Ընտանիք» բարեգործական հիմնարկի նիւթական օժանդակութեամբ կառուցուած այգիին առաջին այցելուները եղան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, Երեւանի
ՀՀ Կեդրոնական դրամատունը շրջանառութեան մէջ դրած է «ԵՊՀ Հիմնադրման 100-ամեակ» արծաթէ յուշադրամը
Հայաստանի Հանրապետութեան կեդրոնական դրամատունը Մայիս 16-էն շրջանառութեան մէջ դրած է «ԵՊՀ հիմնադրման 100-ամեակ» արծաթէ յուշադրամը: «ԵՊՀ հիմնադրման 100-ամեակ» Դիմերես` հայ գիտնականներուն նուիրուած յուշասիւնի հատուած (կը գտնուի Երեւանի պետական համալսարանի սրահին մէջ, քանդակագործ` Վահան Ղազարեան, ճարտարապետ` Լեւոն Բալայեան, ճարտարագէտ` Սօս Մանուկեան) եւ «SCIEN TIA POTENTIA EST» մակագրութիւնը: Դարձերես` «Սահակ Պարթեւ եւ Մեսրոպ Մաշտոց» խմբաքանդակէն հատուած (կը գտնուի Երեւանի պետական համալսարանի մուտքին մօտ, քանդակագործ` Արա Սարգսեան, ճարտարապետ` Ռոմէօ Ջուլհակեան): Հիմքին` ԵՊՀ շէնքի ուրուագիծի եւ զինանշանի պատկերներն են: Ճարտարագիտական չափանիշները՝
քաղաքապետ Հայկ Մարութեան, բարերարներ Միքայէլ եւ Կարէն Վարդանեաններ եւ այլ բարձրաստիճան պաշտօնեաներ: «Ասիկա քաղաքին նուէր է Միքայէլ եւ Կարէն Վարդանեաններու կողմէ: Սկիզբը ծրագրուած էր շուրջ 1 միլիոն տոլարի ներդրում, սակայն աւելի ուշ, անիկա հասաւ 5 միլիոն 300 հազար տոլարի: Աշխատանքները՝ ընթացան արաքօրէն եւ ամէն ինչ կատարուեցաւ ամենաբարձր որակով: Բնականաբար, քաղաքապետարանը ամէն կերպ, ամէն հարցի մէջ աջակցեցաւ Վարդանեաններու ընտանիքին եւ այսօր ամենաբարձր մակարդակի այգի ստացանք», ըսաւ քաղաքապետ Հայկ Մարութեան: Միքայէլ եւ Կարէն Վարդանեաններու կողմէ գլխաւոր նախապայմանը այն է, որ այգին կը մնայ Երեւան համայնքի սեփականութիւնը, եւ այգիին տարածքին կ’արգիլուի որեւէ ձեռնարկատիրական գործունէութիւն: Այգիի կառուցապատումէն բացի, «Վարդանեան ընտանիք» բարեգործական հիմնարկը 2019-էն սկսեալ, 99 տարիներու ընթացքին իր միջոցներով պիտի հոգայ նաեւ այգիի խնամքի ու պահպանութեան ծախսերը:
Անուանական արժէքը՝ 1000 դրամ, մետաղը եւ յարգը՝ արծաթ 925, կշիռքը՝ 33,6 կր, տրամագիծը՝ 40,0 մմ, որակը՝ փրուֆ, դրամաշուրթը՝ ատամնաւոր, տպաքանակը՝ 500 հատ, Էսքիզներու հեղինակներ` Յարութիւն Սամուէլեան (դիմերես) եւ Վարդան Վարդանեան (դարձերես): Հատուած է Լիթվիայի դրամահատարանին մէջ: