Jessalinea nr 11

JESSALINEA

Medisch informatieblad Jessa Ziekenhuis

nr. 11 augustus 2013

Dossier oogkliniek

in dit nummer Aparte aanpak afdeling psychogeriatrie 6 | Symposium Minimale invasieve technieken in de cardiale heelkunde 8 | Hydraulische erectieprothese 10 | Nieuwe artsen 13 | Dossier oogkliniek 14 | Revalidatiecampus St.-Ursula expertisecentrum voor comapatiënten 18 | Politie en Jessa werken samen project ‘onrustwekkende verdwijningen’ uit 20 | Uitbreiding raadplegingsactiviteiten campus St.-Ursula 22 | Onderzoekers ontdekken dodelijk gendefect bij families Nederlands-Limburg 24 | Artsen-specialisten in opleiding gestart 25 | Verbum 26 | Symposia 27

In de oogkliniek van het Jessa Ziekenhuis kunnen oftalmologische patiĂŤnten zowel voor raadpleging als voor chirurgische ingrepen terecht. De oogkliniek beschikt over twee operatiezalen, een recovery en een daghospitaal. Daarnaast zijn er twee raadplegingsruimten waar de oogarts met verpleegkundige ondersteuning alle onderzoeken kan uitvoeren en drie lokalen voor functiemetingen. Half september 2013 kunnen (huis)artsen en opticiens zelf een kijkje komen nemen in de oogkliniek. Meer hierover op pagina 14.

2 JESSALINEA

EDITORIAAL

Salutem Lectori Wanneer u dit informatieblad te lezen krijgt, zijn de belangrijkste verhuisbewegingen binnen het Jessa Ziekenhuis achter de rug. Een intense periode van drie jaar waarbij gestreefd werd om gelijkaardige en aanverwante diensten in de mate van het mogelijke te centraliseren op één van de drie campussen. Het ultieme doel van deze beweging is de integratie van diensten uit de voormalige ziekenhuizen te bewerkstelligen en te bevorderen. Het is onvoorstelbaar wat dergelijke verhuisbewegingen te weeg brengen. Collegae dienen hun vertrouwde campus te verlaten en zijn vaak genoodzaakt de praktijk te herorganiseren. Teams worden overhoop gehaald en het samenwerken met andere collegae, verpleegkundigen en paramedici vraagt nieuwe afspraken, geduld en doorzettingsvermogen om terug tot een goed georganiseerd geheel te komen. Tegen deze achtergrond mag het ons dan ook niet verwonderen dat sommige zaken wat stroef en moeizaam verlopen. Desalniettemin kunnen we ook vaststellen dat artsen en medewerkers zich energetisch en van (veel) goede wil tonen om zich de nieuwe situatie eigen te maken en de verandering ook als een kans zien om bepaalde zaken in vraag te stellen en te optimaliseren. Uit onze recente engagementsmeting bleek trouwens dat 3 jaar na de fusie artsen hoog gemotiveerd en geëngageerd zijn om aan deze veranderingsprocessen mee te werken. In de Jessalinea kan ook u lezen dat het Jessa Ziekenhuis, ondanks de interne veranderingen, er toch nog in slaagt om een aantal innovatieve projecten uit de grond te stampen.

Verandering mag echter geen doel op zich zijn en veranderen om te veranderen is zinloos. Nu de grootste bewegingen van de blauwdruk achter de rug zijn, is het tijd dat medische diensten de nieuwe werking evalueren en optimaliseren waar nodig om zo een goede patiëntenzorg te verzekeren. Teamvorming, goede interdisciplinaire afstemming, communicatie en patiëntgerichtheid zijn hiervoor de meest noodzakelijke ingrediënten. In de lente voerden we trouwens een huisartsenenquête uit waar een aantal sterke punten van het ziekenhuis maar ook verbeterpunten geformuleerd werden. De resultaten van deze enquête zullen in een volgend nummer aan bod komen. In afwachting zullen we het niet nalaten om initiatieven te nemen om onze dienstverlening stap voor stap te verbeteren.

dr. Frank Weekers

JESSALINEA 3

KORT BERICHT

Jessa geeft patienten en verwijzers meer inspraak Het Jessa Ziekenhuis is onlangs samen met vijf andere Vlaamse ziekenhuizen in het pilootproject ‘stakeholdersoverleg in ziekenhuizen’ van ICURO (koepel ziekenhuizen) gestapt.

kijk samen met jessa uit naar elk moment van je zwangerschap

Concreet betekent dit dat het ziekenhuis enkele keren per jaar samenkomt met een afvaardiging van al zijn partners: patiënten, huisartsen, mutualiteiten, thuiszorg, woon- en zorgcentra, OCMW’s, rusthuizen, maar ook de eigen artsen, medewerkers en leden van de raad van bestuur. Tijdens deze overlegmomenten worden de grote plannen van het ziekenhuis besproken en bekeken waar de zorg kan verbeteren. Algemeen directeur dr. Yves Breysem: “door deze gestructureerde overlegmomenten willen we de patiënt meer inspraak geven in zijn zorg en behandeling. Patiënten – vooral degenen met een chronische ziekte – zijn ervaringsdeskundigen in het zorgproces en kunnen in die zin een

jessa bevalt me!

waardevolle partner voor ons zijn. Bovendien evolueren we meer en meer naar zorgprocessen waarbij de opname in het ziekenhuis slechts één schakel is in het proces en de verdere opvolging gebeurt door de huisarts, thuiszorg of een andere zorginstelling. Dit alles vraagt teamwerk, een multidisciplinaire aanpak en regelmatig en goed overleg met alle interne en externe partners. Alleen zo kunnen we het zorgproces in het ziekenhuis en over de ziekenhuisgrenzen heen optimaal stroomlijnen. Het stakeholdersoverleg is hierin een eerste stap.” Voorzitter van het stakeholdersoverleg is prof. dr. Piet Stinissen van de

jessa bevalt me brochure en website voor kraamafdeling

UHasselt, tevens voorzitter Life Tech Limburg. Dr. Marc Van den Broeck, voorzitter huisartsenkring Herkenrode, zit als afgevaardigde voor de huisartsen in het overleg. Naast

Om toekomstige ouders optimaal

vertegenwoordigers van alle partnergroepen zijn ook de raad van bestuur, de medische

voor te bereiden op de komst van

raad en de directie van het ziekenhuis vertegenwoordigd.

hun kindje ontwikkelde het Jessa Ziekenhuis de brochure ‘Jessa bevalt me!’. Het boekje wordt verdeeld bij alle gynaecologen van het ziekenhuis en overloopt kort de belangrijkste momenten in de zwangerschap. Wat gebeurt er in je buik? Wat onderzoekt de gynaecoloog zoal en wanneer?

Aan welke praktische zaken moet je zeker denken? Dit en andere vragen komen in de brochure aan bod.

Verder staat ‘Jessa bevalt me’ bol van getuigenissen en heel wat handige tips en adviezen aan toekomstige ouders.

Aansluitend ontwikkelde de kraamafdeling ook een nieuwe deelwebsite: jessabevaltme.be. Dankzij de frisse

Nieuwe niersteenvergruizer biedt betere kwaliteit

look & feel, duidelijke structuur en to-the-point inhoud is alle praktische informatie snel en eenvoudig terug te vinden. De website vertelt

De dienst urologie heeft sinds kort een nieuwe lithotriptor in gebruik. Het nieuwe toestel

jonge toekomstige ouders alles over

levert meer energie op de plaats waar de niersteen zich bevindt en werkt daardoor ef-

de zwangerschap en de bevalling,

ficiënter zodat er minder behandelingen nodig zijn. Omdat het proces ook minder pijn-

het verblijf in het ziekenhuis en de

lijk verloopt, werken de urologen nu met sedatie in plaats van anesthesie. De nieuwe

periode na de geboorte.

lithotriptor is gehuisvest op campus Salvator waar sinds juni 2013 alle activiteiten rond urologie gecentraliseerd zijn.

4 JESSALINEA

Jessa Ziekenhuis start focusgesprekken met patienten Het ziekenhuis hield onlangs voor het eerst focusgesprekken met patiënten. Tijdens deze gesprekken praten kleine groepen van patiënten die eenzelfde ingreep hebben ondergaan over hun ervaring in het ziekenhuis. In dit geval ging het om 13 patiënten die een

Cluster ‘moeder en kind’ gecentraliseerd op campus Virga Jesse

gastric bypass hebben laten uitvoeren. Zorgmanger Lieve Haumont: “Een focusgesprek is een vorm van tevredenheidsmeting. Tijdens zo’n gesprek kan je dieper doorvragen en krijg je een genuanceerder beeld dan in een schriftelijke tevredenheidsenquête. Je krijgt de informatie bovendien uit de eerste hand. Daarom zijn de focusgroepen een ideale aanvulling bij schriftelijke enquêtes. De feedback is ideaal om zorgtrajecten ook op kleine aandachtspunten verder te verbeteren.” Het is de bedoeling om in de toekomst ook met andere groepen van patiënten focusgesprekken te houden.

Eind juni 2013 zijn de twee kraamafdelingen van het Jessa Ziekenhuis samengebracht op campus Virga Jesse. Het bevallingskwartier op

kamer voor de gynaecoloog van wacht. Er is ook

Verdere centralisatie van medische diensten

een bijkomende ruimte voor de opvang van de

In het kader van de verdere centralisatie van medische diensten op één cam-

baby. Acht net bevallen moeders met hun baby

pus zijn er de afgelopen maanden opnieuw een aantal dienstverschuivingen

legden op 21 juni vlot de route van de Salva-

binnen het Jessa Ziekenhuis doorgevoerd. Door deze centralisatie streven

tor- naar de Virga Jessecampus af. Dit gebeurde

we naar betere samenwerking, verdere specialisatie binnen de medische

in een ambulance, telkens vergezeld van een

diensten, duidelijkheid en efficiëntie. Een kort overzicht van de verschui-

vroedvrouw of pediatrisch verpleegkundige.

vingen:

De afdeling neonatologie op campus Virga

• De hospitalisatieafdelingen van dienst neurologie zijn sinds donderdag

Jesse kreeg onlangs een nieuwe locatie die

20 juni gecentraliseerd op campus Virga Jesse waar zich ook de stroke

campus Virga Jesse werd hiervoor uitgebreid met drie extra bevallingskamers en een extra

aanleunt tegen de kraamafdeling. Deze ruime afdeling is voorzien van de allerlaatste nieuwe technieken en hightech apparatuur maar werd daarnaast ook ingericht met veel aandacht

unit bevindt.

Dr. Katelijne Peeters (neurologe) blijft haar ambulante activiteit (consultaties en technische onderzoeken) uitoefenen op campus Salvator.

• Op vrijdag 21 juni verhuisden zowel de kraamafdeling als de afdeling

voor rust en geborgenheid. De nieuwe afdeling

N* van campus Salvator naar campus Virga Jesse (zie ook hiernaast). De

biedt plaats aan 20 pasgeboren baby’s vanaf

raadplegingen van de gynaecologen en kinderarts van campus Salvator

32 zwangerschapsweken. Met de unieke ouder-

verhuisden eveneens naar campus Virga Jesse .

en kindboxen en de rooming-in kamers zet het Jessa Ziekenhuis alles in om de ouders en hun baby ook op de neonatologieafdeling zoveel mogelijk bij elkaar te laten zijn.

• De hospitalisatieafdelingen van de dienst gynaecologie zijn sinds 22 juni volledig gehuisvest op campus Virga Jesse.

• De verpleegafdeling urologie is sinds zaterdag 22 juni volledig gelokaliseerd op campus Salvator, evenals de operatieactiviteit. Eerder verhuisden ook al alle raadplegingsactiviteiten urologie naar campus Salvator.

De kinder- en jeugdafdeling en de spoedgevallenafdeling voor kinderen werden enkele jaren

Het specialisme urologie is hiermee volledig gecentraliseerd op campus Salvator.

geleden al gecentraliseerd op campus Virga

• Sinds begin juli zijn de centrale sterilisatieafdelingen van de beide Has-

Jesse. Met de verhuis van de kraamafdeling

seltse campussen gecentraliseerd op een nieuwe locatie in Ekkelgaar-

is vanaf nu de volledige moeder- en kindzorg

den, waar ook de magazijnen van het Jessa Ziekenhuis gehuisvest zijn.

op campus Virga Jesse samengebracht. In het

De gloednieuwe afdeling CSA voldoet aan de nieuwste normen voor cen-

volgende nummer van Jessalinea komen we hier

trale sterilisatieafdelingen en werkt met een ‘clean roomstructuur’. Bij de

uitgebreider op terug.

aankoop van de nieuwe sterilisatietoestellen is rekening gehouden met ecologische aspecten zoals waterrecuperatie.

Ook het specialisme gynaecologie is op campus Virga Jesse samengebracht.

JESSALINEA 5

psychogeriatrie

Een aparte aanpak op de afdeling psychogeriatrie

Ouderenpsychiater dr. Adriaensen en hoofdverpleegundige Nathalie Nelles

Een jaar geleden startten het Jessa Ziekenhuis en het psychiatrisch ziekenhuis Asster met een gezamenlijke afdeling psychogeriatrie op campus Salvator van het Jessa Ziekenhuis. Deze dienst is gespecialiseerd in de behandeling van patiënten met cognitieve stoornissen zoals dementie. Ouderenpsychiater dr. Johannes Adriaensen en hoofdverpleegkundige Nathalie Nelles vertellen over de aparte aan-

4. Daarnaast bekijken we ook altijd het contextuele. Hoe is de gezinssituatie? Wat heeft de persoon in het verleden meegemaakt? Wat was zijn beroep? Heeft het storend gedrag met verlies of vereenzaming te maken?

5. Op andere afdelingen is de zorg eerder georganiseerd vanuit de structuur van de organisatie: op een vast uur ontbijt, ochtendtoilet, ... Dit is nodig om onderzoeken

pak op hun afdeling.

efficiënt te kunnen plannen. Op de afdeling psychogeriatrie proberen we de zorg zoveel mogelijk vanuit de patiënt te organiseren.

Vanwaar de nood aan een afdeling psycho-

menwerking tussen geriaters en psychiaters

Ontbijten op een vast tijdstip hoeft dus

geriatrie?

binnen dezelfde campus zijn zeker voordelen.

niet per definitie."

Dr. Adriaensen: “Door de veroudering van

Op vraag van de geriaters geven we trouwens

de bevolking neemt het aantal personen

consulten op onze geriatrieafdelingen.”

Hoe verloopt de behandeling?

met BPSD (Behavioural and Psychological Symptoms in Dementia) toe. Een gewone

Dr. Adriaensen: “We werken volledig inter-

afdeling geriatrie leent zich minder goed om

Waarin verschilt jullie benadering van an-

disciplinair. Arts, verpleegkundige, ergothe-

deze patiënten op te vangen omdat hun ge-

dere afdelingen?

rapeut, maatschappelijk werker, psycholoog,

drag door andere patiënten vaak als storend

Nathalie Nelles: “De verschillen situeren zich

diëtist, geriater, logopedist, kinesist en pas-

wordt ervaren. Er is dan soms geen andere

op diverse vlakken:

toraal werker: iedereen brengt tijdens het

keuze dan hen op bepaalde momenten te se-

1. Bij de opstart een jaar geleden waren we

teamoverleg evenredig zijn bevindingen mee

deren of te fixeren. Op onze afdeling zijn we

een open afdeling, nu bewust een geslo-

vanuit zijn expertise al draag ik als arts wel

er net in gespecialiseerd om met dit storend

ten. Onze patiënten kunnen nu – in hun

de eindverantwoordelijkheid. We werken hier-

gedrag om te gaan en medicatie zoveel mo-

gewone dagkledij – zoveel mogelijk vrij

voor met een vast observatieschema waarin

gelijk te vermijden.”

rondlopen op de afdeling.

alle cognitieve functies aan bod komen: ge-

2. Ieder lid van ons interdisciplinair team doet

heugen, taal, zelfstandig handelen, aandacht,

vanuit zijn expertise gedragsobservaties:

bewustzijn, stemming, sociaal en lichamelijk

Biedt een afdeling psychogeriatrie in een

hoe heeft het verlies van cognitieve functies

welbevinden,... Vanuit die structuur dwingen

algemeen ziekenhuis voordelen?

een invloed op het gedrag van de patiënt?

we onszelf om alle facetten te bekijken. Dat

Nathalie: “De manier waarop we hier werken

3. Het gedrag van de patiënt is voor ons een

schema wordt ook doorgenomen met de fa-

is dezelfde als die binnen het psychiatrisch

vorm van communicatie. Wat wordt met dit

milie en met de patiënt indien zijn toestands-

ziekenhuis Asster, maar voor de patiënt en de

gedrag zonder woorden gezegd? En hoe

beeld dit toelaat. Wat zijn onze bevindingen,

familie ligt de drempel lager.”

kunnen we hier iets mee doen? Hiervoor

hoe heeft dit alles een weerslag op de patiënt

Dr. Adriaensen: “Ook de onmiddellijke toe-

hanteren we het communicatiemodel van

en hoe kunnen we daar mee omgaan?”

gang tot technische onderzoeken en de sa-

Watzlawick.

Nathalie: “De familie krijgt al deze informatie

6 JESSALINEA

Verwijzingen psychogeriatrie Huisartsen die een patiënt willen verwijzen naar de afdeling psychogeriatrie kunnen hiervoor contact opnemen met hoofdverpleegkundige Nathalie Nelles. Zij bespreekt de aanvragen met dr. Adriaensen. In precaire situaties kan de opname versneld gebeuren of geeft Nathalie advies voor een gerichte doorverwijzing. Personen met een psychiatrische problematiek (psychose, depressie, paranoia...) worden doorverwezen naar een psychiatrisch ziekenhuis. Families die zelf een aanvraag voor een opname op psychogeriatrie indienen krijgen het advies om contact op te nemen met de huisarts.

Contact Nathalie Nelles: 011-28 93 73.

Tip

De persoon met dementie zelf betrekken bij het overleg tussen arts en familie neemt veel weerstand bij de patiënt weg.

rechtstreeks van dr. Adriaensen en dat wordt

zegt ‘sta nu op’. Het gaat om kleine dingen die

de thuisverpleegkundige met specifieke tips

sterk geapprecieerd. Zelf probeer ik vanuit

echter heel belangrijk zijn. Bij het ontslag van

die hen helpen in de omgang met de patiënt.

alle gegevens een zo gericht mogelijk behan-

de patiënt geef ik ook altijd een uitgebreide

En indien nodig ga ik achteraf ter plaatse ad-

delplan op te maken dat in het elektronisch

briefing aan het rustoord, de mantelzorger of

vies geven.”

dossier wordt opgenomen. Het belangrijkste uitgangspunt hierbij is dat alles wat we als zorgverlener doen, deel uitmaakt van een

Hoe dementie herkennen?

therapeutische context. Hoe je bijvoorbeeld

acute verwardheid

als verpleegkundige met een dementerende omgaat, heeft een heel grote invloed op het

Dementie

Begin

acuut

Verloop

grillig,wisselend binnen dezelfde dag verergering naar de avond toe

Bewustzijn

duidelijk gestoord

meestal goed

Geheugen en oriEntatie

kunnen voorbijgaand zijn

globaal amnestisch syndroom

meestal onduidelijk

gedrag van die persoon. Die wisselwerking tussen medewerkers, familie en patiënt brengt voor onze medewerkers een grote verantwoordelijkheid mee. Het betekent dat we onszelf continu in vraag moeten durven stellen.”

Tips voor familie en rustoorden

langzaam chronisch progressief

amnesie voor het gebeurde

Krijgt de familie ook begeleiding?

Depressie vaak duidelijk aanwijsbaar soms snel progressief

helder meestal goed bewaard, doch erg vertraagd vaak: "Ik weet het niet" zeggen

Nathalie: “Daar hebben we inderdaad aandacht voor. Voor partner of familie is het proces emotioneel heel moeilijk omdat ze

Cognitieve functies

kunnen globaal gestoord zijn

afasie, apraxie en agnosie meer constant dysfunctie niveau

een rouwperiode doormaken en nu ook nog de zorg voor hun familielid in onze handen moeten leggen. Een erkenning van wie zij zijn en hoe ze altijd voor hun familielid gezorgd hebben, is dan heel belangrijk. Verder krijgt de familie tal van concrete tips mee over de manier van omgaan met de dementerende.

Zo bereik je bijvoorbeeld als partner heel wat met geduld en het besef: heb ik iets gedaan

te zinnen’ (sta nu op – ga naar de badkamer – neem de haarborstel -...) of ‘ondersteun je boodschap met visuele dingen’. Dat kan een

performantie is zeer wisselend meestal vertraagd

Emotionele expressie

wisselend

labiel, soms snel wisselend

constant gedrukt

Ziektegevoel ziekte-inzicht

ziektegevoel is vaak aanwezig

meestal afwezig

duidelijk besef

Fysiologische lichamelijke veranderingen

frequent, staan vaak op de voorgrond

komen voor, staan zelden op de voorgrond

typisch: verminderde eetlust, slaapstoornissen, constipatie

Prognose

reversibel

niet reversibel

behandelbaar

Etiologie (oorzaken)

Zeer verscheiden en multifactorieel

enkelvoudig (primaire degeneratie, vasculaire aantasting)

psychische, sociale en/of lichamelijke uitlokkende factoren

wat deze reactie uitgelokt heeft? Andere bruikbare tips zijn bijvoorbeeld ‘werk met kor-

meestal goed bewaard

opwaartse beweging met je handen zijn als je

JESSALINEA 7

Grote interesse voor symposium ‘Minimale Op zaterdag 15 juni 2013 zakten 240 huisartsen, specialisten en andere geïnteresseerden naar de gevangenis van Hasselt af voor het symposium ‘minimale invasieve technieken in de cardiale heelkunde’.

Hoogtepunt was de ‘live surgery’ sessie van een minimaal invasieve aortaklepvervanging door dr. Alaadin Yilmaz. Dr. Yilmaz is een internationaal gerenommeerd expert in ‘sleutelgatoperaties’ en maakt

baat bij een percutane coronaire interventie van de kransslagaders (ballondilatatie). Uit studies blijkt echter dat dit in geval van aantasting van de linker voorste kransslagader (LAD - left anterior descending) niet de beste oplossing is. Het gebruik van de borstslagader als overbrugging naar de linker voorste kransslagader is hiervoor de gouden standaard. Tot nu toe werd toch vaak gekozen voor ballondi-

sinds kort deel uit van het team van cardiaal chirurgen in Hasselt. We

latatie en plaatsing van stent omdat dit een

blikten met dr. Urbain Mees, medisch diensthoofd cardiale heelkunde,

in vergelijking met de ingrijpende klassieke

heel minimaal invasieve behandeling is, zeker bypassoperatie. Nu kunnen we in ons centrum

kort terug op het symposium.

de overbrugging echter op een minimaal invasieve manier uitvoeren, met zeer kleine insne-

Sprekers tijdens het symposium waren cardio-

dankzij een verbinding met het operatiekwar-

chirurgen, cardiologen en anesthesisten van

tier in het ziekenhuis live konden volgen en

het Jessa Ziekenhuis. Ze hadden het onder

waarover ze rechtstreeks vragen konden stel-

meer over de therapeutische toepassingen

len aan dr. Yilmaz. Chirurgen vanuit belangrij-

Beste oplossing

van cardiale stamcellen, fast recovery op de

ke hartcentra zoals Leuven, Aalst, Antwerpen

De patiënt krijgt dus een betere behandeling

intensieve therapie eenheid, hybride proce-

en Roeselare woonden het symposium bij.

zonder de nadelen van een grote operatie.

dures in de elektrofysiologie, hybride revas-

“We mochten rekenen op een goede opkomst

Dr. Mees: “Voordelen bij een endoscopische

cularisatie en uiteraard de minimaal invasieve

en hebben achteraf heel wat positieve reac-

bypass zijn onder meer de beduidend kortere

aortaklepvervanging

ties gekregen over onze manier van werken,”

hospitalisatie (zie grafiek) en herstelperiode.

aldus dr. Mees. “Voor ons was het symposium

Voor dames kan ook het goede esthetische

dus zeker geslaagd.”

resultaat een belangrijk aspect zijn. Bij hen

die

de

aanwezigen

den, en is het geen ingrijpende operatie meer.”

maken we onder de tepel een kleine insnede die vrijwel onzichtbaar is. Toch kiezen we

dr. Urbain Mees, medisch diensthoofd cardiale heelkunde

8 JESSALINEA

Hybride revascularisatie

zeker niet steeds voor een overbrugging. Bij

Sinds maart 2013 bundelen de cardiochirur-

aantasting van de rechterkransslagader of

gen en cardiologen van het Jessa Ziekenhuis

de achterste kransslagader zijn de resultaten

de krachten onder meer in de toepassing van

met stents even goed als bij chirurgie en blijft

een hybride revascularisatie techniek. “Door

de aangewezen behandeling dus een ballon-

‘the best of both worlds’ te combineren, kun-

dilatatie. Door de nauwe samenwerking car-

nen we onze patiënten nog beter behande-

diochirurgie - cardiologie kunnen we - ook bij

len,” klinkt het. “Heel wat patiënten hebben

meertaksziekte met aantasting van de linker

cardiochirurgie

Voordelen minimaal invasieve cardiochirurgie Bij minimaal invasieve cardiochirurgie gebeuren de operaties via een kleine insnede tussen de ribben waardoor het doorzagen van het borstbeen niet langer nodig is. Dit biedt voor de patiënt zeer veel voordelen: • minimale pijn na de operatie • minder bloedverlies/bloedtransfusies • korter verblijf op intensieve therapie eenheid en minder lang beademing nodig • kortere hospitalisatie (5 à 6 dagen) • vlugger herstel en kortere revalidatieperiode, dus sneller terug aan het werk • beter esthetisch resultaat • ...

invasieve technieken in de cardiale heelkunde’ voorste kransslagader - samen zorgen voor

vangen. Ons ziekenhuis is één van de eerste

de patiënten in het Jessa Ziekenhuis die een

de best mogelijke oplossing op lange termijn

centra in België dat het volledige gamma van

hartheelkundige ingreep moet ondergaan,

en dit met minimale hinder voor de patiënt.

minimaal invasieve hartoperaties kan aanbie-

komt in aanmerking voor een minimaal inva-

Tussen maart en juni 2013 hebben we bij

den. We willen er dan ook optimaal gebruik

sieve techniek.”

een 40-tal patiënten een minimaal invasieve

van maken om onze patiënten een nog betere

overbrugging van de linker voorste kransslag-

behandeling op lange termijn aan te bieden,

ader uigevoerd die anders via ballondilatatie

en dit zonder dat ze een ingrijpende opera-

behandeld zouden zijn.”

tie moeten ondergaan. Ongeveer 35% van

Minimaal invasieve aortaklepvervanging

Aantal ligdagen bij 22 willekeurige patienten

“Ook de mini-AVR (aortic valve replacement)

contact secretariaat, tel. 011 30 90 60

in de periode begin maart 2013 – begin mei 2013. De helft van de patiënten onderging een klassieke bypassoperatie, de andere helft een endoscopische.

– door collega Alaaddin Yilmaz tijdens het 16

patiënten een belangrijke stap vooruit,” aldus

14

dr. Mees. “Dr. Yilmaz heeft deze techniek zelf

12

mee ontwikkeld en heeft onze verpleegkundigen en perfusionisten opgeleid in alle nieuwe technieken en materialen. Vrijwel al onze patiënten voor een electieve aortaklepvervanging worden nu minimaal invasief behandeld.”

Hybride procedures elektrofysiologie “Binnenkort starten we ook samen met de cardiologen met hybride technieken in de elektrofysiologie,” blikt dr. Mees vooruit. “Ook daar kunnen we de succesrate verhogen door samen de best mogelijke behandeling uit te voeren. Bij catheterablaties blijven er soms nog restletsels in de voorkamer aanwezig.

Door minimaal invasieve chirurgie om hartritmestoornissen te behandelen te combineren met de catheterablatie kunnen we dit op-

aantal ligdagen

symposium live getoond - is voor ons en onze

klassieke ingreep

10 8 6 4

minimaal invasieve ingreep

2 0

klassieke ingreep

minimaal invasieve ingreep

Geboortedatum

aantal ligdagen

Geboortedatum

aantal ligdagen

28-10-49 28-06-38 04-10-43 23-06-59 19-05-39 25-03-60 06-01-48 19-02-47 05-01-38 19-04-36 08-12-57

7 13 13 10 9 7 8 9 9 8 9

01-04-50 17-05-59 21-12-53 21-08-57 07-02-54 12-01-29 11-09-60 11-09-41 24-12-57 29-12-37 09-07-43

3 4 5 5 5 4 5 6 4 5 5

Gemiddelde: 9,27

Gemiddelde: 4,64

JESSALINEA 9

urologie

Prof. dr. Koen van Renterghem:

dan vijftig procent van " Meer de mannen ouder dan veertig jaar krijgt wel eens te maken

"

met een erectiestoornis.

Hydraulische erectieprothese biedt beste oplossing Eind juni verviel het patent van Pfizer op Viagra. Het is het bekendste hulpmiddel bij erectiestoornissen, maar uit onderzoek blijkt dat de helft van de koppels die het gebruiken, niet tevreden is met het pilletje. “Met een erectieprothese is meer dan 90% van de patiënten wel erg tevreden”, stipt prof. dr. Koen van Renterghem aan. Samen met prof. dr. Robert Andrianne uit Luik behoort de uroloog aan het Jessa

die het erectievermogen beïnvloeden, zoals stress, faalangst of relatieproblemen, anderzijds naar fysische of organische oorzaken.

Vaak gaat het om een combinatie van beide.

Voor de anamnese werken we meestal met het Sexual Encounter Profile (SEP) 2 en 3.

SEP 2 gaat na of de erectie hard genoeg is om te penetreren, SEP 3 of de erectie lang genoeg duurt om succesvol gemeenschap te

Ziekenhuis tot de Europese top in erectieprothesechirurgie.

hebben.”

“Verschillende studies, waaronder de Krim-

het libido, de stijfheid of de duur van de erec-

Klinisch onderzoek

penstudie, de Cologne male survey en de

tie kan onvoldoende zijn, de zaadlozing kan te

Daarna volgt een bloedonderzoek. Dr. van

Massachusetts Male Aging Study, tonen aan

moeilijk (ejaculatio tarda) of te snel (prematu-

Renterghem: “Daaruit kunnen we het totale

dat erectieproblemen frequent voorkomen.

re ejaculatie) komen, er kan een misvorming

testosterone afleiden. De bloedafname ge-

Meer dan vijftig procent van de mannen ouder

van de penis in erectie zijn (kromstand),…”

beurt best tussen 9 en 11 uur ’s morgens, omdat je dan de hoogste waardes meet. Vroeger

dan veertig jaar krijgt wel eens te maken met

dacht men dat testosteron enkel invloed had

een erectiestoornis. Vroeger sprak men over impotentie, maar dat begrip dekt de lading

Diagnose

op het libido, maar nu weten we dat testoste-

niet. Daarom dat wij spreken van erectiele dis-

“Alles begint met een correcte anamnese.

ron ook belangrijk is voor de biologische inte-

functie. Er kunnen immers problemen zijn met

Enerzijds kijken we naar psychische oorzaken

griteit van de penis”, licht dr. van Renterghem toe. “Naast de hormonale toestand onderzoeken we de vet- en suikermetabolismen en de

Reservoir

schildklier. Door welvaartsziekten zoals obesitas, diabetes en hypertensie zijn er immers steeds meer mannen met erectiele disfunctie.

Bij het onderzoek letten we onder andere ook op phymosis (vernauwde voorhuid), een grote

Cylinder (in erecte toestand)

liesbreuk en de ziekte van Peyronie (verworven curvatuur van de penis).”

Cylinder (in normale toestand) Pomp

Technisch onderzoek “Om een correcte diagnose vast te stellen, voeren we meestal twee technische onderzoeken uit. Het eerste is een dynamisch dop-

10 JESSALINEA

aandachtspunten • Erectiele disfunctie is een frequent probleem.

• Metabole en vasculaire ziekten kunnen

erectiele disfunctie veroorzaken.

• Bij de anamnese wordt er zowel naar de

psychische als de fysische oorzaken gekeken.

• Naast pillen bestaan er nog andere,

goede oplossingen.

wanneer conservatieve therapie niet meer voldoet pleronderzoek van de arteria cavernosa na

hand innemen. Je moet je seksleven dus altijd

taglandine E1. Bij Papavarine kan de penis bij

stimulatie met prostaglandine E1, waarmee

plannen. Bovendien is het pas effectief na

veelvuldig of langdurig gebruik echter krom

we de bloedstroom bestuderen en ook een

seksuele stimulatie en bij seksuele opwin-

groeien. Daarnaast kan er priapisme optreden

veneus lek kunnen opsporen. Het tweede

ding. Door al die nadelen en bijwerkingen

met het risico dat de penis onherroepelijke

onderzoek is de Rigiscan®, waarmee we de

haken veel mensen na verloop van tijd dan

schade oploopt. Prostaglandine E1 werkt in op

nachtelijke erecties meten. In principe treden

ook af, licht dr. van Renterghem toe. “Andere

de cyclisch AMP en geeft een accumulatie van

tijdens de episodes van de REM-slaap bij elke

PDE5-remmers met een gelijkaardige werking

cAMP. Het werkt direct en veroorzaakt geen

man nachtelijke erecties op. Dat fenomeen

zijn vardenafil en tadalafil. Voor de komst van

kromstand. Maar het grote nadeel blijft dat je

noemt men de ‘nocturnal penile tumescence’.

Viagra raadde men soms Yohimbine aan, maar

het moet inspuiten. Je moet dus altijd de spuit-

Die erecties zijn niet onderhevig aan aller-

dat is louter een placebo.”

jes bijhebben en je moet ze correct inspuiten,

lei psychische factoren en tonen ons dus de

anders houd je er enkel een blauwe plek in

beste erecties die een man kan ontwikkelen.”

plaats van een erectie aan over.” Al deze op-

Vacuümpomp

ties hebben dus behoorlijk wat nadelen.

Een tweede mogelijke behandeling is een pe-

Behandeling

nispomp. “De penis wordt in een plastic buis

“Hoewel erectiele disfunctie frequent voor-

geschoven en vervolgens zuigt men die buis

Hydraulische erectieprothese

komt, stappen veel mannen er niet of pas

met een pomp vacuüm, zodat de penis zich

“In 1936 waren er al pogingen om ‘erectie-

na veel vertraging mee naar hun huisarts.

vult met veneus bloed. Die methode is niet al-

protheses’ te plaatsen, maar zonder veel suc-

Erectieproblemen mag je echter nooit an sich

leen erg omslachtig, maar zorgt ook voor een

ces. In de jaren ’70 zorgde dr. Scott met zijn

bekijken. Alvorens een behandeling op te

matige erectie en een koude, gezwollen en

hydraulische prothese echter voor een door-

starten, is het belangrijk dat je eerst onder-

blauwe penis. Deze behandeling raad ik dus

braak. De hydraulische penisprothese bestaat

zoekt vanwaar het probleem komt om zo tot

meestal niet aan,” aldus dr. van Renterghem.

uit twee cilinders die in de corpora cavernosa komen. De cilinders zijn verbonden met een

de meest gepaste behandeling te komen.”

pompje in de balzak en met een vloeistofre-

Intracaverneuse erecties

servoir in de buikholte. Door in het pompje te

Viagra en co

“Een derde optie zijn inspuitingen in het cor-

knijpen, worden de cilinders gevuld met fysio-

In 1998 kwam Viagra (sildenafil) op de markt.

pus cavernosum. Er zijn twee producten die je

logisch water uit het reservoir zodat de penis

“Viagra is een PDE5 inhibitor: het voorkomt

bij jezelf kunt inspuiten: Papaverine en Pros-

in erectiestand komt. “

intracellulair de afbraak van cyclisch GMP in de gladde spiercellen. De gladde spieren in het corpus cavernosum ontspannen zich, waardoor het zich kan vullen met bloed. Maar Viagra zet ook alle andere bloedvaten open, wat resulteert in bloeddoorlopen ogen, een verstopte neus, warmteopwellingen in het gezicht, duizelingen en hoofdpijn. Daarnaast moet je Viagra minstens een half uur op voor-

welvaartsziekten zoals obesitas, " Door diabetes en hypertensie zijn er steeds meer mannen met erectiele disfunctie.

" JESSALINEA 11

urologie

Soorten erecties 1. Ochtenderectie Ochtenderecties ontstaan als reflex op een gevulde blaas.

Ze geven dus geen informatie over het erectievermogen van de patiënt.

erectiele disfunctie " Hoewel frequent voorkomt, stappen veel mannen er niet of pas na veel vertraging mee naar hun huisarts.

"

2. Nachtelijke erectie Een penis die niet gebruikt wordt, gaat atrofiëren.

Daarom krijgt elke man drie tot vijf keer per nacht een erectie gedurende 15 à 30 minuten. Op die manier stroomt er bij mannen die niet seksueel actief zijn toch voldoende bloed door de penis.

3. Erogene erectie Deze erectie ontstaat bij seksuele prikkeling en lijkt op de nachtelijke erectie.

4. Erectie door centrale hypoxie Bij een zuurstoftekort in de hersenen en vervolgens in de corpora cavernosa van de penis (bijvoorbeeld bij wurgseks), ontstaat een reflexerectie.

vervolg van pagina 11

Kwalitatieve en natuurlijke erectie

twee protheses worden bijna nooit geplaatst

keer per week seks hebt, dan ben je na twee

omdat ze erg onpraktisch zijn. Bij een rigide

jaar meer dan 1000 euro kwijt aan pillen. Op

“De hydraulische penisprothese geeft niet

prothese blijft de penis namelijk altijd stijf.

termijn is een prothese dus de goedkoopste

alleen kwalitatief de beste erectie, zij bootst

Bij een semi-rigide kan de penis wel geplooid

oplossing. Bovendien is een erectieprothese

ook het best een natuurlijke erectie na”,

worden, maar het blijft toch onhandig. De hy-

geen zware ingreep. “De operatie zelf duurt

benadrukt dr. van Renterghem. “De prothese

draulische prothese spant dus de kroon qua

30 minuten en na één dag mag de patiënt

geeft je niet meer of minder zin in seks en het

gebruiksvriendelijkheid en efficiëntie. En het

naar huis. Je moet er wel rekening mee hou-

orgasme en de ejaculatie blijven hetzelfde.

allerbelangrijkste voordeel: het werkt altijd.”

den dat een erectieprothese een definitieve

Uit onderzoek van de Italiaanse professor

en onomkeerbare oplossing is.”

Bettocchi blijkt dat de tevredenheid van koppels waarvan de man een erectieprothese

Kostprijs

kreeg zeer hoog ligt. 95% van de mannen

De prothese kost 5000 euro, waarvan het zie-

was na twee jaar nog steeds zeer tevreden

kenfonds 4000 euro terugbetaalt. Ter verge-

over zijn prothese, 97% zou het aanraden aan

lijking: een pil Viagra kost 10 euro. Als je één

contact secretariaat, tel. 011 28 93 30

vrienden. Daarenboven gaf 92% van de vrouwen aan zeer tevreden te zijn over de erectieprothese van hun man.”

Research In de rubriek ‘VERBUM’ vindt u op pagina 26 twee van de meest recente abstracts van de research die in het Jessa Ziekenhuis op het vlak van erectiele disfunctie ge-

Wereldautoriteit op bezoek

beurt. Deze abstracts zijn gepubliceerd in internationale tijdschriften. Het onder-

“Wereldwijd laten elk jaar veertigduizend

zoek loopt in samenwerking met onder meer UZ Leuven en prof. Traish in Boston.

mannen een erectieprothese plaatsen. In België worden er jaarlijks een honderdtal penisprotheses geplaatst, waarvan ongeveer veertig door Professor Andrianne in Luik en dertig door mezelf in Hasselt. In juni 2013 reisde MD Steven Karl Wilson naar België en bezocht onze centra omdat wij ongeveer 75% van de erectieprotheses in België plaatsen. Hij is een wereldautoriteit op vlak van penisprotheses en voerde één dag operaties uit met prof. dr.

Andrianne en één dag met mij.”

Het werkt altijd “Naast de hydraulische erectieprothese zijn er ook rigide en semi-rigide protheses. Die

12 JESSALINEA

nieuws

Nieuwe artsen Sinds 3 augustus 2013 versterkt dr. Sam Van Boxstael de spoedgevallendienst van het Jessa Ziekenhuis. Hij studeerde in 2006 af als arts aan de KULeuven. Vervolgens specialiseerde hij zich als een van de eerste artsen in België in de nieuwe zesjarige opleiding urgentiegeneeskunde. In dit kader legde hij zich gedurende twee jaar toe op inwendige geneeskunde, heelkunde en anesthesie in het KLINA te Brasschaat. Hij vervolgde zijn opleiding gedurende één jaar in UZ Gasthuisberg op de dienst urgentiegeneeskunde om zich daarna gedurende een jaar te bekwamen in de intensieve zorgen in het ZOL in Genk. Hij beëindigde de twee laatste jaren van zijn opleiding op de spoedgevallendienst in UZ Gasthuisberg met klemtonen op traumatologie, algemeen inwendige geneeskunde en urgentiegeneeskunde. Tijdens zijn specialisatie behaalde hij tevens een postgraduaat in rampenmanagement. Naast zijn activiteiten in Hasselt is hij werkzaam in het Militair Hospitaal Koningin Astrid in Neder-over-Heembeek.

Dr. Pieter Koopman studeerde af als arts aan de KULeuven. Hij volgde er tevens de studies burgerlijk ingenieur. Tijdens zijn specialisatie in de cardiologie genoot hij zijn opleiding in het OLV-Ziekenhuis van Aalst, het H. Hart Ziekenhuis van Roeselare en het UZLeuven. Hij behaalde een diploma sportgeneeskunde aan de KULeuven en bekwaamde zich verder in de elektrofysiologie in het UZLeuven en het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven waar hij zich toelegde op complexe ablaties. Sinds 2012 is hij ook verbonden aan het Maastricht Universitair Medisch Centrum (azM / MUMC+), waar hij zich verder bekwaamt in de cardiogenetica. Hij verkreeg de Europese EHRA-accreditering zowel voor Cardiac Rhythm Management Devices als voor Elektrofysiologie (2011). Binnen de evaluatie en behandeling van patiënten met hartritmestoornissen heeft dr. Koopman een speciale interesse voor ablatie van voorkamerfibrillatie en complexe atriale ritmestoornissen. Andere specifieke kennisdomeinen omvatten o.m. implantatie en opvolging van pacemakers, cardiale resynchronisatietherapie, genetische hartaandoeningen en hartritmestoornissen bij sporters. Dr. Koopman maakt sinds 2011 deel uit van het cardiologisch team van het Hartcentrum Hasselt. Voor raadplegingen bij hem kan je terecht in onze campussen Virga Jesse en Hollandsch Huys waar hij ook een specifieke raadpleging cardiogenetica heeft.

Jessa breidt uurregeling MR-onderzoeken uit

Dr. Liesbeth Heremans studeerde geneeskunde aan het Limburgs Universitair Centrum en de KU Leuven. In 2011 promoveerde ze als anesthesiste. Tijdens haar opleiding kwam ze in contact met alle takken van de anesthesie, van operatiekwartier tot intensieve geneeskunde en chronische pijntherapie. Nadien was ze gedurende 1 jaar werkzaam in het Jessa Ziekenhuis. Omwille van haar interesse in de intensieve zorgen, volgde ze een extra opleiding intensieve geneeskunde, waarin ze zich toelegde

Sinds januari 2013 is de uurregeling op

op medisch intensieve zorgen aan de KULeuven. Sinds 1 augustus 2013 is zij werkzaam op de

campus Virga Jesse voor het maken van MR-

dienst anesthesie van het Jessa Ziekenhuis, campussen Virga Jesse en Salvator.

scans fors uitgebreid. Op weekdagen kunnen patiënten nu op deze campus voor een

Dr. Gregory Sergeant specialiseerde zich in de algemene heelkunde na

MR-onderzoek terecht vanaf 7u in plaats

het behalen van zijn diploma arts in 2004 aan de KULeuven. Gedurende

van 8u. Op zaterdag en zondag gebeuren er

zijn specialisatieopleiding werkte hij zes maanden in het Jessa Zieken-

MR-onderzoeken tussen 8u en 17u. Vroe-

huis. Zijn klinische activiteit combineerde hij met doctoraatsonderzoek

ger was dit enkel op zaterdag tussen 8u en

naar het belang van circulerende tumorcellen bij pancreaskanker. Hij

13u. Ook de radiologen werken extra in het

verdedigde in 2011 zijn proefschrift en behaalde de graad van doctor

weekend. Daarnaast werd de MR-planning

in de medische wetenschappen aan de KULeuven. Vervolgens specia-

op de campussen Salvator en Virga Jesse

liseerde hij zich verder in de lever-, pancreas en galwegenchirurgie en levertransplantatie

geoptimaliseerd. Door de uitbreiding van de

aan het UZLeuven en aan het Swiss HPB Center in Zürich onder leiding van Professor Cla-

uurregeling en de optimalisatie van de MR-

vien. Op 1 september 2013 start hij als abdominaal chirurg aan het Jessa Ziekenhuis. Hij zal

planning verhoogt de kwaliteit, verbetert

zich vooral toeleggen op de verdere uitbouw van de laparoscopische en complexe lever-,

de service naar de patiënten en verminde-

pancreas- en galwegenchirurgie in Limburg. Dr. Sergeant hoopt ook het medisch onderzoek

ren de wachttijden.

aan het Jessa Ziekenhuis in samenwerking met de UHasselt te stimuleren.

JESSALINEA 13

dossier oogkliniek

Het oogartsenteam: dr. Bruno Smeets, dr. Kathelijne Jacobs, dr. Els Mangelschots, dr. Marie-Claire Linsen, dr. Kathleen Boosten, dr. Kathleen Dieryck, dr. An Raymaekers, dr. Annick

Eén jaar oogkliniek Jessa: terugblik en een oog In september 2012 opende het Jessa Ziekenhuis een oogkliniek op

"Deze locatie is volledig aangepast aan onze

campus Salvator. Hier kunnen oftalmologische patiënten zowel voor

behoeften als artsen maar zeker ook aan

raadpleging als voor chirurgische ingrepen terecht. De oogkliniek be-

er mee voor dat de patiënt volledig centraal

schikt over twee operatiezalen, een recovery en een daghospitaal.

Daarnaast zijn er twee raadplegingsruimten waar de oogarts met verpleegkundige ondersteuning alle onderzoeken kan uitvoeren en drie

die van de patiënten. De architectuur zorgt gesteld kan worden,” valt dr. Smeets meteen met de deur in huis. “Als artsengroep zijn we echt wel onder de indruk over de manier waarop het ziekenhuis het project oogkliniek heeft aangepakt.”

lokalen voor functiemetingen. Half september 2013 zet de oogkliniek de deuren open en kunnen (huis)artsen en opticiens zelf een kijkje

Geen ziekenhuissfeer

komen nemen. Medisch diensthoofd oftalmologie dr. Bruno Smeets

Het feit dat patiënten hier zowel voor raad-

en zorgmanager Louis Verpoorten geven alvast uitleg.

deling, inclusief oogheelkundige ingrepen en

pleging als voor hun gehele verdere behanfollow-up terechtkunnen is zeker een pluspunt. Maar zijn er nog andere voordelen voor de patiënt? Dr. Smeets: “In de eerste plaats heerst hier veel minder dan gebruikelijk een ziekenhuissfeer. De patiënt hoeft zich niet om te kleden en ligt niet in een bed, maar verblijft in een comfortabele zetel in het daghospitaal.

Ook bij de inrichting is die ziekenhuissfeer zoveel mogelijk vermeden. Doordat we beschikken over twee eigen operatiezalen, een eigen recovery en een eigen daghospitaal, verblijven onze patiënten uitsluitend tussen lotgenoten. Dat bevordert de aangename sfeer. Als oogartsen vinden we trouwens de persoonlijke aanpak belangrijk waarbij we tussen de ingrepen zelf de patiënt komen halen. Onze oogkliniek bevindt zich in een groot

14 JESSALINEA

sterke punten oogkliniek samengevat • Patiënt kan hier zowel voor raadpleging als voor volledige verdere behandeling inclusief oogheelkundige ingrepen en follow-up terecht.

• Het volledige gamma oogchirurgie wordt aangeboden met uitzondering van enkele weinig frequente ingrepen.

• Topchirurg op het vlak van netvliespathologie.

• Twee aparte operatiezalen, eigen recovery en eigen daghospitaal voor oogkliniek: alleen ‘propere’ chirurgie in operatiezalen waardoor het risico op besmetting nog lager is.

• Vast team van operatieverpleegkundigen die speciaal getraind zijn in oogheelkundige technieken.

• Verpleegkundige expertise in oftalmologie in het consultatiegedeelte.

• Goede bereikbaarheid (ook voor rolstoelpatiënten) met aparte ingang en een ‘park and ride’-systeem.

• Aangenaam verblijf tussen lotgenoten, persoonlijke aanpak, geen ziekenhuissfeer.

Moriën, dr. Guy Missotten en dr. Eric Feron.

op de toekomst ziekenhuis maar is daarbinnen een kleine en-

jaar is de oogkliniek van het Jessa Ziekenhuis

chirurgie. Met dr. Feron in ons team beschik-

titeit waar we geprobeerd hebben om alles te

één van de grootste centra in Vlaanderen wat

ken we bovendien over een topchirurg op het

organiseren in functie van de patiënt en waar

cataractoperaties betreft. “Ook voor intravi-

vlak van netvliespathologie. Dr. Feron doet

we hem van bij zijn binnenkomst tot zijn ont-

treale inspuitingen behoren we tot de gro-

binnen de oogkliniek raadplegingen en voert

slag nauw begeleiden. Om de bereikbaarheid

tere centra,” aldus dr. Smeets. “Omdat we met

om de twee weken op een vaste dag opera-

van de oogkliniek nog te vergroten, is er een

een grote groep artsen binnen de oogkliniek

ties uit. Voor zeer dringende netvliesingrepen

aparte ingang, toegankelijk voor rolstoelpa-

werken kunnen we het hele gamma oogchi-

hebben we goede afspraken met het AZ Mid-

tiënten en met een park-and-ride systeem.

rurgie aan onze patiënten aanbieden, met uit-

delheim waar dr. Feron zijn hoofdactiviteit

zondering van enkele weinig frequente, zeer

heeft. Ook met UZ Leuven loopt een goede

gespecialiseerde ingrepen zoals hoornvlies-

samenwerking.”

Patiëntveiligheid centraal Bij de inrichting van de oogkliniek kregen hygiëne en veiligheid extra aandacht. “Wat frequentie van verwikkelingen betreft, scoorden

Verpleegkundige expertise

we voorheen al lager dan de referentiepercen-

De operatieverpleegkundigen van de oogkliniek zijn getraind in de technieken die

tages in de literatuur,” aldus dr. Smeets. “Maar

de oftalmologen gebruiken. Los daarvan volgde Jessaverpleegkundige Carine Nijs

dankzij de nieuwe oogkliniek kunnen we de

onlangs een opleiding oftalmologie die om de twee jaar wordt ingericht door de UZ

kwaliteit verder verhogen. Door een perfor-

Leuven. Negen deelnemers sloten de opleiding met goed gevolg af, Carine als enige

mant luchtzuiveringssysteem is de luchtkwa-

uit een niet-universitair centrum. De vorming behandelt de drie facetten binnen oog-

liteit in de operatiezalen optimaal. Omdat hier

ziekten: raadpleging, assisteren bij operaties en voorbereiding en nazorg in het oftal-

nu uitsluitend oogoperaties gebeuren - de zo-

mologisch dagziekenhuis. Het is een brede opleiding die onder meer ingaat op ziekte-

genaamde ‘propere’ chirurgie - is het risico op

beelden, oogonderzoeken, spoedgevallen, oogheelkunde. Deze bijkomende expertise

besmettingen nog kleiner. Verder werken we

komt uitstekend van pas binnen de oogkliniek. Zo krijgen patiënten naast de informa-

met een vast team van operatieverpleegkun-

tie die hun arts hen al gegeven heeft, vakkundig antwoord op bijkomende (standaard)

digen die getraind zijn in de technieken die we

vragen of worden ze gerustgesteld bij twijfels achteraf. Vooral patiënten met een

gebruiken. En ook als artsen kunnen we door

chronische aandoening zoals glaucoom of diabetes hebben hier vaak nood aan. Ook

de oprichting van één centrale oogkliniek ons

bij spoedsituaties is deze expertise een pluspunt. Patiënten voor raadpleging kunnen

niveau verder verhogen. Iedere arts heeft in-

bovendien vlotter het hele proces doorlopen. De verpleegkundige kan aan de hand

tussen bijgeleerd van collega-artsen.”

van de verwijsbrief goed inschatten welke onderzoeken nodig zullen zijn en bereidt deze al voor zodat de arts alle info heeft op het ogenblik van de raadpleging. Door de

Breed gamma oogchirurgie

bijkomende expertise is het mogelijk om de verpleegkundige zowel binnen raadple-

Met meer dan 3 000 cataractingrepen per

ging als dagziekenhuis of operatiekwartier in te schakelen.

JESSALINEA 15

dossier oogkliniek

Symposium voor artsen en opticiens Op zaterdag 14 september 2013 van 10u-12u organiseren de directie van het Jessa Ziekenhuis en de oogkliniek een symposium voor artsen ‘1 jaar oogkliniek: terugblik en een oog op de toekomst’.

Locatie zaterdag 14 september: aula campus Salvator

Op maandag 16 september 2013 van 16u-18u ontvangen zij graag de opticiens voor hetzelfde symposium.

Locatie maandag 16 september: oogkliniek campus Salvator Programma

• Verwelkoming

• Visie en nieuwe evoluties

• Nieuwe ontwikkelingen

In glasvocht- en netvlieschirurgie

(zie artikel hiernaast)

• Slotwoord

• Rondleiding in de oogkliniek

• Receptie

Inschrijven

kan nog tot 9 september 2013

Evoluties

e-mail: nydia.leemans@jessazh.be - 011 30 89 19

Oogspecialist dr. Eric Feron houdt zich binnen de oogkliniek bezig Verdere uitbouw

om onze verpleegkundige expertise nog

Een mooi project, maar de ambitie reikt ver-

verder uit te bouwen (zie ook kadertje pag.

der. Zorgmanager Louis Verpoorten: “Naar

15). Een grondige kennis van de pathologie

de toekomst toe biedt de oogkliniek zeker

bij de verpleegkundigen biedt zeker een

nog mogelijkheden voor verdere uitbouw

meerwaarde. Bovendien zijn er op dit ogen-

en optimalisatie van het hele zorgproces.

blik twee vacatures voor een bijkomende

Het streefdoel is om de patiënt een totaal-

oogarts. We hopen dus het team van art-

pakket aan te bieden vanaf de raadpleging

sen op termijn nog te kunnen uitbreiden,”

De techniek van de vitrectomie werd in de

tot en met de follow-up na de behandeling

besluit zorgmanager Louis Verpoorten.

loop der jaren steeds verder geperfectioneerd.

of ingreep, waarbij we hem of haar gedu-

Op www.jessazh.be/oogkliniek vindt u

Onder meer door het gebruik van fijne instru-

rende het hele proces nauw begeleiden.

meer informatie over de oogkliniek alsook

menten (0,4 millimeter diameter!) die via hele

Op dit ogenblik is er vrijwel ieder dagdeel

alle oogartsen met de subdisciplines waar-

kleine canules in het oog worden gebracht, is

van de werkweek een oftalmoloog voor

in zij gespecialiseerd zijn.

het nu mogelijk om de meest gecompliceerde

den en dringende gevallen snel en efficiënt aan te pakken. Verder streven we ernaar

pag. 17 bovenaan). Hij schetst kort de evolutie in de vitreoretinale chirurgie.

ingrepen te verrichten zonder hechtingen.

raadplegingen aanwezig. Zo proberen we de wachttijden voor patiënten kort te hou-

met netvliespathologie (zie ook

contact Oogkliniek, tel. 011 28 93 55

Deze veroorzaakten in het verleden immers heel wat irritatie en pijn aan het oog.

Comfort en veiligheid patiënt Niet alleen het comfort voor de patiënt, maar ook de veiligheid van de ingreep is enorm toegenomen.

Daardoor is er net zoals bij de cataractchirurgie een verschuiving ontstaan in de indicatiestelling. Waar er vroeger meestal gewacht werd tot het oog nagenoeg blind was om een cataractingreep of vitrectomie te verrichten, wordt nu veel sneller besloten tot een ingreep, van zodra de klachten van die aard zijn dat ze storend zijn in het beoefenen van de dagelijkse activiteiten, zowel op het werk als thuis of bij hobby’s.

16 JESSALINEA

Dr. Feron netvlieschirurg Oogspecialist dr. Eric Feron bracht in 2009 netvlieschirurgie naar Limburg toen hij met raadplegingen en ingrepen vitreoretinale chirurgie opstartte in het toenmalige Virga Jesseziekenhuis. Hij specialiseerde zich onder meer in ziekenhuizen in Londen (Moorfields Eye Hospital) en Amsterdam (AMC) en was 12 jaar stafarts in het Oogziekenhuis van Rotterdam, één van de Europese topcentra op het vlak van oogchirurgie. Sinds 2006 heeft hij zijn hoofdactiviteit in het AZ Middelheim in Antwerpen, dat al veel langer een wereldbefaamde traditie heeft opgebouwd in vitreoretinale chirurgie. Dr. Feron voerde in totaal al meer dan 10 000 netvliesoperaties uit.

Netvlieschirurgie is derdelijns geneeskunde. Huisartsen verwijzen in eerste instantie door naar een algemene oogarts binnen de regio. Deze stelt een diagnose en verwijst voor een specifiek netvliesprobleem naar een oogarts of oogchirurg die hierin gespecialiseerd is.

in de vitreoretinale chirurgie Netvliesloslating

met een vitrectomie verholpen worden.

zodat de normale vorm en druk van het oog

De meest voorkomende urgentie in de vitreo-

kan herstellen. In tweede tijd (meestal na

retinale chirurgie is de netvliesloslating. Met

enkele dagen) wordt dan een vitrectomie ver-

de huidige techniek kunnen meer dan 95%

Andere toepassingen

richt om het netvlies in de mate van het mo-

van de netvliesloslatingen met één ingreep

Bloedingen in het glasvocht kunnen ook an-

gelijke te redden. Alle andere oogstructuren

verholpen worden, mits de patiënten niet te

dere oorzaken hebben dan suikerziekte, zoals

(hoornvlies-lens-glasvocht) kunnen immers

lang wachten om naar hun oogarts te gaan.

na een slag op het oog of door het barsten

eventueel later nog vervangen worden, maar

Diabetici vormen een andere belangrijke

van een bloedvat. Naast bloedingen kunnen

het netvlies is – net als de hersenen – met

groep patiënten. Dankzij een tijdige screening

andere troebelingen in het glasvocht ont-

de huidige stand van de wetenschap niet te

en behandeling met laser van diabetespa-

staan die het zicht hinderen. Deze kunnen ook

vervangen. Alle behandeling moet daarom ge-

tiënten zijn de ernstige complicaties aan het

met een vitrectomie verwijderd worden.

richt zijn op het behoud van een functioneel

netvlies gelukkig zeldzamer geworden, maar

Complicaties die heel zeldzaam optreden na

netvlies.

ondanks alle goede zorgen kunnen soms toch

cataractchirurgie zoals infecties in het oog (de

bloedingen ontstaan of andere complicaties

zgn. ‘endoftalmie’) of stukjes lens die tijdens

die alleen met vitreoretinale chirurgie kunnen

een cataractoperatie naar achter vallen na een

Toekomst: chip in het netvlies

verholpen worden.

scheur van het lenskapsel kunnen ook een re-

Een toekomstige behandeling is de implan-

den zijn om een vitrectomie uit te voeren. In

tatie van een chip in het netvlies, die func-

het eerste geval wordt een beetje glasvocht

tioneert met behulp van een minicamera die

Vitreomaculaire interface aandoeningen

verwijderd om de oorzakelijke infectiekiem te

op een zonnebril gemonteerd is. De camera

kunnen identificeren en worden antibiotica in

vangt beelden op en vertaalt die, via het net-

Een andere categorie van aandoeningen zijn

het oog achtergelaten. Ook na een geslaagde

vliesimplantaat in het oog, naar de hersenen

die aan het oppervlak van de gele vlek, de zo-

cataractingreep kan na verloop van jaren het

in vormen en beweging. Dankzij deze tech-

genaamde vitreomaculaire interface aandoe-

ingeplante kunstlensje verschuiven of naar

niek kunnen blinden, die lijden aan de erfe-

ningen. Het glasvocht in het oog ondergaat

achter vallen. Door een vitrectomie kan het

lijke aandoening Retinitis Pigmentosa, weer

tijdens het leven degeneratieve veranderin-

gevallen lensje ‘opgevist’ worden en terug op

licht en contouren onderscheiden. Voorlopig

gen waardoor de geleiachtige structuur de

zijn plaats gezet of vervangen worden door

wordt deze behandeling nog niet toegepast

neiging heeft om te krimpen. Het glasvocht

een andere kunstlens.

in België maar het geeft in elk geval weer

zit achteraan het oog stevig vast aan de gele

een beetje hoop aan mensen die totaal blind

vlek (het centrum van het netvlies), en door

Soms kunnen ongevallen waarbij het oog een

zijn. Een voorwaarde daarbij is dat de oogze-

in elkaar te krimpen komt er spanning op die

fractie van een seconde volledig geplet (bv.

nuw nog normaal functioneert en dus alleen

gele vlek (zgn. vitreomaculaire tractie). Dit

door een vuistslag of een tennisbal) of geper-

maar het netvlies beschadigd is. Mensen die

kan leiden tot vorming van littekenweefsel

foreerd wordt (bv. door een mes of een pijl)

bv. blind zijn geworden door glaucoom (ver-

op de gele vlek (de zgn. pucker) of zelfs tot

leiden tot ernstige schade aan de inwendige

hoogde oogdruk die de oogzenuw heeft be-

het ontstaan van een centraal gaatje (het zgn.

structuren van het oog. In eerste tijd wordt

schadigd) zullen nooit in aanmerking komen

maculagat). Al deze aandoeningen kunnen

de perforatie van het oog best snel gesloten

voor dit netvliesimplantaat.

JESSALINEA 17

Kinesitherapeute Elvi Lemmens en revalidatiearts dr. Joyce Steenberghs

Revalidatiecampus is ook expertisecentrum voor De revalidatiecampus St.-Ursula van het Jessa Ziekenhuis – gehuis-

aan deze criteria, dan kunnen we hen ‘wak-

vest in Herk-de-Stad - beschikt sinds 2004 over een erkenning voor

ker’ verklaren.”

vijf comabedden. De afgelopen jaren is de werking rond comapatiënten er verder uitgebouwd en op punt gesteld. Zo paste het revalidatiecentrum vorig jaar nog zijn stimulatieprogramma voor deze patiënten aan. Jessalinea sprak met dr. Joyce Steenberghs, revalidatiearts en medisch coördinator van de revalidatiecampus en Elvi Lemmens,

Welke behandeling krijgen de comarevalidanten?

“Enerzijds werken we eraan om het lichaam in goede conditie te houden: gewrichten mobiel en spieren op lengte houden, doorligwonden voorkomen, de ademhaling op punt houden.

Anderzijds proberen we het bewustzijn te sti-

kinesitherapeute.

muleren en zoeken we naar prikkels waarop de revalidant reageert. Vorig jaar hebben we

Hoeveel erkende bedden voor comapatiën-

ben geen ondersteuning meer nodig om hun

onze werking grondig geëvalueerd en ons be-

ten zijn er in Limburgse expertisecentra?

hartritme en lichaamstemperatuur te regelen.

handelprogramma verder op punt gesteld. Elvi

Dr. Steenberghs: “In totaal beschikt Limburg

Toch zijn hier heel wat gradaties in.

heeft hiervoor een uitgebreid literatuuronder-

over tien bedden: vijf in ons centrum en vijf

• Comarevalidanten in vegetatieve toestand

zoek gedaan, dat we gecombineerd hebben

in revalidatie- en MS-centrum Overpelt. Onze

reageren niet op hun omgeving al zijn ze

revalidanten verblijven hier gemiddeld onge-

soms wakker. Ze maken oogbewegingen

veer zes maanden.”

maar fixeren niet met de ogen en zijn zich niet bewust van wat er rondom hen gebeurt.

Welk soort patiënten komen in het exper-

met onze eigen bevindingen.”

Is het behandelprogramma wetenschappelijk onderbouwd?

• Revalidanten met een minimaal bewustzijn

Elvi Lemmens: “Er is tot nu toe nog geen we-

tisecentrum voor comapatiënten terecht?

volgen je met de ogen. Sommigen kunnen

tenschappelijk onderzoek gedaan naar de

“Het gaat onder meer om neurochirurgische

voorwerpen aanpakken maar ze reageren

behandeling van comapatiënten, maar je kan

patiënten die een zwaar hersentrauma heb-

niet functioneel op hun omgeving.

stellen dat ons programma qua ervaring on-

ben opgelopen, mensen met een herseninfarct

• De meest alerte groep zijn de revalidanten

derbouwd is. We hebben ons bijvoorbeeld

of hersenbloeding, cardiologische patiënten

die wel functioneel kunnen communiceren

gebaseerd op de ruime ervaring van revalida-

die gereanimeerd zijn en zuurstoftekort heb-

en dus ontwaakt zijn uit hun toestand van

tiecentrum Leijpark in Nederland, een centrum

ben geleden, enz. Zolang de patiënten in een

minimaal bewustzijn. We testen dit door te

dat sterk gespecialiseerd is in de behandeling

diep coma zijn verblijven ze in het ziekenhuis.

kijken of ze 6 op 6 ja/nee vragen correct

van jonge comapatiënten. Daarnaast heb ik

Onze revalidanten zijn in een soort subcoma.”

kunnen beantwoorden of twee verschil-

ook een thesis van een studente in België over

lende voorwerpen functioneel kunnen ge-

dit onderwerp doorgenomen. Op basis hiervan

bruiken. Dat kan bijvoorbeeld zijn een pen

hebben we een vast stimulatieprogramma

Wat moeten we verstaan onder ‘subcoma’?

vastnemen en ermee proberen te schrijven,

uitgewerkt dat heel wat voordelen biedt (zie

“Mensen in subcoma ademen zelf en heb-

ongeacht hoe het schrijven lukt. Voldoen ze

kadertjes ‘voordelen nieuw stimulatieprogram-

18 JESSALINEA

revalidatiecampus Voordelen nieuw stimulatieprogramma Het nieuwe stimulatieprogramma dat campus St.-Ursula vorig jaar uitwerkte, is opgebouwd rond vaste therapie- en rustmomenten. Het programma biedt een aantal voordelen: 1. De dag van de comarevalidant krijgt een vaste structuur en regelmaat met zoveel mogelijk herkenningsmomenten. Comarevalidanten verwisselen bijvoorbeeld vaak de dag met de nacht. Nu worden ze door de verpleegkundige gewekt met een ‘goedemorgen, het is 7 uur, de dag begint’.

2. Een uur therapie bij comapatiënten bleek te lang. Na een half uur gaat er veel van hun alertheid verloren en soms geraken ze overprikkeld. Daarom krijgen comapatiënten nu een half uur therapie gevolgd door een rustmoment.

3. Het stimulatieprogramma is vastgelegd in een vast schema waarin alle therapeuten telkens registreren welke therapie die dag gedaan is en hoe de revalidant hierop reageerde. Zo kan de volgende therapeut zijn of haar therapie daar aan aanpassen.

4. Alle zorgverleners werken multidisciplinair rond de revalidant: verpleegkundigen, kinesitherapeuten, logopedisten, ergotherapeuten, psychologen en

comapatiënten

artsen. Zij werken vaak twee aan twee in de behandeling van de revalidant (zie stimulatieschema). Naar ontslag toe speelt de sociale dienst ook een belangrijke rol. Vooral voor revalidanten die naar huis gaan is er een zeer grondige voorbereiding nodig samen met thuiszorg, huisarts, thuisverple-

ma'. en 'stimulatieschema).”

ging en thuistherapeuten.

Is er ook begeleiding voor de families van de comarevalidanten?

Dr. Steenberghs: “Dat is een absolute vereiste!

Ook voor hen hebben we een vast programma: 1. We starten met een intakegesprek nog voor de revalidant naar ons centrum komt. De familieleden kunnen hun verhaal doen en ze horen van ons wat we binnen ons centrum

Stimulatieschema Alle zorgen die verstrekt worden, zijn tegelijkertijd therapie voor de comapatiënt.

Tijdens de therapiemomenten worden de zintuigen telkens vanuit drie prikkels (uit zes groepen prikkels) gestimuleerd: geur-, smaak-, tast-, pijnprikkels,...

7u

en opent de gordijnen (tijdsbesef)

voor hun revaliderend familielid gaan doen.

Vaak moeten we tijdens het intakegesprek

9u Logopedist zorgt voor het mondtoilet van de revalidant en geeft tegelijkertijd therapie.

de verwachtingen wat temperen.

2. Twee weken na de opname hebben een van

10u

ste bevindingen. We proberen hiermee meteen ook de drempel te verlagen om eventueel bij de psycholoog aan te kloppen.

3. Om de zes weken is er een overleg tussen de familie en alle therapeuten, de arts en een verpleegkundige. Daar overlopen we de stand van zaken: wat is er tot nu toe gebeurd, waar staan we en wat denken we in de nabije toekomst te kunnen doen.

4. Maandelijks is er een meeloopdag voor de

Verpleegkundige dient de hygiënische zorgen toe en werkt op lichaamsbesef. ‘Nu was ik je linkerarm, ...’

onze artsen en een psycholoog opnieuw een gesprek met de familie over onze eer-

Verpleegkundige wekt revalidant met een ‘goedemorgen’

11u Kinesist en verpleegkundige zetten revalidant in rolstoel + stimuleren via drie prikkels Langere rustperiode 13u

ergotherapeut en verpleegkundige leggen revalidant in bed + stimuleren via drie andere prikkels

Langere rustperiode 15u

kinesitherapeut en ergotherapeut werken op grove motoriek, bv. rechtstaan in apparaat, rollen op mat, ...

16u

familie kan op bezoek komen. Zo krijgen revalidant en familie voldoende rust tijdens de dag.

Één keer per week werkt de psycholoog op prikkels naar communicatie toe.

familie. Zo krijgen ze zicht op wat er tijdens de therapiemomenten gebeurt en hoe de revalidant hierop reageert, en kunnen ze

contact voor de huisarts

zelf mee helpen in de verzorging. Families die ervoor kiezen om de revalidant na zijn

Voor revalidanten die na hun verblijf in het revalidatiecentrum naar de thuis-

verblijf in ons centrum thuis te verzorgen,

situatie terugkeren gebeuren de opvolgconsultaties – om praktische redenen –

kunnen hierdoor heel goed inschatten wat

vaak door de huisarts. Huisartsen die hierbij bepaalde vragen hebben of knelpun-

dit van hen zal vergen. We merken in de

ten ervaren kunnen altijd contact opnemen met de revalidatieartsen van campus

praktijk dat families die deze keuze maken

St.-Ursula op het nummer 013 550 806.

inderdaad goed voorbereid zijn.”

JESSALINEA 19

psychogeriatrie

In het najaar start het Jessa Ziekenhuis in samenwerking met de politiezone HAZODI en een aantal andere partners een project rond onrustwekkende verdwijningen. Het project omvat zowel preventieve maatregelen als een snelle en efficiënte aanpak na een verdwijning.

Carlo Jansen, commissaris politiezone HAZODI, en Nathalie Nelles, hoofdverpleegkundige afdeling psychogeriatrie Jessa, geven tekst en uitleg.

Politie en Jessa werken samen project Vanwaar het idee om in een ziekenhuis een

onze eigen dienst of ziekenhuis zoeken, maar

persoon - in het ziekenhuis. De procedure be-

initiatief rond onrustwekkende verdwijnin-

hoe doe je dat dan best? En hoe pakt de po-

schrijft hoe je dit doet en wie je moet verwit-

gen op te starten?

litie zoiets aan? Wanneer schakelen we hen

tigen. Na 20 minuten schakelen we altijd de

Nathalie Nelles: “Tijdens een studiedag vo-

best in? Met deze vragen in het hoofd zijn we

politie in. Tijdens nachtshiften kan dit al eer-

rig jaar in september kwam Patrick Crabbé,

vorig jaar naar de politie gestapt om te kijken

der omdat we dan niet zomaar onze afdeling

hoofdinspecteur van de politiezone HEKLA

wat de samenwerkingsmogelijkheden waren.”

kunnen verlaten.”

Carlo: “Er zijn continu minstens vijf van onze

(Hove, Edegem, Kontich, Lint en Aartselaar),

politieteams op de baan. Hierdoor kunnen we

een project toelichten dat zij hierover hadden uitgewerkt met de woon- en zorgcentra. In

Komen onrustwekkende verdwijningen bij

steeds een snelle interventie garanderen. Er

ons ziekenhuis gebeurt het ook wel eens dat

verwarde volwassenen dan zo vaak voor?

is trouwens ook een zo volledig mogelijk aan-

een dementerende of verwarde patiënt van

Carlo Jansen: “Toch niet. In de eerste helft van

gifteformulier voor verdwijningen ontwikkeld

de afdeling verdwijnt. Tot nu toe werden die

dit jaar hebben we binnen de zone HAZODI

en een folder met preventieve en reactieve

patiënten altijd snel terug gevonden, maar je

(Hasselt, Zonhoven, Diepenbeek) 125 PV’s

tips die we nog gaan verspreiden onder de

denkt dan toch: wat als...? We kunnen binnen

van onrustwekkende verdwijningen opge-

partners. Intussen is er ook een samenwer-

maakt, waarvan 100 bij minderjarigen. Van

kingsprotocol waarin alle partners binnenkort

de 25 meerderjarigen ging het slechts in één

hun engagement om samen te werken for-

geval om een persoon met dementie. Maar net

meel zullen vastleggen.”

" vijf politieteams op de baan.

Er zijn continu minstens

Hierdoor kunnen we steeds een snelle interventie garanderen.

"

omdat het niet vaak gebeurt, hadden we binnen de politie tot nu toe weinig expertise wat

Wie stapt er allemaal mee in het project?

deze doelgroep betreft. Daarom vonden zowel

Carlo: “Het protocol wordt hoogstwaarschijn-

onze korpschef Philip Pirard als ikzelf het be-

lijk eind september of begin oktober onder-

langrijk om concrete afspraken te maken zodat

tekend door de burgemeesters van Hasselt,

we snel en gericht een zoekactie kunnen star-

Zonhoven en Diepenbeek, de procureur des

ten op het ogenblik dat dit nodig is.”

Konings, de korpschef van de politiezone HAZODI, de Hasseltse campussen van het Jessa Ziekenhuis, het Expertisecentrum De-

Wat houden die afspraken in?

mentie Contact, en woonzorgcentra en dag-

Nathalie: “Er zijn duidelijke richtlijnen opge-

verzorgingscentra uit de drie deelnemende

steld over wie wat doet, wanneer en hoe. Ook

gemeenten.”

binnen Jessa hebben we daarvoor een hele

Nathalie: “Via onze goede contacten met

procedure uitgewerkt. Daarin staat bijvoor-

rustoorden proberen we mee te stimuleren

beeld gedetailleerd beschreven dat we bij een

dat ze in het project stappen. We stellen bij-

vermissing eerst medepatiënten bevragen en

voorbeeld de procedure ter beschikking die

binnen de 5 minuten starten met alle ruimten

voor Jessa is uitgewerkt. Die kunnen ze dan

op de eigen afdeling te doorzoeken. Is de pa-

aanpassen op maat van hun organisatie. Ook

tiënt na 15 minuten niet terecht, dan bellen

onze campus in Herk-de-Stad heeft interesse,

Nathalie Nelles, hoofdverpleegkundige psychogeriatrie we onze securityafdeling en starten samen een zoektocht - met foto van de vermiste en Carlo Jansen, commissaris politiezone HAZODI

maar voor hen zijn er afspraken nodig met de

20 JESSALINEA

politiezone Herk-de-Stad.”

‘onrustwekkende verdwijningen’ uit Zijn er typische richtlijnen die jullie hante-

PAAZ, kinderafdeling en andere afdelingen in

breiding naar instellingen voor minderjarigen.

ren bij zoekacties naar personen met de-

het ziekenhuis Op vrijwel alle afdelingen in

Het aantal minderjarige weglopers groeit

mentie?

het ziekenhuis liggen wel eens patiënten die

gestaag, dus daar wilden we sowieso al iets

Carlo: “Die zijn er inderdaad. Heel vaak vinden

verward zijn en daardoor kunnen gaan rond-

voor ontwikkelen. Door de vraag die zorgma-

we deze mensen terug op een stille plaats of

dwalen.”

nager Anita Jans vanuit het Jessa Ziekenhuis

in een leeg gebouw op wandelafstand. Verder

Carlo: “Vanuit de politie denken we aan uit-

stelde, kunnen we dit nu combineren.”

hebben we oog voor natuurlijke hindernissen zoals water of hagen omdat personen met dementie daar vaak tot stilstand komen. Soms gaan ze ook terug naar hun geboortehuis of een plaats waar ze als kind vaak kwamen. Het is daarom belangrijk dat we meteen over dat soort informatie kunnen beschikken.”

alle afdelingen in het ziekenhuis " Opliggenvrijwel wel eens patiënten die verward zijn en daardoor kunnen gaan ronddwalen. " Preventieve tips De politie HAZODI ontwikkelde een handige folder met tips voor familie-

Is die informatie beschikbaar op het ogen-

leden. Ook voor (huis)artsen kan het nuttig zijn om deze tips te overlopen

blik dat een zoektocht moet gestart?

met partner of familieleden van dementerende patiënten. De 9 tips in een

Nathalie: “Ja, ook dat is in de procedure opge-

notendop:

nomen. Bij mensen met risico voor dwaalge-

1. Stel je doolgedrag vast bij een familielid? Raadpleeg de huisarts. Een

drag wordt dergelijke informatie in het intake-

juiste diagnose zorgt voor meer begrip (zie ook www.dementie.be).

gesprek met patiënt en familie bevraagd. We

2. Is de diagnose dementie gesteld? Contacteer CARA (afdeling Belgisch

zorgen er dan meteen voor dat er een recente

Instituut Verkeersveiligheid). Zij controleren de rijgeschiktheid en be-

foto in het dossier beschikbaar is en vullen

kijken of er aanpassingen nodig zijn om veilig een voertuig te kunnen

preventief al een aangifteformulier verdwijning in met alle gegevens die we ter beschikking hebben. Hiervoor is een formulier in C2M,

besturen. (02 244 15 52, cara@bivv.be, www.bivv.be) 3. Communiceer met de politie over het verontrustend gedrag. Als het later fout gaat, bespaart dit veel kostbare tijd.

het elektronisch medisch dossier, voorzien.

4. Bewaar een recente kleurenfoto, liefst ook digitaal, in de zorgkaft.

Het uitwisselen van deze informatie met de

5. Noteer belangrijke ankerpunten uit het leven van de persoon met de-

politie gebeurt trouwens met schriftelijke

mentie. Waar vertelt zij of hij vaak over? Waar gaat zij of hij vaak naar

toestemming van patiënt of familie.”

toe: ouderlijk huis, vroegere werkplaats, kerkhof,...

6. Beperk het risico op weglopen door bv. een veilige omheining rond de tuin, een goed sleutelbeheer, ...

Beperkt het project zich tot verdwijningen bij personen met dementie?

Nathalie: “Nee, zeker niet. Het start binnen Jessa wel op de afdeling psychogeriatrie op, maar na een proefperiode is het de bedoeling om dit verder uit te rollen naar bijvoorbeeld

7. Bevestig labels in de kledij met naam van de persoon en telefoonnummer van een contactpersoon.

8. Kan je familielid het huis verlaten? Geef een ingeschakelde en opgeladen gsm mee en laat haar of hem hier tijdig aan wennen.

9. Bewaar een kopie van de identiteitskaart in een plastic mapje. Het rijksregisternummer versnelt de zoekprocedure.

JESSALINEA 21

raadplegingen

Om onze service naar patiënten te verbeteren breidt het Jessa Ziekenhuis zijn raadplegingsactiviteiten op de campus St. Ursula in Herk-de-Stad ook dit najaar verder uit. Zo kunnen patiënten uit de regio Herk-de-Stad voor steeds meer specialismen dicht bij huis terecht. Daarnaast beschikt campus St.-Ursula over een goed uitgebouwde dienst radiologie.

Aantal raadplegingsactiviteiten op campus Vorig jaar werden belangrijke werken op campus

Abdominale heelkunde

dr. B. Houben

011 30 98 90

maandag

Dermatologie

dr. D. Coninx

013 33 76 33

dinsdag vrijdag

Fysische Geneeskunde

dr. P. Roelandts

013 31 28 36

maandag donderdag vrijdag

Geriatrie

dr. M. Lutin

013 55 17 11

woensdag

Gastro-enterologie

dr. F. Gillet

013 55 08 10

dinsdag donderdag

abdominale heelkunde, specifiek toegelegd op de

raadpleging en functiemeting

dr. D. walgraeve

011 30 98 90

dinsdag

laparoscopische colo rectale chirurgie, bekkenbo-

raadpleging en functiemeting

dr. W. jacobs

011 30 98 90

donderdag

Gynaecologie

dr. P. Duvivier

013 55 17 11

maandag

St.-Ursula uitgevoerd om de accommodatie aan te passen aan de behoeften van de gebruikers en om verdere groei mogelijk te maken. Dit jaar is het bestaande aanbod uitgebreid met een raadpleging abdominale heelkunde. Daarnaast is of wordt het bestaande aanbod van raadpleging vaatheelkunde, neurologie en gastro-enterologie verder uitgebreid.

• Dr. Bert Houben, abdominaal chirurg, is in het voorjaar gestart met een raadpleging op maandagnamiddag. Hij heeft zich, naast de algemene

demchirurgie en de minimaal invasieve behandeling van “early stage” rectum tumoren.

• Dr. Caroline Heerinckx, vaatchirurg, houdt zich be-

dinsdag

zig met vasculaire heelkunde in al zijn aspecten

donderdag

met een specifieke interesse in de flebologie m.i.v. het gewone ‘droogspuiten’ van spataders tot heel-

vrijdag

kundige behandeling van de letsels. Technische onderzoeken zoals doppler en echografie worden

MDR Borstcentrum

op de raadpleging uitgevoerd. Dr. Heerinckx doet raadpleging op vrijdagnamiddag.

• Dr. Sylvia Hermans, neuroloog, vult het bestaande

dr. P. Bulens (radiotherapie)

011 30 99 60

maandag

dr. L. Noé (radiotherapie)

maandag

dr. D. Luyten

maandag

(medische oncologie)

aanbod aan en houdt dinsdagvoormiddag raadple-

dr. G. Orye (gynaecologie)

maandag

sulten, technische onderzoeken (EEG, EP) en zal ook

verpleegkundige

maandag

participeren in de opvolging van de comapatiënten.

secretariaat SU

013 55 06 23

secretariaat VJ

011 30 99 60

ging. Zij doet naast de raadpleging ter plaatse con-

• De dienst gastro-enterologie breidt haar aanbod uit met raadpleging en functiemeting (gastrosco-

maandag

pie, colonscopie). Dr. Daan Walgraeve raadpleegt

Neuro-chirurgie

dr. Ph. Claesen

013 55 17 11

woensdag

op dinsdagnamiddag, dr. Wim Jacobs op donder-

Neurologie

dr. L. Tuyls

011 27 52 27

donderdag

dr. S. Hermans

011 30 98 90

dinsdag

dr. G. Swartenbroekx

013 55 06 79

maandag woensdag

dagnamiddag.

Hiernaast vindt u een overzicht van de specialismen die op dit ogenblik op campus St.-Ursula raadpleging houden met de bijbehorende raadplegingsuren.

22 JESSALINEA

nieuws

St.-Ursula (Herk-de-Stad) breidt verder uit 13u30 - 16u45

Neus-keel- en oorziekten

dr. A. Ryckaert

013 55 17 11

17u00 - 18u30 11u00 - 16u00 14.00u - 17.00u 14.00u - 17.00u 14.00u - 17.00u

Orthopedie

dinsdag woensdag donderdag

09.00u - 11.00u 18.00u - 20.30u voormiddag (slikproblemen)

vrijdag

09.00u - 11.00u

dr. J. Bogaert

013 55 39 30

maandag woensdag

14.00u - 19.00u 09.00u - 12.00u 14.00u - 19.00u

dr. J. Malcorps

013 55 06 74

maandag dinsdag donderdag

09.00u - 12.00u 16.30u - 19.00u 09.00u - 12.00u

dr. M. Vaninbroukx

013 55 06 74

dinsdag

09.00u - 12.00u

dr. V. Slachmuylders

013 55 08 07 013 55 17 11

dinsdag woensdag

09.30u - 12.00u 09.30u - 12.00u

dr. J. Steenberghs

013 55 08 07 013 55 17 11

maandag donderdag vrijdag

13.00u - 16.00u 09.00u - 12.00u 09.00u - 12.00u

dr. M. Vander Plaetse

013 55 08 07 013 55 17 11

dinsdag donderdag

13.00u - 16.00u 13.00u - 17.30u

dr. S. Peeters

013 55 08 07 013 55 17 11

maandag vrijdag

08.30u - 12.00u 14.00u - 16.00u

09.30u - 12.45u 09.00u - 11.00u 09.00u - 11.00u namiddag namiddag 09.00u - 12.00u 15.00u - 19.00u

Revalidatiegeneeskunde Fysische geneeskunde

09.00u - 12.00u 09.00u - 12.00u 14.30u - 19.00u 15.00u - 19.00u voormiddag voormiddag voormiddag

Stomatologie

dr. G. Van loo

011 22 49 76

maandag donderdag

14.00u - 17.00u 09.00u - 12.00u

voormiddag

Urologie

dr. P. Willemen

011 21 41 61

dinsdag donderdag

17.00 - 20.00u 08.00u - 13.00u

Vasculaire heelkunde

dr. I. Baeyens

011 30 90 60

woensdag

voormiddag

dr. C. Heerinckx

011 27 57 70

vrijdag

14.00u - 17.30u

voormiddag voormiddag

Orthopedische schoenmaker

dr. M. Vander Plaetse

013 55 08 07 013 55 17 11

vrijdag

09.00u - 12.00u

08.30u - 10.00u namiddag

Rolstoelraadpleging

dr. V. Slachmuylders

013 55 08 07

maandag

13.40u- 15.40u

08u30 - 11u30

dr. J. Steenberghs

hele dag hele dag

dr. M. Vander Plaetse dr. S. Peeters

JESSALINEA 23

cardiologie

Onderzoekers ontdekken dodelijk gendefect bij families Nederlands-Limburg

Dr. Pieter Koopman

Een minuscuul genetisch foutje dat zich eeuwen geleden in tenminste drie Nederlands-Limburgse families nestelde, heeft in recente ge-

en fenotype beïnvloeden. Momenteel loopt er in het AZ Maastricht, in samenwerking met de Universiteit Münster, een studie naar genetic

neraties tot enkele tientallen plotse sterfgevallen geleid. Dit blijkt

modifiers.

uit baanbrekend onderzoek van cardiologen en genetici die aan het

Dr. Pieter Koopman: “Hoewel het ECG bij aan-

Maastricht UMC+ verbonden zijn. Ook cardioloog dr. Pieter Koopman

gedane patiënten met SCN5A delPhe1617

van het Jessa Ziekenhuis is nauw bij dit onderzoek betrokken.

fors afwijkend kan zijn, gaat het bij de meeste mutatiedragers om subtiele kenmerken of zelfs normale ECG-bevindingen. Doorverwijzing naar een cardioloog kan aangewezen zijn

Het gaat waarschijnlijk om honderden, mo-

Belgisch-Limburg

in geval van familiale plotse dood, of elektro-

gelijk duizenden inwoners van de regio

In Belgisch-Limburg zijn voorlopig nog geen

cardiografische kenmerken van verlengd QT

Maastricht die verre familie van elkaar zijn

gevallen bekend, maar uiteraard is dat wel

interval, geleidingsstoornissen, of J punt ele-

en eenzelfde voorouder hebben. De Belgisch-

een mogelijkheid, want in de zestiende-ze-

vatie in de rechter precordialen. Aanvullende

Limburgse takken zijn nog niet onderzocht,

ventiende eeuw bestonden er geen staats-

cardiologische onderzoeken, te weten Holter,

maar dat zijn de onderzoekers wel van plan.

grenzen zoals we ze nu kennen. Sinds kort

signal-averaged ECG, inspanningsECG en echo-

is er een drager van de mutatie bekend in de

cardiogram, zijn vaak geïndiceerd om betere

omgeving van Aken.

karakterisering te kunnen doen. In bepaalde

Plotse hartstilstand of ritmestoornissen

gevallen wordt een klasse-I-provocatietest en cardiale MRI gedaan. In sommige omstandig-

Op zaterdag 15 juni verscheen hierover in

Subtiele kenmerken

heden kan de diagnose enkel gesteld worden

de weekly van Dagblad De Limburger (Ne-

Op het ECG van patiënten worden òf tekenen

door DNA-onderzoek. Patiënten die op grond

derlands Limburg) een artikel dat door ver-

van lange-QT syndroom òf geleidingsstoor-

van het cardiologisch onderzoek potentiële

schillende Vlaamse kranten – waaronder het

nissen gevonden, maar bijna nooit de kenmer-

SCN5A-mutatiedragers zijn, kunnen steeds te-

Belang van Limburg - en andere media werd

ken van allebei tegelijk. Dit wijst er op dat ook

recht op onze cardiogenetica raadpleging voor

opgepikt. Het artikel gaat in op recente bevin-

andere factoren de relatie tussen genotype

verdere DNA-diagnostiek en beleidsadvies.”

dingen bij patiënten met plotse hartstilstand of ritmestoornissen, waarbij tevens dragerschap is vastgesteld van de SCN5A-mutatie delPhe1617. SCN5A is het gen dat codeert voor het cardiale natriumkanaal.

De dragers van SCN5A delPhe1617 blijken familie van elkaar te zijn en wonen overwegend in de oostelijke helft van Nederlands Zuid-Limburg (Vijlen, Mechelen, Gulpen, Parkstad-regio). Stamboomonderzoek leert dat er waarschijnlijk honderden dragers van deze zogenaamde foundermutatie zijn, die eeuwen geleden ontstond. Dragerschap is enkel via DNA-diagnostiek vast te stellen.

24 JESSALINEA

Vragen?

Huisartsen die vragen hebben of hierover willen overleggen, kunnen contact opnemen via de Artsenlijn van het Hartcentrum Hasselt: 011 87 11 87. In het Jessa Ziekenhuis/Hartcentrum Hasselt is een wekelijkse consultatie Cardiogenetica ingericht (dr. Pieter Koopman). Patiënten met verdenking op erfelijke hartziekten waaronder ritmestoornissen, structurele cardiomyopathieën en het syndroom van Marfan kunnen hiernaar verwezen worden.

Voor DNA-diagnostiek, klinische cardiogenetica en genetische screening heeft het Jessa Ziekenhuis Hasselt/Hartcentrum Hasselt een samenwerkingsverband met het AZ Maastricht.

kort

nieuws

Jessa Ziekenhuis erkend als multidisciplinair pijnbehandelingscentrum Om mensen met chronische pijn beter te kunnen behandelen is sinds 1 juli 2013 een zorgnetwerk van 35 multidisciplinaire centra actief. Concreet betekent dit dat 35 ziekenhuizen - waarvan 21 in Vlaanderen – als pijnbehandelingscentrum erkend zijn.

Het Jessa Ziekenhuis is één van die centra.

De multidisciplinaire teams in de pijnbehandelingscentra bestaan onder meer uit een arts fysische geneeskunde en revalidatie, algoloog, anesthesist, neurochirurg, psychiater, psycholoog, kinesitherapeut en sociaal assistent. Dr. Guido Claes: “We werken in het Jessa Ziekenhuis al sinds begin 2002 met

Nieuwe artsen-specialisten in opleiding 2013 – 2014

een goed uitgebouwd multidisciplinair team

Op 1 augustus 2013 zijn een aantal artsen-specialisten in opleiding een oplei-

rond chronische pijnbehandeling. Dit vertaalt

dingsjaar in het Jessa Ziekenhuis gestart. Het gaat om 41 artsen-specialisten

zich nu in een officiële erkenning; meteen

in opleiding die voor hun verdere opleiding zijn toegewezen aan de erkende

een stimulans om ons centrum nog verder uit te bouwen.”

Naast de 35 erkende centra moet voortaan

stageplaatsen binnen het Jessa Ziekenhuis. In totaal heeft het Jessa Ziekenhuis 53 artsen-specialisten in opleiding vanuit de KULeuven en UAntwerpen.

ook elk Belgisch ziekenhuis beschikken over een ‘pijnteam’ om de andere zorgverleners in

1ste rij van links naar rechts

taels (inwendige ziekten), dr. Pieter Jan

de instellingen te sensibiliseren. Ziekenhuizen

dr. Mieke Spaas (anesthesie), dr. Marie Van-

Van Asbroeck (urgentiegeneeskunde), dr.

die over een pijnteam beschikken zonder een

nijvel (heelkunde), dr. Hannelore Dauwen

Steven Heemskerk (acute geneeskunde),

multidisciplinair centrum te hebben, moeten

(gynaecologie), dr. Martine Besouw (kin-

dr. Gert-Jan Smets (inwendige ziekten), dr.

een samenwerkingsakkoord sluiten met een

dergeneeskunde), dr. Katrien Sanders (neu-

Thomas Carpentier (fysische geneeskunde

ziekenhuis dat wel over een multidisciplinair

rologie), dr. Valerie Waelbers (heelkunde),

en revalidatie), dr. Dries Mortier (urologie).

centrum beschikt. Dertien ziekenhuizen –

dr. Elise Bakelants (inwendige ziekten), dr.

waaronder het Jessa Ziekenhuis - beschikken

Xanne Vanoeteren (inwendige ziekten)

ook over een team dat gespecialiseerd is in de

4de rij van links naar rechts dr. Erwin Denies (urologie), dr. Anthony De

2de rij van links naar rechts

Smet (heelkunde), dr. Christophe D’Hondt

dr. Veronique Brabers (urgentiegenees-

(heelkunde),

kunde), dr. Sarah Gils (klinische biologie),

(medische beeldvorming), dr. Jurgen Bielen

Uren pendelbus campus Virga Jesse uitgebreid

dr. Eveline Claes (anesthesie), ap. Niels

(medische beeldvorming), dr. Charlotte Bil-

Graindor (klinische biologie), dr. Geertrui

liet (radiotherapie), dr. Evelien Collen (or-

Mertens (gastro-enterologie), dr. Isabelle

thopedie), dr. Jan Van der Mullen (urgentie-

Delanote (pneumologie), dr. Goele Smeets

geneeskunde), dr. Filip Vanrykel (abdomi-

Het Jessa Ziekenhuis biedt voor bezoekers,

(kindergeneeskunde), dr. Nathalie Storme

nale heelkunde).

patiënten en medewerkers een gratis pendel-

(gynaecologie), dr. Lore Schreurs (gynae-

bus aan die elke werkdag heen en weer rijdt

cologie), dr. Annelies Requilé (inwendige

Ontbreken op de foto: ASO’s die reeds hun

tussen campus Virga Jesse en de parking op

ziekten), dr. Sebastiaan Deckx (inwendige

opleiding startten in 2012:

het einde van de Koning Boudewijnlaan (baan

ziekten), dr. Jan Breuls (acute geneeskun-

dr. Ellen Deleus (heelkunde), dr. Tine Gré-

tussen grote ring en Dusartplein). Bezoekers

de), dr. Anaïs Vandendriessche (kinderge-

goir (heelkunde), dr. Dries Verdeyen (urgen-

en patiënten van campus Virga Jesse kunnen

neeskunde).

tiegeneeskunde), dr. Thijs Cools (cardiolo-

behandeling van chronische pijn bij kinderen.

daar elke werkdag gratis voor onbeperkte

dr. Kristof Van den Eynde

gie), dr. Wendy Dendas (gynaecologie), dr.

tijd parkeren en vermijden zo het drukke cen-

3de rij van links naar rechts

Wouter Froyman (gynaecologie), dr. Lotte

trumverkeer en het risico op een volzette be-

dr. Tyler Heijnen (anesthesie), dr. Xandrine

Hendrix (anesthesie), dr. Philippe Willems

zoekersparking. Sinds 1 juli 2013 zijn de uren

Vanderspikken (acute geneeskunde), dr.

(klinische biologie), ap. Heleen Nailis (klini-

van de pendelbus uitgebreid. De bus rijdt nu

Katja Clohse (kindergeneeskunde), dr. Dago

sche biologie), dr. Mieke Govers (radiothera-

tussen 6u30 en 20u30 om het kwartier tot

Berckmans (anesthesie), dr. Alexander Van

pie), dr. Eveline Thomaere (medische beeld-

aan de ingang van het ziekenhuis.

De Bruaene (cardiologie), dr. Ruben Spi-

vorming), dr. Katrien Broes (NKO).

JESSALINEA 25

Verbum Gepubliceerd in J Sex Med 2013, volume 10(5):1268-77.

the overall content was preserved in ED pa-

derived from diabetic or hypogonadal sub-

SYNERGISTIC EFFECTS OF BAY 60-4552 AND

tients based on aSMA expression. BAY 60-

jects with ED compared with those from nor-

VARDENAFIL ON RELAXATION OF CORPUS CA-

4552 and vardenafil have synergistic effects

mal subjects. However, the number of Cx43

VERNOSUM TISSUE OF PATIENTS WITH EREC-

on relaxation of HCC of PDE5-i nonrespond-

plaques was significantly reduced in HCC tis-

TILE DYSFUNCTION AND CLINICAL PHOSPHO-

ers. The main limitation is the small amount

sues derived from diabetic or hypogonadal

DIESTERASE TYPE 5 INHIBITOR FAILURE.

of control tissue precluding functional testing

subjects (73 ± 8% and 68 ± 11% of normal,

Albersen M, Linsen L, Tinel H, Sandner P, Van

on these samples.

respectively), indicating reduced Cx43 gap

Renterghem K.

Conclusion: Despite downregulation of the

junctions in diabetic and hypogonadal sub-

NO/cGMP/PKG pathway, combining BAY 60-

jects with ED.

Abstract

4552 with vardenafil significantly enhanced

Conclusions: Cx43 density in the HCC was

Introduction: Overall efficacy rates of phos-

relaxation HCC strips of PDE5-i nonresponders.

diminished in tissue samples derived from

phodiesterase type 5 inhibitors (PDE5-i) for

Keywords: BAY60-4552, corpus cavernosum,

diabetic or hypogonadal patients with ED

erectile dysfunction (ED) are 60-70%. PDE5-

erectile dysfunction, vardenafil, phosphodi-

compared to tissue samples from normal non-

i treatment failures currently have to resort

esterase, type 5 inhibition, soluble guanylate

diabetic subjects. This marked decrease in

to invasive treatment options for restoration

cyclase .

Cx43 gap junction channels may contribute

of erectile function. AIMS: To assess chang-

to attenuated gap junction function and to

es in the nitric oxide (NO)/cyclic guanosine

diminished erectile physiology.

Keywords: connexin 43, corpus cavernosum,

monophosphate (cGMP)/protein kinase (PKG) pathway in human corpus cavernosum (HCC)

Gepubliceerd in Horm Mol Biol Clin Invest 2013, volume 13(1):7–12.

of PDE5-i nonresponders compared with

DENSITY AND DISTRIBUTION OF CONNEXIN 43

healthy controls. To evaluate the effects of

IN CORPUS CAVERNOSUM TISSUE FROM DIA-

BAY 60-4552, a stimulator of soluble gua-

BETIC AND HYPOGONADAL PATIENTS WITH

nylate cyclase (sGC), and vardenafil on relaxa-

ERECTILE DYSFUNCTION.

Gepubliceerd in Tijdschr. voor Geneeskunde 2013, volume

tion of HCC strips from PDE5-i nonresponders.

Abdulmaged M. Traish, Casey Stottrup, Koenraad

69(12):598–602.

Main outcome measures: mRNA expression,

van Renterghem, Ruth Achten, Sayon Roy.

PATIËNTE

morphological localization of the NO/cGMP/

erectile dysfunction, gap junction.

MET

EEN

THORACALEPIJNSYN-

DROOM: DIAGNOSTISCH DILEMMA.

PKG pathway, and relaxant capacity of both

Abstract

I. Frederix1, M. Hendrikx2, P. Dendale3

compounds alone or combined. Analysis of

Aim: Altered expression of connexin 43 (Cx43)

(1) Studente derde master geneeskunde, KULeuven (2) Dienst

variance, t-test or Mann-Whitney test based

has been postulated to be involved in the de-

cardiale heelkunde, Jessa Ziekenhuis, campus Virga Jesse Has-

upon number of groups and normality of data.

velopment and progression of various diseas-

selt (3) Dienst cardiologie, Jessa Ziekenhuis, campus Virga Jesse

Methods: HCC tissues were harvested after

es including erectile dysfunction (ED). The aim

Hasselt

consent from individuals undergoing penile

of this study was to determine whether distri-

prosthesis implantation (patients) and potent

bution and density of the gap junction protein

Samenvatting

patients undergoing transurethral surgery

Cx43 are altered in human corpus cavernosum

In dit artikel wordt de ziektegeschiedenis

(healthy controls, needle biopsy). HCC tis-

(HCC) tissue samples derived from diabetic or

beschreven van een 83-jarige vrouw die zich

sues of patients were compared with those of

hypogonadal patients with ED compared to

aanmeldde op de dienst spoedgevallen met

healthy controls for the expression of mRNA

those from normal subjects.

een acuut thoracalepijnsyndroom. Ondanks

coding for PDE5A, eNOS, PKGα1, PKG2, sGCα1,

Methods: HCC tissue sections derived from

het uitvoeren van een hele reeks technische

sGCα2, sGCβ1, sGCβ2, α-smooth muscle actin

normal, diabetic and hypogonadal subjects

onderzoeken bleef het voor de clinicus moei-

(aSMA) and β-actin by quantitative polymer-

were fixed in 4% formaldehyde, embedded

lijk om tot de juiste diagnose te komen. Het

ase chain reaction (qPCR). The respective

in paraffin and immunostained with a mono-

klinische vermoeden, eerder dan de resulta-

proteins were localized using immunofluores-

clonal mouse anti-rat Cx43 antibody. Cx43

ten van de technische onderzoeken, gaf uit-

cence. Tissue strips of patients were precon-

density was expressed as the cumulative

eindelijk de doorslag in het verdere therapeu-

tracted with phenylepinephrine followed by

number of gap junction plaques per unit area

tische beleid.

incubation with 1 μM of either vardenafil or

of tissue corrected for number of 4′,6-diami-

Deze casus toont het belang aan van een de-

BAY 60-4552, or both simultaneously.

dino-2-phenylindole, dihydrochloride-labeled

gelijke klinische competentie binnen het hui-

Results: The main targets in the NO/cGMP/

smooth muscle cells (dots per unit area cor-

dige tijdperk van enorme technische vernieu-

sGC pathway were downregulated in PDE5-i

rected for number of cells).

wingen om tot de juiste diagnose te komen.

nonresponders. The pathway was morpholog-

Results: The distribution of Cx43 plaques in

Trefwoorden: Thoracalepijnsyndroom, Stan-

ically located to HCC smooth muscle, of which

smooth muscle was not affected in tissues

ford-Dissectie type A.

26 JESSALINEA

Symposia 2013 Symposium 1 JAAR OOGKLINIEK Datum:

zaterdag 14 september 2013 (artsen) en maandag 16 september (opticiens)

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt (artsen) oogkliniek, campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt (opticiens)

Symposium arm/handrevalidatie Datum:

zaterdag 28 september 2013

Locatie:

cultureel centrum De Markthallen, Herk-de-Stad

stomacongres Datum:

zaterdag 5 oktober 2013

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Europese dag voor orgaandonatie Datum:

zaterdag 12 oktober 2013

Locatie:

campus Salvator, campus Virga Jessa, campus St.-Ursula, Jessa Ziekenhuis

Symposium respiratoire oncologie Datum:

zaterdag 19 oktober 2013

Locatie:

aula campus Virga Jesse, Jessa Ziekenhuis Hasselt

PhD SYMPOSIUM: MEDISCH-WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN DE LIMBURGSE ZIEKENHUIZEN - EEN BLIK OP DE TOEKOMST Datum:

zaterdag 9 november 2013

Locatie:

aula campus Virga Jesse, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Symposium MATERNITEIT: JESSA BEVALT U! Datum:

zaterdag 16 november 2013

Locatie:

cultuurcentrum Hasselt

21e REGIONAAL SYMPOSIUM NAVORMINGSCYCLUS ONCOLOGIE Datum:

zaterdag 16 november 2013

Locatie:

universiteit Hasselt - campus Diepenbeek

SYMPOSIUM LIFE SURGERY UROLOGIE! Datum:

zaterdag 23 november 2013

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Symposium MENOPAUZE Datum:

zaterdag 30 november 2013

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt

Symposium CARDIO 2014 Datum:

zaterdag 7 december 2013

Locatie:

oude gevangenis van Hasselt

Symposium WeCo: Epigenetica Datum:

zaterdag 14 december 2013

Locatie:

aula campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt

info: www.jessazh.be

JESSALINEA 27

jessalinea nr 11 - augustus 2013 Verantwoordelijke uitgever:

vzw Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt

Eindredactie:

dienst communicatie Jessa Ziekenhuis, Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt tel. 011 30 82 21, jessalinea@jessazh.be

www.jessazh.be info@jessazh.be www.facebook.com/jessaziekenhuis

28 JESSALINEA

www.twitter.com/jessaziekenhuis