Maliyet Muhasebesi Yrd. Doç. Dr. Osman YILDIZ

ENM221 Maliyet Muhasebesi Yrd. Doç. Dr. Osman YILDIZ osmanyildiz@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Endüstri Mühendisliği

KAYNAKLAR Maliyet Muhasebesi ve Uygulamaları, Hasan Abdioğlu, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Necmettin Erdoğan Maliyet Muhasebesi, Fatih Çoşkun Ertaş Maliyet Muhasebesi, İlker Gökbulut, Maliyet Muhasebesi, Nalan Akdoğan, Erdin Gündüz, Adnan Sevim • Maliyet Muhasebesi, Osman Altuğ • Maliyet Muhasebesi, İbrahim Lazol • Maliyet Muhasebesi, Adem Yıldırım • • • • •

2

STOK KONTROL İŞLEMLERİ  Stoklar maliyet bedeli ile değerlenir. (alış bedeli+ nakliye + sigorta + gümrük vergisi vb. alış için katlanılan maliyetleri kapsar)

Stok Kontrolünde Geçerli Maliyetler  Sipariş Giderleri İlk madde ve malzemenin siparişinden işletmeye teslimine kadar yapılan maliyetlerdir. (Sipariş giderleri ile sipariş sayısı arasında doğrusal bir ilişki olduğu varsayılır, siparişle ilgili personel, kırtasiye nakliye vb.)  Stok Bulundurma Giderleri İşletmeye ulaşan stokların üretimde kullanılmasına kadar yapılan maliyetlerdir. (işletmede bulunan stok miktarı ile orantılı biçimde değişmektedir. Stok miktarının belirli bir yüzdesi şeklinde hesaplanır.)  Stok bulundurmama maliyeti

4

Fazla stok bulundurmanın risk maliyeti •Fire artar (bozulma, çürüme, paslanma, demode olma) •Fazla sermaye bağlanması, finansman giderlerine ve fırsat maliyetine neden olur.

•Depolama(kira, amortisman), personel, kırtasiye vb giderler artar.

6

Az stok bulundurmanın risk maliyeti •Üretimde aksamalar, kar ve prestij kaybına neden olur.

•Küçük partilerle alım nedeniyle miktar iskontosu imkanı kaybedilir.

•Küçük partilerle alım nedeniyle taşıma vb. giderler artar.

7

8

Yıllık Gereksinim: İşletmenin bir yıl içinde kullanmayı planladığı stok miktarıdır.

Tedarik Süresi İlk madde ve malzemenin siparişinden işletmeye teslimine kadar geçen süre.

Günlük Tüketim Yıllık Gereksinim / 360 Emniyet Stoku Olağandışı durumlara karşılık işletmede sürekli bulundurulması arzulanan stok miktarıdır.

Sipariş Miktarı Sipariş verilecek miktar.

Tedarik Süresi İçin Gerekli İlk Madde ve Malzeme Tedarik Süresi x Günlük Tüketim

Stok Kontrol Yรถntemleri

9

Stok Miktarı 1600 1400 1200 1000 800 600 470 400 200 35

45

80

90

125

135

Gün

10

11

Ekonomik Sipariş Miktarı (ESM) Stok bulundurma ve sipariş giderleri toplamının minimum olduğu sipariş miktarıdır.

Matematiksel Teknik =

2 x Yıllık Gereksinim x Sipariş Gideri Alış Fiyatı x Stok Bulundurma Gid. Yüzdesi

Tablo Tekniği Parti Sayısı

Sipariş Miktarı

Ort. Stok Miktarı

Ort. Stok Mik. Tutarı

Stok Bul. Gid.%

Sipariş Gideri

Toplam Gider

1

9.600

4.800

48.000

14.400

225

14.625

2

4.800

2.400

24.000

7.200

450

7.650

3

3.200

1.600

16.000

4.800

675

5.475

4

2.400

1.200

12.000

3.600

900

4.500

5

1.920

960

9.600

2.880

1.125

4.005

6

1.600

800

8.000

2.400

1.350

3.750

7

1.371

686

6.860

2.058

1.575

3.633

8

1.200

600

6.000

1.800

1.800

3.600

9

1.067

534

5.340

1.602

2.025

3.627

10

960

480

4.800

1.440

2.250

3.690

12

13

ESM Grafik Tekniği (Excel)

16.000 14.000

Giderler

12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 1

3

5

7

9

11

13

15

17

19

Sipariş Miktarı Stok Bulundurma Gideri

Sipariş Gideri

Toplam Gider

Satıcının Miktar İskontosu Uygulaması Durumunda; 2 yol vardır.

1. Kaybedilen iskonto, gider kabul edilir. Diğer giderlere ilave edilir.

Toplam giderin en düşük olduğu sipariş miktarı ESM dir.

2. İskontolu toplam alış tutarı bulunur. Stok bulundurma ve sipariş giderleri toplamıyla toplanır. En düşük olan tutarın karşısındaki miktar ESM dir.

Örnek: Satıcının uyguladığı iskonto şöyledir; Sipariş Miktarı

Fiyatı

Kaybedilen İskonto

0 - 3000

10,00

0,80

3001 - 5000

9,50

0,30

5001 - 7000

9,30

0,10

7001 - 10000

9,20

0,00

14

15

I. YOL Sipariş Sayısı

Sipariş Miktarı

Ort. Stok Ort. Stok Stok Bul. Miktarı Mik. Tutarı Gideri

Sipariş Gideri

Kaybedilen Toplam İskonto Gider

1

9.600

4.800

44.160

13.248

225

0

13.473

2

4.800

2.400

22.800

6.840

450

2.880

10.170

3

3.200

1.600

15.200

4.560

675

2.880

8.115

4

2.400

1.200

12.000

3.600

900

7.680

12.180

5

1.920

960

9.600

2.880

1.125

7.680

11.685

6

1.600

800

8.000

2.400

1.350

7.680

11.430

-

-

-

-

-

-

-

-

8

1.200

600

6.000

1.800

1.800

7.680

11.280

16

II. YOL Sipariş Sayısı

Sipariş Miktarı

Ort. Stok Ort. Stok Stok Bul. Miktarı Mik. Tutarı Gideri

Sipariş Gideri

İskontolu Alış Tutarı

Toplam

1

9.600

4.800

44.160

13.248

225

88.320

101.793

2

4.800

2.400

22.800

6.840

450

91.200

98.490

3

3.200

1.600

15.200

4.560

675

91.200

96.435

4

2.400

1.200

12.000

3.600

900

96.000

100.500

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

17 Madde ve Malzemelerin Tüketimlerinin Saptanması

Envanter: saymak, ölçmek, tartmak  Sürekli Envanter Yöntemi (yıl sonunda ve kontrol için) Sayım ve değerleme yoluyla doğrudan saptama Giren-çıkan farkını alarak dolaylı yoldan saptama  Aralıklı (Dönemsonu) Envanter Yöntemi +DBİMM +Dİ Alışların Net Maliyeti =Kullanılabilir İMMM - DSİMMM = Kullanılan İMMM

Stok Değerleme Yöntemleri  Gerçek (Fiili, Has, Özel) Maliyet Yöntemi (asıl olan)  Ortalama Maliyet Yöntemi  Basit Ortalama  Ağırlıklı Ortalama  Hareketli Ağırlıklı Ort.  İlk Giren İlk Çıkar (FIFO)  Son Giren İlk Çıkar (LIFO)  En Düşük Fiyat İlk Çıkar (LOIFO)  En Yüksek Fiyat İlk Çıkar (HIFO)  İlk Gelecek Olan İlk Çıkar (NIFO)  Piyasa Fiyatı (Yenileme) DY  Sabit Fiyatla DY  Maliyet ve Piyasa Değerinden Düşük Olanıyla DY

19

FIFO Yöntemi  Aralık ve Sürekli envanter yöntemine göre sonuç aynıdır.  Alışların listesi yazılıp, üretime sevk miktarına göre yukarıdan aşağıya doğru seçim yaparak, daha hızlı bir çözüm yapılabilir. Stok kartı olmadan yapılan bu çözüm, aralık envanter yönteminde FIFO uygulamasıdır.

20

LIFO Yöntemi  En son alınan hammaddenin ilk üretime gönderildiği veya  Son üretilen ürünün satıldığı varsayılır.

Sürekli Envanter ve Stok Kartı LIFO; Üretime sevk tarihinden önceki tarihler dikkate alınır.

21

İMM Hareketlerine İlişkin Sorunlar  Alış maliyetleri; Aynı faturada birden fazla madde var ise;  Taşıma giderleri -ağırlık  Sigorta giderlerinin alış bedeli, dağıtım ölçüsü alınır.  Gümrük vergi ve komisyonları ve akreditif giderleri için ithal konusu İMM’nin esas değeri alınır.

Dağıtım katsayısı: Toplam nakliye gideri/Toplam ağırlık DK= Top. Sig. Gid./İMM Top. Değ.

22

23

Alış iskontoları Ticaret iskontoları: fiyat listesi üzerinden yapılan indirimler

Miktar İskontoları: Kota aşımı indirimleridir. Alış sırasında olursa, Ticaret iskontoları gibi yapılır. Dönem sonunda yapılırsa, gelir tablosunda diğer gelirler kısmına işlenir.

Teşvik niteliği taşır.

Kasa iskontoları: Vadeli alışlarda erken ödemelerde yapılan indirimlerdir. 2/10, n/30 ödeme koşulu ile yapılan 30 gün vadeli 10 gün içinde ödeme yapılması halinde fatura tutarının %2’si kadar kasa iskontosu yapılır demektir. Diğer gelirler hesabına aktarılır.

Vade farkı(%i)=[İskonto oranı/100-İO] x [360/Kredi vadesiİS]

24

İMM iadeleri  Ambardan satıcıya iade,  Üretimden ambara iade  Şekli sorun, stok kartında (çıkış sütununa (-) işareti ile gösterilir.  Değerleme sorunu, ilk çıkış ile iade arasındaki fark. İlk çıkış fiyatı ile olur, birden fazla çıkıştan artarak birikmiş ise ort. fiyat ile iade edilir.

25

İşçilik Gideri İşçilik üretim için harcanan insan emeğinin parasal tutarıdır. Özellikleri  Saklanması, stoklanması ve biriktirilmesi mümkün olmayan bir giderdir.  Saatlik, günlük, aylık ücretlere sosyal mevzuat ve toplu sözleşme hükümlerine göre ilaveler yapılabilmektedir.  İşçilik giderleri tüm maliyetleri etkileyen aktif karakterli bir giderdir. (İşçinin tutumuna göre diğer giderler artar/azalır.)  İşçilere ödenen ücret işveren için bir gider özelliği taşırken işçi için gelir niteliğindedir. Bu gelir üzerinden yapılacak kesintiler, işverene ek sorumluluklar yükler.

26

İşçilik giderinin saptanması  Üş aşamayı içerir;  İşçilik süresi kayıtları İşçinin işletmede fiilen bulunduğu süre Hangi gider yerinde hangi işlerde bulunduğu İşçi zaman kartı (işe başlama, ara, işten çıkma süreleriücret bordroları buna göre hazırlanır) İşçi çalışma kartı (direkt-endirekt işçilik olarak takip edilmesini sağlar) İşçi çalışma kartı özeti (muhasebe kayıtlarına esas teşkil eder)  İşçilik süresine ilişkin ücretlerin hesaplanması  Hesaplanan işçilik ücretlerinin üretime yüklenmesi

27

İşçiliklerin İzlenmesi: •İşçinin işyerinde geçirdiği zaman tespit edilir.

•İşçinin işyerinde hangi işte ne kadar çalıştığı tespit edilir. İŞÇİ PUANTAJ (ÇALIŞMA) KARTI İşçinin Adı: Gider Yeri:

Kart No: Hafta:

Üretim

ÇARŞAMBA

SALI

PAZARTESİ

Yaptığı İşler

Başlama

Bitiş

Yan İşler Süre

Başlama

Bitiş

Boş Zaman Süre

Başlama

Bitiş

Süre

İŞÇİLİKLER

Direkt İşçilik: Üretim bölümlerinde çalışan ve fiilen üretimi gerçekleştiren ve üretilen mamullere doğrudan yüklenebilen giderlerdir.

Endirekt İşçilik : Direkt işçilik giderleri dışında kalan ve üretilen mamullere doğrudan yüklenemeyen üretimle ilgili tüm işçiliklerdir.

İşçi bizzat üretimde çalışmalı,

Yardımcı

İşçilik ölçülebilir olmalıdır.

Normal ücretler, üretim primi direkt işçilik,

işçilik,

Yönetici

işçilik

İkramiyeler, tatil ücretleri, SGK işveren payı, her türlü sosyal yardımlar vb. endirekt işçilik

720 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ

791 İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ 29

33 Boşa Geçen İşçiliklerin Muhasebeleştirilmesi  Tesis ve makinelerin arızalanması, hammadde ve malzemenin zamanında üretime verilmemesi, yardımcı hizmetlerin eksikliği, alet eksikliği, iş talimatındaki eksiklikler vb. nedenler işletmenin önleyebileceği engellerdir. (Yönetim başarısızlığı). GÜG’e kaydedilir.  Boşa geçen zamanın nedeni elektrik kesintisi, deprem, grev vb. işletmenin elinde olmayan nedenler ise bu durumda boşa geçen zamanın ücreti 680 Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları hesabıyla doğrudan sonuç hesabına aktarılır.

34

Fazla Mesai Ödemelerinin Muhasebeleştirilmesi  Özel sipariş dolayısıyla ve siparişi veren fazla mesai ödemesine ilişkin primi ödemeyi kabul ediyor ise; DİG hesabına atılır.  Eğer fazla mesai bir kapasite yetersizliği sebebiyle yapılmış ise bu durumda fazla mesai için ödenen prim GÜG aracılığıyla maliyete bindirilir. ÖRNEK: Bir üretim işletmesinde 5 işçi aynı üretim departmanında çalışmaktadır. Ve bunların her birine 2,00 TL saat ücreti ödenmektedir. İşçiler günde 8 saat üzerinden 5 gün çalışmaktadır. İşletmede fazla mesai prim ödemeleri %50’dir. Bir haftalık çalışmanın sonunda a) Kapasite yetersizliği nedeniyle işçilerin 10’ar saat fazla mesai yaptıkları, b) Özel bir siparişin yetiştirilmesi sebebiyle 12’şer saat fazla mesai yaptıkları varsayımında, gerekli muhasebe kayıtlarını yapınız.

ÜCRET Ücret : üretim maliyetinin saptanmasında etkin olan emeğe ödenen tutardır. Çıplak Ücret: İşçinin emeği karşılığı hakkettiği ücret.

Giydirilmiş Ücret: Yemek yardımı gibi yardımların ilave edildiği ücret.

Brüt Ücret: Vergiye konu olan ücret.(Sosyal kesintiler dahil)

35

Ücret sistemleri

 Zaman Esasına Göre Ücret Sistemi  Akord (Parça Başına Göre) Ücret Sistemi  Para Akordu  Zaman Akordu  Grup Akordu

 Primli Ücret Sistemleri     

Taylor Halsey Bedaux Rowan Gantt

 Diğer Sistemler  Kâra katılma  İkramiyeler

36

Zaman Esasına Göre Ücret Sistemi Ödenecek ücret hesaplanmasında işçinin işletmede geçirdiği süre (Gün, ay, saat vb.) esas alındığı ücret sistemidir.

GÜ= ÇZ x BZÜ ÖRNEK: Bir işçi normal şartlarda 1 saatte 2 adet mamul üretmektedir. 8 saatlik bir çalışmanın sonucunda a) 16 birim b) 14 birim ürettiği ve işçiye 12 TL günlük ücret ödenirse birim işçilik ne olur?

Günlük Ücret

Ür.Miktarı

Birim İşç.Maliyeti

a) 12 TL

16 br

0,75

b) 12 TL

14 br

0,86

37

Akord Ücret Sistemi: Sistemde işletmede geçen zaman değil üretilen miktar önemlidir.  Para Akordu: Üretilen mamul başına bir ücret tespit edilir.

Alınacak ücret üretim miktarıyla birim akord değeri olarak da nitelendirilen bu ücret çarpımı sonucu bulunur. ÖRNEK: 1 birimi 1,20 TL ile bir işçi günde 24 adet, haftada 130 adet, ayda 520 adet üretmesi durumunda alacağı ücreti bulunuz.

Günlük Ücret: 24 x 1,20 = 28,80 TL Haftalık Ücret: 130 x 1,20 = 156,00 TL Aylık Ücret: 520 x 1,20 = 624,00 TL

38

Zaman Akordu:  Bu yöntemde ilk olarak mamulün üretimi için gerekli olan akort zamanı başına akort faktörü bulunur. İkinci olarak akort zamanı, akort faktörü ve üretim miktarı çarpılarak akort ücreti bulunur.

Akort Faktörü 

Normal Saat Ücreti  (Normal Saat Ücreti  Akord Zam Oranı 60

Günlük Ücret  Akort Faktörü x Akort Zamanı x Günlük Üretim

39

Asgari Ücretin Garanti Edilmesi  Üretim için gerekli zaman

= 18 x 0.5 = 9 saat

 Çalışılan zaman

= 8 saat

 Tasarruf edilen zaman

= 1 saat

 Garanti edilen asgari ücret = 8 x 2,80 = 22.40 TL  Tasarruf edilen zamanın zamlı ücreti 1,20 = 3,36 TL  Toplam

= 2,80 x

= 25,76 TL

40

Grup Akordu: Üretim işleminin birden fazla işçi tarafından gerçekleşmesi durumunda uygulanan ücret sistemidir. Örnek: Bir mamul üretimini grup halinde gerçekleştiren 5 işçinin çalışma süreleri ve normal saat ücretleri aşağıdaki gibidir. Yarım saatte bir mamul üretilmektedirler. İşçiler 8 saatte 18 br mamul üretmişlerdir. İŞÇİ Çalışılan Saat  Akort zam oranı % 20’dir.

Saat Ücreti  Her bir işçinin alacağı günlük A 8 1,50 akort ücreti hesaplayınız.

B 7 2,00 C

9

1,65

D

10

1,80

E

6

1,70

41

Primli Ücret Sistemleri Primli ücret sistemlerinde esas prim üretim artışına ya da zaman tasarrufuna verilmekle beraber, ilk madde ve malzemelerden tasarruf veya makineleri iyi kullanma gibi özel amaçlı primler verilebilmektedir.

Halsey: Normal olarak üretmesinden az üretse de garanti ücretini alır. Çok ürettiği zaman ise tasarruf ettiği süreye ait ücretin 1/3’nü prim olarak alır.

Rowan:Tasarruf sağlanan sürenin, standart üretim süresine oranlanması durumunda bulunan yüzde ile çarpılması ile bulunur.

42

 Gantt: Standart üretim miktarı belirlenir. Bu miktara kadar standart ücret verilir. Standart miktara ulaşıldığı zaman veya aşıldığı zaman belirli bir yüzde zam yapılır.  Taylor: Kademeli olarak artan parça başı ücret sistemidir.  4 saat te bir birim başına 20 TL  4 saatte iki birim başına 21  4 saatte üç birim başına 22 TL

43

 Emerson: normal verimin aşılması halinde üretim fazlasına isabet eden kısmına prim olarak verilir.  %67-70 arası verimliliğe uygulanan prim oranı %3  %70-75 arası verimliliğe uygulanan prim oranı %6  Ross: Fazla üretimin %25’i prim olarak verilir.  Top. Ücret.= (Geçen Zaman x Saat Ücr.)+(Üretilen Adete göre Ücret)-(GZ x SÜ)Prim %

44

Diğer Sistemler İkramiye: Toplu sözleşme vs. sonucu ekstra ödemeler yapılmaktadır.

Kâra katılmalar: Karın personele temettü şeklinde dağıtılması. (Sahiplik duygusu kazandırır.)

45

46 Ücret Hesaplaması ve Maliyete Yüklenmesi  2018 yılı ücret bilgileri:  SGK işveren payı: %15,5  İşveren işsizlik primi: %2  Damga vergisi oranı: %07,59  SGK işçi primi: %14  SGK işçi işsizlik primi: %1  Asgari ücret: B. günlük: 67,65 TL, B. aylık: 2029,50 TL

Asgari Geçim İndirimi Ücretin elde edildiği yılın başında geçerli olan 16 yaşından büyük, sanayi kesiminde çalışan kişilere uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının; Kendisi için %50 si Çalışmayan eşi için %10 Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için %7.5’ i, üçüncü çocuk için %10 ve diğer çocuklar için %5’ i dir.

Ücreti Oluşturan Ödemeler  Brüt ücretler: Esas işçilik Geçici çalışanların ücreti Taşeronlara ödenen işçilik ücretleri Fazla çalışma ücreti Fazla çalışma ücreti zammı Hafta ve genel tatil ücreti Yıllık izin ücreti Diğer

48

 Ücrete bağlı diğer ödemeler Üretim ve verimlilik primi Vardiya zammı İkramiyeler Kıdem teşvik ikramiyesi İzin harçlığı  Sosyal yardımlar (erzak, yakacak, aile yardımı vb.)

49

50

Ücretlerden Yapılması Zorunlu Kesintiler  SGK kesintisi: İşçi %14 İşveren %15,5  İşsizlik sigorta fonu kesintisi: İşçi %1 İşvren %2  Gelir vergisi (%15-35)  Damga vergisi (%07,59)