Przypadek Gruzji

wolucji”, czyli zdławionych przez władze wystąpień zwolenników Mir-Hosejna Mussawiego, który przegrał z Mahmudem Ahmadineżadem w wyścigu o fotel prezydencki. Inne nieudane wystąpienia o charakterze politycznym to „rewolucja jaśminowa” w Chinach wiosną 2011 roku, akcje protestacyjne w Rosji zwane „rewolucją błotną” (od masowych wystąpień na placu Błotnym) w latach 2011–2013 czy niezakończona żadną konkretną zmianą „rewolucja parasolowa” w Hongkongu, gdzie domagano się wycofania z antydemokratycznych zmian w procedurze wyłaniania gubernatora prowincji.

Co zrozumiałe, Rosjan obchodziły tylko niektóre z tych wydarzeń. Hasło „kolorowych rewolucji” stało się jednak dla obozu kremlowskiego synonimem poważnego zagrożenia i pobudziło do myślenia w kategoriach teorii spiskowych, chociaż przebieg wystąpień niekoniecznie dawał ku temu podstawy. W celu zobrazowania istoty problemu niezbędny jest krótki rzut oka na schemat wydarzeń w Gruzji i na Ukrainie przed rokiem 2008.

Przypadek Gruzji Gdy 2 listopada 2003 roku ogłoszono wyniki wyborów parlamentarnych, rozmijały się one znacząco z wynikami badań opinii publicznej i sondażami przedwyborczymi, opozycja miała zatem poważne powody, by podejrzewać obóz prezydenta Eduarda Szewardnadzego o fałszerstwa wyborcze. Nieprawidłowości stwierdzał zresztą także raport OBWE. Po kilkunastu dniach rozpoczęły się protesty, w których decydującą rolę odegrała organizacja K’mara rekrutująca głównie przedstawicieli młodego pokolenia. 22 listopada uczestnicy bojkotu weszli do gmachu parlamentu, niosąc w rękach róże na znak pokojowego charakteru tego wystąpienia. Chociaż prezydent ogłosił stan wyjątkowy, po konsultacjach z amerykańskim sekretarzem stanu Colinem Powellem i rosyjskim ministrem spraw zagranicznych Igorem Iwanowem zdecydował się na rezygnację już w kolejnym dniu. Dzięki pojednawczej postawie Szewardnadzego uniknięto eskalacji konfliktu. W wyniku ogłoszonych wyborów prezydenckich 4 stycznia 2004 roku prezydentem został wybrany Micheil Saakaszwili. 26 listopada 2003 roku Sąd Najwyższy anulował wybory listopadowe jako przeprowadzone niezgodnie z obowiązującym prawem, co spowodowało konieczność rozpisania kolejnych wyborów parlamentarnych. Przyniosły one zwycięstwo ugrupowaniu Saakaszwilego – Zjednoczonemu Ruchowi Narodowemu (ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა)184 .

Sam przebieg wydarzeń nie niósł niczego szczególnie oryginalnego, znacznie większym problemem było raczej to, jakie miały być konsekwencje nowego kursu Gruzji. Szewardnadze był politykiem akceptowalnym dla Moskwy,

184 Zob. Wheatley J., Georgia from National Awakening to Rose Revolution, Ashgate, Burlington 2005.

a w pewnym stopniu także dla USA, mimo przeszłości komunistycznego aparatczyka na wyjątkowo eksponowanym stanowisku ministra spraw zagranicznych ZSRR. Gruzja pod jego rządami unikała nacjonalistycznego fanatyzmu Zwiada Gamsachurdii i potrafiła znacznie lepiej układać sobie stosunki z republikami autonomicznymi. O ile Abchazja i Osetia Południowa wciąż izolowały się od Tbilisi, o tyle udało się nawiązać pozytywny dialog z Adżarią. Szewardnadze pozostawał w dobrych stosunkach z nieoficjalnym, lecz faktycznym przywódcą Autonomicznej Republiki Adżarii Asłanem Abaszydze, który wprowadził w Adżarii strefę wolnego handlu, co spotykało się z sympatią różnych podmiotów, m.in. Rosji.

Po objęciu fotela prezydenckiego przez Saakaszwilego doszło do demonstracji siły ze strony armii gruzińskiej. 6 maja 2004 roku Abaszydze zdecydował się na opuszczenie republiki, odlatując wraz z rosyjskim ministrem spraw zagranicznych Igorem Iwanowem z Batumi do Moskwy. Szefem regionalnego rządu został Levan Varszalomidze. Tym samym Kreml stracił możliwość oddziaływania na sąsiada poprzez autonomiczne terytorium na południowym zachodzie Gruzji. Dalsza polityka Saakaszwilego wobec Adżarii wykazywała się roztropnością i umiarkowaniem. W 2007 roku z inicjatywy prezydenta parlament gruziński zadecydował o przeniesieniu siedziby Sądu Konstytucyjnego do Batumi, dając tym samym do zrozumienia, że prowincja odgrywa kluczową role w życiu całego kraju. Punktem zapalnym szczególnego rodzaju był fakt stacjonowania w Batumi rosyjskiej 12. Bazy Wojskowej. Ostatecznie Rosjanie sami zaproponowali datę jej opuszczenia; z wyraźną niechęcią i przekraczając ustalone terminy, zlikwidowali bazę w listopadzie 2007 roku. Notabene kilka miesięcy wcześniej – 27 czerwca przekazali władzom Gruzji bazę w Achalkalaki w regionie Samcche-Dżawachetia, obawiając się jej odcięcia w razie konfliktu ze względu na położenie w południowej części kraju185 .

Zmiana władzy w Tbilisi okazała się zatem brzemienna w skutkach dla stosunków rosyjsko-gruzińskich, a nawet w pewnym stopniu dla całej sytuacji geopolitycznej w regionie. Saakaszwili dokonał znaczącego zwrotu polityki zagranicznej Gruzji ku Zachodowi, zyskując aprobatę obywateli, zachęconych do zmian przez spore sukcesy władz w likwidacji korupcji, klaryfikację praktyki wyborczej i sukcesy gospodarcze. Na Zachodzie akceptowano bezkrytycznie politykę Saakaszwilego być może właśnie z powodu jego antyrosyjskiej retoryki, połączonej z powoływaniem się na standardy demokratyczne186. W Rosji – przeciwnie, stał się przedmiotem resentymentu i zmasowanej krytyki187 .

185 Por. Kakachia K.K., An End to Russian Military Bases in Georgia? The Implications of Past Withdrawals, PONARS Eurasia Policy Memo, nr 24, s. 4 nn. 186 Por. Papava V., Georgia’s Hollow Revolution, „Harvard International Review”, 27.02.2008, http://hir.harvard.edu/archives/1682 (dostęp: 7.08.2015). 187 Dobry przykład stanowi monografia: Григорьев М.С., Режим Саакашвили: что это было, Кучково поле, Москва 2013.