Հայ Կեանք թիւ 17(78) 27-09-2019

Հայ Կեանք ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈԻԹԱՅԻՆ ԵԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ Տարի Դ., թիւ 17(78)

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Փաշինեան Լոս Անճելըսի մէջ ներկայացուց Համահայկականութեան գաղափարը

Սեպտեմբեր 22-ին, աշխատանքային այցով ԱՄՆ ժամանած, Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի գլխաւոր միջոցառումը Լոս Անճելըսի կեդրոնը գտնուող «Կրանտ Փարք»ին մէջ հազարաւոր հայերու ներկայութեամբ կազմակերպուած ժողովրդային հանրահաւաքն էր: Վարչապետը իր ծաւալուն ելոյթը սկսաւ շնորհակալութիւն յայտնելով Հայաստանի, Արցախի եւ համայն հայութեան անունով, Միացեալ Նահանգներու Քոնկրեսին եւ Քալիֆորնիոյ ներկայացուցիչներու պալատի այն անդամներուն, որոնք իրենց ազնիւ ու անաչառ գործունէութեամբ մեծապէս նպաստած են հայ-ամերիկեան բարեկամական կապերու զարգացման, ինչպէս նաեւ նպաստած Հայաստանի, Արցախի եւ ընդհանրապէս հայութեան վերաբերող զանազան հարցերու։ Վարչապետը շնորհակալութեան խօսք ուղղեց նաեւ Սփիւռքին՝ որ ֆիզիքապէս կամ բարոյապէս Շարունակութիւնը էջ 11

Աշխարհասփիւռ հայութիւնը նշեց ՀՀ անկախութեան 28-րդ տարեդարձը

Հայաստանի երրորդ Հանրապետութիւնը Սեպտեմբեր 21-ին նշեց իր անկախութեան 28-րդ տարեդարձը: 28 տարի առաջ հայ ժողովուրդը հանրաքուէի միջոցով իր վճռական «այո»ն ըսաւ Հայաստանի անկախութեան: «Համաձա՞յն եք, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը լինի ժողովրդավարական անկախ պետութիւն` ԽՍՀՄ կազմից դուրս» հարցումին ընտրողներու 99,5%-ը դրական պատասխան տուաւ: Արդէն երկու օր վերջ` Սեպտեմբեր 23-ին, երկրի Գերագոյն Խորհուրդը Հայաստանը հռչակեց անկախ, ինքնիշխան հանրապետութիւն: Հայաստանի ազգային տօնացոյցի կարեւորագոյն այս տօնի «հիմնադրման» նախորդած էր 1990 թուականի Օգոստոս 23-ը. երբ սկիզբ դրուեցաւ անկախ պետականութեան հաստատման գործընթացին: Հայաստանի նորընտիր Գերագոյն խորհուրդը իր առաջին նստաշրջանի ժամանակ ընդունեց «Հայաստանի անկախութեան մասին» հռչակագիրը: Հանրապետութեան խորհրդարանը այսպիսով ազդարարեց անկախ պետականութեան հաստատման գործընթացի սկիզբը: Հռչակագիրը ընդունման յաջորդ օրը` Օգոստոս 24-ին, ՀԽՍՀ Գերագոյն խորհուրդը որոշեց Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւնը վերանուանել Հայաստանի Հանրապետութիւն։ Նորանկախ Հայաստանի հռչակմամբ սկիզբ դրուեցաւ Հայաստանի երրորդ Հանրապետութեան պատմութեան։ Շարունակութիւնը էջ 2

Էջ 2

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Սփիւռքի գործերով գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեանի հանդիպումը Հ․Բ․Ը․Մ․ի նախագահ Պերճ Սեդրակեանի հետ Սեպտեմբեր 20-ին, Սփիւռքի գործերով գլխաւոր յանձնակատար Զարեհ Սինանեան եւ Գլխաւոր յանձնակատարի գրասենեակի ղեկավար Սառա Անջարգոլեան այցելեցին Հ․Բ․Ը․ Միութեան Երեւանի կեդրոն եւ հանդիպում ունեցան Միութեան նախագահ Պերճ Սեդրակեանի, Հ․Բ․Ը․Մ․ի Հայաստանի նախագահ Վազգէն Եագուպեանի եւ կեդրոնի տնօրէն Թալար Գազանճեանի հետ։ Բարիգալուստեան խօսքերէն ու հիւրընկալութենէն ետք ՀԲԸՄի նախագահը ներկայացուց Միութեան տարաբնոյթ ծրագիրները՝ յատկապէս կենդրոնանալով Հայաստանի եւ Արցախի մէջ իրականացուող ծրագիրներու վրայ։ Զարեհ Սինանեան ու Սառա Անջարգոլեան ՀԲԸՄի ղեկավարութեանը ծանօթացուցին Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատարի գրասենեակի առաքելութիւնը, նպատակները եւ յառաջիկայ գործունէութիւնը։ Կողմերը համաձայնութեան եկան փոխադարձ աջակցութեան ընդլայնման անհրաժեշտութեան շուրջ, ինչպէս նաեւ քննարկեցին ապագայ համագործակցութեան հնարաւորութիւնները:

Աշխարհասփիւռ հայութիւնը նշեց ՀՀ անկախութեան 28-րդ տարեդարձը Շարունակութիւն էջ 1-էն

Արդէն 28 տարի՝ Հայաստանի տարածքին կը գործէ միայն ՀՀ Սահմանադրութիւնը եւ օրէնքները: Հայոց պետականութեան հիմքը Հայաստանի Հանրապետութեան ժողովուրդն է: ՀՀ տարածքի բոլոր քաղաքացիներու համար սահմանուած է Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիութիւնը իսկ արտերկրի հայութիւնը ՀՀ քաղաքացիութեան իրաւունք ունի: Երրորդ Հանրապետութեան առաջին Սահմանադրութիւնը ընդունուած է 1995 թուականի Յուլիս 5-ին` համաժողովրդական հանրաքուէով: Գործող Սահմանադրութիւնը ընդունուած է 2015 թուականի Նոյեմբեր 6-ին՝ դարձեալ համաժողովրդական հանրաքուէով: Հայաստանի Հանրապետութեան դրօշը եռագոյնն է, նորանկախ Հայաստանի զինանշանը` Հայաստանի առաջին Հանրապետութեան /1918-1920 թուականներու/ վերաձեւաւորուած զինանշանն է, Հայաստանի օրհներգը եւս Հայաստանի առաջին Հանրապետութեան վերադասաւորուած օրհներգն է: Սեպտեմբեր 21-ը ազգային հպարտութեան օր է։ Ազատ անկախ հայրենիք ունենալու հայ ժողովուրդի դարաւոր երազանքը այլեւս իրականութիւն է:

“Հայ Կեանք”

Ելեկտրոնային Պարբերական Խմբագիր Տիգրան Ապասեան

Փոխ խմբագիր Խաչատուր Ադամեան

Հրատարակչակազմի գործակից Դոկտ․ Համբիկ-Սահակ Մարուքեան

Աթէնք - Յունաստան

“Χάι Γκιάνκ”

Ηλεκτρονική Περιοδική Ενημερωτική Έκδοση Υπεύθυνοι Έκδοσης

Δικράν Αμπασιάν Χατσαδούρ Αταμιάν Δρ. Χαμπίκ-Σαχάκ Μαρουκιάν

Αποστέλλεται ηλεκτρονικώς & ατελώς

“Hye Gyank” Electronic Periodical Publication Athens - Greece E-mail: hyegyank@gmail.com

News in Pages 15-22 Հաւատալով ազատ խօսքի իրաւունքին եւ բազմակարծութեան` կ՛ընդունինք, որ հրապարակուած գրութիւնները անպայման չարտայայտեն խմբագրութեան եւ հրատարակչակազմին տեսակէտը։ Խմբագրութեան կը վերապահուի յղուած յօդուածները յապաւելու կամ չհրատարակելու իրաւասութիւնը։

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 3

ՀՀ Անկախութեան տօնին առթիւ Հայաստանի առաջին դէմքերը այցելեցին Եռաբլուր

Անկախութեան 28-րդ տարեդարձի կապակցութեամբ Սեպտեմբեր 21-ին քաղաքական վերնախաւը այցելած է «Եռաբլուր» զինուորական պանթէոն, յարգանքի տուրք մատուցելու անկախութեան համար նահատակներու յիշատակին: «Եռաբլուր» այցելած են Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան, ՀՀ նախագահ՝ Արմէն Սարգսեան, Արցախի նախագահ Բագօ Սահակեան, Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ․ , ԱԺ նախագահ Արարատ Միրզոյեան, պաշտպանութեան նախարար՝ Դաւիթ Տօնոյեան, Անվը-

տանգութեան խորհուրդի քարտուղար Արմէն Գրիգորեան, փոխվարչապետներ Մհեր Գրիգորեան, Տիգրան Աւինեան, գլխաւոր շտապի պետ Արտակ Դաւթեան, կառավարութեան անդամներ ու պատգամաւորներ: Անոնք ծաղիկներ դրած են սպարապետ Վազգէն Սարգսեանի, Անդրանիկ Օզանեանի շիրիմներուն վրայ եւ ծաղկեպսակ՝ նահատակ ազատամարտիկներու յիշատակը յաւերժացնող յուշահամալիրին: Նշենք, որ այս տարի Անկախութեան օրուայ հիմնական միջոցառումները տեղի ունեցան Գիւմրիի մէջ:

ՀՀ նախագահ Արմէն Սարգսեանի շնորհաւորական ուղերձը Հայաստանի Անկախութեան օրուայ առթիւ

Թանկագի՛ն հայրենակիցներ Հայաստանում, Արցախում եւ Սփիւռքում, Հայաստանի Հանրապետութեան սիրելի՛ քաղաքացիներ, Այսօր Հայաստանի Անկախութեան օրն է: Այն առանձնայատուկ պատգամ է՝ աւելի լաւ ճանաչելու ինքներս մեզ՝ մեր երկիրը, մեր ինքնութիւնը, մեր հնարաւորութիւնները, մեր ներուժը: Ինչ որ ունենք այսօր՝ Ազատութիւն, Անկախութիւն, Հայրենիք, Պետութիւն, այդ ամէնի համար

պարտական ենք ինքներս մեզ: Ինչ որ կարողանալու ենք ձեռք բերել, լինելու է կրկին մեր շնորհիւ՝ մեր համախմբուածութեան, մեր միասնական ջանքի, գործի վերածուած մեր մտքի, միմիանց հանդէպ յարգանքի ու հանդուրժողականութեան: Լաւագոյն ճանապարհն ամենօրեայ աշխատանքն է, ամենօրեայ արարումը, հոգատարութիւնը երկրի, պետութեան հանդէպ, հայրենապաշտութիւնը եւ հայրենաճանաչութիւնը: Հայրենիքը կը մնայ ընդամենն աշխարհագրական քարտէզ, եթէ այն չապրեցնենք մեր մէջ, չապրեցնենք մեզնով եւ չապրենք նրանով: Հայրենիքը սիրելու եւ նրանով ապրելու համար պէտք է այն ճանաչել: Իսկ ճանաչելու համար քարտէզի վրայ նրա տեղն իմանալը բաւարար չէ: Հայրենիքը տեսնել է պէտք՝ Գիւմրիից մինչեւ Գորիս, Սիւնիքից մինչեւ Լոռի, Արցախից մինչեւ Տավուշ, Լորից մինչեւ Ահնիձոր: Հայրենիքը տեսնելուց եւ զգալուց յետոյ աւելի յստակ է դառնում, թէ ինչ է պէտք անել նրա համար Շարունակութիւնը էջ 10

Էջ 4

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Վարչապետ Փաշինեան ընդունեց ՌԱԿ Արեւմտեան Ամերիկայի պատուիրակութիւնը. ՌԱԿի ընկերներ վերահաստատեցին իրենց նեցուկը Հայաստանի կառավարութեան

ԱՄՆ աշխատանքային այցի շրջածիրէն ներս վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը Լոս Անճելըսի մէջ հանդիպած է Ամերիկայի Արեւմտեան ափի Ռամկավար Ազատական կուսակցութեան ղեկավար կազմի հետ՝ կուսակցութեան ատենապետ դոկտոր Ռաֆֆի Պալեանի գլխաւորութեամբ։ Ողջունելով Ռամկավար Ազատական կուսակցութեան Ամերիկայի Արեւմտեան ափի ղեկավար կազմի ներկայացուցիչները՝ Հայաստանի վարչապետը նշած է. «Յարգելի գործընկերներ, յարգելի պարոն Պալեան, շատ ուրախ եմ այսօրուայ հանդիպման համար։ Սա շատ լաւ առիթ է՝ Լոս Անճելոսի մէջ հանդիպիլ, քննարկել։ Ի հարկէ, այսօր մենք հանդիպելու, քննարկելու քանի մը առիթներ կ'ունենանք։ Մենք բարձր կը գնահատենք ձեր կազմակերպութեան դերը ընդհանրապէս հայապահպանման գործին՝ Հայաստանի Հանրապետութենէն ներս, եւ անոր տարածքէն դուրս։ Մեր միւս գործընկերներու հետ հանդիպման ժամանակ նոյնպէս այդ շեշտադրումը կ’ընենք: Մեր կառավարութեան կարեւորագոյն խնդիրներէն է՝ այն դրական ֆոնը, որ առկայ է Հայաստանի կառավարութեան եւ Սփիւռքի միջեւ, ոչ միայն պահպանել եւ զարգացնել, այլեւ այն դարձնել մշտական եւ աւանդոյթ Հայաստանի բոլոր կառավարութիւններու համար: Այսօրուան մեր իրավիճակին մէջ մեր խնդիրն է կեդրոնացնել, կրկնապատկել, եռապատկել յաջողութիւնները եւ այն ազգային, համազգային արդիւնքի վերածել: Ատոր համար շատ կարեւոր է Սփիւռքի հետ յարաբերութիւններուն մէջ ճիշդ մթնոլորտ կառուցելը, ճիշդ աշխատանքային մեխանիզմներ ստեղծելը, եւ, ամենակարեւորը, ընել այնպէս, որ ամբողջ Սփիւռքը իրեն զգայ Հայաստանի Հան-

րապետութեան լիարժէք շահառու։ Սա մեր խընդիրն է, որ մենք յոյս ունինք լուծել ինչպէս ձեր, այնպէս ալ Սփիւռքի մեր միւս կառոյցներու եւ կուսակցութիւններու մասնակցութեամբ»։ Ամերիկայի Արեւմտեան ափի Ռամկավար Ազատական կուսակցութեան ատենապետ Ռաֆֆի Պալեանը ողջունեց Հայաստանի վարչապետը՝ նշելով. «Մեծարգոյ պարոն վարչապետ, Ռամկավար Ազատական կուսակցութեան Արեւմտեան Ամերիկայի շրջանի ղեկավարութեան անունով կը ցանկանք Ձեզ բարի գալուստ մաղթել Լոս Անճելըս քաղաք եւ շնորհաւորել Անկախութեան տօնի 28-րդ տարեդարձի առթիւ։ Մենք շնորհակալ ենք այս առիթի համար։ Մեր կուսակցութիւնը, որ հարիւրամեայ հայ աւանդական կուսակցութիւն է, իր գործունէութիւնը կ’իրականացնէ Արեւմտեան Ամերիկայի տարածքին՝ յատկապէս Ֆրէզնօ եւ Լոս Անճելըս քաղաքներուն մէջ։ Այդ հայրենանուէր գործունէութիւնը կը շարունակենք նաեւ այսօր, եւ մենք միշտ զօրավիգ ենք մայր հայրենիքին»։ Կուսակցութեան ղեկավար կազմի անդամները նշած են, որ զօրավիգ են Հայաստանի վարչապետին եւ կ’աջակցին կառավարութեան կողմէ իրականացուող լայնածաւալ բարեփոխումներուն, որոնք ուղղուած են Հայաստանի առաջընթացին եւ բարգաւաճման: Հանդիպման քննարկուած են ՀայաստանՍփիւռք յարաբերութիւններու ամրապնդման, Հայաստանի զարգացման, իրականացուող գործընթացներուն մէջ Սփիւռքի լիարժէք ներգրաւման վերաբերող հարցեր։

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 5

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ վերաբացուած է Վեհարանը

Սեպտեմբեր 18-ին, հանդիսապետութեամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ․ Ծայրագոյն պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի մէջ տեղի ունեցաւ հիմնանորոգուած Վեհարանի, Ս. Հայրապետաց մատուռի եւ նորակառոյց հանդիսութիւններու սրահի բացման հանդիսաւոր արարողութիւնը կը հաղորդէ Մայր Աթոռի տեղեկատուական համակարգը: Վեհարանի համալիրի նորոգութեան ու կառուցապատման աշխատանքները իրականացուած են ազգային բարերար Սամուէլ Կարապետեանի եւ Կարապետեան ընտանիքի սրտաբուխ նուիրատւութեամբ: Արարողութեան ներկայ էին ՀՀ նախագահ Արմէն Սարգսեանը, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը, բարերար Սամուէլ Կարապետեանը, պետական այրեր, Հայ Եկեղեցւոյ թեմակալ առաջնորդներ, Մայր Աթոռի միաբաններ, Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդի անդամներ, ՀԲԸՄ նախագահ Պերճ Սեդրակեանը, տարբեր երկիրներէ Հայաստան ժամանած բարերար հայորդիներ, Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետութեան վաստակեալ նախագահ Յոախիմ Գաուկը եւ այլ հրաւիրեալներ: Հանդիսութիւնը սկսաւ նորակառոյց Ս. Հայրապետաց մատուռի առջեւ, ուր Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի հանդիսապետութեամբ կատարուեցաւ Վեհարանի ողջ համալիրի օրհնութեան կարգը, ու

յաջորդաբար «Լուսաւորեայ Երուսաղէմ» շարականի երգեցողութեան ներքոյ Վեհափառ Հայրապետը եւ բարերար Սամուէլ Կարապետեանը վառեցին եւ մատուռի Ս. Սեղանի վրայ տեղադրեցին մշտավառ կանթեղը ու աղօթքի առաջին մոմը։ Վեհարանի բացման արարողութիւնը շարունակուեցաւ Վեհարանի կեդրոնական մուտքի առջեւ, որտեղ ձեռամբ Մայր Աթոռի լուսարարապետ Գերաշնորհ Տ. Յովնան եպիսկոպոս Յակոբեանի եւ «Տաշիր» խուբի փոխնախագահ Նարեկ Կարապետեանի կատարուեցաւ Հայրապետական օրհնութեան արձանագրութեան քարի քողազերծումը: Այս բարեպատեհ առիթով տեղի ունեցաւ նաեւ Վեհարանի վերաբացման կապակցութեամբ թողարկուած նամականիշի մարման արարողութիւնը։ Նամականիշի մարումը իրականացուցին ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդիւնաբերութեան նախարար Յակոբ Արշակեանը, Մայր Աթոռի վարչատընտեսական բաժնի տնօրէն Գերաշնորհ Տ. Մուշեղ եպիսկոպոս Պապայեանը եւ «ՀայՓոստ» ՓԲԸ տնօրէն Հայկ Աւագեանը: Այնուհետեւ Նորին Սրբութիւն Գարեգին Բ․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը եւ ազգային բարերար Սամուէլ Կարապետեանը կտրեցին հիմնանորոգուած Վեհարանի մուտքի ժապաւէնը, որմէ ետք «Հրաշափառ» շարականի ներքոյ բացուեցան հայՇարունակութիւնը էջ 8

Էջ 6

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգսեանը մասնակցած է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հիմնանորոգուած Վեհարանի բացման արարողութեան

Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգսեանը տիկնոջ՝ Նունէ Սարգսեանի հետ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ մասնակցած է հիմնանորոգուած Վեհարանի, նորակառոյց Ս. Հայրապետաց մատուռի եւ հանդիսութիւններու սրահի բացման: Արարողակարգի վերջաւորութեան ու Ն.Ս.Օ․ Տ.Տ. Գարեգին Բ․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի օրհնութեան խօսքէն ետք նախագահ Արմէն Սարգսեան հանդէս եկած է ելոյթով ուր ըսուած է. «Աւելի քան 1700 տարի առաջ այս տարածքում կառուցուեց Մայր տաճարը, որը այնուհետեւ դարձաւ հրաշալի մի համալիր: Այն իր շուրջը ձեւաւորեց իւրայատուկ միջավայր՝ հոգեւոր, քրիստոնէական եւ, ի հարկէ, հայկական: Այդ համալիրն այսօր հոգեւոր կեդրոն եւ ուխտատեղի է մեր ողջ ժողովուրդի համար: Մայր Աթոռի համալիրի մաս կազմող շէնքերի մէջ առանձնայատուկ կոթող է Վեհարանը՝ Ամենայն Հայոց Հայրապետի նստավայրը եւ պաշտօնական գրասենեակը: Սուրբ Էջմիածնում առնչւում ես հոգեւոր Հայաստանին: Իսկ հոգեւոր Հայաստանը միայն հոգեւոր խօսքը եւ միջավայրը չեն: Հոգեւոր Հայաստանը նաեւ հաւատի ու սիրոյ, արուեստի ու մշակոյթի այն ուժն է, որը տիրապետում է այստեղ՝ այս պատերի ներքոյ: Այդ ուժը ոգեւորում է եւ յուսադրում, քաջալերում է եւ մղում արարելու, ստեղծելու, ստեղծագործելու եւ օգտակար լինելու: Մեր հայրենիքը, մենք բոլորս այդ ուժի կարիքն ունենք, նրա զօրութիւնից ծնուող էներգիայի, ջանքի, գործի եւ արարման կարիքը: Մեր օրերում յաճախ ենք ականատես լինում, թէ ինչպէս են աշխարհի տարբեր վայրերում խեղաթիւրւում արժեհամակարգերը, ինչպէս են քաղա-

քակրթութիւնները զոհաբերւում քաղաքականութեանը, մարդկային յարաբերութիւնները՝ աշխարհաքաղաքական կամ քաղաքական շահերին, ինչպէս են մարդիկ միմեանց հանդէպ դառնում անտարբեր ու յաճախ օտար: Մինչդեռ մեզ՝ հայերիս, անհրաժեշտ է համախըմբուած ու աւելի սրտացաւ լինել միմեանց հանդէպ եւ ոչ միայն միմեանց հանդէպ, այլեւ մեր ընդհանուր հայրենիքի՝ Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Արցախի հանդէպ, պետութեան հանդէպ, մեր եկեղեցու հանդէպ, մեր ողջ ազգի եւ իւրաքանչիւր հայի հանդէպ, բանակի հանդէպ, մեր ազգային արժէքների հանդէպ: Հայաստանը գտնւում է ոչ միայն քաղաքակըրթութիւնների համախմբման, այլեւ՝ քաղաքակրթութիւնների բախման խաչմերուկում: Հայ եկեղեցին եւ մեր հաւատքը եղել ու մնում են մեր ազգային ինքնութեան խարիսխը եւ յենարանը: Յարգելի բարեկամներ, Մի քանի օր անց միասին նշելու ենք Հայաստանի Հանրապետութեան անկախութեան 28-րդ տարեդարձը: Մեր եկեղեցու նշանաւոր դէմքերից մէկը՝ Պոլսոյ հայոց պատրիարք Մաղաքիա Օրմանեանը, ասում էր․ «Եկեղեցին դարձաւ բացակայող պետականութեան երեւացող հոգին»: Այդպէս էր այն ժամանակ, երբ պետականութիւնը դեռ երազանք էր: Արդէն 28 տարի այդ երազանքն իրականութիւն է դարձել։ Այսօր այստեղ՝ Վեհարանում ուզում եմ յիշատակել Վազգէն Ա․ Վեհափառի փայլուն խօսքերը․ «Հայրենիք ստեղծելը հերոսութիւն է, հայրենիք շէնացնելը` առաքինութիւն: Շարունակութիւնը էջ 7

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 7

Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգսեանը մասնակցած է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հիմնանորոգուած Վեհարանի բացման արարողութեան Շարունակութիւն էջ 6-էն

Այսօր մենք ունենք այդ հայրենիքը՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը եւ Արցախի Հանրապետութիւնը, որի շէնացմանը պէտք է մասնակից լինենք բոլորս միասին։ Սիրելի բարեկամներ, Գնահատանքի խորին զգացումով պէտք է նշեմ Ն․Ս․Օ․Տ․Տ․ Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ․ կաթողիկոսի ներդրումն այդ ամէնի մէջ: Խորհրդանշական է, որ Վեհարանի վերակառուցուած շէնքն իր դռները բացում է Վեհափառի գահակալութեան 20րդ տարեդարձի նախօրեակին: Վեհափառ Տէր, շնորհաւորում եմ։ Սիրելի բարեկամներ, Երբ 20-րդ դարասկզբի մեծանուն բարերար Ալեքսանդր Մանթաշեանցի նուիրատւութեամբ կառուցուեց Վեհարանի այս շէնքը, դա նոյնպէս մասնակցութիւն էր հայրենիքի շէնացմանը։ Պատահական չէր, որ Մանթաշեանցն իր բոլոր փաստաթղթերի վրայ հայերէնով գրում էր՝ «Աստծով»։ Վեհարանը կառուցուեց 1910-1915 թուականներին։ Վեհարանի առաջին սրահները լցուեցին ոչ միայն Վեհափառի ներկայութեամբ, այլեւ մանուկներով, որոնք որբեր էին եւ փախել էին 1915 թուականի Մեծ եղեռնից։ Մեր Վեհարանը դարձաւ նաեւ ազգային կեդրոն, որտեղ բոլորս միասին պատսպարեցինք մեր երեխաներին, որտեղ մեր ազգային մեծ պոետ Յովհաննէս Թումանեանն իր ներդրումը բերեց երեխաների կրթութեան գործին։ Սա է սկիզբը։ Վերաբերմունքն ու յարգանքը Մայր Աթոռի նկատմամբ, Վեհարանի նկատմամբ շարունակւում են, եւ այդ շարունակութիւնը տեսնում ենք այսօր վերակառուցուած Էջմիածնում։

Իմ խորին շնորհակալութիւնը մեր բոլոր բարերարներին, ովքեր ներկայ են այստեղ եւ ովքեր ներկայ չեն։ Սիրելի բարեկամներ, Սիրելի Սամուէլ Կարապետեան, Կարապետեան ընտանիք, ձեր գործունէութիւնը Հայաստանում, Արցախում, Ռուսաստանում եւ նաեւ այլ երկրներում արժանի է ամենաբարձր գնահատականի: Այն Հայաստանում բարեգործութեան, ներդրումների, անշահախնդիր նուիրուածութեան լաւագոյն օրինակներից մէկն է: Կարապետեան ընտանիքի բարերարութեամբ կամ ներդրումներով կեանքի են կոչուել բազմաթիւ ծրագրեր, որոնց մի մասին ծանօթացանք այսօր՝ այս փոքրիկ ֆիլմի միջոցով։ Սակայն իրականում ես անձամբ գիտեմ, որ այդ բարերարութիւնը եւ ներդրումները շատ աւելի մեծ են, քան այն, ինչ տեսանք։ Ի սրտէ ուզում եմ առողջութիւն եւ ամենայն բարիք մաղթել Սամուէլ Կարապետեանին, նրա տիկնոջը՝ Էթերի Կարապետեանին, ձեր ողջ ընտանիքին, ձեր զաւակներին՝ Տաթեւիկին, Սարգիսին, Կարենին: Ես վստահ եմ, որ վերակառուցուած այս Վեհարանը շատ շուտով նորից լցուելու է հայ մանուկներով, բայց այս անգամ մանուկներով, ովքեր այս հոյակապ սրահը եւ Վեհարանի տարածքն օգտագործելու են երգելու, ուրախութիւն բերելու, ստեղծագործելու եւ իրենց փայլուն արուեստը ցուցադրելու համար։ Վստահ եմ, որ այս հոյակապ սրահն օգտագործուելու է հայ մշակոյթի ամրացման համար։ Ուրախութեամբ կմասնակցեմ այն ապագայ համերգներին, ցուցադրութիւններին, որոնք արժանի են լինելու այս հոյակապ սրահին եւ Վեհարանին։ Մի քանի րոպէ առաջ սեղմեցի մեծ մաեստՇարունակութիւնը էջ 8

Էջ 8

Հայ Կեանք

Հանրապետութեան նախագահ Արմէն Սարգսեանը մասնակցած է..... Շարունակութիւն էջ 7-էն

րոյի՝ Տիգրան Մանսուրեանի ձեռքը։ Մաեստրո՛, կարծում եմ՝ ձեր փառահեղ երաժշտութիւնը եւ այս փառահեղ շէնքն արժանի են իրար։ Շնորհաւորում եմ, պարո՛ն Կարապետեան։ Դուք հասել էք այն երազանքին, որի մասին խօսում էինք։ Ձեր բարեգործութիւնը մի քանի նպատակ ունի, մէկը եկեղեցին է։ Այս Վեհարանով բոլորս կարող ենք հպարտանալ։ Իմ կեանքի ընթացքում ես շատ վեհարաններ եւ մեծ քրիստոնէական կեդրոններ եմ տեսել՝ Էջմիածնից սկսած մինչեւ Երուսաղէմ, մինչեւ Վատիկան եւ այլն։ Բայց ա՛յս Վեհարանն այսօր մեզ հպարտ է դարձնում եւ լաւագոյնների շարքում է, եթէ, ի հարկէ լաւագոյնը չէ։ Այնպէս որ, շնորհաւորում եմ, լաւագոյն մաղթանքներս։ Կ’ուզենայի վերջում Կարապետեան ընտանիքին, պարոն Սամուէլ Կարապետեանին մաղթել՝ թող ձեր բոլոր ձեռնարկները լինեն, ինչպէս Մանթաշովը կասեր՝ Աստծով, եւ միշտ պսակուեն յաջողութեամբ: Խօսքս ուզում եմ աւարտել Հայրապետական մաղթերգի տողերով․ Տէր, անսասան պահիր դու միշտ Քո իսկ հիմնած Մայր Աթոռ»։

Պաշտպանութեան բանակի զօրամասերը կը շարունակեն կատարել ռազմավարական զօրավարժութեան նախանշուած ծրագիրները

ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 25 Սեպտեմբեր, ԱՐՑԱԽՓՐԵՍ: ԱՀ ՊՆ մամուլի ծառայութեան փոխանց-

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի մէջ վերաբացուած է Վեհարանը Շարունակութիւն 5-էն

րապետանիստի դռները եւ ներկաները Հայոց Հայրապետի առաջնորդութեամբ մուտք գործեցին Վեհարան: Նորոգեալ Վեհարանի սրահներու շրջայցէն յետոյ բոլորը մեկտեղուեցան հանդիսութիւններու շքեղակառոյց դահլիճը, ուր շարունակուեցաւ բացման արարողութիւնը: Տէրունական աղօթքէն եւ ՀՀ օրհներգէն ետք ցերեկոյթի մասնակիցները դիտեցին «Շողակաթ» հեռուստաընկերութեան ֆիլմը Կարապետեան բարերար ընտանիքի մասին, ու յետոյ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը իր օրհնութեան խօսքը ուղղեց ներկաներուն: *** Հայրապետանիստը կառուցուած է մէկ դար առաջ` Ալեքսանդր Մանթաշեանի մեկենասութեամբ։ Վեհարանի հիմնարկէքի արարողութիւնը կատարուած է 1910 թուականին Մատթէոս երկրորդ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի ձեռամբ։ Հիմնական շինարարական աշխատանքները աւարտած են 1914-ին՝ Գէորգ հինգերորդ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի գահակալութեան ժամանակ: մամբ, Սեպտեմբերի 25-ի արաւօտեան ժամերէն ՊԲ զօրամասերը կը շարունակեն կատարել ընթացող ռազմավարական զօրավարժութեան նախանշուած ծրագիրները: Սահմանուած ժամկէտներուն համալրուելով զօրահաւաքային պաշարներով՝ բանակի զօրամասերը, ըստ նախագիծի, կ’իրականացնեն ձեւաւորուած իրադրութեան խնդիրներ ու տեղի կ’ունենան ստորաբաժանումներու եւ ռազմական միջոցներու կանխաւորոշուած տեղաշարժեր դէպի մարտական կիրառման նոր շրջաններ:

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 9

Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ «Հայոց պետականութեան անցեալը, ներկան ու ապագան» միջազգային 4-րդ գիտաժողովը

ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 13 Սեպտեմբեր, ԱՐՑԱԽՓՐԵՍ: «Արցախփրես»-ի թղթակիցի հաղորդմամբ՝ «Վալլեքս Գարդեն» հիւրանոցային համալիրի սրահներուն մէջ մեկնարկած է «Արցախի երիտասարդ գիտնականներու եւ մասնագէտներու միաւորում» (ԱԵԳՄՄ) հասարակական կազմակերպութեան կողմէ կազմակերպուող «Հայոց պետականութեան անցեալը, ներկան ու ապագան» միջազգային երիտասարդական 4-րդ գիտաժողովը: Միջոցառման բացման խօսքով հանդէս եկած է գիտաժողովի կազմկոմիտէի նախագահ, ԱԵԳՄՄ հիմնադիր նախագահ, իրաւաբանական գիտութիւններու թեկնածու, դոցենտ Աւետիք Յարութիւնեանը: Ան նշած է, որ գիտաժողովի նպատակը գիտատեսական քննարկումներու բազմակողմ հարթակ բերել է հայոց պետականութեան, մասնաւորապէս՝ վերջին հարիւրամեակի հիմնախնդիրները, ինչպէս նաեւ բացայայտել երիտասարդներու գիտական ներուժը եւ գիտութեան երիտասարդացումը: «Այս տարի նախամեծար համարեցինք գիտաժողովը նուիրել Հայաստանի մայր բուհի՝ Երեւանի պետական համալսարանի հիմնադրման 100-ամեակին, որը ոչ միայն համազգային ու գիտամշակութային յոբելեան է, այլեւ գիտակրթական ասպարէզի ԵՊՀի ձեռքբերումներու մի իւրօրինակ ամփոփում: Կազմակերպութեան գլխաւոր առաքելութիւնն է գիտական դիւանագիտութեան միջոցով Արցախն աշխարհին ճանաչելի դարձնել: Գիտաժողովին մասնակցութիւն բերած են 111 գիտնականներ ու մասնագէտներ, որոնց մէջ` փրոֆէսորներ Գերմանիայէն, Ֆրանսայէն, Լեհաստանէն, Ռուսաստանէն, Ուկրաինայէն, Հարաւային Օսեթիայի Հանրապետութիւնէն, Հայաստանէն եւ Արցախէն»,- ըսած է Ա. Յարութիւնեանը: Գիտաժողովին օրհնանքի խօսքով հանդէս եկած է Հայ առաքելական եկեղեցւոյ Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսեանը: Ան իր խօսքին մէջ նշած է, որ շուրջ 600 տարի

հայերը պետականութիւն չեն ունեցած, եւ այստեղ ներկայ գիտնականներու վերլուծութիւններով պէտք է լուրջ հետեւութիւններ ընել, թէ ինչպէս ամուր պահել հայոց պետականութիւնը, որպէսզի յարատեւ խաղաղութիւն իշխէ տարածաշրջանին: Արցախի թեմի առաջնորդը վստահեցուցած է թէ գիտաժողովի արդիւնքները կը հարստացնեն մասնակիցներու միտքն ու իմացութիւնը: Իր հերթին ԱՀ կրթութեան, գիտութեան եւ սպորտի նախարար Նարինէ Աղաբալեան ըսած է, որ գիտաժողովը առիթ է Արցախի մէջ համախմբել ոչ միայն գիտնականներուն եւ հետազօտողներուն, այլեւ արտերկրի գործընկերներուն, որոնք անտարբեր չեն Արցախ ապրող ժողովուրդի ճակատագիրով եւ իրենց մասնագիտական կարողութիւններով կը նպաստեն պատմական իրողութիւններու վերլուծութեան, Արցախի մասին օբյեկտիւ տեղեկատւութեան տարածմանը: «Գիտաժողովը նուիրուած է ԵՊՀ 100ամեայ յոբելեանին, եւ այս փաստը ինքնին կը խօսի այն մասին, թէ Արցախի մէջ կ’արժեւորէն եւ կը գնահատէն Հայաստանի մայր բուհի անցած ճանապարհը ու դերակատարութիւնը: Ուրախալի է, որ երիտասարդ գիտնականները եւ մասնագէտները յանձնառու են պահպանելու եւ շարունակելու ձեւաւորուած աւանդոյթները»,- աւելցուցած է ԱՀ ԿԳՍ նախարարը: Երեւանի պետական համալսարանի ռեկտորի ժամանակաւոր պաշտօնատար, ՀՀ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս, ֆիզմաթ գիտութիւններու դոկտոր, փրոֆէսոր Գեղամ Գեւորգեանի շնորհաւորական ուղերձը գիտաժողովի մասնակիցներուն, ներկայացուցած է ԵՊՀ պրոռեկտոր Ռաֆայէլ Բարխուդարեանը: Ան գիտաժողովի մասնակիցներուն մաղթած է արդիւնաւէտ աշխատանք եւ նշած, թէ բազմաթիւ երիտասարդ գիտնականներու եւ մասնագէտներու մասնակցութիւնն այս միջոցառման կարեւոր ազդեցութիւն կ’ունենայ Շարունակութիւնը էջ 10

Էջ 10

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

ՀՀ նախագահ Արմէն Սարգսեանի շնորհաւորական ուղերձը Հայաստանի Անկախութեան օրուայ առթիւ Շարունակութիւն էջ 3-էն

ինչպէս է պէտք է անել եւ ինչու է պէտք անել: Մենք պէտք է ունենանք տեսլական, առաջարկենք եւ իրագործենք գաղափարներ ու ծրագրեր: Հայրենիքը ճանաչելու համար պէտք է հասկանալ հայրենատիրոջը, որովհետեւ Հայրենիքը նաեւ մարդիկ են, որոնք մեզ հետ, մեր կողքին ապրում եւ արարում են: Ինչպէս անկախութեան ձեռք բերման բախտորոշ օրերին եւ դրան յաջորդող դժուար տարիներին, այսօր էլ մեր պետութեան առջեւ կան մարտահըրաւէրներ, որոնց յաղթահարման բանալին գտնւում է բացառապէս մեր ձեռքերում։ Հրանդ Մաթեւոսեանն ասում էր. «Հայրենիք ենք հիմնել, Հայրենիք ենք բարձրացնում...Հայրենիքը պահանջում է իր բոլոր որդիների, մեր ամենամեայ, ամենօրեայ, այսժամեայ հաւատաւոր ջանքը»: Չխնայե՛նք մեզ, մեր ջանքը, մեր միտքը, մեր սէրը Հայրենիքի համար: Պաշտպան ու պահապան լինենք մեր պետութեանը, մեր եկեղեցուն, հանդուրժող ու սրտացաւ լինենք միմիանց հանդէպ: Որպէս պետութիւն, որպէս ժողովուրդ մենք կամուրջ ենք քաղաքակրթութիւնների միջեւ: Աշխարհի տարբեր վայրերում խեղաթիւրւում են արժեհամակարգերը, քաղաքակրթութիւնները զոհաբերւում են քաղաքականութեանը, մարդկային յարաբերութիւնները՝ տարատեսակ շահերի, մարդիկ միմիանց հանդէպ դառնում են անտարբեր ու յաճախ՝ օտար: Ուստի առաւել քան անհրաժեշտ է հոգատար լինել մեր արժեհամակարգի, մեկմեկու նկատմամբ: Մենք կարող ենք որպէս մարդ լինել միմիանցից տարբեր, բայց յանուն մեր ընդհանուր նպատակների, յանուն մեր անկախութեան, յանուն մեր ապագայի պարտաւոր ենք լինել համախմբուած ու միասին: Յաւերժ փառք անկախութեան համար իրենց

կեանքը նուիրաբերած բոլոր հերոսներին: Աստուած զօրաւիգ անկախութեան եւ անվըտանգութեան երաշխաւոր մեր բանակին։ Կեցցէ՛ անկախ Հայաստանի Հանրապետութիւնը: Կեցցէ՛ մեր ժողովուրդը Հայաստանում, Արցախում եւ Սփիւռքում: Կեցցէ՛ Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացին: Աստուած պահապան բոլորիս»:

Օդագնացութեան միջազգային փառատօն նուիրուած Անկախութեան 28-րդ ամեակին Լուսանկարը` Տաթեւ Դուրեանի

Ստեփանակերտի մէջ տեղի ունեցաւ «Հայոց պետականութեան անցեալը, ներկան ու ապագան» միջազգային 4-րդ գիտաժողովը Շարունակութիւն էջ 9-էն

իրենց հետագայ մասնագիտական զարգացման եւ համագործակցութեան համար: Այնուհետեւ մեկնարկած են գիտաժողովի լիագումար նիստի աշխատանքները, ուր զեկուցումներով հանդէս եկած են ականաւոր հայ եւ օտարազգի գիտնականներ իրաւագիտութեան, քաղաքագիտութեան, պատմութեան, տնտեսագիտութեան,

արուեստագիտութեան, լրագրութեան, գրականագիտութեան եւ մանկավարժութեան նիւթերով:

Կապ Հրատարակութեան հետ: hyegyank@gmail.com

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 11

Փաշինեան Լոս Անճելըսի մէջ ներկայացուց Համահայկականութեան գաղափարը Շարունակութիւն էջ 1-էն

նեցուկ կանգնեցաւ թաւշեայ յեղափոխութեան կողքին եւ նոյնպէս կը կանգնի Հայաստանի մէջ տեղի ունեցող տնտեսական յեղափոխութեան կողքին։ Ան նաեւ շնորհակալութիւն յայտնեց Սփիւռքին՝ արցախեան ազատամարտին ցուցաբերած հսկայական աջակցութեան համար, որովհետեւ արցախեան ազատամարտը, Արցախի մէջ արձանագրուած յաղթանակը եւս անկարելի պիտի ըլլար առանց Սփիւռքի հսկայական աջակցութեան՝ վստահեցնելով, որ Սփիւռքը միշտ կանգնած պիտի մնայ ազատ Արցախի թիկունքին, Հայաստանի Հանրապետութեան թիկունքին: Վարչապետ Փաշինեան իր գնահատանքի խօսքը ուղղեց նաեւ հայ աւանդական քաղաքական կուսակցութիւններուն, հայ Առաքելական, հայ Աւետարանական եւ հայ Կաթողիկէ եկեղեցիներուն, սփիւռքահայ միութիւններուն եւ կազմակերպութիւններուն, հիմնադրամներուն եւ անհատներուն՝ անդրադառնալով անոնց ունեցած դերակատարութեան ու ներդրումին։ Ան շեշտեց թէ անցեալին Սփիւռքը, Հայաստանը կը դիտեր որպէս մարդասիրական օժանդակութեան նպատակ մինչ այժմ սկսած է աւելի ու աւելի դիտել որպէս զարգացման համահայկական նպատակ ու հեռանկար, մանաւանդ որ աշխատանք կը տարուի փտածութեան դէմ պայքարելու եւ գործարարներուն դիմաց ցցուած դժուարութիւնները վերացնելու։ Ապա վարչապետ Փաշինեան խօսեցաւ համահայկականութեան գաղափարին մասին: «Սա նըշանակում է, որ աշխարհի բոլոր հայերն առանց կտրուելու իրենց առօրեայից, իրենց կեանքից, իրենց գործունէութիւնից, պէտք է արձանագրեն եւ կամք ցուցաբերեն գործել ի շահ Հայաստանի եւ Արցախի: Սա ամենեւին չի նշանակում գործել ընդդէմ իրենց բնակութեան վայր հանդիսացող երկրի եւ յօգուտ Հայաստանի: Իմ ասածը պէտք է արտայայտուի նրանում, որ այդ երկրներում ապրող մեր հայրենակիցներն իրենց ջանքերը պէտք է գործադրեն այդ երկրների եւ Հայաստանի միջեւ բարեկամական կապերի ամրապնդմանը, Հայաստանի նոր ընկալման հանրահռչակմանը եւ քարոզչութեանը նպաստելու համար», յայտնեց ան։ Փաշինեան իր խօսքի վերջաւորութեան անդրադարձաւ հայրենադարձութեան մասին՝ նշելով որ իւրաքանչիւր հայ պէտք է ունենալ Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիութիւն ու պէտք է յաղթահարել փոքր ժողովուրդ ըլլալու բարդոյթը։ Վարչապետը իր ելոյթի ընթացքին որոշ անդրադարցներ ալ կատարեց Հայաստանի ներքին քաղաքական հարցերու առնչութեամբ ընդգծելով թէ

բոլորը կը դիտուին եւ լուծումներ կը տրուին ՀՀ սահմանադրութեան եւ օրինականութեան սահմաներու մէջ։ Ողջոյնի ելոյթներով հանդէս եկան նաեւ Լոս Անճելըսի քաղաքապետ Էրիկ Գարսեթին, Քալիֆորնիոյ փոխնահանգապետ Էլենի Քունալաքիսը, ԱՄՆ քոնկրեսական Ադամ Շիֆը, Նահանգային սենատի անդամ Անթոնի Պորտանտինոն, Նահանգային ժողովի անդամ Ատրին Նազարեանը եւ Լոս Անճելըս մարզի կառավարիչ Քեթրին Բարգերը։ Օրուայ ընթացքին Փաշինեանը հանդիպումներ ունեցաւ նաեւ աւանդական կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներու եւ Քալիֆորնիոյ խոշորագոյն հայկական կառոյցներու ղեկավարներու հետ, որոնց յաջորդեց մամլոյ ասուլիս մասնակցութեամբ Քալիֆորնիոյ հայկական ԶԼՄ ներկայացուցիչներու եւ ՀՀ վարչապետի ԱՄՆ այցը լուսաբանելու նըպատակով Հայաստանէն Ամերիկա ժամանած լրագրողներու։ Իսկ երեկոյեան հանդիսաւոր ընդունելութիւն տեղի ունեցաւ ի պատիւ Նիկոլ Փաշինեանի եւ Աննա Յակոբեանի: Այստեղ եւս Վարչապետը ելոյթ ունեցաւ:

Էջ 12

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

«Մեթր Պերճ Սեդրակեան» համալսարանական կրթաթոշակներու ֆոնտ

Իր կողմէ ազնիւ նախաձեռնութեամբ մը, Երկուշաբթի, 23 Սեպտեմբեր 2019-ին Լիբանանի Սան Ժոզէֆ Համալսարանին մէջ հաստատուեցաւ «Մեթր Պերճ Սեդրակեան» համալսարանական կրթաթոշակներու Ֆոնտ մը, որմէ պիտի կարենան օգտուիլ համալսարանական բարձրագոյն ուսումնառութեան դիմող քաղաքական գիտութիւններու կամ իրաւաբանութեան ճիւղը ընտրած, ուսումնական լաւագոյն արդիւնքները ունեցող ուսանողները: Նշեալ ֆոնտին հաստատման վերաբերեալ Համալսարանին եւ Պերճ Սեդրակեանին կողմէ ստորագրուելիք փրոթոքոլին պաշտօնական հանդիսութեան ներկայ էին Համալսարանի նախագահը Փրոֆ. Սալիմ Տաքքաշ եւ Սան Ժոզէֆ Համալսարանի ակադեմական աւագանին, դատաւոր Շուքրի Սատէր, պետ. երեսփոխան Ժան Թալուզեան, պետ. նախկին երեսփոխան Յակոբ Գասարճեան եւ այլ բարձրաստիճան հիւրեր: Ֆոնտի փրոթոքոլին ստորագրութեան սոյն հաւաքին առաջին մասով ներկաներուն ցուցադրուեցաւ Պերճ Սեդրակեանի կեանքին ու գործին (մանկութենէն պատանեկութիւն, մինչեւ սկաուտական կեանք ապա ակադեմական յաջողութիւններ Սան Ժոզէֆ Համալսարանէն մինչեւ Ամերիկա ու վերջապէս ծանօթ միջազգային իրաւաբան եւ ՀԲԸՄի նախագահ) նուիրուած տեսերիզ մը:

Տեսերիզի ցուցադրութենէն ետք խօսք առին կրթաթոշակի հիմնադիր Պերճ Սեդրակեանը որ վերյիշեց մտերմիկ յուշեր, համալսարանի նախագահը որ վեր առաւ կրթաթոշակի հիմնադիրի արժանիքները, դատաւոր Շուքրի Սատէր եւ այլ ակադեմականներ, ապա տեղի ունեցաւ փրոթոքոլի պաշտօնական ստորագրութիւնը: Փրոթոքոլի ստորագրութեան արարողութենէն ետք ներկաներու խմբանկար մը առնուեցաւ, որմէ ետք ներկաները հրաւիրուեցան սրահին կողքի պարտէզը մտերմիկ զրոյցի:

Օդագնացութեան միջազգային փառատօն նուիրուած Անկախութեան 28-րդ ամեակին Լուսանկարը` Տաթեւ Դուրեանի

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 13

Փաշինեանը Ալիեւին կոչ ըրած է Ղարաբաղեան թնճուկի խաղաղ լուծման համար հակամարտութեան խաղաղ լուծման բանալին է, քանի որ այն ենթադրում է փոխզիջման, փոխադարձ յարգանքի եւ հաւասարակշռութեան հնարաւորութիւնը:

Նիւ Եորք աշխատանքային այցի շրջանակներուն վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը ՄԱԿի Գլխաւոր վեհաժողովի 74-րդ նստաշրջանին, ելոյթով հանդէս եկած է։ Ի շարս տարբեր խնդիրներու, Հայաստանի թաւշեայ յեղափոխութեան նուաճումներուն եւ կոռուպցիայի դէմ պայքարի՝ Փաշինեանը խօսած է նաեւ Թուրքիայի ու Ատրպէյճանի հետ Հայաստանի յարաբերութիւններու եւ Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի կարգաւորման մասին։ Փաշինեանը Ատրպէյճանի նախագահին կոչ ըրած է պայմաններ ստեղծել իր առաջարկած բանաձեւով ԼՂ խաղաղ գործընթացի առաջընթացի համար: «Հայաստանի չորս սահմաններէն երկուսը, այդ թւում` Թուրքիայի հետ սահմանը, փակ է արդէն շուրջ երեք տասնամեակ: Հրաժարուելով Հայաստանի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատելու, Ատրպէյճանին աջակցելով ընդդեմ Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի՝ Թուրքիան կը շարունակէ մնալ անվտանգութեան լուրջ սպառնալիք հայ ժողովրդի համար, ով արդէն մէկ անգամ եղած է ցեղասպանութեան զոհ եւ ականատեսն է պատմական ճշմարտութեան ժխտման եւ կատաղի դիմադրութեան»,- ըսած է Փաշինեանը։ Ան նշած է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորումը առանցքային նշանակութիւն ունի տարածաշրջանի կայունութեան եւ անվտանգութեան համար: «Իմ պաշտօնավարման առաջին իսկ օրուանից ես քայլեր եմ ձեռնարկել հենց այս համատեքստում: Այս նպատակով, ես հանդէս եկայ յայտարարութեամբ, որում ասւում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան ցանկացած լուծում պէտք է ընդունելի լինի Հայաստանի, Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ատրպէյճանի ժողովուրդների համար: Յատկանշական է, որ ես առաջին հայ ղեկավարն էի, որը նման դիրքորոշում յայտնեց հակամարտութեան կարգաւորման վերաբերեալ: Ինձ խստօրէն քննադատեցին իմ երկրում լուծման այսպիսի բանաձեւի համար, որը հաւասարութեան նշան է դնում հակամարտութեան երեք կողմերի միջեւ: Այնուամենայնիւ, ես հաւատում եմ, որ դա

Ես այդ բանաձեւը ներկայացրեցի ոչ միայն հանրութեանը, այլեւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահութեան ներքոյ անցկացուող բանակցութիւնների շրջանակում: Առաջ ընթանալու համար ես ակնկալում էի նման յայտարարութիւն նաեւ Ատըրպէյճանից: Այնուամենայնիւ, Ատրպէյճանի բարձրագոյն իշխանութիւնները մնացին իրենց դիրքորոշմանը՝ ձգտելով ղարաբաղեան հիմնախնդրի այնպիսի լուծման, որն ընդունելի կլինի միայն Ատրպէյճանի ժողովրդի համար: Ի՞նչ է դա նշանակում իրականում: Դա նըշանակում է, որ Ատրպէյճանի իշխանութիւնները մտադրութիւն չունեն լուծել այս հակամարտութիւնը: Փոխարենը, նրանք ցանկանում են յաղթել Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդին: Նրանք չեն ցանկանում գնալ որեւէ փոխզիջման: Նրանց նպատակը վրէժխընդրութիւնն է 1990-ականներին եւ 2016 թուականին Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դէմ ագրեսիայի անյաջող փորձի համար: Այդ իսկ պատճառով նրանք բորբոքում են հակահայկական տրամադրութիւններ իրենց ժողովրդի մէջ, այդ պատճառով նրանք հսկայական ռեսուրսներ են ծախսում սպառազինութեան վրայ, այդ իսկ պատճառով հայատելութիւնն արդէն դարձել է Ատրպէյճանի պաշտօնական քաղաքականութիւնը: Փաստօրէն, մեր հակառակորդները ցանկանում են յետ բերել Լեռնային Ղարաբաղի խորհըրդային ժամանակների կարգավիճակը: Բայց դա ապարդիւն ջանք է, քանի որ խորհրդային շրջանում Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ժողովուրդը հռչակել է իր անկախութիւնը եւ ինքնորոշում իրականացրել այնպէս, ինչպէս դա արեց Ատրպէյճանը՝ դուրս գալով Խորհրդային միութեան կազմից: Ատրպէյճանի այս դիրքորոշումը հաւասարազօր է Խորհրդային միութեան վերականգնման գաղափարին։ Ատրպէյճանի կառավարութիւնը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութիւնը ներկայացնում է որպէս Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ տարածքային վէճ: Մենք բնաւ համաձայն չենք հակամարտութեան այդպիսի մեկնաբանութեան հետ: Դա վէճ չէ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ: Այս վէճը տարածքային պահանջների մասին չէ: Խօսքը մարդկանց մասին է, տղամարդկանց, կանանց եւ իրենց հայրենիքում ապրելու նրանց իրաւունքի մասին, այնպէս, ինչպէս ապրել են իրենց նախնիները դարերի ընթացքում: Ցաւօք, Ատրպէյճանի իշխանութիւնները չեն ցանկանում խօսել այդ մարդկանց հետ եւ բանակցել Շարունակութիւնը էջ 14

Էջ 14

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Նիւ Եորքի մէջ կայացաւ Հայաստանի ու Յունաստանի վարչապետներու հանդիպում

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան ԱՄՆ աշխատանքային այցի ծիրէն ներս Նիւ Եորքի մէջ կը մասնակցի ՄԱԿի Գլխաւոր համաժողովի 74-րդ նստաշրջանի աշխատանքներուն։ ՄԱԿի կեդրոնի մէջ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը հանդիպում ունեցած է Յունաստանի վարչապետ Քիրիաքոս Միցոթաքիսի հետ։ Վարչապետ Փաշինեանը, ողջունելով Յունաստանի վարչապետին, նշած է, թէ Հայաստանը կը կարեւորէ Յունաստանի հետ երկկողմ ձեւաչափով գործընկերութիւնը ինչպէս նաեւ փոխգործակցութիւնը Եւրոպական միութեան շրջանակներուն։ Նիկոլ Փաշինեանի խօսքով՝ երկու երկիրներու բարեկամական կապերը եւ բարձր մակարդակի քաղաքական յարաբերութիւնները լաւ հիմք են տնտեսական, ինչպէս նաեւ միւս ոլորտներու փոխշահաւէտ կապերու զարգացման համար։ Նշելով, որ ուրախ է ծանօթանալ Հայաստանի վարչապետի հետ՝ Յունաստանի վարչապետը նկատած է՝ թէ հայ եւ յոյն ժողովուրդները միացնող պատմական կապերը եւ երկկողմ քաղաքական երկխօսութեան բարձր մակարդակը պէտք է օգտագոր-

ծել՝ ուրիշ ուղղութիւններով եւս փոխգործակցութիւնը խորացնելու համար։ Նիկոլ Փաշինեանը եւ Քիրիաքոս Միցոթաքիսը քննարկած են երկկողմ գործակցութեան զարգացման հարցեր, անդրադարձած են տնտեսական կապերու աշխուժացման հնարաւորութիւններուն ու մտածումներ փոխանակած տնտեսութիւններու ներկայիս վիճակի հզօրացման շուրջ։ Երկուստեք նշուած է, որ առկայ է տնտեսական նշանակալի ներուժ, եւ պէտք է վճրականօրէն աշխատիլ այն հնարաւորինս իրականացնելու ուղղութեամբ։ Երկուստեք ընդգծուած է, որ ԵրեւանԱթէնք ուղիղ օդային հաղորդակցութիւնը որ գոյութիւն ունի նպաստ է առեւտրատնտեսական գործակցութեան եւ զբօսաշրջային կապերու զարգացման։ Երկու երկիրներու գործարար շրջանակներու միջեւ շփումներու առաջընթացի համար կարեւորած են համատեղ տնտեսական ֆորումներու կազմակերպումը։ Կողմերը անդրադարձած են նաեւ երկու երկիրներու պաշտպանութեան նախարարութիւններու միջեւ ծաւալուած համագործակցութեանը՝ այն գնահատելով արդիւնաւէտ։ Զրուցակիցները քննարկած են ՀայաստանԵւրամիութիւն Համապարփակ եւ ընդլայնուած գործընկերութեան համաձայնագրի վաւերացման գործընթացին վերաբերող հարցեր։ Վարչապետ Փաշինեանը նշած է, որ ԵՄ անդամ արդէն 17 երկիր վաւերացուցած է համաձայնագիրը եւ խնդրած Յունաստանի վարչապետէն, որպէսզի Յունաստանը եւս հնարաւորինս արագ վաւերացնէ համաձայնագիրը եւ աջակցի համաձայնագրի վերջնական ուժի մէջ մտնելուն։ Հայաստանի եւ Յունաստանի վարչապետները միտքեր փոխանակած են նաեւ մուտքի Շարունակութիւնը էջ 33

Փաշինեանը Ալիեւին կոչ ըրած է Ղարաբաղեան թնճուկի խաղաղ լուծման համար Շարունակութիւն էջ 13-էն

նրանց հետ, քանի որ նրանք ցանկանում են ունենալ տարածքներ, բայց ոչ ժողովուրդ: Աւելի ճիշդ` տարածքներ, առանց ժողովրդի: Տիկնայք եւ պարոնայք, Կարեւոր եմ համարում բացատրել, թէ ինչու եմ ես անդրադառնում այս թեմային: Կարող է թուալ, թէ ես կամենում եմ նպաստել տարածաշրջանում լարուածութիւն աճին: Ի հարկէ՝ ոչ, ընդհակառակը, ես ուզում եմ ասել, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութիւնը շատ բարդ եւ ցաւոտ հարց է տարածաշրջանի ժողովուրդների համար, որն անհնար է

լուծել առանց ծանր եւ հետեւողական աշխատանքի, առանց փոխզիջման, փոխադարձ յարգանքի եւ հաւասարակշիռ մօտեցման: Ուստի ես կոչ եմ անում իմ գործընկերոջը՝ նախագահ Իլհամ Ալիեւին, ընդունել բանաձեւը՝ պայմաններ ստեղծել խաղաղ գործընթացում առաջընթացի համար: Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան ցանկացած լուծում պէտք է ընդունելի լինի Հայաստանի ժողովրդի, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի եւ Ատրպէյճանի ժողովրդի համար: Մենք պէտք է միասին աշխատենք՝ այս բանաձեւը իրականութիւն դարձնելու համար»․- ըսած է Փաշինեան իր խօսքի ընթացքին։

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Armenia celebrates 28th anniversary of independence

(Armradio) – Armenia celebrates the 28th anniversary of independence.

On September 21, 1991, the people of Armenia voted in a referendum to proclaim their independence from the Soviet Union.

The Republic of Armenia was accepted as a full member of the international community as a sovereign state after that, joining the United Nations in 1992.

On August 23, 1990 the Supreme Council of the Soviet Socialist Republic of Armenia adopted Armenia’s Declaration of Independence, ending decades of Soviet rule and beginning a new chapter in history.

The adoption of the Declaration marked the start of the process of establishment of independent statehood positioning the question of the creation of a democratic society based on the rule of law.

The country was renamed the Republic of Armenia and a year later, on September 21, 1991 Armenia became an independent state. То guarantee the security of the country and the inviolability of its borders, the Republic of Armenia created its own armed forces, internal troops, state bodies and public security under the jurisdiction of the Supreme Council.

Under the Declaration, the Republic of Armenia guaranteed the use of Armenian as the state language in all spheres of the Republic’s life, created its own system of education and of scientific and cultural development.

This declaration served as the basis for the development of the constitution of the Republic of Armenia.

Էջ 15

PM Nikol Pashinyan Draws Thousands in LA

LOS ANGELES – Prime Minister of Armenia, Nikol Pashinyan visited Los Angeles on September 22nd, drawing massive crowds of community leaders, activists and Armenian-Americans from all throughout southern California, in his first visit as Prime Minister.

The trip was highlighted by a rally held in Grand Park in Downtown Los Angeles, during which LA Mayor Eric Garcetti invited the Prime Minister to speak in front of the thousands in attendance.

Prior to the rally, Pashinyan met with the Armenian news media outlets and various leaders of political, cultural and philanthropic organizations in the Armenian-American community.

A point of emphasis from the PM throughout the day was the need to unite Armenians of Diaspora and Armenia.

The more than one-hour speech focused on his impression of what it means to be Armenian and advanced the concept Pan-Armenianism, which included granting every Armenian citizenship to the country.

“I hope that the 10 million Armenians around the world will become, allow me to say so – the promoter of Armenia, because Armenia is the country for all of us and Armenia is our homeland,” Pashinyan said.

Appealing to the Armenian-American youth, Pashinyan emphasized the importance of being proud of one’s culture and encouraged the youth to invest in Armenia’s future, in terms of tech startups and other means of promoting the country through their respective fields of study.

Speaking at the rally were Los Angeles Mayor Eric Garcetti, California Lieutenant Governor Eleni Kounalakis, Representative Adam Schiff, State Senator Anthony Portantino, State Assemblymember Adrin Nazarian and LA County Supervisor Barger.

Էջ 16

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Nikol Pashinyan meets with Kyriakos Mitsotakis in New York

Prime Minister Nikol Pashinyan is attending the 74th session of the United Nations General Assembly as part of his working visit to New York.

Prime Minister Nikol Pashinyan on 24th September met with Greek Prime Minister Kyriákos Mitsotákis at UN headquarters.

Greeting the Greek Prime Minister, Prime Minister Pashinyan said Armenia prioritizes the partnership with Greece both in the bilateral format and within the European Union. According to Nikol Pashinyan, the friendly relations between the two countries and the high-level political dialogue constitute a solid basis for the development of mutually beneficial cooperation in the economic and other fields.

Noting that he was happy to meet with the Armenian counterpart, the Greek Prime Minister stated that the Armenian and Greek nations are bound by deeply-rooted historical ties and the ongoing highlevel political dialogue should be used to boost cooperation in other areas as well.

Nikol Pashinyan and Kyriákos Mitsotákis discussed issues relating to the development of bilateral cooperation, the possibilities of intensifying economic ties. They took the opportunity to exchange views on the economic situation and the expected dynamics.

The interlocutors stressed that there is considerable economic potential and efforts should be made to tap it in full. They emphasized that Yerevan-Athens direct air communication promotes trade, economic exchanges and tourism.

In the context of establishing closer contacts between the respective business communities, the importance of joint business forums was highlighted on both sides. The parties also discussed cooperation between the defense ministries of both countries.

The interlocutors discussed issues concerning the

ratification of the Comprehensive and Enhanced Partnership Agreement between Armenia and the EU (CEPA). Prime Minister Pashinyan said 17 EU member states have already ratified the agreement.

He asked the Greek Prime Minister to possibly get the CEPA ratified as soon as possible and support the entry into force of the Agreement.

The Prime Ministers of Armenia and Greece also exchanged views on the launch of the visa liberalization process.

The Armenian Prime Minister appreciated Greece’s balanced position in the process of peaceful resolution of the Nagorno-Karabakh conflict. The Greek Premier expressed gratitude for Armenia’s support of the efforts exerted by Greece and Cyprus to solve the Cyprus problem.

Later today, Prime Minister Pashinyan attended the opening of the High Level Political Forum on Sustainable Development as part of the 74th session of the United Nations General Assembly.

At the UN headquarters, Prime Minister Nikol Pashinyan held brief meetings with Cyprus President Nicos Anastasiades.

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 17

“UN fully supports Armenia’s reform agenda” PM meets with UN Secretary General agenda. Prime Minister Pashinyan expressed satisfaction with the activities of the UN Office in Armenia, noting that the government is engaged in effective cooperating with the Office.

Taking the opportunity, the Prime Minister of Armenia and the UN Secretary General exchanged views on the Nagorno-Karabakh conflict settlement process, global challenges, international and regional developments.

As part of his working visit to New York, Prime Minister Nikol Pashinyan met with United Nations Secretary General Antonio Guterres.

Armenian government okays opening of Embassy in Israel

Following a protocol handshake, the Prime Minister of the Republic of Armenia signed the UN Book of Honorary Guests, after which a private meeting was held between Nikol Pashinyan and Antonio Guterres.

The UN Secretary General welcomed the Prime Minister of Armenia to the UN Headquarters and his participation in the 74th session of the UN General Assembly. Antonio Guterres said the UN is closely following the processes taking place in Armenia, welcomes the democratic developments and is prepared to continue assisting Armenia and its people on their way to progress and prosperity.

The Prime Minister of Armenia said he was glad to meet with the UN Secretary General and thanked for the support provided by the UN Armenia Office during the parliamentary elections late last year.

Nikol Pashinyan emphasized that the support contributed to the holding of the most democratic elections in Armenia in the past two decades that the international community and observers assessed as free and fair.

The Premier noted that the new government of Armenia is committed to implementing large-scale reforms aimed at protecting human rights, ensuring the rule of law, reforming the judiciary, combating corruption, ensuring equal opportunities. He expressed Armenia’s appreciation of the assistance provided by its international partners, including the United Nations, in the speedy and successful implementation of reforms.

The UN Secretary General welcomed the reforms initiated by the Armenian authorities and emphasized that the UN fully supports Armenia’s reform

Photo by Sander Crombach on Unsplash

The Armenian government gave a green light to the opening of an Embassy in Israel.

The opening of the Embassy is expected to contribute to the deepening of bilateral ties, open up new perspectives for developing relations in a number of fields, expanding Armenia’s presence in the Middle Eastern region.

The establishment of an embassy is also aimed at preserving the centuries-old Armenian presence, rich historical-cultural heritage, and the Armenian Apostolic Church in the country.

Presenting the issue at the government sitting today, Foreign Minister Zohrab Mnatsakanyan said “the need to establish an embassy in Israel is conditioned by the fact that Israel is an important geopolitical player in the Middle East, whose policy directly affects the reshaping and establishment of stability in the region.”

The Minister noted that the contacts between Israel and Armenia have very active this year, which, he said, creates serious grounds for the development of further cooperation between the two countries.

Էջ 18

Հայ Կեանք

Strategic military drills in unprecedented scale to be held in Armenia

ARMENPRESS. The Armenian government today adopted a decision on holding military mobilization readiness trainings from September 24 to October 5, 2019.

During today’s session Defense Minister Davit Tonoyan said the goal of these strategic military exercises is to determine the preparedness and capacities of state and regional administration bodies, local self-government bodies and organizations.

These trainings are of strategic military drills nature.

The trainings will enable to assess the military mobilization opportunities of the military security system, reveal problematic issues of military mobilization readiness, as well as to develop mechanisms to raise the efficiency of military mobilization readiness and mobilization.

The minister said military drills with such a scale have not been held in Armenia. “But the most important is that these drills are within the domain of our international duties, in terms of numbers and measures to be used”, he said.

In his turn Prime Minister Nikol Pashinyan said a large-scale event is being prepared. “During those days our citizens will see and notice that processes are taking place, and I hope that those people who have a duty by law should be involved as well. Certain recruitment processes will take place. I call on our citizens to actively take part in this process. This aims at raising the combat readiness level of our Armed Forces. This is an unprecedented event”, the PM said, adding that there should a proper attitude and reaction to these events.

Contact with the publisher: hyegyank@gmail.com

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

MP Varuzhan Voskanian calls on Romanian parliament to adopt Armenian Genocide resolution

ARMENPRESS. Romanian lawmaker Varuzhan Voskanian from the ALDE party has called on Romanian Members of Parliament at a plenary session to adopt a political statement acknowledging the Armenian Genocide, Agerpres reported. Voskanian, who is also the President of the Armenian Union of Romania, made the statement during debates of a bill on establishing a National Museum of Jewish History and Holocaust in Romania.

“We have a unanimous position in condemning the Holocaust. I am asking you to include the recognition of the Armenian Genocide in the parties’ agenda of parliament and in the political statement.

This is the subject which Romania’s political parties have avoided so far. There are dozens of parliaments in the world, the European Parliament, and parliaments of all European countries which have made such statements recognizing the Armenian Genocide,” Voskanian said in his speech.

“When we are talking about this kind of a tragedy we at the same time are talking about all tragedies in the world, and no such tragedy has a “mother tongue”. This is why I believe that the Holocaust’s recognition must proportionally be accompanied with a political approach of recognizing the Armenian Genocide, which although will not have a museum in Romania since this genocide happened not on Romanian territory, on the opposite Romanian territory became a haven for all survivors of this genocide, however this brings forward the idea of the challenge of equal treatment of all such wounds of humanity,” he said.

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

PM Pashinyan meets with Synopsys executives to discuss cooperation prospects

During his working visit to the United States Prime Minister Nikol Pashinyan first called at the Synopsys headquarters, where he was hosted by company Co-CEO Chi-Foon Chan.

Synopsys has a branch in Armenia – Synopsys Armenia, which operates since 2004 with over 700 employees.

Chi-Foon Chan welcomed the Premier’s visit to the Company, noting that they highly valued the ongoing cooperation with Armenia. He introduced the Company’s activities, projects, stating that Synopsys has 120 offices in different countries of the world, with the total number of employees standing at nearly 13.000. He pointed out that Synopsys is constantly broadening its global networks and is set to expand its operations in Armenia.

In attendance of the meeting, Synopsys Armenia President Yervand Zoryan said Synopsys Armenia is among the steadily developing and effective branches of the Company in both curricula and personnel terms, and plans to increase the number of its employees by 100 annually.

Thankful for the opportunity to meet them, Nikol

Էջ 19

Nikol Pashinyan and Anna Hakobyan attend reception hosted by Donald Trump

Prime Minister Nikol Pashinyan and Mrs. Anna Hakobyan attended a reception in New York, hosted

by U.S. President Donald Trump in honor of the heads of delegations attending the 74th session of the UN General Assembly.

Pashinyan stated that Synopsys is a valuable partner for Armenia. “The Armenian government has declared the technology sector a priority and, therefore, we prioritize our cooperation with Synopsys.

We are interested in attracting investments in the field of high technologies, creating jobs, training specialists, and stand ready to promote this process with the government’s toolkit,” the Premier said.

Prime Minister Pashinyan introduced his government’s programs and initiatives intended for the IT sector in a bid to create a favorable ecosystem for technological startups and investments. The sides reaffirmed their readiness to develop cooperation and exchanged views on future joint action. The Synopsys Co-CEO advised that this year Synopsys Armenia is celebrating the 15th anniversary of foundation and invited the Prime Minister to attend the event, due this November. *** Thereafter, the Armenian Prime Minister met with the ethnic Armenian representatives of several high technological companies operating in Silicon Valley.

The meeting was attended by executives from both academic and industrial sectors.

Cont. on page 20

Էջ 20

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Pashinyan, Stoltenberg discuss Armenia-NATO partnership Individual Partnership Program is a good basis for continued strengthening of interaction.

The parties exchanged views on issues related to the Armenia-NATO experience. Reference was made to the Nagorno-Karabakh conflict settlement process. Prime Minister Pashinyan noted that Armenia sees the resolution of the conflict exclusively in the framework of a peaceful process, and has repeatedly stated it following the Revolution.

Prime Minister Nikol Pashinyan who is in New York on a working visit met with NATO Secretary General Jens Stoltenberg.

Greeting the NATO Secretary General, the Prime Minister noted that Armenia appreciates the partnership with NATO, especially in the framework of peacekeeping missions and is interested in its deepening. In turn, Jens Stoltenberg welcomed the Armenian Prime Minister, stressing that Armenia is an important partner for NATO, and the bilateral

Foreign Ministers of Armenia and Azerbaijan Meet in NY

The NATO Secretary General stressed the importance of the Armenian Premier’s commitment to the peaceful settlement of the Nagorno-Karabakh conflict, noting that NATO supports the efforts for a peaceful settlement in the context of regional peace, stability and security.

Contact with the publisher: hyegyank@gmail.com lated to the Artsakh peace process and assessed the current situation.

The Armenian Foreign Minister praised the activities of the co-chairs of the OSCE Minsk Group and the representative of the OSCE Chairperson-in-Office.

According to the report, during the discussion, the Armenian delegation emphasized the importance of consistent efforts to strengthen the ceasefire and reduce tension, including the introduction and strengthening of relevant defense mechanisms. The need for consistent steps toward creating an atmosphere of trust, through the implementation of the agreements reached earlier, was also discussed.

Regarding citizens of Armenia detained in the territory of Azerbaijan, the Armenian delegation raised the urgency of their return home.

NEW YORK – On September 23rd a meeting took place between the Foreign Ministers of Armenia and Azerbaijan – Zohrab Mnatsakanyan and Elmar Mamedyarov, with the participation of the co-chairs of the OSCE Minsk Group Igor Popov (Russia), Stefan Visconti (France), Andrew Schaefer (USA) and the personal representative of the OSCE Chairman-in-Office Andrzej Kasprzyk.

Ministry of Foreign Affairs of Armenia reported that the Ministers discussed a wide range of issues re-

From the point of view of advancing the peace process, Minister Mnatsakanyan noted the importance of ensuring the proportionality of the obligations of the parties in the framework of the settlement, confirming the principled position and approaches of Armenia in this process.

The parties outlined further steps in this direction, including the visit of the co-chairs to the region and the holding of the next meeting at the level of the Foreign Ministers in the near future, the official statement said.

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 21

Romania declares October 12 as Day of Armenian Language and Culture

The Romanian Senate has unanimously adopted a bill, declaring October 12 as the Day of Armenian language, alphabet and culture, Armenia’s Ambassador to Romania Sergey Minasyan said in a Facebook post.

The bill was submitted by MPs Varujan Pambuccian and Varujan Vosganian.

The bill now needs to be approved by the lower house of the Parliament and be signed by the country’s President.

Էջ 22

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 23

ՌԱԿ-ի երախտաւորները

Տոքթ. ԳԷՈՐԳ Պ. ՔԵՇԻՇԵԱՆ Պէյլան, 1931 – Լոս Անճելըս, 2018 ԱՐԱ ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ

Երախտաւոր Գէորգ Պ. Քեշիշեանը ծնած է Պէյլան՝ 24 Օգոստոս 1931-ին։ 1939-ին Ալեքսանտրէթի սանճագի պարպումին, 8 տարեկան մանուկը ընտանեկան պարագաներուն հետ կու գայ հաստատուելու Հալէպ, ուր կը ստանայ իր նախնական կրթութիւնը, ատենոյ Հալէպի հայաբոյր շրջապատէն ներս, յաճախելով Կրթասիրաց վարժարանը։ Երկրորդական ուսումը կը ստանայ Հալէպի ֆրանսական Լիսէէն։ Քեշիշեան պատանի տարիքէն Հալէպի մէջ անդամագրուած է ՀԲԸ Միութեան, ու 1945-ին, տակաւին 14 տարեկան, հիմնադիրներէն կը դառնայ Բարեգործականի Հալէպի Ուսանողաց Միութեան։ 1950-ին կու գայ Պէյրութ, ու բարձրագոյն ուսումը կը ստանայ Սէն Ժոզէֆ ֆրանսական համալսարանի բժշկական բաժանմունքէն։ ՄԻՈՒԹԵՆԱԿԱՆԸ Համալսարանական տարիներուն Քեշիշեանի միութենական խանդավառութիւնը զինք կը մղէ մաս կազմելու Պէյրութի մէջ ՀԵԸ-ի Համալսարանական ուսանողաց միութեան, որուն հիմնադիրը եղած է 1943-ին ՌԱԿ-ի այլ երախտաւոր մը՝ Դոկտ. Նուպար Պէրպէրեանը, որուն հետ հետագային Քեշիշեան պի -տի գործէր երկար տարիներ։ Շրջան մը Քեշիշեան կը դառնայ ատենապետը Համալսարանական ուսանողաց միութեան, ծաւալելով աշխոյժ գործունէութիւն Պէյրութի Զարեհ Նուպար ակումբին մէջ։ 1958-ին աւարտելէ ետք բժշկական իր ուսումը կը նետուի կեանքի ասպարէզ, որպէս մանկաբոյժ բանալով իր անձնական բժշկատունը Պէյրութի Հաճըն ծանօթ թաղամասին մէջ։ Որպէս հեղինակ բժշկական-դաստիարակչական գործերու, Տոքթ. Քեշիշեանի առաջին հեղինակութիւնը կը դառնայ 1958-ին հրատարակուած «Սեռային ներդաշնակութիւնը ամուսնութեան մէջ» գիրքը, որ բարձրօրէն կ՚արժանանայ գնահատանքի ու վերահրատարակութեան։ Այնուհետեւ իր երկրորդ աշխատասիրութիւնը կը դառնայ «Արբունքը եւ սեռային հարցեր» գիրքը, որ լոյս կը տեսնէ 1960ին Պէյրութի մէջ, դարձեալ արժանանալով վերահըրատարակութեան։ Երախտաւոր Քեշիշեանի միութենական գործունէութիւնը արդէն կարճ ժամանակի մէջ դարձած էր աչքառու, ու 1961-ին ան մաս կը կազմէ Զարեհ Նուպար ակումբի ՀԵԸ-ի Գործադիր մարմինին։ Այս շրջանին Պէյրութի մէջ ՀԵԸ-ի մշակութային եռու-

զեռը լիբանանահայ գաղութի վերելքին կը սատարէ ծանօթ «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբի եւ «Անդրանիկ» երգի ու պարի անսամբլի ներկայացումներով։ Քեշիշեան կը դառնայ անդամ ՀԵԸ-ի Կեդրոնական վարչութեան ու իրեն կը վստահուի շրջիլ միջինարեւելեան գաղթօճախները որպէս հրապարակախօս ու կազմակերպիչ նոր մասնաճիւղերու։ Այս ժամանակաշրջանին կը հանդիպի իր կեանքի ընկերոջ՝ Սեսիլ Սիմոնեանին, որ խմբապետուհին էր ՀԵԸ-ի Պէյրութի արենուշական խումբին։ Անոնք կը բախտաւորուին մանչով մը՝ Ալեք եւ դուստրով մը՝ Ալին, որոնք հետագային կը դառնան ծանօթ դէմքեր ամերիկեան ֆիլմաշխարհէն ներս։ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱԳԻՐԸ Քեշիշեանի հրապարակագրական գործունէութիւնը սկիզբ կ՚առնէ Պէյրութի մէջ մաս կազմելով «Սփիւռք» շաբաթաթերթի խմբագրական կազմին, ինչպէս նաեւ Պէյրութ հրատարակուող ՀԲԸ Միութեան «Խօսնակ» պաշտօնաթերթի խմբագրական կազմին։ Բժշկական իր ասպարէզին կողքին, ան մաս կը կազմէ Լիբանանահայ բժշկական միութեան, դառնալով վարչութեան ատենադպիրը ու իր մասնակցութիւնը բերելով միութեան «Բժիշկ» ամսագրին։ Շրջան մըն ալ կը ստանձնէ բժշկական պատասխանատուութիւնը ՀԲԸ Միութեան Խալիլ Պատաուի թաղամասի դարմանատան։ 1968-ի աւարտէն առաջ Տոքթ. Քեշիշեան ընտանիքով կը տեղափոխուի Միացեալ Նահանգներ հաստատուելով Պոսթոնի շրջանը։ New England եւ Taft համալսարաններէն ներս կը հետեւի շողանկարչական (radiology) ճիւղին, որպէս բժշկական մասնագիտութիւն։ Շարունակութիւնը էջ 24

Հայ Կեանք

Էջ 24

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Տոքթ. ԳԷՈՐԳ Պ. ՔԵՇԻՇԵԱՆ Պէյլան, 1931 – Լոս Անճելըս, 2018 Շարունակութիւն էջ 23-էն

1970-էն սկսեալ Նիւ Հեմշիր նահանգի Մանչեսթըր քաղաքը հաստատուելով շուրջ երեք տասնամեակներ կը գործէ որպէս շողանկարչական մասնագէտ։ Պոսթոն բնակած շրջանին միութենական մասնակցութիւն կը բերէ Ուոթըրթաուն հայաշատ աւանի հասարակական կեանքին։ 1969-ին կը դառնայ հիմնադիրը Պոսթոնի Բարեգործականի երիտասարդաց մասնաճիւղին (ՀԵԸ)։ Պէտք է ըսել, որ այս մասնաճիւղը յաջորդ տասնամեակներուն կը ծառայէ աշխոյժ գործունէութիւն։ 1970-ին Պէյրութի մէջ լոյս կը տեսնեն իր երկու այլ աշխատասիրութիւնները՝ «Սէր եւ ընտանիք» եւ «Ինչպէս մեծցնել երեխան»։ Քեշիշեան որպէս բժիշկ Միջին Արեւելքի մէջ կը ճանչցուի որպէս հայանուն Dr. Pock-ը։ Պէյրութէն խանդավառ Բժշկահայ միութեան գործունէութեամբ, Քեշիշեան կ՚որոնէ Պոսթոն բնակող ծանօթ հայ բժիշկներ, որոնց հետ միասին 1970ին կը դառնայ հիմնադիրը ու անդրանիկ ատենապետը Ամերիկայի Հայ բժշկական միութեան։ Պէտք է ըսել, որ տասնամեակ մը ետք Քալիֆորնիոյ մէջ ալ պիտի կազմուէր հայ բժիշկներու այլ միութիւն մը։ Տոքթ. Քեշիշեան արդէն Միացեալ Նահանգներ հաստատուելէ ետք, իր խանդավառ մասնակցութեամբ ամերիկահայ հասարակական կեանքէն ներս, ինչպէս նաեւ իր հրապարակախօսութեամբ դարձած էր փնտռուած առաջնորդ մը։ Գաղափարական իր հակումը Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան, զինք մղած էր ստանձնելու պատասխանատու պաշտօններ։ 1979ի ԹՄՄի Միացեալ Նահանգներու եւ Քանատայի պատգամաւորական ժողովին Տոքթ. Քեշիշեան անդամ կ՚ընտրուի Միութեան Կեդրոնական վարչութեան, իսկ յաջորդ տարին՝ 1980-ին անդամ կը դառնայ ՀԲԸ Միութեան Կեդրոնական վարչական ժողովին, որուն իր անդամակցութիւնը պիտի պահէր յաջորդ 18 տարիներուն, սերտօրէն գործակցելով նախագահ Ալեք Մանուկեանի հետ։ Իսկ իր հրապարակագրական մասնակցութիւնը երբեք չէր զլանար ՌԱԿ մամուլին՝ «Պայքար» շաբաթաթերթին, ինչպէս նաեւ «Զարթօնք»ին եւ «Նոր Օր»ին։ Անշուշտ Քեշիշեան երախտաւորի կողակիցն ալ՝ Սեսիլը, իր միութենական առաջնորդի պաշտօնին վրայ կը գտնուէր, երբ կ՚ընտրուէր Բարեգործականի Ամերիկայի Կեդրոնական վարչութեան անդամ, որուն ատենապետն էր Քեշիշեանի քենեկալը՝ Վարդգէս Պալեանը։ 1987-ին Տոքթ. Քեշիշեան Թորոնթոյի մէջ գումարուած ՌԱԿ Արեւելեան Ամերիկայի եւ Քանատայի շրջանային պատգամաւորական ժողովին կ՚ընտրուի ատենապետ Շրջանային վարչութեան, իսկ յաջորդ

տարին կը դառնայ ատենպետը ԹՄՄի Միացեալ Նահանգներու եւ Քանատայի Կեդրոնական վարչութեան. պաշտօն մը, որ ձեռնհասօրէն պիտի վարէր յաջորդ ութը տարիներուն։ Որպէս ԹՄՄ Կեդրոնի ատենապետը ան կը շրջի Հիւսիսային Ամերիկայի զանազան գաղութները։ Աշխոյժ գործունէութիւն մը կը ծաւալուի իր ատենապետութեան շրջանին մասնաճիւղերուն մէջ։ Յատկանշական է իր նախաձեռնութեամբ կազմութիւնը ԹՄՄի «Մամլոյ Հիմնադրամ»ին, որուն պատուոյ նախագահութիւնը պիտի ստանձնէր ազգային ծանօթ բարերար Սուրէն Ֆեսճեանը։ Այս հիմնադրամը կեանքի կը կոչուէր նպաստելու ռամկավար պաշտօնաթերթերուն։ Կարճ ժամանակի ընթացքին, հիմնադրամը տարեկան եկամուտներով կը հասնի 650․000 տոլարի։ Ամերիկահայ գաղութի ազգային-հասարակական կեանքին բերած իր մասնակցութենէն անդին, Տոքթ. Քեշիշեան կ՚արժանանայ նաեւ ամերիկեան “Ellis Island” շքանշանին, համայնքին բերած նպաստին համար։ 1995-ին Կիպրոսի մէջ անդամ կ՚ընտրուի ՌԱԿ Կեդրոնական վարչութեան, կուսակցութեան 19-րդ Ընդհանուր պատգամաւորական ժողովին։ 1998-ին Տոքթ. Քեշիշեան հանգստեան կը կոչուի իր բժշկական պաշտօնէն. նախ կը տեղափոխուի Մերիլենտ նահանգը ու երկու տարի ետք 2000 թուականի աւարտէն առաջ վերջնականապէս կու գայ հաստատուելու Լոս Անճելըս՝ իր կողակիցին հետ, ուր արդէն բնակութիւն հաստատած էին իր զաւակներն ալ։ Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանակէն ներս իր հասարակական գործունէութիւնը կը շարունակէ երախտաւորը ու կը գլխաւորէ «Նոր Օր»ի Բարեկամներու շրջանակի յանձնախումբը, նպաստելու շաբաթաթերթի բարգաւաճման։ 2004-ին կը հրաժարի ԹՄՄի Կեդրոնական վարչութեան կազմէն, շուրջ 25 տարի իր գործօն մասնակցութիւնը անվարան բերելէ ետք։ Քեշիշեանի հրապարակախօսական մասնակցութիւնը Լոս Անճելըսի մէջ յատկանշական կը դառնայ երկու տարբեր առիթներով, երբ այս տողերու հեղինակը, որպէս ՌԱԿ Արեւմտեան շրջանի Շրջանային վարչութեան ատենապետ, զինք կը հրաւիրէ բանախօսելու ՌԱԿի երախտաւորներ Հրաչ Երուանդի եւ Գերսամ Ահարոնեանի յոբելենական ձեռնարկներուն։ Երախտաւորը խթան կը հանդիսանայ նաեւ «Նոր Օր»ի բարեսիրական հիմնադրամի կազմութեան։ 2013-ին Տոքթ. Քեշիշեան եւ կողակիցը՝ Սեսիլ կը նախաձեռնեն «Նոր Օր»ի 90-ամեակի միջոցաՇարունակութիւնը էջ 36

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 25

ՅՈՒՇԵՐՈՒ ՇԱՐՔԷՆ

ՊԷՅՐՈՒԹԸ 60-ական թուականներուն ՎԱՐԴԱՆ ԹԱՇՃԵԱՆ

Մարդոց բնական, երբեմն բնազդական սովորութիւններէն մէկն է միշտ ալ այց մը տալ իրենց անցեալին, ընդհանրապէս ալպոմներու, պահուած նամակներու, յուշանուէրներու կամ օրագրութիւններու ընդմէջէն եւ վերյիշել պատանութեան, երիտասարդութեան տարիները, երբ սեւ էին մազ ու մորուք, եղնիկանման՝ ոտք ու վազք, անմեղ, աներկմիտ, անփոյթ ու անքոյթ՝ գիտակցական ամէն արարք։ «Նոսթալժիք» այս վերադարձը միշտ ալ օծանուած է յուզումով, փշաքաղումով, երբ անցեալի երգեր, եղանակներ, ժապաւէններ, դասընկերներ, դէմքեր, դէպքեր, պտոյտներ, հաւաքոյթներ մէջ ընդ մէջ կը տողանցեն մտքի արահետներէն եւ ուղեղային բջիջներու ֆրոյտեան հոգեբանութեան կենսաբանական խաղով՝ անկատար ապրում մը կը փոխադրեն երազներու մէջ, տուն տալով զարմանքի թէ ինչպէս տարիներէ ի վեր չտեսնուած անձ մը յանկարծ այցելութեան կու գայ գիշերային բարձի ենթագիտակցութեան մէջ։ Եւ քանի որ այլեւս ընդմիշտ գալիք չեն այդ օրերը, որքա՜ն անոյշ, որքա՜ն հեշտ, որքա՜ն երանելի կը թուին ափսոսանքի անսփոփ իրողութեան առջեւ։ Քաղաքներն ալ այդպէս են եւ յաճախ կ’որոնեն իրենց անցեալը, փառքի օրերը, ոսկեշրջանը։ Լիբանանի մայրաքաղաք՝ Պէյրութը բացառութիւն մը չէ այս ճշմարտութեան, վաթսունական թուականներուն՝ մագնիսական իր հրապոյրով, գեղեցկութեամբ, կենցաղով ու կենդանութեամբ։ Եւրոպական տարազով միջին արեւելեան այս քաղաքը արդիականութեան եւ նահապետականութեան միաձուլումն էր, նորը եւ հինը կամրջող ինքնուրոյնութեամբ, երբ խօսքը չկար դեռ ո՛չ Տուպային, ո՛չ Ապու Տապիին եւ ոչ ալ Քաթարին։ Երկնասլացներէն մինչեւ իր պատմական շէնքերը, քաղքենիութեան իր վայրերէն մինչեւ արգահատելի անկիւնները, քարակուտային լաբիւրինթոսէն մինչեւ զինք դիտող բնութեան հրաշակերտ լեռնալանջը, վերելք-վայրէջք նեղլիկ ու ոլորուն փողոցներէն մինչեւ ինքնաշարժի խառնարան՝ պողոտաները, համբաւաւոր Համրայի գերարդիական վաճառատուներէն մինչեւ Սուք Սուրսոք բանուկ շուկայի ոսկերիչները, խանութպանները, մինչեւ՝ մսավաճառներու միս ու ձուկ լուացող արիւնախառն ջուրերու գարշահոտ վտակը, քիթ-բերան բռնող գլխարկաւոր-ֆէսաւոր անցորդներու կամ յաճախորդներու ոտքերուն տակ։ Գլխաւոր հրապարակ՝ Պուրճը, սիրտը քաղաքին, եռուզերի կաթսայ մըն էր, արշակաւան մը՝ հանրակառք, օթօպիւս, թաքսի, սերվիսներ, ժողո-

վուրդ, գոռում-գոչում եւ այս բոլորը ամբողջացնող մութ կանաչ տարազով խելակորոյս ոստիկաններ, զէնք ունենալով իրենց բերնի «անզէն» սուլիչը։ Կեդրոնական Նահատակաց Յուշարձանն ու արմաւենիներու արտայայտիչ շարանը խոցող երեւոյթը՝ օթօպիւսներու եւ թաքսիներու կայանն էր, դէպի տարբեր գիւղեր, քաղաքներ ուղղուող ճամբորդներու համար՝ Թրիբոլի, Զահլէ, Պաալպէք, Սայտա, մինչեւ իսկ Հալէպ կամ Դամասկոս, որուն արաբական անունը՝ «աշշէ՜մ, աշշէ՜մ», մունետիկեան կանչով կը լսուէր շատ-շատ հեռուներէն։ Յաճախորդ սիրաշահելու մրցակցութիւնը՝ տաք գլուխներէն յորդող փարթամ հայհոյանքներով, պարագայական բնակիչներու աչքին առջեւ կը ստեղծէր պոռչտուքի, իրարանցումի եւ յաճախ անխուսափելի կռփամարտի բեմահարթակ մը, ուղեւորները սարսափեցնելու աստիճան։ Կէս ճերմակ, կէս կարմիր ներկուած հանրակառքերը իրենց անդադրում «տինկ-տինկ»ով սպասարկութիւն կը կատարէին քաղաքին մէկ ծայրէն միւսը մինչեւ ուշ գիշեր։ Մէկ գիծը, Պուրճէն՝ Ճիմմէզիէ, Բոլիքարպոս, Տորա եւ միւս կողմէն դէպի արեւմուտք, մինչեւ Պասթա։ Միւս գիծը կ’ուղղուէր Ամերիկեան Համալսարան, այսպէս կոչուած՝ «քիւլլիէ». իսկ դէպի հարաւ արեւելք մինչեւ՝ Պատարօ, թանգարան։ Իրենց փութկոտութեանը մէջ, կայարանը սպասելու համբերութիւնը ժամավաճառութիւն Շարունակութիւնը էջ 26

Էջ 26

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

ՊԷՅՐՈՒԹԸ 60-ական թուականներուն Շարունակութիւն էջ 25-էն

սեպելով շատեր անմտօրէն կը ցատքէին սուրացող հանրակառքէն կամ վեր կամ վար, լրջօրէն վտանգելով իրենց կեանքը։ Մեր երիտասարդական տարիներուն մենք ալ ետ չէինք մնար այս արկածախնդրութենէն, համալսարան երթեւեկի ճամբուն վրայ։ Անդին՝ կը վխտային հարկաւ սերվիսները, ընդհանրապէս մերսետէս, որոնց անտաշ ու բերնի անպակաս սիկառէթով վարորդները, ի գործ կը դնէին գլխուձեռքի անվերջ պալէն, յաճախորդ որսալու արհեստին յատուկ խորամանկութեամբ, մինչ իրենց ինքնաշարժին ձայնասփիւռը բարձրաձայն կ՛աղաղակէր եգիպտացի առասպելական երգիչներ՝ Ում Քալսումի եւ Ապտէլ Ուահապի երկարապատում երգերը։ Այս հրապարակին երկու կողմերուն վրայ տարածուող Սուք Սուրսոքէն եւ վատահամբաւ հանրատուներէն զատ աչքառու ներկայութիւն էին քաղաքի ամենէն ժողովրդական պատկերասրահները՝ Ռոքսի, Ամբիր, Տիւնիա, Մեթրոբոլ, Ռիվոլի եւ քիչ մը անդին՝ Կրան Թէաթր եւ Քաբիթոլ, որոնք միշտ խռնուած կ’ըլլային ֆիլմի սիրահարներով, վայելելու համար հիչքոքեան բեմադրութիւններէն մինչեւ «քապոյ»ականը, պատմական-պատերազմականներէն մինչեւ Տրաքուլան եւ երգախառն կատակերգութիւնները։ Սրահներու ճակատին գլխաւոր դերասաններու գծագրութիւններով մեծածաւալ պաստառներ գրաւիչ ծանուցումներն էին ցուցադրուող ժապաւէնին։ Եւ ո՞վ կ’ըլլար առհասարակ այս նկարներուն տակ մեծատառ ստորագրութեամբ երեւցող արուեստագէտը. H. Torossian: Հոլիվուտը այն ատեն անհասանելի աշխարհ մըն էր մեզի համար, իսկ դերասանները՝ մէկական կուռքեր, որոնց նկարները պատի մշտական զարդ էին կօշկակարներու պատերուն վրայ։ Չէի կրնար երեւակայել, որ տարիներ ետք բախտը պիտի ժըպտէր ինծի բազմիցս այցելելու սպիտակ պաստառի այդ մայրաքաղաքը, քալելու անոր աստղազարդ մայթերուն վրայէն եւ թեթեւ յուսախաբութեամբ մը ծանօթանալու մեծ սթիւտիոներէն ներս կիրարկուող նկարահանումի խաբուսիկ երեւոյթներուն, Կարմիր Ծովուն ճեղքէն մինչեւ ET-ի թռչող հեծիկը… Շարժասրահներէն ներս, դադարին՝ իսկական հաճոյք էր լսել Տալիտայի, Ազնաւուրի, Բեբինօ Տի Քաբրիի եւ Լոս Բարակուայոսի երգերը։ Տակաւին Պոպ Ազզամի «Luna Capresse»ն, սքանչելի կտորը ծագումով լիբանանցի-եգիպտացի երգիչին, որ ծանօթ է նաեւ իր «Մուսթաֆա»ով եւ «Ecrit dans le ciel»ով։ Իսկ Les Ascarson-ի «Gardez la derniere dance pour moi»ն, որուն բառերը՝ «Գնա՛, պարէ՛ անոր բազուկներուն մէջ, Գնա՛, ժպտա՛ անոր աչքերուն, բայց չմոռնա՛ս, վերջին պարը պահելու ինծի՛»․․ Ինչպիսի՜ թրթռումով կը քերէին մեր երիտասարդութեան հոգեբանական լարերը։

Սինեմաներէն կ’ելլէինք դուրս, անյագուրդ, ներսի ապականած օդէն կարմրած երեսներով, երբեմն նոյն ֆիլմը երեք ժամ ետք կրկին դիտելու մարմաջով, եթէ շատ սիրած ըլլայինք։ Մայթերու երկայնքին դէմ-դիմաց կու գայինք տեսակաւոր վաճառորդներու հետ։ Նիհար, բարձրահասակ, ցցուն ուսերով սուտանցի սեւամորթ կիներ կոնաձեւ ոլորուած թերթիկներու մէջ տաք պիստակով, «Եա Նասիպ» պոռացող վիճակահանութեան տոմս ծախողներ եւ կամ մետաղեայ գաւաթները մէջ-մէջի շխրտացնող «շէրպէթճի»ներ, սնուպարի միջուկը անպակաս։ Կրկրացող ստամոքսներուն համար, անդին ֆէլէֆիլի ճաշարանները պահանջքին համեմատ մեքենայի պէս սէնտուիչ կ’արտադրէին, աչքի առջեւ, քով-քովի շարուած տասնեակ մը կլոր բարակ հացերով։ Հանրածանօթ ուտելիքները սակայն կը կրէին այլ կնիք ու հասցէ։ Հաւը «Մարրուշ»ն էր, անուշեղէն-պիսքոթը՝ «Ղանտուր», պաղպաղակը՝ «Սեմիրամիս»։ Արեւելքի Փարիզն էր Պէյրութը, փառքի այդ օրերուն, ոչ միայն ֆրանսական ճարտարապետութեան իր դրոշմով այլեւ՝ «La dolce vita»-ի (անուշ կեանք) ինքնուրոյն հմայքով ու համբաւով։ Իբրեւ «Jet-set»-ի կեդրոն՝ Ալէն Տըլոն, Պրիժիթ Պարտօ, Օմար Շարիֆ, Ֆարիտ էլ Աթրաշ, հո՛ն էին, Այն Մրեյսիէի երկայնքին՝ Ֆենիսիա, Սէն Ժորժ պանդոկներուն եւ կամ քիչ մը աւելի հիւսիս քաղաքէն՝ «Քազինօ Տիւ Լիպան»ի կարմիր գորգերուն վրայ։ Անգիր օրէնք էր Սուք Թավիլի, Համրայի, Մաարաթի, Վերտէօնի կամ Արլըքէնի նման առաջնակարգ փողոցներու վաճառատուներու ցուցափեղկի արուեստագիտական գեղեցիկ յարդարանքը, ամէն շաբաթ փոխուելու պայմանաւ, իբրեւ քաշողական մղիչ հրաւէր արաբական երկիրներու արքայական ընտանիքներուն, մեծահարուստներուն իրենց խոշոր թսպէհները շխրտացնելով՝ խորունկ գրպանները պարպելու։ Լիբանանցին գիտէր իր ապրանքին գովքը հիւսել, դիւթել, հմայել, հրապուրել, լեզու թափել մինչեւ որ ապրանքը «պայ-պայ» ըսէր խանուՇարունակութիւնը էջ 27

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 27

ՊԷՅՐՈՒԹԸ 60-ական թուականներուն Շարունակութիւն էջ 26-էն

թին, ընկալեալ սովորութեան համաձայն՝ սակարկուած գինով, բայց կարծուածէն աւելի խոշոր շահաբաժին մը ապահովելով խորամանկ վաճառականին… Լիբանանի տարեկան ֆէսթիվալներն ալ շուկաներուն չափ մագնիս էին Եւրոպայէն, Ամերիկայէն, Արաբական Ծոցէն ժամանող արուեստասէր զբօսաշրջիկներուն, Պաալպէքի, Պիպլոսի եւ Պէյթէտտինի պատմական բերդերն ու պալատները վերակենդանացնող գեղարուեստական ձեռնարկներով։ Իսկ տեղւոյն երիտասարդութիւնը ամերիկեան, ֆրանսական եւ լիբանանեան համալսարաններու շրջաբակերէն բացի՝ հաւաքավայր կ’ընտրէր Wimpy-ն, Café de Paris-ը, Hoeseshoe-ն, Pigeon de Rock-ը, եւ կամ ուշ ժամերուն՝ Kit Kat-ն ու Cave de Roi-ն, Gauloise, Kent եւ Lucky Strike-ի ծուխերուն հետ շաղախելով Guerlain-ի եւ Christian Dior-ի զգլխիչ անուշահոտերու բուրմունքը, արբեցուցիչ հրապոյր մը պարգեւելով թէ՛ շրջապատին եւ թէ բարեկամ-բարեկամուհիներուն։ Հայկական կեանքն ալ ետ չէր մնար հաճելի եւ հարուստ այս օրերէն։ Պուրճ Համուտը զուտ հայկական իր բնոյթով փոքրիկ Հայաստան մըն էր կենսունակ դպրոցներու, եկեղեցիներու, ակումբներու եւ շուկաներու լայն գործունէութեամբ, թէեւ ամերիկեան ազդեցութիւն մըն ալ կ’արտայայտուէր նեղ փողոցներէն տողանցող ծանրաբարոյ ինքնաշարժներու անվերջանալի ճչակներէն։ Քաղաքի շրջանն ալ ունէր գաղութը զօրացնող եւ հպարտացնող իր կառոյցները։ Սէրայի բարձունքին՝ Ս. Նշան Առաջնորդանիստ եկեղեցին, հայեցի ուսման միջնաբերդեր՝ Համազգայինի Ճեմարանն ու ՀԲԸՄ-ի Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանը, Ալէք Մանուկեան կեդրոնի համալիրը, Ճորճ Սարգիսեանի «Գասպար Իփէկեան», Պերճ Ֆազլեանի եւ Գրիգոր Սաթամեանի «Վահրամ Փափազեան» թատերախումբերը, Բարսեղ Կանաչեանի՝ «Գուսան», Գէորգ Գանտահարեանի՝ «Կոմիտաս» եւ Համբարձում Պէրպէրեանի՝ «Նայիրի» երգչախումբերը, աղն ու հացն էին կրթական, մարզական եւ գեղարուեստական աշխուժութեան։ Համակ ապրում էր ունկնդրել Պէրպէրեանի «Անոր»ը եւ Կանաչեանի «Օրօր»ը համերգներու յայտագրին վրայ, իրենց «Եկեղեցին Հայկական» օրաթորիոյին եւ «Նանօր» վիպական խմբերգին զուգահեռ։ Գրական-հասարակական թերթերը ժողովուրդի կարեւոր մէկ հատուածին յափշտակութեան առարկան էին, իսկ եկեղեցիներու անուանակոչութեան տօները՝ հին սովորութիւններու վերանորոգում, Վեհափառի ու իր շքախումբի ոտքերուն առջեւ զենուող ոչխարներով, աւանդական մատաղի առ ի պատրաստութիւն։ Պարի տարեկան համոյթներ, ոգեկոչումներ, տողանցքներ, ազգային տօներ, քով-քովի կը բերէին հայութիւնը, յար-

գանքի եւ երախտագիտութեան տուրք մատուցելու մեր հերոսներուն, գրական դէմքերուն, նուիրեալներուն։ ՀՄԸՄ–ՀՄՄ Ա. Կարգի ֆութպոլի ճակատումներն ալ մոլեռանդ կողմնակիցներուն ջիղերը լարող զբաղումներ կը դառնային, ոչ տարբեր՝ Կիպրոսի ԱԲՕԷԼ–Օմոնիա մրցակցութենէն, կիրակիներու ազատ յետ-միջօրէին։ Մէջ ընդ մէջ Հայաստանէն ժամանած խումբեր աւիշ ու արիւն կը սրսկէին ժողովուրդին խանդավառութեան վրայ։ Հայաստանի երգի ու պարի անսամպլը, Թաթուլ Ալթունեանի ղեկավարութեան տակ կը թնդացնէր «Unesco»ի սրահը, օրեր շարունակ, մինչ «Սպարտակ Երեւան» անուանի ֆութպոլի խումբը, նոյն տարուայ Սովետ Միութեան ախոյեանն ու բաժակակիրը, բարեկամական իրարայաջորդ մրցումներ կը կայացնէր «Քամիլ Շամուն» հսկայ մարզադաշտին վրայ, տեղական խումբերու դէմ, Նահրի կամուրջէն՝ օթօպիւսներով հազարաւորներու փոխադրութիւնը դէպի հոն, վերածելով տեսակ մը ուխտագնացութեան։ Գոհար Գասպարեանը կու գար իր աննման ձայնը հնչեցնելու «Casino du Liban»-ի ընդարձակ հանդիսասրահին մէջ, մինչ Փարիզէն հրաւիրուած Նշան Պէշիկթաշլեանը իր սրամիտ երգիծաբանութիւններով կը հարստացնէր գրականասէր հասարակութիւնը, Ամերիկեան Համալսարանի «Assembly Hall»-ին մէջ։ Նահրի պողոտան բանուկ շուկան էր կօշիկի, հագուստեղէնի, ոսկերիչներու՝ նորաձեւութիւններու շաբաթական ցուցադրութեամբ, մինչ Մարտիրոսեաններու երաժշտական վաճառատունէն գեղեցիկ երգերու արձագանգը, հայկականէն մինչեւ արժանթինեան թանկոները սփոփանքի աղբիւր էր օրուան պրկումներով տուայտող անցորդներուն համար։ Ժողովուրդը բարի սովորութեամբ ամրան եղանակին Պէյրութի տաքն ու խոնաւութիւնը կը լքէր, օդասուն հանգիստ որոնելու դէպի գիւղեր իր արշաւանքին մէջ, Ալէյ, Պհամտուն, Շթորա, Այնճար, Զահլէ եւ կամ միւս գիծէն՝ Պիքֆայա, Տհուր Շուէյր, Պոլոնիա, Մրուժ, իր քաղցն ու ծարաւը յագեցնելու տեղւոյն համեղ տանձերով, կեռասներով, խաղողով ու ակերուն զուլալ ջուրերով… Շարունակութիւնը էջ 28

Էջ 28

Հայ Կեանք

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

ՊԷՅՐՈՒԹԸ 60-ական թուականներուն Շարունակութիւն էջ 27-էն

Այս բոլոր գեղեցկութեան ու բնականութեան ետին, քաղաքական կեանքը կրնար վարդագոյն չըլլալ, բայց Լիբանանը, լիբանանցին ու լիբանանահայը, սիրտ ունենալով Պէյրութը, կ’ապրէր ու կ’ապրեցնէր, առանց լրջօրէն մտածել տալու «երազի երկիրներ»՝ Ամերիկա, Քանատա, Ֆրանսա գաղթելու գաղափարին մասին։ Շատ քիչեր կը ծրագրէին այս դրախտէն հեռանալ եւ ճակատագիր որոնել այլ երկնակամարներու տակ աւելի խոստումնալից ապագայի մը հեռանկարներով։ Սակայն ափսո՜ս, մարդիկ չգիտցան յարգը իրենց նախանձելի հանգիստին, հանդարտութեան եւ հարստութեան։ Կրօնական, քաղաքական, հատուածական եւ անձնական հակառակութիւններու տագնապին մէջ չտեսան նոյն ատեն վտանգը արտաքին միջամտութեան, ազդեցութեան եւ կամ շահերու։ Երկրին հրաբուխը լերան տակ չմնաց, այլ տաքցաւ, փոթորկեցաւ եւ ահաւոր կերպով անիծեալ օր մըն ալ յանկարծ պայթեցաւ, տասնեւեօթը տարի շարունակ Միջին Արեւելքի Զուիցերիան թաղելով փոշիի, փեռեկտումի եւ փլատակներու տակ։ Հազարներ զոհ գացին, հազարներ դուրս գացին,

որոնցմէ անմասն չմնաց նաեւ մեր աղուոր, շէ՛ն, ստեղծագործ գաղութը։ Հիմա, տարիներ ետք այս աղէտէն, Լիբանանը վերագտած կը թուի ըլլալ իր «բնականոն» վիճակը եւ արդիականացած՝ աւելիով։ Նոր օդակայան, նոր երկնասլացներ, նոր հրապարակներ, նոր շուկաներ՝ նոր գոյն ու գեղեցկութիւն կու տան անոր դիմագծին, բազմապատկելով նոյն ատեն ճամբաներու անհանդուրժելի խճողումը եւ քաոսային վիճակը։ Տեղ-տեղ սակայն ակներեւ է քաղաքացիական պատերազմի անջնջելի սպին, իբրեւ զգաստութեան կանչ գուցէ՝ գալիք սերունդներուն յետ այսու գէթ սիրով, համերաշխութեամբ եւ իմաստութեամբ առաջնորդելու երկիրը դէպի մշտատեւ բարօրութեան ու խաղաղութեան, դաս առնելով անցեալի ծանր սխալներէն եւ մանաւանդ՝ դրացի երկիրներու այժմու ցաւալի կացութենէն։ Պէյրութը, այո՛, նոր համ առած է հիմա, կասկած չկայ, բայց, ինչ ալ ըլլայ պարագան, ուրի՜շ էր համը, ուրի՛շ, վաթսունական թուականներու Պէյրութին։ 22 Յունուար 2019 Նիկոսիա

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 29

Բժշկական ՔԱՂՑԿԵՂ ԵՒ ՔԱՂՑԿԵՂԱՅԻՆ ՈՒՌԵՐ CANCER AND CANCEROGENIC MASSES Բժիշկ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Ք

աղցկեղը մարմինի հիւսկէններու բջիջներուն անկանոն, արագընթաց, անհակակշռելի բազմացման, աճման եւ զարգացման հիւանդութիւնն է, որ կը յառաջացնէ անբնական եւ ախտային ուռեր: Քաղցկեղը կրնայ յառաջանալ մարմինի որեւէ մէկ հիւսկէնի կամ օրկանի մէջ: Ան կը հարուածէ ամբողջ մարդկութիւնը, առանց գոյնի, տարիքի, սեռի, ցեղային եւ ընկերային պատկանելութեան ու տնտեսական իրավիճակի խտրութեան: Քաղցկեղային ուռ մը կը սկսի աննշմար եւ գաղտագողի, առանց որեւէ ազդանշանի: Ընդհանրապէս 5-10 տարիներ ետք ան շօշափելի չափի կը հասնի: Քաղցկեղային ուռերուն մեծամասնութիւնը կը սկսի 25-40 տարիքի միջեւ եւ երբեմն շատ աւելի կանուխ եւ նոյնիսկ պզտիկ տարիքի: Տարեցները համեմատաբար աւելի քաղցկեղ կ՚ունենան քան երիտասարդները, որովհետեւ ինչպէս ըսուեցաւ՝ քաղցկեղի բջիջները զարգանալու եւ յայտնուելու համար պէտք ունին երկար տարիներու: Համաշխարհային բժշկական կազմակերպութիւններու ուսումնասիրութիւններուն համաձայն, քաղցկեղի պարագաները անցնող 100 տարուան ընթացքին մեծ համեմատութեամբ շատցած են: Ներկայիս աշխարհի բնակչութեան 1/3-ը կը տառապի քաղցկեղէ: 1901-ին այս համեմատութիւնը եղած է 1/8000: Ինչպէ՞ս կը զարգանայ քաղցկեղը: Մարմնի բջիջներու բազմացումը, աճը եւ զարգացումը տեղի կ՚ունենան բջիջներու կիսուելու գործընթացով մը, որ կը կոչուի հաւասարաբաժանում (mitosis): Այս գործընթացը կը գտնուի յատուկ ծիներու հսկողութեան ներքեւ եւ կ՚ընթանայ յստակ կանոնաւորութեամբ, ուր ամէն մէկ բջիջ կիսուելով կը ստեղծուին երկու նոյնանման նոր բջիջներ, որոնք կ՚ունենան համահաւասար ժառանգական բաղադրիչով (DNA) հարուստ երփնամարմիններ (chromosomes) եւ ծիներ (genes): Երբ այս ծիները այլափոխուին (mutate) բջիջներու բնական եւ կանոնաւոր բազմանալու գործընթացը կը խախտի եւ կը փոխարինուի անբնական բազմանալու գործընթացով մը, եւ կը յառաջանան թերի եւ ախտաւոր բջիջներ, որոնք կը կոչուին քաղցկեղային բջիջներ: Քաղցկեղային բջիջները բազմանալու, աճելու եւ զարգանալու աւելի կարճ ժամանակամիջոց ունին, քան առողջ բջիջ մը: Անոնք կ՚ապրին երկար ժամանակ, կը ծաւալին անկաշկանդ եւ անօրէն, կը բազմանան արագօրէն եւ կը կազմեն քաղցկեղային ուռեր: Ծիներու այլափոխումին հետ կրնայ պատա-

հիլ նաեւ երփնամարմիններու այլափոխումը, որ տեղի կ՚ունենայ զանազան ձեւերով՝ երփնամարմինի մէկ մասը կ՚անյայտանայ (delete), երփնամարմինը կը տեղափոխուի (translocate) եւ երփնամարմինը կ՚ունենայ իր կրկնապատկերը (duplicate): Այլափոխուած երփնամարմիններն ալ պատճառ կը դառնան կարգ մը քաղցկեղներու զարգացման: Ժառանգական բաղադրիչով հարուստ ծիները եւ երփնամարմինները կ՚այլափոխուին, երբ անոնք ենթակայ ըլլան վնասակար եւ այլափոխութիւն յառաջացնող նիւթերու, որոնք կը կոչուին քաղցկեղածին նիւթեր (carcinogens, cancerogenic substances): Կարգ մը քաղցկեղաբաններ (cancerologist) կ՚ըսեն, թէ ամէն մարդ իր մարմնին մէջ ունի քաղցկեղի բջիջներ, սակայն անոնք անտեսանելի կը մնան մինչեւ որ անոնց թիւը հասնի երկիլլիոններու: Երբ կ՚ըսուի, թէ անհատ մը ազատ է քաղցկեղի բջիջներէ, այդ մէկը կը նշանակէ, որ մասնագէտ ախտաբանը չէ կրցած քաղցկեղի բջիջներ տեսնել իր քննութեան ընթացքին: Մեզմէ իւրաքանչիւրը իր կեանքի ընթացքին կը զարգացնէ իր մէջ քաղցկեղի բջիջներ, սակայն ախտամերժութեան ուժականութիւնը կը քանդէ եւ կը փճացնէ զանոնք ու արգելք կը հանդիսանայ անոնց բազմանալուն եւ ուռի կազմաւորման: Քաղցկեղներու մեծամասնութիւնը կը կոչուի քաղցկեղային ուռ (carcinoma), որ կը ծագի մարմնի շատ մը օրկաններու մակերեսային բջիջներէն: Մսուռուցք (sarcoma) կոչուած քաղցկեղները հազուագիւտ են եւ անոնք կը ծագին ընդհանրապէս մկաններու, ոսկորներու, կռճիկներու եւ թելաւոր հիւսկէններու մէջ: Սպիտակարիւնութիւնը (leukemia) կը զարգանայ արեան ճերմակ գնդիկներու բջիջներէն, իսկ աւշային ուռը (lymphoma) կը զարգանայ աւշագեղձերու մէջ: Քաղցկեղային ուռերը ունին երեք յստակ յատկութիւններ՝ բջիջներու անհակակշռուած աճ-բազմացում-զարգացում, մօտակայ հիւսկէններու ներՇարունակութիւնը էջ 30

Հայ Կեանք

Էջ 30

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

ՔԱՂՑԿԵՂ ԵՒ ՔԱՂՑԿԵՂԱՅԻՆ ՈՒՌԵՐ CANCER AND CANCEROGENIC MASSES Շարունակութիւն էջ 29-էն

խուժում (invasion) եւ հեռաւոր օրկաններ եւ վայրեր տարածում-տեղաշարժ (metastasis): Քաղցկեղային բջիջները կը տարածուին մօտակայ եւ հեռաւոր վայրեր արեան եւ աւշային անօթերու (lymphatics) միջոցաւ: Կազմաւորուած քաղցկեղային ուռի մը միլիոնաւոր բջիջները շուտով կը մտնեն արեան շրջանառութեան մէջ: Սակայն այս բջիջներուն մեծամասնութիւնը կ՚ոչնչանայ եւ քանի մը հատը միայն արեան անօթներէն դուրս սպրդելով կը ներխուժեն որոշ հիւսկէն մը կամ օրկան մը: Քաղցկեղաբաններ նկարագրած են քաղցկեղային ուռերը տարբեր-տարբեր դասակարգումներով եւ աստիճանաւորումներով (staging): Անոնց դասակարգումը խիստ կարեւոր է դարմանումի եղանակի որդեգրման եւ ապաքինման տարողութիւնը գիտնալու համար: Այս աստիճանաւորումնէն մէկը նկատի կ՚առնէ քաղցկեղային ուռին չափը, անոր կապակցութիւնը մօտակայ եւ հեռաւոր աւշագեղձերուն հետ եւ անոր տարածումը մարմնի հեռաւոր վայրերը: Ուրիշ մէկ տարբերակով, քաղցկեղի դասակարգումը կը նկարագրուի չորս փուլերով: Առաջին փուլ՝ ուր քաղցկեղային ուռը առաւելագոյնը 2 սմ է, առանց հեռաւոր տարածումի: Այս փուլին ախտաճանաչուած քաղցկեղը դարմանելի է, դրական արդիւնքով: Երկրորդ փուլ՝ ուր քաղցկեղային ուռը 2 սմ-է աւելի մեծ է եւ հեռաւոր տարածումի նշաններ ունի: Երրորդ փուլ՝ ուր քաղցկեղային ուռը ա՛լ աւելի մեծ է եւ տարածուած է հեռաւոր վայրեր: Չորրորդ փուլ՝ ուր քաղցկեղային ուռը աւելի ծաւալած է եւ անշարժ է: Այս փուլին ուռը կարելի չէ հատել: Այս չորս փուլային դասակարգումը ի զօրու չէ վատորակ սեւայտուցի (malignant melanoma) պարագային: Քաղցկեղի յառաջացման հիմնական ախտապատճառը քաղցկեղածին նիւթերն են, որոնք այլազան են եւ կը գտնուին զանազան ձեւերու եւ պայմաններու տակ: Հետեւեալները կարեւոր քաղցկեղածին նիւթեր եւ ազդակներ են. Ա. Թունաւոր քիմիական նիւթեր ա. Formaldehyde, որ անգոյն գրգռիչ թունաւոր կազ մըն է. բ. Vinyl chloride, որ անգոյն կազ կամ հեղուկ մըն է. ան կը գործածուի կերպընկալ նիւթերու (plastics) պատրաստութեան մէջ. գ. PVC (polyvinyl chloride) որ կը գործածուի որպէս պաշտպանողական նիւթ անդրմանիշակագոյն ճառագայթներու դէմ, նաեւ շինանիւթերու եւ այլ նիւթերու պատրաստութեան մէջ. դ. Բորակատ/բորակ/ազոտային թթուի աղ (nitrite), որ քիմիական աղ մըն է եւ կազմուած է բորակական թթուէ (nitric acid, HNO3). ան կը գործածուի շատ մը պատրաստ կերակուրներու մէջ.

ե. Paradichlorobenzene, որ կը գտնուի լուացարաններու եւ բաղնիքներու հականեխիչ հեղուկներու մէջ. զ. Միջատասպան (pesticides) դեղեր. է. Perchloroethylene, որ կը գտնուի գորգեր մաքրելու քիմիական նիւթերու մէջ. ը. Ներկերու զանազան տեսակներ. թ. DDT, որ ուժեղ միջատասպան մըն է. ժ. Հականեխիչ հեղուկներ. ժա. Մազի գունաւորման ներկեր. ժբ. Պատրաստ կերակուրներու մէջ գործածուած յաւելանիւթեր (additives)։ Բ. Մետաղներ՝ զառիկ (arsenic), որ թունաւոր սրճագոյն նիւթ մըն է, կտաւաքար (asbestos), հեղուկ ածխաջրածին (benzene/gasoline), սնդիկ (mercury), կադմիում (cadmium) եւ նիկել (nickel). Գ. Շողարձակում (radiation)՝ Ք-ճառագայթ (Xray), ատոմական եւ հիւլէական ուժանիւթ, արեւու ճառագայթ / անդրմանիշակագոյն ճառագայթ (UVL). Դ. Միջավայրային ազդակներ՝ ապականութիւն (pollution) եւ ծխամշուշ (smog). Ե. Ներծորոյթներ (hormones). Զ. Կենցաղային ազդակներ` ծխախոտի բոլոր տեսակները եւ ալքոլ։ Վերոյիշեալ նիւթերու կողքին կան հազարաւոր այլ քաղցկեղածին նիւթեր, որոնք կը գտնուին մեր տուներուն մէջ գործածուած շատ մը նիւթերու եւ առարկաներու մէջ, օրինակ՝ լուացքի դեղեր, հականեխիչ հեղուկներ, սննդեղէններ, գորգեր, կահկարասի, հակաքրտնաբեր եւ մազի ջրթոցներ (spray), օճառ, մանուկներու հեղուկ օճառ եւ տալկափոշի (talcum powder): Ըմպելի ջուրը կրնայ պարունակել քաղցկեղածին նիւթեր, եթէ անոր հասնին կոյուղիի ապականած աղտոտութիւնները: Խորովածի պատրաստութեան ընթացքին արտադրուած թունաւոր կազեր եւ նիւթեր կրնան պարունակել քաղցկեղածին նիւթեր: Նոյնպէս՝ այրած միս կամ այլ սննդեղէններ։ Կարգ մը մանրէներ (bacteria), ժահրեր (virus), մակաբոյծներ (parasite) եւ որդեր ունին քաղցկեղածին յատկութիւններ: Չափազանց ճարպի գործածութեամբ աւելի հակամէտ կ՚ըլլանք քաղցկեղի զարգացման: Քաղցկեղի ախտանշանները ընդհանարապէս ի յայտ կու գան շատ ուշ: Տեղային քաղցկեղի պարագային բացայայտ ախտանշաններն են՝ 1. Շօշափելի ուռի մը գոյութիւնը, որ կրնայ ըլլալ՝ շարժուն կամ անշարժ, կակուղ կամ քարացած, պզտիկ կամ մեծ.

2. Խոց (ulcer) եւ արիւնահոսութիւն.

3. Ցաւ, որ կը պատահի շատ ուշ եւ մասնաւոՇարունակութիւնը էջ 36

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 31

Լեզուաբանական

Կիրակնօրեայ ընթերցումներ Քիչ մը հայերէն ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ

Յետ այսու, յետ այդու, յետ այնու... Տեսա՞ծ էք որոմ ըսուածը կամ թէ լսա՞ծ էք անոր մասին... Թունաւոր բոյս մըն է ան, որ մակաբուծաբար կը բուսնի եւ կ’աճի մշակուած արտերու մէջ, մասնաւորաբար ցորենի ցօղուններուն կից ու անոնց խառնուած, երբեմն անզանազանելի: Մշակը տարին տասներկու ամիս կը պայքարի այս բոյսին դէմ, որ տեղին համեմատ մահացու ալ է, ու չի յաջողիր ընդմիշտ արմատախիլ ընել զայն: Գէորգ Աբով մը պէտք էր, որ «սեւ ֆաշիզմի հետ ասոր հետքն ալ իսպառ ջնջէր»,– բայց եկուր-նայի՛ր, որ ուրիշ աւելի վսեմ նպատակներու տուած էր ան խելքը, ու այնպէս ալ որոմը մնաց ու մնաց եւ միշտ կը գտնէ ձեւը՝ գլուխ ցցելու եւ աճելու, ի հեճուկս մարդկութեան բոլոր ճիգերուն... Լեզուական սխալները ահա կը նմանին ճի՛շդ այդ որոմին: Հալածէ՛՝ որքան կրնաս, բոլորովին չսպասւած տեղէ մը անկոտրելի գլուխը կը ցցէ ան ու կը ծաղրէ քու բոլոր նախատեսութիւններդ, կանխազգուշութիւններդ, թելադրանքներդ, տեղին համեմատ՝ յորդորներդ ու թախանձանքներդ: Կ’անցնիմ, ինծի հետ դուք եւս բազմիցս ճաշակած էք նման սխալներու անտեղիտալի դիմադրականութիւնն ու աներեսութիւնը: Երբեմն զարմանալով, ուրիշ անգամ ընդվզելով, թէ ինչպէ՛ս կարելի է այսքան յամառիլ բացայայտ սխալներու մէջ: Այսօր քննարկումի առարկայ պիտի դարձնեմ մեր արդէն նախապէս տեսած երեւոյթներէն մէկը, որ է յետ այսու, յետ այդու եւ յետ այնու քիչ մը գրաբար բուրող եռեակը, որ աշխարհաբարի ծագումէն ի վեր,– դուք ըսէք աւելի քան 200 տարի է,– անարգել կ’աղարտէ մեր լեզուն՝ արեւելահայ թէ արեւմտահայ, եւ բնաւ յաղթահարուելու նպատակ չունի: Արդարեւ, այս քանի մը օրուան մէջ գոնէ երեք անգամ գլուխ ցցեց ան՝ յայնկոյս եւ յայսկոյս Արարատի: ***Յետ այդու տուեալ բառերը պէտք է փոխարինուին...(«Ազգ», 23-8-19): ***Հետայդու երկրում այլ իրականութիւն էր լինելու...(«Պայքար», 25-8-19): ***Յետ այսու վար պիտի առնենք անօդաչու սարքերը («Զարթօնք», 26-8-19): Ո՞ւր է ասոնց սխալը կամ թէ ինչո՞ւ սխալ են այս կառոյցները:

*** Ինչպէս նկատելի է, ասոնք բաղադրեալ բառեր են, որոնց առաջին բաղադրիչն է յետ նախադրութիւնը (հետայդու սխալագրութիւն է), իսկ երկրորդ բաղադրիչն է այսու, այդու ցուցական դերանունը, որ խնդիրն է այդ յետադրութեան: Արդ, յետ յետադրութիւնը գրաբարի մէջ կը պահանջէ սեռական հոլով խնդիր. օրինակ՝ կ’ըսենք՝ «յետ մահու», որովհետեւ «մահու» սեռական հոլով է: Կարելի է ըսել նաեւ՝ յետ պատերազմի, յետ հաշտութեան, յետ պատարագի, յետ ճաշակելոյ եւ այլն: Իսկ այսու, այդու այնու բառաձեւերը սեռական հոլով չեն, այլ...գործիական, ճիշդ ինչպէս պիտի ըսէինք՝ պատերազմով, հաշտութեամբ, պատարագով, ճաշակելով: Տրուած ըլլալով, որ կառոյցը բոլորովին գրաբարեան է,– ինչ որ ամէնուն համար մատչելի չէ,– եւ տրուած ըլլալով, որ գրաբարը արդէն կ’ըսէ «յետ մահու», ինչ որ աշխարհաբարի մէջ ալ մտած է իբրեւ պատրաստի բառակապակցութիւն,– ահա մեքենաբար կ’ըսուի նաեւ...յետ այսու, յետ այդու, յետ այնու՝ առանց ի մտի ունենալու, բայց նաեւ առանց գիտնալու, որ այսու, այդու, այնու գործիական են: Այլ խօսքով՝ մահու եւ այսու նոյն հոլովը չունին: Սրբագրութի՞ւնը... Շատ պարզ է. պէտք է կիրարկել այս, այդ, այն դերանուններու սեռականները, այսինքն՝ այսր կամ այսորիկ, այդր կամ այդորիկ, այնր կամ այնորիկ: Ինչպէս կը նկատէք, մենք, այսպէսով աշխարհաբարը ծալելով մէկ կողմ դրած, սկսանք...գրաբար խօսիլ: Ի՞նչ կը կարծէք, ըլլալիք բա՞ն է այս: Կը յաջողի՞նք: Անշուշտ ո՛չ: Անձրեւը խնայելով չենք կրնար մեր գրողներուն թանկագին գլուխները կարկուտին յանձնել, այս լեզուի ձեռքէն քաշածնին լայնօրէն բաւարար է: Կը մնայ, որ ընդմիշտ մոռնանք վերը բերուած բոլոր ձեւերը՝ սխալ թէ ճիշդ: Բայց իրապէ՛ս մոռնանք: *** Աշխարհաբարեան մտածողութիւնը շատ աւելի ճիշդ ու դիւրին յաջողած է իւրացնել այսուհետեւ, այդուհետեւ, այնուհետեւ մակբայները, որոնք բոլորովին հոմանիշ են վերը բերուած ճիշդ ձեւերուն, ինչպէս նաեւ սխալ ձեւերու ետին ցանկացուած ու Շարունակութիւնը էջ 32

Հայ Կեանք

Էջ 32

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Կիրակնօրեայ ընթերցումներ Քիչ մը հայերէն Շարունակութիւն էջ 31-էն

թաքնուած ճիշդ ձեւերուն: Ասոնք շատ գեղեցիկ ու բարեհունչ, այլեւ վայելուչ կառոյցներ են, որոնք մեծ հեշտութեամբ մտած են աշխարհաբար: Դժուար չէ որոշ ճիգով, այլեւ տարրական կրթանքով մը (discipline) իւրացնել ասոնք ու դիմել անոնց, երբ համակարգիչին առջեւ կ’անցնինք: Ունինք, միւս կողմէ, բոլորովին աշխարհաբարեան համարժէքները, որոնք հետեւեալներն են՝ ասկէ ետք, ատկէ ետք, անկէ ետք: Ու վե՛րջ: Ուրեմն, կու տամ ճիշդ ձեւերու յարացոյցը՝ յետ այսր-այսորիկ յետ այդր-այդորիկ յետ այնր-այնորիկ այսուհետեւ այդուհետեւ այնուհետեւ ասկէ ետք ատկէ ետք անկէ ետք Եւ այսուհետեւ մի՛ մոռնաք ամէն առտու, գոնէ երբեմն, երեսնիդ հարաւ դարձնելով եւ աղերսագին երկինք նայելով արտասանել՝ «Հրաժարիմք յետ այսու, յետ այդու, յետ այնու շաղփաղփելոյ եւ գրելոյ»: «Հրաժարելո՜վ հրաժարիմք»: «Եղիցի, եղիցի, եղիցի»... Յ. Գ. Թուղթերուս մէջ գտայ հետեւեալ օրինակը եւս. «Արսէն Թորոսեանը հանդիպման մասնակիցներին կոչ է արել յետայսու առաւել ակտիւօրէն ներգրաւուել ծխելու դէմ պայքարին» («Առաւօտ», 14 Օգոստոս 2018): ============================== Տասնամեակներ առաջ՝ դեռ 30-ականներուն, Սիրան Սեզան, իրեն յատուկ նրբազգացութեամբ մը, կը գրէր. «Արեւմտահայերէնը ծուէն-ծուէն կը մեռնի»: Այն ատեն ու մանաւանդ Լիբանանի մէջ, ուր ան կը գործէր, դժուար էր հաւատալ նման ախտաճանաչումի մը: Ժամանակը ցոյց տուաւ, որ ճիշդ կը զգար, ճիշդ կը տեսնէր ու ճիշդ կը դատէր ան: Եւ զինք յիշեցի այսօր, երբ թերթերը կը կարդայի: Օ՜, որքա՜՜՜ն տխուր նախատեսութիւններու եւ նախազգացումներու կը մղեն մեր, թերթերը, մա՛նաւանդ մեր թերթրեը, եւ թող որ քիչ մը ամէն գրութիւն իր կարգին: *** 1. Այդ մահը յաճախ քողածածուկ է՝ անաղմուկ, անզգալի, անշօշափելի, բայց միշտ ներկայ է ու

անդուլ կը գործէ. ուրեմն կարդանք միասին: --Փութին Էրտողանին ներկայացուց ռուսական օդանաւերը: --Թուրքիան հետաքրքրուած է ռուսական կործանիչներով: --Թուրքիան տակաւին յստակ որոշում չէ տուած: Քանի մը անգամ ուշադիր ու կեդրոնացած կարդանք այս երեք նախադասութիւնները՝ իրենց ընդգծուած յատուկ անուններով: Անոնք երեքն ալ օժտուած են «ն» որոշիչ յօդով: Մօտիկ անցեալին մեր գրողները այդ յօդերը չէին դներ, քանի որ արեւմտահայերէնը որոշիչ յօդը տնտեսելու իր ուրոյն ոճը ունի, որուն բերումով ալ այս երեք օրինակները պէտք է անյօդ կիրարկուէին: Ասի կանոն մըն է, որ ոչ այնքան բացատրելի եւ ուսուցելի է, որքան զգալի՝ ըստ տեղին, քանի որ բացարձակ կամ համատարած չէ ան: Ուրեմն պէտք է գրուէին՝ --Փութին Էրտողանի ներկայացուց ռուսական օդանաւերը: --Թուրքիա հետաքրքրուած է ռուսական կործանիչներով: --Թուրքիա տակաւին յստակ որոշում չէ տուած: Ինչո՞ւ քանի մը տասնամեակ առաջ այս անգիր կանոնը կը յարգուէր... Կը յարգուէր, որովհետեւ կը զգացուէր ան, իսկ հիմա անզգալի կը մնայ. որովհետեւ մեր բարբառը հետզհետէ աւելի կ’ենթարկուի արեւելահայերէնին, իսկ արեւելահայերէնը բերուած երեք օրինակները անպայման ու հարկադրաբար պիտի յօդով կիրարկէր: --Յօդը անհրաժեշտ է առաջինին, քանի առանց անոր արեւելահայերէնը չի կրնար տրական հոլով կազմել: Իսկ այստեղ տրական հոլով պէտք է: Մինչ արեւմտահայերէնի տրականին համար յօդը պայման չէ: --Երկրորդ եւ երրորդ օրինակներուն յօդը անհրաժեղտ է, քանի Թուրքիա ենթակայ է, իսկ արեւելահայերէնը չի կրնար ենթական առանց յօդի կազմել, մինչ արեւմտահայերէնին համար յօդը նմանապէս անհրաժեշտ չէ: Բայց արեւմտահայ լրագրողը դրած է այդ յօդերը, որովհետեւ կամաց-կամաց արեւելահայերէնին կ’ենթարկուի ան եւ կը կորսնցնէ արեւմտահայու լեզուազգացողութիւնը: 2. «Գագիկ Խաչատուրրեանը խոշոր չափով վատնումի կասկածով բերման ենթարկուած է»: Արեւմտահայերէնի բոլոր դասագիրքերուն մէջ դաՇարունակութիւնը էջ 33

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 33

Յունաստանի Հայ Աւետարանական Եկեղեցի ՌԱԿ Յունաստանի Շրջանային Վարչութիւն

Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան հիմնադրութեան 98-րդ տարեդարձի առիթով

ՀՈԳԵՀԱՆԳՍՏԵԱՆ ՊԱՇՏՕՆ ՌԱՄԿԱՎԱՐ ՀԻՄՆԱԴԻՐՆԵՐՈՒ ԵՒ ԵՐԱԽՏԱՒՈՐՆԵՐՈՒ ԿԻՐԱԿԻ 29 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2019 ՓԵՐԻՍԹԵՐԻԻ Ս․ ԱՍՏՈՒԱԾԱԾԻՆ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ՄԷՋ Յաւարտ Սուրբ Պատարագի Ընդունիլ որպէս անձնական հրաւէր

Գրաւուած օրեր՝ 6 Հոկտեմբեր 2019 Յիշատակի Պաշտամունք Նուիրուած՝ Աստղիկ Չոլաքեանի Առաւօտեան ժամը 11։00-ին Գոքինիա

2 Նոյեմբեր 2019 Հայ Աւետարանական Տիկնանց Մարմնի Տարեկան Պազար Գոքինիա

Նիւ Եորքի մէջ կայացաւ Հայաստանի ու Յունաստանի վարչապետներու հանդիպում Շարունակութիւն էջ 14-էն

արտօնագիրերու ազատականացման գործընթացի մեկնարկի շուրջ։ Հայաստանի վարչապետը կարեւորած է Յունաստանի հաւասարակշռուած դիրքորոշումը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման գործընթացին։ Յունաստանի վար-

չապետը երախտագիտութիւն յայտնած է Կիպրոսի հիմնախնդրի լուծման ուղղութեամբ Յունաստանի եւ Կիպրոսի ջանքերուն Հայաստանի աջակցութեան համար։ Նիւ Եորքի՝ ՄԱԿ-ի կեդրոնի մէջ, վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը կարճատեւ հանդիպում ունեցած է նաեւ Կիպրոսի նախագահ Նիքոս Անասթասիատիսի հետ։

Կիրակնօրեայ ընթերցումներ Քիչ մը հայերէն Շարունակութիւն էջ 32-էն

րերէ ի վեր կը շեշտուի, որ խոշոր ածականը կը դրուի մի՛այն տեսանելի, շօշափելի, թանձրացական առարկաներու անունին վրայ. օրինակ՝ խոշոր պատառ, խոշոր գլուխ, խոշոր ծառ, խոշոր ժայռ եւ այլն: Բայց չէ տեսնուած, որ ըսենք խոշոր միտք, խոշոր բանաստեղծ, խոշոր պատմաբան, խոշոր չափ, խոշոր ստախօս եւ այլն: Այս պարագային կ’ըսենք մեծ. օրինակ՝ մեծ միտք, մեծ բանաստեղծ, մեծ երաժիշտ, մեծ ստախօս եւ այլն: Բայց

արեւելահայերէնը հեզասահօրէն կ’ըսէ՝ խոշոր բանաստեղծ, խոշոր երգահան, խոշոր արուեստագէտ, խոշոր չափով իւրացում եւ այլն: Ուրեմն այստեղ ալ կը գտնենք արեւմտահայերէնին յատուկ լեզուական պատուար մը, որ փուլ եկած է, եւ խոշոր-ը սկսած է փոխարինել մեծ-ը եւս: Եւ այսպէս արեւմտահայերէնի բերդը կը շարունակէ մնալ անպաշտպան: Իսկ արեւմտահայ գրողը՝ խոշո՜՜՜ր բացակայ մը...

Հայ Կեանք

Էջ 34

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

ՔԱՂՑԿԵՂ ԵՒ ՔԱՂՑԿԵՂԱՅԻՆ ՈՒՌԵՐ CANCER AND CANCEROGENIC MASSES Շարունակութիւն էջ 30-էն

րապէս ոսկորներու տարածուած քաղցկեղի պարագային: Տարածուած քաղցկեղի պարագային ախտանշաններն են՝ տեղային քաղցկեղի ախտանշաններ առաւել մօտակայ եւ հեռաւոր աւշագեղձերու յայտնաբերում, փայծաղի (spleen) եւ լեարդի ծաւալում ու քաղցկեղային ուռերու յայտնաբերում ուղեղի, թոքերու, որոշ ոսկորներու, ոսկրածուծի, ողնածուծի եւ լեարդի մէջ: Քաղցկեղի բոլոր տեսակներու հետեւանքով ի յայտ կու գան մարմնական զանազան ախտանշաններ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ կշիռքի կորուստ (նիհարնալ), ախորժակի նուազում, նողկանք, յոգնածութիւն, գիշերային քրտինք, սակաւարիւնութիւն (anemia), մարմնական ընդհանուր ցաւ, ընկճուածութիւն եւ մտահոգութիւն: Վերոյիշեալ ախտանշաններուն հետ կ՚երեւին նաեւ զանազան այլ ախտանշաններ, որոնք իւրայատուկ են իւրաքանչիւր օրկանի քաղցկեղին: Քաղցկեղի հիմնական ախտապատճառը ընդհանրապէս կարելի չէ գիտնալ ախտաճանաչումի սկզբնաւորութեան: Քաղցգեղագէտներ համաճարակագիտական (epidemiologic) ուսումնասիրութիւններու ընդմէջէն գտած են շատ մը քաղցկեղներու ախտապատճառները: Այս ախտապատճառներէն իւրաքանչիւրը առնչուած է որոշ օրկաններու քաղցկեղի ախտահարման հետ, օրինակ՝ 1. Ծխախոտը՝ թոքերու, շնչափողի, խռչափողի, որկորի (esophagus), ըմբանի (pharynx), լեզուի, շրթունքի, բերանի, շարոյրի (pancreas), արգանդավիզի (cervix) եւ միզապարկի (urinary bladder) քաղցկեղներուն հետ: Ծխախոտ ծխող մը 14 անգամ աւելի հաւանականութիւն ունի թոքի քաղցկեղ ունենալու քան չծխող մը.

2. Կենդանական ճարպի չափազանց գործածութիւնը՝ հաստ աղիքի, վերջնաղիքի (rectum), շագանակագեղձի (prostate gland), թոքի, կրծքագեղձի (breast) քաղցկեղներուն հետ.

3. Ալքոլի չափազանց գործածութիւնը՝ բերանի, որկորի, ըմբանի եւ խռչափողի քաղցկեղներուն հետ ինչպէս նաեւ կիներու կրծքագեղձի քաղցկեղին հետ.

4. Ք-ճառագայթներու շողարձակումի ենթակարկուիլը՝ սպիտակարիւնութեան աւշանօթային (lymph node) քաղցկեղի եւ մորթային քաղցկեղներուն հետ.

5. Արեւու անդրմանիշակագոյն ճառագայթները՝ մորթային քաղցկեղի եւ սեւայտուցի (melanoma) հետ.

6. Ատոմական ուժանիւթի շողարձակումը՝ մարմնի զանազան տեսակի քաղցկեղներուն հետ,

առաւելաբար՝ ոսկրածուծի եւ վահանագեղձի (thyroid gland) քաղցկեղներուն հետ.

7. Միջատասպան նիւթեր՝ աւշագեղձերու քաղցկեղի եւ սպիտակարիւնութեան հետ.

8. Նիկել՝ թոքերու եւ քիթի խոռոչներու քաղցկեղներուն հետ.

9. Քարիւղ՝ սպիտակարիւնութեան եւ աւշագեղձերու քաղցկեղին հետ.

10. Կտաւաքար՝ թոքերու եւ ստամոքսաաղիքային քաղցկեղներուն հետ.

11. Զառիկ՝ թոքերու եւ մորթի քաղցկեղին հետ.

12. Որոշ մանրէներ՝ աւշագեղձերու քաղցկեղին հետ.

13. Որոշ ժահրեր՝ հեշտոցի (vagina), լեարդի եւ աւշագեղձերու քաղցկեղներուն հետ.

14. Որոշ որդեր եւ մակաբոյծներ՝ միզապարկի քաղցկեղին հետ.

15. Որոշ ներծորոյթներ՝ կրծքագեղձի, արգանդի (uterus), շագանակագեղձի, ամորձիներու եւ վահանագեղձի քաղցկեղներուն հետ.

16. Կովու, ոչխարի եւ խոզի սեւ միս՝ հաստ աղիքի, սրբանի, կրծքագեղձի, շագանակագեղձի եւ երիկամի քաղցկեղներուն հետ.

17. Ալքոլ՝ բերանի, կոկորդի, խռչափողի, որկորի, լեարդի, հաստ աղիքի, սրբանի, կրծքագեղձի եւ թոքի քաղցկեղներուն հետ.

18. Մազի գունաւորման ներկեր՝ միզապարկի քաղցկեղի հետ: Քաղցկեղի ախտաճանաչումը կը կատարուի հետեւեալ գործընթացով.

1. Լսել հիւանդը եւ անոր հիւանդութեան պատմականը։ 2. Կատարել բժշկական մանրակրկիտ քննութիւն։ 3. Կենսահերձում (biopsy) կատարել ախտաբանական քննութեան համար, մասնաւորաբար՝ ունենալու համար բջիջներու ծինային անբնական երեւոյթները: Այս մէկը խիստ կարեւոր է, որովհետեւ անոր արդիւնքին վրայ հիմնուելով կ՚որոշուի դարմանումի եղանակը: 4. Կատարել զանազան Ք-ճառագայթային, մաքնիսարձագանգային (MRI), եւ համակարգչային շերտագրական նկարահանումներ (CT Scan)։ 5. Կատարել արեան զանազան տեսակի քննութիւններ։ 6. Կատարել աւշագեղձերու ախտաբանական քննութիւն: Հոս տեղին է յիշել, որ իւրաքանչիւր օրկանի քաղցկեղին համաձայն կը կիրարկուին ախՇարունակութիւնը էջ 35

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Հայ Կեանք

Էջ 35

ՔԱՂՑԿԵՂ ԵՒ ՔԱՂՑԿԵՂԱՅԻՆ ՈՒՌԵՐ CANCER AND CANCEROGENIC MASSES Շարունակութիւն էջ 34-էն

տաճանաչումի յատուկ քննութիւններ: Քաղցկեղի դասական (conventional) դարմանումը հիմնուած է անոր աստիճանաւորումին եւ դասակարգումին վրայ: Ընդհանրապէս քաղցկեղի դարմանումը կը կատարուի հետեւեալ դարմանամիջոցներով.

1. Վիրաբուժական վիրահատում՝ մասնակի կամ ամբողջական հատում եւ ամբողջական վիրահատում ապահով սահմաններով։ 2. Քիմիադարմանում (chemotherapy). ան կը սպանէ քաղցկեղի բջիջները, սակայն ան կը սպանէ նաեւ արագօրէն աճող եւ բազմացող առողջ բջիջներ կարգ մը օրկաններու մէջ, օրինակ՝ ոսկրածուծ (bone marrow) եւ ստամոքսա-աղիքային համակարգ: Քիմիադարմանումը վատ անդրադարձ կ՚ունենայ լեարդին, երիկամներուն, սիրտին եւ թոքերուն վրայ։ 3. Ք-ճառագայթներով դարմանում (X-ray therapy). Ք-ճառագայթները կ՚այրեն նաեւ ուռին շուրջը գտնուող առողջ բջիջները եւ կը յառաջացնեն որոշակի սպիներ: Ինչպէս Ք-ճառագայթային դարմանումը, քիմիա դարմանումը եւս կը վնասէ մարմինի ընդհանուր դիմադրողական համակարգին, որուն հետեւանքով կը յառաջանան մարմնական զանազան յաճախակի բորբոքումներ եւ բարդութիւններ։ 4. Վարակամերժութիւնը (immunity) զօրացնող դեղերու գործածութիւն: Վերոյիշեալ դարմանումի միջոցները կ՚օգտագործուին անջատաբար կամ հաւաքաբար: Կը մատուցուի նաեւ ժամանակաւոր ամոքիչ խնամք՝ նուազեցնելու համար հիւանդին տառապանքը, ցաւը եւ հոգեկան, զգացական, հոգեբանական ու ընկերային ճնշուածութիւնը: Քաղցկեղի դասական դարմանամիջոցներու կողքին կան նաեւ տարբեր-տարբեր մօտեցումներ եւ դարմանական միջոցառումներ, որոնք կը կոչուին ոչ-դասական բժշկութիւն (non-conventional): Աս կ’ընդգրկէ «փոխընտրական բժշկութիւն»ը եւ «լրացուցիչ բժշկութիւն»ը (complementary medicine): Գոյութիւն ունին քաղցկեղի փոխընտրական եւ լրացուցիչ դարմանամիջոցներու զանազան մօտեցումներ եւ ձեւեր, որոնցմէ կարեւորագոյններն են՝ 1. Բնութաբուժութիւն (naturopathy). Բնութաբուժութեան կողմէ օգտագործուած ախտամիջոցներն են՝ խորհրդատուութիւն, մարմնամարզանք, խոտաբոյսեր, ջրաբուժութիւն (hydrotherapy) եւ մասնաւոր սննդականոն: 2. Չինական բժշկութիւն, որ կը հաւատայ կեանքի ուժականութեան կարեւորութեան վրայ: Ան կը գործէ մարմնին մէջ գտնուող երկու հակադիր՝ YIN եւ YANG ուժերու հաւասարակշռութեամբ:

3. Մարմնամտային (body-mind) դարմանամիջոց։ Այս մէկը հիմնուած է այն տրամաբանութեան վրայ, որ մտային եւ զգացական ազդակներ կ՚ազդեն մարդուն ֆիզիքական առողջութեան: Ան կը գործէ հոգեբանական, կենցաղային եւ ընկերային միջոցառումներով՝ պահելու համար անհատին առողջութիւնը եւ արգելք հանդիսանալու հիւանդութեան կամ դարմանելու հիւանդութիւնը: 4. Մարմնամտային ընթացիկ դարմանամիջոցներ են. ա. Քնաբուժութիւն (hypnotherapy)։ բ. Խորհրդածում (meditation) եւ ինքնակեդրոնացում։ գ. Հանդարտեցման եւ թուլացման մարզանքներ եւ միջոցառումներ։ դ. Կենսաբանական դարմանամիջոց, որ հիմնուած է բնականօրէն գոյութիւն ունեցող կենսաբանական նիւթերու, սննդականոնի, խոտաբուսակերութեան, գերկենսանիւթերու մետաղներու եւ բնասպիտի գործածութեան վրայ: ե. Մարձաբուժութիւն (massage therapy)։ զ. Ուժաբուժութիւն (energy therapy). ուժաբուժութիւնը կ՚օգտագործէ մագնիսական ուժը. Անիկա կը կիրարկուի մասնաւորապէս ցաւի դէմ մագնիսներու գործածութեամբ: 5․ Երաժշտութիւնը նաեւ օգտագործուած է որպէս լրացուցիչ դարմանամիջոց: Հանդարտեցնող երաժշտութիւնը իր դանդաղ, սահուն եւ մեղմ յատկութիւններով կը մեղմացնէ անհատին մտահոգութիւնը, ընկճուածութիւնը, սրտի զարկը եւ զարկերակային ճնշումը: Ան կը բարելաւէ անհատին մտային եւ հոգեկան ներաշխարհը, ինչպէս նաեւ կը բարձրացնէ անոր ֆիզիքական կարողականութեան մակարդակը: Վերոյիշեալ ոչ-դասական բոլոր դարմանամիջոցներէն անկախ, վերջին տասնամեակներուն զանազան երկիրներու մէջ աղօթքը որպէս հաւատքի աղբիւր զօրաւոր դարմանամիջոց նկատուած է: Ժողովուրդը ունի այն տպաւորութիւնը, որ ամէն անձ որ քաղցկեղով ախտաճանաչուած է կը նկատուի մահուան դատապարտուած եւ անյոյս հիւանդ մը: Սակայն իրականութիւնը այդ չէ: Քաղցկեղի սկզբնական կանուխ ախտաճանաչումով եւ շուտափոյթ ու ամբողջական դարմանումով անհատը կը ձերբազատուի իր հիւանդութենէն եւ կ՚ապրի երկար տարիներ առանց որեւէ մէկ դժուարութեան եւ վատ հետեւանքներու: Յառաջացած եւ ուշ ախտաճանաչուած պարագաները ունին ապաքինման քիչ կարելիութիւն: Շատ յառաջացած եւ տարածւած քաղցկեղի պարագային՝ դարմանումի եւ ապաքինման ոչ մէկ նշոյլ կարելի է ունենալ: Շարունակութիւնը էջ 36

Հայ Կեանք

Էջ 36

Ուրբաթ, 27 Սեպտեմբեր 2019

Պոլսահայ լուսանկարիչին ԱՄՆ քոնկրէսականները գործերը՝ Նիւ Եորքի մէջ Հայաստան այցի շրջագիծէն ներս որոշած են այցելել նաեւ Արցախ

Պոլսահայ անուանի լուսանկարիչ, լրագրող Արա Կիւլէրի լուսանկարներու ցուցահանդէսը պիտի բացուի Նիւ Եորքի մէջ: Ըստ «Արմէնփրես»-ի, այս մասին կը յայտնէ թրքական «Անատոլու» լրատուական գործակալութիւնը: Ցուցահանդէսին պիտի ներկայացուի Կիւլէրի լուսանկարներուն այն շարքը, ուր պատկերուած է 1950-ական թուականներու Պոլիսը: Յայտնի է, որ Նիւ Եորքէն ետք ցուցահանդէսին յաջորդ կանգառը պիտի ըլլայ Հռոմը: Թուրքիոյ նախագահականի նախաձեռնութեամբ, Արա Կիւլէրի թանգարանի, արխիւի եւ ուսումնասիրութիւններու կեդրոնի համագործակցութեան ծիրէն ներս արուեստագէտին ստեղծագործութիւնները կը ցուցադրուին աշխարհի կարեւոր քաղաքներու մէջ: Լոնտոնէն, Փարիզէն եւ Քիոթոյէն ետք չորրորդ կանգառը Նիւ Եորքն է:

Տոքթ. ԳԷՈՐԳ Պ. ՔԵՇԻՇԵԱՆ Պէյլան, 1931 – Լոս Անճելըս, 2018 Շարունակութիւն էջ 24-էն

ռումը, շաբաթաթերթին ապահովելով աւելի քան 120․000 տոլարի գումար մը։ Քեշիշեան երախտաւորը Լոս Անճելըսի մէջ որոնած էր իր երիտասարդական տարիներու միութենական ու մտաւորական բարեկամները, որոնց հետ յաճախ իր ազատ ու ընկերային ժամերը կ՚անցընէր։ Բայց այդ բոլորը իրենց աւարտին կը հասնին, երբ 2015-ին անկողնոյ պիտի ծառայէր ու երեք տարի ետք՝ 16 Նոյեմբեր 2018-ին յաւիտեան իր աչքերը պիտի փակէր 87 տարեկան հասակին, միութենական ու հասարակական կեանքի հարուստ վաստակ մը թողնելով իր ետին։

ԱՄՆ-ի քոնկրէսականներ Ճէքի Սփիր-Կանչելեան, Ճուտի Չու եւ Ֆրանք Փալոն՝ Հոկտեմբեր 1-ին, Հայաստան մէկ շաբթուայ այցի ծիրէն ներս՝ որոշած են նաեւ Լեռնային Ղարաբաղ այցելել: «Ամերիկայի ձայն»ի տուեալներով՝ ԱՄՆ-ի Քոնկրէսէն ներս կայացած Ամերիկայի հայկական համագումարին ծիրէն ներս՝ յայտարարած է Փասատինան ներկայացնող Ճուտի Չուն։

Կապ Հրատարակութեան հետ: hyegyank@gmail.com

ՔԱՂՑԿԵՂ ԵՒ ՔԱՂՑԿԵՂԱՅԻՆ ՈՒՌԵՐ CANCER AND CANCEROGENIC MASSES Շարունակութիւն էջ 35-էն

Կարելի՞ է կանխարգիլել քաղցկեղի զարգացումը: Այո՛, մասամբ: Կարելի է կանխարգիլել քաղցկեղներու կարեւոր մէկ տոկոսը պարզապէս մեր ուշադրութիւնը կեդրոնացնելով միջավայրային եւ կենցաղային շատ մը ազդակներու վրայ, օրինակ՝ բնաւ ծխախոտ չգործածել, հետեւիլ առողջ սննդականոնի, հեռու մնալ շատակերութենէ, սեւ միս շատ չուտել, ալքոլ քիչ գործածել, կենդանական ճարպ քիչ սպառել, հեռու մնալ քաղցկեղածին նիւթերէ, ապականած միջավայրերէ, քիմիական նիւթերէ եւ կազերէ ու կատարել բժշկական հերթական քննութիւններ որոշ տարիքէ ետք կարգ մը քաղցկեղներու բացայայտումին համար, մասնաւորապէս՝ արգանդավիզի, հեշտոցի, հաստ աղիքի, շագանակագեղձի եւ կրծքագեղձի: Մոնրէալ Hairenik Weekly