2.1.3. Problemy etniczne i demograficzne

stabilnie w tempie od 4,5% do 8% aż do krachu z lata 2008 roku, który sprawił, że w roku kolejnym odnotowano ośmioprocentowy spadek. W następnych latach ponownie obserwujemy wzrost, jednak dynamika owego wzrostu maleje do 3,4% w roku 2012, 1,3% w 2013 i 0,6% w 2014. PKB za rok 2015 w początkowych kwartałach wykazywał już kurczenie się gospodarki, mimo że w skali globalnej do niczego podobnego nie dochodziło. Dla porównania PKB Polski w roku 2014 osiągnął wzrost 3,4%123. Zjawisko to można tłumaczyć znacznym spadkiem cen ropy naftowej wynikającym z dużego zwiększenia podaży w USA, które wydobywając ropę z łupków oraz gaz łupkowy i zamknięty, przestały kupować surowiec na rynkach światowych i z konsekwentnej polityki Arabii Saudyjskiej, zmierzającej poprzez utrzymywanie podaży do wypchnięcia konkurentów z rynku. Sytuacja stała się korzystna dla importerów surowców, natomiast dla państw żyjących z eksportu ropy i gazu (szczególnie w przypadku stosunkowo dużych kosztów wydobycia) niosła załamanie dochodów. Nie mogło to pozostać bez wpływu na decyzje polityczne Rosji w skali międzynarodowej.

2.1.3. Problemy etniczne i demograficzne W ostatnim spisie ludności ZSRR, przeprowadzonym w roku 1989, doliczono się 286 730 817 osób124. Mimo gospodarczego zastoju, z oczywistym wyłączeniem okresu II wojny światowej, która pociągnęła za sobą stratę około 13,71% populacji, w państwie radzieckim aż do końca występowała dodatnia dynamika przyrostu naturalnego. Z chwilą jego rozpadu dały się jednak zauważyć procesy depopulacji. Jeśli przeanalizować dane dotyczące przyrostu naturalnego na terytorium Federacji Rosyjskiej za lata 1950–2013, można zauważyć zasadnicze zmiany jego dynamiki. W 1950 roku wskaźnik rocznego przyrostu w promilach wyniósł +16,8, w 1960 +15,8, w 1970 już tylko +5,9, w 1980 +4,9, w 1990 +2,2, aby w kolejnych latach osiągać wartości ujemne: w roku 1995 –5,7, w 2000 –6,6, a w 2005 –5,9. Koniec pierwszej dekady przynosi już jednak poprawę wskaźników. W 2010 roku to –1,7, potem przyrost naturalny przebija się ponownie ku dynamice dodatniej, osiągając w roku 2013 +0,2125 .

123 GDP Growth, World Bank, http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD. ZG?order=wbapi_data_value_2010+wbapi_data_value+wbapi_data_value-first&sort=asc (dostęp: 31.07.2015). 124 Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу, Демоскоп Weekly. Институт демографии национального исследовательского университета «Высшая Школа Экономики», nr 637–638, 6–19 апреля 2015, s. 1. 125 Рождаемость, смертность и естественный прирост, Федеральная служба государственной статистики. Официальная статистика, http://www.gks.ru/wps/wcm/connect/ rosstat_main/rosstat/ru/statistics/population/demography/# (dostęp: 29.04.2015).

Mimo że wiarygodność danych nie tylko z ostatnich lat podawana jest w wątpliwość, rosyjskie społeczeństwo otrzymało kolejne pozytywne asocjacje: asertywna polityka zagraniczna była prowadzona wraz z udaną polityką społeczną. Ustępstwa w stosunku do Zachodu ciągnęły państwo w stronę zapaści nie tylko geopolitycznej i gospodarczej, ale naruszały też zdrową tkankę społeczną, hamowały rozwój populacji. Jak zatem sądzono, tylko powrót do sprawdzonych zasad rywalizacji międzynarodowej mógł podnieść rosyjskie społeczeństwo z upadku i odrodzić zdrowe tendencje na najbardziej podstawowym poziomie.

Jednocześnie jednak pojawiały się także sygnały, że być może odradzająca się pozytywna dynamika demograficzna niekoniecznie wróży Rosji dalekosiężną stabilność. Jeśli przyjrzeć się danym Federalnej Służby Statystyki Państwowej z 2014 roku, można zaobserwować znamienną prawidłowość, którą ilustruje wycinek zestawienia zmian w etnicznym składzie ludności FR w latach 2002–2012.

Rosjanie Ukraińcy Białorusini Czeczeni Tadżycy Uzbecy 2002

2010 115,88 mln 111,02 mln 2,9 mln 1,9 mln

0,81 mln 0,52 mln

1,36 mln 1,43 mln

0,12 mln 0,20 mln

0,12 mln 0,29 mln

Źródło: Российский статистический ежегодник 2014: 4.12. Национальный состав населения РФ (по данным переписей населения 2002 и 2010 гг.), http://www.gks.ru/bgd/regl/b14_13/IssWWW.exe/Stg/ d01/04-12.htm (dostęp: 29.07.2015).

Przedstawione dane wskazują, że w ciągu zaledwie ośmiu lat zaznaczył się znaczący spadek liczby Rosjan i innych nacji wschodniosłowiańskich, podczas gdy liczebność niektórych narodów muzułmańskich, głównie północnokaukaskich i środkowoazjatyckich, wzrosła imponująco. Tylko populacja czeczeńska powiększyła swój skład o 5%, co oznacza, że przy utrzymaniu takiego tempa rozwoju podwoiłaby się po 160 latach. Liczba Uzbeków wzrosła o 140%, co wynika z migracji zarobkowej na ogromną skalę. Na tym tle czteroprocentowy spadek liczby Rosjan robi złe wrażenie, oznacza bowiem stopniową zmianę kulturowego i religijnego oblicza państwa. Trzeba ponadto uwzględnić, że spis powszechny, o ile w ogóle przeprowadzony został rzetelnie, uwzględnił tylko osoby przebywające legalnie na terenie FR, ogromna liczba nielegalnych emigrantów z Azji Środkowej i Azerbejdżanu pozostała poza zasięgiem rachmistrzów.