Հայ Կեանք թիւ 15(76) 30-08-2019

Հայ Կեանք ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ԵԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ Տարի Դ., թիւ 15(76)

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Արցախը Հայաստան է եւ վե՜րջ․ ՀՀ Վարչապետը ներկայացուց մինչեւ 2050-ի ռազմավարական նպատակները

ԵՐԵՒԱՆ, 5 ՕԳՈՍՏՈՍ, ԱՐՄԷՆՓՐԵՍ։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, Երկուշաբթի, Օգոստոս 5-ին աշխատանքային այցով ժամանեց Արցախի Հանրապետութիւն։ Ստեփանակերտի մէջ ՀՀ վարչապետը հանդիպում ունեցաւ Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բագօ Սահակեանի հետ։ Նիկոլ Փաշինեանը եւ Բագօ Սահակեանը քննարկեցին Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ համագործակցութեան վերաբերող հարցերու լայն շրջանակ, միտքեր փոխանակուեցան հայկական երկու պետութիւններու միջեւ հետագայ փոխգործակցութեան ամրապնդման շուրջ։ Երեկոյան՝ ժամը 19:00-ին, Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ հանրահաւաք ուր ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը ներկայացուց մինչեւ 2050 թուականը զարգացման ռազմավարական նպատակները։ Ինչպէս կը տեղեկացնէ «Արմէնփրես»-ը, Ստեփանակերտի Վերածննունդի հրապարակի իր ելոյթով ՀՀ վարչապետը նշեց, որ յարմար կը համարէ համազգային քննարկման ներկայացնել ռազմավարական նպատակադրումներու աշխատանքային տարբերակը, խնդիրներ, որոնք Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է կարողանայ լուծել մինչեւ 2050 թուականը։ Շարունակութիւնը էջ 4

Հանդիսաւոր կերպով բացումը կատարուեցաւ Համահայկական 7րդ ամառնային խաղերուն

ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, «Արցախփրես».- Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի մէջ, Օգոստոս 6-ին պաշտօնապէս եւ հանդիսաւոր կերպով բացումը կատարուեցաւ Համահայկական 7-րդ ամառնային խաղերուն, Ստեփանակերտի քաղաքային մարզադաշտին մէջ: Ներկայ էին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, Արցախի նախագահ Բագօ Սահակեան, բարձրաստիճան այլ անձնաւորութիւններ, մեծաթիւ սփիւռքահայեր, հայաստանցիներ եւ արցախցիներ։ Այս առիթով պատրաստուած էր գեղարուեստական ճոխ ու յատուկ յայտագիր մը։ Մասնակցողները՝ երկիր առ երկիր տողանցեցին, կատարուեցաւ հրավառութիւն, բարձրացան Հայաստանի եւ Արցախի դրօշները, հնչեցին Հայաստան-Արցախ-Սփիւռք եռամիասնութիւնը ամուր պահելու կոչեր։ Շարունակութիւնը էջ 4

Էջ 2

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Կեանքէն հեռացաւ ամերիկահայ պատմաբան, ցեղասպանագէտ Վահագն Տատրեանը ԵՐԵՒԱՆ, 4 ՕԳՈՍՏՈՍ, ԱՐՄԷՆՓՐԵՍ: Բոլորելով կեանքի 93 տարիները վախճանեցաւ ամերիկահայ ճանաչուած գիտնական, իրաւագէտ, պատմաբան, սոցիոլոգ, մաթեմատիկոս, սոցիոլոգիայի դոկտոր, փրոֆէսոր, ՀՀ ԳԱԱ պատուաւոր դոկտոր, ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանեան անդամ, Հայոց Ցեղասպանութեան պատմաբան եւ Զորեան հաստատութեան Ցեղասպանութեան ուսումնասիրման գիծով տնօրէն Վահագն Տատրեանը (Vahakn Dadrian)։ Վահագն Տատրեանը ծնած է1926-ի Մայիս 26-ին, Կոստանդնուպոլիս: Աւարտած է Պերլինի համալսարանի մաթեմատիկայի, Վիեննայի համալսարանի պատմութեան եւ Ցիւրիխի համալսարանի միջազգային իրաւունքի ճիւղերը։ 1970-1991 սոցիոլոգիա դասաւանդած է Նիու Եորքի համալսարանի մէջ, միաժամանակ եղած է Հարուարտի համալսարանի Միջին Արեւելքի ուսումնասիրութիւններու եւ Մասսաչուսէթսի Տեխնոլոգիայի միջազգային ուսումնասիրութիւններու կենդրոններու աւագ գիտաշխատող: 1990-ական թուականներուն եղած է Հ. Ֆ․ Գուգենհեյմի ցեղասպանութեան ուսումնասիրութիւններու ծրագրի տնօրէնը։ 1991 թուականէն Զորեան հաստատութեան (Թորոնթօ եւ Քեմպրիճ) ցեղասպանութեան հետազօտութիւններու ծրագրի գիտական տնօրէնը։ Եղած է համեմատական ցեղասպանագիտութեան հիմնադիրներէն։ Հիմնական աշխատութիւնները կը վերաբերին Հայոց Ցեղասպանութեան պատմութեան, համեմատական ցեղասպանագիտութեան հարցերուն, ցեղասպանութեան իրաւական, հոգեբանական տեսանկիւններու վերլուծութեան: Բազմաթիւ արժէքաւոր մենագրութիւններու ու յօդուածներու հեղինակ է, օրինակ՝ «Հայկական ցեղասպանութիւնը խորհրդային եւ պատմագիտական քննարկումներով» (հայերէն, 1995թ.): «Հայոց ցեղասպանութեան մէջ գերմանական պատասխանատուութիւնը։ Պատմական ապացոյցի ստուգաբանութիւն» (անգլերէն, 1996թ.): «Ցեղասպանութեան երաշխիքը։ Թուրք-հայկական հակամարտութեան գլխաՇարունակութիւնը էջ 6

“Հայ Կեանք”

Ելեկտրոնային Պարբերական Խմբագիր Տիգրան Ապասեան

Փոխ խմբագիր Խաչատուր Ադամեան

Հրատարակչակազմի գործակից Դոկտ․ Համբիկ-Սահակ Մարուքեան

Աթէնք - Յունաստան

“Χάι Γκιάνκ”

Ηλεκτρονική Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση Υπεύθυνοι Έκδοσης

Δικράν Αμπασιάν Χατσαδούρ Αταμιάν Δρ. Χαμπίκ-Σαχάκ Μαρουκιάν

Αποστέλλεται ηλεκτρονικώς & ατελώς

“Hye Gyank” Electronic Periodical Publication Athens - Greece E-mail: hyegyank@gmail.com

News in Pages 15-22 Հաւատալով ազատ խօսքի իրաւունքին եւ բազմակարծութեան` կ՛ընդունինք, որ հրապարակուած գրութիւնները անպայման չարտայայտեն խմբագրութեան եւ հրատարակչակազմին տեսակէտը։ Խմբագրութեան կը վերապահուի յղուած յօդուածները յապաւելու կամ չհրատարակելու իրաւասութիւնը։

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

ՌԱՄԿԱՎԱՐ ԱԶԱՏԱԿԱՆ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹԻՒՆ ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ

Նախազգուշացում Յայտարարութիւն

Էջ 3

ՄԵԾԻ ՏԱՆՆ ԿԻԼԻԿԻՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹԻՒՆԸ ԴԱՐՁԵԱԼ ԿԸ ԴԻՄԷ ԹՐՔԱԿԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆ՝ ՊԱՀԱՆՋԵԼՈՎ ՍԻՍԻ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԱՐԱՆԻ ՎԵՐԱԴԱՐՁԸ

Խոր զարմանքով կը կարդանք համացանցի վրայ անփութօրէն տարածուող, դատական իշխանութեան անկախութեան առնչուող «Միացեալ» յայտարարութիւն մը, զոր, այլ անուններու կողքին, ապօրէն կերպով կը կրէ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան անունը եւ զինանշանը։ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը վճռականապէս կը հաստատէ, որ 98-ամեայ աշխարհասփիւռ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան աւանդապահ կառոյցը՝ Կեդրոնական Վարչութիւնը, շրջանակները եւ անդամութիւնը, բացարձակապէս, ՈՉ ՄԷԿ ԿԱՊ կամ առնչութիւն ունին նշեալ յայտարարութեան հետ կամ յայտարարութիւնը պատրաստողներուն հետ: Այսօրուայ գործող իշխանութիւնը ամէն ճիգ ի գործ կը դնէ դատական համակարգի անկախացման ի խնդիր, ազատագրելով այն նախկին իշխանութեան կամակատարի դիրքէն, կախեալ եւ անվստահելի իրավիճակէն եւ հաստատելու համար արդար, արդիւնաւէտ, Նոր Հայաստանին համապատասխան դատական համակարգ: Հետեւաբար, ՌԱԿ Կեդրոնական Վարչութիւնը կտրականապէս կը հերքէ դատական իշխանութեան իրական անկախացման գործի շահարկման միտուած յայտարարութեան որեւէ մասնակցութիւն ու կը դատապարտէ ՌԱԿի անունի եւ զինանշանի խարդախ օգտագործումը, եւ կոչ կ'ընէ Հայաստանի ներկայ վարչակազմին, անմիջապէս ուղղիչ ճշդումներ ձեռնարկել իրաւական եւ ոչ միայն, սանցելու համար նմանատիպ, Սփիւռք-Հայրենիք կապերը խաթարող անհիմն յայտարարութիւնները եւ վերահաս ձգտումները։ Սոյնով կ'ուզենք նշել, որ յայտարարութեան տակ ստորագրած, ՌԱԿի անունը, դրօշը եւ զինանըշանը օգտագործող Յակոբ Աւետիքեանը եւ իրեն պատկանած կազմակերպութիւնը բացարձակապէս ոչ մէկ կապ ունի աշխարհասփիւռ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան հետ: Աւետիքեանի գլխաւորած կազմակերպութիւնը օլիկարխիկ համակարգի ուղղակի միջամտութեամբ ձեւաւորուած եւ աւանդական ՌԱԿի պատմական վաւերականութեան դէմ ուղղուած քայլ է, որ վերջիններուս կողմէ սփիւռքի վրայ ազդեցութիւն ու հսկողութիւն բանեցնելու եւ իրենց ծրագիրները իրագործելու նպատակ կը հետապնդէ, որուն յստակ ապացոյցն է նաեւ խնդրոյ առարկայ յայտարարութեան տակ ՌԱԿի անուան ապօրինի երեւումը: Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը,

Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութիւնը Յուլիս 2019-ին դա՛րձեալ դիմեց թրքական դատարան, օրինական հայց ներկայացնելով Սիսի նախադատ ատեանին մօտ՝ պահանջելով Սիսի պատմական Կաթողիկոսարանի վերադարձը։ Արդարեւ, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա կաթողիկոսի հովանաւորութեամբ կաթողիկոսարանի հետ աշխատակցող միջազգային եւ թուրք իրաւաբաններու զոյգ յանձնախումբերու ունեցած աշխատանքային եւ խորհրդակցական հանդիպումներու լոյսին տակ, որոշուեցաւ Սիսի Կաթողիկոսարանի վերադարձի պահանջը ներկայացնել Թուրքիոյ Սիս (Քոզան) քաղաքի նախադատ ատեանին մօտ: Շուրջ հազար էջերէ բաղկացած թղթածրարը պատրաստուած է իրաւական զոյգ յանձնախումբերու միացեալ աշխատանքով՝ հիմնուելով թրքական օրէնքի տրամադրութիւններուն, միջազգային օրէնքի սկզբունքներուն, ինչպէս նաեւ Եւրոպայի Մարդկային Իրաւանց Դատարանի պաշտպանած իրաւունքներուն վրայ, պաց ու ապահով պահելով Եւրոպական Դատարան վերադառնալու ուղին: Յիշեցնենք, որ սոյն դատական հայցը կ'իյնայ Ապրիլ 2015-ին Կաթողիկոսարանի սկսած դատական գործընթացի ծիրէն ներս, որպէս շարունակութիւն անոր: գլխաւորութեամբ ատենապետ ընկ. Մայք Խարապեանի, կը շարունակէ գործնական աջակցութիւն ցուցաբերել Հայաստանի ինքնիշխանութեան զարգացման, ժողովրդավարութեան խորացման, Արցախի անկախութեան ամրապնդման, ինչպէս նաեւ նեցուկ կանգնիլ երկրի նոր իշխանութիւններուն կողմէ օրինական պետութիւն կերտելու առաքելութեան։ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւն

Էջ 4

Հայ Կեանք

Արցախը Հայաստան է եւ վե՜րջ․ ՀՀ Վարչապետը ներկայացուց մինչեւ 2050-ի ռազմավարական նպատակները

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հանդիսաւոր կերպով բացումը կատարուեցաւ Համահայկական 7րդ ամառնային խաղերուն Շարունակութիւն էջ 1-էն

Շարունակութիւն էջ 1-էն

«Ըստ այդ, մինչեւ 2050 թուականը պէտք է կարողանանք լուծել հետեւեալ խնդիրները․ Հայաստանի բնակչութիւնը հասցնել առնուազն 5 միլիոն մարդու, ստեղծել 1 միլիոն 500 հազար աշխատատեղ, լուծել 2,5 միլիոն մարդու զբաղուածութեան հարցը եւ վերացնել աղքատութիւնը, Հայաստանը դարձնել արդիւնաբերական երկիր, տասնհինգապատկել Հայաստանի համախառն ներքին արդիւնքը, ունենալ 10 միլիարդ տոլարի արժէքը գերազանցող առնուազն 5 հայկական տեխնոլոգիական ընկերութիւն եւ 10 հազար աշխատող, եօթապատկել միջին աշխատավարձը, բանակի մարտունակութեան ցուցանիշով զբաղեցնել աշխարհի առաջատար երկրների առնուազն առաջին քսանեակում, ունենալ աշխարհի տասը ամենաարդիւնաւէտ հետախուզական ծառայութիւններից մէկը, ապահովել առողջապահական ծառայութիւնների 100 տոկոսանոց հասանելիութիւն եւ առողջապահութեան ֆինանսաւորումը քսանապատկել, կրթութիւնը դարձնել ազգային ապրելակերպ, կրթութեան եւ գիտութեան ֆինանսաւորումը քսանապատկել, Հայաստան այցելող զբօսաշրջիկների թիւը հասցընել 15 միլիոնի, Հայաստանի ֆութպոլի հաւաքականը դարձնել Եւրոպայի եւ կամ աշխարհի առաջնութեան մետալակիր, նուաճել 25 օլիմպիական ոսկէ մետալ եւ շախմատի աշխարհի անհատական չեմպիոնը»,- ընդգծեց Փաշինեանը։ Վարչապետի խօսքով՝ շատերու հարցումին, թէ ինչո՞ւ Արցախի մասին ոչինչ ըսուեցաւ «Պատասխանը շատ պարզ է, որովհետեւ Արցախը Հայաստան է եւ վե՜րջ»։

Խաղերուն մասնակցեցան մօտ 5․300 մարզիկներ աշխարհի 35 երկիրներէ եւ 161 քաղաքներէ: Մրցումներու մէկ մասը տեղի ունեցաւ Արցախի մէջ, իսկ միւսը՝ Երեւանի։ Բացման հանդիսութեան ընթացքին ելոյթ ունեցան Համահայկական 7-րդ խաղերու կազմակերպիչ յանձնախումբի նախագահ Իշխան Զաքարեան եւ Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բագօ Սահակեան: Նախագահ Սահակեան յայտնեց, որ խաղերու բացումը Արցախի մէջ կատարելու ոորշումը առնուած էր 2016-ի Ապրիլեան պատերազմէն ետք: Մարզախաղերու բացումը պաշտօնապէս յայտարարեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան: «Մենք անպարտելի ենք, երբ միասնական ենք», յայտարարեց Փաշինեան: Համահայկական ամառային 7-րդ խաղերու փակման հանդիսաւոր արարողութիւնը տեղի ունեցաւ Օգոստոս 17-ին, Երեւանի՝ Ազատութեան հրապարակը։

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 5

«Ատրպէյճանը կը շարունակէ Հ.Հ. դեսպանի հանդիպումը Յունաստանի մշակոյթի մնալ Արցախի ժողովուրդի նախարարին հետ գոյութեան հիմնական սպառնալիք» Զոհրապ Մնացականեան

Ատրպէյճանի կողմէ ռազմաքաղաքական հաւասարակշռութիւնը խախտելու փորձերը, որոնք մինչեւ օրս արտայայտուած են նաեւ ուժի կիրառումով, տարածաշրջանային անվտանգութեան եւ խաղաղութեան սպառնալիք են: Այս մասին, 27 Օգոստոսին, ՀՀ արտաքին գործոց նախարար Զոհրապ Մնացականեանը յայտարարեց ՀՀ ԱԳՆ կեդրոնական մարմնի եւ արտերկրի դիւանագիտական ներկայացուցչութիւններու ղեկավարներու հետ հաւաքի ընթացքին: «Հայաստանը հանդէս կու գայ Ղարաբաղեան հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման դիրքերէն, սակայն չի կրնար ընդունել Ատրպէյճանի կողմէն բացայայտ կամ քօղարկուած ուժի կիրառումի սպառնալիքները։ Ատրպէյճանն իր անփոփոխ հայատեաց քաղաքականութեամբ կը շարունակէ մնալ Արցախի ժողովուրդի գոյութեան սպառնալիքը»,- նշեց Մնացականեանը:

Ամուլսարի հարց. Քննչականի ներկայացուցիչը կարեւորեց բնապահպանական պայմաններու ապահովումը

Հինգշաբթի 22 Օգոստոս 2019-ին, տեղի ունեցաւ Յունաստա նի մշակոյթի նախարար Լինա Մենտոնիի ու Հ.Հ. դեսպան Ֆատէյ Չարչօղլեանի հանդիպումը` նախարարութեան մէջ։ Հանդիպման ընթացքին, շեշտուեցան հայ եւ յոյն ժոցովուրդներու աւանդական յարաբերութիւնները, ինչպէս նաեւ յատուկ անդրադարձ կատարուեցաւ երկու երկիրներու միջեւ մշակութային գործակցութեան ուժեղացման լայն հնարաւորութիւններուն մասին։ Խօսակցութիւններու ընթացքին Հ.Հ. դեսպանը յոյն նախարարին յանձնեց Հայաստանի մշակոյթի, գիտութեան եւ մարմնամարզի նախարարի Հայաստան այցելելու պաշտօնական հրաւէրը։ Լայն կարեւորութիւն տրուեցաւ Հայաստանի եւ Յունաստանի զանազան մշակութային եւ գեղարուեստական ոլոտներու գործակցութեան, որ հետագային պիտի ընդլայնուի յատկապէս երաժշտութեան ու պարի ծրագիրներով։ Ամուլսարի հանքավայրը շահագործող «Լիդիան Արմենիա» ընկերութիւնը եթէ իրականացնէ 16 մեղմման միջոցները եւ լրացուցիչ միջոցառումները, ապա բնապահպանական ռիսքերը կը դառնան կառավարելի։ Այս մասին՝ 26 Օգոստոսին լրագրողներուն հետ հանդիպման ժամանակ ըսած է Ամուլսարի գործով քննչական խումբի ղեկավար Եուրա Իւանեանը։ Անդրադառնալով կենսաբազմազանութեան եւ օդի որակի կառավարման, Իւանեանը նշեց` «փորձագէտները եկած են եզրայանգման, որ ազգային եւ միջազգային կարգաւորումներու որեւէ խախտում չէ արձանագրուած»։ «Այսինքն կենսաբազմազանգութեան վրայ ազդեցութիւնը գնահատուած է բաւարար, իսկ ինչ կը վերաբերի օդի որակի գնահատումին, ապա փորձագէտները չեն յայտնաբերած լուրջ խնդիրներ, որոնք հնարաւոր չեն մեղմել»։

Հայ Կեանք

Էջ 6

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ՀՀ դեսպանի հանդիպումը Յունաստանի զբօսաշրջութեան նախարարի հետ րիս Թէոխարիսի հետ: Զրուցակիցները կարեւորեցին հայ-յունական երկկողմ բարեկամական յարաբերութիւններու բարձր մակարդակը՝ խարսխուած երկու բարեկամ ժողովուրդներու պատմական սերտ առնչութիւններու եւ փոխադարձ ջերմ վերաբերմունքի վրայ, ինչը ամուր հիմք է զբօսաշրջութեան բնագաւառի, երկկողմ համագործակցութեան ընդլայնման համար: Քննարկուեցան նաեւ երկու երկիրներու միջեւ փորձի փոխանակման, վերապատրաստման ծրագիրներու իրականացման վերաբերեալ հարցեր:

Յուլիս 23-ին Յունաստանի մէջ ՀՀ դեսպան Ֆատէյ Չարչօղլեանը հանդիպեցաւ Յունաստանի զբօսաշրջութեան նորանշանակ նախարար Խա-

Կապ Հրատարակութեան հետ: hyegyank@gmail.com

Կեանքէն հեռացաւ ամերիկահայ պատմաբան, ցեղասպանագէտ Վահագն Տատրեանը Շարունակութիւն էջ 2-էն

ւոր բաղադրատարրեր» (անգլերէն, 1998թ.) մենագրութիւնները։ Միջազգային իրաւունքի եւ Հայոց Ցեղասպանութեան վերլուծութեան նուիրուած է «Ցեղասպանութիւնը որպէս ազգային եւ միջազգային իրաւունքի հիմնահարց։ Հայկական հարցը Առաջին աշխարհամարտի տարիներուն եւ անոր նկատմամբ ժամանակակից իրաւական վերաբերմունքը» (անգլերէն, 1989թ.) աշխատութիւնը։ Ցեղասպանութեան հարցերու նուիրուած դասախօսութիւններով հանդէս եկած է աշխարհի բազմաթիւ համալսարաններ, գիտական եւ հասարակական շարք մը կեդրոններ, միջազգային դատական ատեաններ։

1998 թուականէն ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանեան անդամ է: 1995-ին արժանացած է ՀՀ ԳԱԱ պատուաւոր դոկտորի կոչման, 1998-ին՝ ՀՀ «Մովսէս Խորենացի» մետալի, 2001-ին՝ Հարուարտի համալսարանի «Վերիտաս» ոսկէ մետալի, 2002-ին.՝ Ռուսաստանի հայերու միութեան ոսկէ մետալի, 2003-ին՝ ՀՀ ԳԱԱ ոսկէ յուշամետալի եւ Իտալիայի «Ճշմարիտները հայերի համար» կոմիտէի Ֆրիտյոֆ Նանսենի ոսկէ յուշամետալի, 2005-ին՝ Ցեղասպանագէտ գիտնականներու միջազգային միութեան մրցանակին եւ Հայ եկեղեցւոյ «Սուրբ Սահակ-Սուրբ Մեսրոպ» մետալին, իսկ 2009-ին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան ուսումնասիրութեան ոլորտին ունեցած ծանրակշիռ գիտական վաստակի համար ստացած է ՀՀ նախագահի ոսկի մետալ։ Վահագն Տատրեանը իր կատարած գիտահետազօտական ուսումնասիրութիւններու շնորհիւ նոր հուն բացած է Հայոց Ցեղասպանութեան պատմութեան ուսումնասիրութեան համար, մեծապէս նպաստելով ցեղասպանութեան պատմական իրողութեան գիտական համապարփակ ներկայացման եւ անգնահատելի ու կարեւոր նշանակութիւն ունեցած է այդ փաստի միջազգային ճանաչման եւ դատապարտման գործին մէջ:

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 7

Հոյակապ մարդ, փայլուն դիւանագէտ. Երեւանի մէջ վերջին հրաժեշտը տրուեցաւ Արման Կիրակոսեանին

ԵՐԵՒԱՆ, 13 ՅՈՒԼԻՍ, ԱՐՄԷՆՓՐԵՍ: ՀՀ նախագահ Արմէն Սարգսեանը, ՀՀ Արտաքին գործերու նախարար Զոհրապ Մնացականեանը, բազմաթիւ քաղաքական, մշակութային գործիչներ, մտաւորականներ ներկայ էին Մեծ Բրիտանիոյ եւ Հիւսիսային Իրլանտայի Միացեալ Թագաւորութեան, Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Արման Կիրակոսեանի վերջին հրաժեշտին: «Արմէնփրես»-ի հաղորդմամբ` հրաժեշտի արարողութիւնը տեղի ունեցաւ Յուլիս 13-ին Կոմիտասի անուան կամերային երաժշտութեան տանը: «Դժուար եւ հեշտ է խօսել Արման Կիրակոսեանի մասին: Նա փայլուն անձնաւորութիւն էր, բիւրեղեայ մարդ իր բազմաթիւ առաքելութիւններով ու առաքինի յատկութիւններով: Նա բարդ էր եւ պարզ: Կիրակոսեանը ընտանիքի մարդ էր. փայլուն զաւակ էր իր ծնողների համար եւ փայլուն շարունակողն էր Ջոն Կիրակոսեանի մեծ գործի: Հոյակապ եղբայր էր, որի նմանը դժուար է գտնել, հոյակապ ամուսին: Գիտեմ, թէ ինչ նուիրուած հայր էր Արմանը: Պէտք է կրկնեմ, որ հեշտ եւ բարդ է խօսել նրա մասին»,-նշեց ՀՀ նախագահ Արմէն Սարգսեանը: Նա շեշտեց, որ Կիրակոսեանը ֆանտաստիկ ընկեր էր, որը երբեք չէր սպասում փոխադարձութեան, միշտ մտածում էր ընկերների մասին: «Կիրակոսեանը նաեւ մեծ գիտնական էր: Նա մեր հայ պատմագիտութեան լաւագոյն մասնագէտներից էր, մէկը, որն իր կեանքի գիտական ամբողջ գործունէութիւնը նուիրեց ազգի պատմութեանը, Եղեռնի ճանաչմանը, հայ-բրիտանական յարաբերութիւնների զարգացմանը: Շատ եմ ափսոսում, որովհետեւ Արմանը դեռ երկար տարիներ պէտք է մեծ ներդրում ունենար հայագիտութեան զարգացման գործում»,ընդգծեց Արմէն Սարգսեանը: Անդրադառնալով Կիրակոսեանի դիւանագիտական գործունէութեանը` նախագահն ըսաւ, որ միասին սկսած են դիւանագիտական ծառայութիւնը Հայաստանի երրորդ Հանրապետութեան: «ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարութեան ստեղծման

առաջին իսկ տարիներից Արմանն այնտեղ էր, որպէս նախարարի պաշտօնակատար, տեղակալ, դեսպան: ԱԳՆ մտնելիս միշտ մտածում էի, որ մտնում եմ Արմանի տուն, նրա հօր տուն»,-նշեց Սարգսեանը: ՀՀ Արտաքին գործերու նախարար Զոհրապ Մնացականեանի խօսքով` խորին յարգանքի տուրք կը մատուցեն Արման Կիրակոսեան պետական այրին, դիւանագէտին, պատմաբանին, մանկավարժին, մի մարդու, որն արժանիօրէն կը վայելէ հայ ժողովուրդի յարգանքը, սէրը Հայաստանի, Սփիւռքի եւ աշխարհի մէջ: «Լինելով Արտաքին գործերի նախարարութեան հիմնադիրներից մէկը` նա ծանրակշիռ ներդրում ունի դիւանագիտական ծառայութեան կայացման գործում. բաւական է յիշել, որ եւ՛ երկրի, եւ՛ համակարգի ամենածանր օրերին` 90-ականների սկզբներին, Կիրակոսեանը հանդիսացել է Արտաքին գործերի ժամանակաւոր փոխնախարար, յետոյ ղեկավարել է նախարարութիւնը: Նրա գործունէութիւնը մշտապէս ծաւալուել է արտաքին քաղաքականութեան գերակայ ուղղութիւններում»,-շեշտեց Մնացականեանը ու աւելցուց, որ Արման Կիրակոսեանը Հայաստանի համար վճռական գործընթացՇարունակութիւնը էջ 9

Էջ 8

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Մեծ գիտնական ու փայլուն դիւանագէտ. նախագահ Արմէն Սարգսեանը պետական բարձր պարգեւը յանձնած է դեսպան Արման Կիրակոսեանի ընտանիքին

Դիւանագիտական երկարամեայ անբասիր ծառայութեան համար, Հանրապետութեան նախագահի հրամանագիրով, Մեծ Բրիտանիոյ եւ Հիւսիսային Իրլանտայի Միացեալ Թագաւորութեան, Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Արման Կիրակոսեանը հետմահու պարգեւատրուեցաւ Պատուոյ շքանշանով։ Յուլիս 23-ին նախագահական նստավայրի մէջ նախագահ Արմէն Սարգսեանը պետական բարձր պարգեւը յանձնեց երջանկայիշատակ Արման Կիրակոսեանի ընտանիքի անդամներուն: Արարողութեանը ներկայ էին նաեւ ՀՀ Արտաքին գործերու նախարար Զոհրապ Մնացականեանը, դիւանագետներ, գիտնականներ, Արման Կիրակոսեանի ընկերները: Իր խօսքին մէջ Հանրապետութեան նախագահը նշած է, որ Արման Կիրակոսեանը մեծ գիտնական ու փայլուն դիւանագէտ էր, իր լաւագոյն գործընկերն ու ընկերը: «Ի հարկէ, թուում է, թէ այս պարգեւն Արմանին պէտք է հասներ տարիներ առաջ:

Սակայն կարծում եմ, որ այն երբեք ուշացած չէ, որովհետեւ Արման Կիրակոսեանի կեանքը շարունակուելու է, եւ մեր գնահատականն Արմանին՝ մեծ մարդուն, գիտնականի եւ դիւանագէտի նրա գործունէութեանը շարունակուելու է: Ապագայում նոյնպէս մենք հաւաքուելու ենք՝ գնահատելու մեր ընկերոջ, գործընկերոջ փայլուն կեանքը: Վստահ եմ, որ նրա անտիպ գործերը կը հրապարակուեն, որ նրա հետ կապուած բազմաթիւ քննարկումներ ենք ունենալու նաեւ դիւանագիտութեան, հայկական հարցի, Հայոց ցեղասպանութեան հետ կապուած, եւ ընդհանրապէս, շատ յաճախ ենք յիշելու մեր ընկերոջը»,- նշած է նախագահ Արմէն Սարգսեանը: Ան առաջարկած է Արտաքին գործերու նախարարութեանը՝ հիմնել Արման Կիրակոսեանի անուան տարեկան մրցանակ հայ երիտասարդ դիւանագէտներու համար, որը, նախագահի խօսքով, կը տրուի ամէն տարի դիւանագիտութեան ասպարէզի երիտասարդ տաղանդաւոր մեր դիւանագէտներէն լաւագոյնին, որ տարուայ ընթացքին փայլուն յաջողութիւններու կը հասնի՝ իր ներդրումն ունենալով մեր դիւանագիտութեն մէջ, եւ՛ շարունակելով այն փայլուն կեանքը, որն ունեցած է Արման Կիրակոսեանը: Շնորհակալութիւն յայտնելով պարգեւի եւ ուշադրութեան համար՝ Արման Կիրակոսեանի այրին՝ Սիւզաննա Կիրակոսեանը, նշած է, որ իր ամուսինը կեանքի ամբողջ ընթացքին՝ ընդհուպ մինչեւ վերջին օրը, նուիրուած էր հայագիտութեանը, դիւանագիտութեանը, պետութեանը: «Թէպէտ նա մեզնից, աւաղ, շատ շուտ հեռացաւ, բայց իր հետքը թողեց նորանկախ Հայաստանի պատմութեան եւ յատկապէս դիւանագիտութեան մէջ: Ես վստահ եմ, որ Արմանը շատ ուրախ կլիներ ընդունել Շարունակութիւնը էջ 9

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 9

Մեծ գիտնական ու փայլուն դիւանագէտ. նախագահ Արմէն Սարգսեանը պետական բարձր պարգեւը յանձնած է դեսպան Արման Կիրակոսեանի ընտանիքին դին եւ պետութեանը, աշխատանքին» -եզրակացուցած է նախարարը: Արման Կիրակոսեանի մասին խօսած եւ իր անցած ուղին, վաստակն ու մարդկային կերպարը բարձր գնահատած են նաեւ իր գործընկերներն ու ընկերները՝ ՀՀ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Արեւելագիտութեան ինստիտուտի տնօրէն Ռուբէն Սաֆրաստեանը, պատմաբան Արամ Սիմոնեանը, ՀՀ Ազգային արխիւի տնօրէն Ամատունի Վիրաբեանը:

Շարունակութիւն էջ 8-էն

այս բարձր պարգեւը, որ նրա գործը կը շարունակուի, նրա յիշատակը միշտ վառ կը մնայ այն անձանց մէջ, ովքեր առիթ են ունեցել նրան ճանաչելու եւ աշխատել իր հետ»,- նշած է ան: «Արման Կիրակոսեանը կատարել է իր առաքելութիւնը, ստեղծել է աւանդոյթ, մշակոյթ Հայաստանի պետականութեան, Հայաստանի դիւանագիտական ծառայութեան կայացման եւ զարգացման համար» -ըսած է իր խօսքին մէջ ՀՀ Արտաքին գործերու նախարար Զոհրապ Մնացականեանը: «Արման Կիրակոսեանը ուղեցոյց է իւրաքանչիւր դիւանագէտի համար, ուղեցոյց, թէ ինչ է նըշանակում պարկեշտութիւն, նուիրուածութիւն ժողովր-

Կապ Հրատարակութեան հետ: hyegyank@gmail.com

Հոյակապ մարդ, փայլուն դիւանագէտ. Երեւանի մէջ վերջին հրաժեշտը տրուեցաւ Արման Կիրակոսեանին Շարունակութիւն էջ 7-էն

ներու եւ դիւանագիտական հատուածի մէջ արձանագրած է կարեւոր ձեռքբերումներ` ուղղուած տարածաշրջանի խաղաղութեան եւ կայունութեան ամրապնդմանը, ան կարողացած է յստակ ընկալել, ձեւակերպել ապա հետամուտ ըլլալ միջազգային յարաբերութիւններու ընթացքին Հայաստանի ազգային շահերուն: Ռեժիսոր, ՀՀ արուեստի վաստակաւոր գործիչ Ռուբէն Պապաեանն ալ ընդգծեց, որ Արման Կիրակոսեանի նման հրաշալի մարդիկ եւ լաւ մասնագէտները միշտ պահանջուած են: «Նրա կեանքն ապացուցեց, որ, անկախ քաղաքական իրավիճակից, Կիրակոսեանն իր տեղում էր: Մենք բոլորս ժամանակաւոր ենք. կարեւոր է, թէ ինչ հետք ենք թողնում մեզանից յետոյ: Նա դիւանագիտական դպրոց թողեց: Բազմաթիւ դիւանագէտներ Կիրակոսեանին ուսուցիչ են համարում: Նա օրինակ էր, թէ ինչպիսին պէտք է լինի աշխարհում Հայաստանը ներկայացնող պետական պաշտօնեան»,-եզրափակեց Պապաեանը: Արման Կիրակոսեանի վերջին հանգրուանը Երեւանի քաղաքային պանթէոնն է: Մեծ Բրիտանիոյ եւ Հիւսիսային Իրլանտայի Միացեալ Թագաւորութեան, ՀՀ դեսպան Արման Կիրակոսեանը ծնած է 1956 թուականի Սեպտեմբեր 10-ին, Երեւան։ Ան մահացաւ 2019 թուականի Յուլիս 6-ին, կեանքի 63-րդ տարին։

Էջ 10

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ՍՓԻՒՌՔԻ ԳՈՐԾԵՐՈՒ ԳԼԽԱՒՈՐ ՅԱՆՁՆԱԿԱՏԱՐ ԶԱՐԵՀ ՍԻՆԱՆԵԱՆԻ ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ԱՅՑԸ ՄՈՍԿՈՒԱ Յուլիս 18-ին Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը աշխատանքային այցով հասաւ Մոսկուա: Աս Գլխաւոր յանձնակատարի առաջին այցն է Սփիւռք։ 5-օրեայ այցի ընթացքին տեղի ունեցան հանդիպումներ համայնքային կառոյցներու ու կազմակերպութիւններու, անհատներու, գործարար, մըշակութային եւ եկեղեցական շրջանակներու ներկայացուցիչներու հետ: Ժամանման առաջին օրը Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը այցելեց Մոսկուայի «Ռուսաստանի հայերու միութիւն» կազմակերպութեան կեդրոնական գրասենեակ, ծանօթացաւ ՌՀՄ-ի տարբեր կառոյցներու գործունէութեան եւ մասնակցեցաւ ՌՀՄ խորհուրդի ընդլայնուած նիստին: Հանդիպման միացաւ նաեւ ՌԴ-ի մէջ ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Վարդան Տողանեանը:

Ողջունելով Գլխաւոր յանձնակատարին՝ ՌՀՄ նախագահ Արա Աբրահամեանը բարի գալուստի խօսքերէն ետք հանդէս եկաւ շարք մը առաջարկներով: Շնորհակալութիւն յայտնելով ջերմ ընդունելութեան համար՝ Զարեհ Սինանեան ընդգծեց, որ հայկական Սփիւռքը չափազանց կարեւոր նշանակութիւն ունի Հայաստանի համար, իսկ Ռուսաստանի հայ համայնքը կ’առանձնանայ իր իւրայատուկ եւ բազմաբովանդակ պատմութեամբ: Ըստ Գլխաւոր յանձնակատարի՝ Պետութիւն-Սփիւռք յարաբերութիւնները արդէն գործընկերային են, եւ Սփիւռքը իրեն իրաւահաւասար տէր պէտք է զգայ Հայաստանի Հանրապետութեան, տիրոջ աչքով նայի իր հայրենիքին: Անդրադառնալով հնչեցուած առաջարկներուն՝ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատարը նշեց, որ տարաբնոյթ հաւաքներ պիտի կատարուին,

ստեղծուելու եւ կազմաւորուելու համար խորհուրդներ, եւ՛ համահայկական, եւ՛ առանձին մասնագիտական ոլորտներու համար: Յանձնակատարը նշեց, որ գրասենեակը համակարգման գործառոյթ ունի, եւ պէտք է համակարգէ նաեւ Սփիւռքի կողմէն իրականացուող ծրագիրները։ «Սփիւռքը հզօր է, եւ մենք պէտք է օգտագործենք այդ հզօրութիւնը եւ՛ ի շահ Հայաստանի, եւ՛ ի շահ Սփիւռքի» -նշեց Զարեհ Սինանեանը Նոյն օրը Յուլիս 18-ին Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը հանդիպեցաւ «Կիլիկիա» հայկական տնտեսարթիւնաբերական ակումբի ներկայացուցիչներուն հետ: Հանդիպումը տեղի ունեցաւ Ռուսաստանի Դաշնութեան, Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատան մէջ ուր Ակումբի անդամներուն կողմէ արծարծուեցան ներդումային ծրագիրներու գոյութիւնը եւ շարունակութիւնը Հայաստանի եւ Արցախի մէջ՝ բարձր արհեստագիտութիւններու, բնապահութեան, զբօսաշրջութեան եւ գիւղատնտեսութեան ոլորտներու շրջանակէն ներս: Ակումբի հիմնադիր եւ համակարգող Նուէր Սարգսեանը նշեց, որ «Կիլիկիա» հայկական տնտեսարթիւնաբերական ակումբը ստեղծուած է 2014-ին եւ կը հանդիսանայ արթիւնաբերող սեփականատէրերու, խոշոր ընկերութիւնՇարունակութիւնը էջ 11

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 11

ՍՓԻՒՌՔԻ ԳՈՐԾԵՐՈՒ ԳԼԽԱՒՈՐ ՅԱՆՁՆԱԿԱՏԱՐ ԶԱՐԵՀ ՍԻՆԱՆԵԱՆԻ ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ԱՅՑԸ ՄՈՍԿՈՒԱ Շարունակութիւն էջ 10-էն

ներու եւ անհատ մասնագէտներու միջեւ փոխգործակցութեան բազմակողմանի հարթակ: Իր խօսքին մէջ Սփիւռքի գործերով գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը ներկայացուց Սփիւռքի հետ տարուող աշխատանքները, Հայաստանի որդեգրած քաղաքականութիւնը, ակնկալուող ծրագիրները, համահայկական նշանակութիւն ունեցող խնդիրները, ինչպէս նաեւ Սփիւռքի գործերով գլխաւոր յանձնակատարի գրասենեակի նոր գործելաոճը` ակնկալելով Ռուսաստանի հայկական կազմակերպութիւններու եւ հայ համայնքի ակտիւ մասնակցութիւնը: Այնուհետեւ Զարեհ Սինանեանը դեսպանատան մէջ հանդիպեցաւ հայ համայնքի ներկայացուցիչներու հետ, ուր ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Վարդան Տողանեանը եւ կարեւորեց Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատարի այցը: Գլխաւոր յանձնակատարը իր ելոյթէն ետք պատասխանեց ներկաներու հարցումներուն: Յուլիս 19-ին Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը ՌԴ-եան Հայաստանի դեսպանատան մէջ հանդիպեցաւ ռուսհայկական կազմակերպութիւններու համակարգող խորհուրդի անդամներուն հետ:

Հանդիպման ներկայ էր գեներալ-լեյտենանտ Նորատ Տէր-Գրիգորեանցը որ հանդէս գալով առանձին ելոյթով նշեց, որ կ’արժեւորէ իրենց կառոյցի անդամներու եւ Գլխաւոր յանձնակատարի հանդիպումը: Զարեհ Սինանեանը ողջունեց խորհուրդի անդամները եւ բարձր գնահատեց հայոց բանակաշինութեան մէջ գեներալ-լեյտենանտի կարեւոր ներդրումը: Խորհուդի անդամները նշեցին, որ ռուս-հայկական կազմակերպութիւնները համակարգող խորհուրդը ստեղծուած է 2013-ին եւ կ’ընդգրկէ 15 տար-

բեր կազմակերպութիւններ: 5-օրեայ յագեցած օրակարգով այցելութեան ընթացքին Գլխաւոր յանձնակատարը հանդիպումներ ունեցաւ նաեւ․ «Ռուսաստանի հայերու միաւորում» հասարակական կազմակերպութեան խորհուրդի անդամներուն հետ «Նիկոլսկայա» հիւրանոցի սրահին մէջ Յուլիս 19-ին։ «Դիալոգ» կազմակերպութեան ներկայացուցիչներուն եւ գործընկերներուն հետ Յուլիս 20-ին, որոնք Մոսկուայի մէջ ակտիւօրէն կը համագործակցին ռուսաստանեան առաջատար վերլուծական կեդրոններու հետ, կը կազմակերպեն քաղաքագիտական համաժողովներ եւ երկխօսութեան մէջ են քաղաքական կուսակցութիւններու եւ պետական հաստատութիւններու հետ։ Նոյնպէս Յուլիս 20-ին Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատարը հանդիպեցաւ ռուսաստանաբնակ հայ արուեստագէտներու եւ մշակոյթի գործիչներուն:

Յուլիս 21-ին հանդիպում տեղի ունեցաւ Մոսկուայի ՀՅԴ Հայ Դատի յանձնախուբի ներկայացուցիչներուն հետ ուր խօսակցութիւնը կեդրոնացաւ Հայկական Ցեղասպանութեան ճանաչման ուղղութեամբ տարուած աշխատանքներուն: Նոյն օրը Զարեհ Սինանեանը հանդիպեցաւ նաեւ Մոսկուայի եւ ՌԴ շարք մը այլ քաղաքներու հայ երիտասարդական կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներուն: Հանդիպումը տեղի ունեցաւ ՌԴ-ի ՀՀ դեսպանութեան մէջ: Խօսելով ՀայրենիքՍփիւռք յարաբերութիւններու մասին՝ Յանձնակատարը նշեց, որ այս գործակցութեան մէջ առաջնային է ինչպէս Հայրենիքի, այնպէս ալ համայնքներու ամրապնդումը, եւ եզակի հնարաւորութիւն ստեղծուած է կերտել այնպիսի Հայաստան, որը բոլորիս ապագայի հանգրուանը կը դառնայ: «ՊետականաՇարունակութիւնը էջ 12

Էջ 12

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ՍՓԻՒՌՔԻ ԳՈՐԾԵՐՈՒ ԳԼԽԱՒՈՐ ՅԱՆՁՆԱԿԱՏԱՐ ԶԱՐԵՀ ՍԻՆԱՆԵԱՆԻ ԱՆԴՐԱՆԻԿ ԱՇԽԱՏԱՆՔԱՅԻՆ ԱՅՑԸ ՄՈՍԿՈՒԱ Շարունակութիւն էջ 11-էն

կեդրոն ազգ ունենալու գաղափարը, ուժեղ, հզօր պետութիւն ունենալու գիտակցութիւնը. ահա այս ամէնը պիտի միաւորէ մեզ: Պետութեան կայացման մէջ ամէն մէկս անելիք ունենք»,-նշեց Զարեհ Սինանեանը։ Շարունակելով հանդիպումներու շարքը Յուլիս 21-ին Զարեհ Սինանեանը այցելեց Մոսկուայի հայկական եկեղեցական համալիր: Առաջնորդանիստ Սուրբ Պայծառակերպութիւն եկեղեցի։ Այնուհետեւ Գլխաւոր յանձնակատարը հանդիպեցաւ Ռուսաստանի եւ Նոր Նախիջեւանի առաջնորդանիստ եկեղեցւոյ հոգեւոր դասին, «Նարեկացի»ի անուան վարժարանի տնօրէնութեան, ուսուցիչներուն, Հայորդեաց տան աշխատակազմին, Հայագիտական բաժնի եւ «Տապան» թանգարանի աշխատակիցներուն, «Նուռ» եկեղեցասէր երիտասարդութեան անդամներուն եւ շարք մը հաւատացեալներու հետ: Շուրջ երկու ժամ տեւած հանդիպման ընթացքին Զարեհ Սինանեանը պատասխանեց ներկաները յուզող բազմաթիւ հարցերու: Աւարտելով իր աշխատանքային այցելութիւնը

Մոսկուա, Յուլիս 22-ին Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը հանդիպեցաւ ՌԴ ԱԳ նախարարի տեղակալ, պետքարտուղար Գրիգորի Կարասինի հետ։ Հանդիպման ներկայ էր նաեւ ՌԴ-եան ՀՀ-ի արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Վարդան Տողանեանը: Յանձնակատարը իր խօսքին մէջ ընդգծեց, թէ Ռուսաստանի հայ համայնքը մեծ ներուժ ունի, եւ հայկական կողմը ուրախ կ’ըլլայ, եթէ հայերը, կարողանան մասնակցիլ Ռուսաստանի զարգացման գործին եւ միաժամանակ պահպանեն իրենց ազգային ինքնութիւնը: Զարեհ Սինանեանը Ռուսաստանի փոխարտգործնախարարին ներկայացուց յանձնակատարի գրասենեակի հիմնական նպատակներն ու գործառոյթները, նաեւ Ռուսաստանի հայ համայնքի հետ աշխատանքի հիմնական ուղղութիւնները:

Վանի թագաւորութիւնը դարերու ընթացքին

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 13

10 Օգոստոս 1920. Սեւրի Դաշնագրին այժմէական արժէքն ու նշանակութիւնը ՆԱԶԱՐԷԹ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ

10

Օգոստոս, 1920-ին, հայ ժողովուրդը յաղթահասակ կանգնեցաւ միջազգային բեմահարթակի վրայ՝ անկախ հայրենիքի եւ ազատ պետականութեան տէր ազգի իրաւական կարգավիճակով նոր դարաշրջան իր մուտքը նուիրագործելով։ Օգոստոս ամսու 10-րդ օրը, 99 տարի առաջ, հանդիսաւոր շուքով ստորագրուեցաւ Սեւրի Դաշնագիրը, որ նուիրագործեց Հայաստանի անկախութեան եւ ազգային պետականութեան՝ Հայաստանի Հանրապետութեան միջազգային իրաւական ճանաչումը։ Սեւրի Դաշնագիրը նաեւ եղաւ այն միակ միջազգային փաստաթուղթը, ուր Օրէնքի եւ Իրաւունքի տիեզերական հիմունքով՝ առաջին քայլը նետուեցաւ մանրամասնօրէն ճշդելու եւ քարտէսագրելու համար հայ եւ թրքական միջպետական սահմանագծումը, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու ատենի նախագահ Վուտրօ Ուիլսընի իրաւարարութեամբ։ Փարիզի կեդրոնէն 9,9 քիլոմեթր հարաւ-արեւմուտք գտնուող արուարձանային Սեւր քաղաքը, որ պատմութեան ծանօթ է իբրեւ ֆրանսական փորսըլէնային (ճենապակի) արտադրութեանց կեդրոն եւ Կշռումի ու Չափման Միջազգային Գրասենեակի նստավայր, 10 Օգոստոս 1920-ին իր անունով դրոշմեց նաեւ Առաջին Աշխարհամարտի աւարտին կնքուած Խաղաղութեան Դաշնագիրը։ Սեւրի Դաշնագիրը մէկն էր Առաջին Աշխարհամարտին աւարտը իրաւականօրէն հաստատագրող այն դաշնագիրներէն, որոնք պատերազմի յաղթական Դաշնակից Ուժերուն կողմէ պարտադրուեցան պարտեալ Կեդրոնի Ուժերուն՝ Գերմանիոյ, Աւստրօ-Հունգարիոյ, Պուլկարիոյ եւ Օսմանեան Կայսրութեան։ Սեւրի Դաշնագիրը հանդիսացաւ պարտեալ Օսմանեան Կայսրութեան եւ յաղթական Դաշնակիցներուն միջեւ կնքուած խաղաղութեան ու հաշտութեան պայմանագիրը։ Դաշնագրի ստորագրութեան պաշտօնական ու հանդիսաշուք արարողութիւնը կատարուեցաւ Սեւրի աշխարհահռչակ Փորսըլէնի Գործարանի ցուցասրահներէն մէկուն մէջ։ Ֆրանսա նախագահեց արարողութեան։ Դաշնագիրը պատրաստուեցաւ երեք լեզուներով՝ ֆրանսերէն (առաջնային), անգլերէն ու իտալերէն եւ ստորագրուեցաւ, լատինական այբուբենի կարգով, Հայաստանի, Պելճիքայի, Ֆրանսայի, Յունաստանի, Հիճազի (արաբական թագաւորութիւն), Իտալիոյ, Ճափոնի, Լեհաստանի, Փորթուկալի, Ռումանիոյ, Միացեալ Թագաւորութեան, Եուկոսլա-

ւիոյ եւ Օսմանեան Կայսրութեան կողմէ։ Յանուն Հայաստանի Հանրապետութեան՝ Սեւրի Դաշնագիրը ստորագրեց Հ.Հ. պատուիրակութեան նախագահ Աւետիս Ահարոնեան։ Իսկ Օսմանեան Կայսրութեան անունով Դաշնագիրը ստորագրեցին թրքական պատուիրակութեան չորս անդամները՝ Ռիզա Թեւֆիք, Մեծ Վեզիր Տամաթ Ֆերիտ փաշա, դեսպան Հատի փաշա եւ կրթութեան նախարար Ռեշիտ Հալիս, որոնք լիազօրուած էին սուլթան Մեհմետ 6-րդի կողմէ։ Քաղաքական եւ իրաւական բարդ ու անօրինակ ճակատագիր մը վերապահուեցաւ Սեւրի Դաշնագրին։ Միջազգային դաշնագիրներու պատմութեան մէջ եղաւ մէկը այն եզակի իրաւական փաստաթուղթերէն, որոնք ո՛չ վերջնականապէս վաւերացուած կամ լիարժէք կիրարկուած են, ոչ ալ ամբողջապէս չեղեալ կամ ջնջուած յայտարարուած են։ Սեւրի Դաշնագրով փաստօրէն անդամահատուեցաւ Օսմանեան Կայսրութիւնը եւ յաղթական Դաշնակիցները իրենց միջեւ բաժնեցին պատերազմական… աւարը։ Միջին Արեւելքի, կայսրութեան արեւմտեան բաժնի, Պալքաններու եւ հիւսիսային Ափրիկէի տարածքին՝ Ֆրանսա, Անգլիա եւ Իտալիա, ինչպէս նաեւ կրտսեր դաշնակիցի դիրքէն Յունաստան, իրենց հոգատարութիւնը հաստատեցին օսմանեան լուծէն ազատագրուած տարածքներու, երկիրներու եւ ժողովուրդներու վրայ։ Այդ առումով եւ իր համապատասխան յօդւածներով ու բաժիններով՝ Սեւրի Դաշնագիրը փաստօրէն ոչ միայն վաւերացման կարիք չունեցաւ, այլեւ՝ անմիջապէս ի գործ դրուեցաւ… բան մըն ալ աւելիով։ Նոյնը կարելի չէ ըսել, դժբախտաբար, Հայաստանի առընչուող բաժնին կամ յօդուածներուն վեՇարունակութիւնը էջ 14

Էջ 14

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

10 Օգոստոս 1920. Սեւրի Դաշնագրին այժմէական արժէքն ու նշանակութիւնը Շարունակութիւն էջ 13-էն

րաբերեալ։ Յաղթական Դաշնակիցները այնքան բուռն մրցակցութեան եւ տարակարծութեանց մէջ էին‘ Օսմանեան Կայսրութեան աւարը իրենց միջեւ բաժնուելու հարցով, որ 1918-ի աշնան Առաջին Աշխարհամարտի իրողական աւարտէն ետք շուրջ երկու տարի պէտք եղաւ, որպէսզի 1920-ի Օգոստոս 10-ին ի վերջոյ պաշտօնապէս ստորագրուի Սեւրի Դաշնագիրը՝ իրաւական նուիրագործումը կատարելու համար Դաշնակիցներու միջեւ գոյացած համաձայնութեանց։ Դաշնակիցներու այդ ներքին մրցակցութենէն առաւելագոյն չափով օգտուեցաւ թրքական ազգայնականութիւնը՝ Մուսթաֆա Քեմալի ղեկավարութեամբ, որ խորհրդային նորահաստատ իշխանութեանց հետ առանձին, երկկողմանի համաձայնութիւններ կնքեց, բացայայտ թէ գաղտնի, որպէսզի կարենայ ոչ միայն մերժել Սեւրի Դաշնագիրը, այլեւ՝ 1920-ի Հոկտեմբերին ընդհանուր յարձակողականի ձեռնարկել Հայաստանի ուղղութեամբ։ Քեմալական շարժման դիրքերուն ամրապընդումը եւ Հայաստանի Հանրապետութեան տկարացումը (Լենին-Քեմալ մեղսակից ճնշման տակ) պատճառ դարձան, որ քաղաքական խամաճիկի վերածուած սուլթան Մեհմետ 6-րդի կառավարութիւնը նոյնիսկ խորհրդարան չյղէ Սեւրի դաշնագիրը առ ի վաւերացում։ Այսօրինակ զարգացումներու յորձանուտին մէջ Սեւրի Դաշնագիրը պարզապէս… «մոռցուեցաւ»։ Ո՛չ վաւերացուեցաւ, ոչ ալ անվաւեր հռչակուեցաւ, այլ ենթարկուեցաւ ուժի եւ ուժեղի տրամաբանութեան՝ իր որոշ մասերով ու յօդուածներով գործադրուելով, իսկ այլ յօդուածներով քաղաքական շրջանառութենէ դուրս մղուելով։ Այդ առումով ալ Դաշնակիցները նոր դաշնագիր մը պատրաստեցին՝ Առաջին Աշխարհամարտի արեւելեան ճակատի պատերազմական դրութեան պաշտօնապէս վերջ տալու նպատակով։ Այդ նոր դաշնագիրը եղաւ 1923-ի Յուլիս 24-ին ստորագրուած Լօզանի Դաշնագիրը, որ սակայն կնքուեցաւ ոչ թէ Օսմանեան Կայսրութեան կառավարութեան, այլ՝ Թուրքիոյ Ազգային Մեծ Ժողովին հետ, որ Քեմալի ազգայնական շարժման ինքնակոչ իրաւական անուանումն էր։ (Հանրապետական Թուրքիան այդ օրերուն դեռ գոյութիւն չունէր իբրեւ իրաւական անձնաւորութիւն։ Իբրեւ այդպիսին պիտի հռչակուէր 1923-ի Հոկտեմբեր 29-ին միայն)։ Բայց ինչպէս որ հազարամեակներով պատա-

հած ու կրկնուած է, իրաւունքն ու օրէնքը միշտ ալ խոնարհած են սուրին եւ ուժեղին առջեւ՝ այս վերջիններու պահանջներուն եւ կամքին հետ քայլ պահելու անթաքոյց ճիգով ու… գիւտարարութեամբ։ Նոյնը պատահեցաւ Քեմալի հետ կնքուած Լօզանի Դաշնագրին պարագային, ուր Սեւրի Դաշնագիրը իրաւականօրէն չեղեալ յայտարարելու կամ փոխարինելու հարկադրանքը շրջանցելով՝ յաղթական Դաշնակիցները յառաջ մղեցին Քեմալի Թուրքիան սիրաշահելու եւ զայն խորհրդային ճամբարէն հեռացնելու, ետ բերելու եւ Եւրոպային մօտեցնելու… քաղաքականութիւնը։ Բայց միաժամանակ այդ շրջանցման գինը եղաւ Քեմալական Թուրքիոյ ճանաչումը՝ իբրեւ Օսմանեան Կայսրութեան իրաւայաջորդը, ինչ որ բնականաբար կը նշանակէ նաեւ ժառանգումը Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդի նկատմամբ թրքական պետութեան բոլոր պարտաւորութեանց։ Լօզանի Դաշնագրով խորհրդանշուող Եւրոպայի ամօթալի ուրացումն ու խոստմնադրուժ վարքագիծը, անկասկա՛ծ, արժանի են առանձին կեդրոնացումով քննարկումի։ Բայց անմիջապէս հոս, Սեւրի Դաշնագրին նուիրուած այս անդրադարձի եզրափակման համար, կ’արժէ կարեւորութեամբ ընդգծել ու շեշտել, որ պարզապէս մոռացութեան մատնելով Սեւրի Դաշնագիրը՝ Լօզանի Դաշնագրին ստորադիր կողմերը փաստօրէն պատմութեան առջեւ բաց պահեցին Սեւրի Դաշնագրին… վերակենդանացման հնարաւորութիւնը։ Ինչպէս որ սուրի եւ ուժի ճնշման տակ ատենի մեծապետական աշխարհը յղացաւ Լօզանի Դաշնագիրը, նոյն ձեւով ալ եւ համապատասխան զարգացումներու ճնշման տակ՝ մեծապետական աշխարհը կրնայ դրուիլ նաեւ նոր «Սեւրի Դաշնագիր» մը պատրաստելու եւ որդեգրելու ստիպողութեան տակ։ Փաստօրէն Սեւրի Դաշնագրէն զատ չկայ հայեւթրքական միջ-պետական յարաբերութիւններու եւ սահմաններու կարգաւորման միջազգային այլ դաշնագիր մը, որուն տակ կ’երեւի ստորագրութիւնը Հայաստանի Հանրապետութեան։ Հայ ժողովուրդէն առաջ եւ աշխարհի մեծ ու փոքր բոլոր ուժերէն անդին յատկապէս թրքական պետութիւնն է, որ առաւելագոյն մտահոգութեամբ կը գիտակցի այս իրողութեան։ Այդ պատճառով ալ թրքական պետութիւնը ոչ մէկ ճիգ կը խնայէ, որպէսզի խորհրդային ճնշման տակ կնքուած 23 Հոկտեմբեր 1921-ի Կարսի Դաշնագրին նմանողութեամբ՝ միջազգային նոր դաշնագիր մը կնքելու անձնատուութեան մղէ մերօրեայ Հայաստանի Հանրապետութիւնը։ Ի վերջոյ Թուրքիա ամէնէն աւելի կ’անդրաՇարունակութիւնը էջ 35

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 15

Medvedev Praises Armenia-Russia Ties

Pan-Armenian Games Opening Ceremony Held in Stepanakert

Prime Minister Dmitry Medvedev of Russia on Friday 9 August said that relations between his country and Armenia were on an upward trajectory. He met with Prime Minister Nikol Pashinyan during the Eurasian Economic Union Inter-governmental Council session in Cholpon Ata, Kyrgyzstan.

On 6th August more than 5.000 athletes from 161 cities from around the world converged on the Shahumyan National Stadium in Stepanakert for the festive opening ceremonies of the 7th Pan-Armenian Games, marking the 20th anniversary of the event, which takes place every four years.

The two leaders discussed a broad range of issues concerning the strategic Armenian-Russian partnership and specifically discussed the further development of trade-economic ties, increase of trade turnover volumes and implementation of joint programs.

The two prime ministers said that relations between the two countries have seen dynamic growth, adding that efforts must actively continue to strengthen and develop the ties.

Artsakh President Bako Sahakyan was joined by Armenia’s Prime Minister Nikol Pashinyan; speakers of the parliaments of Armenia and Artsakh, Ararat Mirzoyan and Ashot Ghulyan; and the Primate of the Artsakh Diocese Archbishop Parkev Martirosyan.

Medvedev commended Armenia’s successful presidency in the EEU and noted that an upward development exists in bilateral relations, which can be seen in the frequency of meetings and discussions between high ranking official from both countries, as well inter-governmental and inter-parliamentary cooperation.

Pashinyan particularly specified the growth in Russian tourism to Armenia, saying the number of Russian tourists visiting Armenia had surged by 19 percent in the first half of 2019 compared to the same period in the previous year when the overall number of visiting tourists in Armenia grew 12,8 percent.

Pashinyan attached importance to the complete utilization of the entire potential of the EEU in the context of further developing bilateral relations.

The sides also touched on cooperation in the areas of natural gas, the nuclear power station and air transportation, as well as a number of other issues.

The event gathered the delegations of 161 cities.

Russia had a large delegation, with 368 athletes, followed by the United States with 308 athletes and Artsakh with 298 athletes. The delegation from the farthest country was the group from Australia with 86 athletes. The smallest delegation was from Sweden with one athlete. Armenia’s cities and regions were also represented with Yerevan boasting nearly 400 athletes followed by the Shirak Province with 177 athletes.

The official torch lighting ceremony was headed by Olympic champion Hrachya Petikyan, Archbishop Martirosyan and Vice-Chairman of the World Committee of the Pan-Armenian Games Albert Boyajian.

They each carried the torches that were lit earlier this summer—the first at the Holy Mother of God Armenian Church in Vakif, a village on the foothills of Mousa Ler in modern-day Turkey and what was historically part of the Armenian Kingdom of Cilicia; the second at Khor Virap in Armenia and the third at Tigranakert in Artsakh.

In his remarks, Artsakh President Sahakian said that the idea to host the Pan Armenian Games in Cont. on page 16

Էջ 16

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Animating History: How the Zoryan Institute Brings the Testimonies of Genocide Survivors to Life Ussher-Baker.

Ussher-Baker was the daughter of the medical missionary, Clarence Ussher, who served as a doctor and missionary in Marsovan, Harput and Van from 1898 to 1915 and was a witness during the massacres of Van in 1915. Watch Youtube

TORONTO — Can you imagine if you, as a kid, could see the animated story of your grandparents on screen? What if you could watch them recount their life story and learn more about who you are and where you come from? What if you could not only listen to the testimonies of Armenian genocide survivors, your grandparents or great-grandparents, from the survivors personally, but also watch the story in animation on screen?

The Zoryan Institute is working to make that a reality! The Institute, in partnership with BARS Media of Armenia, is converting its oral history accounts of the survivors of the Armenian genocide into animation. To illustrate the courageous and inspiring life story of one such survivor, Aurora Mardiganian’s testimony will be the first to be made into an animated film, titled Aurora’s Sunrise, to be shown worldwide some 100 years later since the first silent movie of 1919.

Aurora Mardiganian was one of the biggest celebrities of the Golden Age of silent film. She was a survivor of the 1915-1918 Armenian Genocide, a refugee turned actress, and the unlikely star of one of the highest grossing films of her time.

As described in her interview, three years after her escape from the Armenian Genocide, Aurora wrote the best-selling book, Ravished Armenia, in which she shared her harrowing experiences. A year later, she starred in a film adaptation of the book which became one of the biggest blockbusters of the silent era.

Aurora was also the face of an unparalleled humanitarian campaign for victims of the genocide that raised awareness and over $30 million in 1919.

Along with breathtaking animation and recovered segments of Aurora’s original silent film, Aurora’s Sunrise resurrects her inspiring story of female empowerment. Aurora stands alongside figures such as Anne Frank, Malala Yousafzai, Nadia Murad as a champion of human dignity. She is not a victim but a hero—a fighter for justice and humanity. Watch Youtube Through this medium, future generations will be exposed to engaging and visceral adaptations of the Zoryan Institute’s Oral History Archives. The Archive can be used to illustrate not only Aurora’s story, but the thousands of hours of filmed interviews in the collection including the Institute’s interview with nonArmenian survivors of the Armenian Genocide such as Eleanor

This project is a massive undertaking and still requires a great deal of time as well as human and financial resources. A project of this caliber and importance can cost upwards of $1 million. Aurora’s Sunrise has received a commitment from ZDF/ ARTE, one of the biggest public broadcasters in Europe to include Aurora’s Sunrise in one of the six spots on their channel dedicated to theatrically released documentaries. The film has also won support from Eurimages, “Best Pitch” at the Belgrade Women in Film’s Film Festival and the “Best Project” award from the Armenia-Turkey Cinema Platform. The film is scheduled to be premiered in 2020.

The Institute is especially excited about its Oral History archives and this initiative to convert Oral History testimonies, which the Institute has been preserving for the past three decades, into animated film. This will come to life through the artistic and cinematic talents of its partners at BARS Media in Armenia.

Pan-Armenian Games Opening Ceremony Held in Stepanakert Cont. from page 15

Artsakh was first announced in 2016 immediately following the April War, to show the world the resilience, drive and courage of the Armenian people.

“This is a unique response to aggression and violence. Embodying strength, willpower, organization and unity, sports is at the same time the antithesis of hatred and hostility. It recognizes no borders and discrimination, unites different nations and countries,” said Sahakian.

“Nobody is a guest here. Everybody is at their home—in their ancestral hearth. Welcome to Artsakh,” said Sahakian. “This is the strength of our people, the power of our unity, the spirit of our victories.”

Pashinyan also echoed the sentiments, adding that Armenia, Artsakh and the Diaspora have the strength to conquer all challenges facing our nation.

The games, he said, were the symbol of our national victory.

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 17

Adana – History of the Historical Armenian City ARMAN HAKOBYAN

Modern Adana is among the ranks of the developing cities in Turkey. It is unlikely that its current residents know the true history of the city which was one of the main settlements of Cilicia and until the 1930s played an exceptional role in the lives of the Armenians of Cilicia. Even after the massacres, deportations, and attempts to get rid of the Armenian heritage in Adana and in almost all regions of the once powerful Armenian Cilicia, an Armenian trace is felt here.

As in other major cities, Armenian educational and religious institutions also operated in Adana. Together with Mersin and Tarson, Adana was one of the key cities in the region, with a huge number of educational institutions concentrated in it, including two higher educational institutions. Armenian newspapers were also stationed in Adana.

Aside from that, there were three gymnasiums under the Armenian Apostolic Church. Catholic and Protestant Armenian institutions also functioned, considered the best not only in Cilicia but also in the Aleppo region. Western missionaries were particularly active in Adana, with their activity spawning several Armenian-French and Armenian-English educational institutions in the city. The local Armenian youth, besides Turkish, was fluent in French and English.

Hotels and banks, as well as many enterprises belonged to local Armenians. Armenian newspapers Adana, Cilicia, Hayi Dzayn, Tavros, and many others operated in the city, funded by local philanthropists and Armenian charity organizations.

Before the monstrous massacre of Armenians of 1909 in Adana, there were 45.000 people living in the city, of whom 13.500 were Armenians. The rest were Turks, Arabs (Muslims and Christians), Greeks, Assyrians, Jews, Circassians, Kurds, and Levantines.

Armenians mostly lived in the central quarters of the city, in the south and west of Adana. The local Armenian population was divided into adherents of the Armenian Apostolic Church, Catholics, and Protestants.

Catholic and Protestant Armenians had one church each and were in close relations with the local Levantine population, especially with the French and Genoese. The Armenian Apostolic Church had 4 churches – the churches of Minas, Amberd, Holy Mother of God, and Stepanos.

During the reign of Abdul Hamid, as it would be in

Castle of Serpents - Adana

the times of the Republic of Turkey, everything was done at a state level to change the ethnodemographic picture of Cilicia and, in particular, of Adana.

The main Muslim element in the city were the Turkmen and the Turks who led a semi-nomadic lifestyle, as well as the Ottoman Ramazan oglu clan, whose representatives occupied high positions in the city. However, in order to change the ethnic and religious image of Adana, Balkan Turks were resettled here from various regions of the Ottoman Empire. Cretan Islamized Greeks were brought in as well.

In addition, the Ottoman government settled Adana with Circassians, Chechens, Dagestanis, and Abkhazians. They were settled on the outskirts of the city, in areas with a mostly Armenian population.

As a result of the state policy, part of the local Armenian population, being persecuted by alien Turkish citizens, was forced to relocate inland and even emigrate to the United States and Western Europe.

But even after the massive outflow of Armenians from the city of Adana, it remained an Armenian city up until the bloody massacre of 1909 when more than 10.000 Armenians were killed. 1.200 Armenian houses (out of 2.000), 6 churches, as well as 16 schools and educational institutions were burned down in Adana. Experts are still unable to estimate the real losses of the Armenian capital of the city.

Hundreds of homeless Armenians sought refuge in the vicinity of the city. Local Armenians managed to organize self-defense in only three of the city’s quarters. The fact that the massacres of Armenians weren’t spontaneous and were organized from above was evidenced by hundreds of archival documents of that time.

Western missionaries, diplomats, and journalists witnessed the monstrous massacre of Armenians in Adana. Some of them were so shocked by what Cont. on page 18

Էջ 18

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Adana – History of the Historical Armenian City Cont. from page 17

was happening that they left the city in the hope of conveying information to the world community about the events in Adana.

The Russian ambassador in Constantinople Zinoviev wrote that the peaceful Armenian population was exterminated in a brutal manner. French Catholic missionary Father Benoit recalled with horror the massacres and pogroms of Armenians when describing the chronology of the events. The correspondent of the New York Herald G. Gibbons wrote about the main slogan of the murderers: “Kill, kill these giaours (infidels).”

In addition to the Armenians, a part of local Christians – Arabs, Assyrians, and Greeks – were also killed. The Christian quarters of Adana – Ersel, Jamuz, Memerli, Idadiye, Shabania, a district of the Catholic Church of the Latin rite – were completely destroyed.

Surprisingly, in the eyes of the world community of that time, the Young Turks have been exterminating the Armenian population with impunity for a whole month, and no country condemned these events.

English journalist Benson found a direct connection between the events in Adana and the genocide of 1915, noting that the events in Adana were the herald of the future genocide and that the Young Turks were engaged in an “experimental policy” in the matter of exterminating the Armenians.

One way or another, the Turkish government has achieved the expected result. The exhausted Armenian population tried to either leave the region, or, remaining at home, felt itself completely alien. The Turks after these events became especially aggressive towards Christians in general. Representatives of the Ottoman Turks – who had become a majority after the massacre of 1909 – were appointed the heads of the city council.

The Armenians of Adana tried to restore the Armenian quarters of the city, but the genocide of 1915 finally destroyed their hopes. After the Armenian Genocide of 1915, the majority of the Armenian population of the city perished at the hands of the Young Turks. As in all regions of Anatolia and Western Armenia, significant groups of the Armenian population were Islamized in parallel with the killings and deportations.

In Cilicia, Islamized groups of Armenians survived in Zeytun, Marash, Tarson, and Adana. After the proclamation of the Turkish Republic and during the rule of Atatürk, the situation of the surviving Armenians of Turkey remained difficult. Atatürk and his po-

Armenian district before the pogroms of 1909 Adana

litical predecessors tried to finally oust the Armenian element from Turkey.

Interestingly, the Turkish intelligence services of that time (1937-1959) had information that in all the provinces of the Turkish Republic, ethnic Armenians still remained, including adherents of the Armenian Apostolic Church, hidden Armenians (crypto-Armenians), Islamized Armenians (Kurdish, Arabized, Turkized), and also Armenians who had survived in the Dersim district along with the people of Zaza.

In subsequent years, the Turkish foreign intelligence services continued to identify the places of residence of the above-mentioned Armenian groups. In the 1970s, the Turkish government settled these areas with Turkic groups from Afghanistan, China, and India.

Today, Adana is one of the most densely populated cities in Turkey. The city is home to 1.572.000 people. It is divided into 5 large districts, where representatives of several ethnic groups live. The Islamized Greeks of the island of Crete, Turkmens, and Turks constitute the majority of the population in two districts of the city. The eastern part of Adana (the Yüreğir district) is inhabited by Arabs.

A large Kurdish community appeared in the city as well.

As for the Armenians of Adana, among them today are no followers of the Armenian Apostolic Church.

However, numerous sources report that among the Alevi Arabs and Kurds of Adana, there are Armenian families who secretly adhere to Christianity.

According to the data of the Protestant organizations of Turkey, many of the city’s Protestants are also of Armenian descent.

Two Armenian old churches were turned into mosques. The Adana Central Bank is also located Cont. on page 19

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

SYNOPSIS ROBERT STERNVALL (50), a German journalist, returns to Artsakh in 2016 to cover the war which has been reignited after a 22-year ceasefire. In the result of his journalistic investigation, Robert meets SOPHIA MARTI (35), a young opera singer, who happens to be the daughter of missing photojournalist Edgar Martirosyan, whom Robert abandoned in captivity during the fall of the village of Talish in 1992.

Robert and Sophia’s frequent rendezvouses ignite a passionate romance...

Էջ 19

The Gurdjieff Ensemble has wowed audiences for years, and for the first time they will be touring the United States, with support from the AGBU Performing Arts Program. The tour will visit New York, Chicago and Pasadena!

Contact with the publisher: hyegyank@gmail.com

Adana – History of the Historical Armenian City Cont. from page 18

in a former Armenian church. Another Armenian church serves members of the city’s Catholic community. Part of the city has preserved the old Armenian buildings – here, time seems to have frozen in anticipation of justice.

Unfortunately, the Armenian massacre in Adana has not yet been sufficiently studied. And besides, how do the Armenians themselves perceive the events in Adana a hundred years later? Adana is still silent.

Western Armenia

Art-A-Tsolum

Էջ 20

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

The Many Nations of AGBU Convene in Brazil for its 10th FOCUS Summit On the weekend of July 18-21, the Brazilian city of São Paulo was transformed into a hub for the most internationally diverse group of Armenian young professionals ever to attend the AGBU FOCUS summit, a global gathering held in a different destination city every two years. The group of young innovators and community leaders, along with hundreds of members and friends from the worldwide AGBU Young Professionals (YP) groups, hailed from such unlikely places as South Korea, Lithuania, Chile, and Cyprus, joining counterparts from North and South America, the European Union, the Middle East, Australia and Armenia. Representing 26 countries in all, together they created a vibrant presence to match the dynamic tempo and color of São Paulo, Brazil’s most populous metropolis with a thriving cosmopolitan cultural life and distinctive architectural tradition.

“We are here to celebrate the friendship, legacy, and values of AGBU,” said Haig Apovian, Chair of AGBU Brazil. “We see FOCUS as our vehicle to reinvigorate our communities not just in Brazil or South America, but all over the world.”

The attendees had much to experience during the event-filled four-day affair, orchestrated by AGBU Central Office and AGBU YP Brazil group. The organizers’ aim was to encourage this special segment of Armenians to explore their Armenian identity in the global age, broaden their social and professional networks, and unite behind a worthy cause through a global fundraising effort. This time around, it was the women of Armenia who stood to benefit from AGBU Women Entrepreneurs (W.E.)— an economic development program providing quali-

Perspectives panelists. (From left) Mikael Djanian (Armenia/Brazil), Natasha Der Avedissian (Cyprus), Sarkis Semerdjian (Brazil); and Solange Merdinian (Argentina/United States).

fied women in rural and urban Armenia with the tools and support to start or grow a micro-enterprise or home business.

YP Leadership Kickoff The weekend officially began with an assembly of 37 leaders in the YP network, who gathered not only to reflect on their accomplishments but also to consider the challenges of mobilizing their communities at home. To that end, they participated in skillbuilding exercises in leadership and exchanged ideas and information on local strategies.

“This was a chance for so many of our community organizers to put faces to names,” Heghine Musayelyan, the coordinator of the AGBU Young Professionals, explained. “It was a way to compare and contrast respective experiences in local communities.” Through sharing stories of success and challenges, these YP representatives empowered one another to pursue new avenues for strengthening their YP networks. Particularly benefitting from these candid exchanges were participants from prospective YP groups in Santiago, Chile and Montevideo, Uruguay.

Perspectives Panel Discussion Later that evening, conversations were extended to the general FOCUS attendees, who gathered in São Paulo’s eclectic Museu da Casa Brasileira. an impressive structure in the city center flanked with AGBU pennants, for a forum called Perspectives.

The panel focused on the future of Armenian identity, moderated by Opera Mundi journalist and former adviser to the Permanent Mission of Brazil to Cont. on page 21

Noubar Nazarian YP Innovators’ Fund Pitch Competition finalists with Nazarian’s grandsons. (From left) Anna Vartapetiance (United Kingdom); Serge Kassardjian, Robin Koulaksezian (France); Narine Haroyan (South Korea); and Carl Balouzian.

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 21

The Many Nations of AGBU Convene in Brazil for its 10th FOCUS Summit Cont. from page 20

the UN Patrícia Dichtchekenian and featuring diverse discussants: Natasha Der Avedissian, an event coordinator for the Institute for the Future at the University of Nicosia (Cyprus); Mikael Djanian, Associate Partner at McKinsey & Company (Brazil); Solange Merdinian, soprano and Artistic Director of New Docta (USA); and Sarkis Semerdjian, architect and owner of Pascali Semerdjian Arquitetos (Brazil). Among the themes explored were the realities of assimilation, the prospects of repatriation to the homeland, as well as preserving the Armenian heritage and keeping it relevant to the times.

“Being Armenian is a choice,” Der Avedissian asserted. “Reconnecting, getting involved with YP, being part of something greater than me is a choice I made to stay grounded in an identity that is otherwise sometimes fleeting.”

FOCUS 2019 Conference and Competition The following day, attendees had the opportunity to participate in an interactive conference designed to facilitate action, based on the insights and ideas presented during Perspectives. This activity follows a tradition set at FOCUS 2017 in Beirut in which brainstorming and collaboration result in creating tangible proposals for new programs that speak to the theme “Building for the Future.”

“These group activities are uniquely effective in acquainting participants with existing AGBU programs and involving them in rallying support among their peers,” observed Rafael Balukian, the treasurer of AGBU São Paulo and one of the key organizers of the weekend. “In order to energize and grow our communities, we need to build on what we already have and make them even stronger.”

The conference also set the stage for the highly anticipated Noubar Nazarian YP Innovators' Fund Pitch Competition, presented by Nazarian’s own grandsons Serge Kassardjian and Carl Balouzian.

Celebrating Nazarian’s leadership in AGBU Lebanon and his special efforts to encourage youth participation and leadership, his family created the eponymous fund to help support innovative young Armenian entrepreneurs.

The prize of $20.000 USD was at stake for the three finalists: Anna Vartapetiance (United Kingdom); Narine Haroyan (South Korea); and Robin Koulaksezian (France). They had only minutes to pitch their projects to their peers before the electronic vote. From internet security combating hate speech and creating an Armenian fellowship program in South Korea to compiling an online discovery tour of little Armenian diasporas throughout the world, the concepts could not have been more diverse.

Before the conference concluded, votes were cast with the winner to be announced at the FOCUS gala.

FOCUS on Art through Music As much as the weekend was dedicated to professional development and networking, social and cultural opportunities were also on the agenda. After a fruitful day of conferencing, all were invited to enjoy a night on the town at Sutton Club before gathering the following day for the FOCUS on Art performance in São Paulo’s posh neighborhood Itaim Bibi, Live music from Armenia and Latin America was performed by Caio Simonian (Drums), Daniel Simonian (Guitar), José Carlos Keremian Simonian (Saxophone and Flute), Ará Kedikian (Double Bass) and Michael Sarian (Trumpet).

Cont. on page 22

YP participants from around the world. (From left) Argentina, Australia, Brazil, Cyprus, Lithuania, Spain, Russia, Syria, USA.

FOCUS on Art night featuring music of Armenia and Latin America.

Էջ 22

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

The Many Nations of AGBU Convene in Brazil for its 10th FOCUS Summit Cont. from page 21

Tour and Taste Excursion At every gathering, Brazilian Armenian hospitality was on full display. The Tour and Taste São Paulo option included a private lunch and tour of Sourp Kevork Armenian Church, built by Genocide survivors. Hosted by Surpazan Nareg Berberian and AGBU long time member Monica Nalbandian, the visit gave the guests an opportunity to reflect on the legacy guiding them beyond just the FOCUS weekend.

FOCUS Gala and Major Announcements FOCUS 2019 culminated at the Saturday evening Gala, held at the city’s historic Jockey Club. AGBU FOCUS São Paulo’s committee co-chairs Natalia Hazarian and Aram Apovian announced the results of the fundraising campaign for AGBU W.E., with funds generated from donors worldwide as well as the international Cycle 4 Women campaign, comprised of local spinning events in local YP networks.

A total of $120.000 —the most money raised in FOCUS history—was raised, allowing more of Armenia’s women to receive a one-year cycle of support including entrepreneurship classes, mini-grants, mentoring, networking and follow-up sessions.

“Everyone in this room can look to a strong woman in their lives to inspire them to go a few steps further toward an empowered life,” Hazarian said. “But for every exemplary woman we do know, surely there are others who never had the opportunity to shine because of gender inequality. AGBU W.E. will help create more positive female role models in Armenia.”

Before attentions turned to dining and dancing, Nazarian’s grandsons Kassardjian and Balouzian announced the winner of the YP Innovators' Fund.

Robin Koulaksezian’s Little Armenias took the prize.

FOCUS 2019 committee co-chair Aram Apovian addresses the audience at the Gala.

This will enable him to publish his online catalog with an interactive search dimension that enables users to tap into a one-stop resource for maps, landmarks, churches, guided tours, restaurant offers, and other points of interest in each community, along with videos and photo albums.

Farewell Brunch As the weekend dwindled into a farewell Sunday brunch, one question on everyone’s mind was Where to next? Ani Darbinyan, a third-time FOCUS participant from Los Angeles, couldn’t help but quote the renowned 20th century Armenian poet, literary critic, and translator Paruyr Sevak: “We are few, but we call ourselves Armenian.” She went on to say, “No matter what part of the world we meet in 2021, this sense of community is guaranteed.”

In summing up the highlights of the weekend, FOCUS 2019 committee co-chair Aram Apovian expressed both satisfaction and appreciation for a highly successful event, saying, “If anything can encourage young professionals to go back to their communities inspired to make a difference in the world as Armenians, this year’s FOCUS has given them the momentum to serve with pride, purpose, and a more globally inclusive perspective.”

To date, AGBU FOCUS has connected over 3,000 young professionals in eight global cities: New York (2001, 2007), Montreal (2003), Miami (2005), Chicago (2009), Paris (2011), San Francisco (2013), Toronto (2015), Beirut (2017) and São Paulo (2019).

To learn more about AGBU FOCUS, please visit www.agbufocus.org. To learn more about AGBU Women Entrepreneurs (W.E.) and to donate, please visit: agbufocus.org/ women.

FOCUS 2019 organizers from AGBU Central Office and the YP Brazil committee.

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 23

ՌԱԿի օրագիրէն ՌԱԿ պատուիրակութիւնը ՌԱԿ Կեդ. վարչութեան ներկայ եղած է անդամ ընկ. տոքթ. Աւետիս ՀՀ փոխվարչապետ Տաքէսեան այցելած է Տիգրան Աւինեանի Արամ Ա. կաթողիկոսին մասնակցութեամբ ՄԱԿ-ի նախաձեռնած խորհրդաժողովին

Յուլիս 15-ին, ՄԱԿ-ի մօտ ՀՀ մշտական ներկայացուցչութիւնը Եւրասիական տնտեսական միութեան մէջ Հայաստանի նախագահութեան շրջածիրէն ներս, ՄԱԿ Նիւ Եորքի կեդրոնատեղին մէջ, կազմակերպած էր «Կլիմայական փոփոխութիւնները հաշուի առնող տնտեսութեան ուղղուած ներդրումներ. Ջերմուժի կայուն զարգացման նպատակ N13» խորագրով միջոցառում։ Միջոցառումը, որուն հիմնական բանախօսը ՀՀ փոխվարչապետ Տիգրան Աւինեանն էր, կազմակերպուած էր Նիւ Եորքի մէջ ընթացող Կայուն զարգացման հարցերով բարձր մակարդակի քաղաքական ֆորումի շրջագիծէն ներս։ Նշենք, որ միջոցառման իր ներկայութիւնը բերած է ՌԱԿ Արեւելեան Ամերիկայի Շրջանային վարչութեան պատուիրակութիւնը, որուն մաս կազմած են՝ ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան անդամ, ՌԱԿ Արեւելեան Ամերիկայի Շրջանային վարչութեան ատենապետ ընկ. Նորայր Մկրտիչեան, ընկ. Յարութիւն Տիրացուեան եւ ընկերուհիներ՝ Սեդա Գանթարճեանն ու Շողիկ Չալեան-Դարփինեան: Հանդիպման բացման խօսքով ելոյթ ունեցած է ՄԱԿի մէջ ՀՀ մշտական ներկայացուցիչ՝ Մհեր Մարգարեանը: Որպէս բանախօսներ հանդէս եկած են նաեւ ՄԱԿ Գլխաւոր քարտուղարի փոխտեղակալ, ՄԱԿի զարգացման ծրագրի կառավարիչի տեղակալ` Միրճանա Սփոլարիչ Իկըրը, Եւրասիական Տնտեսական յանձնաժողովի գործընկերութեան անդամ, նախարար` Թաթիանա Վալովաիա, Պելառուսիոյ ԱԳՆ բազմակողմ դիւանագիտութեան վարչութեան գըլ-

Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան նորընտիր Կեդրոնական վարչութեան անդամ ընկ. տոքթ. Աւետիս Տաքէսեան, Ուրբաթ, 19 Յուլիս 2019ին, այցելութիւն մը տուած է Պիքֆայայի Սուրբ Աստուածածին վանք եւ հանդիպում ունեցած Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. կաթողիկոսին հետ: Հանդիպումը առիթ մը հանդիսացաւ խորհըրդակցելու Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութեան ու յատկապէս կուսակցութեան առնչուած հարցերուն մասին: Ընկ. տոքթ. Տաքէսեան, յանուն Կեդրոնական վարչութեան, Նորին Սրբութեան պարզեց կուսակցութեան վերջին ընդհանուր ժողովին առուած որոշումները, ինչպէս նաեւ կուսակցութեան յառաջիկայ աշխատանքներուն առաջնահերթութիւնները: խաւոր տնօրէն՝ Լարիսա Պելսքաիան, ՄԱԿի մօտ Ղազախստանի մշտական ներկայացուցիչ՝ Քայրաթ Ումարովը, Ղրղըզստանի մշտական ներկայացուցիչ՝ Միրկուլ Մոլտոիսաեւա, ՌԴ մշտական ներկայացուցիչի տեղակալ՝ Տմիթրի Չումաքով եւ Հայաստանի մէջ ՄԱԿի զարգացման ծրագրի մշտական ներկայացուցիչ՝ Տիմիթրի Մարիասինը։ ՀՀ փոխվարչապետ Աւինեանը իր ելոյթին մէջ անդրադարձած է ջերմուժի հատուածին մէջ համաշխարհային եւ տարածաշրջանային վերջին զարգացումներուն՝ նշելով, որ Հայաստանը ջերմուժի արդիւնաւէտութեան հարցով շօշափելի գործնական Շարունակութիւնը էջ 24

Էջ 24

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ՌԱԿի օրագիրէն ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ՀՀ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանին 29 Յուլիս, 2019-ին, ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան պատուիրակութիւնը այցելեց ՀՀ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանին: Շնորհաւորելով պատասխանատու պաշտօնին նշանակուելու կապակցութեամբ, ՌԱԿ պատուիրակութիւնը յաջողութիւն մաղթեց Զարեհ Սինանեանին, հաւատք յայտնելով, որ ան նոր եռանդ պիտի հաղորդէ համահայկական գաղափարներու կեանքի կոչման եւ Հայաստան-Սփիւռք կա-

ՌԱԿ պատուիրակութիւնը ներկայ եղած է ՀՀ փոխ վարչապետ Տիգրան Աւինեանի․․․

Շարունակութիւն էջ 23-էն

փորձ ձեռք բերած է՝ գործարկելով նոր արհեստագիտութիւններ եւ նախաձեռնելով նոր ազգային ծրագիրներ։ Ընդգծելով ջերմուժի արդիւնաւէտութեան կենսական նշանակութիւնը Հայաստանի համար՝ ջերմուժի անվտանգութեան ապահովման սպառնալիքներուն դիմակայելու, տնտեսական աճ արձանագրելու եւ Փարիզեան համաձայնագրի իր յանձնառութիւնները կատարելու առընթեր, փոխվարչապետ Աւինեանը ներկայացուցած է Հայաստանի ձեռքբերումները այդ ուղղութեամբ։ Քննարկման աւարտին բանախօսները պատասխանած են միջոցառման ներկայ ՄԱԿ անդամ երկիրներու եւ հասարակական կազմակերպութիւններու բազմաթիւ ներկայացուցիչներու հարցերուն։

պերու ամրապնդման գործին: Հանդիպման ընթացքին քննարկուեցան երկուստեք յուզող հարցեր, անդրադարձ կատարուեցաւ համագործակցութեան ուղղութիւններուն: ՌԱԿ պատուիրակութիւնը Սփիւռքի յանձնակատարին յայտնեց, որ ինչպէս միշտ, այսօր եւս ՌԱԿը, իր սփիւռքեան բոլոր շրջանակներու ներգրաւուածութեամբ, պատրաստակամ է աջակցելու հայրենիքի առաջընթացին եւ կարելի եղած բոլոր միջոցներով սատար կանգնելու կառավարութեան ազգօգուտ ծրագիրներուն: Կեդրոնական վարչութեան փոխատենապետ ընկ. Լեւոն Պըլըխեանի գլխաւորած պատուիրակութեան մաս կը կազմէին Կեդրոնական վարչութեան անդամ ընկ․ Ալեքսան Գարատանայեանը, Կեդրոնական վարչութեան քաղաքական հարցերով խորհրդատու Վիգէն Խաչատրեանը եւ Աւստրալիայէն Կեդրոնական վարչութեան գործակից անդամ, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի Աւստրալիոյ ներկայացուցիչ ընկ. Հայկ Լեփեճեանը։

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 25

Պատմութեան հետքերով

ԱՇԽԱՐՀ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՒԽՏԱՒՈՐ` Վաղուան Համար (30 Մայիս - 6 Յունիս 2019) ՅԱԿՈԲ ՊԱԼԵԱՆ

Դ. Ատանա, Մուսա Լեռ, յիշատակի ապրող հայկական Վագըֆ Ատանա կը հասնինք երեկոյեան: Արդիական հիւրանոցը խճողուած է տեղացիներով եւ օտարականներով: Հոս ալ ուտեստները բազմազան են եւ առատ: Կը շրջինք հիւրանոցին շուրջ եւ կը քալենք բազմադարեան կամուրջի մը վրայ: Հակառակ լայն փողոցներու եւ պողոտաներու` խճողումներ կան: Հոս ոչ մէկ անակնկալ կը սպասէ մեզ: Պարզապէս պիտի գիշերենք: Յաջորդ օր կը մեկնինք Անտիոք, որ աշխարհի ամէնէն հին քաղաքներէն մին է եւ եղած է նաեւ հայոց Տիգրան թագաւորին մայրաքաղաքը: Եղած է քրիստոնէական մեծ կեդրոն: Ալեքսանտրեթի սանճաքը եւ Անտիոքը Թուրքիոյ կցուած են 1939-ին, որուն պատճառով կրկին տեղի ունեցած է հայերու գաղթ: Չորս տարեկան էի այդ գաղթին: Այդ գաղթին պատճառով ստեղծուած է Լիբանանի այսօրուած ծաղկուն Այնճար գիւղաքաղաքը: Հանրակառքը կ’անցնի Կիլիկիոյ ճամբաներէն: Ծանօթ անուններ կը կարդանք ուղղութիւն ճշդող ցուցանակներու վրայ. Մերսին, Փայաս, ծննդավայրս` Իսկենտերուն, Քրըք Խան, Տորթ Եոլ (Չորք Մարզպան)` հայրերուս եւ պապերուս նարնջենիներու պարտէզներով աշխարհը, Սամանտաղ, Սուէտիա… Հայկական Կիլիկիոյ մէջ էինք, մեր Երկիրը… «Ցանկամ տեսնել զիմ Կիլիկիա, աշխարհ, որ ինձ ետուր արեւ»… Հարազատութիւն կայ օդին մէջ: Կը հասնինք Անտիոք, նեղ փողոցներով կը յառաջանանք եւ կանգ կ’առնենք մեծ դարպասի մը առջեւ: Հիւրանոցը հաւանօրէն եղած է նախկին իջեւան մը, այդ կ’ըսէ նաեւ իր անունը, Hotel Savon, հաւանօրէն` Խան Սապուն, փողոցին մէջ ալ կան տեղական օճառի վաճառատուներ: Յաջորդ օրը կը մեկնինք դէպի մեր նորագոյն հերոսապատումի աշխարհներէն Մուսա Լեռ… Կը բարձրանանք լեռնային ճանապարհով, կանաչ պարտէզներ, ձիթենիներ, նարնջենիներ: Վագըֆ գիւղաքաղաքի եկեղեցիին առջեւն ենք, ինչ որ տեսած էինք պատկերով: Չկան Մուսա Լերան գիւղերը, չկան անոնց բնակիչները: Բայց մնացած են վերջին մոհիկանները, որոնք մեզ կը դիմաւորեն: Հայրենի աշխարհի հողին կառչած մարդոց հետ այս հանդիպումը ինչպիսի՜ խառն զգացումներու ծնունդ կու տայ… Չեմ մտածեր, կը նայիմ: Եւ կրկին, յաճախան-

Մուսա Լեռ - Հայկական ճամբարի դիրքը դիմադրութեան ժամանակ

քի պէս, ինքզինքիս հետ կը խօսիմ. Ինչո՞ւ, ինչպէ՞ս, մինչեւ ե՞րբ… Եկեղեցիին շրջափակը հազիւ մտած` կը տեսնեմ համակրելի երիտասարդ եկեղեցական մը` հայր Թաթուլ Անուշեանը, որուն արդէն հանդիպած էի Լոս Անճելըս, Պէյրութ եւ Հայաստան: Եկած էր Պոլսէն: Ան յատուկ արարողութեամբ կ’օրհնէ Համահայկական խաղերու ջահի բոցը, որ հայկական դիմադրութեան այս արծուեբոյնէն պիտի տարուի Ստեփանակերտ: Ամբողջ օրը հոն կը մնանք: Հետզհետէ կը բազմանան վագըֆցիները: Կը ճաշենք միասին: Վերակազմուած ընտանիք մը, ուրիշ բացատրութիւն կեղծ պիտի հնչէր: Ճաշէն ետք կը ցրուինք: Կ’երթանք ինծի միայն անունով ծանօթ Խտըրպէկ գիւղը: Այդպէս կը կոչուի նաեւ Այնճարի թաղամասերէն մէկը: Այնճարի խտըրպէկցիները յաճախ կը խօսէին իրենց հռչակաւոր հազարամեայ կաղնիին մասին: Անոր շուրջ այսօր զբօսավայրեր կան: Տօնական օր է, եկած են տեղացի դարձած նոր տէրերը: Եւ ի հարկէ արշաւախումբին անդամները` այրեր եւ կիներ, կը լուսանկարուին, կը մտնեն ծառին խորշը, կը բարձրանան անոր ժայռանման կողը: Կը վերադառնանք եկեղեցի: Երեկոյեան պղնձեայ մեծ կաթսաներու մէջ կը պատրաստուի մատաղը: Միջին տարիքի զուարթ արտայայտութեամբ կնոջ մը հետ խօսած էի կէսօրին: Ըսելու համար, որ քիչ մը իրենցմէ եմ, հարցուցած էի, թէ «ո՞ւր է պանտրում հաց»ը: Երեկոյեան բոլոր սեղաններու վրայ կը գտնեմ «պանտրում հաց»ը: Միջոցին, տուն գացեր եւ պատրաստեր է… Ճառերով չբացատրուող սրտբացութիւն: Յետոյ պիտի իմանայի, որ ան սգաւոր էր, իր աղջիկը նոր Շարունակութիւնը էջ 26

Էջ 26

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ԱՇԽԱՐՀ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՒԽՏԱՒՈՐ` Վաղուան Համար (30 Մայիս - 6 Յունիս 2019) Շարունակութիւն էջ 25-էն

կորսնցուցեր էր ամուսինը: Երիտասարդները, նոյնիսկ եթէ լաւ չէին խօսեր հայերէնը, հայերէն կ’երգէին: Նոյնիսկ ուրիշ քաղաք ուսանելու գացածներ կապուած կը մնան իրենց հայրենի հողին: Ընթրիքին եկեղեցիի հաւաքոյթներու սրահը կը թնդայ հայերէն երգերով: Ցերեկը երկար է Յունիսի առաջին օրը: Պատշգամին վրայ բացուող լայն պատուհաններէն կը փռուի գեղածիծաղ Կիլիկիան: Խօսակից մը ցոյց կու տայ ձորակի տուները, որոնց հայ բնակիչները մեռած են կամ` մեկնած: Հայաստանէն եկած դասատու կար: Հալէպէն եկած եւ հոն բնակութիւն հաստատած երիտասարդ կար: Ուշ ատեն, երբ Անտիոքի հիւրանոցը վերադարձանք, փորձեցի տպաւորութիւններս արձանագրել: Անկարելի եղաւ: Զգացումներս կը պղտորէին, եւ զիրար կը հրմշտկէին պատկերներ: Հիմա ալ պատկերները իրարու չեն յաջորդեր, միագիծ չեն: Խանգարուած է յիշողութեանս ճօճանակը:

Ե. Ջահի բոցը` մարտնչողներու լեռնէն Արշաւախումբէն հինգ հոգի պիտի բարձրանայ Մուսա Լերան գագաթը, հոն, ուր ապաստանած եւ ինքնապաշտպանութեան կռիւ մղած էին մուսալեռցիները: Պատմութիւնը ծանօթ է: Կրկին կարդալ Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա Լերան քառասուն օրերը», որ թարգմանուած է նաեւ օտար լեզուներու (Les quarante jours de Musa Dagh, Franz Werfel): Հանրակառքը (autobus) բոլորս կը տանի կրկին Վագըֆ, Թորոսին սրճարան-ճաշարանը, ուրկէ լեռնագնացները պիտի երթան Մուսա Լեռ: Բեռնատար մը զիրենք կը սպասէր, Թորոսը եւ իր որդին զանոնք պիտի առաջնորդէին: Ժամ մը մնացինք Թորոսի նարնջենիներով, ձիթենիներով, սալորենիներով եւ այլ պտղատու ծառերով շրջապատուած սրճարանը: Խումբէն մաս մը, առաւօտ կանուխ արդէն մեկնած էր Այնթապ, իսկ մնացողներս գացինք ծովափ, ուր լողաւազան կար: Այրող արեւ կար: Եթէ տեսակ մը ուխտաւոր եղած չըլլայինք, ծովափը, ուր գացինք սպասելու լեռնագնացներուն վերադարձը, լողաւազանը, հոն եկած տեղացիները եւ զբօսաշրջիկները, ջուր ճողբացնողները, գարեջուր խմողները, մերկացած այրերը եւ կիները պարզապէս պիտի յիշեցնէին Լիբանանի, Ֆրանսայի, Յունաստանի ծովափը, յոգնելով` զուարճացողները: Այդ ծովափին եթէ հետեւէինք, թերեւս նոյնիսկ` քալելով, կը հասնէինք Քեսապ, Գարատուրանի

Հերոսներու քանդուած շիրիմներ

ծովափը: Այդ նոյն ծովափին կը գտնուէին ծննդավայրս եւ հայրերուս ու նախահայրերուս քաղաքը: Ինչպէ՞ս կարելի է, զգացումներէն անդին, չմտածել քաղաքականութեան եւ իրաւունքի մասին: Կը տարուիմ միտքերով: Բեմերէն, մեծ ատեաններէն կը գոռան արդարութեան եւ իրաւունքի մասին. Etat de droit, droits de l՛homme, human rights, խաղաղութիւն, միջազգային ատեաններ: Այս մոլորակի վրայ ապրող բնակիչ, որուն համար կ’ըսուի, որ երաշխաւորուած հաւասար իրաւունքներ ունի բոլորին հետ, բոլորին պէս, առանց բառերու ետին թաքնուելու, կ’ուզեմ գիտնալ, թէ ո՛ւր են իմ իրաւունքներս, ոչ թէ` մեր ժողովուրդի անդամներուն այսօր որպէս շնորհ շալկած զանազան քաղաքացիութիւններու ապահովութիւնները, այլ հայ մարդու իրաւունքներս: Ամերիկացիի, ֆրանսացիի, արժանթինցիի, աւստրալիացիի իրաւունքներ ունինք, բայց մեզմէ խլուած են մեր իսկական իրաւունքները: Յաճախ կը յիշեմ յոյն գրողին խօսքը, որ իրմէ խլած են իր հայրերու կողքին թաղուելու իրաւունքը: Յոյն գրողը` Տիմիթրիոս Վիքելաս, «Լուքիս Լարաս» 1988-ին լոյս տեսած վէպին մէջ գրած է. «Այս մատրան մէջ ամուսնացած են ծնողքս, անոնց բաղձանքն էր հոն թաղուիլ, իրարու կողքին, եկեղեցիի նախամուտի սալաքարերուն տակ: Բայց ո՛չ ծնողներս հոն գտան իրենց հանգիստը, ո՛չ ալ իմ ոսկորներս պիտի կարենան փոշի ըլլալ հայրենիքիս այդ սիրելի անկիւնը: Այսօր կ’ապրինք եւ պիտի մեռնինք մէկս հոս, միւսը անդին, կեանքի մէջ թափառողներ, աքսորուած մահուան մէջ, սփիւռքի փոթորիկը ցնցած եւ ջարդած է սրբազան կապերը, որոնք կը միացնէին զաւակներու սրտերը նախնիներու հողին»: Այսօր փոքրացած հայրենիքէն դուրս ապրող հայ ժողովուրդը, ստուար մեծամասնութիւնը ազգին, եթէ պահ մը դուրս գայ սպառողական ընկերութեան, ընչաքաղցութեան եւ բարօրութեան իր հետապնդումէն, եւ բառ առ բառ կարդայ Տիմիթրիոս Շարունակութիւնը էջ 27

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 27

ԱՇԽԱՐՀ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՒԽՏԱՒՈՐ` Վաղուան Համար (30 Մայիս - 6 Յունիս 2019) Շարունակութիւն էջ 26-էն

Վիքելասի խօսքերը, մեզի գինովութիւն առթող հինգ միլիոն հայու տեսական համրանքի ապագան տարբեր կ’ըլլայ: Երեկոյեան կրկին գացինք Վագըֆ` լեռնագընացներուն հետ հիւրանոց վերադառնալու համար: Լեռնագնացները բեռնատարով լերան ստորոտը հասած են, ուրկէ սկսած է մագլցումը: Քարքարուտ կածաններով բարձրացած են հոնկէ վառելու համար ջահը: Հակառակ դժուարութեան եւ յոգնութեան` հասած են գագաթ: Դիմադրական քառասուն օրերու կռիւներու ընթացքին մեռածներու եւ զոհերու գերեզմանները քանդուած գտած են: Զինադադարէն ետք վերադարձողները լերան վրայ քարերով կանգնած են զիրենք փրկած «Կիշեն» նաւուն կոթողը: Այդ կոթողն ալ գտած են ականահարուած, մնացած է միայն ցռուկը: Բերին բոցը: Նկարահանած են լեռը: Վագըֆի փոքրիկ գերեզմանատան մէջ դամբաններ կան: Հայերէն անուններ, հայու թրքացուած անուններ: Թրքատառ անուններ: Կրկին կ՛արձագանգէ մազոխականի հոգեմաշ մտալլկող հարցումը. ինչո՞ւ, ինչպէ՞ս, մինչեւ ե՞րբ…

Զ. Սիս, Լեւոնի բերդ, Սուլուխի կամուրջ Կիլիկիա կրկին: Հայրենիք, ուր հայկական այրուձին պետութիւն ստեղծած էր, ապրած եւ իշխած էին թագաւորներ` Ռուբէն, Հեթում եւ Լեւոններ, կաթողիկոսներ, Ներսէս Շնորհալի բանաստեղծ-կաթողիկոս եւ շնորհալի մանրանկարիչ Թորոս Ռոսլին: Ծաղր է: Սիսը կոչած են Քոզան, Լեւոն Բ. արքայի բերդը` Եիլան գալէ, Օձի բերդ: Ի զուր չէ, որ կը գործածեմ մազոխական բառը, քանի այս բոլորը տեսնել, լսել եւ արձանագրել գիտակիցի եւ անգիտակիցի խորշերուն մէջ, առանց տարուելու այ-ֆոնի խաղով, պատժուածի եւ անզօ-

Լեւոնի բերդը

Կը բարձրանանք Սիսի բերդը

րութեան զգացումով հոգիները կը ճմլէ: Ատանայէն կը հասնինք Սիս` թագաւորանիստ եւ կաթողիկոսանիստ հայկական մայրաքաղաքը: Քաղաքի կեդրոնէն բերդի ստորոտը կը բարձրանանք փոքրիկ ինքնաշարժներով: Հոս ալ կան տեղացի եւ օտար զբօսաշրջիկներ: Մենք ալ հոն էինք, յիշատակներու որսորդ զբօսաշրջիկ` մեր հողին վրայ: Քարքարուտ ճամբով կը բարձրանամ մինչեւ ամրոցի դարպասը: Ապա կը վերադառնամ պարիսպի ստորոտը, կը դիտեմ պարիսպները, հաստ քարերը, հայ շինարարի աշխատանքի վկայութիւն: Թերեւս հոն կայ նախապապերուս քրտինքը: Մլեհի մայրաքաղաքը: Առեւանգուած, իւրացուած: Մեզ ամրոց փոխադրած թուրք վարորդին հետ կը զրուցեմ մեծ մօրմէս սորված կաղ թրքերէնովս: Վստահութեան հաստատումէ ետք կը հարցնեմ, թէ քաղաքին մէջ հայեր կա՞ն: Կ՛ըսէ, որ չկան, բայց գիւղ մը կայ, որուն բնակիչներուն եօթանասուն առ հարիւրը հայեր են: Հոն պիտի չերթանք: Անոնք հայ պիտի չտեսնեն: Նոյնիսկ եթէ ընտանեկան յիշատակներ պահեն, դատապարտուած են դանդաղ կամ արագ անհետացման: Կա՞յ փրկութեան լաստ: Մնացած են հողին վրայ: Թերեւս տէր են իրենց տան կամ այգիին: Յետո՞յ… Կը խմբուինք եւ կ’երթանք դէպի Լեւոն արքայի բերդը: Նոյն լքուած պարիսպները: Պատմութիւնը կանգ առած է: Անոր նոր տէրերուն համար բերդը սոսկ կոթող է, իրենց պատմութիւնը չէ, իսկ մեզմէ խլուած է տէր ըլլալու իրաւունքը: Մնացած է նկարելու, գիրք գրելու եւ յիշատակ պահելու մխիթարութիւն` լուսանկարելու եւ անցնելու իրաւունքը: Վագըֆ, Տորթ Եոլ, Ատանա, Սիս… մէկ ափի մէջ` աշխարհ մը: Նոյնիսկ եթէ կան իրենց պապենական հողին եւ այգիին կառչածներ, ի՞նչ է վաղուան խոստումը: Ըլլալ բնակիչ եւ վերջին մոհիկան` Ռոպենսոնի կղզիին վրայ: Իսկ զբօսաշրջիկը ինչպէ՞ս հայրենատէր ըլլայ: Շարունակութիւնը էջ 28

Հայ Կեանք

Էջ 28

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ԱՇԽԱՐՀ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՒԽՏԱՒՈՐ` Վաղուան Համար (30 Մայիս - 6 Յունիս 2019) Շարունակութիւն էջ 27-էն

Ժամանակացոյցին վրայ չկան ո՛չ Հռոմկլան, ո՛չ ալ Սասունը… Իսկ եթէ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսը յաջողի օրէնքի ուժով շրջել պատմութեան անիւը եւ վերատիրանալ իր Սսոյ կաթողիկոսի իրաւունքներուն, այդ կ՛ըլլայ անկիւնադարձ` մեր լինելութեան ճանապարհին: Ֆրանսացին կ՛ըսէ. ով որ ոչինչ կը փորձէ ոչինչ կ’ունենայ. qui ne tente rien, n՛a rien… Ճանապարհը կը շարունակուի: Կը հասնինք հայ ազատագրական պայքարի խորհրդանշական թատերաբեմ Արածանիի վրայ ձգուած Սուլուխի կամուրջը: Արածանի… բառ էր կամ քարտէսի վրայ` գիծ մը, ան մեր աչքին առջեւ փռուող հայրենի կենսատու

Մահացաւ Հայ ժողովուրդի բարեկամ Ռապըրթ Մորկընթաու

Սուլուխի կամուրջին վրայ

գետ է: Ժամանակակից պատերազմներուն բաղդատած` պարզ միջադէպ մըն է Սուլուխի կռիւը, որուն ընթացքին կը նահատակուի պայծառ դէմքով Գէորգ Չաւուշը` Տարօն աշխարհի առասպելական հերոսը: Հոս քար, ջուր, տարածութիւն` պատմութիւն են: Երեւանէն դուրս հազիւ ելած` կը հանդիպինք «Գէորգ Չաւուշ»ի թաղի ցուցանակին եւ կ’անցնինք: Հոս երկինքի տակ պատմութիւն կայ: Այս կամուրջը հաւանօրէն ներծծած է Գէորգի եւ իր զինակիցներուն հեղուած արիւնը: Անոնք իրենց աչքերը փակած էին` լսելով հայրենի Արածանիի ջուրերուն կարկաչը: Այսօր կամուրջ եւ Արածանի պիտի արձանագրուին ուխտաւոր զբօսաշրջիկներու այ-ֆոններուն մէջ, ցոյց պիտի տրուին` ընկեր բարեկամի, զաւակի եւ թոռներու: Կը մտածեմ. ինքնութեան եւ անոր պատուանդան հողի համար հայ մարդիկ կեանք զոհած էին: Պատմութիւնը կը վերագտնէ՞ իր բնական հունը: Յափշտակող եւ առեւանգող հոգեփոխութիւն կ՛ունենա՞ն, որպէսզի մարդը չըլլայ մարդուն գայլը… homo homini lupus: Յիշել Հոպզը…

ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրես».- Ամերիկացի յայտնի իրաւաբան, հայ ժողովուրդի բարեկամ, Համաշխարհային Ա. պատերազմի տարիներուն Օսմանեան կայսրութեան մօտ Միացեալ Նահանգներու դեսպան Հենրի Մորկընթաուի (1913-1916) թոռնիկը՝ 99 տարեկան Ռապըրթ Մորկընթաու մահացաւ 21 Յուլիսին: Տեղեկութիւնը կը հաղորդէ Հայոց Ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկը: Ռապըրթ Մորկընթաու միշտ պայքարած էր Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման համար եւ կոչ ըրած իր երկրի կառավարութեան, որ անյապաղ ճանչնայ Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Շարունակութիւնը էջ 30

Ուխտաւոր զբօսաշրջիկները Արածանիի վէտվէտացող ջուրերուն մէջ կարմիր վարդեր կը թափեն, որոնք կը ծփան եւ կ՛երթան Գէորգ Չաւուշին յուշելու, որ եկած էինք, որ իր հետապնդած իրաւունքի դատը չէ մոռցուած: Ան պիտի ըսէ՞ ինչպէ՛ս շարունակել: Ի՞նչ բանի խորհրդանիշ է Սուլուխի կամուրջը տասը միլիոն հայերուն համար: Անփափկանկատ հարցում մը. համաշխարհային դարձած ազգի ո՞ր տոկոսը գիտէ, որ հոս հեղուած է հայ հերոսին արիւնը, որպէսզի մենք չըլլանք սոսկ անցեալ: Արածանիի տարած կարմիր վարդերը ծէս էին: Ի՞նչ կը սպասէ եւ կ՛ընէ հայը ծէսէն անդին, Հայաստաններ եւ սփիւռքներ…

(Շար. 2)

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 29

ՌԱԿ-ի երախտաւորները

ԳՐԱՔՆՆԱԴԱՏ ՈՒ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿ ՕՆՆԻԿ ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ 1914, Սասուն – 1993, Լոս Անճելըս

ԱՐԱ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ

Ե

րախտաւոր Օննիկ Սարգիսեան ծնած է Սասուն, 1914-ին։ Տարագրութեան ճակատագիրով երկու տարեկան երեխան կը դառնայ թափառական, հարազատներուն հետ տեղափոխուելով Կիլիկիա՝ որպէս յարաբերաբար ապահով վայր. նախ Ատանա ու ապա Ալեքսանտրէթ (Սանճաք)։ 1923-ին հարազատներով կը հաստատուի Հալէպ, ուր նախնական կրթութիւնը կը ստանայ նախ Կիլիկեան, ապա Հայկազեան վարժարաններուն մէջ։ 1926-ին, 12 տարեկան պատանին կ՚ուղարկուի Կիպրոս, դառնալու առաջին աշակերտներէն Մելգոնեան Կրթական Հաստատութեան։ Պատանի Օննիկին մօտ այդ տարիներուն կը յայտնաբերուի գրական ուսումնասիրութիւններ կատարելու յաջող փորձերը։ 1932-ին աւարտելէ ետք կրթարանի երկրորդական ուսումնաշրջանը, կը վերադառնայ Սուրիա։ Հալէպի մէջ ատենոյ Բարեգործականի կրթական գործիչ ու ՌԱԿի երախտաւոր Միքայէլ Նաթանեանի պնդումներուն վրայ, Սարգիսեան կը մտնէ ուսուցչական ասպարէզ։ Առաջին հերթին կը մեկնի Ազէզ (Սուրիա), ուր Բարեգործականը ունէր նախակըրթարան մը։ Հոն շուրջ երկու տարի հայերէն լեզու դասաւանդելէ ետք, 1934-ին կ՚անցնի Քեսապ, այս անգամ պաշտօնավարելով Ֆրանսիսքէններու վարժարանին մէջ։ 1938-ին կը վերադառնայ Հալէպ ու կը շարունակէ ուսուցչական ասպարէզը որպէս հայ գրականութեան դասատու, յաջորդաբար Սահակեան, Կիլիկեան եւ Ուսումնասիրաց վարժարաններուն մէջ։ Այս շրջանին Օննիկ Սարգիսեան միութենական ու հասարակական իր մասնակցութիւնը կը բերէ մաս կազմելով Հալէպի Բարեգործականի Մշակութային յանձնախումբին, միաժամանակ գրական սերտ կապեր պահելով յարաբերաբար երիտասարդ Ստեփան Ալաջաջեանի (Խորհրդային Հայաստանի Գրողներու միութեան քարտուղար), ինչպէս նաեւ բանաստեղծ Զարեհ Մելքոնեանի հետ։ 1947-ին կը հրաւիրուի Մելգոնեան Կրթական Հաստատութիւն, որպէս ընդհանուր դաստիարակ ու գրականութեան ակումբի պատասխանատու։ Յաջորդող երեք տարիներուն Մելգոնեանի մէջ իրեն աշակերտող սան-սանուհիներէն շատեր յետագային կը նուիրուին ազգային հասարակական կեանքի, իրենց բնակած գաղութներուն մէջ։ 1950-ին կու գայ ընտանիքով հաստատուելու

Պէյրութ ու կը դառնայ դասախօս հայերէնի ու հայ գրականութեան ՀԲԸ Միութեան ՅովակիմեանՄանուկեան մանչերու երկրորդական վարժարանին մէջ։ Պէյրութի մէջ իր գաղափարական հակումներով մուտք կը գործէ ՌԱԿի շարքերը ստանձնելով պատասխանատու պաշտօններ։ 1956-ին բանաստեղծ Զարեհ Մելքոնեանի հետ կը դառնայ անդրանիկ խմբագիրը ԹՄՄի «Շիրակ» գրական ամսագրին, ինչպէս նաեւ յետագային ամբողջ տասնամեակ մը կը վարէ ատենապետութիւնը Լիբանանի մէջ Թէքէեան Մշակութային Միութեան։ Այս շրջանին իր բարձրագոյն ուսումը կը կատարելագործէ հետեւելով Պէյրութի Սէն Ժոզէֆ համալսարանի հայագիտական դասընթացքներուն։ 1957-ին կը հրաւիրուի որպէս տնօրէն Պէյրութի մէջ նորաբաց ՀԲԸ Միութեան Երուանդ Տեմիրճեան վարժարանին, նոյն ժամանակ որպէս այցելու ուսուցիչ մնալով Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանին մէջ։ Լիբանանի ատենոյ կրթական կեանքին իր մասնակցութիւնը Սարգիսեան պիտի բերէր նաեւ Սիմոն Սիմոնեանի հետ կազմելով «Արագած» հայերէն դասագիրքերու շարքը։ 70-ական թուականներու սկզբնաւորութեան Շարունակութիւնը էջ 30

Հայ Կեանք

Էջ 30

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

ԳՐԱՔՆՆԱԴԱՏ ՈՒ ԴԱՍՏԻԱՐԱԿ ՕՆՆԻԿ ՍԱՐԳԻՍԵԱՆ 1914, Սասուն – 1993, Լոս Անճելըս

Շարունակութիւն էջ 29-էն

կը դառնայ ատենապետը ՀԵԸի Մշակութային յանձնախումբին, ինչպէս նաեւ Վահրամ Փափազեան թատերախումբին։ Այս հանգամանքով իրեն կը վիճակուի 1973-ին հրաւիրել Հայաստանի Պետական Երգչախումբը, ղեկավարութեամբ վաստակաշատ խմբավար Յովհաննէս Չեքիճեանի, իսկ յաջորդ տարին, Սարգիսեանի գլխաւորութեամբ ՀԵԸի Վահրամ Փափազեան թատերախումբը կը մեկնի հայրենիք, հայրենի բեմին վրայ հանդէս գալով շարք մը ներկայացումներով։ Օննիկ Սարգիսեանի հասարակական կեանքի կարեւոր դրսեւորումը եղաւ, երբ ան 1975-ին ստանձնեց Մեծ Եղեռնի 60-ամեակի Լիբանանի Միացեալ մարմինին ատենապետութիւնը։ Պէտք է ըսել, որ այս մարմինին գործունէութիւնը մեծ արձագանգ ձգեց նաեւ օտար մամուլի մօտ։ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի տարիներուն Սարգիսեան շարունակեց Պէյրութի մէջ իր ուսուցչական ասպարէզը, ինչպէս նաեւ հասարակական գործունէութիւնը, երբեմն ալ մաս կազմելով միջկուսակցական մարմիններու՝ ՌԱԿ Լիբանանի Շրջանային վարչութեան անդամի հանգամանքով։ 1978-ին երախտաւորը կը հրաւիրուի Հիւսիսային Ամերիկա, որպէս գլխաւոր բանախօս շրջելու զանազան գաղութներ, Վահան Թէքէեանի ծննդեան 100-ամեակին առիթով կազմակերպուած միջոցառումներուն, որ նախաձեռնուած էր ԹՄՄի Միացեալ Նահանգներու եւ Քանատայի Կեդրոնական վարչութեան կողմէ։ Այս տողերուն հեղինակն ալ առիթը ունեցաւ վայելելու իր երբեմնի հայերէն լեզուի ուսուցիչին ներկայութիւնը։ 1983-ին «Շիրակ» ամսագրի իր պաշտօնը փաստացիօրէն կը վստահուի դոկտ. Վաչէ Ղազարեանին, որ ձեռնհասօրէն պիտի շարունակէր մշակութային ամսագրի խմբագրութիւնը մինչեւ Միացեալ Նահանգներ տեղափոխուիլը։ Իսկ ամսագիրին խմբագրութիւնը կը վստահուի Հայկ Նագգաշեանին (1987-89)։

Տարի մը ետք, 1988-ին կու գայ հաստատուելու Կլենտէյլ, իր երիցագոյն դստեր՝ Սոնային մօտ։ Յաճախակի իր ներկայութիւնը Լոս Անճելըսի գաղութի ազգային եռուզեռին, զինք ճանչցողներուն համար պիտի թարմացնէր միջինարեւելեան գաղթօճախներու յուշերը. աւելին, ան յաճախ կը շրջապատուէր իր երբեմնի աշակերտներով, որոնք հաստատուած էին Քալիֆորնիա։ Յառաջացած տարիքին Սարգիսեան իր մահկանացուն կնքեց 79 տարեկան հասակին՝ 1993-ի Ապրիլին, Կլենտէյլի մէջ։ Սարգիսեանի երեք դուստրերն ալ՝ Սոնան, Սալբին ու Մարալը իրենց մասնակցութեամբ սատարած են գաղութներու միութենական կեանքին, իսկ թոռնուհին՝ իրաւաբանուհի Թալին Եագուպեանը ատենապետուհին է ՀԲԸ Միութեան Արեւմտեան Ամերիկայի շրջանակային յանձնաժողովին։

Մահացաւ Հայ ժողովուրդի բարեկամ Ռապըրթ Մորկընթաու Շարունակութիւն էջ 28-էն

«Իրենց ամբողջ պատմութեան ընթացքին հայերը մեծ խիզախութիւն ցուցաբերած են բռնագրաւողներու տիրապետութեան դէմ դնելով, ինչպէս՝ Զէյթունի, Վանի եւ անշուշտ Մուսա լերան մէջ: Նշեալներէն իւրաքանչիւրը կ’արտայատէ հպարտ ժողովուրդի մը վճռականութիւնը, որ հոգիով աննուաճելի էր, եւ պատրաստ չէր հրաժարելու իր հաւատքէն կամ ինքնութենէն: Սակայն ամէն անգամ օսմանցի ղեկավարները պատասխանած են ճնշող ուժով, ուժ, որ վերածուեցաւ համատարած ցեղասպանութեան», իր ելոյթներէն մէկուն ընթացքին ըսած էր Մորկընթաու կրտսերը:

Ընկեր Օննիկ Սարգիսեան 1986-ին արժանացած է հայրենի «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանին Երեւանի մէջ, ինչպէս նաեւ Խորհրդային Հայաստանի Լուսաւորութեան նախարարութեան «Խաչատուր Աբովեան»ի անուան մետալին, առ ի գնահատանք իր գրական եւ կրթական գործունէութեան։ 1987-ին վերջնականապէս Սարգիսեան հանգստեան կը կոչուի կրթական ասպարէզէն, շարունակելով գրական հրապարակագրական, խմբագրական եւ հասարակական գործունէութիւնը։

Արեւմտեան Հայաստան

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Էջ 31

Լեզուաբանական

Արեւմտահայերէնի սխալ ընտրութիւնները (ե) ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ

Մարօ՞, Մարո՞յ, թէ՞ մարո 1. Սկսելու համար ըսենք, որ հայերէնը օ տառով վերջացող բառ չունի. այս իրողութիւնը կը հաստատուի թերթատելով «Նոր հայկազեան»ն ու «Արմատական»ը, որոնցմէ դուրս չիք հայերէն որեւէ բառ, գոնէ՝ արմատ: Եւ չի կրնար ունենալ, քանի որ օ տառը ծնունդն պատմական աւ-ի մը, որ իրմէ ետք ունեցած է բաղաձայն մը, առանց որուն օ-ն չէր կրնար յառաջանալ: Արդարեւ, հայերէնի մէջ գրաբարեան աւ երկբարբարը օ տուած է միայն հոն, ուր այդ աւ-ին կը յաջորդէր բաղաձայն մը. այլ պարագաներու՝ բոլոր աւ-երը մնացած են անփոփոխ. օրինակ՝ աւ+բաղաձայն > o աւ+ձայնաւոր > աւ աւր - օր աւուր - աւուր աւրէնք - օրէնք աւատ - աւատ գաւտի - գօտի գաւաթ - գաւաթ խաւս (իլ) - խօս (իլ) հաւատ - հաւատ կարաւտ - կարօտ դաւ - դաւ հաւտ - հօտ հաւան - հաւան մաւտ - մօտ նաւակ - նաւակ նարաւտ - նարօտ...[1] շառաւիղ - շառաւիղ...

2. Այս օրինակները ցոյց կու տան, որ բառավերջի դիրքի վրայ չէր կրնար օ յառաջանալ, աւելի ճիշդը՝ անբաղաձայնայաջորդ օ-ն հայերէնի մէջ չի կրնար գոյութիւն ունենալ: Եւ արդէն չունի. պէտք չէ խաբուիլ զերօ եւ քիլօ բառերէն, որոնց երկուքն ալ նոր փոխառութիւններ են եւ երկուքն ալ տգիտութեան հետեւանք են: Սակայն անդին ունինք մէկ կողմէ հայերէն փաղաքշական յատուկ անունները՝ Կարօ, Մարօ, Սագօ, Ասօ, Մկօ, Աբօ եւ այլն (ասոնք 19-րդ դարուն սկսան երեւիլ), միւս կողմէ՝ օ-ով վերջացող օտար յատուկ անունները՝ Պորտօ, Միլանօ, Վաթերլօ, Օսլօ, Պոլերօ, Ժանօ, Հիւկօ եւ այլն...որոնք բոլորն ալ հակականոնական են: Անցողակի ըսեմ, որ յատկապէս կարգ մը մխիթարեաններ առաջարկած են Պորտոյ...Մարոյ ձեւերը՝ հաւատարիմ մնալով,– իբրեւ թէ,– գրաբարի ոգիին, ըստ որուն՝ ո-ով ալ բառ չի վերջանար հայերէնի մէջ. կարծես այո, քո, ուսո՛, մատո՛, յարո՛, փլո՛, կեցո՛ եւ նմանները հա[1] Այս կանոնէն խուսափած են չորս հասարակ անուններ՝ աղաւնի, հաւկիթ, նաւթ, քաւթառ: Իսկ յատուկ անուններէն միայն Պօղոս-ն է, որ ենթարկուած է անոր: Ուրիշ որեւէ յատուկ անուն չէ ունեցած աւ>օ հնչիւնափոխութիւնը. օրինակ՝ Աւրելիոս, Աւգեան, Աւստրիա, Աւստրալիա, Կովկաս, Մաւրիտանիա, Փաւստոս, Զաւրիեւ եւ այլն:

յերէն չեն: Մխիթարեաններու անշքացումով՝ իրենց այս առաջարկն ալ լայնօրէն անպաշտպան մնաց, եւ տիրապետող դարձաւ Մարօ, Պորտօ՝ օ-ով աւարտող ձեւը: Օրին Գազանճեան կանոնակարգեց նաեւ ասոնց թեք հոլովաձեւերը.ըստ այսմ՝ Մարօ, սակայն Մարոյի, Մարոյէ, Մարոյով, եւ ոչ՝ Մարօյի-Մարօի, Մարօյէ-Մարօէ, Մարօյով-Մարօով: 3. Եթէ այս սահմաններուն մէջ բաւական միօրինակութեան հասած ենք, շեղումներն ալ անպակաս չեն. «Մեհեան»ի մէջ ազատօրէն գրուած են Մարօի եւ Մարօյի մերժելի ձեւերը, եւ ասոնք կը շարունակեն գրուիլ մինչեւ հիմա ալ թէ՛ դպրոցականներու, թէ՛ խմբագիրներու, թէ՛ գրագէտներու կողմէ: Սակայն բազմաձեւութեան եւ շեղումներու իսկական աղբիւրը կը մնայ ասոնց յօդառութիւնը, որ կը կատարուի երկու ձեւով՝ Մարօ-Մարօն եւ ՄարօՄարոն, այնպէս ալ՝ Աւօ-Աւօն եւ Աւօ-Աւոն եւ այլն, այլ խօսքով՝ մեր գրողներուն մէկ մասը բառավերջի օ-ն անփոփոխ կը պահէ յօդառութեան առթիւ՝ Մարօն եւ Աւօն, իսկ միւս մասը, մեծ մասը, զայն կը վերածէ ո-ի՝ Մարոն եւ Աւոն: Ինչո՞ւ այս վերջին ձեւը՝ Մարոն եւ Աւոն, ոչ ոք բան մը գիտէ, ոչ ոք բացատրութիւն մը ունի,− չունի, որովհետեւ չկայ,− սակայն ոչ ոք կը յօժարի նման անհեթեթութենէ մը հրաժարիլ: 4. Ո՞ւր է լուծումը այս բոլորին: Շատ պարզ է. լուծումը կը կայանայ հոն, ուր բոլոր սխալագրութիւնները այլեւս անկարելի կը դառնան. այս պարագային՝ բառավերջի օ-ին ո-ի վերածումը. այսինքն՝ Մարո, Աւո, Սագո, Պորտո, Միլանո, Հիւկո եւ այլն: Նման սկզբնաձեւ մը նախ եւ առաջ հայեցի է եւ վերջ կու տայ անբաղաձայնայաջորդ օ-ի հակականոնական երեւոյթին: Միւս կողմէ՝ յօդառութեան եւ թեք հոլովներու պարագային, այլեւս սխալելու բացարձակապէս տեղիք չի մնար, քանի որ ո-ն անփոփոխ կը մնայ բոլոր պարագաներուն՝ Աւո-Աւոն-Աւոյին-Աւոյէն-Աւոյով: Ծանօթ.ա) – Բառավերջի օ-ն եւ ամէն-ը՝ է-ով, կը կազմեն մեր արդի ուղղագրութեան աքիլլէսի կրունկը, այսինքն՝ ամենախոցելի կէտը՝ իրենց պարտադրած հնչիւնափոխութիւններով, որոնք աղբիւր են անյաղթահարելի անմիօրինակութեանց: Որդեգ-րելով բառավերջի ո-ն (օրինակ՝ Մարո, Պորտո...) եւ ամեն՝ ե-ով, մենք ընդմիշտ ձերբազատած կ’ըլլայնք խատաբղէտ ուղղագրութիւն ունենալէ: Ծանօթ.բ) – Ուրախութեամբ պիտի յայտնեմ, որ մեր մեծագոյն արեւմտահայերէնագէտը՝ Յակոբ Չոլաքեանը, իր քերականութեան վերջին գիրքին Շարունակութիւնը էջ 32

Հայ Կեանք

Էջ 32

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայաստանի բնակչութիւնը պիտի շարունակէ նուազիլ Հայաստանի մէջ մայրանալու միջին տարիքը երթալով պիտի բարձրանայ՝ հասնելով մօտ 30 տարեկանի, ինչը բաւականին բարձր թիւ է։ «Եթէ կինն իր վերարտադրողական տարիք ուշ է մտնում, իսկ կանանց մօտ վերարտադրողական տարիքը սկսւում է 15 տարեկանից, աւարտւում 49 տարեկանով, այնքան քիչ երեխաներ կը կարողանայ ունենալ»,-ըսած է ան։

Ներկայիս ՀՀ բնակչութիւնը կը կազմէ 2 միլիոն 962 հազար 100 մարդ: Կանխատեսումներու համաձայն, մինչեւ 2025 թուականը Հայաստանի բնակչութիւնը պիտի աւելնայ 15.000-ով, այնուհետեւ շարունակաբար պիտի նուազի՝ հասնելով 2 միլիոն 816 հազարի, այսինքն` մօտ 150 հազարով բնակչութեան թուաքանակը պիտի նուազի։ Լրագրողներու հետ հանդիպման ժամանակ ըսած է ՄԱԿ-ի Բնակչութեան հիմնադրամի հայաստանեան գրասենեակի «Բնակչութիւն եւ զարգացում» ծրագրի համակարգող Աննա Յովհաննիսեանը՝ ներկայացնելով «Աշխարհի բնակչութեան հեռանկարները» ուսումնասիրութեան արդիւնքները։ Հայաստանի մէջ ներկայիս ծնելիութեան գումարային գործակիցը 1,6 է, այսինքն մէկ կինը իր ամբողջ վերարտադրողական կեանքի ընթացքին կ’ունենայ 1,6 երեխայ։ Մինչեւ 2050 թուականը այն պիտի շարունակէ աճիլ՝ կազմելով 1,77 երեխայ։ Հայաստանի մէջ մայրանալու միջին տարիքը 25 տարեկանն է, կինը առաջին անգամ երեխայ կ’ունենայ 25 տարեկանին, սակայն, Ա. Յովհաննիսեանի խօսքով, ամբողջ աշխարհին համընթաց,

Հայաստանի մէջ մօտակայ 30 տարուան ընթացքին նորածնային մահացութեան գործակիցը շարունակաբար պիտի նուազի գրեթէ 2 անգամ, ինչը, անոր խօսքով, լուրջ նուաճում է, պիտի հասնին գրեթէ եւրոպական միջին մակարդակին։ Եթէ ծնելիութեան գումարային գործակիցը կ’աճի, ապա ինչո՞ւ բնակչութեան թուաքանակը կը նուազի հարցին ի պատասխան Ա. Յովհաննիսեանը ըսած է, որ հիմնական պատճառը արտագաղթն է, որ կար անցեալ տարիներուն, պիտի շարունակէ մնալ հիմնական պատճառը։ ՄԱԿ-ի Բնակչութեան հիմնադրամի հայաստանեան գրասենեակի գործադիր ներկայացուցիչի պաշտօնակատար Ծովինար Յարութիւնեանը նշած է, որ Հայաստանի կառավարութիւնը սերտ կը համագործակցի ՄԱԿ-ի Բնակչութեան հիմնադրամի հետ, վերջերս վարչապետի գլխաւորութեամբ ստեղծուած է ժողովրդագրական իրավիճակի բարելաւման ազգային կոմիտէ: «Այս տուեալները ներկայացուելու են, վստահ եմ, որ կը քննարկուեն։ Այսօր խնդիրն ընդունւում է ամենաբարձր մակարդակով որպէս ամենաառաջանային եւ լրջագոյն խնդիրներից մէկը, մշակւում Շարունակութիւնը էջ 34

Արեւմտահայերէնի սխալ ընտրութիւնները (ե) Շարունակութիւն էջ 31-էն

մէջ (ԳՄԳՄ-ի հրատարակութիւն), որդեգրած է այս երկու առաջարկները: Կը մնայ, որ մեր պատկան իշխանութիւնները ճիշդ աշխատիլ սորվին այլեւս եւ պաշտօնականացնեն այս երկուքը: 5. Բառավերջի էօ: Եթէ նոյնիսկ յաջողինք յատուկ անուններու վերջի օ-ն փոխարինել ո-ով, ինչպէս առաջարկեցինք, ապա մենք պիտի շարունակենք բառավերջի օ ունենալ ամէն անգամ որ կը տառադարձենք օտար բառ մը կամ անուն մը, որ կ’աւարտի ֆրանսական eu քմային հնչիւնով. օրինակ՝ Ռիւ Պլէօ (թաղամաս մը Փարիզի մէջ՝ Rue Bleue): Նման պարագաներու, երբ կը հոլովենք այսպիսիները, պէտք չէ օ-ն վերածել ո-ի ու գրել ՊլէոյիՊլէոյէ-Պլէոյով, որովհետեւ ասոնք կը կարդացուին Պլէ-օյի, Պլէ-օյէ, Պլէ-օյով, ինչ որ աղաւաղուած

արտասանութիւն է: Պլէօ անունին մէջ է-ն այլեւս է չէ, օ-ն իր կարգին օ չէ, այլ այս երկուքը միանալով տուած են նոր տառ մը, որուն օ բաղադրիչը այլեւս ենթակայ չէ օ>ո հնչիւնափոխութեան: Ուրեմն պիտի գրենք՝ Պլէօ-Պլէօյի-Պլէօյէ-Պլէօյով. այս նոյն ձեւով նաեւ բոլոր օտար բառերու վերջավանկի էօին համապատասխանող տառադարձութիւնները: Ծանօթ.– Բառավերջի ո-ի որդեգրումը մեզի պիտի բերէ հետեւեալ մեծ առաւելութիւնը եւս. արեւմտահայերս կը գրենք վիտէօ, Փոմփէօ, Ռոմէօ եւ ուրիշ անուններ, որոնց «էօ» բաղադրիչը պարտաւոր ենք կարդալու eu. արդ, այդ բառերը լատիներէն տառերով գրուած videu, Pompeu, Romeu չեն, այլ՝ vidé-o, Pompé-o, Romé-o, եւ որպէսզի ճիշդ գրենք նման բառերը, պարտինք զանոնք ուղղագրել վիտէո, Փոմփէո, եւ Ռոմէո, եւ ոչ թէ խայտառակենք զանոնք՝ օ-ով գրելով:

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Նոր հրատարակութիւններ

Պատրաստեց ԳԷՈՐԳ ԵԱԶԸՃԵԱՆ  Ահմարանեան Յովհաննէս, «Հայը եւ Հայաստանը Աստուածաշունչին մէջ», Ա.Մ.Ն., 2019:  Աղաթօն Երուանդ Գ., «Պոլսոյ 1860-ի եւ Գահիրէի Բարեգործականներուն ծնունդը եւ պատմութիւնը», Բ. տպագրութիւն, հրատարակիչ՝ Գահիրէի Հ.Բ.Ը.Մ.ի Սաթենիկ Չագըր հիմնադրամ, խմբագիր՝ Մարուշ Երամեան, Գահիրէ, 2019, 76 էջ (15,7 x 22,6 սմ.) (1931-ին Զուիցերիա տպուած գրքոյկին վերահրատարակութիւնը, 5 լուսանկար):  Աշիկեան Յակոբ, «Սրբերը եւ սուրբ պատարագը», հեղինակային հրատարակութիւն, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի տպարան, Վաղարշապատ, 2019, 64 էջ + 6 էջ գունաւոր լուսանկարներու ներդիր (14,3 x 20,1 սմ.) (Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ Ս. Պատարագի ընթացքին յիշատակուող սուրբերու համառօտ կենսագրութիւնը՝ աղբիւրներու նշումով, մատենագիտական ցանկ): Հեղինակը գիրքը նուիրած է իր թոռներուն:  Աւագեան Արծրուն, «Վահան Թէքէեան ազնուական քերթողը», Երեւանի պետական համալսարանի հրատարակչութիւն, Երեւան, 2019, 215 էջ (բանաստեղծութիւններ, նամակագրութիւն Լեւոն-Զաւէն Սիւրմէլեանի հետ եւ այլ նիւթեր): Լոյս տեսած է Վ. Թէքէեանի ծննդեան 140-ամեակին առթիւ՝ ՌԱԿ-ի Արեւմտեան Ամերիկայի պաշտօնաթերթ «Նոր օր» շաբաթաթերթի հովանաւորութեամբ:  «Կեանքիս փոթորկոտ եւ խաղաղ օրերը. Սարգիս Պալապանեան «Պալապան Խոճա». Մանկավարժը, փրկարարը, վերապրողը», հայերէնէ թարգմանեց վեր. Վաչէ Էքմեքճեան, Ա.Մ.Ն., 2019 (Հալէպ գործած այնթապցի վաստակաշատ մանկավարժի՝ շուրջ 35 տարի առաջ լոյս տեսած յուշերը) (անգլերէն):  «Կրթամշակութային կեանքը եւ հայապահպանութեան խնդիրները Սիրիայի ու Լիբանանի հայկական համայնքներում 1920-1930ական թթ.», խմբագիր՝ Կարօ Ժամխարեան, հըրատարակիչ՝ Հ.Հ.ի Գիտութիւններու Ազգային Կաճառի Պատմութեան Հիմնարկ, տպարան «ԱՀԱ փոլիկրաֆ», Երեւան, 2019:  «Հայ ընտանիքն արդի մարտահրաւէրների համատեքստում – Հայ ընտանիքի ականաւոր ուսումնասիրող, ազգագրագէտ Էմմա Կարապետեանի յիշատակին նուիրուած միջազ-

Էջ 33

գային գիտաժողովի նիւթեր», «Հայաստանի եւ սփիւռքի էթնոսոցիոլոգիական ուսումնասիրութիւններ» թիւ 13, խմբագիր՝ Սուսաննա Բարսեղեան, պատասխանատու խմբագիր՝ Ռուբէն Կարապետեան, Հ.Հ.Գ.Ա.Ա.ի Հնագիտութեան եւ ազգագրութեան հիմնարկի Սփիւռքի հետազօտութիւնների բաժնի եւ Պէյրութի Հայկազեան Համալսարանի Սփիւռքի ուսումնասիրութեան կեդրոնի համատեղ հրատարակութիւն, Երեւան, 2019:  Յակոբեան Թաթուլ, «Հայերը եւ թուրքերը – Պատերազմէ Պաղ պատերազմ եւ դիւանագիտութիւն», երկրորդ, լրամշակուած հրատարակութիւն, հայերէնէ թարգմանեցին Հեղինար Մելքոմ Մելքոմեան եւ Հրանդ Կատարիկեան, խմբագիր՝ Նարեկ Սեֆերեան, «Լուսակն» հրատարակչութիւն, Երեւան, Յունիս 2019, 450 էջ (17 x 21 սմ.) (հայ-թրքական յարաբերութիւններու պատմութիւնը 1918-2018 ժամանակահատուածին, յառաջաբան, վերջաբան, յաւելուած՝ Հ.Հ. – Թուրքիա «յարաբերութեանց» վերաբերող բոլոր փաստաթուղթերով) (անգլերէն): Գիրքը նուիրուած է Սարդարապատի հերոսամարտի մասնակից հրամանատարներէն Վաղարշակ Շահինեանի յիշատակին:  Յարութիւնեան Վլատիմիր (աշխատասիրեց), «Մարտական գործողութիւնները ԿարսԱլեքսանդրապոլ ուղղութեամբ՝ հայկական բանակի սպայի յուշերում», Երեւան, 2019, 240 էջ (14,5 x 20 սմ.) (Համազգայինի արխիւէն յայտնաբերուած՝ Հ.Հ.ի բանակի ռուս քազաք գնդապետ Ալեքսանտր Քորոլքովի յուշերը 17 Յունիս – 2 Դեկտեմբեր 1920-ի հայ-թրքական ընդհարումներուն ու յաջորդած պատերազմին մասին, կազմողի ընդարձակ յառաջաբանը, փաստաթուղթերու յաւելուած, Ալեքսանդրապոլի համաձայնագիրի ֆրանսերէն բնօրինակը, երկու քարտէս, անձնանուններու եւ տեղանուններու ցանկեր) (ռուսերէն բնագիր եւ անոր հայերէնի թարգմանութիւնը):  «Յովհաննէս Թումանեանի հեքիաթները», թարգմանիչներ՝ Ագապի Մկրտիչեան եւ Հելմութ Մալոնեք, «Վոլկան Հակեր» հրատարակչութիւն, Աւստրիա (20 նկարազարդ հեքիաթներ) (գերմաներէն): Հրատարակութիւնը նուիրուած է Յովհաննէս Թումանեանի ծննդեան 150-ամեայ յոբելեանին:  «Վաւերագրեր Հայ եկեղեցու պատմութեան – Գիրք ԺԷ. – Գէորգեան ճեմարան, թանգարան, «Արարատ» ամսագիր», կազմող՝ Գոհար Աւագեան, խմբագիր՝ Ամատունի Վիրապեան, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինի եւ Հայաստանի Ազգային արխիւի համատեղ հրատարակութիւն, Ս. Էջմիածինի տպարան, Վաղարշապատ, 2018 [2019], 528 էջ + 8 էջ լուսանկարներու ներդիր էջեր (18 x 24,6 սմ.) (փաստաթուղթերու ժողովածու ըստ Հայաստանի Ազգային արխիւի նիւթերուն, էջատակի ծանօթագրութիւններ, կենսագրական բառարան, անձնանուններու, տեղանուններու եւ հրապարակուած փաստաթուղթերու ցանկեր): «Հրատարակւում է երաշխաւորութեամբ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Հրատարակչական խորհրդի եւ Հայաստանի Ազգային արխիւի Գիտական խորհրդի որոշմամբ»:

Էջ 34

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

«Սփիւռքի երիտասարդ առաջնորդներու» եւ «Սփիւռքի ազգային պարի ուսուցիչներու եւ երգչախումբերու ղեկավարներու» վերապատրաստման դասընթացներու բացումը

Յուլիս 21-ին Holiday Inn Express Yerevan հիւրանոցի մէջ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատարի գրասենեակի «Քայլ դէպի տուն» ծրագրի սահմաներուն տեղի ունեցաւ «Սփիւռքի երիտասարդ առաջնորդներու» եւ «Սփիւռքի ազգային պարի ուսուցիչներու եւ երգչախումբերու ղեկավարներու» վերապատրաստման դասընթացներու բացման արարողութիւնը: Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանի ողջոյնի խօսքը փոխանցեց յանձնակատարի գրասենեակի ղեկավարի տեղակալ Երեմ Սիմոնեանը: «Ձեր կատարած աշխատանքի յաջողութիւնից է կախուած օտար երկրներում ապրող հայ մարդու, մանաւանդ՝ երիտասարդների մէջ ազգային ինքնագիտակցութեան, նկարագրի ու մշակոյթի պահպանումն ու ամրապնդումը, տեղի համայնքների կեանքում հնարաւորինս մեծ թիւով հայերի ընդգրկումը, համահայկական ներուժի եւ միասնական ազգային օրակարգի ձեւաւորումը»,նշուած էր Զարեհ Սինանեանի խօսքին մէջ: Գլխաւոր յանձնակատարը կարեւորած էր նաեւ այն հանգամանքը, որ յառաջիկայ օրերու ընթացքին մասնակիցները հնարաւորութիւն կունենան ամբողջութեամբ գտնուիլ հայախօս միջավայրի մէջ, շփուիլ հայերէնով, ծանօթանալ եւ հաղորդակից ըլլալ Հայաստանի հասարակական ու մշակութային իրողութիւններուն: ՀՀ Կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ սպորտի նախարարի տեղակալ Նարինէ Թուխիկեանը շնորհաւորեց ծրագրի մասնակիցներուն Հայաստան գտնուելու առիթով. «Կարծում եմ՝ Հայաստանում լինելն ամենամեծ բերկրանքն է իւրաքանչիւր հայի համար, աշխարհի որ անկիւնում էլ նա ապրելիս լինի: Ես վստահ եմ, որ այս առիթը, որով դուք ժամանել էք հայրենիք, շատ արդիւնաւէտ կ’օգտագործեք»: Պետական կառավարման ակադեմիայի ռեկ-

տոր Արսէն Լոքեանը յոյս յայտնեց, որ սփիւռքահայ երիտասարդները իրենց հետ կտոր մը հայրենիք կտանին դէպի համայնքները եւ կը փոխանցեն նաեւ միւսներուն: Երեւանի Պետական համալսարանի պրոռեկտոր Էլինա Ասրիյեանը նշեց, որ այս նախաձեռնութիւնը հնարաւորութիւն կուտայ մէկ անգամ եւս վերադառնալ արմատներուն: Պաշտօնական մասին յաջորդեց «Նիւանս» ջազ-պենտի ելոյթը: Սփիւռքահայ երիտասարդ առաջնորդներու դասընթացին մասնակցած են 24 երիտասարդներ Իրանէն, Ֆրանսաէն, Վրաստանէն, Ուկրաինայէն, Ռուսաստանէն, ազգային պարի ուսուցիչներու եւ երգչախումբերու խմբավարներու դասընթացին` 20 սփիւռքահայ Իրաքէն, Իրանէն, Յունաստանէն, Գերմանիայէն, Ռուսաստանէն, Վրաստանէն: Վերապատրաստման դասընթացներու գործընկերներն են Երեւանի Պետական համալսարանը, Պետական կառավարման ակադեմիան ու World Vision կազմակերպութիւնը:

Հայաստանի բնակչութիւնը պիտի շարունակէ նուազիլ Շարունակութիւն էջ 32-էն

են նոր քաղաքականութիւններ, ծրագրեր։ Կայ քաղաքական կամք, որպէսզի ֆինանսական միջոցներ դրուեն ժողովրդագրութեան իրավիճակի բարելաւման ծրագրերի իրականացման համար»,- ըսած է ան։ Ծ. Յարութիւնեանի խօսքով, պէտք է ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որ մարդիկ աւելի շատ թիւով երեխաներ ունենան, աշխատատեղեր ստեղծուին, բնակարանային պայմանները բարելաւուին, ընտանիքներուն այնպիսի աջակցութիւն ցուցաբերեն, որ կարենան աշխատանքը ու ընտանիքը, կրթութիւնը ու ընտանիքը համատեղել, ճկուն աշխատաժամերով աշխատիլ։ «Այս աշխատանքների համախումբը բերելու են դրական փոփոխութիւններ»,- ըսած է ան։

Կապ Հրատարակութեան հետ: hyegyank@gmail.com

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Հայ Կեանք

Պորիս Ճոնսընի պապը հաշիւ պահանջած է Հայոց Ցեղասպանութեան համար. Կարօ Փայլան

Թուրքիոյ խորհրդարանի հայ պատգամաւոր Կարօ Փայլան Մեծ Բրիտանիոյ նոր վարչապետ Պորիս Ճոնսընի պապ Ալի Քեմալի հետ կապուած գրառում կատարած է Twitter–ի իր էջին։ Կարօ Փայլանը գրած է. «Ալի Քեմալը խիղճով քաղաքական գործիչ էր։ Ան հաշիւ պահանջեց Հայոց Ցեղասպանութեան համար։ Եթէ կարենար յաջողութեան հասնիլ, ցեղասպան մտածելակերպը կը ջնջուէր պետութենէն։ Յանցանքը անպատիժ մնաց եւ կը կրկնուի»։ Նշենք, որ Բրիտանիոյ նոր վարչապետ Պորիս Ճոնսընի պապը՝ Ալի Քեմալը Օսմանեան Թուրքիոյ Ներքին գործոց վերջին նախարարն էր։ Ան եղած է Հայոց Ցեղասպանութեան կազմակերպիչները ձերբակալելու հրաման արձակողը: Անոր հայամէտ ըլլալուն համար Արթին Քեմալ անուանած են եւ փողոցին մէջտեղը սպանած։

Էջ 35

Պոլիսը չմասնակցեցաւ Համահայկական խաղերուն Համահայկական խաղերու Պոլսոյ կարգադիր յանձնախումբի մամուլի ասուլիսին ժամանակ՝ յանձնախումբի ատենապետ Հայկարամ Քարասուն յայտարարած է, որ Պոլսոյ մարզիկներու խումբը պիտի չմասնակցի Արցախի մէջ կայանալիք Համահայկական խաղերուն: Այս մասին կը տեղեկացնէ Պոլսոյ հայկական «Ժամանակ» օրաթերթը: Հայկարամ Քարասուն յայտնած է, որ չմասնակցելու գլխաւոր պատճառը խաղերուն Արցախի մէջ իրականացուելու հանգամանքն է, որ բարդ իրավիճակի մէջ դրած է պոլսահայ մարզիկներուն խումբը: Լաւատեղեակ ըլլալով տարածաշրջանային հարցերու մէջ՝ յատկապէս Արցախի խնդրի շուրջ Թուրքիոյ դիրքորոշման՝ յանձնախումբը չէ ցանկացած խնդիրներ ստեղծել մարզիկներուն համար: Իսկ մինչ այդ անոնք առանց խոչընդոտի մասնակցութիւն ունեցած են Հայաստանի մէջ իրականացուած համահայկական ծրագրերուն: Քարասուն նաեւ նշած է, որ եթէ իրենց խումբը մասնակցէր խաղերուն՝ մարզիկները հայ համայնքը պիտի ներկայացնէին ինը մարզաձեւերու մէջ:

10 Օգոստոս 1920. Սեւրի Դաշնագրին այժմէական արժէքն ու նշանակութիւնը Շարունակութիւն էջ 14-էն

դառնայ, որ Սեւրի Դաշնագիրը – մոռցուած ըլլայ թէ անվաւեր մնացած – իր գլխուն կախուած է դամոկլեան սուրի պէս՝ Ուիլսընեան սահմանագծումով Հայաստանի Հանրապետութեան միջազգային ճանաչումը իրաւականօրէն ամրագրելով։ Եւ Իսմէթ Ինէօնիւ կոչուի թէ Ռէճափ Էրտօղան՝ թրքական պետութեան ղեկին կանգնած քաղաքական որեւէ պատասխանատու կը գիտակցի, որ ի վերջոյ կրնայ հաշուետուութեան կանչուիլ, եթէ չկարենայ – միջազգային նոր դաշնագրի մը կնքումով – Հայաստանն ու հայութիւնը զրկել Սեւրի Պարտամուրհակէն։ Այո՛, թէեւ Սեւրի Դաշնագիրը չվաւերացուեցաւ, բայց նաեւ՝ Հայաստանի վերաբերեալ իր յօդուածներով՝ չփոխարինուեցաւ որեւէ այլ դաշնա-

գրով։ Կարսի Դաշնագիրը բնաւ չունեցաւ միջազգային իրաւականութիւն։ Իսկ Լօզանի Դաշնագիրը պարզապէս ուրացաւ, որ մեծապետական աշխարհը – միջազգային օրէնքի եւ իրաւունքի առումով – պարտք է Հայաստանին ու հայ ժողովուրդին։ 10 Օգոստոսին, 99 տարի առաջ, Հայաստանն ու հայութիւնը տիրացան – Ազատ, Անկախ եւ Միացեալ Հայաստանի համազգային մեր տեսլականը նուիրագործող – միջազգային Օրէնքի եւ Իրաւունքի անժամանցելի յաղթաթուղթին։ Մեր սերունդներուն կը մնայ մոռացման եւ ուրացման փոշիներէն հանել ու վերստին կեանքի կոչել Սեւրի Դաշնագիրը։ Մանաւանդ՝ բոլոր ուժերով թումբ կանգնիլ Սեւրի Պարտամուրհակը հայ ժողովուրդի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան ձեռքէն խլելու թուրք պետական մերօրեայ սադրանքներուն։

Հայ Կեանք

Էջ 36

Ուրբաթ, 30 Օգոստոս 2019

Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութիւնը (Հայաստան) դիմել է ՄԱԿ՝ Հայաստան պետութեան եւ Ատրպէյճանի Հանրապետութեան միջեւ սահմանազատումն իրականացնելու վերաբերեալ առաջարկով

Մամլոյ հաղորդագրութիւն Սեւրի խաղաղութեան պայմանագրի կնքման 99-րդ տարեդարձի նախօրեակին Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութիւնը (Հայաստան) դիմում է յղել ՄԱԿ՝ Հայաստան պետութեան եւ Ատրպէյճանի Հանրապետութեան միջեւ սահմանազատումն իրականացնելու վերաբերեալ, առաջարկելով՝ այս հարցում հաշուի առնել Փարիզի խաղաղութեան վեհաժողովի Հայաստան պետութեան սահմանները որոշող Յատուկ յանձնաժողովի 1920 թ. Փետրուարի 24-ի զեկոյց-առաջարկը։ Սեւրի խաղաղութեան պայմանագրի Հայաստանին վերաբերող յօդուածների կեանգի կոչումն ու իրականացումը վճռական քայլ է հայ ժողովրդի իրաւունքների կայացման եւ Հայկական Հարցի վերջնական եւ արդարացի կարգաւորման գործում։ Սոյն դիմումնագիրը թիւով չորրորդն է։ Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան (Հայաստան) պետական կառոյցները 2018 թ․-ին որոշում են կայացրել եւ դիմել ՄԱԿ՝ ա) ՄԱԿ-ին անդամակցութեան, բ) ԱՄՆ 28-րդ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի 1920 թ. Նոյեմբերի 22-ին կայացրած Իրաւարար վճիռը կեանքի կոչելու, իրականացնելու Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան (Հայաստան պետութեան) հաստատումը Իրաւարար վճռով սահմանազատուած տարածքի վրայ, գ) Արեւմտեան Հայաստանի եւ Կիլիկիայի տարածքների ապառազմականացման, այնտեղից Թուրքիայի Հանրապետութեան բռնազավթիչ ուժերը դուրս բերելու վերաբերեալ։ Նշեալ դիմումնագրերը 2018 թ. Մայիս, Նոյեմբեր եւ 2019 թ․ Օգոստոս ամիսներին ուղարկուել են ՄԱԿ: Հայ ժողովրդի իրաւունքների վերաբերեալ միջազգային իրաւասու ատեաններին դիմելու գործընթացը հնարաւոր է դարձել հետեւեալ քայլերի իրականացումից յետոյ։ Արեւմտեան Հայաստանի հայերի պետականաշինութեան ոլորտում ձեռնարկուած աշխատանքների շնորհիւ ձեւաւորուել են Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան (Հայաստան) նախագահի ինստիտուտը, կառավարութիւնը, խորհրդարանը եւ դրանց իրաւաչափութեան ապահովման գործընթացներն աւարտուել են: «Արեւմտեան Հայաստանի հայերի իրաւունքների պաշտպանութեան իրաւական - քաղաքական

միասնական փաթեթ» ժողովածուն ներկայացուել է հանրութեանը հինգ լեզուներով՝ արեւելահայերէն արեւմտահայերէն, անգլերէն, ռուսերէն, թուրքերէն, ֆրանսերէն, որոնք տեղադրուած են կառավարութեան եւ խորհրդարանի http://gov-wa.info, http://parliament-wa.info/ պաշտօնական կայքերում, «Իրաւական փաթեթ» բաժիններում: Արեւմտեան Հայաստանի հայերի իրաւունքների պաշտպանութեան ոլորտում կատարուած օրէնսդրական աշխատանքների արդիւնքում ձեւաւորուել է իրաւական – քաղաքական – օրէնսդրական դաշտ, որի եզրափակիչ մասն է լինելու Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան (Հայաստան) Սահմանադրութեան նախագծի համաժողովրդական քննարկումը, հանրաքուէն եւ դրա արդիւնքներով Սահմանադրութեան ընդունումը: Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութիւնը (Հայաստան) ճանաչել, միացել եւ վաւերացրել է առաւել կարեւոր Միջազգային պայմանագրերը, Հռչակագրերը, Կոնվենցիաները։ Հայ ժողովրդի իրաւունքների պաշտպանութեան ոլորտում վերջապէս եկել է նոր գործընթաց սկսելու ժամանակը, որն էլ իրականացւում է այսօր։ Դիմումնագրերը պատրաստելիս հաշուի են առնուել հայ պատմաբանների եւ իրաւագէտների ուսումնասիրութիւնները, եռնահետազօտութիւնը, հրատարակութիւնները, այդ թւում՝ Ջոն Կիրակոսեանի, Ռուբէն Սահակեանի, Մկրտիչ Ներսիսեանի, Յուրի Բարսեղովի, Ալեքսանդր Մանասեանի, Արա Պապեանի եւ այլ․․․, ինչպէս նաեւ «Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիր, կարգաւորման ուղիներ» փաստաթղթերի ժողովածուի նիւթերը: Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան (Հայաստան) ՄԱԿ-ին ուղղուած դիմումնագիրը «Հայաստան պետութեան եւ Ատրպէյճանի Հանրապետութեան միջեւ սահմանազատման վերաբերեալ»։ http://parliament-wa.info/hy/archives/10840 Արեւմտեան Հայաստանի Հանրապետութեան (Հայաստան) Լրատուական Ծառայութիւն 08-08-2019

Արեւմտեան Հայաստան