2.2.3. Wschód nowych potęg

nę jak na pole, którego poszczególne połacie należą do potężnego ziemiaństwa. Gra międzynarodowa to gra między kilkoma wielkimi mocarstwami, zaś dążenia mniejszych podmiotów nie mają większego znaczenia. Funkcjonariusze FR odpowiedzialni za jej bezpieczeństwo, a w znacznej części także jej społeczeństwo nie rozumieli realnej logiki procesu tworzenia NATO, do którego dostanie się było dla wielu państw żmudnym i długotrwałym procesem. To starania narodów, które doznały niegdyś wolności w wersji radzieckiej, zbudowały wschodnią szpicę NATO, lecz w rozumieniu rosyjskim były to dążenia zmanipulowane.

2.2.3. Wschód nowych potęg Rosnąca rezerwa czy wręcz niechęć do partnerów zachodnich, nawet do Unii Europejskiej, w naturalny sposób musiała kierować uwagę Rosjan ku innym regionom. W mijających dziesięcioleciach obserwowano zatem rosnące znaczenie państw Azji Wschodniej, szczególnie Chin. Ponieważ zagadnieniu stosunków Rosji z państwami Azji Wschodniej i Centralnej poświęcony jest ostatni tom naszej monografii, chodzi tu jedynie o zaznaczenie pewnego problemu w rosyjskiej świadomości. Po pierwsze, konieczne jest zdanie sobie sprawy z faktu niebywałego wzrostu znaczenia azjatyckich partnerów w porównaniu z resztą świata. Jeśli prześledzić dane na temat wzrostu PKB w kilku znaczących państwach świata w wybranych latach ćwierćwiecza przemian społeczno-gospodarczych, nasuwają się dość jednoznaczne wnioski.

Wzrost PKB w wybranych latach (w %)

Brazylia Chiny Indie Korea Południowa Niemcy Polska Rosja Stany Zjednoczone

Źródło: World Bank161 . 1992 –0,5 14,3 5,5 5,8 1,9 2,5 –14,5 3,6 1999 0,5 7,6 8,8 10,7 2,0 4,5 6,4 4,7 2005 3,1 11,4 9,3 3,9 0,7 3,5 6,4 3,3 2010 7,6 10,6 10,3 6,5 4,1 3,7 4,5 2,5 2014 0,1 7,4 7,4 3,3 1,6 3,4 0,6 2,4

161 GDP Growth%, The World Bank, 1992: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP. MKTP.KD.ZG?page=4 (dostęp: 17.08.2015); 1999: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP. MKTP.KD.ZG?page=3 (dostęp: 17.08.2015); 2005: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.

Po trwającej od wielu lat akumulacji związanej z nominalnym wzrostem PKB w 2014 roku na pierwszym miejscu znajdowały się Stany Zjednoczone z wartością PKB państwa 17,418 925 mld dolarów. Na drugim Chiny – 10,380380 mld dolarów. Na trzecim Japonia – 4,616 335 mld dolarów. Na czwartym Niemcy – 3,859 547 mld dolarów. Rosji przypadło miejsce 10. z PKB o wartości 1,857 461 mld dolarów. Polska osiągnęła miejsce 23., a jej PKB wynosiło 546,644 mln dolarów162. Oznacza to, że PKB Rosji jako państwa był w przybliżeniu aż 5,59 razy mniejszy od PKB Chin i zaledwie 3,4 razy większy od PKB Polski. Największa dynamika rozwojowa charakteryzowała zatem Chiny, Indie oraz Koreę Południową – tygrysy wschodzących gospodarek azjatyckich.

Fakty te nie mogły być obojętne dla rosyjskiego postrzegania świata. Rosjanie chcąc nie chcąc musieli uznać znaczenie rynków wschodzących, szczególnie Chin i Indii (notabene również te ostatnie wyprzedziły Rosję w rankingu, prezentując przy okazji wysoką dynamikę wzrostu demograficznego). Politycy rosyjscy zarówno po rozpadzie ZSRR, jak i po roku 2000 do wzrostu znaczenia azjatyckich tygrysów odnosili się z coraz większą atencją. W pamięci pozostawał wciąż konflikt radziecko-chiński z 1969 roku, jednak obie strony dążyły do zażegnania sporu o wyspy na Amurze ze względu na zanik czynnika ideologicznego z czasów Przewodniczącego Mao i Chruszczowa. Pozytywny ton Rosjan, poparty umowami z 1991 i 2001 roku, był przyjmowany z analogiczną sympatią za Wielkim Murem163 .

Zdaniem analityków rosyjskiego Centrum Badań nad Stosunkami Międzynarodowymi w Regionie Azji i Pacyfiku, polepszenie stosunków, widoczne chociażby w retoryce ministra Andrieja Kozyriewa podczas wizyty w Pekinie w styczniu 1994 roku, było wywołane świadomością nowej rzeczywistości: potencjał Chin stanowił szansę m.in. dla rosyjskiego przemysłu zbrojeniowego, który w wyniku osłabienia rodzimej gospodarki i zaniku zamówień państwowych nie mógłby przetrwać w dotychczasowej postaci164 .

Nowe czasy otworzyły rosyjskim decydentom oczy nie tylko na Chiny (chociaż z racji potencjału i sąsiedztwa musiały one odgrywać szczególną rolę), ale także na inne państwa, których pozycja w sposób oczywisty rosła i które przez swój niemały potencjał ludnościowy i terytorialny mogły zmodyfikować światowe przepływy władzy. Szacunek do rynków wschodzących z czasem dał Rosji możliwość przeistoczenia go w coś więcej – w nadzieję

MKTP.KD.ZG?page=1 (dostęp: 17.08.2015); 2010, 2014: http://data.worldbank.org/indicator/ NY.GDP.MKTP.KD.ZG (dostęp: 17.08.2015). 162 World GDP (nominal) Ranking, International Monetary Fund World Economic Outlook, 21.04.2015, http://statisticstimes.com/economy/world-gdp-ranking.php (dostęp: 21.04.2015). 163 Суйань Л., Образ В.В. Путина в глазах китайцев, „Ойкумена” 2009, nr 3, s. 126–131. 164 Образ Китая в России и внешняя политика России в конце ХХ – начале ХХI века, Центр изучения международных отношений в Азиатско-Тихоокеанском регионе (ЦИМО АТР), 23.10.2012, http://ru.apircenter.org/archives/1510 (dostęp: 22.07.2015).

na wzięcie udziału w rodzącym się nowym ładzie światowym. Owocem tego nowego otwarcia było uczestnictwo w powołaniu Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SzOW) w 2001 roku oraz BRICS, stanowiącego mniej formalne zrzeszenie. Trudno przeoczyć fakt, że pierwszy szczyt BRIC, pierwotnej formy BRICS (RPA wstąpiła do stowarzyszenia 24 grudnia 2010 roku), odbył się w Jekaterynburgu 16 czerwca 2009 roku.

Rosja od początku wspierała inicjatywy SzOW oraz BRICS, dążąc do ułożenia całkowicie nowych sieci powiązań finansowych, korzystniejszych dla niej od warunków dyktatu zdominowanego przez USA, Japonię oraz państwa europejskie systemu z Bretton Woods. Podczas połączonego szczytu BRICS i SzOW w Ufie w lipcu 2015 roku Władimir Putin podsumował swą wypowiedź wyznaniem wiary w prognozę, według której państwa BRICS będą w przyszłości liderami świata. Entuzjazm wobec tej struktury przypieczętowała Rosja konsekwentną realizacją udziału w inicjatywie powołania Nowego Banku Inwestycyjnego o kapitale założycielskim w wysokości 100 mld dolarów oraz rezerwowej puli walutowej o tej samej wartości165. Przy okazji nie można także zapominać, że Rosja z zapałem przystąpiła do inicjatywy finansowej SzOW w postaci Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych jako alternatywy dla Banku Światowego i Azjatyckiego Banku Rozwoju. Rosyjskie przekonanie o przyszłościowym charakterze tych struktur wsparły wbrew zastrzeżeniom Stanów Zjednoczonych Niemcy, które stały się czwartym co do wysokości wkładów udziałowcem banku. Fakt, że wzmocniło to szanse na to, iż to Frankfurt, a nie Londyn miałby się stać siedzibą europejskiego oddziału banku, również był Rosjanom na rękę.

Jeśli spojrzeć na przeszłość tej integracji z punktu widzenia strony rosyjskiej, to wynikała ona jednak nie tylko z uznania dla rodzących się nowych potęg, ale także z przekonania o nieuniknionej konieczności ułożenia sobie z nimi dobrych stosunków w celu zachowania stabilności w regionie. W latach 90. toczyły się bowiem negocjacje pomiędzy Chinami oraz azjatyckimi państwami postradzieckimi w sprawach granicznych, zakończone sporymi ustępstwami Pekinu. Chińczycy uzyskali wówczas od reżimów środkowoazjatyckich zapewnienie o ich wsparciu w walce z muzułmańskimi separatystami ujgurskimi. Rozwiązanie takie było na rękę obu stronom. Podobne problemy miała też Rosja, dlatego podczas szczytu w czerwcu 2001 roku, gdy oficjalnie powołano SzOW, podpisano konwencję szanghajską, w której strony zobowiązały się do zapobiegania terroryzmowi, ekstremizmowi i separatyzmowi, stającemu się demonem autorytarnych władz regionu166 .

165 Другая «восьмерка». В столице Башкирии завершились саммиты БРИКС и ШОС, „Российская Газета”, 12.07.2015, http://www.rg.ru/2015/07/13/putin.html (dostęp: 13.07.2015). 166 The Shanghai Convention on combating terrorism, separatism and extremism, Shanghai, 15.06.2001, http://eurasiangroup.org/files/documents/conventions_eng/The_20Shanghai_20 Convention.pdf (dostęp: 23.07.2015).