Filippides mei 2013

FILIPPIDES Tijdschrift van de lerarenopleiding geschiedenis Jaargang 19  nummer 2  mei 2013

Jaargang 19  nummer 2  mei 2013

THEMA HET INTERBELLUM

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

1

Inhoud

Jaargang 19, nummer 2

Van de hoofdredacteur

4 Van de vakgroepvoorzitter

5 De drooglegging, het symbool van ‘de roerige jaren twintig’ in de Verenigde Staten

7 De keerzijde van het Interbellum

14 Boudicca’s strijd voor Brittannië

20 Column Tim van Eenennaam: Dance the war is over!

25 Modern Times: een aanklacht tegen de lopende band

27 De Trenchbroom

31 Nooit meer München?

36 Kruipen, bukken en genieten

40 New York is Awesome!

43 Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

2

Het veelzijdige leven van Lenin

49 Inleiding op het thema: Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat?

56 Moribus antiquis

57 Op naar University College Dublin, Ierland

59 ‘De maat was vol’

62 Na Windesheim…

64 De lerarenopleiding kan een slok op de borrel schelen

65 Nog een jaar!

68 Geschiedenis studeren na Windesheim?

Een keuze voor angst of geluk

69 Master scriptie in Nairobi, Somalië

71 Van onze huisdichter Sander Scholten: Interbellum

72 Colofon

73 Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

3

Van de hoofdredacteur 

Het Interbellum Door Ozan Karakoc

D

it nummer heeft een nieuwe rubriek:

New World van Aldous Huxley (1932) en 1984 van

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe

George Orwell (1949). Deze boeken zijn een aanklacht

doe je dat? Voor deze rubriek heeft onze

tegen de wereld waarin we nu leven. Huxley en Orwell

eindredacteur Nico Lettinck een aantal oud-studenten van Windesheim en recent afgestudeerden gevraagd om

proberen ons te laten zien waar het mis gaat.

Mij hebben altijd de drooglegging en de ‘roaring

hun ervaringen over het doorstuderen na Windesheim

twenties’ in de Verenigde Staten gefascineerd. Dat komt

op papier te zetten. Hierdoor krijgt de huidige generatie

grotendeels door de film The Untouchables uit 1987

e

studenten Lerarenopleiding 2 graad

waarin het gaat over de corrupte stad

geschiedenis een goed beeld over de

Chicago en Al ‘Scarface’ Capone.

mogelijkheden. Het is een geslaagde

Daniël Moerman legt ons uit wat de

rubriek geworden en dat valt te

drooglegging inhield en beantwoordt

merken. Zo hebben onder andere

de vraag of het project van de

Daan van Leeuwen, voormalig

Verenigde Staten, om de productie en

hoofdredacteur van dit blad, en oud-

verkoop van alcoholische dranken te

student Nathan van Kleij leuke

verbieden, een succes of een grote

stukken geschreven over hun

mislukking was?

‘historische‘ avontuur na

Eén van de meest besproken

Windesheim.

figuren van de twintigste eeuw is

Uiteraard hebben we met de

zonder twijfel Lenin. Benjamin van

redactie een interessant thema voor u uitgekozen: het Interbellum.

den Dobbelsteen schetst in zijn artikel Al Capone

het veelzijdige leven van de leider van de

Aangezien dit mooi aansluit bij het vorige thema - Fin de

Russische Revolutie. Hoe wist deze man de macht te

Siècle -, leek het ons toepasselijk om het Interbellum,

grijpen in een ernstig verdeeld Rusland? Het artikel van

waar veel over te vertellen is, als hoofdthema voor dit

Benjamin biedt het antwoord.

nummer te nemen. Het Interbellum wordt vaak gezien

Ten slotte wil ik de studenten geschiedenis

als een tijd van rust en wederopbouw, maar er is ook

aanmoedigen om een artikel te schrijven voor Filippides.

een keerzijde zoals Nick de Reiger het in zijn artikel naar

Heb je interesse? Laat het ons zo snel mogelijk weten.

voren brengt. Een boeiend essay waarin twee literaire

Stuur een mail naar o.karakoc@hotmail.com of naar

meesterwerken onder de loep worden genomen: Brave

nlettinck@kpnmail.nl. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

4

Van de vakgroepvoorzitter 

Post Moderne Tijd II

Door Jacobien van Es

O

p het moment van schrijven geef ik les over

vrouw die zingt met een getormenteerde blik over een

de Koude Oorlog aan de tweedejaars

piloot in Cambodja (Cambodia, Kim Wilde). Het schetst

geschiedenisstudenten. Bij aanvang van de

een beeld.

les kijken en luisteren we naar een muziekclipje uit de periode van de Koude Oorlog. Enkele voorbeelden zijn

Voorafgaande aan de colleges Koude Oorlog kunnen de studenten via de mail een muziekverzoekje bij me

Two Tribes van Frankie goes to

indienen. Met vrolijke verbazing ontvang ik de

Hollywood, Russians van Sting, of De

meest uiteenlopende aanvraagnummers,

Bom van Doe Maar. (Over het nummer

bijvoorbeeld Tom Lehrers Whos Next of

Russians van Sting kun je ambivalente

Creedence Clearwater Revival met who will

gevoelens hebben vanwege de pretenties

stop the rain. Als ik vervolgens vraag waar de

van de songtekst, maar verder geen

studenten het nummer van kennen, blijkt het

kwaad woord over de voormalige

vaak van een ander (lees =ouder) persoon te

frontman van The Police). Als zo’n liedje is

zijn. Niets mis mee natuurlijk en begrijpelijk;

afgelopen, bespreken we gezamenlijk

de huidige generatie studenten is immers

kort even de tekst en de bijbehorende clip. Tot op heden

geboren in de Postmoderne Tijd en niet in de Koude

komen veel nummers uit de jaren ’80. Dat komt niet

Oorlog. Deze generatie vertegenwoordigt een nieuwe

zozeer vanwege de muzikale genialiteit, maar

wereld, eentje waarin het verlangen van het individu

waarschijnlijk door het in 1981 opgerichte muziekstation

naar zijn/haar persoonlijke gecreëerde ruimte in de

MTV, dat destijds uitsluitend muziekclipjes liet zien. Nog

digitale omvangrijkheid bewust of onbewust

even een paar typische voorbeelden uit die tijd; een man die danst met een Russische grenswachter

De economische depressie in de jaren ’30 zorgde voor een kentering in het denken over de oneindige voorspoed waardoor o.a. de expressionistische generatie van de jaren ’20 redelijk abrupt ophield te bestaan

(Nikita, Elton John) of een

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

5

Van de vakgroepvoorzitter 

uitgedragen wordt. Het zal vooral voor de huidige generatie een verwarrende tijd zijn. Want wat is die Postmoderne Tijd? Kunnen we het afbakenen? Welke gevolgen heeft dat voor het voortbestaan van de generatie en de sociale cohesie?

Generatie Einstein Bovenstaande vragen spookten door mijn hoofd vanwege dit themanummer over Het Interbellum. Het Interbellum kan namelijk, als een van de weinige historische periodes zonder al te veel debat onder de historici, afgebakend worden. Zowel het startpunt als het einde van het Interbellum zijn duidelijk te benoemen. Historici hebben in de Tweede Wereldoorlog de periode een naam gegeven; een neologisme vertaald als ‘tussen de oorlogen in’. Ik vroeg me vervolgens af of de generatie van begin twintigers tijdens het Interbellum soortgelijke vragen hadden: Wat kenmerkt deze

de jaren ’30 zorgde voor een kentering in het denken

periode? Is het af te bakenen? Wat maakt de generatie

over de oneindige voorspoed waardoor o.a. de

expressionistisch? ‘Het Interbellum’ bestond niet, dus lag

expressionistische generatie van de jaren ’20 redelijk

de toekomst misschien bij de Frappers, de Jazz van Louis

abrupt ophield te bestaan. Zal het de huidige generatie

Amstrong, ongekende economisch groei, de

twintigers ook zo vergaan?

massaconsumptie? De omslag kwam waarschijnlijk door

In 2006 werden de toenmalige jongeren tussen 12-18 de

de beurskrach van 1929. De economische depressie in

generatie Einstein genoemd. Er blijkt nog geen opvolger te zijn, maar net als in het Interbellum en de Koude Oorlog, is de samenleving aan verandering onderhevig.

Kunnen we de val van de Lehman Bank in 2008 als een keerpunt aanmerken? Het zal veel verklaren. Interessant in hoeverre de huidige economische crisis voor een omwenteling zorgt en of het een nieuwe generatie zal voortbrengen. Hoe zal de generatie Einstein vervolgens in de geschiedenisboeken behandeld worden?

Wie weet worden er tijdens de geschiedeniscolleges in 2030 over de zevenjarige depressie van 2008-2015 ook muziekclipjes getoond, maar dan bij het vak ‘PMTII’ (Postmoderne Tijd II). Wat wordt er dan gedraaid?

Beyonce, Rihanna of Pink in flitsende clipjes over onafhankelijkheid? Of een vrolijke meezinger van een Volendams duo of trio of toch misschien de zomerhit van 2013 van Daft Punkt feat. Pharrell Williams? We zullen het zien. Ik ben benieuwd! 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

6

De drooglegging in de Verenigde Staten 

De drooglegging, het symbool van ‘de roerige jaren twintig’ in de Verenigde Staten Door Daniël Moerman

Aan het begin van de jaren ‘20 begint in de Verenigde Staten een experiment dat een einde zal moeten maken aan criminaliteit en sociale onrust. In heel de VS wordt de productie en verkoop van alcoholische dranken verboden. Was dit project van drooglegging een succes? Of was het één grote mislukking?

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

7

De drooglegging in de Verenigde Staten 

H

et is 16 januari 1920. In de Amerikaanse stad Atlantic City wordt onder begeleiding van een jazzbandje een grote fles Barleycorn whisky in

een lijkkist door de straten gedragen, terwijl menig drankliefhebber bezig is met het inslaan van waarschijnlijk zijn laatste voorraad drank. In een drukke nachtclub wordt bij klokslag twaalf uur de Last Post gespeeld, waarna de champagneflessen worden ontkurkt en er weer vrolijk verder wordt gefeest. Het is namelijk net 17 januari 1920 geworden en de drooglegging van de gehele Verenigde Staten is een feit.

Op deze wijze stellen de makers van de bekende Amerikaanse misdaadserie ‘Boardwalk Empire’ zich het begin van de drooglegging van de VS voor. In deze serie die zich afspeelt gedurende de ‘roerige jaren twintig’ van de VS speelt de drooglegging een belangrijke rol. Door het kijken naar deze serie ben ik meer en meer geïnteresseerd geraakt in de drooglegging van de

Vaten met ‘illegale’ drank worden in het riool gedumpt.

Verenigde Staten en kwam bij mij een aantal vragen op.

Waar kwam het idee van dit landelijke alcoholverbod vandaan? Heeft het succes gehad? Of was het juist één

Omdat Amerikaanse vrouwen in die tijd nog geen politieke invloed hadden, voerden ze vooral acties door het houden van gebedskringen, petitiecampagnes en demonstraties

groot fiasco?

Allereerst moet gezegd worden dat de drooglegging geen plan was van de Amerikaanse overheid dat zomaar uit de lucht kwam gevallen. Aan het landelijke verbod op het produceren en verkopen van alcoholische dranken, dat op 17 januari 1920 van start ging door het aannemen van het achttiende amendement, ging een bijna 100jarige campagne van geheelonthouders en christelijke vrouwenverenigingen aan vooraf. Het begon allemaal met de zogenaamde ‘Womens Crusade’ van 1873-74, die het beste omschreven kan worden als een soort van kruistocht van een aantal Amerikaanse vrouwen tegen de consumptie van alcoholische dranken in de Amerikaanse saloons. Omdat Amerikaanse vrouwen in de die tijd nog geen politieke invloed hadden, voerden ze vooral actie door het houden van gebedskringen, petitiecampagnes en demonstraties. Bij deze demonstraties liepen groepen vrouwen door de straten met borden en zongen ze luidkeels christelijke hymnen om zo te proberen de mannen uit de saloons te

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

8

De drooglegging in de Verenigde Staten 

werd voor het droogleggen van de Verenigde Staten. De ‘Anti Saloon League’ werd een grote nationale organisatie die overal verspreid over de Verenigde Staten leden had en steun kreeg van veel protestantschristelijke bewegingen. Met name in het zuiden van de Verenigde Staten, waar veel methodistische en baptistengemeentes steun gaven aan het plan van een nationale drooglegging. In 1916 resulteerde de acties van de ‘Anti Saloon League’ in samenwerking met de Women’s Christian Temperence Union in het krijgen van de tweederde meerderheid in het congres. Deze meerderheid was nodig was om het achttiende amendement, waarmee de drooglegging wettelijk zou vast komen te staan, in werking te stellen. Dit was de eerste stap naar de definitieve drooglegging van de Verenigde Staten, die op 17 januari 1920 begon.

Zoals men van hen gewend was gingen de leden van

De bekendste gangster aller tijden: Al ‘Scarface’ Capone (18991947).

de Women’s Christian Temperance Union zingend van

verjagen. Alcoholgebruik was volgens vele vrouwen en

vreugde de straten op om de overwinning vieren over

geheelonthouders de bron van al het kwaad. Alcohol was volgens hen de bron van armoede, criminaliteit, losbandigheid, sociale onrust, huiselijk geweld en iets wat in hun ogen nog veel erger was: luiheid.

De ‘Anti Saloon League’ werd een grote nationale organisatie die overal verspreid over de Verenigde Staten leden had en steun kreeg van veel protestants-christelijke bewegingen

e

Saloons waren in het 19 eeuwse Amerika vooral mannenetablissementen, en dus probeerde menig man zijn huishoudelijke taken te ontlopen door de dag in de saloon door te brengen. Dit had tot gevolg dat veel mannen ’s avonds dronken en vaak met losse handen thuiskwamen. De vrouwenbewegingen die zich vormden tijdens de Womens Crusade zouden zich in 1874 samenvoegen in de zogeheten ‘Women’s Christian Temperance Union’, een grote christelijke vrouwenbeweging die samen met de in 1893 opgerichte ‘Anti Saloon League’ kan worden gezien als de drijvende kracht achter het tot stand komen van de drooglegging.

Speakeasies In 1895 groeide de Anti Saloon League, die ook mannelijke leden had, in aanhang en kreeg het meer leden dan de Women’s Christian Temperance Union, waardoor deze beweging de grootste lobbybeweging

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Vrouwen van de Women’s Christian Temperance Union.

9

De De drooglegging drooglegging in in de de Verenigde Verenigde Staten Staten  

twintig tot maar liefst 35 procent van het totale alcoholgebruik in de jaren voor de drooglegging. Maar de totale consumptie van alcohol bleef niet lang dalen.

Dat kwam door de ‘ineens’ opgekomen illegale drankhandel. Bij de meeste Amerikanen bleef de dorst naar alcohol namelijk even groot als voor de drooglegging. Alleen nu moesten ze in stiekeme ondergrondse cafeetjes, de zogenaamde ‘speakeasies’, hun biertje of whisky nuttigen.

Deze speakeasies werden naarmate de jaren van drooglegging vorderden, steeds groter vanwege de aanblijvende vraag naar illegale drank. De vraag rijst natuurlijk waarom de politie deze illegale cafés niet gewoon sloot. De speakeasies waren ondanks het feit dat ze vaak verborgen waren, niet moeilijk te ontdekken aangezien ze hun deuren gewoon voor iedereen hadden geopend, op een paar exclusieve bars na. Het antwoord Actievoerders tegen de drooglegging, ‘ik ben geen kameel, ik wil bier’ staat er op het spandoek van deze actievoerders geschreven.

daarop is simpel: de politie kon het gewoon niet bijbenen. Men wist dat er een enorme politiemacht nodig zou zijn om de drooglegging te handhaven, maar die grote politiemacht is echter nooit echt tot stand

Zoals men van hen gewend was, gingen de leden van de Women’s Christian Temperance Union zingend van vreugde de straten op om de overwinning te vieren over het kwaad dat alcohol heet het kwaad dat alcohol heet. De bekende foto’s uit die tijd tonen de beelden van vaten met drank die kapot worden geslagen en in het riool of kanaal worden gedumpt. De gevolgen van de drooglegging waren vooral voor de Amerikaanse horeca dramatisch. Vele toonaangevende restaurants in de grote steden sloten pardoes hun deuren, omdat ze zonder de hoge winstmarges op de verkoop van wijn en sterke drank niet in staat waren hun hoofd boven water te houden.

Gerenommeerde Franse koks verlieten in grote aantallen het land, omdat de Franse keuken volgens hen niet zonder een scheutje wijn kon. De kroegen en cafés werden omgebouwd tot koffiehuizen of ijssalons en de dranktap werd overal vervangen door een frisdranktap.

De alcoholconsumptie daalde, zoals bedoeld, zeer drastisch vanaf het begin van de drooglegging. De totale consumptie van alcohol daalde in het begin van de jaren

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

10

De drooglegging in de Verenigde Staten 

gekomen. Dus wanneer de ene illegale bar door de politie werd gesloten, opende een nieuwe illegale bar een paar straten verderop zijn deuren. Het was dus een onmogelijke taak voor de Amerikaanse politie om de speakeasies uit te bannen.

Een ander saillant detail is het feit dat deze illegale cafés vrijwel altijd door gangsters werden gerund, of banden hadden met criminele organisaties die de dranksmokkel voor hun rekening namen. De drooglegging was dan ook de springplank voor grote namen uit de Amerikaanse misdaadgeschiedenis.

Bekende namen van gangsters die groot zijn geworden met de illegale drankhandel zijn: Arthur Flegenheimer alias ‘Dutch’ Schultz die bekend stond als de bierbaron van New York, ‘Big’ Joe Colosimo die een gigantisch illegaal dranknetwerk opbouwde in Chicago en natuurlijk de bekendste gangster aller tijden: Al ‘Scarface’ Capone.

Al Capone begon als simpele crimineel, maar werd door de illegale drankhandel de machtigste gangster in het Chicago van de jaren 20. Naar verluidt verdiende Al Capone

Onder gejuich van mannen die met hun hoeden zwaaien verlaat de eerste wagen vol met vaten bier een brouwerij na de opheffing van het drankverbod. 1933.

Men wist dat er een enorme politiemacht nodig zou zijn om de drooglegging te handhaven, maar die grote politiemacht is echter nooit echt tot stand gekomen

alleen al aan de drankhandel naar schatting een slordige 60 miljoen dollar per jaar.

Daar zijn dus de opbrengsten van zijn illegale bordelen en casino’s bij opgeteld. In plaats van orde en rust die werd voorgesteld bij de drooglegging, veranderde de Verenigde Staten gedurende de jaren 20 in een gangsterparadijs waar corruptie en wetteloosheid heerste.

‘De roerende jaren twintig ’ danken hun naam dan vooral aan de vele bomaanslagen, ( in de jaren 20 vonden in Chicago alleen al gemiddeld meer dan 100 bomaanslagen per jaar plaats ), gangsterbazen die elkaar op brute wijze lieten vermoorden, de stijgende verkoop van het populaire gangsterwapen de Tommy Gun (zie het artikel van Tim Kamman elders in deze Filippides) en grote schietpartijen op straat.

Daarnaast moest iedere Amerikaan die lekker van een gekoeld biertje wilde genieten, in zee gaan met de Een typisch beeld van de drooglegging van Amerika, 650.000 liter alcohol wordt in uitgedroogde kanalen gegoten, Verenigde Staten van Amerika 23 januari 1930.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

onderwereld, waarbij ze hun ogen maar al te graag sloten voor de vele moordpartijen die plaatsvonden. De

11

De drooglegging in de Verenigde Staten 

politie was machteloos en zelfs de speciale agenten die werden ingezet om de illegale drankhandel te bestrijden beseften dat het onmogelijke taak was om deze illegale vorm van handel te bestrijden. Gangsters zoals Al Capone gebruikten hun vermogen voornamelijk om zwakke agenten om te kopen, die vervolgens hun oogjes dicht zouden doen wanneer er weer een nieuwe lading smokkelwaar uit Canada de grens over kwam of wanneer er een rare dranklucht uit een één of andere kelder leek te komen. Er waren slechts een paar agenten die de naam ‘ the Untouchables’ kregen, vanwege het gerucht dat ze ongevoelig leken voor het smeergeld van gangsters. De meeste agenten en politici waren echter wel gevoelig voor grote bedragen smeergeld die ze konden krijgen en daarom was het een onbegonnen zaak om de wet te handhaven.

Het duurde dan ook niet lang of er kwam veel verzet van burgers en politici tegen de drooglegging. Vooral in de crisisjaren waarin veel Amerikanen werkloos raakten,

De film ‘The Untouchables’ uit 1987 van Brian de Palma met o.a. Kevin Costner, Sean Connery en Robert de Niro (als Capone) in de hoofdrollen.

misten ze de bekende fles waar ze konden terugvallen.

Er ontstond in de crisisjaren een grotere behoefte aan een sterke drank, waardoor de roep om de drooglegging op te heffen steeds groter werd.

De meeste agenten en politici waren echter wel gevoelig voor grote bedragen smeergeld die ze konden krijgen en daarom was het een onbegonnen zaak om de wet te handhaven

Ondanks de vele burgerprotesten aan het einde van de jaren 20 mocht de drooglegging doorgaan tot vijf december 1933. Op die dag werd het landelijke alcoholverbod opgeheven en werd er in heel Amerika feest gevierd. Dertien jaar lang heeft de drooglegging in totaal geduurd. In plaats van orde en rust ontstond er in die dertien jaar chaos en geweld. Er was nauwelijks grip op de gangsters die vrolijk bezig waren met hun illegale drankhandel. Die illegale handel bleek ook nog eens bijzonder lucratief te zijn, aangezien menig Amerikaan, illegaal of niet, graag van een alcoholisch drankje mocht genieten. De drooglegging was simpel gezegd één grote mislukking. Een mooi ideaal van een maakbare De poster van de tv-serie ‘Boardwalk Empire’, een serie over gangsters, drank en corruptie in de ‘roaring twenties’.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

maatschappij, die echter door het gebrek aan goede controle niet te handhaven was en waarbij ook geen

12

De drooglegging in de Verenigde Staten 

De kroegen en cafés werden omgebouwd tot koffiehuizen of ijssalons en de dranktap werd overal vervangen door een frisdranktap. rekening werd gehouden met eventuele bijwerking, zoals criminaliteit en corruptie. Samen met de korte rokjes van de ‘Flapper-Girls’, de omhoogschietende wolkenkrabbers en groeiende welvaart, staat ook de drooglegging grotendeels symbool voor het Amerika van de jaren 20.

De tv-serie ‘Boardwalk Empire’ geeft een mooi beeld van het Amerika tijdens de drooglegging en is gebaseerd op waargebeurde personen en gebeurtenissen. Zeer aan te raden om een keer naar te kijken!  De ‘Flapper-Girls in de ‘roaring twenties’.

Gangsters zoals Al Capone gebruikten hun vermogen voornamelijk om zwakke agenten om te kopen, die vervolgens hun oogjes dicht zouden doen wanneer er weer een nieuwe lading smokkelwaar uit Canada de grens over kwam of wanneer er een rare dranklucht uit een één of andere kelder leek te komen

Meer lezen? 

J. Kobler – The Life and Times of Al Capone – (The Perseus Books Group, 2003)



T. Streissguth – The Roaring Twenties – (Infobase Publishing, 2009)

De keerzijde Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

13

De keerzijde van het Interbellum 

De keerzijde Interbellum

van

het

Door Nick de Reiger

Dystopische voorstelling van het leven

Men ziet het Interbellum vaak als een tijd van rust en wederopbouw, de tijd waarin men streefde naar vrede, in plaats van opnieuw een wereldoorlog. Dit beeld is echter maar één kant van de medaille, aangezien het tevens de tijd was van de economische crisis in Amerika en de aanloop tot de Tweede Wereldoorlog. Veel schrijvers proberen de positieve kanten van het Interbellum te benadrukken, terwijl juist de negatieve kant van het Interbellum, in de vorm van dystopische voorstellingen van de wereld, de negatieve kant van het menselijk bestaan prachtig belichten. Het zijn juist deze verhalen die ons een kijkje geven in de menselijkheid van het bestaan.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

14

De keerzijde van het Interbellum 

D

e geschiedenis geeft ons twee prachtige voorbeelden in literaire werken die tot op de dag van vandaag toe te passen zijn op onze

eigen wereld en het eigen mensbeeld. De twee literaire werken, die hieronder verder toegelicht worden, zijn: Brave New World van Aldous Huxley (1932) en 1984 van George Orwell (1949). Zijn deze boeken dan een aanklacht tegen deze wereld waar wij in leven? Ja, aangezien zij ons proberen te laten zien waar het mis gaat. We zien in een uitvinding vaak alleen de positieve kanten en vergeten dat het ook veel negatiefs met zich mee kan brengen. Een simpel voorbeeld is de lopende band. Een goede, perfecte uitvinding zal je denken, want het heeft onze maatschappij verbeterd en versneld.

Maar is dit wel zo?

1 Oktober 1908, de Ford Motor Company belooft in een krantenadvertentie een krachtige, snelle en solide auto, die tevens goedkoop was en dus bereikbaar was voor iedereen met een redelijk salaris. Ford groeide uit tot een

begrip

en

in

1914

introduceerde hij de lopende

We zien in een uitvinding vaak alleen de positieve kanten en vergeten dat het ook veel negatiefs met zich mee kan brengen. Een simpel voorbeeld is de lopende band

band, waardoor veel werk uit handen werd genomen en de werknemers konden blijven

staan

voor

het

werk

wat

ze

deden.

‘Studeerkamergeleerden zeggen dat monotoon werk slecht is voor lichaam en geest, maar ondanks al hun grondige studies ben ik geen enkel geval tegengekomen van een arbeider die er vanwege dit werk geestelijk op is achteruitgegaan’, schreef Ford in een reactie op de kritiek die hij ontving op zijn ‘vinding’. Voortaan kon zelfs iedereen met zijn of haar twee handen meebouwen aan een nieuwe toekomst.

We maken een gedachtesprong, waarbij we het positieve omkeren naar het negatieve. Ford roept dat voortaan iedereen een plaats heeft in de wereld en zelfs mensen met een minder bedeeld intellect werk kunnen vinden, zolang ze hun handen maar kunnen gebruiken.

Waarom zou hij zijn lopende band dan niet kunnen toepassen op de mensheid? Iedereen en alles op de juiste plek, de juiste persoon met de juiste capaciteiten Lopende band in een autofabriek in Detroit.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

voor het juiste werk? Ford bouwt zijn idee uit en de overheid begint mensen te ‘kweken’ voor bepaalde

15

De keerzijde van het Interbellum 

De inwoners van deze wereld leven onder invloed van Soma (een drug), doen waar ze voor geboren zijn en denken dat het leven perfect is. Buiten de wereld van Decanteren bestaat enkel de Wildernis, waar mensen op de natuurlijke manier worden geboren en leven in prehistorische omstandigheden.

Een schril contrast,

waar wij vaak niet eens bij stil staan. Huxley brengt in de loop van zijn boek een Wilde (uit de Wildernis) in de perfecte stad van de ‘Nieuwe Wereld’, waardoor de samenleving compleet ontwricht raakt. De Wilde kan namelijk niet wennen aan het leven in de wereld van Ford en slaat door, waarbij hij aan het einde van het boek

kiest

voor

zichzelf

en

niet

voor

de

geconditioneerde werkelijkheid waar de staat hem in wil duwen.

Een schril contrast, maar zeker niet de enige aanklacht tegen de Lopende Band, aangezien het mensen inderdaad niet meer uitdaagt, maar enkel en alleen

‘Ondanks al hun grondige studies ben ik geen enkel geval tegengekomen van een arbeider die er vanwege dit werk geestelijk op is achteruitgegaan’, schreef Ford in een reactie op de kritiek die bij ontving op zijn ‘vinding’

doeleinden, zodat overbodige scholing niet langer plaatsvindt en er enkel nog gewerkt wordt met mensen die perfect zijn voor de baan. Welkom in de wereld van het decanteren van de mensheid.

Aldous Huxley schrijft over deze situatie in zijn boek Brave New World. De evolutionaire processen zijn doorgeslagen, aangezien foetussen van tevoren letterlijk geconditioneerd worden voor het werk waar ze voor zijn bedoeld. Kinderen die later lage, vervelende baantjes opvullen worden dom gemaakt door alcohol toe te voegen aan hun bloed; kinderen die slim moeten worden en intellectuele banen moeten vervullen krijgen juist extra stimulansen en training. Mensen worden geclassificeerd als Alfa’s, Delta’s, Gamma’s of Epsilons.

De directeur van het kweekcentrum spreekt daar zelfs vol lof over: ‘Wat we ook doen, is predestineren en conditioneren.

Wij

decanteren

onze

baby’s

als

toekomstige rioolwerkers of toekomstige ... toekomstige directeuren van kweekcentra’.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Henry Ford (1863-1947), de pionier van de moderne massaproductie.

16

De keerzijde van het Interbellum 

conditioneert voor het aandraaien van een schroefje. De wereld is niet geworden wat Huxley beschrijft, maar het laat ons wel nadenken over onze eigen maatschappij. De wereld draait immers om consumptie, status en doelen behalen, waarbij we alles in het werk stellen om onze doelen te bereiken, zelfs als dat inhoudt dat we over ‘lijken moeten gaan’.

George Orwell Niet alleen uitvindingen zijn bekritiseerd tijdens het Interbellum, want ook regimes, regeringen en bepaalde bewegingen worden genadeloos neergesabeld in de literatuur uit het Interbellum. Een aanklacht tegen de bewegingen die we zagen in Rusland, Italië en Duitsland zien we terug in een ander standaardwerk.

Rusland,

1917,

Lenin

ontketent

de

Russische

Revolutie; Italië, 1922, Mussolini dreigt met een Mars naar Rome; Duitsland, 1933, Hitler wordt (legaal) aangesteld als Rijkskanselier.

We

maken

opnieuw

een

gedachtesprong. Stel je een wereld voor, waarbij deze drie mogendheden

hun

De wereld draait immers om consumptie, status en doelen behalen, waarbij we alles in het werk stellen om onze doelen te bereiken, zelfs als dat inhoudt dat we over ‘lijken moeten gaan’

gang konden gaan, zelfs contact kregen met China, en samen met een Mao-achtig persoon een superstaat creëren, één waarin alles goed en perfect is. De burgers hoeven nergens over na te denken, aangezien de staat voor hen denkt. De leider, Grote Broer, weet immers alles, heeft het altijd bij het rechte eind en voert oorlog voor en namens de burger. Welkom in de wereld van 1984, een wereld waarin privacy een algemeen verloren goed is.

1984, het boek geschreven door George Orwell, de schrijver van het, door de gemiddelde middelbare scholier verguisde boek, Animal Farm (een aanklacht tegen het Communisme), doet een boekje open over de denkwijzen binnen het Totalitarisme.

Binnen een totalitaire staat heb je twee soorten mensen. De eerste is de onderdanige burger zoals wij ze kennen uit de geschiedenisboekjes. Ze doen wat hen wordt opgedragen, buigen het hoofd naar de dictator en

Aldous Huxley (1894-1963), de schrijver van de sciencefictionroman Brave New World.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

huilen op commando. Naast de onderdaan heb je het verzet. Dit kan stil en onzichtbaar zijn, maar ook openlijk.

17

De keerzijde van het Interbellum 

Eigen dromen en idealen Wij als historici weten hoe moeilijk het is om een dictatoriaal systeem te breken. Er is vaak veel moeite, kracht en opoffering voor nodig, waardoor de gewone mens vaak terecht komt in een derde fase, namelijk de staat van ‘Acceptatie’, waarin de burger zijn hoofd moet buigen naar het systeem wat hij bevochten heeft en er achter komt dat het voor de kleine man onmogelijk is te winnen volgens de spelregels die worden gemaakt.

Leefden de burgers in het Interbellum met dezelfde angst als ik hierboven heb beschreven? Dat is niet te achterhalen, maar nee, waarschijnlijk niet. Het hele idee dat uiteengezet wordt in 1984 is namelijk niet de werkelijkheid geworden. In ieder geval niet zoals Orwell het beschrijft. De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan de opkomst van de meeste Totalitaire Staten (afgezien van Rusland en indirect Spanje), waardoor er In 1984 gaat het om het tweede type mens, het verzet,

nooit een superstaat gevormd is, waarin alle privacy

waarbij hij drie stadia door maakt. Het eerste is

verdwenen is, of toch?

‘Ontkenning’, waarbij de burger leeft in de maatschappij

Het Interbellum waarschuwde ons eigenlijk tegen de

waarin hij is geboren, ziet wat er mis is, maar er eigenlijk

verdorvenheid van de mens. Leven wij nu immers niet in

niet tegen in durft te gaan en daarom in een staat van

een wereld waarin iedereen in hokjes wordt geplaatst en

ontkenning terecht komt, waarbij hij strijdt tegen zijn eigen gevoelens van haat en afgunst. Veel burgers

Veel burgers in Rusland, Italië en Duitsland waren het helemaal niet eens met het gedachtegoed dat werd geproclameerd, maar wat doe je er tegen?

in Rusland, Italië en Duitsland waren het helemaal niet eens met het gedachtegoed dat werd geproclameerd, maar wat doe je er tegen?

Op een gegeven moment knapt er iets in een zo’n burger. Hij/zij kan het niet langer aanzien dat zijn buren, vrienden of familieleden worden afgevoerd, te werk worden gesteld of worden geïndoctrineerd met een gedachtegoed wat niet past bij de eigen normen en waarden, waardoor ze in een staat van ‘Opstand’ terecht komen, aangezien de burger door zijn ontkenningfase heen is en in ziet dat hij iets moet doen om de staat van de wereld te veranderen. Zeker als hij er achter komt dat er meerdere personen zijn met dezelfde visie als hij, wordt de staat van opstandigheid alleen maar groter, want hoe meer zielen, hoe meer vreugde.. niet?

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

18

De keerzijde van het Interbellum 

het individualisme overheerst? Zolang het met mij goed gaat, gaat het goed met de wereld is de standaardnorm geworden. Orwell schetst in zijn boek een vrij negatieve wereld waarin individuele vrijheid en privacy niet meer bestaan en deze norm de basis vormt voor de mensheid.

Met de komst van het internet gaan ook wij langzaam maar zeker die kant op, waardoor wij gekneed worden tot een hersenloze grijze massa, geconditioneerd voor het baantje dat wij dagelijks uitvoeren, net zo lang tot we worden vervangen door iemand die het goedkoper en sneller kan.

Wat deze verhalen ons willen vertellen is dat we moeten

stoppen

met

het

predestineren

en

conditioneren van mensen, leerlingen, kinderen en de mensheid in zijn algemeenheid. Het Interbellum was,

De beroemde en invloedrijke filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900).

naast al het negatieve dat ik net beschreef, een tijd van vrede en innovatie, waarin de mens ruimte kreeg voor ontwikkeling en men niet bezig was met hoeveel vrienden hij of

zij

had.

Laten we de

Orwell schetst in zijn boek een vrij negatieve wereld waarin individuele vrijheid en privacy niet meer bestaan en deze norm de basis vormt voor de mensheid

waarschuwing die de schrijvers ons meegeven daarom meenemen en koesteren, zodat we allemaal kunnen streven om onze eigen dromen en idealen te behalen.

Het is immers niet afhankelijk van de regering of je ouders welke studie jij graag wil doen of welke baan je na wil jagen, we moeten juist vertrouwen in ons eigen kunnen. Maatschappelijke druk is verderfelijk, en enkel door zelf te werken aan je persoon kan een mens gelukkig worden, aldus Nietzsche. Door deze visie worden beide kanten van de medaille, genaamd het Interbellum, belicht en kunnen we er voor zorgen dat we menselijk blijven en niet vervallen in hersenloze slaven van de maatschappij, voorbestemd en afgestompt, levend in een eeuwig Interbellum genaamd het leven. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

19

Boudicca’s strijd voor Brittannië 

Britse koningin zit ruim twee jaar de Romeinse overheersers dwars

Door Benjamin van den Dobbelsteen

Boudicca’s strijd voor Brittannië Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

20

Boudicca’s strijd voor Brittannië 

“De persoon die de sleutelrol speelde in de opstand, die de inlanders zover wist te krijgen dat ze tegen de Romeinen in opstand kwamen, de persoon die waardig genoeg geacht werd om hen te leiden en die de teugels de hele oorlog lang in handen hield, was Boudicca, een Britse van vorstelijke afkomst die bovendien een grotere intelligentie bezat dan de meeste vrouwen. Ze was groot van gestalte, haar houding was angstaanjagend, haar blik fel en vastbesloten en haar stem was hard. Haar rode haren reikten tot haar heupen en rond haar nek droeg ze een gouden ketting. Ze droeg een veelkleurig tuniek en haar dikke mantel werd met een broche bij elkaar gehouden”.

Romeinse schrijver Cassius Dio over Boudicca.

E

r is weinig bekend over de vrouw Boudicca, van wie zelfs de naam onzeker is. Wat we weten komt uit de werken van Cassius Dio en Tacitus.

Wel is bekend dat ze in Britannië de grootste opstand tegen de Romeinen leidde en de Romeinse heersers op

uit Brittannië werd. Uit niets bleek dat Boudicca

het Britse eiland tot wanhoop dreef. Het waren

problemen had met de Romeinen, die sinds 43 na Chr.

uiteindelijk de betere wapens van de Romeinse

een groot deel van Brittannië wisten te veroveren en

legionairs en de briljante strategie van hun aanvoerder

vele Romeinse steden stichtten om de romanisering van

Gaius Suetonius Paulinus die de ongestructureerde

hun nieuwe Britannia te versnellen. Sterker nog, haar

Britse grootmacht tot een halt wisten te roepen, maar

onderdanen handelden graag met de Romeinen en er

niet voordat Camulodunum, de Romeinse hoofdstad in

werd braaf belasting betaald aan de Romeinse keizer

Brittannië, en het nieuwe Londinium (het huidige

Nero (37-68). Donkere wolken kwamen pas aan de

Londen) met de grond gelijk waren gemaakt.

horizon toen Prasutagus in 60 of 61 na Chr. ziek werd en, uit angst dat zijn rijk uiteen zou vallen, een testament

Boudicca’s voorgeschiedenis

opmaakte waarin hij de helft van zijn bezit afstond aan

Niemand weet precies wanneer Boudicca geboren is en

de Romeinse keizer, en de andere helft aan zijn vrouw

waar ze precies vandaan kwam. Waarschijnlijk is ze rond

en twee dochters.

het jaar 30 na Chr. geboren in het zuidwesten van Engeland. Ze verschijnt voor het eerst in de geschiedenis als ze in 41 na Chr.

Uit niets bleek dat Boudicca problemen had met de Romeinen, die sinds 43 na Chr. een groot deel van Brittannië wisten te veroveren en vele Romeinse steden stichtten om de romanisering van hun nieuwe Britannia te versnellen

trouwt met Prasutagus, koning van de Iceni, een stam die in het huidige East-Anglia leefde. Samen met hem regeerde ze

Vernedering

over een bloeiende maatschappij waarin vooral goud

Volgens de Romeinse wet was het niet toegestaan land

werd verhandeld dat uit Ierland werd gehaald, en een al

en bezittingen na te laten aan familieleden en viel al het

even lucratieve handel met het overzeese Romeinse rijk

bezit van een gestorven vorst toe aan de Romeinse

maakte de Iceni een van de meest ontwikkelde stammen

keizer. Toen Prasutagus stierf zonder mannelijke

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

21

Boudicca’s strijd voor Brittannië 

De Romeinse hoofdstad in as gelegd Boudicca had als koningin aanzien, en terwijl de bloedstriemen nog op haar rug zaten riep ze een oorlogsvergadering af bij de omliggende stammen. De ontevredenheid over de Romeinse overheersing was niet nieuw, en zeker niet beperkt tot de stam van de Iceni.

Het was de reden waarom de meest gevreesde klasse onder de Britten, de druïden, in strijd waren met Romeinse legionairs in Anglesey, het huidige Wales.

Boudicca’s woorden vonden voedzame bodem en in een kwestie van dagen wist ze een leger op de been te brengen van bijna 100.000 man. De Romeinse legers waren getraind, gedisciplineerd en hadden geavanceerde wapens, maar de soldaten onder leiding van Boudicca hadden iets dat de Romeinen wel kenden, Standbeeld van Boudicca op Westminster Pier, Londen. nakomeling, hadden al zijn aardse bezittingen dus in handen moeten vallen van de in Rome gezetelde Nero.

garanderen en een bruidsschat voor haar twee dochters zeker te

Strijdwagens kenden de Romeinen op dat moment alleen nog maar als sportattribuut in gladiatorenspelen.

Dat het ook als strijdmiddel kon dienen, was hen

Dat Boudicca de helft kreeg om zo de status quo van de Iceni te

maar niet met oorlog associeerden: strijdwagens.

Boudicca werd als regentes middenin het dorp aan een paal vastgebonden, van haar kleren ontdaan en geslagen tot het bloed op haar rug stond, als straf voor haar ongehoorzaamheid

stellen, was een doorn in het oog van de Romeinse overheersers, en meteen werden Romeinse soldaten er op uit gestuurd om al Prasutagus’ bezittingen in beslag te nemen. In de strijd die ontstond tussen deze soldaten en de gewapende adel van de Iceni, werd door de onvoorbereide en onverwacht overvallen stam van Boudicca een nederlaag geleden. Boudicca werd als regentes middenin het dorp aan een paal vastgebonden, van haar kleren ontdaan en geslagen tot het bloed op haar rug stond, als straf voor haar ongehoorzaamheid.

Haar twee dochters viel een nog erger lot ten deel.

Vrouwen en dochters van de barbaren waren voor de Romeinen gemeengoed, waar je mee kon doen wat je wou en die geen waarde hadden. Wat Boudicca en haar dochters overkwam, was verre van ongewoon, maar Boudicca en haar onderdanen waren woest. Waar voorheen handel en progressie in de gedachten van de regentes waren, heerste nu de gedachte aan vergelding.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

22

Boudicca’s strijd voor Brittannië 

onbekend. Boudicca voerde haar leger zonder nadenken richting de Romeinse hoofdstad in Brittannië, Camulodunum (tegenwoordig Colchester). De Romeinen hadden deze stad weinig versterkt, er was immers niemand die er ooit aan had gedacht dat een aanval op hun bloeiende hoofdstad een mogelijkheid was. Met de helft van de Romeinse legers in strijd met de druïden in het westen, en de andere helft in het zuidwesten, waren er weinig tot geen soldaten binnen de stadsmuren.

Boudicca’s manschappen renden vrij de straten door, plunderden de huizen, doodden de burgers en spaarden niemand, ook de kinderen niet. De weinige overlevenden wisten de tempel te bereiken, de enige veilige plek in de stad waarvan de deuren gebarricadeerd werden. De weinige overlevenden vonden zichzelf opgesloten binnen de muren van hun heiligdom, terwijl buiten de deuren het geschreeuw klonk van de woeste Britse menigte. Hun enige hoop was hulp van het Romeinse leger.

De Romeinse schrijver en historicus Publius Cornelius Tacitus (ca. 56-117).

De Romeinse legers waren getraind, gedisciplineerd en hadden geavanceerde wapens, maar de soldaten, onder leiding van Boudicca, hadden iets dat de Romeinen wel kenden, maar niet met oorlog associeerden: strijdwagens De Romeinse legeraanvoerder Paulinus hoorde van de situatie in Camulodunum en stuurde meteen een Romeinse grootmacht op de been. Het negende legioen telde vijfduizend legionairs, die in een kolonne van meer dan een kilometer lang te voet richting Camulodunum trokken. Ze zouden nooit aankomen.

Londen vernietigd Het negende legioen werd onderweg geheel onverwacht overvallen door de strijdwagens en het voetvolk van de Britten, de helft van Boudicca’s leger. Ze waren zo verrast dat ze geen enkele kans hadden zich te verdedigen. Alleen de aanvoerder en een handvol legionairs overleefden het. De Britten verdwenen even snel als ze gekomen waren.

In Camulodunum besloot Boudicca dat het tijd was om de tempel in brand te steken. Dat deze vol vluchtelingen Glas in loodraam van Boudicca in Colchester Town Hall.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

zat, deerde haar niet. De tempel brandde tot de grond

23

Boudicca’s strijd voor Brittannië 

Boudicca kon moeiteloos de stad binnen trekken en brandde elk gebouw plat. Alle achtergebleven bewoners werden gedood. Vandaag de dag vind iemand die op de plek van het oude Londinium graaft nog steeds de dikke laag as die als enige bewijs is overgebleven van wat eens een bloeiende handelsstad was.

Bouddica’s einde Paulinus blies zijn aftocht niet lang. Het leger dat hij op weg had gestuurd voegde zich bij hem en hij wist dat zijn tienduizend manschappen alleen een kans maakten als hij de plek van de naderende strijd zo gunstig mogelijk kon uitzoeken. Hij was echter vastbesloten Boudicca en haar leger te stoppen. Nog steeds is de exacte plek niet achterhaald waar Paulinus zijn laatste verdediging realiseerde, een prestatie waar de legendarische strijd Paulinus, Romeins legeraanvoerder en bevelhebber die de opstand van Boudicca neersloeg.

van Leonidas bij Termopylae (480 v. Chr.) model voor zou hebben kunnen staan. In een dal, met aan

toe af, met alle vluchtelingen, jong en oud, erin. De vlammen waren nog niet gedoofd of het volgende doel stond de woeste vorstin voor ogen…het nieuwe handelsicoon, Londinium.

weerskanten beboste heuvels, zo beschreef Tacitus de plek. Hier stelde hij zijn leger op en wachtte tot de Britse opstandelingen hem tegemoet zouden komen.

De strijd die volgde, kennen we eveneens alleen uit de

Londen was in deze tijd een bloeiende handelsstad.

Het leek in een oogwenk aan de Britse klei ontsproten te zijn en door de snelheid waarin de stad was opgetrokken waren er nog weinig verdedigingswerken. De stadsmuur stond er nog niet, er was geen garnizoen om de stad te verdedigen en de dichtstbijzijnde soldaten zaten op afstand van ruim twaalf dagen lopen. Paulinus hoorde over de vernietiging van het negende legioen en de

werken van de Romeinse historicus Tacitus. De Romeinse minderheid had het te danken aan hun wapens en de tactische genie van hun aanvoerder dat ze de overwinning wisten te behalen. Boudicca en haar twee dochters hielden de eer aan hunzelf toen de nederlaag duidelijk werd. Ze dronken de gifbeker, een handeling die niet ongewoon was in deze tijd. Boudicca stierf in 61 na Chr.

verwoesting van Camulodunum. Hij besloot de druïden een moment respijt te geven en stuurde zijn leger direct op weg naar het oosten. Zelf trok hij met een kleine delegatie te

De weinige overlevenden vonden zichzelf opgesloten binnen de muren van hun heiligdom, terwijl buiten de deuren het geschreeuw klonk van de woeste Britse menigte

paard naar Londinium om daar de verdediging te regelen. Het lukte hem de stad te bereiken voor Boudicca’s leger, dat was toegenomen tot ruim 200.000 man en nog steeds groeide, de stadsgrenzen bereikte. Hij wist dat hij weinig kans had de stad succesvol te verdedigen. Het enige logische besluit werd uitgevoerd en Londinium, het toonbeeld van

Voor de Britten stierf de koningin als een held, en ze gaven haar, volgens de werken van Tacitus, een grote en kostbare begrafenis. Haar laatste rustplaats is tot op heden onbekend, maar haar naam word levendig gehouden in de Britse geschiedenis en geëerd als bijdrager aan de Britse identiteit. 

Romeinse handel, werd achtergelaten.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

24

Column 

Column

Tim van Eenennaam

Dance the war is over!

H

et is al jaren terug dat Johannes Blaskowitz

valt immers in ieder geval iets te vieren en dat is al

een pen in de hand nam. De pen, die hij

genoeg. Het is niet voor niets een festival.

vasthield met zijn rechterhand bewoog over

Ik vind het leuk om erbij te zijn, vermakelijk zelfs.

het papier tot deze het raakte. De inkt vloeide samen,

Mensen kijken, opgaan in de massa, bekenden

droogde snel op en vormde het patroon van een

tegenkomen en teveel geld uitgeven aan eenvoudige

handtekening. Maar geen handtekening zoals een

consumpties omdat je deze uiteraard niet van huis mag

handtekening die je op zo’n raar apparaat van de

meenemen. Vrijheid in marktwerking heet dat volgens

pakketbezorger krabbelt als bewijs van ontvangst. Dit

mij.

was een handtekening met een grotere betekenis. En die betekenis vieren we nog steeds op 5 mei.

Omdat Wageningen de stad is waar de overgave werd

Dit jaar was er iets bedacht door de organisatie. Op elk bevrijdingsfestival in Nederland werd tegelijkertijd een filmpje getoond aan de duizenden mensen op de

getekend, is van de verscheidene bevrijdingsfestivals in

centrale pleinen. Een filmpje waarin diverse personen

Nederland deze toch wel de prominentste. Niet dat

aangaven hoe belangrijk vrijheid wel niet was. Dit filmpje

zoveel mensen hier nog enige waarde aan hechten, er

werd ingeleid, ondersteund én afgesloten met een aantrekkelijk meezing liedje waarvan de enige regel die

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

25

Column 

je moest kennen ‘Dance the war is over’ was. Om de

vieren een vrijheid die in niet veel landen te vinden is. In

feestvreugde kracht bij te zetten werden beelden

andere delen van de wereld gaan de oorlogen gewoon

getoond van feestende Nederlanders in 1945. Wat een

door, dus hoezo ‘de oorlog is over’? Voelen we dan geen

gezelligheid.

enkele betrokkenheid met deze gebieden, staat dit te

Dans, de oorlog is over. Zouden die mensen in 1945

ver weg? Hoe leggen we aan de mensen in de huidige

dansen omdat de oorlog over was of simpelweg omdat

oorlogsgebieden uit dat we dansen omdat de oorlog

ze bevrijd werden? Want dat is toch een verschil.

voorbij is?

Zouden mensen die de oorlog ten volste ervaren hebben nog wel kunnen dansen? En de ‘verliezers’ van een oorlog,

Terwijl in Stalingrad alleen dus nog de beelden ‘dansten’ was in een hotel in Sankt Moritz (Duitsland) de viering van het 10-jarig bestaan van het naziregime nog in volle gang

mogen die mooi meedansen? Op herdenkingsdag zouden we immers de Duitsers en “foute” Nederlanders ook niet

Begin 1943 eindigde de strijd tussen Duitsland en de

mogen herdenken. Of hoeven de “winaars” van de

Sovjet-Unie om de stad Stalingrad. Elk herkenningspunt

oorlog geen rekening te houden met de verliezers? Er

van de stad was weggevaagd. Het enige

toch altijd meer verliezers dan winnaars in een oorlog?

herkenningspunt was de Barmaley, een fontein met

Dance the war is over. Dit zal niet geklonken hebben

beelden van kinderen die rond een krokodil dansen. Erg

toen West-Europa na de wapenstilstand van 1918 het

cynisch, gezien de duizenden kinderslachtoffers die

Interbellum in gleed. In zijn boek De prijs van eer

ergens in de ruïnes begraven lagen. Terwijl in Stalingrad

beschrijft Alistair Horne hoe het gebied waar de oorlog

alleen dus nog de beelden ‘dansten’ was in een hotel in

werd uitgevochten was achtergelaten. Dit gaat over

Sankt Moritz (Duitsland) de viering van het 10-jarig

afgeknotte zwarte boomstronken en verdorde bomen.

bestaan van het naziregime nog in volle gang. Men had

Plaatsen waar de bovenlaag van de aarde door

geen benul van de tragedie die zich had voltrokken aan

granaatvuur volledig verdwenen was waardoor op deze

de andere kant van het rijk. In de avond belde de Duitse

plekken niets meer wilde groeien. Op de slagvelden hing,

ambassadeur uit Bern met het droevige nieuws: “Niet

zelfs nadat gras, planten en bomen weer begonnen te

meer dansen! Stalingrad is gevallen.”

groeien, nog lang de geur van ontbinding. De mensen

Aan de grondslag van de kanttekening op ‘Dance the

keerden verslagen terug naar hun woonplaatsen, soms

war is over’ ligt niet de intentie een volksfeestje te

om slechts te ontdekken dat hun dorp volledig

verstieren. Het lijkt immers een beetje overdreven. Als

onbewoonbaar was geworden of was verdwenen.

men wil dansen dan mag dat toch zeker. Maar laten we

Boeren probeerden hun land weer te ploegen, wat tot

toch alsjeblieft niet dansen omdat een oorlog over is.

tragische situaties leidde als hun ploeg een blindganger

Diegene die de bittere smaak van het verlies, die een

tot ontploffing bracht. Dit duidt erop dat men in de

oorlog met zich meebrengt, proeft zal niet gaan dansen.

echte oorlogsgebieden niet veel ‘goesting’ had om te

Dans omdat je in vrijheid leeft, zo je wilt. Of dans nog

gaan dansen. Er heerste verslagenheid.

liever omdat je nog nooit een oorlog meegemaakt hebt.

Daarbij is het misschien ook een beetje kort door de bocht om te zeggen dat in 2013 de oorlog over is. We

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Want enkel de mensen die de oorlog niet ervaren hebben willen dansen als deze over is. 

26

Hollywood vs. History 

Een aanklacht tegen de lopende band

Modern Times Door Ozan Karakoc

75

Ruim jaar na dato blijft de film van Chaplin ongeëvenaard en tijdloos

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

27

Hollywood vs. History 

Vele films worden beïnvloed door een bepaalde periode uit het verleden of door de tijd waarin ze gemaakt worden.

Charlie Chaplins Modern Times uit 1936 is daar een goed voorbeeld van. In deze film speelt Chaplin een arme zwerver die als werkloze een bestaan probeert op te bouwen ten tijde van de Grote Depressie in de Verenigde Staten. In Modern Times verschijnt Chaplin voor de laatste keer als de Tramp, een personage dat Chaplin wereldroem had gegeven en dat nog steeds de bekendste universele fictiefiguur aller tijden is. Modern Times is zoveel meer dan een opeenstapeling van scènes die afzonderlijk afgesloten worden met een komische apotheose waarbij de choreografie als briljant omschreven kan worden. Gesitueerd in een fabriek die fungeert als modern vernuft tekent Chaplin een scherp contrast tussen voortschrijdende industrialisatie in een periode van recessie, werkloosheid, modernisering en de rol van de mens daarin.

D

e film begint met de volgende woorden: ‘Een verhaal over industrie, persoonlijke initiatieven, menselijke ondernemingen,

strevend naar geluk’. Dit wordt gevolgd door een ironisch beeld van een kudde schapen en een grote groep arbeiders die de fabriek binnenstroomt. De Tramp werkt in een fabriek met enorme machines, de Electro Steel Corporation. Hij moet aan de lopende band moeren aandraaien, in een moordend tempo. Hier wordt hij al snel gek van. Hij gaat zich misdragen in de fabriek en wordt uiteindelijk afgevoerd. Als hij genezen is van zijn zenuwinzinking, is hij weer een vrij man maar zonder werk. Op straat komt hij per ongeluk terecht in een protestmars van arbeiders, waarbij hij door de politie onmiddellijk wordt aangezien voor de leider van de

Op straat komt hij per ongeluk terecht in een protestmars van arbeiders, waarbij hij door de politie onmiddellijk wordt aangezien voor de leider van de demonstranten demonstranten. Hij wordt opnieuw opgesloten, maar deze keer in de gevangenis. Het gaat daar uitstekend: hij heeft voldoende eten, en de relatie met de cipiers is prima.

Niet alleen de slechte omstandigheden van fabrieksarbeiders worden door Chaplin op een stijlvolle manier belicht, maar ook die van de straatkinderen en werklozen. Een daarvan is een jonge vrouw (Paulette Goddard) die probeert haar kleine zusjes en haar vader van eten en drinken te voorzien. Goddard zou in het privéleven van Chaplin een grote rol van betekenis spelen. Chaplin kende de actrice al een paar jaar en is in 1936 met haar getrouwd.

De vader van het meisje wordt door een politiekogel gedood. Ze zijn nu weeskinderen en worden door de

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

28

Hollywood vs. History 

overheid opgevangen. Het meisje ontkomt en probeert op straat aan eten te komen. De zwerver is intussen ontslagen uit de gevangenis. Als het meisje een brood steelt en dreigt te worden afgevoerd, neemt hij de schuld op zich. Dat lukt niet, het meisje wordt toch gearresteerd. De zwerver is vastbesloten terug te keren naar de gevangenis, waar het hem zo beviel. Dat lukt als hij eet in een restaurant zonder te betalen. De zwerver en het meisje komen in dezelfde dievenwagen terecht: het begin van een mooie romance.

Als de zwerver en het meisje in een huisje samenwonen, slapen ze niet in één bed. Nadrukkelijk krijgen de kijkers een shot van haar, slapend op de grond, en van hem, slapend in het schuurtje. Anno 1936 was ongehuwd samenwonen nog niet acceptabel, ook niet in een film. Het stel wordt later door Chaplin als volgt omschreven: “Ze zijn niet rebels noch slachtoffer, maar de enige levenslustigen in een geautomatiseerde

De mens wordt afgebeeld als een kuddedier dat willoos en gedwongen saai werk moet doen. Tussen de schapen loopt één zwart schaap, dat symbool staat voor Chaplin, de onaangepaste figuur

wereld, kinderen zonder verantwoordelijkheidsgevoel, terwijl de mensheid zich onderdrukt voelt door plicht. Ze zijn als het ware geestelijk vrij.”

Het einde van de film zou eerst anders zijn: het meisje zou in het klooster gaan, en daarmee, als non, definitief afscheid van de zwerver nemen. Dit is ook echt gefilmd, maar Chaplin heeft uiteindelijk besloten tot een meer hoopvol einde waarin de twee samenblijven. De eindzin luidt dan als volgt: ‘Samen komen we er wel!’ Het stel, arm in arm, loopt dapper in een landschap de horizon tegemoet.

Mens als kuddedier Er zit veel symboliek in de film: een goed voorbeeld daarvan is het openingsshot met de kudde schapen, afgewisseld door een stroom mensen op weg naar het werk. De mens wordt afgebeeld als een kuddedier dat willoos en gedwongen saai werk moet doen. Tussen de schapen loopt één zwart schaap, dat symbool staat voor Chaplin, de onaangepaste figuur.

Een andere symbolische scene: de zwerver wordt opgeslokt door de machines in de fabriek. Een magnifiek beeld: de mens die verzwolgen wordt door de raderen van een enorme installatie en niets kan doen. De

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

29

Hollywood vs. History 

Net als voor zijn overige films, componeerde Chaplin de filmmuziek zelf. Hij was veeleisender dan gewoonlijk, waardoor de beroemde filmcomponist Alfred Newman ermee ophield en vervangen moest worden.

Tijdloos De film oefent kritiek uit op de moderne industriële samenleving en tegelijkertijd is het een mooi romantisch verhaal waarin de zwerver en het meisje elkaar vinden en bij elkaar blijven. Chaplin zette zich intens in voor de nieuwe sociale en economische problemen, zoals de massale werkloosheid die samenvalt met de toenemende industriële automatisering.

Chaplin had Hollywood in 1931 achter zich gelaten voor een wereldtournee van achttien maanden. Hij was bezorgd om het Europese nationalisme en de gevolgen van werkloosheid voor de samenleving. Hij ging zich machine ziet er ‘normaal’ uit, maar als Chaplin erin verdwijnt, blijkt dat er tussen de raderen net genoeg ruimte is om een mens mee te laten draaien.

Een andere bijzonderheid in deze film is dat de kijkers Chaplins stem horen. Weliswaar zingt hij een geïmproviseerde nonsensliedje in een geweldig, Italiaans brabbeltaaltje, maar het is een van de weinige

daarin verdiepen en bedacht zelf economische oplossingen: een intelligent oordeel, gebaseerd op een rechtvaardige verdeling van rijkdom en werk. In 1931 vertelde hij het volgende tegen een krantenverslaggever: “Werkloosheid is het vitale punt. We moeten van machines profiteren, maar het moet geen tragedie en werkloosheid geven.”

momenten dat hij zijn eigen stem in een stomme film gebruikt. De kijkers horen in de film voor het eerst de stem van

Chaplin zette zich intens in voor de nieuwe sociale en economische problemen, zoals de massale werkloosheid die samenvalt met de toenemende industriële automatisering

de Tramp wanneer hij een liedje begint te zingen. Daarnaast is Modern Times een ode aan de stomme film. Aardig detail: Modern Times is niet alleen een aanval op de moderne maatschappij waarin de industriële vooruitgang van het Taylorisme en Fordisme de kloof tussen arm en rijk vergroot, maar ook de geluidsfilm zelf wordt op de korrel genomen. In de film dienen de geluidseffecten slechts om geluiden van machines weer te geven, terwijl Chaplin voor de rest elementen van de stomme film gebruikt, zoals expressieve mimiek en geschreven tussenteksten. Toen Modern Times in 1936 uitkwam, bestonden films met geluid al meer dan tien jaar.

In Modern Times zet hij zijn aantekeningen en bezorgdheid om in komedie. De zwerver in de film is een van de velen die met de toenmalige problemen kampt die niet erg verschillen van de huidige problemen: armoede, werkloosheid, stakingsbrekers, politieke intolerantie en economische ongelijkheid.

Met Modern Times heeft Chaplin een tijdloos meesterwerk neergezet waarbij de strijd en de omgang van de mens tegen modernisering gepaard gaat met tekenen van verval in plaats van progressie. De film is een commentaar op de industriële, economische en sociale omstandigheden die vandaag de dag nog net zo actueel is als in 1936. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

30

De Trenchbroom 

Bekende namen, helden uit het verleden, dictators en regeringsleiders. Vaak wordt gedacht dat mensen de samenleving inrichten en beïnvloeden. Natuurlijk, zonder de mens had de wereld er vandaag de dag er totaal anders uitgezien. Maar dit keer richten we ons op datgene wat de mens al duizenden jaren lang gebruikt, namelijk een wapen. Het begon met een knots en tegenwoordig kunnen we elkaar op ongekend grote schaal vernietigen met nucleaire en chemische wapens. Één heel specifiek wapen wil ik nader belichten, want tijdens het Interbellum komen we dit vooral in Amerika veelvuldig tegen.

Door Tim Kamman

Hoe een wapen iconisch werd voor een duistere periode uit de Amerikaanse geschiedenis

De Trenchbroom Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

31

De Trenchbroom 

H

et verhaal begint tijdens de Eerste Wereldoorlog. Soldaten zitten vast in loopgraven en generaals slagen er maar niet

in om de vijand te verdrijven en de loopgravenoorlog te doorbreken. Een Amerikaans officier genaamd John Thompson ziet de situatie met ergernis aan en bedenkt een eigen oplossing voor het conflict. Thompson was van mening dat soldaten meer vuurkracht nodig hadden bij het bestormen en innemen van de vijandelijke loopgraven. In plaats van gebruik te maken van de grendelgeweren van die tijd zoals de Amerikaanse 1903 Springfield, ontwierp Thompson een compact wapen dat volautomatisch kon vuren in plaats van enkelschots.

Tegen het einde van de oorlog was zijn wapen klaar en konden enkele honderden verscheept en gebruikt worden om het conflict snel te beëindigen. De tactiek achter dit wapen was dat een soldaat met één wapen een vijandelijke loopgraaf kon aanvallen en alle vijandelijke troepen met een regen van kogels kon uitschakelen. Het wapen kreeg dan ook de bijnaam: ‘The trenchbroom’. Het wapen deed deze naam eer aan want het eerste model dat Thompson had ontworpen was in

De tommy gun op creatieve wijze verborgen in een vioolkoffer. staat om 1500 kogels per minuut te schieten. Een ongekende mogelijkheid en prestatie voor die tijd.

Helaas voor Thompson heeft zijn wapen de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog niet bereikt. Het feit dat zijn wapen zich niet heeft kunnen bewijzen tijdens deze oorlog had grote gevolgen voor later.

Interbellum De Eerste Wereldoorlog liep ten einde. John Thompson kreeg van het Amerikaanse leger de opdracht om zijn wapen verder te ontwikkelen. Dit deed Thompson met als doel om zijn wapen op grote schaal te verkopen aan het Amerikaanse leger. Deze gedachte werd pijnlijk genoeg voor Thompson geen werkelijkheid. De oorlog was over en het Amerikaanse leger had geen interesse in een nieuw wapen dat duur was zich niet bewezen had in oorlogstijd. Het Amerikaanse leger kwam dus niet met grootschalige bestellingen. Met zijn kennis verliet Thompson het leger en richtte zijn eigen bedrijf ‘Auto Ordnance’ op om zich volledig te richten op zijn wapen.

Typische gangster associatie.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

32

De Trenchbroom 

van John Thompson echter in de belangstelling van een doelgroep waar Thompson het wapen niet voor had bedacht, namelijk de opkomende gemotoriseerde bendes van de jaren ‘ 20. Doordat de Thompons submachinegun klein, compact en dodelijk was werd deze door de zogenaamde gangsters breed ingezet.

Tijdens de prohibitie van de jaren twintig ontstond er in Amerika een handel in illegale drank. Door de grote winsten die hiermee werden gemaakt konden deze criminelen zich bewapenen met de Thompson submachinegun.

Gangland De eerste ganghit in 1922 deed de politie versteld staan.

Aangekomen bij het plaats delict zag de politie zoveel kogelgaten in de muur dat er verondersteld werd dat het vuurgevecht wel uren moest hebben geduurd. In werkelijkheid was het in een paar korte minuten Een enthousiaste Winston Churchill poserend met een Tommy Gun.

gebeurd. Mede doordat de overheid de capaciteiten van het wapen had onderschat was er geen duidelijke

De werknemers van zijn bedrijf vernoemden het wapen

regelgeving wat betreft dit wapen. Tot 1934 was het dan

naar zijn maker, de ‘Thompson submachinegun’.

ook volledig legaal om met een Thompson over straat te

Aangezien het leger nog niet wilde bestellen richtte

gaan.

het bedrijf zich op een andere doelgroep:de bevolking.

Met marketingcampagnes probeerde Thompson het publiek ervan te overtuigen

Sommige gangsters verstopten hun Tommy gun in een vioolkoffer en konden zo ongezien hun Engine of Death overal mee naar toe nemen

dat zijn wapen uitermate geschikt was voor het gebruik op grote ranches tegen veedieven. En natuurlijk tegen inbrekers en ander gespuis dat je huis zonder toestemming binnen was gedrongen. Je ziet het al voor je. Een dame ontdekt een inbreker in haar huis, pakt haar eigen Thompson en schiet vervolgens haar gehele servieskast aan gort om die onbeschofte inbreker neer te knallen. Ja, je moet er wat voor over hebben om je huis en tuin te verdedigen.

Vanaf de jaren twintig werd de Thompson steeds meer gebruikt. Doordat gangsters en het publiek steeds meer bekend werden met dit wapen kreeg het verschillende bijnamen zoals: ‘Engine of death’ en ‘The Chicago Typwrighter’. Maar het meest bekend zou het wapen worden onder de naam: ‘The Tommy gun’.

Gangsters konden over het algemeen goed overweg met hun Tommy gun. Mede doordat het simpel te gebruiken

Voor een mooi bedrag van 200 dollar kon je eigenaar worden van een gloednieuwe Thompson submachinegun. Vandaag de dag zou dit geen dure aanschaf zijn. Maar tijdens de jaren twintig kon je al voor 400 dollar een nieuwe Ford kopen. Voor die tijd was het wapen dus nog vrij duur. Mede door

De tactiek achter dit wapen was dat een soldaat met een wapen een vijandelijke loopgraaf kon aanvallen en alle vijandelijke troepen met een regen van kogels kon uitschakelen

grootschalige landelijke campagnes kwam het wapen

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

33

De Trenchbroom 

en te onderhouden was. Sommige gangsters verstopten hun Tommy gun in een vioolkoffer en konden zo ongezien hun Engine of Death overal mee naar toe nemen. Anderen gebruiken hun Tommy Gun om vanuit hun auto’s doelwitten neer te maaien. Door de bekwaamheid van de gangsters was het voor de lokale wetsdienaars erg moeilijk om de gangsters te bestrijden.

Bekende gangsters maakten maar al te graag gebruik van de dodelijke capaciteiten van de Tommy Gun. Pretty Boyd Floyd, Machine gun Kellly en John Dillenger stonden er om bekend dat ze veelvuldig gebruik maakten van hun Chicago Typwrighter. Op 14 februari 1929, een actie die later bekend werd als de ‘Valentine’s day masacre’, werd in opdracht van Al Capone een groep concurrerende drankhandelaars bijeengebracht in een loods en op een rij gezet. Door de grote .45 kogels in combinatie met een hoge vuursnelheid van 800 kogels per minuut werden de slachtoffers door vijf gangsters doorzeefd. Wat de politie vervolgens aantrof was een bloedbad met sommige bijna doormidden geschoten lijken. De FBI in Chicago moest een manier vinden om

De beruchte Amerikaanse crimineel John Dillinger (19031934). deze terreur te stoppen. En waar kon dit beter mee dan met het wapen wat de zogenaamde public enemies zelf gebruikten, de Tommy Gun. Mede door deze aanpak van de FBI konden de gangsters nu effectief worden bestreden. Na 1934 werd het verboden om een Tommy Gun te bezitten als particulier. Het heeft de overheid wat tijd gekost om in te zien hoeveel schade de Tommy Gun kon aanrichten. De maximale straf voor het bezit was niet minder dan 10 jaar in de cel en een geldboete van 10.000 dollar.

Aanloop naar WO II John Thompson zag zijn wapen in de publiciteit verschijnen als een wreed gangsterwapen dat vele levens nam. In brieven die Thompson schreef aan zijn geliefden schreef hij dat hij veel verdriet had van de manier waarop zijn wapen in de realiteit werd gebruikt.

Maar doordat de FBI veelvuldig gebruik ging maken van De film Public Enemies uit 2009, gebaseerd op een waar gebeurd verhaal. Johnny Depp speelt de hoofdrol in de film als John Dillinger.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

de Tommy Gun ter bestrijding van de gewapende criminelen kwam het wapen steeds meer in de aandacht

34

De Trenchbroom 

Mede door grootschalige landelijke campagnes kwam het wapen van John Thompson echter in de belangstelling van een doelgroep waar Thompson het wapen niet voor had bedacht, namelijk de opkomende gemotoriseerde bendes van de jaren ‘ 20 van de overheid. Midden jaren dertig gingen enkele eenheden van het Amerikaanse leger de tommy Gun gebruiken, al was het maar op kleine schaal. Het had niet veel gescheeld of Auto Ordnance was failliet gegaan wegens het uitblijven van grootschalige bestellingen door de overheid. Eind jaren dertig ontstond er in Europa een nieuw conflict. Bestellingen van Frankrijk en Engeland stroomden binnen bij Auto Ordnance. De Engelsen waren zeer enthousiast over de mogelijkheden van dit wapen. Winston Churchill vond het zelfs de moeite waard om er zelf mee gefotografeerd te worden.

Toen Amerika in 1941 zelf in oorlog kwam kwamen dan eindelijk de grootschalige bestellingen binnen waar John

upon a time in America’, ‘The Untouchables’, ‘Public

Thompson altijd al op had gehoopt. Thompson kon

Enemies’ en ‘Road to Perdition’. Bekend zijn de scènes

helaas niet meer meemaken dat zijn wapen door

van de gangsters met de lange leren jassen waar

Amerikaanse soldaten werd gebruikt om de vijand te lijf

plotseling een Tommy Gun van onder vandaan komt en

te gaan. Hier zou Thompson zeker trots op zijn geweest.

vervolgens de kogels je om de oren vliegen. De roerige

De ontwerper van de Tommy Gun overleed in Juni 1940.

jaren twintig en dertig in Amerika zullen onlosmakelijk verbonden blijven met de iconische Tommy Gun. Ooit

Nalatenschap

ontworpen voor het snel beëindigen van een

Wegens de publieke bekendheid en het veelvuldig

grootschalig conflict. John Thompson had nooit gedacht

gebruik van de Tommy Gun in de jaren twintig en dertig

dat zijn wapen zo prominent aanwezig zou zijn in de

was het wapen niet meer weg te denken uit de vele

geschiedenis van Amerika en hier altijd mee verbonden

gangsterfilms die de twintigste eeuw rijk is, zoals ‘Once

zou blijven. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

35

Nooit meer München? 

Waarom we nog steeds foute leiders kiezen

Nooit meer München?

Door Suzan Mateboer

Het was een paar seconden doodstil in de klas.

Verbaasd staarden de leerlingen van het diascherm weer naar mij. Toen brak er een verontwaardigd protest uit; maar dat kán toch niet? Het was toch echt waar: mijn 3VWO-klas op stage had net via een quiz Adolf Hitler benoemd tot leider van hun denkbeeldige land. Runner-up werd niemand minder dan Jozef Stalin. De aanloop naar de ontgoocheling begon enkele lessen daarvoor. Tijdens de lessenserie over de modernisering van de Sovjetunie kwamen we in discussie over ‘foute leiders’. Hoofdschuddend konden veel leerlingen zich niet voorstellen waarom staatsmannen als Stalin en Hitler niet vroegtijdig afgeremd werden. En natuurlijk begrepen ze al helemaal niet hoe die naïeve burgers konden stemmen op de nazipartij of soms nog loyaler waren aan Stalin dan aan hun eigen bloed. Natuurlijk een dankbare taak voor een geschiedenisdocent om wat mee te doen.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

36

Nooit meer München? 

I

k liet de leerlingen een paar lessen later kiezen tussen vier potentiële leiders voor hun nieuwe land.

Kandidaat A introduceerde ik als een man met veel

hobby’s. Hij verzamelt postzegels, rijdt paard, houdt van vissen en zet eigen geschoten vogels op. Hij is vooral gek op zeilen en trekt er dan ook vaak op uit. Maar deze kandidaat heeft ook twee minnaressen, wordt vaak gezien met corrupte politici en vraagt vaak astrologen om raad. Hij is een kettingroker en drinkt acht tot tien martini’s per dag.

Kandidaat B is de zoon van een schoenmaker. Hij houdt erg van lezen en is een perfectionist: hij wil alles formeel vastleggen en heeft zijn administratie altijd goed op orde. Ook is hij een echte onderhandelaar die uit veel deals een slaatje weet te slaan.

Dan kandidaat C: deze man is getrouwd en heeft vijf kinderen. Maar hij is eigenlijk al twee keer uit zijn ambt ontheven en weer aangenomen, heeft chronisch geldtekort door zijn grote huizen, slaapt altijd uit tot laat in de middag, rookte wiet op school en drinkt elke avond een flinke bel whisky.

Hoofdschuddend konden veel leerlingen zich niet voorstellen waarom staatsmannen als Stalin en Hitler niet vroegtijdig afgeremd werden Ten slotte kandidaat D: Hij is een oorlogsveteraan, een held, die ons land verdedigd heeft in een harde oorlog.

Hij is charismatisch, heeft flair. Ook is hij vegetarisch, heeft een hekel aan roken en drinkt af en toe een biertje. Hij is gek op zijn vrouw (zou haar nooit bedriegen) en op zijn hond.

Er werd natuurlijk massaal gekozen voor D, nazileider Adolf Hitler. Een kleine minderheid voelde meer voor kandidaat B, politieke massamoordenaar Jozef Stalin.

Niemand verkoos dus kandidaat A, de enige Amerikaanse president die vier keer herkozen werd: Franklin D. Roosevelt. Ook de populaire Britse oorlogspremier Churchill werd als kandidaat C niet geschikt bevonden. De leerlingen oordeelden nu vanuit een heel ander (historisch) perspectief en de uitkomst viel hen behoorlijk tegen.

De quiz werd de lessen erop nog een enkele keer door de leerlingen aangehaald, maar eenmaal thuis zette het mijzelf ook opnieuw aan het denken. Er zijn eindeloze

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

37

Nooit meer München? 

voorbeelden van fout leiderschap in de geschiedenis, met de opkomst van Hitler in het Interbellum als meest afschrikwekkende voorbeeld uit de twintigste eeuw. We lijken er desondanks weinig van geleerd te hebben, want ook vandaag zitten er talloze foute leiders aan de top van de hiërarchie. Fout, niet vanwege wat ze bereikt hebben, maar door de manier waarop ze de doelen behalen. Snakes in suits noemt psycholoog Paul Babiak hen in zijn gelijknamige boek. Het beste voorbeeld is natuurlijk de omstreden Italiaanse ex-premier Silvio Berlusconi. Tijdens mijn vorig studie in Zweden in 2010 had ik met veel Italiaanse uitwisselingsstudenten gesprekken over hun toenmalige leider. Stuk voor stuk vervloekten zij hem hartgrondig en gepassioneerd. Maar ondertussen is hij wel drie keer premier van Italië geweest en keert hij ook dit jaar weer terug op het politieke toneel. Maar ook op andere gebieden dan in de politiek zijn voorbeelden van foute leiders te noemen.

Denk aan de voetbaldictator Louis van Gaal, de graaiende powerlady Nina Brink of de genadeloze Appletopman Steve Jobs. Allen (voormalig) bekend door prestaties

Was het er in de tijd van jagers en verzamelaars een voorkeur voor een leider met lange benen en brede kaken, in onze moderne samenleving werkt bijvoorbeeld vooral het hebben van charisma

waarvoor zij over lijken gingen, maar zij bevonden of bevinden zich in hun eigen sector

Het grootste probleem zit ‘m volgens hoogleraar

toch als leider aan de absolute top. Hoe komt het dat we

arbeids- en organisatiepsychologie Mark van Vught in de

ook nu nog voor ‘foute’ leiders kiezen?

verschoven eisen die we stellen aan leiderschap. Was het er in de tijd van jagers en verzamelaars een voorkeur

Snakes in suits

voor een leider met lange benen en brede kaken, in onze

Allereerst rijst de vraag wat dan precies een leider fout

moderne samenleving werkt bijvoorbeeld vooral het

maakt. In zijn lezing van vorig jaar november

hebben van charisma. Door onze eigen gecreëerde

onderscheidt hoogleraar sociologie Henk de Vos drie

sociale hiërarchie ontstonden er volgens Henk de Vos

mogelijke karakterkenmerken van foute leiders die hij

overheersings- en onderdrukkingsneigingen en dus een

de Donkere Drie noemt: psychopathie, narcisme en

statuscompetitie. Verschijnselen als onderworpenheid

Machiavellisme. Denk hierbij aan eigenschappen als

en onderschikking, maar ook bewondering en

koelbloedig, machtswellustig, wantrouwend, egoïstisch

verafgoding kregen meer ruimte en een nieuwe

en manipulatief. Maar ook bewonderde eigenschappen

definitie. En het is precies dat prestige dat de ‘foute’

als strategisch, zelfverzekerd en pragmatisch horen

types naar leidersposities leidt. Al blijken oude

daarbij. Als deze eigenschappen er in de leidersrol het

voorkeuren toch niet volledig verzwolgen, want het

beste naar boven komen is het behoorlijk lastig om zo’n

schijnt dat de langste kandidaat meestal de Amerikaanse

snake in zijn suit te herkennen.

presidentsverkiezingen wint.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

38

Nooit meer München? 

We zien volgens onderzoek wangedrag van mensen in topfuncties als onvermijdelijke bijkomstigheid van het vak. We verwachten van grote leiders dat ze arrogant, zelfzuchtig, hebberig, immoreel en bedrieglijk zijn.

Eenmaal stevig is het zadel is het lastig om de foute leider weer te verstoten.

Hielenlikken blijkt succesvol Maar er is ook een fel tegengeluid.

Psycholoog Stéphane Côté van de Universiteit van Toronto in Canada publiceerde in 2011 de resultaten van zijn onderzoek naar het karakter van machtige

Verschijnselen als onderworpenheid en onderschikking, maar ook bewondering en verafgoding kregen meer ruimte en een nieuwe definitie

mensen. De conclusie was volgens Côté dat we niet per definitie opgescheept zijn

goed voorbeeld van zo’n sociale leider is Jan-Peter

met types als Berlusconi. Macht werkt als een

Balkenende. Volgens goede bekenden een vriendelijke,

vergrootglas: etterbakken worden tirannen, warme

aimabele man. Niet erg visionair of autoritair, maar toch

persoonlijkheden worden sociale leiders die een hele

is hij acht jaar stevig aan het roer geweest als minister-

samenleving een positievere houding kunnen aanmeten.

president.

Volgens Côté is domweg de manier van het selecteren van leiders verkeerd. Er zijn namelijk talloze

Nooit meer München

getalenteerde leiders in spé die helemaal niet de

‘Nooit meer München’, de uitspraak die ons moet

behoefte hebben om hun macht te misbruiken. Het

herinneren aan de inschattingsfout die er gemaakt werd

probleem is alleen dat deze zelden worden

tijdens de Conferentie in 1938. Daar gingen andere

gepromoveerd. Denk aan de werknemer die altijd helpt

Europese mogendheden akkoord met de annexatie van

bij de rotklusjes. Niet hij, maar de grootste hielenlikker

Sudentenland door Adolf Hitler. Deze foute leider had

van kantoor wordt gepromoveerd. In de politiek

nooit vrij baan moeten krijgen: laten we deze misstap

stemmen mensen bijvoorbeeld nou eenmaal sneller op

vooral niet vergeten. Maar minstens zo belangrijk is dus

een dominante, knappe politicus die het goed doet voor

om ook nu waakzaam te zijn voor de hedendaagse

de camera. Al zijn velen slechts goed in het wekken van

snakes in suits. En misschien ook kritisch onze eigen

de schijn, omdat ze precies weten wat ze moeten doen

selectieprocedure onder de loep te nemen; wat maakt

om hun status te verhogen. De meer bescheiden

voor mij iemand een goede leider? Er is in de toekomst

werknemer zou wat Côté betreft een veel betere sociale

hopelijk ieder geval één lichting VWO’ers die zich dat

leider kunnen zijn. En gelukkig zijn die er ook al: een

afvraagt en een weloverwogen stem uitbrengt. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

39

Kruipen, bukken en genieten 

Kruipen, bukken en genieten

Door Karl van der Linde

N

aar beneden over een klein donker trapje

standaard bezoekers deel waar de voorwerpen achter

loopt Salima voor mij uit met in zijn hand 1

glas liggen in tombes, maar daar ga ik niet naar toe. Ik ga

zaklamp en de andere hand een rugzak,

dieper de tombe in door het grote ijzeren hek. Nog een

noodrantsoen zoals hij het noemt. Voor 20 Dinar,

trapje naar beneden. Het ruikt er bedompt en naar

ongeveer 9 euro, is hij bereid mij door de christelijke

vocht. Salima vertelt mij en nog twee reisgenoten dat we

catacomben onder de Medina van Sousse in Tunesië

onze zaklampen aan moeten doen. In dit deel komt niet

rond te leiden. Een plek die normaal door de lokale

vaak iemand, maar vandaag mogen we er heen omdat er

bevolking wordt gemeden omdat het er spookt al zegt

werkzaamheden worden verricht, ongeveer 4 kilometer

Salima dat het “oude wijven praat” is.

verderop in de catacombe.

Maar we gaan naar beneden. Mij is bij de ingang alles

Een spectaculaire ontdekking zo verzekert Salima ons.

al afgenomen waar je een opname mee kunt maken

Langzaam lopen wij door de steeds groter wordende

door een agent. Films en foto’s mogen alleen worden

gang terwijl Salima ons wijst op de mooie mozaïeken en

gemaakt door archeologen, documentairemakers en een

graven.

ieder ander die toestemming heeft van de lokale

Wat in het begin klonk als een leuk avontuur keerde

autoriteiten op last van een 6 maand lange

zich langzamerhand toch tegen mij: ik kreeg last van een

gevangenisstraf, zo valt er op een groot geel bord met

soort claustrofobie. Helemaal toen een van mijn

rode letters boven de ingang te lezen. Er is een

reisgenoten even benadrukte dat we nu 50 meter onder

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

40

Kruipen, bukken en genieten 

de grond zaten en als dit zou instorten er een paar miljoen kilo op ons zou vallen.

De verborgen zaal Snel door de catacomben gaan was er niet bij doordat soms de gang niet hoger was dan 75cm. Al kruipend kwamen we opeens in een grote zaal. Dit was de zogenaamd verborgen zaal. Hier verschool men zich in verschillende oorlogen. De wanden zijn zeer mooi versierd met aan de ene kant een mooie afbeelding van Christus aan het kruis omringd door veel mensen. Aan de andere kant ziet men ‫م يخائ يل‬, beter bekend als de aartsengel Michaël, met een zwaard tussen gehoornde wezens en de mens. Deze tekeningen zijn buitengewoon goed bewaard. Met midden in deze ruimte een marmeren altaar dat niet veel uitst raling heeft maar er wel thuishoort.

We kunnen nu weer rechtop staan voor de aankomende kilometer, zo verzekert Salima ons. We lopen nu aardig door. Links en rechts zijn graven. De ene afgedekt, de ander met een

Wat in het begin klonk als een leuk avontuur keerde zich langzamerhand toch tegen mij: ik kreeg last van een soort claustrofobie

gebroken afdek plaat. We lopen midden door een zogenaamd familiegraf. Hier liggen 50

mensen van een welgestelde handelsfamilie. Volgens de tekeningen op de muur gaat het om een familie die vooral in zout handelde. De afdekplaten zijn van marmer met elk de zelfde beeldmerk van een schip met een zeil geopend en een gesloten. We lopen door en moeten weer een paar meter kruipen.

Opeens zien we veel licht en horen stemmen. We lopen nu half gebogen door een smalle gang. Na 2 minuten staan we in een helder verlichte ruimte waar ongeveer 20 mensen bezig zijn met het inventariseren van voorwerpen en het langzaam en systematisch leeghalen van nissen. In deze nissen liggen verschillende objecten. Wat mij het meeste opvalt zijn drie rollen van papyrus waar iemand mee bezig is. Ik vraag toestemming om daar bij te gaan kijken. Dit mag met een mondkapje en handschoenen. Ik kan niets van de eerste rol lezen en gelukkig is er een historicus, John Moore, die mij vertelt dat het een mengeling is van Latijn en een lokale variant op het Arabisch die moeilijk te ontcijferen is. Zoals hij kan lezen is de eerste rol een

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

41

Kruipen, bukken en genieten 

zichtbaar met soms een beetje vaal rood. Maar mijn aandacht gaat uit naar de derde rol. Deze lijkt jonger dan de rest omdat hij naar mijn mening minder verkleurd was. Een foute aanname zoals ik snel te horen krijg van John. Deze lag gewoon wat verder achterin en had minder last van vocht. Deze rol was wel heel bijzonder: het was namelijk een boodschappenlijstje voor een legereenheid. Men wilde 45 speren, 25 paarden die goed gesterkt waren. Genoeg voedsel voor 2 maancyclussen en naast de kleding en schoenen verzocht men ook om 5 schone dames. Of deze strijders deze producten ook hebben gekregen weten we niet.

Na vier uurtjes beneden te zijn geweest vonden wij het wel genoeg en begonnen aan onze terug tocht.

Ongeveer een uur later stonden wij weer bij de trap waar we naar beneden zijn gegaan. Ons werden zonnebrillen aangereikt waar ik dankbaar voor was want na een aantal uur beneden was de zon wel heel scherp, maar we waren boven. verhandeling over het genezen van schorpioenenbeten.

Een ervaring rijker, maar zonder een souvenir keerden

De tweede rol is een tekening van een jongeman en een

we terug naar ons hotel. Om de rest van onze vakantie

oudere vrouw op een strijdwagen. Ooit moet deze

boven de grond door te brengen. 

tekening helemaal gekleurd zijn geweest, maar nu zijn alleen de zwart/bruine strepen nog

Na 2 minuten staan we in een helder verlichte ruimte waar ongeveer 20 mensen bezig zijn met het inventariseren van voorwerpen en het langzaam en systematisch leeghalen van nissen

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

42

New York is Awesome! 

New York is Awesome!

Door Ruben de Lange en Bianca Van Dee In samenwerking met

Charina Heuving, Ludo de Haan en Tim Kamman

Werkweek internationalisering tweedejaars

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

43

New York is Awesome! 

1

9 april 2013, dag 1 Om 7.00 was het tijd om te verzamelen, om vervolgens om 7.15 met de bus te vertrekken

richting Düsseldorf. Daar aangekomen gelijk even de koffie van Starbucks uitgeprobeerd om in de Amerikaanse sfeer te komen en richting het inchecken.

Inchecken en boarding gingen allemaal vrij soepel. Ook de vlucht zelf verliep, op wat turbulentie na, vlekkeloos en 8 uur later stonden we op JFK Airport. De hele groep kwam soepel door de douane. Nadat iedereen, behalve één, zijn/haar koffer had opgehaald, was het wachten op de bus richting het hotel. Vanuit de bus van JFK naar Hotel Carter maakte de groep voor het eerst kennis met Amerika: veel grote auto’s, veel grote gebouwen en drie enorme begraafplaatsen naast de weg tussen Brooklyn en Manhattan.

Onderweg van JFK Airport naar het hotel, kregen we gelijk een mooie sightseeing tour in de bus, langs Bryant Park, via Times Square, naar Hotel Carter. Dit hotel is

Eenmaal bij het hotel aangekomen, was het een kwestie van spullen op de kamer achterlaten, even opfrissen en door naar de eerste bezienswaardigheden, namelijk de McDonalds en de Empire State Building

gelegen op een ideale locatie, in een zijstraat van Times Square. Eenmaal bij het hotel

aangekomen, was het een kwestie van spullen op de kamer achterlaten, even opfrissen en door naar de eerste bezienswaardigheden, namelijk de McDonalds en de Empire State Building.

Uitzicht vanaf Empire State Building was erg overdonderend, met uitzicht over Manhattan en de Hudson rivier, vroeger de ‘Noort rivier’ en natuurlijk alles netjes verlicht.

Na Empire state zijn de meeste mensen van de groep lekker rustig richting hotel gegaan, omdat we toen allemaal al bijna 24 uur wakker waren, was er wel behoefte aan slaap bij de meesten.

20 april 2013, dag 2 Na een heerlijk Amerikaans ontbijtje op de hoek van de straat, lees: veel ei, bacon en koffie, was de groep klaar voor het eerste metro avontuur.

De reis zou ons leiden naar het 9/11 tribute en memorial. Dit was, zoals je je misschien wel kunt

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

44

New York is Awesome! 

standbeeld van George Washington op de plek waar hij werd ingehuldigd als eerste president van de Verenigde Staten van Amerika, hebben we onze reis te voet voortgezet richting Brooklyn Bridge. Deze zijn we overgelopen, terwijl we genoten van het uitzicht. Aan de oevers van de East River hebben we even genoten van het uitzicht, namelijk de skyline van Manhattan. Na wat kattenkwaad uit te hebben gehaald, lees: achter joggers aan rennen als een soort flashmod, zijn we met de metro terug gegaan richting Times Square en hadden we vrije tijd, voor het nodige shoppen.

21 april 2013, dag 3 Vandaag moesten wij vroeg uit de veren voor een kerkdienst. Het was echter geen gewone kerkdienst, het was een kerkdienst in de Times Square Church. Het gebouw zelf zag er van binnen meer uit als een theater dan een kerk, we werden hier meegesleept in een voorstellen, erg indrukwekkend. Zalen vol foto’s, briefjes

swingend gospel wereldje, waar de ‘preacher man’ ons,

en andere overblijfselen die herinneren aan de

en vooral de bezielde medekerkgangers, wist te

verschrikkelijke aanslag op de Twin Towers op 11 september 2001. Zalen vol met kaarten en

Na wat kattenkwaad uit te hebben gehaald, zijn we met de metro terug gegaan richting Times Square en hadden we vrije tijd, voor het nodige shoppen

briefjes van nabestaanden en andere bezoekers van het Tribute Centre maakte grote indruk.

Vervolgens doorgelopen naar het memorial. Om even heel kort door de bocht uit te leggen wat het memorial inhoudt: twee bakken ter grootte van de fundamenten van de Twin Towers in de grond, met een fonteinsysteem en op de randen alle namen van de slachtoffers (zie foto rechtsboven, pagina 44).

Na deze indrukwekkende ervaring hadden we wel behoefte aan een wat luchtigere voortzetting van de dag. We gingen met de metro naar het zuidelijkste puntje van Manhattan om daar wat historisch correcte bezienswaardigheden te gaan bezichtigen. Zo zijn we via Pier A, door Battery Park (met plakkaat van hoe de Nederlanders New York oorspronkelijk hadden gesticht, richting Wall Street gelopen (foto linksonder, pagina 44).

Na daar de nodige toeristische kiekjes te hebben geschoten, met de Bull van Wall Street en het

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

45

New York is Awesome! 

door de school zelf. De School of Colombia University is voorbereidend onderwijs voor het hoger onderwijs aan de Colombia University, door het aanvullen van het schoolgeld is het bestuur er vrijwel zeker van dat de leerlingen ook het hoger onderwijs bij de Colombia University zullen gaan volgen, omdat ze gebonden raken aan de school. Wel kon je tijdens de lessen op deze school duidelijk merken, dat er een ruimer budget aanwezig was dan bij de gemiddelde school in Nederland. Zo zag je in het biologie lokaal een volledig haaien gebit, verschillende fossielen en werkten leerlingen bij Science aan hun eigen ISS-station.

Na dit schoolbezoek hebben we een kijkje genomen in St. Johns Cathedral, een heel grote kathedraal die prachtig was versierd aan alle kanten, met mooie beelden en mooie glas-in-lood ramen.

Hierna was er weer vrije tijd voor de groep en zijn de e

e

Ellis Island, deed eind 19 en begin 20 eeuw dienst als grenspost voor aankomende nieuwe immigranten die zich in de Verenigde Staten wilden vestigen.

meesten weer richting de zuidkant van Manhattan gegaan voor een rondvaart langs het Statue of Liberty en Ellis Island, wederom historisch verantwoord.

inspireren met zijn opzwepende preek.

Na deze swingende dienst, zijn we met z’n allen

23 april 2013, dag 5

richting Central Park gegaan, om daar de gedenkplaats

Vandaag gingen we met de groep op avontuur. En wat

van de vermoorde Beatle, John Lennon te bezoeken.

voor één, we gingen we met z’n allen naar een Public

Strawberry fields, zoals deze gedenkplaats heet. Het is gelegen aan het begin van de westzijde van Central Park.

Vanaf deze kant zijn wij Central Park binnen gelopen om vervolgens een rondje door het park te lopen en halverwege op een mooi veldje even een half uurtje te relaxen in het gras in de zon. Daar vandaan zijn we doorgelopen naar het Metropolitan Museum en het Guggenheim. Hier hebben we even kort rondgekeken en vervolgens hadden we weer vrije tijd en verviel de groep in allerlei kleine groepjes.

22 april 2013, dag 4 Wederom na een heerlijk Amerikaans ontbijtje, was het tijd om te verzamelen voor ons eerste schoolbezoek.

Vandaag werden we verwacht op de School of Colombia University. Dit is een school voor de wat rijkere bewoners van de wijk, als de ouders het schoolgeld niet volledig zelf op konden brengen, werd dit aangevuld

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

46

New York is Awesome! 

voor onze groep in drie jaar tijd, het adres gekregen, zodat wij hem Nederlandse kaartjes en verhalen kunnen sturen. Dit omdat hij aangaf erg geïnteresseerd te zijn in ons land en hoe het er allemaal aan toe gaat bij ons en hoe ons land eruit ziet. Deze jongen heette Devon Dollar en wij vinden hem absoluut het vermelden waard.

Hierna wederom vrije tijd, waarin vrijwel de hele groep het shoppen in New York heeft uitgeprobeerd en ’s avonds werden er de nodige drankjes genuttigd, gezien één van de meiden van de groep jarig was.

24 april 2013, dag 6 Op deze dag mochten wij uitslapen. Het was de dag van het bezoek aan de Amerikaanse pabo, en omdat wij lvo doen, was dit bezoek niet verplicht voor ons. Hierdoor hadden we lekker de hele dag vrij en zijn we zelf op avontuur gegaan in the city that never sleeps. Een bezoek aan Rockefeller Center, de Lego Store, the School in The Bronx. Na een dik half uur in de metro

Nintendo Store en nog vele andere winkels maakte deze

kwamen we aan in The Bronx, vanaf het metro station

dag heerlijk relaxed. ’S Avonds uit eten geweest bij TGI

zijn we richting de school gelopen en waanden wij ons in

Friday’s, waar je de lekkerste spareribs kunt krijgen van

een film. Het was een achterstandswijk, de gebouwen

de hele wereld, maakte deze dag compleet. Tegen de

zijn te vergelijken met wat je ziet op tv en in de film. Het was echter wel

Zo zag je het biologie lokaal een volledig haaiengebit, verschillende fossielen en werkten leerlingen bij Science aan hun eigen ISS-station

erg rustig op straat, waardoor het lang niet zo eng was als je zou denken. De school , de Jeffrey M. Rapport School for Career Development, was ook zoals je ze in de films ziet.

Detectiepoortjes en de bijbehorende beveiligingscontrole zijn hier aan de orde van de dag.

Leerlingen worden hier voorbereid op het werkende leven, zo was er een fietsenmaker, garage waar leerlingen aan auto’s leren sleutelen, een printshop en net vernieuwde library waar ze erg trots op zijn. Ook waren er de ‘gewone’ vakken, zoals wij deze in Nederland kennen, te vinden en hadden de leerlingen danslessen. Je kon op deze school goed merken dat de leerlingen uit een minder bedeeld milieu komen en dit ging bijna de hele groep aan het hart. We hebben dan ook van een van de leerlingen die al een hele weg was gekomen, van niet communicatief tot grappen vertellen

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

47

New York is Awesome! 

afsluiten zoals we deze ook zijn begonnen, bij de McDonalds en natuurlijk even taxfree geshopt.

Vervolgens inchecken en door de douane met alle luxe scanapparatuur, om vervolgens volledig gebroken 7 uur in een vliegtuig te zitten met te weinig beenruimte, maar ook hier maakten wij uiteraard het beste van.

Aangekomen in Düsseldorf was iedereen gebroken en zijn we in de bus richting Zwolle gestapt. Hier eindigde een fantastische week die we nooit meer zullen vergeten! 

tijd dat wij terugkwamen op onze hotelkamer was ons studiegenootje ook jarig en konden we haar verjaardag vieren met de nodige drankjes.

Survivaltips voor New York City 

Frappuchino bij de Starbucks.

25 april 2013, dag 7 Vroeg opgestaan voor het inpakken van de laatste











Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Dunkin’ Donuts moet je ook zeker even uitproberen.

zijn we in de bus gestapt richting JFK Airport. Hier de laatste Amerikaanse maaltijd genuttigd, de week

Beste cheesecake kun je vinden bij Grand Central Station.

Hierna zijn we teruggegaan naar het hotel om de spullen op te halen. Toen iedereen zijn/haar bagage had,

Negeer straatverkopers, anders ben je bakken met geld kwijt.

keer deze reis bij de Starbucks voor een lekkere kop koffie.

Wandel zoveel mogelijk, op deze manier zie je het meeste van de stad.

weinig tijd voor een uitgebreid bezoek aan dit museum.

Hierdoor eindigde het grootste gedeelte voor de laatste

In Amerika hebben ze geen American Fritessaus, vraag hier dus ook niet om.

bagage en een bezoek aan het Museum of Modern Arts.

Helaas stond hier een behoorlijk lange rij en was er te

Hou je niet van koffie? Bestel dan een Vanilla Bean



Spareribs eten bij TGIF’s is een absolute must.



Als je geen 21 bent, drink dan geen alcohol.

48

Het veelzijdige leven van Lenin 

Het veelzijdige leven van Lenin

Door Benjamin van den Dobbelsteen

De moeizame opkomst en korte regeerperiode van een revolutionair

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

49

Het veelzijdige leven van Lenin 

Europa 1917. De Grote Oorlog woedt op alle fronten en miljoenen stierven. De Russische tsaar Nicolaas II (1868-1918) voert aan het front zijn Russische soldaten aan in een schijnbaar onmogelijke strijd. Het ontbreekt zijn manschappen aan kleding, voedsel, hygiëne en wapens, en de Russische soldaten vallen bij bosjes, gereduceerd tot kanonnenvoer met geen enkele uitzicht op overwinning. Het moraal is slechter dan ooit tevoren als de tsaar een telegram van zijn regering ontvangt met de berichtgeving dat in Rusland demonstraties op gang zijn gekomen uit onvrede over de aanhoudende honger en slechte omstandigheden onder de lagere klassen. De Tsaar reageert snel op de voor hem vertrouwde manier: stuur meer soldaten en gebruik indien nodig geweld! De tsaristische gardisten, die twaalf jaar eerder nog zonder schroom het vuur openden op wat bekend is komen te staan als Bloedige Zondag (januari 1905), treden opnieuw de onrust tegemoet, maar weigeren de bevelen van hun vorst op te volgen. Sommigen keren zich tegen hun officieren en scharen zich tussen de gelederen van de opstandelingen. De druk op de tsaar aan het front wordt te groot en hij ziet geen andere mogelijkheid om af te treden. Aan 300 jaar tsaristisch bewind, dat grote namen als Catharina de Grote (1729-1796) en Alexander I (1777-1825) gekend had, komt abrupt en voorgoed een eind. In Rusland wordt feest gevierd.

De opstand lijkt gelukt, de tsaar is afgetreden en aan Ruslands deelname aan de oorlog zal vast en zeker snel een eind komen. Op dat moment beginnen de socialisten bekend als de Bolsjewieken, onder leiding van Lenin, zich te roeren.

L

enin (1870-1924) is een van de meest besproken figuren van de twintigste eeuw. Zijn populariteit lijkt gedoemd oneindig dualistisch te zijn. Aan de

ene kant wordt sinds de val van het Russische communisme in 1991 op hem neergekeken en is zijn beeltenis uit bijna alle straatbeelden verdwenen. Maar aan de andere kant ligt zijn gebalsemde lichaam sinds zijn dood in 1924 opgebaard in het mausoleum en is het een trekpleister voor zowel Russen en toeristen die de ‘Grote Lenin’ willen zien of een laatste eer willen bewijzen. Zijn nalatenschap lijkt hierdoor twee kanten te kennen. Tijdens zijn leven was Lenin al even gevierd en gevreesd. Hoe wist deze man de macht te grijpen in een ernstig verdeeld Rusland? Om dit te beantwoorden moeten we de geschiedenis van zowel de man als het land onder de loep nemen.

Geboren in 1870 in het huidige Oeljanovsk als zoon van een onderwijsinspecteur leidde een jonge Vladimir Iljitsj Oeljanov (Lenin was een latere alias) een

Nicolaas II (1868-1918), de laatste tsaar van Rusland. beschermd, ware het geen rijk leven. Hij ontwikkelde

Hij ontwikkelde zich, net als zijn broer tot een intelligente jongeman en kon zichzelf terecht tot de intelligentsia van Rusland rekenen toen hij zich op achttien jarige leeftijd aanmeldde voor de opleiding advocaat

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

zich, net als zijn broer, tot een intelligente jongeman en kon zichzelf terecht tot de intelligentsia van Rusland rekenen toen hij zich op achttien jarige leeftijd aanmeldde voor de opleiding tot advocaat. Zijn broer was hem voorgegaan en was naar de grote stad vertrokken, omdat in zijn kleine geboorteplaatsje weinig kans was om een goede baan te vinden. Tachtig procent

50

Het veelzijdige leven van Lenin 

Ontevreden over de gang van zaken in Rusland, waar in de Jaren ’90 van de negentiende eeuw een grote hongersnood heerste, en waarschijnlijk woest over de dood van zijn broer, begon Lenin zich te verdiepen in de socialistische werken van Karl Marx (1818-1883) en Friedrich Engels (1820-1895). Lenin werd een felle voorstander van het marxisme en zette zijn eerste stappen richting de socialistische revolutie.

Het Leninisme Hoewel Marx Rusland woordelijk had genoemd als het land waar de door hem beschreven, onvermijdelijke socialistische revolutie geen plaats kon hebben, was Lenin een andere mening aangedaan. Marx was ervan overtuigd dat economische spanningen in een ontwikkeld land vanzelf tot een revolutie zouden leiden en het kapitalisme over zou gaan in het socialisme, wat een grotere gelijkheid voor arbeiders na zou streven.

Karl Marx (1818-1883), de centrale figuur in de geschiedenis van het communisme.

Deze overgang was een onafwendbare gebeurtenis waar een individu geen invloed op uit kon oefenen. Lenin was

van de Russische bevolking bestond in deze tijd uit

ervan overtuigd dat Rusland de vaandeldrager van deze

boeren, die weliswaar niet lang daarvoor uit

socialistische revolutie zou kunnen worden, maar er was

lijfeigenschap bevrijd waren, maar die nog steeds hun kleine stukjes grond af moesten betalen aan de rijke landeigenaren die in Rusland, samen met de kapitalistische fabriekseigenaren van de beginnende industrialisatie, de invloedrijke en beslissende minderheid vormden. Lenin was voor meer bestemd en hij ambieerde een goedbetaalde baan als advocaat.

Vandaag de dag zijn historici nog steeds aan het twisten over de beweegredenen van de jonge Lenin die hem aanzetten tot de daden die hem uiteindelijk tot de leider van Rusland maakten, maar allen lijken het erover eens dat de ingrijpende gebeurtenis van 1887 er ontegenzeggelijk één van geweest is. Lenins broer, Alexander, was lid geworden van een socialistische club en had een bom gemaakt die voor de tsaar bedoeld was.

De hele club werd gearresteerd voor ze hun plan konden uitvoeren en Alexander werd ter dood veroordeeld en opgehangen. Het is goed denkbaar dat deze gebeurtenis Lenins socialistische sympathieën aanwakkerde.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Lenin spreekt de soldaten toe op 5 mei 1920 voor het Bolsjojtheater in Moskou.

51

Het veelzijdige leven van Lenin 

een probleem; Rusland was op het westerse wereldtoneel helemaal geen ontwikkeld land.

Bovendien was hij maar weinig bereid de economie haar natuurlijke weg te laten volgen en te wachten tot de revolutie kwam, als hij al lang genoeg leefde om die mee te maken.

Om zijn ideaalbeeld toch te realiseren besloot Lenin om dan Marx maar te ‘verbeteren’. In zijn pamfletten en andere werken beschreef hij dat de arbeiders en de boeren de revolutie als het ware konden afroepen, mits ze een sterke leider hadden. Deze alternatieve versie van het Marxisme werd later het Leninisme genoemd.

Opmars naar de revolutie; de eerste stappen De weg tussen de geboorte van het socialisme in Lenins denkwereld en de uiteindelijke revolutie in 1917 was geen geplaveide. Er waren veel obstakels die Lenin

Demonstraties in Petrograd, juli 1917.

moest overwinnen. Ten eerste werd hij in 1895 als socialist gearresteerd en twee jaar later naar Siberië verbannen, waar hij met zijn redelijk voorname afkomst, in tegenstelling tot wat Sovjetpropaganda in latere jaren zou beweren, geen al te

Vandaag de dag zijn historici nog steeds aan het twisten over de beweegredenen van de jonge Lenin die hem aanzetten tot de daden die hem uiteindelijk tot de leider van Rusland maakten, maar allen lijken het erover eens dat de ingrijpende gebeurtenis van 1887 er ontegenzeggelijk één van geweest is

zwaar leven had. Hij ontving

een overheidsuitkering en kon naar hartenlust vissen en jagen. Toen in 1900 zijn verbanning erop zat, besloot hij niet terug te keren naar Rusland maar vertrok naar München, alwaar hij revolutionaire pamfletten begon te schrijven die Rusland binnengesmokkeld werden. Eén van de smokkelaars was Iosif Dzjoegasjvili, de latere Jozef Stalin.

In 1905 leken de zaken in Rusland eindelijk gunstig voor de revolutie waar Lenin op hoopte. De aanhoudende honger zorgde voor onrust en protestmarsen, en als klap op de vuurpijl reageerde de tsaar op de protesten op de voor hem kenmerkende wijze: het gebruik van geweld. Honderden protesteerders werden door de tsaristische garde neergeschoten. Lenin keerde terug naar Rusland in een poging de chaos te gebruiken als dekmantel voor een staatsgreep, maar de tsaar verraste de bevolking door liberale hervormingen te beloven. Een

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

52

Het veelzijdige leven van Lenin 

volksvertegenwoordiging, bekend als de Doema, werd in het leven geroepen en de tsaar leverde een deel van zijn macht in.

Alles moest wijken De tsaar had hiermee de juiste stap genomen, de rust keerde (voorlopig) terug en Lenin en zijn volgelingen zagen geen andere optie dan opnieuw Rusland te verlaten voor ze gearresteerd werden. Onbegrip en wanhoop maakten zich van de inmiddels 37 jaar oude Lenin meester. Zijn revolutionaire ambities braken als golven op golfbrekers en de enige reden die hij ervoor kon bedenken, was dat hij het nog niet graag genoeg wilde. Voortaan moest alles voor de revolutie wijken, zijn liefdesleven, zijn hobby’s, zelfs zijn voorliefde voor muziek. Hij moest hardvochtiger worden, gemener desnoods. Een befaamde uitspraak hierover van hem was; ‘Van muziek ga ik aardige dingen zeggen en mensen over hun bol aaien, terwijl ik ze nu juist op hun kop moet slaan’.

Toch kon Lenin niet voorkomen dat zijn naam zo langzamerhand in de

Leon Trotski (1879-1940), de stichter en de eerste leider van het Rode Leger.

De aanhoudende honger zorgde voor onrust en protestmarsen, en als klap op de vuurpijl reageerde de tsaar op de protesten op de voor hen kenmerkende wijze: het gebruik van geweld

vergetelheid dreigde te raken.

Zijn gevolg bestond nog maar uit een paar dozijn (onder andere Stalin en Trotski). Waarschijnlijk waren zijn revolutionaire driften een stille dood gestorven als in 1914 niet de Eerste Wereldoorlog uit was gebroken.

Rusland trad als bondgenoot van Frankrijk naar het front met miljoenen arme burgers die ineens soldaat moesten zijn; ontevreden boeren en fabrieksarbeiders die thuis een hongerende familie hadden zitten en de scheiding tussen de kapitalistische elite en hun arme, lagere stand prominent in hun gedachten hadden. Bovendien was Rusland de nederlagen in de Russisch-Japanse oorlog (1904-1905) nog niet vergeten. Het Russische leger ontbeerde alle eerste behoeftes in een oorlog; goede kleding, goede wapens en bovenal voedsel.

Lenin zag zijn kans schoon. Nadat zijn beginnende faam als een nachtkaars uitgeblazen leek te worden, waren nu ineens miljoenen arme burgers van Rusland Sovjets vallen de tsaristische politie aan.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

gewapend en erg ontevreden. Hij propageerde, nog

53

Het veelzijdige leven van Lenin 

bieden en besloot daarnaast Rusland in de oorlog te houden. Een nieuwe lading soldaten dreigde als kanonnenvoer naar het front te verdwijnen. De honger en een extreme droogte bleven Rusland zelf teisteren en te midden van dit alles begon Lenin zijn felle preken tot het proletariaat. Rusland moest stoppen met de oorlog, de tijdelijke regering moest worden afgezet; kortom, de revolutie was niet geslaagd, ze was juist nog maar net begonnen. Menigeen kwam de eenvoudige man aanhoren die op een aardappelkistje met zijn kenmerkende boeren pet dramatisch geanimeerd stond te schreeuwen, en Lenins gevolg groeide.

In tegenstelling tot Lenin oogstte de tijdelijke regering juist nederlagen. Soldaten weigerden gewoonweg naar De ondertekening van het verdrag in het fort van Brest-Litovsk op 3 maart 1918.

het front te gaan en het aantal protestmarsen bleven in rap tempo toenemen. In oktober 1917 was het absolute

steeds vanuit het buitenland, de oneerlijke behandeling

dieptepunt bereikt en zag Lenin kans zijn ‘rode gardisten’

van de soldaten aan het front en de onrust binnen

heel Petrograd door te sturen (huidig Sint-Petersburg).

Ruslands eigen grenzen. Ditmaal had hij grote success

Hier namen ze kritieke punten in door de wachten

en, al waren deze grotendeels te danken aan de

gewoonweg af te lossen of naar huis te sturen. De

oratorische vermogens van zijn vriend en partijlid Leon

volgende ochtend kondigde Lenin af dat Rusland vanaf

Trotski (1879-1940). Trotski kon een grote groep

dat moment geregeerd werd door de Socialistische

toehoorders opzwepen en bespelen, maar het ontbrak

Bolsjewieken.

Trotski aan iets dat Lenin wel bezat; charisma en gevoel voor drama. Deze

In zijn pamfletten en andere werken beschreef hij dat de arbeiders en de boeren de revolutie als het ware konden afroepen, mits ze een sterke leider hadden

zouden Lenin, en niet Trotski, maken tot het gezicht van de revolutie.

De revolutie In 1917 was de onrust binnen de Russische grenzen niet meer te negeren. De reactie van tsaar Nicolaas II faalde en hij moest aftreden. De revolutie leek geslaagd, maar Lenin was boos. Hij bevond zich in Duitsland waar hij lezingen hield over Ruslands deelname aan de oorlog, en de revolutie in Rusland was gaande zonder dat hij er zelf bij was om het in goede banen te leiden. Met behulp van Duitsland keerde Lenin naar Rusland terug, voorgoed deze keer.

De tijdelijke regering die de tsaar opvolgde was te zwak om de aanhoudende honger en onrust het hoofd te

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Kozakken in het Witte Leger.

54

Het veelzijdige leven van Lenin 

minimaal. Hoewel hij een voorstander was van noodzakelijk geweld, hield hij zich veelal afzijdig van de geweldplegingen en ondertekende zelfs nooit een doodvonnis. Hij knikte slechts toen het nieuws van de moord op de tsarenfamilie hem bekend werd gemaakt.

Terwijl Lenin na moest denken over hoe hij de economie weer op gang bracht, begon zijn gezondheid achteruit te gaan. Hij bedacht het Nieuwe Economische Plan, waarbij hij het socialisme volledig de rug toekeerde en de boeren toestemming gaf hun oogsten te verkopen en het geld zelf te houden. Op deze manier hoopte Lenin de economie de nodige boost te geven, en met succes.

Hij noemde het een strategische terugtrekking van het socialisme.

Het rode leger wist het witte leger uiteindelijk te verslaan en de rust keerde weer in Rusland. Lenin overleefde een aanslag op zijn leven en als vergelding De korte regering van Lenin De tijdelijke regering viel zonder geweerschoten. Het Winterpaleis waar ze gezeteld was werd benaderd door de Bolsjewieken en deze namen zonder veel moeite de ministers gevangen. Later zou propaganda ervoor zorgen dat de slag om het Winterpaleis legendarisch werd, vol gesneuvelde martelaren die hun leven gaven voor Lenin en de revolutie. In werkelijkheid was niets minder waar.

De propagandamachine van Lenin was begonnen te rollen.

Nu plotseling aan de macht stond Lenin een moeilijke taak te wachten. De hongersnood en de onrusten die hem op zijn weg naar de top geassisteerd hadden, werden plotseling zijn vijanden. Hij moest de honger zien te stillen en de economie weer op gang brengen. Vrijwel meteen besloot hij Rusland uit de oorlog terug te trekken en een vrede met de Centrale mogendheden te sluiten. De vrede van Brest-Litovsk (3 maart 1918) maakte bondgenoten van voorheen felle vijanden.

Vervolgens moest Lenin de zaken binnen de eigen grenzen op orde brengen. Het tsaargezinde ‘witte leger’ begon te strijden tegen het ‘rode leger’ van Lenin, niet wetende dat de tsaar met zijn hele familie op 17 juli 1918 vermoord zou worden. In tegenstelling tot wat veel mensen denken was Lenins aandeel in de moord

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

werden 512 vijanden van de staat geëxecuteerd. Niet veel later kreeg Lenin de eerste van wat drie beroertes zouden worden. Na de tweede beroerte begon hij een biografie te schrijven en wist hij dat zijn revolutie snel ongedaan gemaakt zou worden als hij geen opvolger wist aan te wijzen. Trotski lag het meest voor de hand, maar de geschiedenis leert ons dat het niet Trotski maar Stalin was die de macht naar zich toe trok.

Op 21 januari 1924 stierf Lenin als gevolg van zijn derde beroerte. Zijn werkelijke macht heeft amper zeven jaar geduurd, maar het Russische volk trok massaal naar het Kremlin om hùn Lenin eer te bewijzen. Tranen vloeiden en besloten werd om het lichaam van Lenin te balsemen en tentoon te stellen in het Mausoleum. Hier ligt hij nog altijd.

Lenin stierf relatief vroeg en kort nadat hij aan de macht was gekomen. Toch is zijn nalatenschap veelvuldig. Hij wordt nog steeds gevierd als de man die een einde maakte aan de monarchale overheersing. Hij plaveide de weg voor Stalin en zijn Grote Terreur, wat nooit Lenins bedoeling is geweest. Hij inspireerde Fidel Castro, Mao Zedong en Ho Chi Minh, en was een voorbeeld voor Hitler en Mussolini. Nog steeds weet Lenin mensen wereldwijd te roeren en angst in te boezemen. 

55

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Van de redactie

Inleiding op het thema: Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat?

D

e lerarenopleiding Geschiedenis aan de

afgelopen jaren hebben 32 studenten dit traject

Hogeschool Windesheim leidt op tot de

succesvol afgesloten.

tweedegraads bevoegdheid om Geschiedenis

Maar tijden veranderen. Door de bijna elk jaar

en Staatsinrichting te geven in het voortgezet onderwijs

wisselende studieprogramma’s op zowel Windesheim als

in Nederland. Meer dan de helft van de afgestudeerden

de VU (onderwijsmanagers moeten per slot van rekening

vindt daar ook een passende baan, veelal omdat men is

ook wat te doen hebben) is dit organisatorisch

blijven hangen in goed verlopen derde of vierdejaars

onmogelijk gemaakt. Niettemin kan elke gemotiveerde

stage. De feitelijke diplomering vindt dan meestal wat

student die gediplomeerd Windesheim verlaat nog

later plaats. Voor deze studenten voldoet de opleiding

steeds elders doorstuderen om de benodigde verdieping

dus perfect aan de doelstellingen. Iedereen tevreden.

en de eerstegraads bevoegdheid te halen: in Groningen,

Toch komt het ook regelmatig voor dat studenten

Nijmegen, aan de Hogeschool van Amsterdam, in

tegen het eind van hun studie of daarna de innerlijke

Tilburg, in Leiden en natuurlijk aan de VU. Dat kost

drang voelen zich verder in het vak geschiedenis te

meestal 2 jaar (in deeltijd wat langer).

verdiepen en/of hun eerstegraadsbevoegdheid willen halen.

Tot aan dit cursusjaar was er voor hen de mogelijkheid

Om hierin wat meer duidelijkheid te scheppen heeft de redactie een aantal alumni Geschiedenis gevraagd om hun ervaringen over het doorstuderen NA Windesheim

om via een premaster-minor alvast hiermee op

op papier te zetten, zodat de huidige generatie

Windesheim een begin te maken en daarna door te

studenten een goed beeld krijgt van de mogelijkheden.

stromen naar de VU te Amsterdam, waardoor een

Reacties hierop en andere soortgelijke ervaringen zijn

soepele en voordelige overgang mogelijk was. In de

van harte welkom en zullen in het volgende nummer gepubliceerd worden. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

56

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Van docent geschiedenis tot historicus

Moribus antiquis Door Daan van Leeuwen

O

p een gammele blauwe damesfiets rijd ik

eeuwse humanist Justius Lipsius. Zijn lijfspreuk ‘Moribus

onder de Morspoort door. De zeventiende-

antiquis’ (naar oude gewoonten) zijn in dit geval uiterst

eeuwse Westpoort geeft toegang tot de

relevant. De stad geeft, zoals u kunt lezen, gemaskerde

smalle straatjes, kleine stadspleinen en grachten van de

hints naar een rijk verleden. Een stad waar de oudste

binnenstad. Ik sla links af en ik begin sneller te trappen

universiteit van Nederland zich bevindt en waar ik sinds

om de brug over het Galgewater op te komen. De brug is

september mag studeren: Leiden.

het begin van een steeg die lang het huis van Rembrandt

Ik ben op weg naar mijn scriptiebegeleider die tijdens

van Rijn leidt. Een beeld van een jonge schilder herinnert

het tweede semester mij adviseert bij het schrijven van

aan de beroemde stedeling. Na wat extra

mijn masterthesis. Een groot onderzoek waaraan

trapwentelingen sla ik de hoek om bij Het Arsenaal, de

grondig archiefwerk en het lezen van tientallen boeken

faculteit van de universiteit waar de wetenschap van

aan vooraf gaat. Gelukkig kan ik leunen op wat

Aziatische talen wordt gedoceerd. Na de laatste bocht

onderzoekservaring op Hogeschool Windesheim en op

probeer ik wat paaltje te ontwijken en krijg ik zicht op

de pre-master-thesis die ik vorige lente had geschreven

het Johan Huizinga gebouw, de faculteit van

op de Vrij Universiteit in Amsterdam. Nadat ik in 2011

geesteswetenschappen en tevens het doel van de korte

was afgestudeerd aan de lerarenopleiding heb ik het

fietsrit. Ik parkeer mijn fiets in het kleine fietsenvak voor

tweede deel van de pre-master gedaan op de VU.

het Lipsius-gebouw, vernoemd naar de zeventiende-

Vanwege persoonlijke redenen wilde ik graag na de pre-

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

57

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

master het masterjaar aan de Leidse universiteit doen.

Afgelopen september ben ik aan de slag gegaan met de masterspecialiteit Medieval and Early Modern European History, kortweg MEMEH genoemd.

De keuze voor MEMEH en Leiden beschouw ik tot op de dag van vandaag als een goede keuze, waarbij ik mag werken met teksten en bronnen uit de veertiende en vijftiende eeuw. Het voelen van laatmiddeleeuws perkamenten, die zes eeuwen hebben overleefd en nu het middelpunt vormen van mijn thesis, geeft je het gevoel dat je het verleden kan aanraken. Het ruikt in ieder geval sterk naar het verleden.

Ik ben ruim op tijd voor mijn gesprek met mijn begeleider in het Johan Huizinga gebouw en hij laat me binnen. Naarmate we in gesprek komen over het onderwerp, de beschikbare bronnen en het schrijfproces worden we beiden steeds enthousiaster. Op een gegeven moment stapt hij op en pakt hij uit zijn boekenkast een rechtsbronnenboek. Je moet je Justus Lipsius (1547-1606).

voorstellen dat zijn kamer gevuld is met literatuur en bronuitgaves over de late middeleeuwen. In de hoeken

Het voelen van laatmiddeleeuws perkamenten, die zes eeuwen hebben overleefd en nu het middelpunt vormen van mijn thesis, geeft je het gevoel dat je het verleden kan aanraken

van de te kleine kamer zijn mappen opgestapeld met

automatische deuren van het Johan Huizinga –instituut

informatie over Jacoba van Beieren en in een andere

sluiten achter me en ik loop naar mijn fiets. De gammele

hoek een stapel met boeken over Byzantium. Hij bladert

damesfiets kraakt wat en neemt me mee naar het

wat in het boek en legt het boek voor me neer. Hij wijst

station. Onderweg maak ik een knikje van

op een Latijnse tekst over een rechtszaak over leprozen,

verstandhouding naar het beeld van Rembrandt, alsof ik

het onderwerp waarmee ik bezig ben. Als ik opmerk dat

wil zeggen dat hij het wel gaat redden als schilder.

ik geen kennis heb van Latijn wil hij het dolgraag voor me

Terwijl ik weer voor me kijk realiseer ik me dat ik wat

vertalen. Zijn overweldigende kennis van de tijdsperiode

harder zou moeten trappen als ik de brug over het

verbaast mij allang niet meer. Wel borrelt er een

Galgewater over wil komen. 

verlangen op om ook een veelwetende historicus te worden en dit te delen met de volgende generatie. Ik zou een aantal dagen later me inschrijven voor de

Daan van Leeuwen (1985) woont in Den Haag en

lerarenopleiding eerstegraads geschiedenis aan de

studeerde in 2011 af aan de lerarenopleiding

universiteit.

geschiedenis aan Hogeschool Windesheim. Nu studeert

Na de bespreking zit ik weer vol goede moed en

hij ‘Medieval and Early Modern European History’ aan de

enthousiasme om verder te gaan met mijn scriptie. Ik

Universiteit Leiden. Na de zomer begint hij met een

maak in gedachten een planning voor de

verkort studietraject (zes maanden) tot eerstegraads

archiefbezoeken die ik deze week ga ondernemen. De

leraar geschiedenis.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

58

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Op naar University College Dublin, Ierland Door Daniel Schotman

Ik begon mijn studie aan Windesheim met volle moed in september 2000.

Toch was het weer gaan studeren een beslissing die ik niet licht heb genomen. Ik voelde dat er bij mij onder de oppervlakte iets was blijven smeulen, want ik werkte al een aantal jaren en dat ging me eigenlijk goed af.

Ik had alle tijd om te lezen, veel te reizen en mijn leven zo in te richten zoals ik dat wilde. Toch kreeg ik steeds meer de behoefte aan enig theoretisch fundament en ik bedacht me dat als ik nog wilde studeren, ik het dat jaar moest gaan doen omdat ik dan nog de volle vier jaar studiefinanciering kon genieten. Na veel overleg met mijn ouders besloot ik mijn baan te degraderen naar parttime en de gok te wagen. Ik haalde mijn 21+ toets en begon de studie Geschiedenis aan de Lerarenopleiding te Zwolle.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

59

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

V

eel ouder, meer belezen en zich op een heel ander vlak begevende dan mijn studiegenoten, voelde ik me al gauw een buitenstaander en

duurde het een tijdje alvorens ik me tussen mijn studiegenoten begon te mengen, die mij doorgaans maar arrogant en zelfingenomen vonden. Gelukkig maakten de docenten veel goed. Ik herinner me nog de eerste kennismaking met Nico, die onze mentor was in het eerste jaar. Hij was bij die kennismaking voornamelijk in twee dingen geïnteresseerd. Waarom geschiedenis studeren en wat je favoriete periode was.

Na een waterval aan cliché- antwoorden als ‘Ik had een fijne geschiedenisleraar’ en nadat het merendeel zijn WW2 fetisj had betuigd was ik (alsof het zo zou moeten zijn) als laatste aan de beurt. Mijn antwoord was, al Cicero citerende, dat ‘als je niets weet van de tijd die aan jou vooraf is gegaan je altijd een kind zult blijven’ en dat mijn favoriete onderwerpen de Griekse en Romeinse Oudheid waren. Voor een docent die vooral de klassieke en middeleeuwse waarden (door Nico werd daar vaak

Edward Gibbon (1737-1794), Engels historicus die bekend staat als de schrijver van The History of the Decline and Fall of the Roman Empire uit de achttiende eeuw.

aan gerefereerd als de chistelijk-Erasmiaanse normen en

naar Utrecht waar Ad de sleutels had geregeld van een

waarden) hoog probeerde te houden w as het

van de kerken en wij de unieke gelegenheid kregen om

waarschijnlijk een hele opluchting. Naast Nico was het

op het dak konden lopen, waren iets bijzonders.

vooral Ad Voogt (overleden in 2004), aan wie ik

Daarnaast begon ik na drie maanden in mijn studie

ontzettend veel heb gehad. Vooral de gesprekken met

bijdragen te leveren voor Filippides, wat ik heb gedaan

Ad die zichzelf in een van zijn eerste colleges had

tot het einde van mijn studie en ook was ik vaste

verklaard als het ‘kind van de Verlichting’ (en ik in zijn

bezoeker van VariasVias disputen waar we ook vele

navolging) over de Republiek en het buitengewoon

interessante sprekers voorbij hebben zien komen.

spannende werk van Jonathan Israel, die in dezelfde tijd

Uit gesprekken met Nico was het hem denk ik vrij snel

begon aan zijn net afgeronde project over de Radicale

duidelijk dat mijn geschiedkundige honger niet in Zwolle

Verlichting. Veel van die gesprekken hebben er

viel te stillen. Als gevolg daarvan kwam verschillende

uiteindelijk toe bijgedragen dat ik in Groningen mijn

keren ten sprake om na het HBO aan een universiteit

eindscriptie besloot te schrijven over Spinoza, Van den

verder te gaan. Het was vooral Nico die mij motiveerde

Enden en de Radicale Verlichting.

om naar Groningen te gaan. En Groningen werd het

Ik heb op Windesheim een onvergetelijke tijd gehad.

uiteindelijk om twee redenen. De eerste omdat

De lessen geschiedenis, of het nu Oudheid, Vroeg

Groningen de unieke kans bood om geschiedenis en

Modern of Modern was, waren de colleges waar ik het

wijsbegeerte tegelijk te studeren. De tweede had te

meeste van genoot. Ook onze excursies, als de eerste

maken met mijn interesses in historiografie en dat ik in

naar Amsterdam, later dat jaar naar Maastricht,

het verlengde daarvan met Frank Ankersmit wilde

Florence, waar de excursieleider en ik na het reguliere

werken vanwege zijn unieke en inmiddels legendarische

programma nog even verder gingen met het bezoeken

colleges. Ik herinner me nog een bepaald college over

van wat meer onbekendere kunstwerken, en de excursie

Edward Gibbon, dat naderhand uitmondde in een twee

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

60

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

2009, tijdens een negendaags verblijf in Rome dacht ik nog eens weer terug aan mijn gesprekken met Nico, en het idee om klassieke letterkunde te gaan studeren en dat ik daar uiteindelijk nooit gehoor aan heb gegeven. In een overdaad aan historische sensatie besloot ik aan University College Dublin om dit alsnog te doen. Ik kreeg twee uitstekende aanbevelingen uit Groningen en dus kon ik direct in het Master jaar instromen. Deze heb ik afgelopen september cum laude afgerond. In het tweede jaar van deze studie heb ik vooral gewerkt aan het werk van Griekse geschiedschrijver Thucydides en daarin heb ik vooral een begin gemaakt om een herinterpretatie te bewerkstelligen van zijn werk waar meer ruimte is voor zijn invloeden en de retorische kant van werk met als doel om afscheid te nemen van een strikt structuralistische benadering die veel van het huidige onderzoek kenmerkt. Dit zal ik vooral verder vorm gaan geven aan hand van het werk van Quentin Skinner en

Plato (ca. 427-347 v. Chr.). uur durend gesprek over Gibbon, geschiedtheorie, Kant en de Verlichting. Dit legde de basis voor verdere samenwerking in een project voor de VVD waarin wij een rapport hebben gepresenteerd over hun huidige crisis; daarna werd hij een van de twee begeleiders van mijn eindscriptie. Daarnaast waren het docenten als

John Pocock. Al tijdens mijn studie bood mijn scriptiebegeleider aan om mijn promotie te begeleiden.

Maar omdat ik toen al een aanvraag had lopen aan Trinity College Dublin heb ik deze doorgezet. Deze aanvraag is inmiddels goedgekeurd en zal later dit jaar van start gaan.

Wessel Krul, Rik Peters en Detlev Patzold waarmee ik goed overweg kon en waarbij

Ik voelde dat er bij mij onder de oppervlakte iets was blijven smeulen, want ik werkte al een aantal jaren en dat ging me eigenlijk goed af

ik zoveel mogelijk college probeerde te volgen.

Na mijn afstuderen aan de RUG ben ik naar Ierland

Wat ik verder ga doen na mijn promotie? Wellicht wordt het tijd voor mijn eerste boek, de weg die ik ben

verhuisd. De voornaamste reden hiervoor was mijn

ingeslagen doortrekken naar Plato. Per slot van rekening

vrouw die van Chinese afkomst is. Ik had haar leren

noemde Ad mij steevast een Platonist en zei Nico ooit

kennen tijdens mijn studietijd en nadat we waren

tegen mij dat als ik het werk van Plato volledig zou

overgegaan tot het huwelijk en het er in Nederland qua

begrijpen, ik een waardig doel zou hebben bereikt in het

immigratie niet makkelijker op werd, besloten we naar

leven. Waar het volgende project mij ook heen zal

Ierland uit te wijken. Ik ging heel iets anders doen en

leiden, ik ben in ieder geval nog lang niet klaar met de

voor HP werken. De rust die deze baan mij gaf bleek

geschiedenis en de filosofie. 

uiteindelijk van groot belang voor verdere studie. In

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

61

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Door Annemiek Lubbers

‘De maat was vol’

‘W

indesheim’, dat klinkt voor mij echt als lang geleden. Toch is het nog maar vier jaar terug dat ik mijn diploma in

ontvangst mocht nemen. Inmiddels is het 2013 en is er veel gebeurd. Eerst besloot ik na mijn studie geschiedenis een gokje te wagen in de musicalwereld, want zeg nou zelf: dat ligt zo dicht bij elkaar (not!!!). Ik werd aangenomen op de musicalopleiding van het Rotterdamse conservatorium Codarts. Ik was het na een paar weken al helemaal zat. Vooral toen ik een week voor mijn diploma-uitreiking van Windesheim te horen kreeg tijdens mijn muziekgeschiedeniscollege dat Lodewijk XIV in de 13e eeuw leefde. De maat was vol… een historicus kan hier niet mee instemmen. Ik besloot te stoppen en geschiedenis verder te gaan studeren.

In november 2009 begon ik daarom aan het schakeljaar van de Radboud Universiteit in Nijmegen. En het was letterlijk een schakeljaar, want ik moest wel een flinke omschakeling maken in mijn denkwijze. Toch had ik een enorme voorsprong, dankzij mijn HBO-opleiding, op andere schakelstudenten. Veel onderwerpen hadden

Lodewijk XIV (1638-1715), bekend als de Zonnekoning, was koning van Frankrijk in de zeventiende eeuw.

wij op Windesheim toch goed behandeld, het was

en dan vooral toegespitst op de sociale geschiedenis. Ik

slechts een kwestie van het anders noteren of

volgde bijvoorbeeld in het schakeljaar een

gebruiken. Dus voor degenen die dezelfde stap willen

verdiepingscollege over de seksuele moraal van

gaan maken: het is niet moeilijker, het is de informatie

Nederlanders in de 19e en 20e eeuw en daarbij moesten

anders benaderen.

we een onderzoek doen naar een eigen gekozen

Ik had dus een achterstand opgelopen, omdat ik

onderwerp. Daarbij mocht ik vrouwen van dik in de

halverwege het schakeljaar instroomde, waardoor ik

tachtig interviewen over hun seksuele voorlichting voor

eigenlijk anderhalf jaar over één schakeljaar heb gedaan.

hun huwelijk en seksuele beleving in het huwelijk. Ik was

Een geweldig jaar was het wel met mooie colleges over

ontzettend zenuwachtig voor de interviews, maar het

heel veel verschillende onderwerpen. Ik kwam er in dit

was heel interessant om te ontdekken dat deze vrouwen

jaar achter dat mijn hart ligt bij de actuele geschiedenis

daar erg open over waren en me (soms te) veel

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

62

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

vertelden. Ik maakte echt kennis met academisch historisch onderzoek en in dit jaar werd een goede basis gelegd voor mijn Masterjaar.

De Master die ik aan de universiteit ging volgen was de Master Actuele geschiedenis. Ook in dit jaar richtte ik mij op de sociale geschiedenis door colleges te volgen

Ik volgde bijvoorbeeld in het schakeljaar een verdiepingscollege over de seksuele moraal van Nederlanders in de 19e en 20e eeuw en daarbij moesten we een onderzoek doen naar een eigen gekozen onderwerp

over het leven van dienstbodes. Ook kregen we een themacollege over de misbruikschandalen binnen de

Als je erover denkt om een universitaire studie

katholieke kerk en probeerden we via onderzoek

geschiedenis (of iets anders) te gaan doen, kan ik je een

erachter te komen wat de rol van de media was in dit

paar tips geven:

schandaal. Mijn Masterscriptie ging over criminele

- Richt je in de eerste weken voornamelijk op het

vrouwen en hun huwelijkskansen.

ontdekken van de manier van denken van academici. Je

Na mijn Master vond ik het nog niet voldoende en ben

eerste essays zullen uiterste bagger zijn, maar die heb je

ik aan het Instituut voor Leraar en School (Radboud

nodig, want zo leer je het nu eenmaal.

Universiteit) met mijn eerstegraads bevoegdheid aan de

- Zorg dat je in de studiejaren niet achterloopt. De

slag gegaan. Daar ben ik op dit moment nog mee bezig:

meeste studenten die instromen, zullen uitvallen. We

de laatste loodjes. Een opleiding waarbij mijn HBO-

begonnen met twintig schakelstudenten, waar er

opleiding mij een geweldige basis heeft gegeven. Heel

uiteindelijk zes van over zijn gebleven. Dat kwam alleen

veel zaken die ik heb gedaan op Windesheim kan ik hier

maar door een slechte planning en niet kunnen overzien

weer gebruiken of verder uitwerken en dat scheelt dus

van de opdrachten. Blijf bij en dat probleem overkomt je

ontzettend veel werk.

niet!

Voor iedereen die verder gaat studeren: heel veel succes!! 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

63

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Na Windesheim...

Door Marjon Lijster

I

n 2008 behaalde ik mijn diploma aan de lerarenopleiding geschiedenis van Windesheim.

Tijdens mijn studie had ik gekozen voor het VU-

traject en daardoor colleges gevolgd aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Mijn LIO-stage liep ik op mijn oude middelbare school, CSG Dingstede in Meppel. Aan het einde van mijn stage kreeg ik daar een baan aangeboden en sindsdien werk ik daar (al weer vijf jaar) met veel plezier.

Na een aantal jaren ervaring te hebben opgedaan voor de klas, besloot ik weer verder te gaan studeren. Aan de RUG in Groningen kon ik als deeltijder instromen in de master geschiedenis. Ik kreeg een aantal vrijstellingen vanwege de vakken die ik aan de VU gevolgd had. Ik volgde daar vakken met name in het tijdvak Middeleeuwen. Zo schreef ik een essay over een Noormannenaanval die geen Noormannenaanval bleek te zijn en deed ik onderzoek naar overspel en prostitutie in Kampen aan het einde van de Middeleeuwen. Dit essay breidde ik min of meer uit tot een masterscriptie waarin ik keek naar de Reformatie en huwelijkswetgeving in hetzelfde Kampen. Ook volgde ik een cursus handschriftkunde. Pittig, maar fijne bijkomstigheid is dat ik nu werkelijk elk leerlingenhandschrift moeiteloos kan ontcijferen…

Daarna koos ik ervoor om eerst de eerstegraads opleiding te doen om vervolgens nog 20 punten voor de master te behalen. Dit studiejaar ben ik bezig met de eerstegraads. Vanwege mijn lerarenopleiding heb ik vrijstellingen gekregen. Ik volg de colleges vakdidactiek, loop stage (binnen mijn werk) en doe een onderzoek waarvoor ik uiteindelijk een artikel moet schrijven. Mijn onderzoek gaat over gepersonaliseerd leren. Door middel van een digitale leeromgeving is het mogelijk

leerlingen stof aan te bieden die past bij hun leerlingprofiel. De laatste tijd ben ik druk bezig geweest met het ontwikkelen van materiaal. Een leuke, maar zeer tijdrovende bezigheid!

Na dit jaar zal ik dus nog 20 punten voor de master geschiedenis moeten behalen. Het einde is in zicht! Ik heb er bewust voor gekozen om eerst een aantal jaren te gaan werken en dan weer verder te gaan studeren. Ik heb hier geen spijt van, maar uiteraard is dit wel een behoorlijke belasting. Met een baan van 0.7 fte en een studie hoef je je niet te vervelen! Ik hoop na dit studiejaar nog een halfjaar nodig te hebben, zodat ik rond januari 2014 klaar ben. Dan ben ik in totaal nog eens 3,5 jaar bezig geweest. Gelukkig heb ik voor drie jaar een lerarenbeurs gekregen.

Ik wens een ieder veel succes met (het afronden van) zijn/haar studie en een hartelijke groet. 

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

64

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Door Nathan van Kleij

De lerarenopleiding kan een slok op de borrel schelen Het is altijd zo typisch dat, wanneer een nummer van een tijdschrift een thema meekrijgt, zo een thema op een uiterst inventieve manier wordt verwerkt in een ingezonden stukje. Laat ik mij hiervan dan maar gelijk verlossen: ik bevind mij nu in het interbellum van mijn studieperiode, wat wil zeggen dat ik inderdaad vooral verwacht tweemaal een strijd te moeten leveren met de altijd terugkerende vraag wat nou precies te doen, met en na je studie.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

65

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

D

e lerarenopleiding op Windesheim was mijn

dichter bij onderwerpen die mij echt interesseerden.

allereerste studie, waaraan ik nog steeds een

Leraren zijn altijd nieuwsgierig (en betweterig), dus met

tweeërlei aan herinneringen heb

de actieve houding tijdens de colleges zat het wel goed

overgehouden. Enerzijds was het een studie waarbij ik

(er werd ook altijd instemmend geknikt als ik meldde dat

enorm betrokken was: introductiekampen, Varias Vias,

ik een lerarenopleiding had gedaan, die geur van slappe-

excursies, voorlichtingen. Het waren vier jaren waarin je

lerarenkamer-automaten-koffie verdwijnt niet.) Nee, je

jezelf moest en kon laten zien, waar ik met veel

verlaat Windesheim als historicus met voldoende niveau

enthousiasme ben ingestapt. Aan de andere kant was

om een schakeltraject en Master aan te gaan. Elk

het voor mij na vooral de eerste twee jaren een continue

wetenschappelijk boek en artikel helpt je om makkelijker

gevecht met de vraag of ik daadwerkelijk leraar wilde

mee te draaien of een betere wijsneus uit te hangen,

worden. Je wordt er immers voor opgeleid, maar laat

maar een gezonde hoeveelheid interesse is voldoende.

tegelijk de onbedorven tienerjaren achter je en begint

In ieder geval kreeg ik het wel te pakken. Binnen een

de deuren om je heen te openen. Terugkijkend denk ik

paar maanden leer je blijkbaar veel. Afgelopen februari

nog vaak aan de vele leerlingen die ik voor mijn neus heb

ben ik overgestapt naar een Onderzoeksmaster, een

gehad: tranen, schaterlachen, rondvliegende pennen,

tweejarige opleiding (welkom terug OV-Jaarkaart!) die

scheldkanonnades en zelfs momenten dat er werd

meer verdieping en theoretische basis biedt, maar ook

geluisterd, gediscussieerd en geleerd. Het liet me zeker

een mogelijkheid om langer over je scriptie te doen en

niet allemaal onberoerd, maar voorlopig heb ik een

dus daadwerkelijk een goed onderzoek neer te zetten.

actieve rol in het onderwijs naast mij neergelegd. Iets wat ik al voorspeld had en een

Terugkijkend denk ik nog vaak aan de vele leerlingen die ik voor mijn neus heb gehad: tranen, schaterlachen, rondvliegende pennen, scheldkanonnades, en zelfs momenten dat er werd geluisterd, gediscussieerd en geleerd

reden waarom ik in de loop van mijn studie ben

Maargoed, over dat interbellum dus. De komende

overgestapt naar het Pre-mastertraject aan de Vrije

anderhalf jaar zit ik nog wel onder de pannen met een

Universiteit in Amsterdam. Een mogelijkheid tot

grote stapel archiefstukken en de vele tutorials, lezingen

verdieping in de filosofie, de theorie van de geschiedenis

etc. Maar wat daarna? Wat wil ik eigenlijk gaan doen?

en een specifieke periode van interesse.

Een Master geschiedenis is geen pretstudie, een goed

Na het behalen van mijn diploma, maakte ik dit

historisch onderzoek afleveren kan niet met twee

schakeljaar af en richtte mij daarbij steeds meer op de

vingers in de neus. Maar wat mij de studie geschiedenis

Middeleeuwen. De VU kon mij echter niet brengen wat

naast – daar komt het cliché – persoonlijke verrijking

ik zocht. Met de nodige fronsende blikken verplaatste

gaat brengen, is mij nog onduidelijk. Een tweede strijd

deze zojuist voor een Master klaargestoomde student

die ik maar moet aangaan is de vraag of de academische

zich naar de universitaire tegenpool in de hoofdstad.

route nog verder moet worden bewandeld of dat het tijd

De Universiteit van Amsterdam is echt een nieuw

is voor compleet iets anders. Een rol als Meneer van Kleij

hoofdstuk in mijn studentenverhaal. Door veel medestudenten wordt een Master vaak aangehaald als

ga ik niet meer aannemen, denk ik.

Toch heb ik geschiedenisonderwijs niet helemaal

een voortzetting van je Bachelorstudie. Ik geloof ook

losgelaten. Ik kan me nog steeds frustreren over een

best dat dit zo kan zijn, indien je wilt. Voor een student

groep kinderen dat onachtzaam om zich heen naar de

die echter geen Bachelor aan de universiteit heeft

wereld kijkt. Geschiedenis is voor mij bij uitstek een

behaald, begint de ontwikkeling pas echt. Onder de

vakgebied dat ogen kan openen of – ik vrees dat dit voor

hoede van de afdeling Middeleeuwen, kwam ik steeds

Nico een feest van herkenning is – elkaars horizon kan

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

66

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Enfin, je ziet dat leraar worden zeker niet de enige optie is. Veel universiteiten bieden nog wel schakeljaren aan en dan is een overstap naar een Master een weg die heel goed begaanbaar is. Wees in ieder geval niet al te bang voor een groot verschil in niveau. Misschien stel je nog niet juiste vraag tijdens het eerste college, maar waarschijnlijk stap je bij het eerste referaat kordaat en met een glimlach naar voren, terwijl je medestudenten er eerst een borrel op moeten nemen (ik heb het meegemaakt). Dan ben je blij dat je al uren hebt doorgebracht met een klas vol pubers. 

Nathan van Kleij (afgestudeerd in juni 2011) Nu:

versmelten. Op relatief toevallige wijze ben ik in een project terecht gekomen waarin ik mijn filosofie over geschiedenis als wetenschap, als vakgebied en binnen het onderwijs kan loslaten.

 Onderzoeksmaster Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam (UvA)  Met als specialisatie: laatmiddeleeuwse geschiedenis  Studentassistent UvA

Sinds ongeveer een half jaar ben ik als educatief journalist / auteur betrokken bij het maken van een

Educatief Journalist / Auteur

concept en de verdere ontwikkeling van een nieuwe methode geschiedenis. Volgens mij wordt dit een verrijking in onderwijsland, voor jullie blijft het voorlopig nog een verassing. Geheimhoudingsplichten enzo.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

67

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Nog een jaar!

Door Pieter Meindersma

T

wee jaar geleden ben ik gestart met de master

geschiedenisvakken, maar ook vakdidactiek en vakken

leraar geschiedenis op de HvA (Hogeschool van

uit de zogenaamde onderzoekslijn. De

Amsterdam).

onderwijsonderdelen worden afgesloten met een

Deze opleiding is praktisch en ideaal voor docenten die al werkzaam zijn in het onderwijs. De donderdag is de

tentamen of een essay.

De onderzoekslijn is erop gericht om je zo goed

vaste studiedag en hierop kun je dus de planning op je

mogelijk klaar te stomen voor het afstudeeronderzoek.

werk op afstemmen.

De ervaring leert namelijk dat de meeste studenten dit

De opleiding start met een basismodule. Zelf vond ik

als het grootste struikelblok van de opleiding ervaren.

dit het pittigst van de studie. Iedere week een schrijfopdracht maken en het vervolgens terugkrijgen met

Hoewel de moed mij wel eens in de schoenen is gezakt, was het wel voor het eerst dat mijn opdrachten minutieus nagekeken werden

ontelbare opmerkingen van Arie Wilschut. Hoewel de moed mij wel

Ik bevind me nu in de afrondende fase van mijn studie

eens in de schoenen is gezakt, was het wel voor het

en heb tot nu toe alle tentamens gehaald. Enige

eerst dat mijn opdrachten minutieus nagekeken werden.

achterstand heb ik bij vakdidactiek, omdat ik nog een

Hierdoor leer je snel bepaalde fouten in te zien en maak

lessenserie en een toets moet maken. Het onderzoek ligt

je het snelst progressie in je schrijfvaardigheden.

op schema en ik verwacht het begin 2014 afgerond te

Na de basismodule volg je reguliere onderwijsonderdelen. Uiteraard volg je

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

hebben. Kortom: over ongeveer een jaar heb ik mijn diploma. 

68

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Door Jos de Weerd

Geschiedenis studeren na Windesheim? Een keuze voor angst of geluk

Het verhaal gaat dat de geesteswetenschappen een slechte toekomst beschoren is. Boze geesten proclameren het definitieve einde van alles wat met het onderzoek naar ‘geestesproducten’ van de mens te maken heeft. Ook het bestuderen van de geschiedenis kent een weinig florissant vooruitzicht. Veel historici vrezen een droevig einde en maken zich hard voor het behoud van onze vakdiscipline. Studenten worden op deze manier vaak ontmoedigd om een geschiedenisstudie te kiezen. Angst blijkt in dit geval van doorslaggevend belang: wat voor een nut heeft geschiedenis?

En, kun je er wel je brood mee verdienen? Toch is het nodig dat onze generatie zich niet laat regeren door angst. Er rest dan ook maar één ding: als een ware Pyrrho de angst opzij zetten en je hart volgen op weg naar een gelukkig leven.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

69

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

D

e Griekse filosoof Pyrrho, zo gaat de legende, had de vervelende emotie van de angst uitgeschakeld. Hij was voor zijn vrienden dan

ook volkomen onvoorspelbaar geworden en leidde een merkwaardig leven. Pyrrho had voortdurend de neiging de meest hachelijke exercities te ondernemen. Geen berg was voor hem te hoog, geen klif was voor hem te gevaarlijk. Angst kende Pyrrho immers niet. Maar ook vrienden die in een levensbedreigende situatie terecht kwamen begreep hij niet. Zo liet hij eens een in drijfzand wegzakkende vriend volledig links liggen en vervolgde achteloos zijn weg.

Ik ben geen voorstander van het uitbannen van angst.

Integendeel, angst beschermt ons voor gevaar en levensbedreigende situaties. Toch kan ik een keuze voor het studeren van geschiedenis aan een universiteit onmogelijk het predicaat ‘levensgevaarlijk’ meegeven.

Laat ik helder zijn: ik probeer hier een lans te breken voor het vervolgen van de geschiedenisstudie aan een universiteit. Ik ben ervan overtuigd dat juist de geschiedenisopleiding op Windesheim aangevuld kan worden met wetenschappelijke vorming op het hoogste niveau. Het gaat immers om vorming, in de breedste zin van het woord. Het onderzoek doen naar facetten van het verleden, het schetsen van grote verbanden in de tijd en het recht doen aan historische figuren geeft niet alleen mogelijkheden om onze wereld beter te begrijpen, maar brengt naast kennis en vaardigheden ook een manier van denken met zich mee. Geschiedenis studeren is de basis voor de enige juiste zijnstoestand in dit leven: een kritische blik op onze eigen positie in een meer begrijpelijke wereld.

Het beoefenen van geschiedenis als discipline vergt wel enige aanleg en vaardigheid. Werklust, enthousiasme en een gezonde dosis nieuwsgierigheid zijn een pre, maar vooral de bereidheid tot ontwikkeling en een hang naar professionalisering als historicus zijn

Pyrrho van Elis (ca. 360-270 v. Chr.) leiden door angst en andere lastige emoties raad ik aan achteloos zijn eigen weg te gaan en zichzelf te ontwikkelen en te laten vormen. Alleen op deze manier kunnen wij ons vak cachet geven en laten zien waarom geschiedenis nodig is.

Maar Pyrrho leert ons meer. De weg naar het ware geluk verloopt via de volledige opschorting van elk oordeel. Ga je eigen weg en maak je eigen keuze, zo luidt zijn devies. Elk waardeoordeel moet verworpen worden, dus ook het oordeel van mensen die zich hardop afvragen of geschiedenis wel nut heeft. Alleen het maken van een eigen keuze, in dit geval de keuze voor geschiedenis, leidt tot ware vorming en ontwikkeling.

Jezelf loskoppelen van de onderwijspraktijk om zo in alle rust de reis te maken naar het verleden met als doel de wereld beter te leren begrijpen. Een prima aanbeveling voor een gelukkig leven, dacht ik zo. 

van groot belang. Diegene die kiest voor zekerheid, en zich dus laat leiden door angst en een onzeker vooruitzicht, kan beter de veilige weg kiezen en op zoek gaan naar een baan. Diegene die zich niet wil laten

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Jos de Weerd Research Master Geschiedenis, Vrije Universiteit Specialisatie Religiegeschiedenis

70

Geschiedenis studeren na Windesheim: hoe doe je dat? 

Door Josse Groen

Master scriptie in Nairobi, Somalië

A

ls 16-jarig broekie kwam ik na de Havo terecht

moeilijkst. De pre-master zelf bestond vooral uit vakken

bij de lerarenopleiding geschiedenis van

die de bachelor studenten ‘sociale geografie’ volgden,

Windesheim. In de tweede periode gelijk al

waren heel theoretisch, afwisselend en uitdagend.

snuffelen aan het echte werk en leuke vakken die me

Wennen was het niet (op het vak ‘statistiek’ na, wat bij

door de oudheid, middeleeuwen, vroeg-moderne tijd en

mij na de Havo vrij diep was weggezonken) omdat ik met

moderne tijd leidden, gaven me de overtuiging dat ik de

veel andere voormalig Hbo’ers in de klas zat en dus meer

juiste opleiding had gekozen. Mijn propedeuse hoefde ik

dan genoeg steun en support had. Bovendien is de ‘uni’

daarom niet in 1 jaar te halen, want ik had niet de

een hele leuke plek om te zijn, met meer dan genoeg te

ambitie gelijk door te gaan naar de universiteit. Ik wilde

doen. De pre-master ging dus gesmeerd en na o.a. een

de opleiding gewoon afronden en doorgroeien in het

aanbevelingsbrief van Nico werd ik een van de 25 die

onderwijs.

waren aangenomen voor de master. Ik kon me gaan

Dat veranderde nadat ik besloot de minor

richten op mijn laatste jaar studeren. Momenteel bevind

internationalisering van Windesheim te volgen en dus in

ik me in die laatste fase, werk parttime als

het buitenland [in de V.S.] te gaan studeren. Ik mocht

docent/surveillant (nog een voordeel van je HBO al in de

mijn eigen vakken kiezen en koos voor conflict studies,

pocket hebben), loop stage bij Oxfam Novib in Den Haag

wat ik een mooie aanvulling vond op de solide basis van

en ga in juli een maand naar Nairobi om mijn master

de geschiedenis. Nadat de ‘Arabische lente’ uitbrak en ik

scriptie te schrijven over NGOs in Somalië.

daar tijdens mijn LiO stage meer aandacht aan wilde besteden, besloot ik me verder te verdiepen in internationale

Nadat de ‘Arabische Lente’ uitbrak en ik daar tijdens mijn LiO stage meer aandacht aan wilde besteden, besloot ik me verder te verdiepen in internationale conflicten

conflicten. Dat kon met de master ‘human geography: conflicts, territories & identities’ aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, waar ik werd aangenomen.

Ik vond al in de eerste maand een kamer in Nijmegen, en kan het studentenleven in Nijmegen van harte aanraden. Vroeg college hebben is in dat opzicht het

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

Het is maar goed dat je niet altijd weet wat je mist. Als ik had geweten wat ik gemist kon hebben tijdens deze twee jaar doorstuderen in Nijmegen zou ik eeuwig spijt hebben. Als je jezelf dus verder wilt verdiepen, een eerstegraads wilt halen of een andere kant op wilt slaan zou ik geen seconde twijfelen en je aanmelden. 

71

Gedicht 

Van onze huisdichter

Sander Scholten

Interbellum Men zegt dat in tijden van vrede, De emotie onderschikt aan de rede, Maar wie dit onderstaande leest, Wordt door het tegendeel bevreesd:

Addergebroed, bastaard, feeks, onverlaat, ploert, proleet, rapaille, rekel, schavuit smiecht, schorriemorrie, tuig en vlegel.

In oorlogstijd floreert de inventiviteit, Zoals in vredestijd de creativiteit, Maar zoals vrede, oorlog weerspiegelt, Zo is het oorlog, die om vrede giechelt.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

72

Colofon Filippides

Tijdschrift van de lerarenopleiding geschiedenis Windesheim

Eindredactie

Nico Lettinck

Hoofdredactie

Ozan Karakoc

Algemene redactie

Benjamin van den Dobbelsteen Tim van Eenennaam Suzan Mateboer

Ingezonden stukken

Karl van der Linde, Daan van Leeuwen, Tim Kamman, Nick de Reiger, Daniël Moerman, Sander Scholten, Jacobien van Es, Ruben de Lange/Bianca van Dee, Daan van Leeuwen, Jos de Weerd, Josse Groen, Pieter Meindersma, Nathan van Kleij, Marjon Lijster, Annemiek Lubbers, Daniel Schotman

Lay-out

Ozan Karakoc

Druk

Repro Hogeschool Windesheim

Contact

o.karakoc@hotmail.com of nlettinck@kpnmail.nl

Twitter

LVOGZwolle

Samenwerkingsverband

Historisch Centrum Overijssel (HCO) te Zwolle Varias Vias

De redactie stelt zich niet aansprakelijk voor eventuele fouten die zijn opgetreden in deze uitgave.

Alle jaargangen zijn ter raadpleging beschikbaar in het Historisch Centrum Overijssel te Zwolle.

Filippides, jaargang 19 – nummer 2 – mei 2013

73