Elias Amidon

Je waarachtige zelf

Ik gebeur slechts, uniek en oorspronkelijk

gen komen op en verdwijnen, stof wordt weer stof. Door de geschiedenis heen - vanaf de tijd van de oude Hebreeërs tot aan Samuel Becket - heeft het erkennen van de niet-bestendige natuur van alles de mens gedwongen zich af te vragen of ons leven wel enige zin hebben. Alles is ijdelheid en kwelling van geest, heeft Prediker gezegd. Schrijvers, filosofen en vele anderen hebben, juist in de afgelopen twee eeuwen, moeite gehad met het zingevingsdilemma aan wat naar hun gevoel immers een zinloos universum was. Hoewel sommigen van hen erin slaagden ons manieren te laten zien om het leven aan te kunnen, ondanks de zinloze achtergrond; staat die achtergrond er nog steeds garant voor dat wat we ook doen uiteindelijk tevergeefs is. Dit is vanitas - Latijn voor ‘leegte’, zoals in afwezigheid van betekenis.

Vanitas betekent echter ook ijdelheid, de vooringenomenheid met het zelf. Mijn leraar wees erop dat de functie van ijdelheid niet beperkt bleef tot het overmatige geloof in hoe aantrekkelijk, of kundig of belangrijk iemand is, (zoals ijdelheid meestal begrepen wordt), maar dat ijdelheid op een bredere manier gezien kan worden dan de functie van het ego om op te vallen. Tijdens die onophoudelijke stroom van onbestendigheid hebben wij mensen - veelal onbewust - onze identiteiten opgebouwd, als reactie op de onzekerheden van ons leven, om het gevoel van gemis op te vullen dat we vanbinnen voelen. Wij proberen iets wezenlijks van onszelf te maken, verdedigbaars, iets echts. Sommigen slagen daarin zonder al te veel spanning voor zichzelf en anderen, maar het pogen is nooit zonder ongemak en afsplitsing, en vaak wordt men er neurotisch en gestoord door. Als de neurose van ijdelheid zich in haar extroverte vorm uit is het trots, hooghartigheid, opvallende consumptie, dominantie, patriarchaal gedrag, enzovoort. Als ze in een meer introverte vorm verschijnt, kan ze zich uiten in gedwee gedrag, zelfbewustzijn, bang zijn om geaccepteerd te worden, onzekerheid of eenzaamheid. Bij beide uitingen wordt de ijdelheid van het zelf gekarakteriseerd door zijn zelf-vooringenomenheid en zelfbewustzijn.

WAARACHTIGHEID

Onlangs kwam ik een zin van Nietzsche tegen waarin hij zegt het op een andere manier te bekijken, hoewel ik eraan twijfel of hij het op de manier zoals ik het interpreteer bedoeld heeft. Hij zei: “IJdelheid is de angst om waarachtig over te komen.” Hoe zouden we deze kleine zin kunnen duiden? Eén aspect van Nietzsche‘s aforisme gaat over hoe we overkomen: onze ijdelheid gaat over hoe wij denken dat we op anderen overkomen, of laten we zeggen, het is het beeld dat we denken te hebben van het beeld dat anderen van ons hebben. (Een bevriende psychiater vertelde me eens: “Het ego is hoe wij denken dat anderen ons zien.”) We zien onszelf weerkaatst in de spiegel van andermans achting en we maken ons er zorgen over wat dat zou zijn.

Maar Nietzsche’s definitie gaat verder. Hij zegt dat ijdelheid niet alleen de zorg is hoe we overkomen op anderen, maar het is onze angst om waarachtig over te komen. Hoe zouden we dat kunnen verklaren? Als jij jezelf zou vragen hoe je zou zijn als je waarachtig bent, wat is dan je intuïtieve antwoord? Waar ga je bij jezelf naar binnen om te kijken? Als ik mezelf die vraag stel, blijken er verschillende dingen te gebeuren. Ik word rustig. Ik stop met denken. Ik doe niet alsof ik het antwoord weet. Ik refereer niet aan ideeën die ik zou kunnen hebben over hoe anderen me zien. Het is alsof ik ga naar waar ik begon, in het moment. Als wat ik dan ook ben samenvalt met het huidige moment (al is het voor een ogenblik), dan probeer ik niet te doen alsof ik waarachtig ben - er is ruimte noch tijd om dat te doen. Ik voel dat ik spontaan aan het gebeuren ben, gelijktijdig met al het andere. Ik denk en voel en ga niet eerst na hoe ik door anderen waargenomen wordt - ik gebeur slechts, uniek en oorspronkelijk.

OEFENING

Ik denk dat als we onszelf op deze manier openstellen voor onze oorspronkelijkheid, we een basis hebben voor een grondige en bijzonder effectieve oefening. Het is een oefening die de kracht heeft om ons vrijwel onmiddellijk te bevrijden van ons zelfbewustzijn en sociale onzekerheid. Als je je op een van de wijzen die ik heb genoemd geremd voelt door ijdelheid, ga dan naar je ‘waarachtige zelf’ - naar hoe je op dit moment gebeurt. Het is niet ingewikkeld. Je hoeft er niet over na te denken. Je zou kunnen opmerken dat er bij jouw ‘waarachtige zelf’ een soort onschuld hoort, een verrukking bijna, terwijl het niet naïef is of amoreel. Het ziet het hele beeld, zonder dat het aan een bepaalde interpretatie ervan gehecht raakt. Het is vrij om gevoelig en meedogend te reageren, omdat het onmiddellijk verbonden is met dat wat aan het gebeuren is. Maar waarom zijn we bang om waarachtig over te komen? Ik denk dat daar ontelbare antwoorden op zijn, die zijn opgestapeld vanaf onze vroege jaren toen we andermans ogen op ons gericht voelden, toen we ons veroordeeld voelden of geprezen, of genegeerd of juist probeerden erbij te horen. Als we daarnaast probeerden in te schatten wat we zouden doen, of hoe we zouden zijn, om maar bij anderen in de smaak te vallen. Bij sommigen van ons heeft dit streven tot het tegenovergestelde geleid: tot wrevel en opstandigheid, net zoals het anderen tot een pijnlijke zelfbewustheid en verlegenheid dreef.

FRISHEID

Misschien heeft onze angst om oorspronkelijk voor de dag te komen een nog diepere oorzaak, waarbij het er niet om gaat over hoe we ons denken te presenteren aan anderen, maar gaat over het ongemak dat we ervaren met de niet van te voren te bepalen frisse kwaliteit en spontaniteit die gepaard gaan met het ‘waarachtige’ zijn. Vanuit onze ingesleten zelf-vooringenomen gewoonten, zou het kunnen dat frisheid bedreigend aanvoelt, een onbekende plaats die te onzeker is, te open, te kwetsbaar. Toch, als we in de menselijke geschiedenis kijken naar de groten der aarde, degenen die we het meest bewonderen om hun heiligheid of mededogen of creativiteit, zien we dat hun genius voortkwam uit hun gebrek aan angst om oorspronkelijk te zijn. IJdelheid beperkte hen niet, juist niet bij hun meest invoelende en creatieve daden. De momenten dat wij in ons eigen leven ons het meest levend voelden, het meest verliefd, het meest creatief, heel erg verbonden en vrijgevig, waren die niet in perioden dat wij ook ons meest waarachtige zelf waren, waarin we niet bang waren om onszelf te tonen zonder zelfbewustzijn en zelf-vooringenomenheid? In de mate dat je in staat bent je waarachtige zelf te zijn komt jouw frisheid overeen met de frisheid van het universum en zijn schepping in dat ogenblik. Je hoeft niet verder te zoeken naar zingeving - dit is al genoeg zingeving. Jouw frisheid valt samen met de onophoudelijke wording van het universum en is daar één mee. Door waarachtig jezelf te zijn ben je uiterst uniek, net zoals elke boom en blad oorspronkelijk is en uniek, elke druppel en elke golf. En door waarachtig jezelf te zijn ben je er niet bang voor hoe je overkomt. Angst kan zich nergens aan vasthouden - jij bent oorspronkelijk! t

Vertaling: Umtul Valeton-Kiekens

Smith: “You’re empty.” Neo: “So are you.” Binnen de non-dualiteit staan twee hoofdstromen vaak als kemphanen tegenover elkaar. ‘Traditionele advaita’ stelt dat bevrijding bestaat en een weg ernaartoe. In ‘neo-advaita’ is er ook sprake van bevrijding maar niet van een weg ernaartoe. Is deze onderverdeling van enig OPROEP AAN DE LEZER

belang of is het maar een verhaal dat irrelevant wordt als het zelf wegvalt en de Eenheid gezien wordt? De redactie nodigt je uit om een korte bijdrage (maximaal 225 woorden) te leveren op basis van dit thema. De uiterste inzend datum is 10 juli. De redactie behoudt zich het recht voor om al dan niet tot plaatsing over te gaan. Mail ons op redactie@inzicht.org.

Verschijning

Ik stel voor dat je vandaag, voor zover mogelijk, je verschijning overlaat aan mij. Ik zal ervoor zorgen; ik ben er dankbaar voor want ik denk dat het prachtig is. Laat dat aan mij over en geef jij je aandacht aan waar je vandaan komt, aan waar je verschijning uit verrijst, aan waar jij bent, aan waar je vanuit kijkt. Dat is niet je verschijning: dat is je Realiteit, centraal in jou, en helemaal niet menselijk misschien maar niets minder dan het Koninkrijk, de Stuwkracht en Glorie achter deze fantastische wereld.

Uit: Everyday Seeing, Douglas Harding, vertaling: Karin Visser