Útrýmum einelti í sameiningu -skátar grípa til aðgerða

Umhverfi án eineltis

1

ÚTRÝMUM EINELTI U G N I N I E Í SAgM rípa til aðgerða Skátar

!@&$#*% !@&$ #*%

skatar.is/einelti

2

Umhverfi án eineltis

A F A H R I N R A T Á SK Ð A L I T F R A Þ ALLT SEM N Á I F R E V H M U SKAPA EINELTIS Bæklingur þessi var skrifaður til að aðstoða þig við að vinna gegn einelti og minnka líkurnar á því í skátasveit­ inni þinni eða skátaflokknum. „Það er á ábyrgð allra skáta og skátaforingja að skapa styðjandi og þroskandi umhverfi, þar sem einelti af engu tagi er liðið.“ Þetta gildir í öllu skátastarfi.

Til að skátastarf verði án eineltis þarf að viðhalda réttum anda og vera meðvitaður um allar breytingar sem eiga sér stað meðal krakkanna. Að öllu jöfnu ríkir sátt í skátunum. Því miður hafa þó flestir lent í einelti á einhvern hátt, annað hvort sem þolendur eða sem áhorfandi að þjáningu annarra.

Höfum við kannski óviljandi valdið öðrum sársauka?

Umhverfi án eineltis

3

EFNISYFIRLIT KYNNING - 2 LTI? - 3 HVAÐ ER EINE Í EINELTI? – 5 A HVERJIR LEND LEIÐINGAR EINELTIS? – 5 F A U R E IS? – 5 HVERJAR KENNI EINELT IN E G É I K K E I? – 6 HVERNIG Þ ORÐIÐ AÐ LIÐ G É T E G IG N R HVE YTT MIKLU – 7 ÞÚ GETUR BRE A MEÐ Í LIÐ – 8 R Ð EINELTI AÐ FÁ FORELD GT AÐ KOMA Í VEG FYRIR A Æ HVERNIG ER H 1 ?–9 G SI EINELTI – 10-1 N G E G R ENDURTAKI U L G E R EIGIN R BÚIÐ TIL YKKA NGIÐ HJÁLP? - 12 FE HVAR GET ÉG HVAÐ ER EINELTI? Einelti er félagslegt vandamál sem fyrirfinnst á öllum þjóðfélagsstigum. Sumir segja það „vera hluta af því að alast upp“, þó flestir átti sig á þeirri þjáningu sem einelti veldur. Það er auðvelt að hunsa áflog eða stríðni og afgreiða það sem einstakt tilfelli eða halda að krakkarnir leysi málið sín á milli. Oft er raunin þó því miður ekki sú. Krakkar hafa ekki getuna til að stöðva einelti án aðstoðar og þurfa oft að þola afleiðingar þess, jafnvel í gegnum allt lífið.

Einelti getur tekið á sig margar myndir, sumar augljósari en aðrar.

Einelti er hegðun sem miðar að því að særa aðra, hvort sem er einu sinni eða oftar, í stuttan tíma eða yfir lengra tímabil. Það þarf ekki að vera endurtekin röð atvika til að vera kallað einelti. Eitt tilfelli þar sem einhver gerir lítið úr eða níðist á öðrum, nægir.

Helmingur barna á neðri stigum grunnskóla og einn fjórði á efri stigum segist hafa lent í einelti s.l. ár. Hér koma nokkrar dæmigerðar lýsingar frá þolendum:

• Var uppnefnd(ur) • Var strítt • Peningar, gsm sími eða aðrar eigur voru teknar frá mér • Var lamin(n), ýtt, hrint, klipin(n) eða sparkað í mig • Fékk sms eða tölvupóstskilaboð með hótunum eða meiðandi athugasemdum • Var skilin(n) útundan • Þurfti að þola árásir eða háðsglósur vegna trúar, kyns, kynhneigðar, fötlunar eða útlits Ein algengasta tegund eineltis er að vera upp­­nefndur. Fólk er uppnefnt vegna útlitsins, framburðar, einhvers sem það gerir ekki vel, af því foreldrarnir eru efnaðir eða vegna einhvers annars sem stundum virðist hreinlega koma úr lausu lofti.

Hvar er línan dregin á milli þess að leggja í einelti og þess að vera einfaldlega að skemmta sér á meinlausan hátt? Svarið er einfaldlega það að ef sá sem stríðnin beinist að sér hana ekki sem meinlausa skemmtun, ef stríðnin verður ógeðfelld, særandi eða illkvittin, þá heitir hún einelti.

4

Umhverfi án eineltis

R U D N E L O Þ G O GERENDUR A M A S R Ú T F O KOMA VINAHÓPNUM

Umhverfi án eineltis

HVERJIR LENDA Í EINELTI? Allir geta lent í einelti. Sumir lenda í því vegna kynþáttar síns, þjóðfélagsstéttar, kyns eða fötlunar.

Aðrir lenda í því að því er virðist án neinnar ástæðu. U.þ.b. 20% þeirra sem hringja í neyðarlínu barna í Bretlandi vegna eineltis, segja gerandann vera fyrrverandi vin. Gerendur og þolendur eineltis eru oft sami hópurinn. Í rannsókn sem var gerð hjá yngri stigum grunn­ skólabarna sögðust 15% barna bæði hafa lagt í einelti og þolað það á liðnu ári. Sumir lýsa einelti sem slæmum ávana sem þeir reyna ítrekað að losa sig undan en án árangurs.

Líkt og fullorðið fólk eru börn og unglingar oft miskunnarlausari þegar þeir eru saman í hóp.

Af þeim sem hringdu í neyðarlínu barna sögðust nærri því þrír af hverjum fjórum hafa verið lagðir í einelti af hópi, frekar en einstaklingum.

HVERJAR ERU AFLEIÐINGAR EINELTIS? Einelti særir. Þolendum líður oft eins og það sé þeim að kenna, eða að eitthvað sé að þeim. Það getur haft tortímandi áhrif á sjálfsmynd barna og unglinga og eyðilagt sjálfstraust þeirra og einbeitingu. Það veldur því að þeir draga sig í hlé, eru óöruggir og félagsfælnir og skortir kjark til að taka áhættu í lífinu. Þeir sitja svo uppi einangraðir, einmana og mjög óhamingjusamir.

Einelti hefur áhrif á alla, ekki aðeins beina þol­ endur. Margir þora ekki að koma þolendum til aðstoðar, heldur standa þöglir hjá sem áhorfendur, af ótta við að lenda í eineltinu sjálfir. Það veldur oft mikilli sektarkennd.

5

HVERNIG ÞEKKI ÉG EINKENNI EINELTIS? Það er ekki alltaf auðvelt að sjá hvort um einelti sé að ræða, sérstaklega þar sem það gerist oftast án þess að aðrir taki eftir því. Það gæti bent til eineltis ef skátinn: • minnkar fundasókn eða vill ekki taka þátt í verkefnum • biður um að fá að skipta um flokk •

er alltaf sá síðasti sem er valinn í hóp, án sýnilegrar ástæðu, eða er strítt þegar aðrir meðlimir halda að þú sjáir ekki til

• er oft efni brandaranna sem sagðir eru í hópnum • vill ekki fara á tiltekna staði, eða vinna með tilteknum einstaklingum • er ítrekað að týna fötum eða öðrum persónulegum eigum • hefur marbletti eða aðra áverka • virðist alltaf hafa of lítinn vasapening •

er þögull, feiminn og tauga­veiklaður og heldur sig til hlés frá öðrum (sérstaklega ef um er að ræða einstakling sem hefur átt vanda til að vera hress og hávær)

• neitar að tala um vandamálið •

er venjulega þögull, en hefur skyndilega tilhneigingu til að ráðast að fólki, bæði með orðum og líkamlegum athöfnum

MUNIÐ EINNIG AÐ GERENDUR GETA JAFNVEL VERIÐ YNGRI EN ÞOLENDUR OG AÐ ÞOLENDUR GETA LÍKA VERIÐ FULLORÐIÐ FÓLK

6

Umhverfi án eineltis

HVERNIG GET ÉG ORÐIÐ AÐ LIÐI? Einelti getur aðeins þrifist ef ekki er sagt frá því. Það hjálpar mikið að finna fullorðinn einstakl­ing sem hægt er að treysta og tala við.

Ef barn segir ykkur frá því að það sé lagt í einelti, er það mikilvægasta sem hægt er að gera að hlusta. Það eitt að hlusta á barn segja frá tilfinn­ ingum sínum getur verið því mikil hjálp.

Ræðið við barnið um hvernig því finnst best að þið nálgist málið. Kannski er það ekki tilbúið að gera neitt í bili annað en að segja frá eineltinu.

Kannski hefur það á hinn bóginn skýrar hugmyndir um lausnir og vill ræða þær í kjölinn.

Börn og unglingar segja oft ekki frá einelti sem þau verða fyrir af ótta við að hinir fullorðnu fari af stað í aðgerðir án þeirra samþykkis. Verið þess fullviss að barnið viti og samþykki hugmyndir að lausnum áður en eitthvað er gert.

Börn og unglingar lenda síður í einelti ef sjálfsmynd þeirra er góð. Minnið þau á að það er í lagi að vera öðruvísi. Ef einhverjum líkar ekki við þau, t.d. vegna klæðnaðar eða lítillar getu í íþróttum, er það vandamál hins aðilans en ekki þeirra. Áhrifaríkasta leiðin fyrir börn og unglinga til að eiga við einelti sem felst í orðum er að halda ró sinni, vera sjálfsörugg og sýna ekki viðbrögð.

Ef þau verða ekki reið eða æst eru líkur á því að gerandanum finnist það ekki þess virði að eyða orðum í þau.

Ekki hvetja börnin til að svara í sömu mynt, sérstaklega ekki ef líkamlegt ofbeldi fylgir orð­ unum. Ráðleggið þeim að bíta ekki á agnið heldur fara frekar burt úr aðstæðunum.

Allt sem eykur sjálfstraust og sjálfsöryggi getur hjálpað. Má þar nefna t.d. sjálfsvarnarnámskeið sem getur kennt þeim að komast úr erfiðum aðstæðum án ofbeldis. Ef börn læra að vernda sjálf sig verða þau síður hrædd við árásir af hverju tagi sem er. Sjálfstraustið vex einnig, sem aftur minnkar líkur þeirra á því að verða fyrir stríðni.

Umhverfi án eineltis

ÞÚ GETUR BREYTT MIKLU Á EFTIR­ FARANDI HÁTT:

•

•

• Að barnið fái sérstakan félaga sem það getur talað við þegar því finnst þurfa.

Viðurkenna vandamálið.

Einelti er til alls staðar í sam­félaginu. Það er mikilvægt að allir í sveitinni viðurkenni að það er til staðar.

• Vera meðvitaður um möguleg vandamál sem eineltið getur skapað.

• Fylgjast með og reyna að átta sig á fyrstu merkjum um þjáningu hjá þolanda.

• Hvetja börn og unglinga til að segja frá.

• Sjatla málin eins fljótt og hægt er.

•

Bjóða þolendum eineltis aðstoð.

Börn og unglingar þurfa að vita að þau geti reitt sig á aðstoð frá fólki sem þau treysta. Það getur verið sveitarforingi, hjálparsími Rauða krossins eða jafnaldri þeirra, s.s. flokksforingi eða hópforingi.

•

Finna „leyniorð“ fyrir þolandann. Hann getur notað þau til að gera viðvart án þess að það sé of áberandi.

7

Fá upplýsingar um það hjá þolandanum hvort eineltið eigi sér stað á vissum stöðum eða tíma dagsins. Þetta gæti gefið skátaforingjum tækifæri til þess að „rekast á“ atburðina án þess að það sé of áberandi að þolandi hafi sagt frá.

• Hjálpa barninu að líða vel með sjálft sig.

•

Taka á málinu af festu en þó með réttlæti. Gera öllum með­limum sveitarinnar það ljóst að einelti líðst ekki í skátunum frekar en annars staðar.

• Reyna að finna uppbyggjandi leið til að beina gerendum í einelti inn á aðra hegðun.

•

Að átta sig á því að það að refsa fyrir einelti stöðvar það ekki. Það er mikilvægt að leggja áherslu á að það er eineltið sjálft sem er ekki þolað, en ekki gerandinn sjálfur.

• Að vinna með skátum flokksins eða hópsins þíns að því að búa til reglur gegn einelti (sjá bls 11).

A R E V Ð A A R A B „ÞETTA ÁTTI AÐ I K K E I T T Á N N A GRÍN. H .”

A G E L R A V L A U S S TAKA ÞE JÓHANN, 13 ÁRA

8

Umhverfi án eineltis

AÐ FÁ FORELDRA MEÐ Í LIÐ Alltaf ætti að stefna að því að vinna með for­ eldrum. Þeir ættu alltaf að vera látnir vita þegar um einelti er að ræða. Talið við barnið og foreldra þess um mögulegar leiðir til lausna. Þegar slíkt er viðeigandi, stingið þá upp á leiðum til hjálpar, t.d. hjá ráðgjöfum eða hjálparlínu Rauða krossins (sjá baksíðu). Þegar um geranda er að ræða þarf að skoða hvort viðeigandi er að ræða við foreldrana um að leysa vandamálið. Það gæti verið gott að tala fyrst við þá í einrúmi til að fullvissa sig um að allir aðilar gefi barninu sömu skilaboð. Foreldrarnir gætu hafa ýtt undir hegðunina, t.d. með því að segja barninu að verja sig.

Ef foreldrarnir eru þér ósammála fær barnið misvísandi skilaboð og meiri líkur eru á því að

ástandið versni. Reglur flokksins gegn einelti (sjá bls 11) geta verið hentug byrjun til að benda barninu á hvaða hegðun er liðin og hvaða hegðun ekki. Hjálpið barninu að átta sig á afleiðingum eineltis. Gerið við það samning um að það noti reglurnar öllum stundum og takið af festu á öllum brotum á þeim.

Ef allt annað bregst gæti þurft að fara í frekari aðgerðir til þess að koma í veg fyrir frekara einelti og óþægindi. Komi slíkt til skal leita aðstoðar hjá félagsforingja eða hjá Skátamiðstöðinni.

ALLIR GETA LAGT Í EINELTI, JAFNVEL FORELDRAR!

Umhverfi án eineltis

HVERNIG ER HÆGT AÐ KOMA Í VEG FYRIR AÐ EINELTI ENDURTAKI SIG? Skapið vingjarnlegt andrúmsloft í hópnum sem einkennist af virðingu þar sem einelti er ekki liðið.

Hægt er að nota til þess verkefni sem eru hluti af skátastarfinu.

Skoðið verkefnalistann á www.skatar.is til þess að finna skemmtileg verkefni sem hvetja börnin til að spjalla um einelti, kynnast hvert öðru betur og hjálpið þeim að átta sig á því sem þau eiga sameiginlegt.

Til athugunar: Ofangreind verkefni eru ætluð sem for­varnir gegn einelti en ekki til þess að leysa úr einstök­ um tilfellum eineltis. Hvert tilfelli verður að leysa með viðkomandi einstaklingum.

9

„ÞAÐ TÓK MIG LANGAN TÍMA AÐ FÁ SJÁLFS­ TRAUSTIÐ AFTUR - MÖRG ÁR. ÉG HUGSA ENN­­ÞÁ ÚT Í ÞETTA.” GUNNAR, 26 ÁRA.

10 Umhverfi án eineltis

JA G E S I K K E L I V G É „ FRÁ A B B A P G O U M M Ö M A K A T U D N Y M U A Þ ”.

R É S I R R Æ N O V S ÞETTA SUNNA, 15 ÁRA. BÚIÐ TIL YKKAR EIGIN REGLUR GEGN EINELTI Öll skátafélög og skátasveitir ættu að hafa skýra stefnu fyrir það hvernig taka eigi á einelti og hvernig eigi að koma til aðstoðar við þá sem hafa lent í einelti.

Reglurnar ættu að miða að fimm meginmarkmiðum: • Til að bæta sjálfstraust skátanna.

• Til að ýta undir góða hegðun í skátasveitinni.

• Til þess að bæta andrúmsloftið í skáta flokknum og gera hann að stað þar sem litlar líkur eru á einelti.

• Til að gera alla meðlimi meðvitaða um einelti og afleiðingar þess.

• Til að allir meðlimir séu með viðbragðsáætlun við einelti á hreinu.

Gerið krökkunum kleift að taka þátt í for­ varnarverkefnum gegn einelti. Mun meiri líkur eru á því að það virki heldur en ef þeir fá hugmyndirnar fullmótaðar til sín.

Spyrjið skátana hvað þeim finnst einelti fela í sér og hvað ekki. Hægt er að tengja það við umræðu um skátalögin og skátaheitið. Umræðurnar geta svo myndað grunninn að reglunum gegn einelti í skátaflokkunum og hópum drekaskáta.

Ef eineltisáætl­unin og reglurnar gegn einelti eru skapaðar af krökkunum sjálfum eru meiri líkur á því að þeir verði ábyrgari, fari eftir þeim og hafi meiri samkennd með öðrum. Börn og unglingar eru oft sjálf með bestu nálgunina á því að leysa vandamál meðal jafnaldra.

Hugsið út í hvernig koma eigi hegðunar­ reglum hópsins ykkar á framfæri, þ.m.t. til foreldra og annarra umsjónaraðila.

Endurskoðið reglurnar með reglulegu milli­ bili með skátunum.

Notið einnig í hegðunarreglur skáta á www.skatar.is þegar við á.

Umhverfi án án eineltis eineltis 11 Umhverfi

nelti Dæmi um reglur gegn ei Í skátaflokknum okkar: rt fyrir öðru, Við berum virðingu hve sérkenni okkar eru.

hver sem á

sm ega - það er ekki „bara

Við tökum einelti alvarl grín“.

t und af einelti: líkamleg Við leyfum ekki neina teg linn ski a ver að r, a uppnefndu einelti, hótanir, að ver r eru ftasögur, hvort sem þæ kja eða útundan, baktal að nu, eti ern int á sms-i eða sagðar í eigin persónu, ðun heg a aðr na nei r faldir eða hlutum sé stolið eða þei . sem lætur öðrum líða illa

ni að, elti sem við verðum vit Við látum vita af öllu ein ar okk n jan ing for Við látum hverjir sem eiga í hlut. við sem um tun ská í n an fullorðin vita, eða einhvern ann treystum. ður einhver segist vera lag Við tökum mark á því ef að ni vit ða ver að i okkur ekk í einelti og við leyfum í. þv í eitthvað einelti án þess að gera elti aðgerðalaus.

Við horfum aldrei á ein

elti.

að til að vinna gegn ein

Við gerum alltaf eitthv

NOKKUR LOKAORÐ...

Einelti líðst vegna óttans sem það skapar – ekki aðeins hjá þolendum, heldur líka hjá þeim sem verða vitni að því. Það endar með því að verða vítahringur ótta og hótana. Til að útrýma einelti er nauðsynlegt að brjóta vítahringinn í eitt skipti fyrir öll. Fullorðnir einstaklingar í skátunum mega aldrei

verða þátttakendur í einelti. Þvert á móti verða þeir að gera öllum ljóst að þeir líði það ekki undir nein­ um kringumstæðum. Börn og unglingar verða að geta treyst því að þeir geta leitað til skátaforingja með vandamál sín, að það sé tekið mark á þeim og að það verði unnið með þau.

12 Umhverfi án eineltis

Lífsýn

HVAR GET ÉG FENGIÐ HJÁLP?

Lífsýn -forvarnir og fræðsla- eru samtök staðsett í Kópavogi sem sérhæfa sig m.a. í að vinna með einstaklingum sem hafa orðið fyrir einelti og eða öðru mótlæti í lífinu, bæði þolendum og gerendum, í gegnum einstaklingsmiðaða vinnu í hópum sem byggja á áhugasviði hvers og eins.

Hægt er að hringja og fá ráðleggingar eða panta viðtal: 771-4474. Vefsíða: www.lifsyn.is

Hjálparsími Rauða krossins

Olweusarverkefnið gegn einelti

Stór hópur sjálfboðaliða starfar við símsvörun hjá Hjálparsíma Rauða krossins. Allir hafa farið í gegnum yfirgripsmikla fræðslu, námskeið og þjálfun áður en þeir byrja. Meðal markmiða Hjálparsímans er að hlusta á og veita ráðgjöf fólki á öllum aldri, fólki sem þarf á stuðningi að halda t.d. vegna þunglyndis, kvíða eða vanlíðunar.

Hjálparsími Rauða krossins: 1717

Olweusarverkefnið er átaksverkefni sem miðar að því að eyða einelti í skólum. Olweus stendur fyrir spurningakönnunum um einelti í grunnskólum og sér kennurum, nemendum og foreldrum fyrir stuðningsefni til þess að gera sína eigin áætlun gegn einelti.

Vefsíða: www.olweus.is

Regnbogabörn

Tótalráðgjöf er alhliða ráðgjöf fyrir ungt fólk á aldrinum 16-25 ára og er rekin af Hinu Húsinu í Reykjavík. Þar er lögð áhersla á að bjóða ungu fólki farveg til að greina vanda sinn og aðstoð til úrlausna á skjótan og aðgengilegan hátt. Hér geta öll ungmenni fengið svör við sínum spurningum með því að senda spurningu í gegnum tótalvefinn eða með því að lesa eldri svör.

Vefsíða: www.totalradgjof.is

Regnbogabörn eru samtök áhugafólks um eineltismál.

Markmið samtakanna er meðal annars að gera börnum kleift að lifa án félagslegs áreitis og ofbeldis frá jafningjum sínum. Regnbogabörn bjóða upp á viðtöl fyrir þolendur og fræðslu fyrir skóla og aðra hópa.

Hjálparsími Regnbogabarna: 545-0100 Vefsíða: www.regnbogaborn.is

Bandalag íslenskra skáta | Hraunbæ 123 | 110 Reykjavík 550 9800 | skatar@skatar.is | www.skatar.is

Tótalráðgjöf