Spis treści Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O autorce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5 6 7
1. Podstawowe wzorce reakcji interpersonalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kiedy atakujemy? – agresja w kontaktach międzyludzkich . . . . . . . . . . . . . . . Kiedy ulegamy? – podporządkowanie się innym ludziom . . . . . . . . . . . . . . . . Kiedy manipulujemy? – brak szacunku dla drugiego człowieka . . . . . . . . . . Kiedy okazujemy szacunek? – asertywność w relacjach interpersonalnych . . . Mity na temat asertywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11 15 20 25 29 32
2. Filary postawy asertywnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pozycja życiowa: ja jestem OK – ty jesteś OK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywny monolog wewnętrzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywne prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uważność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wewnętrzna równowaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35 35 40 45 48 51
3. Przygotowanie do treningu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jaki jestem? – autodiagnoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plan osobistego treningu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Drabina uczenia się. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etapy treningu asertywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60 60 65 67 69
4. Asertywna komunikacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aktywne słuchanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywna ekspresja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywna mowa ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 uniwersalne techniki asertywne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z treści na proces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Komunikat JA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdarta płyta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Komunikat podtrzymujący relację . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75 78 96 98 110 110 113 115 117
asertywno w wiczeniach.indd 3
2014-06-18 13:44:22
5. Asertywne wytyczanie granic i ich obrona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fizyczne i psychologiczne terytorium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dlaczego granice psychologiczne są ważne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Techniki asertywnej obrony granic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywna odmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywna odpowiedź na atak werbalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120 120 123 128 141 147
6. Asertywne ocenianie i przyjmowanie ocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pułapki w ocenianiu ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Techniki asertywnej oceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Radzenie sobie z krytyką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
154 154 163 171
7. Asertywne radzenie sobie z trudnymi emocjami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak asertywnie radzić sobie ze złością? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak okiełznać tremę podczas wystąpień publicznych? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak oswoić nieśmiałość? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
180 183 187 190
8. Asertywne rozwiązywanie konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Style reagowania w sytuacji konfliktowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dlaczego warto negocjować po partnersku? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dynamika konfliktu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Techniki asertywnego rozwiązywania konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywna obrona przed negocjatorem stosującym manipulację . . . . . . . .
195 196 203 205 208 225
Zakończenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asertywność i jej karykatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyrozumiałość i jej znaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poczucie humoru i dystans do siebie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
228 228 228 229
Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
asertywno w wiczeniach.indd 4
2014-06-18 13:44:22
5
Asertywne wytyczanie granic i ich obrona
Z tego rozdziału dowiesz się: czym jest terytorium fizyczne i psychologiczne; jak reagujesz w sytuacjach inwazji na twoje psychologiczne terytorium; jaką rolę w twoim życiu odgrywają granice psychologiczne; jak asertywnie wytyczać granice w kontaktach z ludźmi; jak asertywnie bronić swoich granic, kiedy zostaną zaatakowane.
Fizyczne i psychologiczne terytorium Przykład Ostatnio na wykładzie z psychologii społecznej zaproponowałam studentom krótkie doświadczenie. „Przyjrzyj się uważnie, gdzie i w jaki sposób siedzisz – powiedziałam. – Zobacz, jak organizujesz przestrzeń wokół siebie. Zwróć uwagę na swoje terytorium. Czy obserwator może zobaczyć jego granice? Czy są one niewyraźne, niewidoczne, rozmyte? W jaki sposób zostały wyodrębnione? Czy i w jaki sposób pilnujesz swoich granic? Co się dzieje, kiedy koleżanka/kolega obok wkracza w twoją przestrzeń? Czy coś z tym wówczas robisz? Chronisz swoje granice? A może nie zauważasz, że zostały przekroczone? A może jest jeszcze inaczej – to ty wkraczasz na teren koleżanki/kolegi? Czy masz świadomość, że to zrobiłeś? Jak tego dokonałeś? I jak się z tym czujesz? W jaki sposób zaaranżowałeś swoją przestrzeń? Czy panuje w niej ład, porządek i harmonia? A może twórczy nieład, chaos, brak wyraźnych zasad?” Studenci byli bardzo poruszeni moimi pytaniami. Z entuzjazmem przyglądali się temu, jak każdy z nich zajął miejsce na sali wykładowej i jak zagospodarował
120
www.samosedno.com.pl
asertywno w wiczeniach.indd 120
2014-06-18 13:44:35
swoją przestrzeń. Pojawiło się dużo komentarzy, śmiechu i radości z dokonanych odkryć. Młodzi ludzie zaciekawili się jeszcze bardziej, kiedy spytałam: „Czy to, co zobaczyłeś tutaj, teraz na wykładzie z psychologii społecznej, znajduje odzwierciedlenie w sposobie, w jaki traktujesz swoje terytorium w życiu codziennym?”. Komentarzom i odpowiedziom nie było końca. A w jaki sposób ty organizujesz swoją fizyczną przestrzeń? Zachęcam cię do podobnego doświadczenia.
Ćwiczenie 58 GRANICE MOJEGO TERYTORIUM Człowiek jest zwierzęciem terytorialnym. Ty także. Pomyśl przez chwilę o tym, jak na co dzień organizujesz swoją przestrzeń, i odpowiedz na kilka pytań. Oto one: Czy zwykle zwracasz uwagę na to, jak wygląda przestrzeń wokół ciebie? Czy w miejscach, w których przebywasz – w domu i poza nim – dbasz o to, aby wyodrębnić swoje terytorium? Jak to robisz? ______________________________________________________________ Jak aranżujesz swoją przestrzeń? Dbasz o to, aby była uporządkowana i harmonijna? Czy panuje w niej twórczy/mniej twórczy nieład? A może jest jeszcze inaczej? Jak? ______________________________________________________________ Czy jesteś wrażliwy na fizyczne granice swojego terytorium? Co robisz, kiedy druga osoba je przekracza? ______________________________________________________________ Czy zwracasz uwagę na granice terytorium osób, z którymi na co dzień się kontaktujesz? Czy je respektujesz? ______________________________________________________________ Czy to, w jaki sposób wytyczasz i chronisz granice twojego fizycznego terytorium, ma związek z tym, jak traktujesz swoje terytorium psychologiczne? ______________________________________________________________
Asertywne wytyczanie granic i ich obrona
asertywno w wiczeniach.indd 121
121
2014-06-18 13:44:35
Ogrodzony teren świadczy o tym, że jest on czyjąś własnością. To z kolei oznacza, że nie każdy, nie zawsze i nie na dowolnych zasadach może na niego wejść i z niego korzystać. Granicą terytorium, którym jest twój dom, są mury i drzwi; granicą samochodu – maska; granicą ciała – skóra. I tak dalej. Poza terytorium w sensie dosłownym, fizycznym, każdy człowiek ma także terytorium psychologiczne, czyli świat wewnętrzny. Tworzą je wszystkie jego potrzeby, pragnienia, upodobania, poglądy, oczekiwania, zasady postępowania itd. Właściciel ogrodzonego terenu określa warunki, na jakich można przebywać na jego gruncie, a także jakie będą konsekwencje bezprawnego przekroczenia jego granic. Analogicznie każdy z nas – mając na uwadze to, co mu odpowiada, a co nie – ustala zasady, na jakich inni ludzie mogą wkraczać na jego terytorium psychologiczne i na nim przebywać.
Przykład Jakiś czas temu brałam udział w kilkudniowej konferencji naukowej. Pierwszy raz nie uczestniczyłam w tego rodzaju wydarzeniu w pojedynkę, lecz z koleżanką z uczelni. Razem jechałyśmy do Krakowa, spałyśmy w jednym pokoju hotelowym, uczestniczyłyśmy w obradach konferencyjnych i w imprezach towarzyszących. Przed wyjazdem nieco się obawiałam, jak będzie przebiegać nasza wspólna podróż. Poza relacjami z najbliższymi osobami preferuję bowiem niezależność – jeśli mam wybór – wolę służbowo podróżować w pojedynkę. Na szczęście pobyt w Krakowie okazał się udany. Z dzisiejszej perspektywy uważam, że stało się tak dzięki zarówno koleżanki, jak i mojej umiejętności określania swojego fizycznego i psychologicznego terytorium oraz szacunku dla terytorium drugiej osoby. Proces wytyczania granic zachodził między nami bez przerwy, począwszy od określenia, która z nas zajmie które łóżko i półki w szafie, poprzez ustalenie, jak będziemy korzystać z łazienki czy górnego oświetlenia, aż po decyzję, czy i kiedy włączamy telewizor. Takich drobnych spraw do uzgodnienia było mnóstwo. Wystarczyłoby zatem, że jedna z nas nie komunikowałaby jasno, co jej pasuje, a co nie, czego oczekuje, a czego nie, a nasz wspólny wyjazd okazałby się pasmem konfliktów. Na szczęście potrafiłyśmy otwarcie rozmawiać o swoich potrzebach i oczekiwaniach, na bieżąco je określać, a kiedy zachodziła taka potrzeba – rozstrzygać rozbieżności na drodze negocjacji.
122
www.samosedno.com.pl
asertywno w wiczeniach.indd 122
2014-06-18 13:44:35
Za każdym razem, gdy poznajesz nową osobę, zaczyna się proces ustalania zasad współżycia, czyli godzenia ze sobą waszych wewnętrznych światów. Raz ustanowiony porządek może oczywiście ulec zmianom. Dzieje się tak z powodu rozwoju znajomości, wzrostu zaufania i bliskości, co wpływa na większą gotowość do zapraszania drugiej osoby na nasz teren. Przeważnie proces ustalania zasad współżycia przebiega nieświadomie, niejako przy okazji głównego nurtu rozmów i zajęć. Ty i druga osoba wyczuwacie swoje granice i wyodrębniacie waszą wspólną przestrzeń. Jeśli chcesz mieć większy wpływ na charakter twoich relacji z ludźmi, zacznij bardziej świadomie działać w tym obszarze. Bądź uważny.
Dlaczego granice psychologiczne są ważne? Granice psychologiczne stoją na straży twojego wewnętrznego świata. W chwili, kiedy się rodzisz, jeszcze ich nie masz. One tworzą się z czasem, w toku rozwoju, w kontaktach z najważniejszymi dla ciebie osobami: przede wszystkim rodzicami, czasem z dziadkami czy starszym rodzeństwem.
Ćwiczenie 59 RODZICE I GRANICE W dorosłym życiu często nie zdajesz sobie sprawy z tego, jak wiele zachowań przejmujesz od rodziców, także w obszarze wytyczania granic. Przypomnij sobie: Skąd w dzieciństwie i młodości czerpałeś wiedzę o tym, co w twoim domu jest dozwolone, a na co nie możesz sobie pozwolić? ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Jakie granice wyznaczali ci rodzice? Czy były zbyt restrykcyjne, zbyt szerokie czy optymalne? ______________________________________________________________ ______________________________________________________________
Asertywne wytyczanie granic i ich obrona
asertywno w wiczeniach.indd 123
123
2014-06-18 13:44:35
Czy dostrzegasz podobieństwa między tym, jak rodzice wytyczali ci granice, a tym, jak ty sam określasz granice swoim dzieciom, podopiecznym i podwładnym? Na czym te podobieństwa polegają? ______________________________________________________________ ______________________________________________________________
W jaki sposób inni przekraczają nasze granice? W skrajnych wypadkach są to akty przemocy fizycznej lub psychicznej, takie jak napaść, kradzież czy uporczywe nękanie. Jednak w większości sytuacji mamy do czynienia z mniej destrukcyjnymi, choć nieprzyjemnymi formami wtargnięcia na nasze terytorium. Wymieńmy najpowszechniejsze z nich. 1. Presja – w formie bezpośrednich nacisków lub manipulacji, czego przykładem jest zmuszanie dziecka do jedzenia („Dopóki nie zjesz, nie wstaniesz od stołu”) czy wpychanie się do kolejki („Ja tylko po papierosy. Mam odliczone pieniądze”). 2. Fakty dokonane – na które, gdyby dano nam wybór, nie wyrazilibyśmy zgody („Zjadłem twoje drugie śniadanie. Za godzinę wychodzimy z pracy, więc pewnie i tak nie zdążyłbyś go zjeść”, „Byliśmy niedaleko i wpadliśmy na pomysł, że u was przenocujemy. Przyjedźcie odebrać nas z dworca”). 3. Dookreślanie – interpretowanie naszych działań i charakteru, choć o to nie prosimy („Jesteś przewrażliwiona na swoim punkcie”, „Pretensja w twoim głosie to klasyczny przejaw neurotyzmu”, „Tak jak twój ojciec nie liczysz się z potrzebami innych”). 4. Komentowanie i osądzanie – wydawanie opinii i sądów na temat naszych działań, naszych decyzji, i naszego stylu życia itp., mimo że o to nie prosimy. 5. Inwigilacja – potajemne ingerowanie w nasze życie prywatne, np. czytanie prywatnej korespondencji, podsłuchiwanie rozmów, włamywanie się na nasze konta na portalach społecznościowych itp. 6. Nadopiekuńczość i kontrola – działania mające na celu wyręczenie nas w realizacji zadań, ochronienie przed niewygodą, ustrzeżenie przed błędami itp., podejmowane na wyrost i wbrew naszej woli. Tu mieści się także udzielanie nam rad, gdy o to nie prosimy.
124
www.samosedno.com.pl
asertywno w wiczeniach.indd 124
2014-06-18 13:44:35
8
Asertywne rozwiązywanie konfliktów
Z tego rozdziału dowiesz się: jak reagujesz w sytuacjach konfliktowych; jaka jest dynamika konfliktu; na czym polega uczciwy spór; jak sobie radzić z negocjatorem stosującym manipulację.
Nadszedł czas na ostatni, najbardziej zaawansowany etap twojego spotkania z asertywnością. Potrafisz już komunikować się z otoczeniem w taki sposób, aby to, co mówisz i jak mówisz, było wyrazem szacunku do samego siebie i drugiej osoby. Umiesz sobie radzić z pojedynczymi sytuacjami trudnymi, takimi jak naruszenie granic twojego psychologicznego terytorium, krytyka czy atak werbalny. Rozumiesz swoje emocje, które traktujesz jak życiowego sprzymierzeńca, a jednocześnie potrafisz je okiełznać, kiedy zaczynają brać nad tobą górę. Wszystkie te umiejętności są zapleczem, z którego będziesz mógł skorzystać w trakcie najtrudniejszych sytuacji społecznych – konfliktów. Konflikty, czyli różnice poglądów, postaw, interesów czy potrzeb są nieodłączną częścią życia. W pracy spieramy się o to, jaki przeznaczyć budżet na realizację nowego projektu, kiedy zaplanować kolejne szkolenie, kto ma odpowiadać za wdrożenie nowych rozwiązań, kogo awansować itp. W domu polemizujemy, kiedy zrobić remont, kto ma odebrać dziecko ze szkoły, dokąd wyjechać na wakacje, gdzie zorganizować święta. I tak dalej. Każdy z nas ma wiele potrzeb – materialnych, społecznych i duchowych. Każdy kieruje się innymi przyzwyczajeniami, poglądami i upodobaniami. I te różnice muszą się zderzać wszędzie tam, gdzie ludzie są ze sobą blisko. Konstruktywne rozwiązywanie sporów jest więc jedną z najważniejszych umiejętności, które musimy opanować, jeśli chcemy dobrze współżyć z innymi. Tylko odważne mierzenie się z sytuacjami trudnymi prowadzi do osią-
Asertywne rozwiązywanie konfliktów
asertywno w wiczeniach.indd 195
195
2014-06-18 13:44:43
gania ważnych celów i zaspokojenia kluczowych potrzeb. Jednocześnie buduje zaufanie i prawdziwe bezpieczeństwo w relacji z drugim człowiekiem. A jak ty traktujesz konflikty? Czym są one dla ciebie? Na początek wykonaj następujące ćwiczenia.
Style reagowania w sytuacji konfliktowej
Ćwiczenie 97 KWESTIONARIUSZ: „MÓJ STYL DZIAŁANIA W KONFLIKCIE” Przeczytaj każde z podanych twierdzeń i zaznacz „tak”, jeśli opisuje ono ciebie, a „nie” – jeśli nie odnosi się do twojej osoby. Bądź wobec siebie uczciwy. Kieruj się pierwszą intuicją. 1. „Często postępuję zgodnie z zasadą, że mądrzejszy powinien ustąpić”. Tak – Nie 2. „Nigdy nie ufam moim przeciwnikom i dobrze na tym wychodzę”. Tak – Nie 3. „Zdarza mi się zamiatać pod dywan kwestie sporne”. Tak – Nie 4. „Jestem człowiekiem ugodowym”. Tak – Nie 5. „Najlepiej czuję się w sytuacjach, gdy wszystkie strony sporu uzyskują to, na czym im zależy”. Tak – Nie 6. „Ostatnie słowo najczęściej musi należeć do mnie”. Tak – Nie 7. „Przeważnie staram się dobrze zrozumieć osobę, z którą toczę spór”. Tak – Nie 8. „Nie lubię się kłócić”. Tak – Nie 9. „Staram się unikać konfliktów”. Tak – Nie 10. „Jeśli każda z osób toczących spór w jakiejś części ustąpi, wszyscy na tym skorzystają”. Tak – Nie
196
www.samosedno.com.pl
asertywno w wiczeniach.indd 196
2014-06-18 13:44:43
11. „Rywalizacja w konflikcie jest czymś, co daje mi wiele satysfakcji”. Tak – Nie 12. „Moje osobiste sympatie i antypatie nie wpływają na to, jak działam w konflikcie. Potrafię oddzielić ludzi od sedna sprawy”. Tak – Nie 13. „Przeważnie jako pierwszy wyciągam rękę do zgody”. Tak – Nie 14. „«Pół na pół» to najlepsze wyjście z sytuacji konfliktowej”. Tak – Nie 15. „Nie lubię odpuszczać, za wszelką cenę dążę do wygranej”. Tak – Nie 16. „Nieraz się przekonałem, że otwarta rozmowa o potrzebach każdej ze stron prowadzi do konstruktywnego rozwiązania konfliktu”. Tak – Nie 17. „Za szybko wycofuję się ze swoich żądań, co skutkuje tym, że nie osiągam zbyt wiele”. Tak – Nie 18. „Równy podział zysków i ponoszonych nakładów to optymalne rozwiązanie konfliktu”. Tak – Nie 19. „Gdyby ludzie rzadziej się ze sobą spierali, świat byłby lepszy”. Tak – Nie 20. „Jestem człowiekiem kompromisów”. Tak – Nie Obliczanie wyników: Za każdą odpowiedź „tak” przyznaj sobie 1 punkt, a za „nie” – 0 punktów. Zobacz, jak rozkładają się twoje wyniki dla każdego z pięciu stylów reagowania w konflikcie: rywalizacja – twierdzenia: 2, 6, 11, 15; łagodzenie – twierdzenia: 1, 4, 13, 17; unikanie – twierdzenia: 3, 8, 9, 19; kompromis – twierdzenia: 10, 14, 18, 20; kooperacja – twierdzenia: 5, 7, 12, 16. Dokładniejszy opis każdej z tych strategii znajdziesz w dalszej części tego rozdziału.
Asertywne rozwiązywanie konfliktów
asertywno w wiczeniach.indd 197
197
2014-06-18 13:44:43
W każdej sytuacji konfliktowej ścierają się w nas dwie motywacje: egocentryczna i prospołeczna. Z jednej strony zależy nam na realizacji osobistych celów, chcemy przeforsować własne pomysły, przekonać drugą osobę do naszych racji, zaspokoić nasze potrzeby itd. Z drugiej strony jesteśmy mniej lub bardziej zainteresowani podtrzymaniem relacji z drugą osobą. Większość konfliktów toczymy przecież z ludźmi z najbliższego otoczenia – partnerem, dziećmi, współpracownikami. Nie chcemy, aby spór zniszczył te relacje. Obecność w nas tych dwóch przeciwstawnych motywów sprawia, że w trakcie konfliktu stoimy przed koniecznością znalezienia balansu między tendencją do rywalizacji a tendencją do ustępstw. Czasami jeden z tych motywów bierze jednak górę.
Ćwiczenie 98 JA WYGRYWAM – TY PRZEGRYWASZ Przypomnij sobie ostatnią sytuację, w której spierałeś się z drugą osobą i za wszelką cenę chciałeś zwyciężyć. Nie liczyło się to, jakich używasz metod, i to, co pomyślą o tobie inni ludzie. Najważniejszy był cel, który chciałeś osiągnąć. Czego dotyczył konflikt? Co było twoim celem? ______________________________________________________________ Co skłaniało cię do walki? ______________________________________________________________ W jaki sposób toczyłeś spór? Jakimi środkami się posłużyłeś (komunikaty werbalne i niewerbalne)? ______________________________________________________________ Jak reagowała na ciebie druga osoba? ______________________________________________________________ Jak zakończył się konflikt? ______________________________________________________________ W jakim stopniu byłeś zadowolony z rezultatu? Jak ci się wydaje, na ile zadowolona była druga strona? ______________________________________________________________
198
www.samosedno.com.pl
asertywno w wiczeniach.indd 198
2014-06-18 13:44:43
Jakie były długoterminowe konsekwencje tej sytuacji – dla ciebie, dla drugiej osoby, dla waszej relacji? ______________________________________________________________ Czego się w tej sytuacji nauczyłeś? ______________________________________________________________
Jeśli przeważa w nas motywacja egocentryczna, rywalizujemy. Ten, kto rywalizuje, jest skoncentrowany na własnych celach i potrzebach. Nie bierze pod uwagę uczuć i potrzeb drugiej strony. W teorii negocjacji rywalizacja jest nazywana negocjacjami twardymi. Liczy się wygrana, a cel uświęca środki. Ponieważ wszystkie chwyty są dozwolone, negocjacjom twardym często towarzyszą nieczyste zagrywki. Na ich temat powstało wiele opracowań, organizuje się także szkolenia, których odbiorcy uczą się rozmaitych taktyk i technik pozwalających ograć przeciwnika i osiągnąć cel. Odnosząc rywalizację do czterech postaw (agresywnej, uległej, manipulującej i asertywnej) opisanych w rozdziale 1, należy stwierdzić, że mieszczą się w niej zarówno działania agresywne, jak i manipulacyjne. Stosując taki styl rozwiązywania konfliktu, zaspokajamy własne potrzeby i oczekiwania. To, co cierpi w wyniku negocjacji twardych, to relacja z drugą osobą. Czy ufasz ludziom, którzy na każdym kroku próbują cię zmanipulować, ograć i wykiwać? Czy chcesz utrzymywać z nimi kontakty? A wreszcie – czy zechcesz ich wesprzeć, kiedy znajdą się w potrzebie? Zdecydowanie nie. Rywalizacja przynosi krótkoterminowe korzyści, nadwyrężając więzi międzyludzkie. Z wyjątkiem sytuacji, w których jest jedyną możliwą strategią obrony (np. kiedy zostałeś fizycznie zaatakowany lub druga strona ostro z tobą rywalizuje, a cel jest dla ciebie bardzo ważny), nie warto jej stosować.
Ćwiczenie 99 JA PRZEGRYWAM – TY WYGRYWASZ Przypomnij sobie ostatnią sytuację, w której spierając się z drugą osobą, ustąpiłeś. Odpuściłeś, ponieważ od celu, który chciałeś osiągnąć, bardziej liczyły się dla ciebie relacja z drugą osobą, twoje dobre samopoczucie itp. Czego dotyczył konflikt? Co było twoim celem? ______________________________________________________________
Asertywne rozwiązywanie konfliktów
asertywno w wiczeniach.indd 199
199
2014-06-18 13:44:43