2.2.8. Partnerstwo Wschodnie

Komunistów Republiki Mołdowa, zdobywając 49,96% głosów. Jak zwykle w scenariuszu „kolorowych rewolucji”, opozycja (Partia Liberalna, Partia Liberalno-Demokratyczna i koalicja „Nasza Mołdawia”) podważyła wyniki wyborów, które zostały powtórzone i zakończyły się utratą przez komunistów władzy sprawowanej przez wiele lat, a także odejściem z urzędu prezydenta i szefa komunistów Władimira Woronina. Zdaniem ekspertów MGIMO nowa sytuacja w Mołdawii była źródłem wielu niepokojów na obszarze postradzieckim w porównaniu ze stabilnością, której dostarczały rządy komunistów.

Zaliczenie wydarzeń w Mołdawii do nieudanych „kolorowych rewolucji” wydaje się niefortunne ze względu na ich przebieg i rezultat, analogiczny do przypadku Gruzji i Ukrainy. Bardziej przekonujące jest rozumowanie odnoszące się do zjawiska „kontrrewolucji”, czyli klęski obozu „pomarańczowych” na Ukrainie, w której wyniku doszło do objęcia władzy przez Janukowycza w roku 2010 i obalenia liderów „tulipanowej rewolucji” w Kirgistanie w tym samym roku. Zdaniem Babadżanowa wydarzenia te świadczą o nieadekwatności „kolorowych rewolucji” do realiów życia na obszarze postradzieckim196 . Jak jednak pokazał czas, opinia ta była bardzo na wyrost, rok 2013 przyniósł bowiem na Ukrainie krach prorosyjskiego establishmentu o skali i skutkach nigdy dotąd nie doświadczanych.

2.2.8. Partnerstwo Wschodnie

Efekt „kolorowych rewolucji” jako narzędzia nienasyconego atlantyzmu został w rosyjskiej świadomości wzmocniony inicjatywą Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej. Jego powstanie było związane z inicjatywą polską wspartą przez Szwecję, streszczającą się w znaczącym otwarciu instytucjonalnym i gospodarczym państw Unii na Ukrainę, Białoruś, Gruzję, Armenię, Azerbejdżan i Mołdawię. Oficjalnie działania w tej materii zainaugurowano podczas posiedzenia Rady Europejskiej w czerwcu 2008 roku, chociaż już wcześniej uzyskano poparcie szefa Komisji Europejskiej, José Manuela Barroso. Komisja przyjęła projekt 8 grudnia tegoż roku, tworząc wizję ewentualnego stowarzyszenia wymienionych państw z Unią, strefy wolnego handlu i ułatwień wizowych. Inicjatywę Partnerstwa miał finansować Europejski Instrument Partnerstwa i Sąsiedztwa (ENPI). Tak też się stało: wyasygnowano stamtąd 250 mln euro, podczas gdy środki dodatkowe sięgnęły 350 mln. Program oficjalnie zainicjowano 7 maja 2009 roku w trakcie szczytu unijnego w Pradze, w którym brali udział także przywódcy państw zaproszonych do Partnerstwa.

Kolejny szczyt PW nie przyniósł zasadniczego przełomu, głównie z winy prezydencji polskiej. Na szczyt nie został zaproszony prezydent Białorusi Aleksandr Łukaszenka, co sprawiło, że strona białoruska zbojkotowała spot-

196 Бабаджанов А.Я., op. cit., s. 196, 206–221.

kanie. Pozostałe państwa nie zgodziły się z kolei na podpisanie rezolucji wytykającej mankamenty mińskiej dyktatury. Znacznie większe emocje wzbudził szczyt wileński (28 listopada 2013 roku), po którym spodziewano się podpisania umów stowarzyszeniowych przez Ukrainę, Gruzję i Mołdawię. W rzeczywistości doszło do parafowania umów przez dwa ostatnie państwa. Znacznie bardziej otwarta okazała się postawa zarówno państw unijnych wobec Białorusi, jak i samej strony białoruskiej, chociaż spotkanie wileńskie można uważać dopiero za początek nowego zbliżenia. Największy zawód sprawiła Ukraina, której prezydent Wiktor Janukowycz oraz rząd pod przywództwem Mykoły Azarowa zdecydowali o wstrzymaniu rozmów stowarzyszeniowych, co wywołało wrzenie na Ukrainie i upadek prezydentury Janukowycza.

Z punktu widzenia naszych rozważań najistotniejsze jest pytanie o rosyjski kontekst Partnerstwa Wschodniego. Rosja nie została zaproszona do Partnerstwa, nie była zresztą zainteresowana ogólnounijnymi działaniami propartnerskimi, preferując poszczególne telefony na biurkach największych graczy UE. Pojawiały się jednak komentarze znacznie bardziej dobitne, według których sam program Partnerstwa ma generalnie charakter antyrosyjski. W oficjalnych wypowiedziach rosyjskich na najwyższym szczeblu obserwuje się daleko idącą rezerwę i wątpliwości co do rzeczywistego charakteru PW w kontekście interesów Rosji. Świadczy o tym chociażby wypowiedź Dmitrija Miedwiediewa podczas konferencji prasowej po rosyjsko-unijnym szczycie w Chabarowsku. Zdaniem prezydenta, mimo że politycy unijni starali się przekonać go, iż Partnerstwo nie powinno być przedmiotem irytacji Moskwy, nie do końca im się to udało197 .

Także w przekonaniu części środowiska eksperckiego i politycznego Partnerstwo Wschodnie miało charakter neokolonialny i antyrosyjski. W tego typu dyskursie to agresywna polityka stowarzyszeniowa Unii Europejskiej miała doprowadzić do konfliktu na Ukrainie. W rezultacie ignorowanie interesów rosyjskich sprawia, że sama Unia zwolniła tempo integracji198. W opinii innych, bardziej umiarkowanych ekspertów program PW był nie tyle antyrosyjski w zamyśle, ile bywał przez niektóre państwa partnerskie wykorzystywany w duchu antyrosyjskim. Ukraina, Gruzja i częściowo Mołdawia starają się wprowadzać temat rosyjski do obrad szczytów PW, natomiast Białoruś gra na różnicach zdań pomiędzy UE a Rosją, odnosząc z tego tytułu wymierne korzyści199 .

197 Extract from the Press Conference following Russia-EU Summit. Russian Presidency press releases, quoted from CEPS European Neighbourhood Watch 49, Centre for European Policy Studies, Brussels, May 2009, s. 7, http://www.ceps.eu/fi les/NW/NWatch49.pdf (dostęp: 29.07.2010). 198 Европа сворачивает «Восточное партнерство», Геополитика, 13.05.2015, http:// geo-politica.info/evropa-svorachivaet-vostochnoe-partnerstvo.html (dostęp: 14.05.2015). 199 Zob. np. Маркаров А., Эксперт: восточное партнерство получило антироссийский крен, Amicru, 21.05.2015, http://amic-polit.ru/ekspert-vostochnoe-partnerstvo-poluchiloantirossiyskiy-kren (dostęp: 29.05.2015).

Opinia świata naukowego w tej kwestii także nie jest jednoznaczna. Niektórzy badacze zauważają, jak się wydaje dość obiektywnie, że propozycja PW w dalszej perspektywie może stawiać państwa partnerskie przed niewygodnym wyborem między dwiema drogami integracji, w sytuacji gdy obszar postradziecki stanowi dla Rosji przedmiot najwyższej uwagi w polityce zagranicznej200. Jak słusznie wskazuje Andreas Wittkowsky, bliższa integracja państw Unii z zachodnią flanką WNP może też postawić Rosję przed bardzo konkretnym problemem niemożności sprostania wyzwaniu wyższej konkurencyjności unijnej produkcji201. Problem notabene wydaje się jeszcze bardziej istotny: jeśli bowiem mowa o konkurencji, w grę wchodzi szerszy wachlarz utrudnień. Należą do nich doświadczenie w nowoczesnym zarządzaniu, kultura polityczna i kultura biznesu, wieloraki know-how i możliwości znalezienia odleglejszych rynków zbytu.

Próba poparcia przekonującymi empirycznymi argumentami którejkolwiek z tez: zarówno tej, że polska inicjatywa Partnerstwa Wschodniego miała być początkiem kładzenia mostów, przynajmniej gospodarczych, między Unią Europejską a jej wschodnimi sąsiadami (pośrednio zatem także Rosją, mimo iż ta nie została objęta programem), jak i tej, że PW obliczone jest na osłabienie rosyjskiego oddziaływania w Europie Wschodniej i na Kaukazie, zawsze będzie ryzykowna. Mimo to warto zwrócić uwagę na dynamikę procesu napływu BIZ do wschodnich partnerów Unii w latach 2007–2009, czyli w okresie kluczowym dla kształtowania inicjatywy partnerstwa. Rok centralny – 2008 jest, rzecz jasna, znamienny z różnych powodów: ze względu na początek zarówno kryzysu światowego, jak i wojny rosyjsko-gruzińskiej. Z łatwością można zauważyć, że o ile przed wiosną 2008 roku mieliśmy do czynienia z ogromnym wzrostem napływu wartości BIZ w Rosji na tle innych państw WNP, o tyle po tym krytycznym momencie nastąpiło tylko niewielkie zachwianie owego napływu w przypadku Ukrainy (z 10 mln dolarów do około 6 mln dolarów) oraz Kazachstanu (z 16 mln dolarów do około 12 mln dolarów), natomiast lider absolutny – Rosja notuje drastyczny spadek: z 76 mln dolarów w roku 2008 do zaledwie 38 mln w 2009. W danych per capita tylko Rosja i mały Tadżykistan odnotowały spadek napływu aktywów na rynku akcji, wszystkie pozostałe – wzrost. W przypadku Kazachstanu wynosił on aż 1700 dolarów w perspektywie dwóch lat, a przecież był to czas poważnego tąpnięcia na światowych giełdach. Rosja natomiast kapitał w takiej samej

200 Por. Stewart S., Russland und die östliche Partnerschaft, SWP-Aktuell, Stiftung Wissenschaft und Politik, Berlin, April 2009, s. 4, http://www.swp-berlin.org/common/get_document.php?asset_id=5935 (dostęp: 29.07.2015). 201 Wittkowsky А., Russia, the EU, and the Eastern Partnership: Intentions and Perceptions, [w:] Россия и Восточное партнерство ЕС: вызов или новая платформа для сотрудничества?, Санкт-Петербург 2009, s. 18.