Specyfika badanego obszaru

nie da się powiedzieć o wielu strategicznych partnerach FR3. Stało się tak głównie za sprawą dynamicznie rozwijających się narodów muzułmańskich, w tym północnokaukaskich. Ciągle też trudno (mimo oczywistego regresu w tej dziedzinie) mówić o całkowitej katastrofie edukacyjnej, która mogłaby w sposób fundamentalny zmniejszyć potencjał społeczny państwa.

Federacja Rosyjska wyrastała w pierwszym ćwierćwieczu po komunizmie najpierw na podmiot pogrążony w głębokim kryzysie i niepewny swej międzynarodowej pozycji, a następnie na coraz bardziej asertywny, gotowy nawet do używania sił zbrojnych na obszarach uważanych za własną strefę wpływów. Dowiodła tego m.in. poprzez utrzymywanie wojsk w Abchazji oraz Osetii Południowej, wojnę z Gruzją w 2008 roku, aneksję Krymu w roku 2014, oficjalnie negowane, ale niezaprzeczalne wsparcie zbrojne dla separatystów Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej czy intensywne naloty na pozycje sił wrogich reżimowi Baszara al-Asada, począwszy od 30 września 2015 roku.

Jakkolwiek zatem spojrzeć na Federację Rosyjską, stała się ona po upływie pierwszego ćwierćwiecza podmiotem nie tylko o wzrastającym potencjale, ale także zauważalnym, a dla niektórych państw, takich jak Ukraina, Gruzja czy kraje bałtyckie, wręcz natrętnie się narzucającym. Stanowi w pewnym sensie ekwiwalent aktywizmu amerykańskiego, a przeciwieństwo Indii czy Chin, które jako inne kluczowe podmioty międzynarodowej sceny potrafiły z powodzeniem realizować swe cele bez specjalnego rozgłosu. Można więc spierać się o rzeczywistą wartość potencjału rosyjskiego, m.in. w gospodarce, jednak zasadniczej kontrowersji na temat tego, czy Rosja stała się znaczącym podmiotem stosunków międzynarodowych, szczególnie dla państw europejskich czy Stanów Zjednoczonych, z pewnością nie ma.

Inną kwestią jest jednak sfera celów, które państwo to przed sobą stawiało. W dyplomatycznej retoryce używano wielu argumentów i zróżnicowanego języka, jednak pełnej jasności co do kierunku, w którym Federacja Rosyjska zmierzała, stanowczo brakuje. Można to przypisać z jednej strony pewnej charakterystycznej manierze myślenia o Rosji, właściwej zarówno Rosjanom, jak i ludziom Zachodu. Jej rosyjskim wyrazem jest krótki wiersz poety i myśliciela politycznego Fiodora Tiutczewa (1803–1873), który stwierdzał,

3 Analogiczne dane dla Niemiec mówią o spadku wynoszącym aż 0,18%, zatem sześciokrotnie większym. Germany, CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/ the-world-factbook/geos/gm.html (dostęp: 31.07.2015).

że „Rozumem Rosji nie pojmiesz” („Умом Россию не понять”)4, a zachodnim słynne zdanie Winstona Churchilla, iż „Russia is a riddle wrapped in a mystery inside an enigma”5. Tę niejasność można przypisać przynajmniej dwóm postawom: jedna polega na prowadzeniu polityki niejawnej, której ukryty plan jest pieczołowicie przygotowany, lecz nigdy nie objawiany światu zewnętrznemu. Druga – na czymś dokładnie przeciwnym, czyli pełnej nieprzewidywalności. Przyjęcie dowolnego z tych dwóch ekstremów nie wydaje się zbytnio racjonalne, w rzeczywistości bowiem ani w polityce wewnętrznej, ani międzynarodowej nie mamy do czynienia z jednolicie skonceptualizowanym spiskiem, tym bardziej zaś z pełną spontanicznością. Wątpliwe, by Rosja odbiegała od tej zasady.

Rosyjską dyplomację charakteryzuje specyficzny język, który zdradza pewne modele myślenia o prowadzeniu długofalowej polityki zagranicznej. Jeden z nich to koncept strategicznego partnerstwa, który odzwierciedla dawniejszą praktykę dążenia państwa rosyjskiego do stabilności na światowej scenie. Wyraz tej tendencji mógł stanowić chociażby wiedeński koncert mocarstw, którego Rosja była żandarmem przez wiele dziesięcioleci. Później służyła za solidny filar ententy, począwszy od zawarcia sojuszu z Francją w roku 1893. Z kolei ZSRR wypełnił swe zobowiązania wobec III Rzeszy, płacąc zresztą za wiarę w to partnerstwo milionami ofiar w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Po II wojnie światowej przez długi czas niezachwiany, jak się początkowo wydawało, sojusz z mniejszymi państwami bloku wschodniego, a przez nieco krótszy z Chińską Republiką Ludową, dobitnie świadczył o tym, że idea strategicznego sojusznika, wiarygodnego partnerstwa obliczonego na długie lata, rosyjskiemu myśleniu o stosunkach międzynarodowych jest wciąż bliska. Charakter ówczesnej współpracy był oczywiście wyznaczany przez czynnik ideologiczny: partnerstwo prawdziwie bliskie dotyczyło obozu państw albo tylko „bratnich” ze względu na charakter systemu politycznego (Chiny, Korea, Kuba), albo ewidentnie zwasalizowanych (Układ Warszawski). Idea strategicznych sojuszy wpisywała się w militarystyczną narrację ideologii państwowej ZSRR, która kształtowała się od początku istnienia tego państwa i nie opuściła go aż do jego końca w grudniu 1991 roku.

Gdy według słów Władimira Putina doszło wreszcie do „największej geopolitycznej katastrofy XX wieku”6, Rosja stanęła na rozdrożu. Nie tylko musiała zredefiniować wewnętrzną postać państwa, włączając w to tworzenie

4 Тютчев Ф.И., Умом Россию не понять, http://pishi-stihi.ru/umom-rossiyu-ne-ponyattyutchev.html (dostęp: 31.07.2015). 5 Winston Churchill Quotes, http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/w/winstonchu1 56896.html (dostęp: 31.07.2015). 6 Путин В.В., Послание Федеральному Собранию Российской Федерации, 25 апреля 2005 года, http://archive.kremlin.ru/appears/2005/04/25/1223_type63372type63374type82634_87 049.shtml (dostęp: 31.07.2015).