Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
1. Dlaczego warto medytować? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Lecznicze właściwości medytacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdrowie fizyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zdrowie psychiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Badania naukowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Osiągnij samorealizację . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czym jest samorealizacja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Odkrywanie siebie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9 9 12 13 16 18 21
2. Jak medytować? Przegląd głównych nurtów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Medytacja w ciszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asztanga-joga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kundalini-joga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tai-chi i chi-kung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wskazówki ułatwiające praktykę tai-chi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Praktyki wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medytacja z mantrą – łatwy proces w trudnych czasach . . . . . . . . . . . . . . . . . Mantra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czaitania Mahaprabhu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nauczyciel medytacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak rozpoznać godnego zaufania nauczyciela? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32 34 44 46 49 49 54 55 57 59 60
3. Techniki przedmedytacyjne. Przygotuj umysł, opanuj zmysły . . . . 65 Hatha-joga. Podstawowe asany relaksacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tadasana – pozycja góry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vriksasana – pozycja drzewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Garudasana – pozycja orła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Virabhadrasana II – pozycja bohatera II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parivritta parśvakonasana – pozycja kąta ze skrętem boków ciała . . . . . . . Prasarita padottanasana – pozycja intensywnego rozciągania nóg . . . . . . Adho mukha svanasana – pozycja psa patrzącego w dół . . . . . . . . . . . . . . . Uttanasana – pozycja intensywnego rozciągania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dandasana – pozycja kija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sukhasana – łatwa pozycja w siadzie skrzyżnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
66 68 70 71 72 73 75 76 77 79 80
3
MEDYTACJA.indb 3
2014-09-26 16:15:21
Siddhasana – siad doskonały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Mariciasana III – skręt kręgosłupa w pozycji siedzącej III . . . . . . . . . . . . . 83 Janu sirsasana – pozycja głowy przy kolanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Paścimottanasana – pozycja rozciągania do przodu w siadzie . . . . . . . . . . 85 Viparita karani – pozycja odwróconego wodospadu . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Sarvangasana – świeca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Savasana – pozycja relaksacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Surya namaskar – powitanie słońca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Relaksacja joga nidra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Relaksacja Jacobsona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Przyjęcie pozycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Przebieg sesji relaksacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Propozycja dla bardziej doświadczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Pranayama. Nauka zrównoważonego oddychania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Ujjayi pranayama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Nadi sodhana pranayama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Technika milczącego świadka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Technika Aham Brahmasmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
4. Techniki medytacji z mantrą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Gauranga pranayama – medytacja z oddechem i mantrą . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Japa-joga – medytacja na koralach japa mala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Kirtan – medytacja w śpiewie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
5. Życie w medytacji, czyli jak wzmocnić efekty praktyki . . . . . . . . . . 121 Ahimsa – praktykuj łagodność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zewnętrze wpływa na wnętrze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy siły natury materialnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Przyjazne otoczenie i dom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wegetarianizm – dieta dobrego nastroju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szczypta ajurwedy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wybierz odpowiednie pokarmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wybierz styl życia właściwy dla ciebie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kolorowy talerz. Proste przepisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poznaj moc ghee i oleju sezamowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Twój idealny rozkład dnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Łagodnie oczyść organizm z toksyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kilka dobrych rad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pokonaj złe nawyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
122 123 124 127 132 137 139 144 147 161 163 168 170 174
6. Dla ciekawych – starożytna filozofia Wed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Głębsze znaczenie i cel medytacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy aspekty Prawdy Absolutnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znaczenie jogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bhagavad-gita – esencja wiedzy wedyjskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
MEDYTACJA.indb 4
180 181 187 189
www.samosedno.com.pl
2014-09-26 16:15:21
7. Owoce medytacji. Inspirujące historie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Siddhartha Gautama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Historie współczesne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 Dodatek 1. Najczęściej zadawane pytania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Dodatek 2. Mądre opowieści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
5
MEDYTACJA.indb 5
2014-09-26 16:15:21
Rozdział 1 Dlaczego warto medytować?
Z tego rozdziału dowiesz się: dlaczego warto medytować; w jaki sposób medytacja poprawia stan zdrowia; jak medytacja wprowadza do życia spokój i poczucie harmonii; czym jest samorealizacja.
MEDYTACJA.indb 7
2014-09-26 16:15:22
Medytacja łatwiejsza niż myślisz
Jeśli nigdy dotąd nie zetknąłeś się z medytacją, niewykluczone, że zastanawiasz się, po co w ogóle medytować, jaką korzyść przyniesie ci taka praktyka. Medytacja może ci się wydawać aktywnością dla kobiet, które nie chcą mieć zmarszczek, dla osób zestresowanych albo poszukujących dróg duchowego rozwoju. W rzeczywistości jednak niesie ona ze sobą wiele konkretnych korzyści. Podczas ich poznawania z pewnością odnajdziesz obszar związany z własnymi potrzebami. Możesz medytować, aby: poprawić zdrowie fizyczne; uwolnić się od nałogów; pozbyć się stresu; uwolnić się od depresji; osiągnąć spokój; nauczyć się koncentracji i skupienia; ukoić uczucie pustki czy nieokreślonego niepokoju; odnaleźć głębszy sens życia; poznać własną wewnętrzną wartość; zrozumieć swoją duchową naturę i relację z Bogiem; zaspokoić ciekawość.
8
MEDYTACJA.indb 8
www.samosedno.com.pl
2014-09-26 16:15:22
Medytacja łatwiejsza niż myślisz
Skoro pozycje ciała wpływają na stan umysłu, nietrudno się domyślić, że również stan umysłu wpływa na kondycję ciała. Z pewnością zauważyłeś, że gdy czujesz stres, twoje mięśnie są napięte, ruchy – mniej płynne, a oddech staje się płytszy. Czasami możesz zaobserwować przyspieszone bicie serca czy skurcze w brzuchu. Osoby będące pod wpływem silnego stresu nierzadko mają biegunkę i intensywnie się pocą. Często drżą im ręce. Gdy natomiast jesteś zrelaksowany, twoje ciało staje się bardziej giętkie, plastyczne, otwarte. To oczywiste oznaki tego, jak mocno ciało jest związane z umysłem.
Zdrowie psychiczne Prekursorem badań nad psychicznymi efektami medytacji był wybitny szwajcarski psychiatra i psycholog Carl Gustav Jung. W licznych opracowaniach nawiązywał do większości systemów medytacyjnych i jogicznych. Zainspirował go Hermann hr. Keyserling, założyciel Szkoły Mądrości w Darmstadt. Keyserling twierdził, że nowe metody psychologiczne to tak naprawdę odkrywanie tego, o czym Hindusi wiedzieli od tysiącleci: „Mądrość indyjska jako całość jest najgłębszą znaną nam formą wglądu w człowieka. Im dalej idziemy, tym nasze poglądy stają się bliższe tym mądrościom. Studia psychologiczne, formułując swe poglądy w ciągle jeszcze tak niedostatecznych teoriach, krok po kroku potwierdzają trafność dawnej psychologii indyjskiej”4. Założyciel Szkoły Mądrości traktował jogę jako system psychologiczny przewyższający pod względem poznawczym i terapeutycznym wszystkie systemy tego rodzaju wypracowane na Zachodzie: „Metodę treningu prowadzącego do poszerzenia i pogłębienia świadomości posiadali przede wszystkim Hindusi”5. Stosunkowo łatwo jest zrelaksować ciało. Wystarczą: pachnąca kąpiel, trochę ćwiczeń fizycznych i dobry sen. A jak odświeżyć się wewnętrznie? Jak oczyścić umysł z napięć, stresu, niepokoju, męczących myśli, niedorzecznych pragnień? Otóż takim oczyszczającym czynnikiem jest właśnie medytacja. Nie tylko „wymiata” z psychiki negatywne stany, lecz także wprowadza do niej wiele pozytywnych elementów – a te sprawiają, że czujesz się szczęśliwszy i bardziej usatysfakcjonowany.
Hermann Graf Keyserling, Das Reisetagebuch eines Philosophen, Otto Reichl Verlag, Darmstadt 1919, s. 270. 5 Tamże, s. 118.
4
12 www.samosedno.com.pl
MEDYTACJA.indb 12
2014-09-26 16:15:22
Rozdział 1. Dlaczego warto medytować?
zamieszkania. Śmierć przestaje im się kojarzyć z końcem istnienia. Badania poziomu lęku przed śmiercią wykazały, że u osób po doświadczeniu OBE znacząco się on zmniejsza lub całkowicie znika. Aż 80% osób przebadanych pod tym kątem przez dr. Kennetha Ringa stwierdziło, że ma pewność dalszego trwania po opuszczeniu ciała, w związku z czym nie obawia się już tzw. śmierci22. Opisywane doświadczenie zmienia podejście nie tylko do śmierci, lecz także do życia, do jego sensu i najważniejszych celów. Skoro istnienie nie kończy się wraz z istnieniem ciała, dbanie jedynie o materialne osiągnięcia i dobra, które po śmierci zostają w tym świecie i których nie da się zabrać ze sobą, przestaje wystarczać. Wiele osób po OBE zaczyna koncentrować się na życiu duchowym, na kultywacji współczucia, miłości, cierpliwości i tolerancji. Jak mówi dr Ring, u badanych przez niego pacjentów wzrósł szacunek do życia jako takiego, zmniejszyło się natomiast zainteresowanie pieniędzmi23.
Ciekawostka
Zgodnie z doniesieniami Instytutu Gallupa w samych Stanach Zjednoczonych ponad 2 mln osób przeżyło śmierć kliniczną wraz z doświadczeniem OBE. Co więcej, czasami ludzie samoistnie wychodzą z ciała: znajdują się na granicy jawy i snu czy w stanie głębokiego relaksu24.
Medytacja i hatha-joga Aby doświadczyć tego, że nie jesteś swoim ciałem, oczywiście nie musisz marzyć o śmierci klinicznej i OBE. Mędrcy od tysięcy lat przekazują tę najbardziej fundamentalną prawdę i uczą medytacji, która pozwoli ci się uwolnić od błędu utożsamiania się z ciałem i doświadczyć samego siebie. To pierwszy krok w kierunku osiągnięcia pełnej samorealizacji. Esencję medytacji da się zrozumieć dopiero wtedy, gdy zrozumie się własną duchową tożsamość. Do doświadczenia siebie dochodzi się natomiast przez medytację. Tak więc ty i medytacja tworzycie nierozłączną parę.
Zob. tamże, s. 351. Zob. tamże, s. 352. 24 Zob. George Gallup, dz. cyt., s. 6. 22 23
27
MEDYTACJA.indb 27
2014-09-26 16:15:22
Medytacja łatwiejsza niż myślisz
Podsumowanie Ta część poradnika zawiera kluczowe rozważania, pomagające zrozumieć sedno medytacji i jej wpływ na ciebie. To temat, który należy przeanalizować bardzo uważnie. Dzięki temu będziesz mógł odkryć zupełnie nowy obszar życia. Dzięki medytacji: zwiększy się twoja odporność na stres; zmniejszy się poziom niepokoju; zyskasz większą kontrolę nad stanami emocjonalnymi; rozwiniesz pozytywne cechy charakteru i kreatywność; znacząco obniżysz ryzyko zachorowania na którąś z chorób psychosomatycznych; opóźnisz procesy starzenia się organizmu; zachowasz sprawność intelektualną do późnej starości; zrozumiesz swoją duchową naturę, co pomoże ci określić prawdziwe potrzeby, właściwie ukierunkuje życie, zagwarantuje osiągnięcie satysfakcji i nienaruszalnego stanu szczęścia, uwolni od strachu przed śmiercią; osiągniesz pełną samorealizację, uznawaną przez wielkich joginów za doskonałe stadium ludzkiego życia.
30 www.samosedno.com.pl
MEDYTACJA.indb 30
2014-09-26 16:15:23
Rozdział 2 Jak medytować? Przegląd głównych nurtów
Z tego rozdziału dowiesz się: czy medytacja w ciszy jest dla każdego; na czym polega system asztanga-jogi; czym jest kundalini-joga; które techniki medytacji są najbardziej odpowiednie w dzisiejszych czasach; jak rozpoznać godnego zaufania nauczyciela medytacji.
MEDYTACJA.indb 31
2014-09-26 16:15:23
Medytacja łatwiejsza niż myślisz
Medytacja w ciszy
Na pytanie „Co przychodzi ci do głowy, kiedy słyszysz słowo «medytacja»?” początkujący uczestnicy warsztatów najczęściej odpowiadają: „To siedzenie w ciszy z zamkniętymi oczami, to próba wyłączenia umysłu, to skupienie się na oddechu lub płomieniu świecy, aby wyciszyć myśli”. Takie rozumienie medytacji jest bardzo popularne w kulturze zachodniej. Zostało ugruntowane przez artykuły w czasopismach, książki czy popularnonaukowe programy telewizyjne. Czasami opis tego rodzaju medytacji zajmuje pięć zdań. Połączony ze zdjęciem pięknej, zgrabnej kobiety siedzącej po turecku z rękami na kolanach, wydaje się tak prosty i przyjemny! Ale starożytne Wedy opisują medytację w ciszy jako bardzo trudną i mało praktyczną. Nie każdy umie praktykować ją z sukcesem. W dzisiejszych czasach sprawę dodatkowo komplikuje brak rzetelnej wiedzy na ten temat.
32 www.samosedno.com.pl
MEDYTACJA.indb 32
2014-09-26 16:15:23
Rozdział 2. Jak medytować? Przegląd głównych nurtów
Cicha medytacja to jeden z elementów potężnego systemu znanego jako asztanga-joga. Wyrwanie tej praktyki z kontekstu sprawia, że medytacja w ciszy staje się niemożliwa, a stosowanie jej namiastki nie przyniesie adeptowi oczekiwanego efektu. Innymi słowy: gdy próbujesz siedzieć w ciszy i nie sięgasz po pozostałe części asztanga-jogi, tracisz cenny czas. Adept musi stworzyć sobie dogodne warunki, sprzyjające poczynieniu zadowalających postępów na tej ścieżce. Medytacja w ciszy bezwzględnie wymaga spełnienia kilku podstawowych kryteriów. Co więcej, stanowią one zaledwie preludium. Niestety, niewiele osób jest w stanie sprostać wymogom. Po pierwsze: musisz znaleźć odpowiednie miejsce, odseparowane od rozpraszających czynników zewnętrznych. Medytacja w ciszy w bloku, którego ściany są tak cienkie, że nocą słyszysz chrapiącego sąsiada, stojącym w centrum miasta czy przy ruchliwej ulicy, jest po prostu niemożliwa. Jak często masz okazję wyjechać w góry albo pójść do lasu i znaleźć tam spokojne miejsce bez mrówek i komarów? Na pewno poczułeś kiedyś potworną irytację z powodu maleńkiego komara, np. gdy chciałeś zasnąć. Taki sam owad z pewnością zdoła też zrujnować twoją medytację w ciszy. Po drugie: musisz znaleźć odpowiedni moment. Medytacja połączona z zerkaniem na zegarek i sprawdzaniem, ile jeszcze masz czasu, zanim będziesz musiał zerwać się do pracy albo odebrać dziecko z przedszkola, nie pomoże ci osiągnąć celu. Również medytacja w środku dnia, gdy na zewnątrz twojego domu pulsuje życie, hamują tramwaje i trąbią klaksony, nie sprzyja wyciszeniu. Po trzecie: twoje ciało musi być w bardzo dobrej kondycji fizycznej, aby nie sprawiało bólu podczas siedzenia w medytacyjnej pozie z kręgosłupem wyprostowanym jak struna, najlepiej w pozycji padmasana, czyli w kwiecie lotosu. Zadaj sobie pytanie: ile czasu zdołasz wysiedzieć na krześle czy wygodnym fotelu bez poruszenia się, zgarbienia, podrapania po nosie? Teraz wyobraź sobie siedzenie bez podparcia pleców, ze skrzyżowanymi nogami. Czy uda ci się całkowicie wyciszyć umysł? Ból w zgiętym kolanie czy kręgosłupie skutecznie zrujnuje próbę osiągnięcia cichego umysłu. Natychmiast zaczniesz medytować o kolanie, zerkać na zegarek i modlić się o koniec sesji. Po czwarte: załóżmy, że znalazłeś się w perfekcyjnej sytuacji, czyli twoje ciało nie sprawia ci bólu, w pobliżu nie ma głośnych sąsiadów, szczekających psów, brzę-
33
MEDYTACJA.indb 33
2014-09-26 16:15:23
Medytacja łatwiejsza niż myślisz
czących komarów ani wszędobylskich mrówek. Nie odczuwasz presji czasu, nie czekają na ciebie żadne obowiązki. Siadasz w cichej medytacji, zamykasz oczy, koncentrujesz się na fali oddechu i… nagle zaczynasz doświadczać ogromnego hałasu i rumoru. Bierze się on z twojego umysłu. Umysł jest w ciągłym ruchu. Nieustannie przepływa przezeń strumień myśli, planów i wspomnień – w towarzystwie emocji o większym czy mniejszym natężeniu. Próbujesz zatrzymać ten strumień: odwracasz od niego uwagę, koncentrujesz się na liczeniu oddechów i… przepływ myśli przybiera na sile. Jakby umysł miał własną wolę, własne życie, własne, niezależne od ciebie źródło zasilania. Im bardziej próbujesz zatrzymać ten ruch, tym bardziej rośnie jego siła. Myśli napierają jak woda na tamę. Możesz mieć wrażenie, że umysł zaraz pęknie. Brzmi to nieco pesymistycznie, ale się nie zniechęcaj. W dalszej części poradnika znajdziesz rozwiązanie. Poniższy opis poszczególnych stopni asztanga-jogi pozwoli ci zrozumieć sedno cichej medytacji. A jeśli próbowałeś już stosować tę technikę, wyjaśni, dlaczego tak trudno było ci wyłączyć strumień myśli.
Asztanga-joga Asta znaczy „osiem”, anga zaś to „część”, a zatem asztanga-joga to system składający się z ośmiu części, poziomów. Są to25: 1. yama; 2. niyama; 3. hatha-joga; 4. pranayama; 5. pratyahara; 6. dharana; 7. dhyana; 8. samadhi. Zauważ, że dhyana, czyli medytacja w ciszy, to siódmy, przedostatni etap. Sześć wcześniejszych stanowią niezbędne praktyki przygotowujące adepta do tego, aby Na podstawie: B. K. S. Iyengar, Geeta Iyengar, Podstawowe wskazówki dla nauczycieli jogi, tłum. Anna Gładysz, Polskie Stowarzyszenie Jogi Iyengara, Kraków 2010, s. 90. 25
34 www.samosedno.com.pl
MEDYTACJA.indb 34
2014-09-26 16:15:23